Het verhaal van Kortemark in W.O. 1

Het verhaal van Kortemark in W.O. 1

Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 www.rentaguide.be

1

Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 Inleiding Bijna honderd jaar geleden stond de wereld aan de vooravond van een nooit eerder geziene ramp. Een wereldbrand waarbij tientallen nationaliteiten elkaar zouden bestrijden met de meest gruwelijke wapens. Een oorlog waarbij in vier jaar tijd miljoenen mensen zouden omkomen. De Eerste Wereldoorlog werd niet voor niets “De Groote Oorlog” genoemd. Het westelijk front strekte zich uit van de Vlaamse kust (Nieuwpoort) tot aan de Zwitserse grens. Een honderden kilometers lang front waar diverse partijen elkaar vier jaar lang onophoudelijk bestookten. Ook in West-Vlaanderen en meer specifiek in de Westhoek had de Eerste Wereldoorlog gigantische gevolgen. De bevolking sloeg massaal op de vlucht, de hele streek werd verlaten terwijl duizenden en duizenden soldaten er vochten tot de laatste snik. Uiteindelijk, op het einde in 1918, was de streek onherkenbaar verminkt. Het mooie landschap en de eeuwenoude pittoreske dorpen waren verwoest. Handzame, Kortemark, Werken en Zarren kwamen achter de frontlijn in het Duits bezette gebied te liggen. Vier jaar lang moesten de burgers, die in de begindagen van de oorlog het hazenpad niet hadden gekozen, samenleven met de vijand. Een lange periode, van angst, nieuwe wetten en opeisingen was aangebroken. Heel wat militaire infrastructuur verscheen en de Duitsers gebruikten de omgeving van Kortemark als opslagplaats, kantonnement, vliegveld, oefenterrein, … De laatste uitvalsbasis voor het front. Vanaf de tweede helft van de oorlog werd de regio alsmaar vaker onder vuur genomen door de geallieerden, wat vanaf de zomer van 1917 tot een volledige evacuatie van de streek leidde. Toen vanaf eind september 1918 het eindoffensief door de dorpen raasde bleven Kortemark en zijn dorpen grotendeels vernield achter.


2

Het begin Wanneer in juni 1914 de kroonprins van Oostenrijk in Sarajevo werd gedood tijdens een aanslag zette dit een onstopbare reeks oorlogsverklaringen in gang. Al vlug stonden de blokken Rusland-Servië en Oostenrijk-HongarijeDuitsland lijnrecht tegenover elkaar. Rusland mobiliseerde zijn troepen, waarop Duitsland hetzelfde deed en Rusland op 3 augustus 1914 de oorlog verklaarde. Omdat Duitsland verwachtte dat Frankrijk zich als Russisch bondgenoot zich in de strijd zou werpen beslisten ze om eerst Parijs te doen vallen, daar Rusland veel meer tijd zou nodig hebben om te mobiliseren. Duitsland hoopte Frankrijk reeds op de knieën te hebben alvorens Rusland volledig zou gemobiliseerd zijn en zich aldus met volle sterkte zich te kunnen concentreren op één front: het oostfront bij Rusland. Later is dit, mede door heel wat tactische blunders, volledig anders gelopen waardoor Duitsland op twee fronten tegelijkertijd moest inzetten. Om Frankrijk aan te vallen wilden de Duitsers vrijgeleide door het neutrale België. België wilde echter zijn neutraliteit behouden en weigerde. Eind juli 1914 gonsde het bij de inwoners van België en dus ook in Kortemark al van de geruchten als zou een oorlog op til zijn. Op 28 juli leek die vrees voor het eerst gegrond toen deels gemobiliseerd werd en er reeds enkele dagen later een volledige mobilisatie volgde. Op 4 augustus 1914 uiteindelijk viel Duitsland ons land binnen. Het kleine Belgische leger was helemaal niet opgewassen tegen de Duitse overmacht en al vlug vielen de forten van Luik en werden steden als Leuven, Brussel en Mechelen onder de voet gelopen. Uiteindelijk viel begin oktober 1914 ook de laatste Belgische vesting: Antwerpen. Wat overbleef van het Belgische leger trok zich terug richting Franse grens en kon uiteindelijk met de steun van o.a. de Fransen en Britten stand houden in de Westhoek. Na de 1 e slag van Ieper en de slag aan de IJzer, eind oktober 1914, stagneerde het front voor vier lange jaren. In Kortemark duurde het dus nog bijna drie maanden alvorens het oorlogsgeweld effectief voelbaar zou worden in de regio. Dat betekent echter niet dat er niets aan de hand was. Naast de eerder vernoemde mobilisaties die heel wat jonge mannen naar het front stuurden, waren er ook nieuwe reglementen, het activeren van de burgerwacht, de vluchtelingen uit het binnenland, de vele doortochten van Duitse verkenners (algemeen “Ulanen” genoemd) en de eerste schermutselingen die ze hadden met Belgische en Franse soldaten. Daarnaast werden heel wat goederen opgeëist voor het Belgische leger en sneuvelden de eerste inwoners van Kortemark aan het front. In Kortemark werd aan het begin van de oorlog een burgerwacht ingesteld, bestaande uit brandweermannen en vrijwilligers. Ze kregen oude geweren tot hun beschikking en moesten vooral strategische punten als bruggen en Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 www.rentaguide.be

