Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis
Joost van Hoof • Eveline J.M. Wouters (Redactie)
Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis
Houten 2014
ISBN 978-90-368-0692-3 © 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Voorwoord
Precies 30 jaar geleden stapte ik als leerling verpleegkundige voor het eerst een zorgomgeving binnen. Grote, kale, hoge ‘verblijfsruimten’ met slechts kantinetafels en stoelen en slaapzalen met gordijntjes tussen de bedden. Mensen met dementie op zoek naar comfort, veiligheid, structuur en herkenbaarheid. En naar aandacht en begrip van de omgeving. Eén man in het bijzonder raakte mij als 20-jarige. Zittend op een van de stoelen in die immense ruimte, letterlijk schreeuwend om aandacht, terwijl er om hem heen druk gezorgd werd. Wat hij vooral wilde weten is wanneer de trein ging stoppen en wie hem zou helpen uit te stappen. Mijn passie voor dementie ging vanaf die tijd hand in hand met een groot verlangen. Namelijk naar een omgeving waarin mensen – getroffen door deze aandoening – zo veel mogelijk tot hun recht komen. Kennis over dementie en wat het veroorzaakt in een mensenleven is dan natuurlijk een vereiste. Maar vooral ook het besef dat de sleutel tot kwaliteit van leven voor deze mensen ligt bij het aanpassen van het eigen gedrag en de fysieke leefomgeving. De afgelopen jaren is er al veel bereikt op dit gebied. Toch blijven vaak nog veel kansen onbenut. In de zorg wordt gezorgd. Managers managen, bouwers bouwen, en de technologie ontwikkelt zich. In mijn gemeente verdubbelt het aantal mensen met dementie zich de komende jaren, en mijn passie en verlangen groeit! Het besef dat samenwerken en bundelen van krachten loont, groeit gelukkig ook. Ik ben groot voorstander van dingen die werken. Dat klinkt wat simplistisch, maar de praktijk is namelijk vaak weerbarstiger. Als wethouder die zich gecommitteerd heeft aan de beweging naar het bevorderen van een dementievriendelijke gemeente heb ik veel aan ervaringen, kennis en expertise die gedeeld worden met anderen. De mooiste en beste resultaten worden bereikt door te luisteren naar de praktijk van alle dag. Alles wat ontwikkeld wordt met slechts het gevoel van de bureaustoel, is gedoemd te mislukken. Of dat nu over gemeentelijk beleid gaat, de bouw van een huis of technische snufjes waar niemand op zit te wachten. Ik heb ervaren dat er zó veel mogelijk is, als je bereid bent te leren van de praktijk, in staat bent dát te koppelen aan techniek en ruimte geeft aan creativiteit. Aan de behoeften van mensen met dementie of andere ernstige beperkingen en hun mantelzorgers wordt pas écht gehoor gegeven als de krachten gebundeld worden. V
VI
Voorwoord
En dat kan! Voor u ligt namelijk een boek waarin de voorbeelden staan van innovatieve oplossingen die door samenwerking tot stand zijn gekomen. Onderwijs, onderzoek, zorg en technologie ontmoeten elkaar en dragen dit keer niet individueel, maar in gezamenlijkheid bij aan de kwaliteit van leven met mensen die zo lang mogelijk comfortabel en veilig willen wonen. Ook als zij, door fysieke of mentale oorzaken, niet meer thuis kunnen wonen. Joost van Hoof en Eveline Wouters, de initiatiefnemers van dit boek, zetten zich steeds weer in om alle opgedane kennis op diverse manieren te delen met de praktijk en het onderwijs. Iedereen die in dit boek ervaringen deelt, ben ik dankbaar, omdat zij verder hebben gekeken dan hun eigen vakgebied en hun ervaringen delen met anderen. Wat nog veel belangrijker is, het zijn voorbeelden die werken en daar gaat het uiteindelijk om!
