Het Waterschapshuis. HHR van Delfland T.a.v. het College van dljkgraafen hoogheemraden Postbus DB DELFT. Geacht college,

• • • •

HetWaterschapshuis HHR van Delfland T.a.v. het College van dljkgraafen hoogheemraden Postbus 3061 2601 DB DELFT

Datum

Uw kenmerk

7 oktober 2011 Onderwerp

Registratienummer

Deelname van u w w a t e r s c h a p aan de Nationale Databank Flora en Fauna

2011-2485

Geacht college, De Flora- en Faunawet geeft uitvoering aan nationale en internationale doelstellingen voor natuurbescherming in Nederland. Belangrijk uitgangspunt van deze wet is dat populaties van de beschermde soorten geen nadelige gevolgen mogen ondervinden van menselijke activiteiten. Kennis waar deze beschermde soorten aanwezig zijn, helpt de bedrijfsvoering van de waterschappen. Deze kennis is aanwezig in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). In maart/april 2010 is door de leden van de themagroep Natuurbeleid van de Unie van Waterschappen aan Het Waterschapshuis gevraagd een business case te maken rondom de aansluiting van de waterschappen op de NDFF, die in eerste instantie is opgezet om inzicht te verschaffen in de aanwezigheid van juridisch zwaarder beschermde soorten. In januari 2011 is deze business case door de stuurgroep goedgekeurd. Het Waterschapshuis heeft in de voorbije periode onderhandeld met de Gegevensautoriteit Natuur (GaN) en heeft een korting bedongen van 25% op de abonnementskosten per waterschap. Daarom willen we u nu vragen om namens uw waterschap te participeren in de genoemde Nationale Databank Flora en Fauna. Dejaarlijkse bijdrage per waterschap bestaat uit een vast bedrag (abonnementskosten) dat aan de GaN wordt betaald, te weten € 19.156,53 (inclusief BTW). Daarnaast maakt Het Waterschapshuis kosten voor het beheer van het contract en zal daarom € 5.000,- per jaar omslaan over alle waterschappen. Bij de minimale deelname van achttien waterschappen is het bedrag voor uw waterschap, bovenop de abonnementskosten, € 277,78. Dit laatste bedrag kan dus lager uitvallen, wanneer meer waterschappen meedoen, maar niet hoger.

HetWaterschapshuis Stationsplein 89 3818 LE Amersfoort • Postbus 2180 3800 CD Amersfoort T 033 460 31 00 • F033 460 31 01 [email protected]

www.hetwaterschapshuis.nl . Nederlandse Waterschapsbank 63.6756.262 • KvK-nummer 37122563

•!_•

Waterschaps Bij deze brief vindt u een toelichting met daarin de belangrijkste gegevens uit de business case. Ook bevat deze toelichting meer informatie over de rol van Het Waterschapshuis in dit project. Bij deelname van ten minste achttien waterschappen zal een voorstel tot het aangaan van een contract worden behandeld tijdens een vergadering van het Stichtingsbestuur, die begin november zal plaatsvinden. Wij willen u daarom vragen om u i t e r l i j k v r i i d a q 28 o k t o b e r de bijgevoegde machtiging aan ons te retourneren. Met vriendelijke groet. Het bestuur van de stichting Het Waterschapshuis Namens deze

-ó.W.A. van Enst Directeur Het Waterschapshuis

Bijlagen: Machtiging HHR van Delfland aan Het Waterschapshuis (tweevoud); Business case aansluiting NDFF; Concept contract Het Waterschapshuis/Gegevensautoriteit Natuur.

HetWaterschapshuis Stationsplein 89 3818 LEAmersfoort. Postbus 2180 3800 CD Amersfoort T033 460 31 00 • F033 460 31 01 [email protected] • www.hetwaterschapshuis.nl. Nederlandse Waterschapsbank 63.67.56.262 • KvK-nummer 37122563

.•;-•

Waterschaps

Besluit t o t het verlenen van een m a c h t i g i n g aan het bestuur van de Stichting Het Waterschapshuis t o t het aangaan en o n d e r t e k e n e n van een o v e r e e n k o m s t m e t de Gegevensautoriteit Natuur [ G a N ] , gevestigd te Wageningen, voor het aansluiten op de Nationale Databank Flora en Fauna [NDFF].

Het dagelijks bestuur van HHR van Delfland, gevestigd te DELFT; Overwegende dat: •

De waterschappen aan Het Waterschapshuis hebben gevraagd een business case uit te voeren over aansluiting op de NDFF;

•

De business case een positief beeld laat zien over de kosten en de baten;

•

Het Waterschapshuis via een mantelovereenkomst een korting heeft bedongen van 25% bij ten minste achttien deelnemende waterschappen;

•

Het Waterschapshuis contractbeheer uitvoert voor een bedrag van € 5000,-, dat evenredig wordt omgeslagen over alle deelnemende waterschappen.

Gelezen het verzoek van het bestuur van de Stichting Het Waterschapshuis d.d. 7 oktober 2011. Besluit: Het bestuur van de Stichting Het Waterschapshuis te machtigen om namens hen een overeenkomst aan te gaan en te ondertekenen met de Gegevensautoriteit Natuur te Wageningen voor het aansluiten op de Nationale Databank Flora en Fauna.

DELFT,

[datum]

Het College van dijkgraaf en hoogheemraden van het hoogheemraadschap van Delfland.

De voorzitter,

de secretaris.

•;.

Waterschaps

Besiuit t o t het verlenen van een m a c h t i g i n g aan het bestuur van de Stichting Het Waterschapshuis t o t het aangaan en ondertekenen van een o v e r e e n k o m s t m e t de Gegevensautoriteit Natuur [ G a N ] , gevestigd te W a g e n i n g e n , voor het aansluiten op de Nationale Databank Flora en Fauna [NDFF].

Het dagelijks bestuur van HHR van Delfland, gevestigd te DELFT; Overwegende dat: •

De waterschappen aan Het Waterschapshuis hebben gevraagd een business case uit te voeren over aansluiting op de NDFF;

•

De business case een positief beeld laat zien over de kosten en de baten;

•

Het Waterschapshuis via een mantelovereenkomst een korting heeft bedongen van 25% bij ten minste achttien deelnemende waterschappen;

•

Het Waterschapshuis contractbeheer uitvoert voor een bedrag van € 5000,-, dat evenredig wordt omgeslagen over alle deelnemende waterschappen.

Gelezen het verzoek van het bestuur van de Stichting Het Waterschapshuis d.d. 7 oktober 2011. Besluit: Het bestuur van de Stichting Het Waterschapshuis te machtigen om namens hen een overeenkomst aan te gaan en te ondertekenen met de Gegevensautoriteit Natuur te Wageningen voor het aansluiten op de Nationale Databank Flora en Fauna.

DELFT,

[datum]

Het College van dljkgraafen hoogheemraden van het hoogheemraadschap van Delfland.

De voorzitter,

de secretaris,

.*•• HetWaterschapshuis

Businesscase Aansluiting van de waterschappen op de Nationale Databank Flora & Fauna Versie 1.2 - definitief Decosnummer: 2011-1970

Bestandsnaam: Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Flora &Fauna_versie 1.2 Datumopgeslagen: 3maan 2011 1/21

/•/ HetWaterschapshuis

Verspreiding Naam Maloe Dekker Michiel Oudendijk Dick Vastenhoud Mirjam Fagel Dorien Roubos Hans de Bruin Peter van Beers Michiel Schaap Ruurd Maasdam Mark Scheepens Harry van Buggenum Kees Fraanje Jeff Samuels Laura Moria Greetje Kampinga Flora Rosenbrand Erik Binnendijk Jacob jan Bakker Friso van der Zee Uko Vegter Bas van der Wal Gerrit Jan van Dijk Simon Bouwman Cees van Bladeren

Waterschap/organisatie Rivierenland Zuiderzeeland Wetterskip Fryslan Reest en Wieden Vallei & Eem Aa & Maas Veluwe Rijn & IJssel Zuiderzeeland De Dommel Roer en Overmaas Brabantse Delta Brabantse Delta Waternet Noorderzijlvest Wetterskip Fryslan Peel en Maasvallei Gegevensautoriteit Natuur Gegevensautoriteit Natuur Hunze & Aa's Stowa Groot Salland Het Waterschapshuis Unie van Waterschappen

VO.85 X X X X

X

vO.9 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

Vl.0

X X X X X

X

Vl.1

VI.2

X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

Auteur(s) Naam Boris Everwijn

Bestandsnaam: Datumopgeslagen:

Organisatie Het Waterschapshuis

VO.85 X

vO.9 X

Vl.0 X

Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Flora &Fauna_versie 1.2 3maart2011

Vl.1 X

2/21

Vl.2 X

••••• HetWaterschapshuis

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave 1 Samenvatting 2 Inleiding 2.1 2.2 2.3

3

PROJECTORGANISATIE KWAUTEIT RESULTAAT

7 8 8

Werkwijze 3.1

4

3 4 7

Analyse en advies 4.1 4.2 4.3

STRATEGISCHE CONTEXT BEREIK VAN FLORA- ENFAUNAWET& GEDRAGSCODE RESULTATENENQUÊTE

4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.4

Rollen binnen waterschappen Inwinnen vangegevens Gegevensbeheer Draagvlak aansluiting NDFF Overige resultaten/constateringen