3

spoorwegen bewaken. Ze mochten ook ten strijde trekken tegen rondtrekkende Duitse verkenners.1 29/07/1914 De regering bracht het leger op versterkte vredesvoet. De verloven van de klassen van 1910, 1911 en 1912 werden ingetrokken.2 31/07/1914 Algemene mobilisatie in alle dorpen van Kortemark. Alle opgeroepenen moesten hun regimenten vervoegen.3 04/08/1914 In Handzame4 en Kortemark5 luidden de klokken. De oorlog was uitgebroken. 11/08/1914 De arrondissementscommissaris van Veurne-Diksmuide vroeg alle gemeentebesturen een oplijsting te maken van de zaken die tot de bevoorrading van het Belgische leger konden dienen.6 18/08/1914 Bij de gevechten rond Sinte-Margriete-Houtem sneuvelden de eerste soldaten uit Kortemark. Camiel Devriendt uit Handzame en Emiel Hindriks uit Kortemark waren de eerste slachtoffers.7 Ook Sylvain Goderis uit Zarren sneuvelde diezelfde dag. 22/08/1914 Alle paarden werden opgeëist door het Belgische leger. Er was ondertussen ook een gigantische vluchtelingenstroom op gang gekomen. Dagelijks passeerden in Zarren 30 tot 40 treinen richting Frankrijk.8 23/08/1914 Alle voertuigen moesten naar de kuststreek worden overgebracht, het werd eveneens verboden om per fiets rond te rijden.9 24/08/1914 De burgemeester en veldwachter van Zarren gingen rond in het dorp en verplichtten alle inwoners om deuren en vensters te sluiten. Niemand mocht nog op straat, ook de kinderen werden vanuit school naar huis gestuurd.10 29/08/1914 Er reden 2 treinen met Belgische, Franse en Engelse troepen richting binnenland. Het front kwam dichterbij want men hoorde vanuit Zarren al het kanongebulder in de richting van Kortrijk. De Belgische vlag op de kerktoren werd ingetrokken uit vrees voor de Duitse verkenners in de buurt en enkele Zarrenaars maakten zich klaar voor de vlucht.11

1 2 3 4 5 6 7 8 9

STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 50 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 9 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 11 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 94 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 49 VERHAEGHE M. – UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK – 1953 – p. 95 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 11 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 21 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 14

10 11

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 21 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 21


4

Vluchtelingen Ongeveer een maand na het uitbreken van de oorlog kwamen de eerste vluchtelingen langs in de gemeente Kortemark. De meesten kwamen uit de driehoek Leuven-Brussel-Antwerpen, maar werden gemakkelijkheidshalve door de plaatselijke bevolking “Mechelaars” genoemd, omdat de meesten toch afkomstig waren uit de regio Mechelen. Reeds de eerste dagen na het uitbreken van de oorlog werden in alle gemeenten hulpcomités opgericht. Hierdoor waren de gemeenten dan ook grotendeels voorbereid op de komst van de vluchtelingen. De mensen werden zo goed als mogelijk opgevangen, meestal in openbare gebouwen of kloosters. Deze vluchtelingen brachten dan ook meestal de gruwelijke verhalen mee van Duitse moordpartijen en andere wandaden. Heel wat van deze vluchtelingen trokken bij het naderen van de Duitse troepenmacht, half oktober, verder richting Frankrijk. Ook opvallend was het steeds groeiend aantal treinen met militairen die frontwaarts trokken. In de verte hoorde men reeds het eerste gerommel van de kanonnen. 31/08/1914 Er waren een 50-tal vluchtelingen aangekomen te Zarren en men deed een omhaling voor beddegoed en voedsel.12 02/09/1914 Er kwamen per trein 87 vluchtelingen aan te Zarren. Ze werden ondergebracht in het Gesticht St. Jozef. 13 03/09/1914 Er passeerde een trein met 2000 vluchtelingen. Deze reisden verder in de richting van Veurne. Er passeerden ook enkele treinen met Franse burgers die vanuit Amiens, via Zarren naar Duinkerke reisden.14 04/09/1914 Omdat men nog niet meteen de Duitsers verwachtte werd de Belgische vlag terug aan de kerktoren van Zarren opgehangen. Er passeerden ook enkele treinen vanuit Duinkerke met paarden, kanonnen en soldaten.15 Ondertussen waren in Kortemark al zo’n 160 vluchtelingen geregistreerd.16 05/09/1914 In Zarren passeerden opnieuw drie treinen met soldaten en materiaal.17 10/09/1914 Opnieuw passeerde een trein vol soldaten richting het front.18 De in Kortemark aanwezige vluchtelingen kregen de kans om kosteloos uit te wijken naar Engeland. Een grote groep gaf hier gevolg aan.19 12 13 14 15 16 17 18

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 21 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 21 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 24 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 22 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 50 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 24 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 24


5

11/09/1914 Er reed een auto geladen met een (Engels?) vliegtuig door Zarren richting Esen. Diezelfde dag hoorde men weer kanongebulder in de richting van Kortrijk.20

19 20

VERHAEGHE M. – UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK – 1953 – p. 96 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 22


6

De eerste vijanden… Anderhalve maand na de inval van de Duitsers in België werden de eerste Duitse verkenners al opgemerkt in de regio. Ze zagen er met hun lange jassen, hoge hoeden, lange lansen en gezeten op een paard zeer angstaanjagend uit. Deze cavaleristen of dragonders werden algemeen “Ulanen” genoemd. Later werden ze ook vergezeld door verkenners per fiets (cyclisten). Samen met hun angstaanjagend voorkomen droegen ze ook hun wreedaardige reputatie mee (al dan niet terecht…). In de eerste dagen van de oorlog werd verteld dat ze in dorpen in het binnenland hadden gemoord en verkracht, dat het losgelaten criminelen waren. Deze reputatie kwam hen goed uit, want hierdoor liet de bevolking hen ongemoeid uit angst en konden ze zonder ongemakken hun verkenningstaken uitvoeren. Naast het verkennen werden ze ook ingezet voor sabotagedaden als het vernielen van telefoondraden- en toestellen of het stukmaken van spoorwegen. Dit alles in functie van de grote troepenmacht die volgde. Alhoewel de bevolking hen ongemoeid liet moesten ze al vlug opbotsen tegen kleine groepjes Belgische, Franse en Britse soldaten die net als hen door de regio reisden. Regelmatig kwam het tot een vuurgevecht. De Duitse verkenners deden er echter alles aan om deze gevechten uit de weg te gaan en als ze dan al eens beschoten werden gingen ze er zo vlug mogelijk vandoor. Hun taak was: verkennen en saboteren. September was dan ook een zeer verwarrende en angstaanjagende periode voor de inwoners van de dorpen van Kortemark. Om de andere dag zagen ze andere soldaten de revue passeren. Op 12 september passeren ulanen (cavalerie, 200 à 300) die uit Staden kwamen, voorafgegaan door 3 verkenners. In de Esenstraat in Zarren worden die 3 beschoten door rijkswachters (er waren geen Belgische troepen in Zarren, ze waren dieper in het binnenland waar ze vochten tegen de echte Duitse troepen de zelfs nog niet in Oost-Vlaanderen waren). De 3 verkenners keren terug naar de grote groep om hen te verwittigen. Als die troepen iets later in het centrum van Zarren passeren, stoppen ze in de Esenstraat en kopen ze zelfs eten bij Felicien Vanhove; ze worden als ‘vriendelijk’ omschreven. Dan vertrekken ze richting Esen en aan het Roggeveld net voorbij Zarren slaan ze de Steenstraat links in om overnachting te zoeken (op de hofsteden). De volgende ochtend staan ze vertrekkensklaar maar worden ze echter verrast door rijkswachters (die op de hoogte waren van de aanwezigheid van de ulanen). De meeste Ulanen kunnen ontkomen en vluchten naar het westen en bereiken na een paar dagen de Duitse legers in Frankrijk. Er sneuvelden enkele Belgische rijkswachters en Duitse ulanen die in Esen en Zarren begraven worden. Enkele dagen later wordt er nog een Duitse ulaan gevat in Werken.