J. Veldhuizen Wethouder Zorg & Welzijn, Jeugd, Sociale Zaken, Cultuur, Milieu Gemeente Bladel
Inhoud
Hoofdstuk 1 Inleiding ���������������������������������������������������������������������������������� 1 J. van Hoof en E.J.M. Wouters Deel I De ruimte Hoofdstuk 2 Een gastvrije entree ��������������������������������������������������������������� 5 P.J.E.M. Verkuijlen Hoofdstuk 3 Het thuisgevoel in een verpleeghuis ������������������������������������� 9 C.J.M.L. van Dijck-Heinen, B.M. Janssen en J. van Hoof Hoofdstuk 4 Belevingsgericht design in de ouderenzorg �������������������������� 13 M.A.C. van Ansem, S.N. Dap en C.N.P.E. Stevens Hoofdstuk 5 Levensloopbestendige appartementen ��������������������������������� 19 H. Wijnberger Hoofdstuk 6 Innovaties in kleinschalig wonen ������������������������������������������ 23 H. Verbeek Hoofdstuk 7 De meerwaarde van persoonsgerichte zorg ������������������������� 27 A.-M. Pot en B.M. Willemse Hoofdstuk 8 Opgewekte kunstverhalen ����������������������������������������������������� 31 S. Oppikofer, K. Wilkening en S. Angst Fuchs Hoofdstuk 9 Kleur aan het leven ���������������������������������������������������������������� 35 J.B. Vries Hoofdstuk 10 Inrichten met zorg ������������������������������������������������������������������ 39 M.C. Elsing VII
VIII
Inhoud
Hoofdstuk 11 Vloeren zoals thuis ����������������������������������������������������������������� 43 M.G.M. Lambrecht Hoofdstuk 12 Blijvende en passende huisvesting voor de zorg ������������������ 47 D. Bol Hoofdstuk 13 Leven in Boswijk �������������������������������������������������������������������� 49 A. Eijkelenboom Hoofdstuk 14 Natuur en groenomgeving ����������������������������������������������������� 53 E.L.M. Zwerts-Verhelst Deel II Het raderwerk Hoofdstuk 15 Techniek dient de mens? �������������������������������������������������������� 59 M.G. Ruyg Hoofdstuk 16 Akoestische monitoring in de nachtzorg ������������������������������ 61 M. Walhain Hoofdstuk 17 Leefstijlmonitoring met sensortechnologie �������������������������� 65 E. Hamers Hoofdstuk 18 Actiwatches en gezondheidsmonitoring ������������������������������� 69 G. Hament en N. Nijhof Hoofdstuk 19 Toegangscontrole en oplossingen voor de sleutelproblematiek ����������������������������������������������������������� 71 J. van der Leeuw Hoofdstuk 20 Ethische aspecten bij het gebruik van toezichthoudende domotica ��������������������������������������������������� 73 C.M.P.M. Hertogh en E.J.M. Wouters Hoofdstuk 21 Zorgrobotica ��������������������������������������������������������������������������� 75 G.J. Gelderblom Hoofdstuk 22 Gezonde verlichting en ouder worden ��������������������������������� 79 A.M.C. Schoutens Hoofdstuk 23 Plafondgemonteerde tilsystemen ������������������������������������������ 83 R. Vennik
Inhoud
IX