BATEN VANNDFFVOOR WATERSCHAPPEN

4.4.1 Kwalitatieve aspecten 4.4.2 Kwantitatieve aspecten 4.5

GEBRUIK NDFF

4.5.1 Functionaliteit 4.5.2 Aandachtspunten 4.6

9

AANNAMES

KOSTEN G A N / N D F F

4.6.1 Transitiekosten naar NDFF 4.6.2 Kostenindicatie abonnement opNDFF 4.6.3 Overige aandachtspunten

9

10 10 10 n

// // 12 12 12 13

13 14 16

16 16 16

16 17 18

4.7

RISICO'S

18

4.8 4.9

CONCLUSIES AANBEVEUNGEN

18 18

5 Vervolgstappen 19 Bijlage I:Uitgebreide kwalitatieve kosten/batenanalyse bij aansluiting opdeNDFF.20

Bestandsnaam: Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Rora &Fauna_versie 1.2 Datumopgeslagen: 3maart 2011 3/21

HetWaterschapshuis

1

Samenvatting

Inleiding Dit onderzoek richt zich op de inhoudelijke en financiële kosten-/batenanalyse op de aansluiting van de waterschappen op de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) van de Gegevensautoriteit Natuur ten behoeve van een mogelijk gemeenschappelijk abonnement. De Flora- en Faunawet geeft uitvoering aan nationale en internationale doelstellingen voor natuurbescherming in Nederland. Belangrijk uitgangspunt van deze wet is dat populaties van de beschermde soorten geen nadelige gevolgen mogen ondervinden van menselijke activiteiten. In 2006 is een gedragscode Flora- en Faunawet vastgesteld voor de waterschappen. Indien gehandeld wordt vanuit deze gedragscode is geen ontheffing nodig voor een breed scala aan uitvoeringswerkzaamheden van de waterschappen. Binnen de gedragscode wordt ook het voorzorgsbeginsel gehanteerd: bij twijfel over het voorkomen van een soort wordt óf de soort als aanwezig opgenomen óf wordt nader onderzoek uitgevoerd om de aanwezigheid uit te sluiten. Daarnaast zorgt het waterschap voor een goede kennis- en informatievoorziening over het voorkomen van de juridisch zwaarder beschermde soorten. Deze gegevens moeten bij controles en op afroep toonbaar zijn. Gevolgde procedure In maart/april 2010 is aan Het Waterschapshuis (HWH) gevraagd een kosten-/batenanalyse te maken rondom de aansluiting van de waterschappen op de Nationale Databank Flora en Fauna. In augustus is op aandringen van de Unie van Waterschappen HWH hiermee gestart. De leden van de themagroep Natuurbeleid van de Unie van Waterschappen hebben een enquête ontvangen over de nut en noodzaak van een aansluiting op de NDFF voor het individuele waterschap. Daarna is iedereen van de themagroep uitgenodigd om deel te nemen aan een workshop in september 2010 om het onderwerp verder uit te diepen en heeft de Gegevensautoriteit Natuur een presentatie gegeven van het product NDFF.Tijdens deze workshop is een werkgroep geformeerd die de businesscase nader heeft uitgewerkt in de daarop volgende maanden. Tussentijds zijn de workshopdeelnemers in staat gesteld terugkoppeling te geven over de behaalde resultaten. De stuurgroep is twee keer bijeen gekomen om vooraf en achteraf akkoord te kunnen geven op respectievelijk de gevolgde procedure en het eindproduct. Baten Alle ondervraagden staan positief tegenover het idee om aan te sluiten op de NDFF. De NDFF is getoetst op functionaliteit in het kader van de flora- en faunawet & gedragscode welke voldoende is bevonden. Ook de eerste gebruikers onder de waterschappen hebben een ruim voldoende gegeven als het gaat om de functionaliteit. Waterschappen hebben op verschillende manieren flora- en faunagegevens opgeslagen. Tijdens de inventarisatie onder de waterschappen bleek dat 1van de 3 aanwezigen de informatievoorziening rondom flora en fauna niet goed voor elkaar heeft. Hierdoor is het lastig voor deze waterschappen de gegevens bij een controle te kunnen tonen, hetgeen opgelost is indien de NDFF wordt geïmplementeerd bij een waterschap (AID-proof). Steeds meer overheidsinstanties sluiten aan op de NDFF en spelen een steeds belangrijkere rol in het voeden van de NDFF met flora- en faunagegevens. Daarnaast wordt de NDFF gevoed door vrijwilligers/PGO's als Vlinderstichting, Ravon, Sovon, etc. De NDFF zal dus beter gevuld zijn indien meer vrijwilligers in het beheergebied actief zijn. De inschatting die de Gegevensautoriteit Natuur geeft is dat 25% minder inventarisaties nodig zijn indien gebruik gemaakt wordt van de NDFF. Uitgerekend is dat voor waterschappen deze besparing tussen de 7.000 en 47.000 euro per jaar ligt.


Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Rora & Fauna_versie 1.2 3maart 2011 4/21

/ • / HetWaterschapshuis

Van de huidige gebruikers onder de waterschappen ligt de behoefte voor de NDFF onder andere in het feit dat de samenwerkingsverbanden die vanuit het verleden zijn ontstaan rondom flora en faunagegevens (provincies, vrijwilligersorganisaties, natuurhistorische genootschappen, natuurbanken, etc.) te continueren omdat deze overgaan naar de NDFF. Als waterschap kan het veel tijd kosten om deze contacten te onderhouden en wellicht neemt de noodzaak af indien gebruik gemaakt wordt van de NDFF. Nu wordt nog veelal vanuit het voorzorgsbeginsel van de gedragscode gehandeld. Concreet betekent dit dat men vaak handelt vanuit het principe dat de zwaarder beschermde juridische soorten aanwezig zijn, zonder dat men deze in het desbetreffende gebied heeft waargenomen. Met een NDFF is duidelijker wat waar leeft en waar niet, hetgeen kan leiden tot een efficiëntere bedrijfsvoering. Daarnaast zijn tal van kwalitatieve baten aangegeven door het gebruik van de NDFF. Zowel bij de het inwinnen van gegevens, het opslaan en het verwerken in tal van eindproducten levert het gebruik van de NDFF tot een efficiëntere bedrijfsvoering en leidt tot lagere kosten. Een voorbeeld: bij tal van eindproducten kunnen de flora- en faunagegevens op eenvoudige wijze worden toegevoegd. Deze zijn echter enkel met veel aannames nader te kwantificeren. Daarnaast is nadrukkelijk aangegeven door de deelnemers van de workshop dat de gegevens uit Limnodata als baat mee te nemen in deze businesscase. Op deze manier kan Limnodata op den duur worden uitgefaseerd. Ook andere systemen worden thans gebruikt om flora- en faunagegevens vast te leggen zoals Piscaria, Ecobase en Dawaco. Op basis van enkel de licentiekosten kan per jaar meer dan 10.000 euro bespaard worden per waterschap indien sec de NDFF wordt gebruikt als bronsysteem voor de flora en fauna. Kosten Er zijn abonnementskosten verbonden aan de NDFF. Deze liggen op 19.223 euro per jaar. Indien landsdekkend voor alle waterschappen een contract wordt afgesloten is korting mogelijk. De transitiekosten zijn tweeledig: enerzijds om het ICT-landschap van het waterschap aan te sluiten op de NDFF en anderzijds de organisatorische implementatie van de NDFF (rollen, verantwoordelijkheden, controles). Geraamd is dat de totale transitie ongeveer 12.000 euro per waterschap bedraagt waarbij geen rekening is gehouden met uitbesteding van de werkzaamheden. Conclusies • Er is een grote diversiteit bij waterschappen in de informatievoorziening rondom juridisch zwaarder beschermde flora- en faunasoorten. • De wil is groot vanuit de ondervraagden om aangesloten te worden op de NDFF. • De functionaliteit wordt als ruim voldoende ervaren voor de flora- en faunawet/gedragscode. • De meerwaarde van de Nationale Databank Flora & Fauna van de Gegevensautoriteit Natuur is duidelijk. • De kwalitatieve en kwantitatieve baten wegen op tegen de kosten mits een korting kan bedongen worden bij het GaN. • Vanuit strategisch oogpunt kan aansluiting op de NDFF een eerste stap richting centralisatie van een kernregistratie zijn. Kortom, dit onderzoek pleit voor een abonnement op de NDFF voor alle waterschappen. Aanbevelingen • Voor een goede besluitvorming lijkt het verstandig een uitgewerkt financieel voorstel met de GaN in te dienen. • Onderzoek of de NDFF voldoet aan de eisen/specificaties die gesteld worden aan het bronsysteem flora en fauna vanuit het HWH-project Meetnetbeheer Flora & Fauna en neem hierover een besluit. Indien dit niet het geval is, moet in ieder geval een eenvoudige koppeling tussen het nieuwe bronsysteem en de NDFF mogelijk zijn.

Bestandsnaam: Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Rora &Fauna_versie 1.2 Datumopgeslagen: 3maart2011 5/21

# HetWaterschapshuis

Gabij de implementatie niet alles zelf als waterschap uitzoeken, maar maak gebruik van eerdere implementaties bij andere waterschappen. Laat HetWaterschapshuis hierin een rol spelen.