7

Na die 13de september duurt het nog tot 15 oktober (5 dagen na de val van Antwerpen), dus meer dan een maand later, eer er Duitse – nu échte – troepen de streek innamen. Tussenin was er veel trafiek van Belgische, Franse en Engelse soldaten. Pas op 15 oktober wordt Zarren bezet na een kleine slag tussen Zarren, Esen en Klerken. De Duitsers werden op 18 oktober weer verdreven uit Zarren. Echter op dinsdag 20 oktober werden Zarren en Werken definitief ingenomen door nieuwe Duitsers regimenten, die de dag voordien (maandag 19 oktober) ook al Kortemark en Handzame ingenomen hadden. Op 12 en 13 september kwamen Duitsers langs, op een andere dag kwamen Belgische soldaten, andere dagen sloegen Fransen en Britten hun tenten op. Van een zichtbaar front was toen in de regio totaal nog geen sprake. Wel vonden, half september, in de buurt van Zarren en Handzame al enkele gevechten plaats tussen Belgen en Duitsers. Toch wees alles er op dat het front heel vlug dichterbij zou komen. De Duitsers rukten vliegensvlug op, de forten aan de Maas vielen al gauw in Duitse handen en ook de fortengordel van Antwerpen stond op instorten. De Duitse troepen rukten vanuit Zuid-België al vlug Frankrijk binnen waar ze echter op grote tegenstand botsten aan de Marne. In een poging om deze onverwachte tegenstand te overvleugelen zou het Duitse leger na de val van Antwerpen alsnog door West-Vlaanderen oprukken en zo via Noord-Frankrijk naar Parijs trekken. 12/09/1914 De eerste Ulanen kwamen aan in Zarren. Bij Zarren-Smisse was er na de middag een treffen tussen twee Ulanen en Belgische soldaten. Eén Duitser werd neergeschoten, de andere vluchtte. Ook in Handzame werd een Duitse verkenner gedood. Wat later passeerden twee Ulanen door Zarren-dorp. Tussen Esen en Zarren kwam het opnieuw tot een vuurgevecht met Belgen. Eén Ulaan kon ontkomen, de andere werd gewond gevangen genomen. Rond 15u passeerden opnieuw drie Ulanen, kort daarna gevolgd door een groep van zo’n 250 à 300 man. In de Esenstraat hielden ze halt en kochten er voedsel en sigaretten. Na een half uur trokken ze naar ‘t Roggeveld. In die buurt en die van de Schapershoek logeerden ze op verschillende boerderijen.21 13/09/1914 Terwijl de Duitse verkenners zich rond ’t Roggeveld en de Schapershoek zich klaarmaakten voor vertrek kwamen per trein en tram twee compagnieën Belgische troepen aan in Beerst en Handzame. Een voorwacht van acht Belgische soldaten probeerde de Duitsers aan te vallen, wat mislukte, maar de anderen slaagden er in de Duitsers te doen vluchten. Ze trokken weg richting Klerken en Jonkershove, waar bij een nieuw treffen opnieuw acht Ulanen

21

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 23-24-25


8

stierven. Bij de gevechten kwamen twee Duitsers om het leven. De Belgen hadden zes doden. 22 23 In Handzame veranderden het klooster en de meisjesscholen in kazernes voor de Belgische soldaten. Gewonden werden in het St. Janshuis, het hospitaal, verzorgd en Duitse krijgsgevangen werden er vastgezet.24 15/09/1914 Vier Belgische soldaten die gesneuveld waren bij de gevechten van de dag voordien werden begraven in Zarren. De kerk zat stampvol. Enkele dagen later werden ze ontgraven en in een gemeenschappelijk graf in Esen herbegraven.25 16/09/1914 Drie achtergebleven Ulanen van de gevechten bij Zarren werden gevangen genomen in de buurt van het bos van Houthulst en even gevangen gezet in de oude gendarmerie van Klerken en later met de trein weggevoerd via Zarren.26 27

18/09/1914 De prijzen van vlees, bloem en graan werden vastgelegd en er werd een politie-uur ingevoerd. Eind september moest ook alle verlichting gedoofd worden vanaf 20u om geen mikpunt te zijn voor vijandige vliegtuigen.28 21/09/1914 Nog 3 achtergebleven Ulanen van de gevechten op 13 september gaven zich over te Werken.29 22/09/1914 Een Engels vliegtuig passeerde uit de richting van Duinkerke naar Antwerpen. De klas van 1914 werd opgeroepen.30 23/09/1914 De vluchtelingen uit Mechelen die eerder in Zarren aangekomen waren vertrokken terug richting Mechelen. 17 bleven ter plaatse.31 25/09/1914 In Kortemark moest de openbare gasverlichting gedoofd worden vanaf 22u30. Enkele dagen later werd dat 21u00. Op die manier hoopte men overvliegende Duitse Zeppelins te misleiden.32 01/10/1914 Er passeerde een trein met 555 Duitse krijgsgevangenen.33 02/10/1914 Er passeerden twee treinen met vluchtelingen uit het Antwerpse.34