Hoofdstuk 24 Van ledikant naar zorginstrument ��������������������������������������� 87 J. Aarts Hoofdstuk 25 Ontwerp met lucht ����������������������������������������������������������������� 91 G. Verheijen Hoofdstuk 26 Thermisch comfort voor ouderen ����������������������������������������� 95 L. Schellen en W.D. van Marken Lichtenbelt Hoofdstuk 27 Geluid en akoestiek ���������������������������������������������������������������� 99 J. Reinten Hoofdstuk 28 Legionella �������������������������������������������������������������������������������� 103 N. van Mierlo Hoofdstuk 29 Stilstaan bij drinkwater ��������������������������������������������������������� 107 H. Donker Hoofdstuk 30 Sanitaire voorzieningen ��������������������������������������������������������� 111 A.P. Veening Hoofdstuk 31 Badkamer op maat van de bewoner ������������������������������������� 115 K. Sneyers Deel III De dagelijkse rituelen Hoofdstuk 32 Kennis over ondervoeding in het verpleeghuis ������������������� 121 M.E. Nieboer en I. van der Wallen Hoofdstuk 33 Smaakgestuurd koken: Lekker is de trekker ���������������������� 125 E.B.M. Arendsen en J.F.M. van de Nieuwenhof Hoofdstuk 34 Interculturalisatie in de (verpleeghuis)zorg ������������������������ 129 N. Sabir Hoofdstuk 35 Samenwerking van informele en formele zorg �������������������� 133 S. Vermeulen Hoofdstuk 36 Innovatief verpleeghuis de Mins ������������������������������������������� 135 H.J.M. Heykens Hoofdstuk 37 De beleving van de ruimte vanuit bed ���������������������������������� 139 M. Annemans en A. Heylighen
X
Inhoud
Hoofdstuk 38 Bewegen in het verpleeghuis ������������������������������������������������� 141 S. Moresi en S. Vos Hoofdstuk 39 Een visie op schoonmaak ������������������������������������������������������� 145 E.H.W.J. Vos Hoofdstuk 40 Zelfstandig wassen, koken en afwassen ������������������������������� 149 R. Verspui Hoofdstuk 41 Dementie-app brengt gesprek op gang ��������������������������������� 151 R. Pompei Hoofdstuk 42 De Alzheimer Assistent ���������������������������������������������������������� 155 H.N.A. Post Hoofdstuk 43 Muziektherapie in verpleeghuizen ��������������������������������������� 159 I. Kruijssen
De Auteurs
J. Aarts Wissner-bosserhoff Nederland BV, Amstelwijckweg 2, 3316 BB Dordrecht S. Angst Fuchs Universität Zürich, Zentrum für Gerontologie, Sumatrastrasse 30, CH-8006 Zürich, Zwitserland M. Annemans KU Leuven, Departement Architectuur, Research[x]Design, Kasteelpark, Arenberg 1/2431, 3001 Leuven, België osar, Jan Van Rijswijcklaan 162/10, 2020 Antwerpen, België M.A.C. van Ansem DutchConcept, Lage Dijk 6, 5705 BZ Helmond E.B.M. Arendsen BrabantZorg, Raadhuislaan 13, 5341 GL Oss D. Bol De Meeuw Bouwsystemen, Industrieweg 8, 5688 DP Oirschot S.N. Dap Heal interior design, NS plein 65, 5014 DC Tilburg C.J.M.L. Dijck-Heinen Fontys Hogescholen, Dominee Theodor Fliednerstraat 2, 5631 BN Eindhoven H. Donker Gebr. Kemper GmbH + Co KG, Oudenhof 2F-K7, 4191 NW Geldermalsen A. Eijkelenboom EGM architecten BV, Wilgenbos 20, 3311 JX Dordrecht M.C. Elsing Gispen, Parallelweg West 23, 4104 AZ Culemborg G.J. Gelderblom Zuyd Hogeschool, Lectoraat Technologie in de Zorg, Henri Dunantstraat 2, 6419 PB Heerlen G. Hament Van Dorp Zorg en Welzijn, Koraalrood 161, 2718 SB Zoetermeer E. Hamers Actiaal, Zilvervlek 27, 4814 VB Breda H.J.M. Heykens Envida, Abtstraat 2A, 6211 LS Maastricht
XI
XII
De Auteurs