••V HetWaterschapshuis

2

Inleiding

Dit document beschrijft de resultaten van het onderzoek naar de inhoudelijke en financiële kosten/batenanalyse op de aansluiting van de waterschappen op de Nationale Databank Flora en Fauna. Met de businesscase ter ondersteuning kan een advies worden geformuleerd voor een landelijk vorm te geven abonnement op deze databank. De Flora- en Faunawet geeft uitvoering aan nationale en internationale doelstellingen voor natuurbescherming in Nederland. Belangrijk uitgangspunt van deze wet is dat populaties van de beschermde soorten geen nadelige gevolgen mogen ondervinden van menselijke activiteiten. In 2006 is een gedragscode Flora- en Faunawet vastgesteld voor de waterschappen. Indien gehandeld wordt vanuit deze gedragscode is geen ontheffing nodig voor een breed scala aan uitvoeringswerkzaamheden van de waterschappen. Voorbeelden van deze werkzaamheden die binnen de gedragscode vallen, zijn: het maaien van taluds, maaipaden en kaden langs waterlopen, het baggeren en schonen van waterlopen en de uitvoering van inrichtingsprojecten. Met de resultaten uit de evaluatie van 2009 en de recente uitspraak van de rechter over het niet langer laten gelden van de gedragscode sec voor de werkzaamheden die vallen onder "ruimtelijke ontwikkeling en inrichting" in relatie tot Europese vogelrichtlijn (de rest van de gedragscode staat nog overeind), zal een nieuwe gedragscode in 2011 worden opgesteld. Kortom, bij de uitvoeringswerkzaamheden van de waterschappen is het belangrijk rekening te houden met beschermde planten diersoorten. Het is dus van groot belang te weten waar, welke planten diersoorten in de beheergebieden voorkomen. Voor de aquatische planten diersoorten hebben de waterschappen vaak zelf deze gegevens voorhanden (Limnodata/Piscaria/Dawaco/Ecolims). Voorde terrestrische soorten (o.a. planten, insecten, vogels, zoogdieren) is dit echter veel minder het geval. Waterschappen kennen drie hoofdmethoden om aan deze gegevens te komen: 1. zelf het veld in en inventariseren 2. de gegevensverzameling uitbesteden aan derden (bijv. adviesbureaus en PGO's) 3. gegevens verzamelen via de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Eind 2009 heeft de Gegevensautoriteit Natuur (GaN) op een studiedag voor waterschappen de mogelijkheden van de Nationale Databank Flora en Fauna gepresenteerd. Hierop is over het algemeen positief gereageerd. In maart/april van 2010 is aan Het Waterschapshuis (HWH) opdracht gegeven om een landelijk geregelde aansluiting op de NDFF voor de waterschappen te onderzoeken. Op 7juli j l . heeft de Unie van Waterschappen opnieuw aangedrongen om dit onderzoek met voorrang uit te voeren. Inmiddels hebben een zevental waterschappen een abonnement bij het GaN om de data uit NDFF te kunnen gebruiken, te weten: Hollands Noorderkwartier, Hunze & Aa's, Peel & Maasvallei, Wetterskip Fryslan, Rijn & IJssel, Brabantse Delta en Roer & Overmaas. Hiervoor geldt dat in geval van een landelijk contract met het GaN de al afgesloten contracten onder de voorwaarden van dit landelijke contract zullen gaan vallen. In totaal zijn momenteel 8 provincies aangesloten. Degene die niet zijn aangesloten, zijn: Overijssel, Gelderland, Zuid-Holland en Zeeland. 2.1

Projectorganisatie

De standaard projectmethodiek Prince2 is gehanteerd voor de uitvoering van dit traject. Dit traject is begeleid door een stuurgroep die aan het begin en aan het eind van het traject bijeen is gekomen om goedkeuring te verlenen aan respectievelijk de werkwijze en het eindresultaat:


-•••• HetWaterschapshuis

Uko Vegter - Waterschap Hunze en Aa's en namens Unie van Waterschappen Gerrit Jan van Dijk - Waterschaps Groot Salland namens Cees van Bladeren - Unie van Waterschappen Bas van der Wal - Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Friso van der Zee - Gegevensautoriteit Natuur. De rol van projectleider is vervuld door Boris Everwijn - Het Waterschapshuis. Tijdens de workshop is een begeleidende werkgroep geformeerd met leden vanuit de themagroep natuurbeleid: Maloe Dekker - Rivierenland Mirjam Fagel - Reest en Wieden Michiel Oudendijk - Zuiderzeeland Dick Vastenhoud - Wetterskip Fryslan De deelnemers van de workshop hebben de conceptversie van de business case ter review ontvangen. 2.2

Kwaliteit

De werkwijze (zie hoofdstuk 3) om te komen tot de business case is beschreven in het projectvoorstel dat is goedgekeurd door de stuurgroep. Naast de reviewmogelijkheden die gedurende het proces zijn ingericht, is ook gewerkt met productbeschrijvingen (Prince2). De businesscase is in concept besproken binnen de werkgroep, waarna de workshopdeelnemers hun input konden leveren en daarna met de stuurgroep. 2.3

Resultaat

Inhoudelijke en financiële kosten-/batenanalyse op de aansluiting van de waterschappen op de Nationale Databank Flora en Fauna ten behoeve van een mogelijk landelijk vorm te geven abonnement.



3

Werkwijze

Na het inlezen op de materie is door Het Waterschapshuis een enquête opgesteld. Deze is verstuurd aan alle leden van de themagroep natuurbeleid op 2 september. Na een herhaalde oproep zijn binnen twee weken 20 enquêtes van 19 verschillende waterschappen terug ontvangen. Op woensdag 22 september is een workshop georganiseerd. 16 Waterschappers van 15 waterschappen en twee medewerkers vanuit de Gegevensautoriteit Natuur waaronder de directeur waren hierbij aanwezig. In deze sessie is ingezoomd op de resultaten van de enquête, de functionalteit die de NDFF biedt, de plus- en minpunten rondom een aansluiting op de NDFF, de bedrijfsprocessen van waterschappen waar het raakvlakken mee heeft. Tevens is een poging gedaan om de plus- en minpunten te matchen op deze bedrijfsprocessen die vanuit de flora- en faunawet rekening moeten houden met het voorkomen van beschermde planten diersoorten. Aan het einde van de workshop is een oproep aan de aanwezigen gedaan om deel te nemen aan de werkgroep voor de verdere uitwerking van de business case. Hierop hebben zich vier waterschappers aangemeld. Er is een bijeenkomstverslag gemaakt van deze workshop en deze is ter review aangeboden aan de aanwezigen. Een tiental vragen aan de GaN zijn uit de workshop gekomen en binnen een week zijn hierop de antwoorden teruggekomen vanuit de GaN. De werkgroep is een drietal keer bij elkaar gekomen om te komen tot een concept business case. Deze is ter review aangeboden aan de deelnemers van de workshop. Hierna is het concept vastgesteld door de stuurgroep. Daarnaast hebben twee NDFF gebruikers uit twee waterschappen input geleverd vanuit de gebruikerszijde (Erik Binnendijk - Peel & Maasvallei en Flora Rosenbrand - Wetterskip Fryslan). Het advies richting de besluitvormers dat uit de business case voortvloeit, valt buiten de scope van de business case zelf. 3.1

Aannames •

• •

De resultaten vanuit de enquête zijn niet altijd even goed interpreteerbaar, niet altijd vanuit een zelfde gezichtspunt ingevuld en ook niet altijd even nauwkeurig. Deze resultaten zijn echter wel meegenomen in het vervolgtraject. De aanname is dat mede door de controles via de reviewmogelijkheden de juiste interpretaties zijn gemaakt. Voor het gemiddelde uurtarief bij een waterschap wordt 50 euro gerekend. Het reguliere onderzoeks- en monitoringswerk zijn buiten scope gehouden van deze business case.


HetWaterschapshuis

Analyse en advies

4.1

Strategische c o n t e x t

Je kunt je afvragen of het outsourcen van een deel van de flora- en faunagegevens vanuit strategisch oogpunt een goed idee is. Je creëert namelijk een afhankelijkheid richting de leverancier in functionaliteit, beschikbaarheid en kosten. Voor de functionaliteit ben je als waterschap een van de gebruikers. Je zult dus via gebruikersoverleggen je wensen kenbaar moeten maken waarbij je de prioriteit van jouw behoeftes niet helemaal zelf in de hand hebt. Daar staat tegenover dat op het eerste gezicht niet erg efficiënt lijkt om 25 keer op verschillende manieren, met verschillende systemen dezelfde soort gegevens te beheren. Dus vanuit doelmatigheid is een aansluiting op de NDFF een logische stap. De wetgeving geeft ook duidelijk aan dat de data openbaar moeten zijn. De Wet Openbaar Bestuur stelt dat data die verzameld worden met gemeenschapsgeld openbaar zijn. Het Verdrag van Aarhus (EU-wetgeving) stelt dat alle milieuinformatie beschikbaar is voor iedereen en presentabel moet zijn op verzoek. Uit de workshop gaven 5 waterschappen aan (van de 16 aanwezig) op dit moment een houtje-touwtje oplossing voor flora en faunagegevens te hebben. Bij een audit/controle zullen zij moeite hebben om de wettelijk vereiste transparantie van deze gegevens aan te tonen. Er is een beweging gaande om kernregistraties op te zetten. Dit zijn generieke registraties die gespecialiseerd zijn voor een bepaald onderdeel van waterbeheer en door alle waterschappen gebruikt kunnen worden. Indien deze kernregistraties zijn ontstaan is vanuit strategisch oogpunt centralisatie en virtualisatie van deze registraties een logische stap. Door met de NDFF een start te maken met centralisatie en outsourcing kunnen de waterschappen met slechts een beperkt deel van hun informatievoorziening op een veilige en doordachte wijze hiermee ervaringen opdoen. Door de uitbreiding van de Nationale Databank Flora & Fauna met de aquatische en terrestrische data vanuit de waterschappen wordt een vollediger beeld gegeven van al het leven in Nederland. Dit is goed voor de B.V. Nederland.