22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 25 GOOSSENS P., MEIRESONNE L. - VLAANDEREN NIEMANDSLAND 1914 – 2009 – p. 193 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 101 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 26 DECLERCK P. – ‘T IS OORLOG PASTOOR – 2001 – p. 57 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 28 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 14 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 26 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 33 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 33 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 51 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 33 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 33


9

De oorlog komt er aan… Toen bleek dat de vesting Antwerpen zou begeven en uiteraard na de val van Antwerpen werd het een pak rumoeriger in de streek. De Belgische soldaten trokken zich massaal terug achter de IJzer en stuurden van daaruit heel wat voorposten in de richting van de aanstormende Duitsers. In en rond het Bos van Houthulst, ten zuiden van Kortemark, kwam het begin oktober dan ook geregeld tot een conflict. In de eerste dagen van oktober passeerden nog heel wat Franse, Britse en Belgische troepen via het spoor richting Antwerpen. Toen het kanongebulder alsmaar dichter kwam, veranderde de richting van de stroom soldaten. Langzaamaan werd de streek overspoeld door soldaten. Massaal trokken de geallieerde troepen zich vanaf 10 oktober terug en begonnen ze zich in te graven achter de IJzer. De dorpen van Kortemark zagen zwart van de soldaten die hier en daar werden ingekwartierd. Op een aantal plaatsen gingen de soldaten loopgrachten en versterkingen aanleggen. Het Duitse leger kwam dreigend dichterbij. De eerste burgers voelden ondertussen de bui al hangen en trokken op de vlucht. 03/10/1914 Net zoals de dag voordien passeerden verschillende treinen met vluchtelingen en reeds terugtrekkende Belgische soldaten. In het terugkeren zaten de treinen vol Engelse soldaten.35 Engelse troepen bleven overnachten op een hoeve in de buurt van Kortemark. Uiteindelijk trokken ze richting Ieper.36 Op dezelfde plaats waren ook enkele Fransen gelegerd. Net voor hun vertrek speelde hun muziekkapel enkele marsen.37 04/10/1914 Opnieuw veel verkeer op de spoorweg. Soldaten en oorlogsmateriaal werden massaal vervoerd.38 De cafés van Kortemark moesten vanaf 21u de deuren sluiten en er mochten geen sterke dranken meer geschonken worden.39 05/10/1914 De zoveelste drukke dag op de spoorweg. In Zarren moest de burgerwacht met 50 man optrekken langs de spoorweg. Ondertussen trokken Belgische soldaten door het dorp.40 06/10/1914 Engelse en Franse troepen bleven per spoor richting Antwerpen oprukken.41

35 36 37 38 39 40 41

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 33 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 37 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 51 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 34 VERHAEGHE M. – UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK – 1953 – p. 97 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 34 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 34


10

07/10/1914 Drukke dag op het spoor met aanvoer van troepen, maar ook enkele vliegtuigen passeerden te Zarren. Belgische soldaten patrouilleerden in de buurt. In de richting van Ieper-Menen hoorde men kanongebulder.42 08/10/1914 De drukste dag sinds het begin van de oorlog in Zarren. Treinen vol soldaten, auto’s, vliegtuigen, … trokken door het dorp. Het kanongebulder leek alsmaar luider te klinken. ’s Namiddags werd het dorp even opgeschrikt door een hevige knal die de grond deed daveren.43 09/10/1914 Een opvallend rustige dag in Zarren, in vergelijking met de vorige dagen. Er kwamen vooral veel lege treinen voorbij die vanuit Duinkerke richting Gent reden. Fietsen was ondertussen verboden en heel wat mensen bereidden zich voor op de vlucht.44 10/10/1914 Weer een drukke dag op de sporen. Deze maal kwamen de treinen massaal vanuit Antwerpen, volgepropt met Belgische soldaten die zich terugtrokken na de val van Antwerpen.45 11/10/1914 Kortemark werd overspoeld door terugtrekkende Belgische soldaten.46 In de Hoogledestraat stond een veldkeuken opgesteld die heel wat aandacht trok van de plaatselijke bevolking.47 In Zarren was het een heksenketel. Constant reden treinen af en aan, heel veel auto’s trokken door het dorp. Engelse soldaten hielden de wacht op de brug tussen Zarren en Werken en in Werken was een groep Engelse cavaleristen aangekomen. Naar de avond toe kwam een groep Belgische kanonniers toe in Zarren. Later op de avond, door de drukte, gebeurde een ongeluk aan het station van Zarren, gelukkig zonder gewonden.48 12/10/1914 Net zoals de dag voordien bleven terugtrekkende troepen massaal door Zarren passeren. De burgers deelden voedsel uit aan de uitgehongerde soldaten.49 In het klooster werden ondertussen heel wat Franse en Belgische soldaten te slapen gelegd.50 In Kortemark vluchtte burgemeester René Decock. August Vanthuyne werd vervangend burgemeester tot 21 november 1914. Hij werd na de bevrijding trouwens terug burgemeester van 23 december 1918 tot de terugkeer van Decock op 22 februari 1919.51

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 34 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 34 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 35 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 35 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 37 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 51 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 35 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 35 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 35 BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. – BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL – 2005 – p. 106


11

13/10/1914 De straten van Kortemark waren volgepropt met doortrekkende Engelsen die te voet van Gent kwamen.52 Ook in Zarren hetzelfde tafereel. ’s Morgens kwam daar ook een trein vol gewonde soldaten aan. Deze bleef er enkele uren staan en reed toen verder.53 De soldaten die de dag voordien in het klooster waren aangekomen vertrokken weer.54 14/10/1914 De Duitsers stonden reeds te Ruddervoorde en een deel van de bevolking van de dorpen in Kortemark sloegen op de vlucht richting Frankrijk. Ook in Kortemark zelf bleven de vluchtelingen uit het binnenland toestromen.55 Tussen Zarren en Veurne stond ondertussen bijna een file van treinen. Ook inwoners van Zarren begonnen te vluchten. Hier en daar werden in het dorp soldaten ingekwartierd.56 Franse Fusilliers Marins trokken door Zarren57 en kwamen wat later in Kortemark aan. Ze legden loopgrachten aan en verdedigden de lijn van Kortemark station tot Wijnendalebos.58 59 60