C.M.P.M. Hertogh VU medisch centrum, De Boelelaan 1117, 1081 HZ Amsterdam A. Heylighen KU Leuven, Departement Architectuur, Research[x]Design, Kasteelpark, Arenberg 1/2431, 3001 Leuven, België J. van Hoof Fontys Hogescholen, Dominee Theodor Fliednerstraat 2, 5631 BN Eindhoven B.M. Janssen Fontys Hogescholen, Dominee Theodor Fliednerstraat 2, 5631 BN Eindhoven I. Kruijssen Stichting Cordaan, Soestdijkstraat 4, 1107 HG Amsterdam M.G.M. Lambrecht Forbo Flooring BV, Industrieweg 12, 1566 JP Assendelft J. van der Leeuw Vilans, Kenniscentrum voor de Langdurende Zorg, Catharijnesingel 47, 3511 GC Utrecht W.D. van Marken Lichtenbelt Universiteit Maastricht, Faculteit Humane Biologie, Universiteitssingel 50, 6229 ER Maastricht N. van Mierlo Blygold Nederland BV, Edisonlaan 20a, 6003 DB Weert S. Moresi Fontys Hogescholen, Theo Koomenlaan 3, 5644 HZ Eindhoven M.E. Nieboer Fontys Hogescholen, Dominee Theodor Fliednerstraat 2, 5631 BN Eindhoven J.F.M. van de Nieuwenhof BrabantZorg, Raadhuislaan 13, 5341 GL Oss N. Nijhof Philips Innovation Services, High Tech Campus 7, 5656 AE Eindhoven S. Oppikofer Universität Zürich, Zentrum für Gerontologie, Sumatrastrasse 30, CH-8006 Zürich, Zwitserland R. Pompei Braziliëdreef 81, 3563 CL Utrecht H.N.A. Post Alzheimer Nederland, Stationsplein 121, 3818 LE Amersfoort A.-M. Pot Trimbos-instituut, Da Costakade 45, 3521 VS Utrecht J. Reinten Saint-Gobain Ecophon, Parallelweg 17, 4878 AH Etten-Leur M.G. Ruyg Mul BV, ontwerpers & adviseurs, Zwolleweg 10, 2803 PS Gouda N. Sabir Savant Zorg, Steenovenweg 4, 5708 HN Helmond L. Schellen Universiteit Maastricht, Faculteit Humane Biologie, Universiteitssingel 50, 6229 ER Maastricht
De Auteurs
XIII
Avans Hogeschool Academie voor Bouw en Infra Professor, Cobbenhagenlaan 13, 5037 DA Tilburg A.M.C. Schoutens FluxPlus BV, Zouavenlaan 33, 5037 MT Tilburg K. Sneyers Alcomel NV, Essenschotstraat, 93980 Tessenderlo, België C.N.P.E. Stevens Weergaaf, Kronenburgwerf 22a, 4812 XR Breda A.P. Veening Sanitair Consultancy Nederland, van Abcoudehof 73, 3911 BM Rhenen R. Vennik Domicare BV, Zweedsestraat 8A 13, 7418 BG Deventer H. Verbeek Department of Health Services Research, CAPHRI School for Public Health and Primary Care, Universiteit Maastricht, Duboisdomein 30, 6229 GT Maastricht G. Verheijen CIAT Nederland BV, Annie M.G. Schmidtweg 229, 1321 NA Almere P.J.E.M. Verkuijlen BrabantZorg, Udensedreef 5, 5374 RL Schaijk S. Vermeulen Simac Healthcare/ShareCare, De Run 1101, 5503 LB Veldhoven R. Verspui Miele Professional, De Limiet 2, 4131 NR Vianen E.H.W.J. Vos CSU, Veghelsedijk 2, 5406 TE Uden S. Vos Fontys Hogescholen, Theo Koomenlaan 3, 5644 HZ Eindhoven J.B. Vries AkzoNobel Decorative Coatings BV, Rijksstraatweg 31, 2171 AJ Sassenheim M. Walhain CLB, Ramgatseweg 17, 4941 VN Raamsdonksveer I. Wallen Fontys Hogescholen, Dominee Theodor Fliednerstraat 2, 5631 BN Eindhoven H. Wijnberger Verkerk Service Systemen, Molenvliet 1b, 3335 LH Zwijndrecht K Wilkening Universität Zürich, Zentrum für Gerontologie, Sumatrastrasse 30, CH-8006 Zürich, Zwitserland B.M. Willemse Trimbos-instituut, Da Costakade 45, 3521 VS Utrecht E.J.M. Wouters Fontys Hogescholen, Dominee Theodor Fliednerstraat 2, 5631 BN Eindhoven E.L.M. Zwerts-Verhelst Fontys Hogescholen, Rachelsmolen 1, 5612 AS Eindhoven