4.2

Bereik v a n f l o r a - en f a u n a w e t & gedragscode

Zoals in de inleiding staat beschreven is een gedragscode ontwikkeld om niet langer voor bepaalde werkzaamheden ontheffing te hoeven aanvragen bij aanwezigheid van Tabel I I en I I I soorten. Het zijn juist deze soorten die vanuit de flora en faunawet tot de juridisch zwaarder beschermde soorten behoren. Dit kunnen vlinder-, zoogdier-, libel-, vogel-, amfibie-, reptielen plantsoorten zijn. De gedragscode is uitgewerkt in verschillende werkprotocollen. De strategie is steeds dezelfde: negatieve effecten voorkomen, als dit in redelijkheid niet lukt de negatieve effecten beperken en indien dit niet lukt word je geacht de schade te compenseren. Dat betekent dat in redelijkheid wordt gekeken of de negatieve effecten zijn te voorkomen door geen (ofzo min mogelijk) werkzaamheden ter verrichten in periodes waarin de soorten kwetsbaar zijn: tijdens de voortplantingstijd, de winterrust en/of migratie. De waterschappen die de gedragscode overnemen dienen dit op hoofdlijnen te verankeren in hun strategie en beleid van het waterschap, bijvoorbeeld in het Beheer en Onderhoudsplan.



Vanuit de gedragscode draagt het waterschap zorg voor een voldoende dekkend en actueel inzicht in het vóórkomen van juridisch zwaarder beschermde soorten. Dit betekent dat deze informatie als onderlegger moet kunnen dienen voor het bedrijfsmatig organiseren van het beheer en onderhoud in een cyclisch regime van 5 tot 10jaar. De verspreidinggegevens zijn maximaal 10 jaar oud. Voor de uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke ontwikkeling en inrichting geldt een maximum van 5jaar oude gegevens. Binnen de gedragscode wordt ook het voorzorgsbeginsel gehanteerd: bij twijfel over het voorkomen van een soort wordt óf de soort als aanwezig opgenomen of er wordt nader onderzoek uitgevoerd om de aanwezigheid uit te sluiten. Het waterschap zorgt voor een goede kennis- en informatievoorziening over het voorkomen van de juridisch zwaarder beschermde soorten, mede met het oog op interne en externe controle. Bij controle door een handhavende instantie moeten de gegevens over het voorkomen en verspreiding van de zwaarder beschermde soorten in het werkgebied getoond kunnen worden.

4.3

Resultaten enquête

Bij de opzet van de enquête is de restrictie 'terrestrische flora en fauna' gehanteerd. Echter was bij het invullen van de enquête onduidelijk wat onder terristrische flora en fauna werd verstaan. Wellicht was het beter geweest om de term 'watergebonden flora en fauna' te bezigen. Door interpretatieverschillen over de term terrestrische flora en fauna is de enquête dus vanuit verschillende uitgangspunten ingevuld. De resultaten van de enquête zijn op te vragen bij Het Waterschapshuis. 4 . 3 . 1 Rollen binnen w a t e r s c h a p p e n Er zijn veel verschillende rollen/functies binnen waterschappen geïnventariseerd die in meer of mindere mate te maken hebben met beschermde flora en fauna. Vanuit de enquête zijn de volgende rollen gedefinieerd: Ecologen/hydrologen Medewerkers monitoring/inventariseerders GIS-specialisten Gegevensbeheerders Civieltechnische medewerkers Opzichters beheer en onderhoud Projectleiders Adviseurs Chauffeurs (bijv. maaiers) 4.3.2 I n w i n n e n van gegevens Waterschappen hebben diverse manieren ontwikkeld om flora en fauna gegevens in te winnen: Externe bureaus, waarvan aankopen (10 %) laten inventariseren (> 50%) Vragen aan Provincie/IVN's/locale natuurverenigingen (40%) NDFF/Bestaande regionale databases (20%) Eigen veldwerk (45%) Literatuur / eigen database (30%) Openbare internetsites (15%) Niet (10%)


#

HetWaterschapshuis

De kosten die met het inwinnen van gegevens gemoeid zijn, varieert sterk per waterschap. Aangegeven is dat in de range ligt van geen/gering tot 1a 2 ton per jaar. Ongeveer de helft geeft aan tussen de 5.000 en 50.000 euro hieraan te besteden. De frequentie van inwinning ligt gemiddeld op 13 keer per jaar (variërend van 1 keer per 5 jaar gebiedsdekkend tot 30 keer per jaar in deelgebieden).

4.3.3 Gegevensbeheer Ongeveer eenderde van deelnemende waterschappers aan de workshop heeft aangegeven dat momenteel een houtje-touwtje oplossing bij hun waterschap is geïmplementeerd. Onder hen zijn enkele die op korte termijn een verbeterslag willen realiseren. Tabel 1.Huidige situatie van gegevensbeheer rondom van flora- en faunagegevens B e h e e r v o r m gegevens Aantal w a t e r s c h a p p e n Percentage Externe database Intern & extern database Analoog (papier) Digitaal en analoog

2 2 2 3

11% 11% 11% 17%

Het aantal FTEdat hiermee gemoeid is verschilt. Aangegeven is dat dit geen tot geringe kosten met zich meebrengt aan beheer, of 1 manweek per jaar (enkele ws-en) en een waterschap gaf aan 1 /2 FTE nodig te hebben voor de flora- en faunagegevens. 4.3.4 Draagvlak a a n s l u i t i n g NDFF Er is uitgebreid navraag gedaan over het draagvlak bij de geënquêteerden over een aansluiting met NDFF. Tabel 2. Draagvlak voor aansluiting op NDFFenverwachte aantal accounts. STDstaat voor standaarddeviatie zegt iets over despreiding van de ingevuldewaarden. Opmerkingen Antwoord Ziet u een aansluiting op NDFFzitten (score 1-10) 12: ja, 4: ja, maar Overweegt uw waterschap een aansluiting? 0: Nee Hoeveel accounts denkt u nodig te hebben? Gem. 8 Variatie 1 - 60

4.3.5 Overige r e s u l t a t e n / c o n s t a t e r i n g e n Ondanks dat de transitie van Limnodata naar de NDFF niet in bereik is van dit traject, is door de deelnemers aan de workshop aangedrongen om de mogelijkheid om de data vanuit Limnodata/Piscaria over te zetten naar NDFF als baat mee te nemen in de business case NDFF. De conclusie kan getrokken worden dat de diversiteit bij waterschappen rondom het inwinnen, beheren en verwerken van flora- faunagegevens groot is. Daarnaast is aangegeven in de enquête door eerste gebruikers dat het nut van de NDFF groter is voor gebieden waar veel vrijwilligers actief zijn, zoals in Limburg. De hoeveelheid data neemt natuurlijk toe door meer waarnemingen. Stedelijk en monotoon gebied zijn minder interessant voor vrijwilligers om te bezoeken en te inventariseren.


•sr HetWaterschapshuis

4.4

Baten van NDFF v o o r w a t e r s c h a p p e n

In deze paragraaf wordt ingegaan op de kwalitatieve en kwantitatieve baten van een aansluiting op de NDFF voor de waterschappen. 4 . 4 . 1 K w a l i t a t i e v e aspecten De gegevens in de NDFF worden door het GaN gevalideerd. Daar waar twijfel heerst, worden de waarnemingen bediscussieerd en conclusies getrokken door expertteams. Waterschappers hebben aangegeven veel waarde te hechten aan deze validatie. Wie denkt dat de soortnamen niet wijzigen, heeft het mis. Nu moeten waterschappen of leveranciers allemaal zelf hun wijzigingen doorvoeren, maar bij een aansluiting op de NDFF hoeft dit niet meer zelf gedaan te worden. Daarnaast zijn inventarisatieprotocollen in ontwikkeling bij het GaN. Indien je een vergunning/ontheffing moet aanvragen bij LNV enje kunt verwijzen naar deze protocollen, ontstaat een grotere kans op verlening. De hoeveelheid gegevens neemt toe bij gebruik van de NDFF. Onder andere waarnemingen van vrijwilligers komen hierdoor ter beschikking van de waterschappen. Ook zijn historische gegevens opgenomen in de NDFF-database en zullen actuelere gegevens ter beschikking komen voor de waterschappen. Momenteel wordt nog veel vanuit het voorzorgsbeginsel gehandeld. Concreet betekent dit dat men vaak handelt vanuit het principe dat de zwaarder beschermde juridische soorten aanwezig zijn, zonder dat men deze in het desbetreffende gebied heeft waargenomen. Met een NDFF is duidelijker wat waar leeft en waar niet hetgeen kan leiden tot een efficiëntere bedrijfsvoering. Vanuit de workshop zijn een aantal processen gedefinieerd waarin de gedragscode flora en fauna een rol speelt. Dit zijn Beheer & Onderhoud, Onderzoek en Monitoring, Ruimtelijke ontwikkeling & Inrichting (nieuwe werken) en Planvorming. Hier zijn tijdens de workshop ook de concrete outputproducten bij benoemd. Voor vergunningen geldt dat dit bij bijvoorbeeld nieuwe werken wordt meegenomen en als iemand een vergunning aanvraagt, moeten de flora- en faunagegevens gegevens zijn bijgeleverd (bijv. door de provincie). Aangegeven is dat het groene imago van de waterschappen wordt gestimuleerd door gebruik te maken van de NDFF. Ook imagoschade wordt geminimaliseerd door een goed gebruik van de NDFF bij de waterschappen. Door de kwaliteitsverbetering die met de NDFF behaald wordt, zijn twee overkoepelende pluspunten gedefinieerd: efficiëntiewinst (in minder tijd) en lagere kosten. Tabel 3 geeft een opsomming van het effect van de de NDFF op de bedrijsvoering. Zie bijlage I voor een verdieping van deze tabel. Je zou kunnen zeggen dat de NDFF AID-proof is, dus ook bij controles genoemd in §4.2 hoeft men geen zorgen te maken bij een goed gebruik van de NDFF bij waterschappen. Uit tabel 3 blijkt dat zowel bij het inwinnen, het opslaan en het verwerken van gegevens in tal van eindproducten het gebruik van de NDFF leidt tot een efficiëntere bedrijfsvoering en tot lagere kosten. Een voorbeeld: bij tal van eindproducten kunnen de flora- en faunagegevens op eenvoudige wijze worden gecontroleerd en eventueel toegevoegd. Deze voordelen zijn echter alleen door gebruik van veel aannames nader te kwantificeren en zijn om deze reden in dit onderzoek niet nader uitgewerkt.