52 53 54 55 56 57 58 59 60

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 31 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 36 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 45 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 32 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 36 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 36 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 38 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 43 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 52


12

De slag aan de IJzer Half oktober was de chaos compleet in Kortemark. De bevolking sloeg massaal op de vlucht. De geallieerde troepen verlieten al vlug hun stellingen in Kortemark en trokken zich helemaal terug tot achter de IJzer en het Kanaal Ieper-IJzer. Hierdoor werd Kortemark al vlug volledig ingenomen door de Duitsers. Dit gebeurde zonder zware gevechten, al vielen zowel bij de bevolking als bij de soldaten slachtoffers. De Duitse soldaten sloegen massaal aan het plunderen. De bezetting bleek van korte duur, want oprukkende geallieerden deden de Duitsers terugtrekken richting Torhout en Lichtervelde. Vanaf 18 oktober was Kortemark dan ook terug volledig in handen van Belgen en Fransen. De bevrijding bleek echter al vlug van korte duur te zijn… 15/10/1914 Kortemark stond in rep en roer. Iedereen probeerde het dorp te ontvluchten richting Frankrijk. Ook in Zarren was het een drukte van jewelste.61 Veel Zarrenaars trokken uiteindelijk ook op de vlucht. Uiteindelijk vluchtte 3/4 van de Zarrense bevolking. Pas na 4 jaar konden ze terugkeren naar hun dorp.62 Naar de avond toe kwam een kleine groep Duitse soldaten in het dorp. Ze joegen de aanwezige Belgische soldaten op de vlucht.63 De Fransen die een dag eerder loopgrachten hadden aangelegd plaatsten nu ook twee kanonnen. De burgers die in de buurt woonden gingen bij het zien van de kanonnen op de vlucht.64 De Belgische artillerie kwam de Fransen steunen vanuit Veurne. Maar het Duitse overwicht leek te groot waardoor men besliste om zich terug te trekken achter de IJzer.65 Naar de avond toe werden zowel Kortemark als Handzame bezet door Duitsers. Ze konden quasi zonder slag of stoot de dorpen innemen. Aan de grens met De Geite viel het eerste burgerslachtoffer. Een 20-jarige die op de vlucht sloeg werd er neergekogeld door de Duitsers. Ook Werken werd die avond ingenomen door de Duitsers die er hun paarden stalden in de kerk.66 In Handzame werd één Duitse verkenner neergeschoten door Belgische gendarmen toen hij in een boerderij iets zat te eten.67 68 16/10/1914 Duitse troepen marcheerden door Handzame en Zarren richting de IJzer.69 Het waren er zoveel dat in Handzame de wegen 2u versperd waren.70 Ook in Zarren liep het vol van de Duitsers. Ze plunderen leegstaande huizen, maar 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 33 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 23 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 37 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 38 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 43 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 45 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 96 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 8 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 47 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 96


13

gingen ook stelen bij deze die niet gevlucht waren.71 Deze keer werd het klooster bezet door Duitse soldaten… en hun paarden.72 17/10/1914 De Duitsers trokken zich terug vanuit Esen naar Zarren. Daar werden enkele achtergoedegevechten uitgevochten met geallieerden die oprukten vanuit Houthulst en Stadenberg. De nacht van 17 op 18 oktober trokken de Duitsers zich terug richting Torhout en Lichtervelde.73 18/10/1914 In Klerken waren de voorbije nacht duizenden Fransen langsgekomen uit de richting van Zarren, Houthulst en Staden. Overdag beschoten ze vanuit Klerken het bos van Houthulst. Ook de volgende nacht bleven ze ingekwartierd in het dorp.74 Te Handzame trokken de Duitsers weg, hun plaatsen werd meteen ingenomen door de Fransen. Ook Kortemark en Zarren werden door de Fransen en Belgen heroverd.75 Tussen Kortemark en Lichtervelde werd hard gevochten.76 77 78

71 72 73 74 75 76 77 78

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 37 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 46 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 48-49 DECLERCK P. – ‘T IS OORLOG PASTOOR – 2001 – p. 88 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 39 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 50-55 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 101 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 54


14

Schuwe Maandag & Zwarte Dinsdag Op 18 oktober 1914 hadden de Duitsers nog bijna nergens vaste voet aan grond. Alhoewel ze hier en daar al in grote of minder grote mate de gemeenten hadden betreden, hadden ze zich meestal toch nog moeten terugtrekken wegens teveel weerstand van de geallieerden. Op 19 oktober zou het tij echter keren. Er was vers bloed op komst, nieuwe Duitse troepen kwamen aan in de regio. De Duitse troepen die tijdens deze dagen de streek overspoelden waren niet dezelfde soldaten die begin augustus België binnenvielen, maar verse troepen: jonge oorlogsvrijwilligers, vaak studenten. Deze pas gevormde regimenten werden ook wel “Kinderregimenter” genoemd. Ze kregen een ultrakorte opleiding van 8 weken en vertrokken vanaf 10 oktober vol enthousiasme naar het front. De oorlog leek hen één groot avontuur. Eens in Vlaanderen aangekomen volgden enkele lange dagmarsen waarbij ze quasi geen tegenstand ondervonden. Ze hadden het nochtans erger verwacht. Tijdens hun opleiding hoorden ze immers verhalen van Belgische burgers die op de soldaten vuurden en ze waren dan ook sterk op hun hoede. Half oktober kwamen ze aan in West-Vlaanderen. Op 19 oktober werden de jonge krijgers in Midden-West-Vlaanderen echter onverwacht onder vuur genomen door Franse sluipschutters. Voor het eerst werden ze geconfronteerd met de dood en de gruwel van een oorlog. Volledig in paniek en uitzinnig van woede trokken ze een spoor van moord en vernieling. Onmiddellijk dachten ze terug aan de verhalen van schietende burgers en waren er van overtuigd dat ze door de inwoners van de dorpen onder vuur werden genomen. 79 Ook in Kortemark gingen ze, vooral op 19 en 20 oktober, wreed te werk. 19/10/1914 SCHUWE MAANDAG - Deze dag was een dag vol chaos in Kortemark. ’s Morgen trokken Franse troepen (o.a. Spahis – Arabische ruiters) via Werken naar Edewalle en Wijnendalebos. De 89e Territoriale Franse afdeling trok richting Zarren. Franse en Belgische ruiters vielen aan via Werken over Kortemark. Alles leek goed te gaan tot plots, naar de avond toe, over het volledige front de Duitsers zwaar in de aanval gingen. Er werd hevig gevochten over heel Kortemark. Hoeves werden in brand gestoken en er vielen heel wat slachtoffers zowel bij geallieerden als Duitsers. Ook enkele burgers kwamen hierbij om het leven. De Duitsers dachten vaak beschoten te worden door burgers en doorzochten dan ook gewelddadig huizen in Kortemark. De Duitse troepen rukten op en konden Kortemark innemen en doorstoten richting Handzame, Werken en Zarren. ’s Nachts maakten de diverse regimenten kampen op in de buurt van Kortemark. De volgende dag zouden ze verder oprukken.80 81 79 80