.••#• HetWaterschapshuis

Tabel 3. Kwalitatieve kosten/batenanalyse. Per hoofdproces is weergegeven in welk stadium van flora-en faunagegevens (inwinnen, opslaan en verwerken in eindproducten) eenaansluiting op NDFFpositief kan uitwerken opefficiëntie en het kostenaspect (zie ook bijlage I). ++: duidelijk positief effect voor de organisatie; +: positief effect voor deorganisatie maar met zo zichtbaar; 0: neutraal; -: negatief voor deorganisatie; —:duidelijk negatief effect waarneembaar voor deorganisatie. Proces

Deelproces/producten

Winstpunt efficiëntie

Winstpunt lagere kosten

Beheer & Onderhoud Beheer & Onderhoud Beheer & Onderhoud

Inwinnen gegevens Opslag gegevens Verwerking in producten: (Beheer en-) Onderhoudsplan (bv. bagger- of maaiplan) Bestek Quick scan Maaikalender Natuurkalender

++ ++ ++

++ ++

Onderzoek & Monitoring Onderzoek & Monitoring Onderzoek & Monitoring

Inwinnen gegevens Opslag gegevens Verwerking in producten: KRW-rapportages Rapportage ffwet inventarisaties Regionaliseren soortprotocollen Monitoring doelstellingen

++ + +

0/+

Ruimtelijke ontwikkeling & Inrichting (nieuwe werken) Ruimtelijke ontwikkeling 81 Inrichting (nieuwe werken) Ruimtelijke ontwikkeling & Inrichting (nieuwe werken)

Inwinnen gegevens

0

++

Opslag gegevens

+

+

Verwerking in producten: Natuurtoets Quick scan Bestek Projectplan Inrichtingsplan

+

+

Inwinnen gegevens Opslag gegevens Verwerking in producten: Themaplan Gebiedsplan

ook hier projectrr atige werkzaamheden, vergelijkbaar met ruimtelijke ontwil
Planvorming Planvorming Planvorming

0

+ +

4.4.2 K w a n t i t a t i e v e aspecten Bij de kwantitatieve doorrekening is gebruik gemaakt van een uitwerking door twee waterschappen die vanuit de enquête verst uit elkaar lagen en concrete invulling gaven aan de getallen.

Bestandsnaam: Datum opgeslagen:

Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Rora &Fauna_versie 1.2 3maart 2011 14/21

.*•• HetWaterschapshuis

De getallen die genoemd zijn in deze paragraaf zijn gebaseerd op inventarisaties op flora en faunawetsoorten exclusief regulier ecologisch/hydrobiologisch onderzoek. Tabel4.Twee waterschappen die ruim variëren indeaangeleverde waarden zijn naast elkaar gezet voor een helder beeld in kwantitatieve doorrekening. Huidige situatie voor inwinning. Huidige situatie (zonder NDFF) Lage investering Hoge investering organisatie als het gaat om TIJD (arbeidsuren)

Hoeveel gaat er om in de organisatie als het gaat om KOSTEN (licenties, inkopen data, inwinnen data door derden, etc.)

Informatiebehoefte bepalen, opdracht aan bureau geven, communicatie met bureau, gegevensverwerking, ad-hoc rapportages) Ca. EUR 30.000,Betreft alleen uitbesteding aan bureau, de eigen database kost geen licentie extra.

Afhankelijk van het aantal projecten dat in een jaar uitgevoerd wordt.

EUR 125.000,Betreft extra onderzoek noodzakelijk bij nieuwe werken/planvorming

Tabel 5.Twee waterschappen die ruim variëren inde begroting zijn naast elkaar gezet voor een helder beeld in kwantitatieve doorrekening. Inschatting bij eenaansluiting opdeNDFF. Inschatting na aansluiting op Lage investering Hoge investering de NDFF Besparing in tijd met een NDFF 40 uur ~ EUR 2.000,450 uur ~ EUR 22.500,Besparing in kosten. Ca. EUR 5.000,EUR. 25.000,Specifieke inwinning blijft Inschatting is 20% besparing. waarschijnlijk toch nog vaak nodig Totaal aan besparing Ca. EUR 7.000,Ca. EUR 47.500,-

Aangegeven wordt door het GaN dat op basis van ramingen en ervaringcijfers gemiddeld 25 % bespaard kan worden op de kosten die gemaakt worden in het kader van flora en fauna inventarisaties. Zonder abonnement kun je ook gebruik maken van het natuurloket. Per km-hok zijn de kosten hiervoor 275 euro. Vaak worden deze kosten indirect gemaakt door uitbesteding van bepaalde eindproducten zoals quick scan en natuurtoets. Daarnaast zijn vaak ook nog andere systemen actief bij een waterschap zoals de eerder genoemde Limnodata en Piscaria, maar ook Dawaco en Ecobase. Een licentie van Dawaco kost bij waterschap Rivierenland jaarlijks 4.000 euro. Daarnaast gebruikt Rivierenland ook Ecobase met een jaarlijks licentiebedrag van 6.400 euro. Mocht blijken dat de meerwaarde van deze applicaties teniet wordt gedaan door een aansluiting op de NDFF, kan dit jaarlijks dus meer dan 10.000 euro schelen enkel aan licentiekosten. Echter is het hiervoor wel noodzakelijk dat o.a. de fyschisch en chemische gegevens vanuit deze systemen in een ander bronsysteem ondergebracht worden. Tevens wordt de meerwaarde van de NDFF ervaren in het onderhouden van de contacten met de bronhouders/vrijwilligers en hun verenigingen/organisaties door het GaN. Een voorbeeld is Friesland dat ongeveer 400 bronhoudende organisaties kent voor de flora en fauna gegevens. Stel dat je een uur per jaar per bronhouder kwijt zou zijn om afspraken mee te maken, dat zou dat op jaarbasis 20.000 euro per jaar kosten.


/ • / HetWaterschapshuis

4.5

Gebruik NDFF

4.5.1

Functionaliteit

De NDFF is op verschillende manieren te benaderen. Er is onderscheid gemaakt in de invoer van data en uitvoermodules (beschikbaar stellen van de data). Invoer van data kan op verschillende manieren in de NDFF: • Per waarneming via het invoerportaal (ook bijv. via Telmee.nl) •

Via een Excel-bestand met vast formaat (voor meerdere waarnemingen)

•

Via een bestand welke op maat gemaakt moet worden volgens de eisen van het GaN. Er wordt momenteel gewerkt aan de handleiding om te komen tot een buikbestand.

Voor de uitvoer van data zijn ook meerdere mogelijkheden: •

Via het uitvoerportaal van de NDFF

•

Je kunt de gegevens inladen in je eigen GIS-systeem (als export via shape files, of continu via WFS services)

•

PDF-rapport per geselecteerd gebied, onderlaag, etc.

Als gebruiker kun je kiezen uit verschillende onderlagen enje kunt middels selectiecriteria enkel de juridisch zwaarder beschermde soorten laten tonen. Tijdens de workshop is door de deelnemers aangegeven dat de functionaliteit voldoende is voor de werkzaamheden. Er zijn twee gebruikers bij de waterschappen geraadpleegd over hun ervaringen met de NDFF. Het cijfer dat zij als gebruiker gaven was bij beide een 7 en beide raden de NDFF aan voor alle waterschappen.

4.5.2

Aandachtspunten

Rondom het gebruik van de NDFF zijn ook functionele en technische aandachtspunten geconstateerd. • Performance; vooral de WFS service laat te wensen over • Volledigheid database; er zijn partijen die een achterstand hebben met het uploaden van de NDFF. • Kleine functionele toevoegingen voor het gebruikersgemak, zoals het zoeken op plaatsnaam Daarnaast zijn twee functionele wijzigingen opgenomen in de releaseplanning van de NDFF (geplande realisatie 2011), namelijk het zoeken via taxonomische structuur en het toevoegen, zichtbaar hebben van nulmetingen (wel gemonitord, maar niets gevonden).

4.6

Kosten GaN/NDFF

4 . 6 . 1 T r a n s i t i e k o s t e n naar NDFF Er zijn twee verschillende stappen die gezet moeten worden om de NDFF te gebruiken bij een waterschap: transitie van de techniek en de inbedding van de NDFF in de organisatie.


HetWaterschapshuis

4 . 6 . 1 . 1 Technische t r a n s i t i e Om bij de eerste te beginnen, zijn de volgende hoofdstappen onderkend: 1. Inventarisatie van wat er momenteel aanwezig is (welke bronnen) 2. Bepalen welke gegevens over gezet moeten worden (nieuw/oud) 3. Voorbereiding van de data in NDFF-formaat (per waarneming, of in bulk) 4. Overzetten in NDFF 5. Tooiing van NDFF aansluiten op ICT landschap van het waterschap 6. Controleren of alles correct is opgenomen in de NDFF. De impact van stap 5 kan 0 zijn omdat men enkel een browser gebruikt om de gegevens in te voeren en de gegevens te tonen, maar kan ook leiden tot de keuze om bijv. maandelijks een kopie van de NDFF van het beheergebied te nemen en met de servicefunctionaliteit van de GaN deze in te lezen in het eigen GIS-systeem. De GaN biedt standaard 16 uur ondersteuning bij deze technische overgang. Mocht je als waterschap meer ondersteuning willen, zal een offerte worden opgesteld door het GaN en zijn hier dus extra kosten meegemoeid. De waterschappen variëren als het gaat om de huidige situatie. Voor de een zal dit een makkelijke overgang zijn en voor een ander zal de transitie best lastig en arbeidsintensief zijn. De verwachting is dat dit gemiddeld in 2-3 manweken gerealiseerd kan zijn (4.000 - 6.000). 4.6.1.2 B e d r i j f s o r g a n i s a t o r i s c h e t r a n s i t i e Het gebruik van de NDFF is naast een technische ook een bedrijfsorganisatorische transitie. Het gaat hier om het procesmatig verankeren van het gebruik van de NDFF binnen de organisatie. • Projectvorm kiezen / benoemen van trekkers & opdrachtgever • Kennismaking met NDFF van betrokkenen • Beslissingen rondom gebruik van NDFF • Procesinrichting: verdeling van taken/verantwoordelijkheden • Contractbeheer: Inventarisaties van flora- en faunagegevens door derden moeten voortaan in NDFF-formaat worden aangeleverd • Controle op de werkwijze / signaleren van knelpunten en verbeteringen doorvoeren in de uitvoering. Geschat wordt aan een doorlooptijd van 3 maanden met een totale inzet van 4 manweken. De totale transitiekosten (technische en bedrijfsorganisatorische) worden daarmee geraamd op circa 12.000 euro per waterschap waarbij ervan is uitgegaan dat de werkzaamheden niet worden uitbesteed aan derden. Het is natuurlijk goed mogelijk om van elkaar te leren en gebruik te maken van eerdere transities waardoor dit bedrag lager uit kan komen. Er zijn immers als vier waterschappen die een abonnenment op de NDFF hebben afgesloten. 4.6.2 Kostenindicatie a b o n n e m e n t op NDFF Een abonnement op de NDFF van het GaN kost 19.223 euro per jaar. Hierin zijn 3 accounts opgenomen. Mocht een waterschap toch meer accounts willen, gaat dit met staffels. Mocht een landelijk contract worden opgesteld, zou wellicht een korting van 25% overeengekomen kunnen worden met het GaN. Het voorstel kan dan zijn om een bedrag 15.000 euro per jaar per waterschap te hanteren waarbij 6 accounts per waterschap (in totaal 6 X 25 = 150 accounts) worden afgegeven. Indien het advies wordt om niet voor alle waterschappen aan te schaffen, maar voor slechts een aantal, zal dit effect hebben op de hoogte van de korting. Er zal ook een overgangsfase afgesproken moeten worden met die waterschappen (gelegen in Limburg) die momenteel minder betalen, namelijk 12.000 per jaar. Bedragen zijn exclusief BTW.


•"•• HetWaterschapshuis

4.6.3 Overige a a n d a c h t s p u n t e n Zoals aangegeven ontstaat bij het afsluiten van een abonnnement een afhankelijkheid richting de GaN. Deze afhankelijkheid uit zich in een kostenaspect, functioneel aspect en beschikbaarheid. De laatste twee aspecten zijn afgekaart. De beschikbaarheid is voldoende en de functionaliteit wordt ook als voldoende beschouwd (zie paragraaf 4.5). Het kostenaspect moet lager uitpakken dan de baten die in kaart zijn gebracht met deze business case. Om het kostenaspect beheersbaar te houden, lijkt het zinvol om een termijn af te spreken van 5jaar voor een landelijk contract. Het lijkt zinvol om ook een bepaalde termijn de kosten voor het abonnement constant te houden.

4.7

Risico's

Kans: beschrijft de kansdat het risico bewaarheid wordt. Impact: beschrijft de impact van het risico op het eindresultaat. 1= klein, 2 = middelgroot, 3 = groot. Descore is het product van Kans XImpact. Score"»' Risico: Evaluatie van gedragscode in 2011stelt de business Kans Impact 1 case in eenander daglicht 'idfe-N . U ^ . &%** Toelichting: In de planning ligt omdegedragscode in2011te herzien. Deverwachting isechter niet dat dezedrastisch gaat veranderen waardoor de impact opdeze businesscase laag wordt ingeschat. Risico: Uploaden gegevens benedenmaats bij gebruik NDFF

Kans

Impact

Toelichting: DeNDFFzal in eerste instantie gebruikt worden voordeTabel II enIII soorten vanuit de ff-wet. Stuur opdat alle partijen (ook bureaus) dezegegevens in de NDFFplaatsen.

4.8

Conclusies Er is een grote diversiteit bij waterschappen in de informatievoorziening rondom juridisch zwaarder beschermde flora- en faunasoorten. De wil is groot vanuit de ondervraagden om aangesloten te worden op de NDFF. De functionaliteit wordt als ruim voldoende ervaren voor de flora- en faunawet/gedragscode. De meerwaarde van de Nationale Databank Flora & Fauna van de Gegevensautoriteit Natuur is duidelijk. De kwalitatieve en kwantitatieve baten wegen op tegen de kosten mits een korting kan bedongen worden bij het GaN. Vanuit strategisch oogpunt kan aansluiting op de NDFF een stap richting centralisatie van een kernregistratie zijn. Kortom, dit onderzoek pleit voor een abonnement op de NDFF voor alle waterschappen.

4.9

Aanbevelingen •

•

•

Onderzoek of de NDFF voldoet aan de eisen/specificaties die gesteld worden aan het bronsysteem flora en fauna en laat hierover een besluit nemen. Indien dit niet het geval is, moet in ieder geval een eenvoudige koppeling tussen het nieuwe bronsysteem en de NDFF mogelijk zijn. Ga bij de implementatie niet alles zelf als waterschap uitzoeken, maar maak gebruik van eerdere implementaties bij andere waterschappen. Laat Het Waterschapshuis hierin een rol spelen. Voor een goede besluitvorming lijkt het verstandig een uitgewerkt financieel voorstel met de GaN in te dienen.

Bestandsnaam: Datum opgeslagen:

Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Rora &Fauna_versie 1.2 3maart2011 18/21

.•••• HetWaterschapshuis

5

Vervolgstappen

Versie 1.0 van de businesscase is ter goedkeuring aangeboden aan de stuurgroep. Na een beperkt aantal kleine wijzigingen is de stuurgroep akkoord met het eindproduct hetgeen heeft geresulteerd in deze versie 1.1. Versie 1.2 heeft de bijlage opgenomen als integraal onderdeel van de businesscase. Daarnaast is dit hoofdstuk (5) aangepast aan de laatste stand van zaken. De GaN is met een aanbieding komen waarin de waterschappen zelf kunnen besluiten om een abonnement aan te gaan voor de NDFF. HWH zal als centrale inkoper de rol van contactbeheerder op zich nemen voor de waterschappen richting de GaN. Middels een brief aan elk individueel waterschap wordt gevraagd deel te nemen aan het gezamenlijk contract om toegang te krijgen tot de Natoinale Databank Flora 8i Fauna.


•"•• HetWaterschapshuis

Bijlage I : Uitgebreide k w a l i t a t i e v e k o s t e n / b a t e n a n a l y s e bij a a n s l u i t i n g op de NDFF. Decosnummer: 2011-1971 Per hoofdproces is weergegeven in welk stadium van flora- en faunagegevens (inwinnen, opslaan en verwerken in eindproducten) een aansluiting op NDFF positief kan uitwerken op efficiëntie en het kostenaspect (zie ook bijlage I I ) . ++: duidelijk positief effect voor de organisatie; + : positief effect voor de organisatie maar niet zo zichtbaar; 0: neutraal; -: negatief voor de organisatie; —: duidelijk negatief effect waarneembaar voor de organisatie.