DEBAEKE S. - VLUCHTEN VOOR DE GROTE OORLOG, 1,5 MILJOEN BELGEN OP DE VLUCHT 1914-1918 – 2004 – p. 191-192 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 56-73


15

In Handzame vielen de Duitse troepen met veel geweld binnen. Eerst waren er wat gevechten met verscholen Franse sluipschutters, maar al gauw werd het dorp overrompeld.82 De burgers werden in hun huizen gejaagd, huizen werden geplunderd en in brand gestoken en enkele vrouwen werden aangerand. Enkele soldaten overnachtten in het klooster.83 84 In Zarren werden Franse kanonnen opgesteld. Die vuurden heel de avond en nacht zodat de grond daverde.85 In Werken werd een man die door zijn raam keek doodgeschoten.86 Toen de Duitsers bij Edewalle enkele van hun makkers verminkt terug vonden, namen ze wraak op de bevolking. De pastoor werd hard aangepakt en stierf later aan zijn verwondingen. In Markhove bleef men gespaard van terreur.87 20/10/1914 ZWARTE DINSDAG - Net als de dag voordien zette de onrust in het Krekedal zich verder. De Duitsers gingen op gewelddadige wijze op zoek naar francstireurs. Heel wat onschuldige burgers werden hierdoor geëxecuteerd. In alle dorpen vonden zware gevechten plaats. In Handzame werden de oprukkende Duitse troepen op verschillende plaatsen onder vuur genomen door sluipschutters. In de chaos die daardoor ontstond werden de burgemeester en de pastoor (?) doodgeschoten en in de buurt van het station van Handzame werden nog eens 4 burgers gedood. Deze dag werd Handzame deels ingenomen. In deze en de voorbije dag zouden in totaal zo’n 15 à 20 burgers vermoord zijn in Handzame.88 89 90 91 Ambroos Ampe werd de nieuwe oorlogsburgemeester.92 Ook in Zarren waren sluipschutters actief. Ze konden de Duitse opmars echter niet tegenhouden. Ook de Franse artillerie die er op los vuurde kon de Duitsers niet tegenhouden, de gevechten zorgden wel voor heel wat schade in het dorp. De Duitsers slaagden er in om Zarren grotendeels te bezetten. Ze doorzochten alle huizen op zoek naar Fransen. 93 Een groot deel van de nog achtergebleven bevolking vluchtte richting Handzame uit vrees voor de Duitse gruwelijkheden. Vele huizen werden ’s nachts in brand gestoken en geplunderd. Enkele dagen later kwamen de gevluchten terug.94 95 Twee jonge 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94

STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 55 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 9 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 96 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 101-103 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 40 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 220 WERBROUCK M. – MARKHOVE VAN HEERLIJKHEID TOT DUITS SS-GEVANGENENWERKKAMP – 2009 – p. 110 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 96-99 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 75-90 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 103-104 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 12 BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. – BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL – 2005 – p. 29 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 48 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 26


16

Zarrenaars, Jerome Couchez en Romain Claeys, werden zonder duidelijke reden neergekogeld door de Duitsers. In Werken bleven groepjes Fransen en Belgen voor tegenstand zorgen waardoor de Duitsers uit wraak huizen in brand staken en diverse burgers doodden. De Duitsers slaagden er uiteindelijk na zware straatgevechten in om Werken al plunderend in te nemen. Wat overbleef was een brandend spookdorp. 27 gebouwen brandden uit en op één hoeve werden vijf burgers vermoord. Zo’n 60 burgers werden gevangen gezet, een aantal van hen werden later voor de Duitse troepen voortgedreven tot in Esen. Enkelen werden daarbij gewond en gedood. Tenslotte werd nog één vrouw doodgeschoten op straat en werd het dorp geplunderd.96 97 Ondertussen trokken de vechtende Duitse troepen verder in de richting van de IJzer. Ze leverden er hard slag in de buurt van Woumen, Klerken, Esen, Houthulst en Diksmuide.98

95 96 97 98

VLUCHTEN VOOR DE OORLOG, BELGISCHE VLUCHTELINGEN 1914-1918 – Davidsfonds – 2004 – p. 42 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 220 KNIPSELMAP KORTEMARK – KENNISCENTRUM IFFM DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 75-90