Proces

Deelproces/ producten

W i n s t p u n t efficiëntie

Beheer 81 Onderhoud

Inwinnen gegevens

++

++

Nu vaak uit voorzorg handelen alsof de zwaarder beschermde soorten aanwezig zijn, en dat hoeft dan minder snel, bijv. bij baggeren.

minder inventarisaties, meer en gevalideerde data

Beheer 81 Onderhoud

Beheer 81 Onderhoud

Onderzoek 81Monitoring

Onderzoek & Monitoring


Opslag gegevens

Verwerking in producten: (Beheer en-) Onderhoudsplan (bv. bagger- of maaiplan) Bestek Quick scan Maaikalender Natuurkalender Inwinnen gegevens

Opslag gegevens

W i n s t p u n t lagere kosten

++

+

minder kwetsbaar, procesmatig makkelijker in te bedden, gebruikersgemak (sneller makkelijker) waardoor meer mensen het kunnen

Eenduidige werkwijze. Op den duur (indien bewezen) licenties voor ecobase, dawaco wellicht niet meer nodig

++

0

Sneller verwerkt, eerste check door proceseigenaren, en als er iets is gevonden dan verdere uitwerking. Maar blijft maatwerk. Kwaliteitswinst.

++

+

Gebruiksmogelijkheden nemen toe, terrestrische en aquatische gegevens worden gekoppeld. Handig voor FFsoorten monitoring

Met een account op NDFF, hoef je niet extra te betalen voor de check in NDFF die je sowieso doet.

+

+

Je wilt op een plek de data beschikbaar hebben. Goed communicatiemiddel intern. Ecologische waarde van maatregelen / verandering in beheer goed zichtbaar

Op den duur (indien bewezen) licenties voor ecobase, dawaco wellicht niet meer nodig

Businesscase Aansluiting Waterschappen opNationale Databank Rora & Fauna_versie 1.2 3maart2011 20/21

••v HetWaterschapshuis

Onderzoek 8t Monitoring

Verwerking in producten: KRW-rapportages Rapportage ffwet inventarisaties Regionaliseren soortprotocollen Monitoring doelstellingen

Ruimtelijke ontwikkeling 81 Inrichting (nieuwe werken)

Inwinnen gegevens

Ruimtelijke ontwikkeling 8t Inrichting (nieuwe werken)

Opslag gegevens

Ruimtelijke ontwikkeling 8t Inrichting (nieuwe werken)

Verwerking in producten: Natuurtoets Quick scan Bestek Projectplan Inrichtingsplan

Planvorming Planvorming Planvorming

Inwinnen gegevens Opslag gegevens Verwerking in producten: Themaplan Gebiedsplan

+

0/+

Gebruik van data die al aanwezig is in database. Vaak zijn voor deze onderwerpen actuele data noodzakelijk, dus zal er altijd opnieuw geïnventariseerd moeten worden

De lagere kosten zullen minimaal zijn, vanwege de noodzaak te beschikken over actuele data

0 Het inwinnen van gegevens wordt uitbesteed aan een adviesbureau. Het inwinnen van gegevens is onderdeel van een natuurtoets of quick scan. Het zelf raadplegen van de NDFF levert geen tijdwinst op

++ De kosten van natuurtoetsen en quick scans zullen lager zijn

+

+

De opslag zal gestructureerder plaatsvinden

Op den duur (indien bewezen) licenties voor ecobase, dawaco niet meer nodig

+

+

Panklaar, ook voor leveranciers

Kosten worden niet meer in rekening gebracht door leverancier

ook hier projectmatige werk zaamheden, vergelijkbaar met ruimtelijke ontwikkeling en inrichting


.!•

Waterschaps

Bijlage 2 Betreft: concept contract tussen HetWaterschapshuis endeGegevensautoriteit Natuur betreffende deaansluitingvan de waterschappen opdeNationale Databank Flora enFauna.

1.

Inleiding Zeven waterschappen hebben inmiddels een overeenkomst gesloten metdeGegevensautoriteit Natuur (GaN) betreffende hetgebruik van deNationale Databank Flora enFauna. Het Waterschapshuis heeft de GaN verzocht een contract optestellen voor een collectieve aansluiting van dewaterschappen opde Nationale Databank Flora en Fauna waarbij HetWaterschapshuis namens dewaterschappen alscentrale inkoop organisatie optreedt. De GaN dankt hetWaterschapshuis vanharte voor deze uitnodiging enzijhoopt hierbij eenpassende aanbieding tehebben gedaan.

2.

Aanleiding In 2006 heeft hetRijk hetinitiatief genomen omeen Nationale Databank Flora enFauna opte richten met als doel debestaande enindetoekomst nogteverzamelen informatie over deverspreiding enontwikkelingvan wilde flora enfauna inNederland tebundelen,tevalideren enbeschikbaar temaken. Aanleiding hiervoor was de wens (enwettelijke) noodzaak ombijruimtelijke ontwikkeling enbeheer beter rekening tehouden met de wilde flora en fauna, deconstatering datdeze informatie versnipperd beheerd werd enslecht toegankelijkwas endatdesamenwerking tussen betrokken partijen tewensen overliet. De regering heeft besloten datdeNationale Databank Flora enFauna en deorganisatie diezorgt voorhet beheer en onderhoud ervan door degebruikers zelf instand moet worden gehouden. Destichting Gegevensautoriteit Natuur isopgericht omdeNDFF teexploiteren enomdeonafhankelijke door de regering aangestelde Gegevensautoriteit Natuur bij zijn werkzaamheden teondersteunen. Destichting Gegevensautoriteit Natuur werkt zonder winstoogmerk. Zijstreeft ernaar binnen enkele jaren tekomentot een kostendekkende exploitatie.Zijsluit daartoe overeenkomsten metgebruikers van deNDFF

3.

Stand vanZaken Inmiddels hebben 50organisaties (overheden enbedrijven) inNederland een overeenkomst gesloten met de Gegevensautoriteit Natuur. Partijen dienueen overeenkomst sluiten metdeGaN verwerven zich toegang toteen natuurinformatienetwerk waarin dedata van debelangrijkste verzamelaars enbeheerders van waarnemingen van wilde flora en fauna 1 beschikbaar zijn. Aldeze waarnemingen zijn door deGaN gevalideerd. Het streven isvóór eind 2011 metcirca 150 partijen een overeenkomst tesluiten. Partijen diegezamenlijkeen overeenkomst sluiten metdeGaN betalen een lagere bijdrage of krijgen meer accounts beschikbaar (standaard horen bijeen overeenkomst 3accounts) danindividuele partijen omdat een collectieve aansluiting een besparing oplevert opdeverwervings- enbeheerkosten. Bijna elke aangesloten partij iszowel aanbieder alsgebruiker van waarnemingen.Zijbehouden inalle gevallen de volledige zeggenschap over dewaarnemingen diezijvoor deNDFF beschikbaar hebben gesteld. In de overeenkomst wordt vastgelegd ofdeGaN dedata aan andere deelnemende partijen beschikbaar mag stellen enzojaonder welke voorwaarden. DeGaN bewaakt denaleving van deze voorwaarden enzijheeft daartoe de nodige voorzieningen indeNDFF ingebouwd enindealgemene voorwaarden opgenomen. Partijen die met de GaN een overeenkomst sluiten,tekenen dealgemene gebruiksvoorwaarden. Partijen dieeen overeenkomst sluiten metdeGaN verwerven invloed opdeverdere ontwikkelingen aanpassing van deNDFF. DeGaN heeft o.a. tottaak omdemiddelen teverwerven waarmee hetsysteemup to date kan worden gehouden.

1

Particuliere gegevensbeherende organisaties (PGO's): SOVON (vogelwaamemingen), Floron (planten en vegetaties). Zoogdiervereniging, RAVON (amfibiën, reptielen en vissen). De Vlinderstichting (vlinders en libellen). Stichting Natuurinformatie (alle soorten via Waameming.nl). Natuurbank Limburg (idem regio Limburg), stichting Staring Advies (idem De Limes), TINEA (insekten), ANEMOON (zee organismen), BLWG (mossen). EIS-NL (insekten), NMV (paddestoelen), Staatbosbeheer, vereniging Natuurmonumenten, Rijkswaterstaat, Dienst Landelijk Gebied. Prorail. TenneT, Gasunie, provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland, Noord-Holland, Utrecht, Noord-Brabant, Limburg, Van Nieuwpoort bouwgrondstoffen,Volker-Wessels, Ballast-Nedam. 7 waterschappen en enkele tientallen gemeenten.

.!•

Waterschaps

4.