17

Slag om Diksmuide Na de gruwel van Schuwe Maandag en Zwarte Dinsdag, was de schade in de verschillende dorpen groot. De Duitsers waren er ondertussen in geslaagd om het volledige grondgebied van Kortemark in te nemen. Hierdoor werd het een pak rustiger. Wat verderop aan de IJzer en rond Diksmuide gingen de gevechten echter onverminderd verder. De Slag aan de IJzer woedde in alle hevigheid. Dorpen als Zarren en Werken daverden op hun grondvesten door de hevige artillerieduels die werden uitgevochten en de stroom aan gewonde soldaten van het front was gigantisch. Naast medische posten, installeerden de Duitsers al heel vlug andere militaire infrastructuur: er werd een vliegveld aangelegd, telefoonlijnen werden getrokken en er kwam een militaire bakkerij. 21/10/1914 Een transport vol gewonden trok over Zarren, Werken en Kortemark naar Torhout.99 In Handzame was er ’s morgens nog even opschudding toen een schot viel, drie mannen werden opgepakt en meegenomen richting Esen, maar uiteindelijk terug losgelaten. Dezelfde dag werden in Handzame belastingen in natura geëist door de bezetter aan het gemeentebestuur.100 101 22/10/1914 In Handzame kwam de burgemeester overeen met de Duitse militaire overheid dat de inwoners terug naar hun huizen mochten en dat hen geen kwaad zou gedaan worden. Hetzelfde gebeurde in Zarren.102 24/10/1914 In Handzame werd in de school een bakkerij geopend door de Duitsers.103 Wat later werden ook elders bakkerijen geïnstalleerd, in Kortemark bijvoorbeeld. 104 In Zarren bleven constant troepen passeren, vliegtuigen vlogen over het dorp en in de verte hoorde men de strijd verder gaan. De Duitsers legden een telefoonlijn door het dorp.105 25/10/1914 Zarren beefde op zijn grondvesten door de aanhoudende artillerie. Rond Diksmuide werd hard gevochten. Constant passeerden soldaten in de richting van de IJzer. Tegelijkertijd werden gewonden afgevoerd. De burgers begraafden ondertussen dode mensen en dieren die her en der in het dorp lagen na de gevechten van de voorbije dagen.106 26/10/1914 Het lazaret in het weeshuis van Klerken werd al weer opgedoekt en overgebracht naar Kortemark.107 In Zarren bleef het een komen en gaan van 99

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 77

100 101 102 103 104 105 106 107

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 104 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 12-13 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 43 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 105 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 187 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 52 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 52 DECLERCK P. – ‘T IS OORLOG PASTOOR – 2001 – p. 128


18

soldaten. Gewonden van het front werden verzorgd in enkele gebouwen in het dorp en aan ’t Roggeveld lagen al 11 Duitse soldaten begraven. De molen van Louis Picqueu werd in brand gestoken, men dacht dat de molenaar met de wieken berichten wou zenden naar de Belgen.108 In Kortemark ondertussen werden Duitse soldaten ingekwartierd bij inwoners.109 27/10/1914 Terwijl Zarren daverde door de artillerie die richting Diksmuide vuurde werden de leegstaande huizen verder geplunderd.110 28/10/1914 Opnieuw een dag vol plunderingen in Zarren. Tegen de avond liep het dorp vol dronken soldaten.111 29/10/1914 Voor het eerst sinds lang een vrij rustige dag in Zarren. Het dorp werd wel even opgeschrikt door enkele vliegtuigen die boven het dorp vlogen en beschoten werden door de artillerie.112 30/10/1914 In de huizen van Zarren werden Duitse soldaten ingekwartierd. Ze behandelden de bevolking met respect.113 31/10/1914 Enkele vliegtuigen vlogen over Zarren. Verder een rustige dag.114 01/11/1914 Zwermen soldaten trokken vanuit Werken door Zarren. Het dorp zag zwart van de soldaten.115 Handzame werd overrompeld door Duitse soldaten die er ingekwartierd werden. Ook de volgende dag bleven de troepen toestromen.116 02/11/1914 Een drukke dag in Zarren. Er werd constant gevuurd richting het front en diverse vliegtuigen en ballonnen vlogen over het dorp.117 03/11/1914 De Duitse soldaten eisten dagelijks dieren op van de inwoners. Voor het eerst reed een Duitse trein door Zarren richting Esen.118 05/11/1914 De kerk van Zarren werd ingericht als hospitaal. De volgende dagen kwam die vol te liggen met honderden gewonden. Het geluid van de gevechten leek dichterbij te komen.119

108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 54 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 185 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 55 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 55 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 56 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 56 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 56 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 57 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 105 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 57 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 57 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 57


19

Een Belgisch verkenningsvliegtuig merkte een waarnemingsballon en vliegtuigloodsen op net ten noorden van de Handzamevaart. Deze zouden er reeds in oktober 1914 aangelegd zijn. Wegens de drassige ondergrond werden de Duitsers uiteindelijk rond 28 oktober 1914120 gedwongen het vliegveld te verhuizen naar een nieuwe locatie ten noordwesten van Handzame. Daar groeide het vliegveld uit tot een constante. Het werd tot het einde van de oorlog gebruikt.121 122 123 Het vliegveld was ongeveer 10ha groot en had 3 startbanen. Er werd een bunker gebouwd, een aantal barakken en verschillende hangars om de vliegtuigen te bergen. Het vliegveld bleef er tot oktober 1918.124 09/11/1914 In Zarren beefde men weer door het hevige geschut. Het dorp werd overspoeld door doden en gewonden.125 10/11/1914 De artillerie rond Zarren vuurde er opnieuw op los richting Diksmuide. Een 80tal Franse krijgsgevangen (kolonialen) trokken voorbij richting Kortemark.126

120 121 122 123 124 125 126

DENECKERE B. – LUCHTOORLOG BOVEN BELGIË 1914 – 2010 – p. 132 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 114-118 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 17 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 56 LOWIE M. – HANDZAME 1801-1976 DIT WAS ONZE GEMEENTE – 1994 – p. 127 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 60 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 61