Eéncontract voor dewaterschappen. Hetcontract gaat uitvanhetstrevendatallewaterschappen aansluitenopdeNDFF.HetWaterschapshuis zal actief zijnbestdoenomzoveel mogelijk waterschappentelatenaansluiten.Omdat elkwaterschapzelf autonoom isinhaarbeslissingommeetedoenof niet,zalnaeenjaar hetcontract geëvalueerdwordenen eventueelbijgesteld. Hetcontract omvat hetvolgende: a. Licentieophetgebruik vanallesoftwarewaarmeewaarnemingen vanwildefloraenfaunakunnen wordenvastgelegdenopgehaaldwaaronderWaarneming.nl enTelmee.nl,HetNatuurloket,het uitvoerportal NDFFendewebservices (WMSenWFS)waarmeewaarnemingen,kaartlagenen overige informatie kunnenwordenuitgewisseld. b. Validatievanallebeschikbaar gesteldewaarnemingen c. Beheervandebeschikbaar gesteldedataindecentraledatabank. (Het isook mogelijk deNDFFte gebruikenalsdeeigendatabank. Degebruiker ontvangt daartoe rechtenopeenafgeschermddeel vandeNDFFwaarineigenwaarnemingen ofwaarnemingen dieinopdracht zijnverzameldbeheerd kunnenworden.Zodoende kandegebruiker besparenopdekostenvaneigendatabase beheer) d. Gebruikvanactueleengeconsolideerde registersvoortaxonomieencodes. DeGaNstemt taxonomieencodesaf metanderepartijenzoals het InformatiehuisWater, Naturalise.a. e. Rechtstreekse toegangvoorelkwaterschaptot dehelpdesk vanHet Natuurloket voor ondersteuning bijhetgebruik vandeNDFFendein-en uitvoerapplicaties f. Vrijgebruik vanGaN-protocollen voor veld-inventarisaties. g. Elkdeelnemendwaterschap krijgttoegangtotzijneigenbeheersgebied meteenbufferzone van5km daaromheen. h. HetWaterschapshuis zorgtervoor datéénofenkelepersonenaangewezenwordendie namensde waterschappen deelnemenaanhetgebruikersplatform vandeGaN i. Vanwaterschappen die reedszijnaangeslotenopdeNDFFgeldenvanaf dedagvanondertekening vandezeovereenkomst denieuwe(verbeterde)voorwaarden. Voor hetlopendejaarbetalen zijhet lageretarief datopgrondvanditcontractgeldt. j. DeGaNzaljaarlijks eencursusochtendof-middagorganiserenvoorgebruikersvanhetsysteem. k. Dekostenvoor deelnamevanéénwaterschapbedragen€ 14.417,25excl. BTW.2: Ditis25%lager danhetstandaardbedragvan€ 19.223,-.Bovendien ontvangt elkwaterschapgemiddeld6accounts (i.p.v.destandaard3accounts).Bijdeelnamevan25waterschappen worden25x6=150accounts ter beschikkinggesteld.Dezekunnennaareigeninzichtdoor Hetwaterschapshuis worden toegewezenaandedeelnemende waterschappen.DeGaNblijft verantwoordelijk voor het uitgeven vandeaccounts aandewaterschappen. HetWaterschapshuis leverteenlijst metnamenene-mail adressenvanpersonenbijwaterschappen dieéénof meeraccountskrijgen. I. Hetisraadzaameenaantalaccounts aparttehouden,diedoordewaterschappentijdelijk aan groeneadviesbureaus kunnenwordenuitgegevenvoorprojecteninopdracht vanditwaterschap.Dit tijdelijk uitgevenvanaccounts gebeurt doordeHelpdeskvandeNDFFinopdracht vaneen waterschapof HetWaterschapshuis. m. Wanneer hetgemiddeldeaantalvan6accounts perdeelnemendwaterschaptekort schiet,dankan HetWaterschapshuis extraaccounts aanschaffen tegenkostprijs a€500,- perstuk(excl.BTW). n. HetWaterschapshuis, Het Informatiehuis WaterendeStowakrijgengezamenlijk 3accountsvoor eigengebruik. o. HetWaterschapshuis zalzichactief inzettenomtezorgendatzoveel mogelijkwaterschappengaan aansluiten p. Bovengenoemd kortingspercentagevan25%ophetstandaardtarief isbepaalduitgaande vande situatie datalle25waterschappen gaanaansluiten.Indien 1 jaar nahet ingaanvanditcontract minderdan 18waterschappenzijnaangesloten,bepalenGaNenHetWaterschapshuis in gezamenlijk overleghetalsdangeldendetarief. Uitgangspunt voorbeidepartijen isde kostendekkende exploitatievandeNDFF,zodat decontinuïteit oplangeretermijnverzekerdwordt. q. Heteerstejaar vanhetcontractzullendefinanciën nogmetdeindividuelewaterschappen worden afgehandeld.Vanaf hetvolgendjaarzet HetWaterschapshuis hettotaleabonnementsgeldopde begrotingenis HetWaterschapshuis voor deGaNhetenigeaanspreekpunt voor financiële afhandeling. r. VoordebeideWaterschappen inLimburg(RoerenOvermaas,PeelenMaasvallei) geldt heteerste jaareenuitzondering. DezewaterschappenzijnviahetNatuurhistorisch Genootschap Limburg (NHGL)aangesloten opdeNDFFenbetalenopdit moment eenlagereabonnementsprijs (€10.000,-perjaar). Ditisafgesproken metNHGLomdat hetoverzettenvandedatavandeNatuurbank

2

Bedragen gelden gedurende geheel 2011.De kosten in 2012e.v. wordenjaarlijks tenminste 3maanden voor het eind van hetjaar vastgesteld door het bestuur vande stichting GaN .Het bestuur besluit hier over na advies vande gebruikerscommissie waarin deelnemende partijen zijn vertegenwoordigd.

Waterschaps

s. t.

Limburg naardeNDFFlanger heeft geduurddanwas voorzienendezewaterschappen inde overgangssituatie nognietoptimaal deNDFFhebbenkunnengebruiken.Heteerstejaarvandit contract zullenbeidewaterschappen nogvoordelagereabonnementsprijs aangesloten blijven opde NDFF,daarnazal hunabonnementsprijs gelijkgetrokkenwordenaandievanalleandere waterschappen,ondervoorwaarde datdeovergangsproblemen danopgelost zullenzijnende gebruiksmogelijkheden vandeNDFFvoordezewaterschappen gelijkwaardigzijnaande gebruiksmogelijkheden vandevoormalige NatuurbankLimburg. Bijeennieuwefusiegolf binnendewaterschappen,zal hetbetaalmodelopnieuwtegenhet licht gehoudenworden. HetWaterschapshuis endeGaNstrevenernaaromhetbeheervandegegevens uitLimnodata ondertebrengen indeNDFF.Daartoezalinde2ehelft van2011eenanalyseworden uitgevoerdom detechnischeenfinanciëleconsequenties duidelijktekrijgenenomeenconversieplan optestellen. Eendefinitief besluitwordtgenomen nadatdezeconsequenties inbeeldzijngebracht.

Degebruiksmogelijkheden, kostenbesparingen e.d.zijnuitgewerkt indebusinesscase dieonder leidingvanHet Waterschapshuis isopgesteld.Ziebijlagebijditconcept contract vooreensamenvattingvandebevindingen. Opditcontract zijndealgemene gebruiksvoorwaarden vandeNDFFvantoepassing, (bijlage) WAGENINGEN 18april2011

SuWaterschaps

Bijlage bij het concept contract HetWaterschapshuls -de GaNInzakedeaansluiting vandewaterschappen op deNDFF Achtergrond gezamenlijke aansluiting waterschappen In2010isdeGegevensautoriteit Natuur (GaN)samenmethetWaterschapshuis enStowaeentraject gestart omnate gaanofdewaterschappen gezamenlijk kunnenaansluitenopdeNationale Databank FloraenFauna(NDFF).Daartoe isonder leidingvaneenstuurgroepeenbusinesscase opgesteld.Diebusinesscase beschrijft deresultatenvaneen onderzoek naardeinhoudelijkeenfinanciële kosten-Zbatenanalyse vanaansluitingopdeNDFFdoor dewaterschappen. Tijdens devergaderingvandestuurgroepvan25jan2011isdeconcept businesscase besproken.Uitdebusinesscase komtduidelijk naarvorendatdebaten,zowelinhoudelijk alsfinancieel hogerzijndandekosten.Debusinesscase geeft danook eenpositief adviesvoor eenabonnement opdeNDFFvoorallewaterschappen.AandeGaNisvervolgens gevraagdofzeeenaanbodwildoenvoor hetgezamenlijk aansluitendewaterschappen opdeNDFF. Conclusies n.a.v.businesscase inrelatietotaansluiting: 1) Waterschappenwillenallengegevens over beschermde soorten FF-wet (bijv.t.b.v.ontheffingsaanvraagof werken metdegedragscode) 2) Waterschappenwillennatuurgegevens gebruikentenbehoeve vanbeheereninrichtingvanhuneigen terreinen 3) Demeestewaterschappen willendeNDFFookgebruikenalsinstrument vooropslag,beheerenvalidatievan eigennatuurgegevens.Groenebureaus dieinopdracht vaneenwaterschap natuurgegevens verzamelen, kunnendeze rechtstreeks indeNDFFzetten. 4) Dewaterschappengevenaanbehoeftetehebbenaanmeeraccounts dande3diestandaardbijeen abonnement opdeNDFFgeleverdworden.. Voordelenvangezamenlijk aansluiting a)Voordewaterschappen - kwaliteitsborgingenvalidatievandeeigengegevens -beschikkingovergevalideerde gegevens vanderdenuiteigenennaastgelegenterreinen -gebruik vandezelfdestandaard,vergelijkbare wensenvoor hetsysteem -abonnement opdeNDFFvoordeliger -éénof enkeleafgevaardigden inhet gebruikersplatform -meer mogelijkhedenvoor realisatievergelijkbarewensen b)VoordeGaN -éénaanspreekpunt voorfinanciële afhandeling -waterschappenzijnbelangrijke partners voor deGaN,doorgezamenlijk aantesluitengaanmogelijk meer waterschappen meedoen -efficiency winstbijaansluiten meerderewaterschappentegelijk

Het Waterschapshuis. HHR van Delfland T.a.v. het College van dljkgraafen hoogheemraden Postbus DB DELFT. Geacht college,

Recommend Documents