20

De eerste oorlogswinter De slag aan de IJzer eindigde op 31 oktober 1914. Door de onderwaterzetting van de IJzervlakte konden de Duitsers niet verder doorstoten en beide legers graafden zich in voor een vier jaar durende stellingenoorlog. De wacht aan de IJzer kon beginnen. Rond Diksmuide werd nog enkele dagen langer hevig strijd geleverd, tot de stad uiteindelijk op 10 november 1914 in Duitse handen viel. Daarna werd het relatief rustig in deze regio. De soldaten die in Kortemark werden ingekwartierd werden echter niet enkel naar het Diksmuidse IJzerfront gestuurd, maar ook naar de regio Merkem, Boezinge en Ieper. Daar werd de volgende jaren in bepaalde periodes intens gestreden. Ondertussen werden alle dorpen van Kortemark overspoeld met Duitse troepen. De bezetter bracht heel wat ongemakken en nieuwe reglementeringen met zich mee. Op bepaalde momenten krioelde het werkelijk van de soldaten in de dorpen. Handzame bijvoorbeeld, werd een soldatendorp. In elk huis werden tientallen soldaten ingekwartierd. Regelmatig werd de bevolking door hen bestolen. Half november 1914 werd alle mannen vanaf 15 jaar gevraagd naar het noorden van het dorp te verhuizen. Hierdoor waren de vrouwen en meisjes in het zuiden overgelaten aan de willekeur van de soldaten. Meisjes en vrouwen gingen al vlug zelf hun diensten aanbieden aan de Duitse soldaten en officieren, het aantal (ongewenste) zwangerschappen liep dan ook al vlug op. Af en toe ontstonden ook mooie liefdesrelaties, die ook na de oorlog bleven bestaan. Het verhaal van de Duitser Richard Stöber en Maria Sonneville uit Zarren is daar een mooi voorbeeld van. 127 Later in de eerste oorlogswinter werden de mannen opgeëist om in Jonkershove en Woumen te gaan werken voor de Duitsers. Op de markt speelde de muziekkapel tweemaal per dag. Op diezelfde markt werd ook een gevangenis ingericht, in de melkerij kwam er een badplaats en ontluizingsinstallatie. Bij het Sint-Janshospitaal verscheen ondertussen een Duitse militaire begraafplaats. Het werken voor de bezetter en o.a. de landbouw en kantnijverheid zorgde er voor dat de bevolking gespaard bleef van grote armoede. De eucharistievieringen bleven gewoon doorgaan tot 31 juli 1917. Wel moesten de uren aangepast worden omdat de Duitsers, zowel protestanten als katholieken, ook gebruik maakten van de kerk voor hun diensten. De klokken mochten niet luiden, enkel op de verjaardag van de Keizer. De scholen bleven de eerste maanden van de oorlog gesloten. Vanaf half 1915 werd het onderwijs terug opgestart.128 129 127

GYSEL A. – 1914-1918 DOOR DUITSE OGEN – 2010 – p. 221


21

Vanaf januari 1915 werd vooral Zarren alsmaar vaker het doelwit van artilleriebeschietingen en luchtbombardementen. Vooral de stationsbuurt werd geviseerd. 11/11/1914 Er werd nog veel gevuurd vanuit Zarren, al werd het wat rustiger. Opnieuw stapte een groep krijgsgevangen door het dorp.130 12/11/1914 Een Duitse hoge offcier, Majoor van Massou, en zijn manschappen trokken in in het klooster van Handzame. Hij was zeer goed voor de kloosterzusters en de inwoners van Handzame. Hij bleef er tot 7 december 1914. Ook de volgende jaren bleven offcieren ingekwartierd in het klooster.131 In Zarren werden alle weerbare mannen op het dorpsplein geroepen. Een 40tal mochten in het dorp blijven om de Duitsers te helpen als bakker, ziekenverzorger of maalder. Alle andere mannen moesten wegtrekken naar Kortemark en Handzame en hun vrouwen en kinderen achterlaten. Dagelijks werd het dorp overspoeld door gewonden. Alle grote gebouwen in het dorp dienden als verbandpost.132 15/11/1914 Een grote groep vluchtelingen uit Esen en Woumen trok door Zarren. Ze werden even in de kerk geplaatst en later met de trein richting Torhout gevoerd.133 16/11/1914 Zo’n 250-tal burgers uit Handzame moesten naar Zarren gaan om er te werken voor de Duitsers.134 18/11/1914 Opgeëiste burgers moesten Zarren opkuisen. Ondertussen kwamen er nieuwe Duitse troepen bij.135 Veel van deze troepen kwamen hier na de gevechten in het frontgebied voor het eerst op rust. Ze konden er zichzelf en hun kleren wassen, kregen post en geschenken van thuis en begonnen voorzichtig het vertrouwen van de bevolking te winnen.136 21/11/1914 Enkele leden van het gemeentebestuur van Kortemark waren eerder gevlucht. Hierdoor stelde de Ortskommandant een nieuw gemeentebestuur aan.137 Arthur Ketele werd de nieuwe burgemeester tot in de herfst van 1917.138 22/11/1914 Enkele burgers uit Woumen en Klerken kwamen aan in Zarren. 139

128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 107-112 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 13-16 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 61 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 107 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 56, 61 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 62 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 62 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 63 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 27 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 64 BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. – BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL – 2005 – p. 106 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 65


22

23/11/1914 Klerken werd volledig ontruimd en de burgers (450 in totaal) die nog niet eerder op de vlucht waren geslagen werden verplicht naar Zarren te trekken waar ze ’s avonds aankwamen. De volgende dagen gingen ze via Lichtervelde, waar ze er werden opgevangen in het klooster van de zusters Paulinen, naar Brugge.140 Enkele Klerkense landbouwers die richting Zarren woonden mochten wel in hun huizen blijven. Deze bewoners kregen het verbod om contact te zoeken met de bevolking van Zarren, dit om spionage tegen te gaan. Voor hen werd op de Ruiterhoek in de schuur van een hoeve een kapel ingericht waar ze kerkdiensten konden bijwonen.141 29/11/1914 Te Handzame zou een Duitse generaal zelfmoord hebben gepleegd. 142 30/11/1914 Zarren werd opgeschrikt door hevig geschut, heviger dan ooit tevoren.143 De soldaten die in Werken ingekwartierd waren werden ingeënt tegen Tyfus.144 02/12/1914 Terwijl men in Zarren constant het geschut bleef horen, vlogen heel wat vliegtuigen boven het dorp. Franse vliegtuigen dropten enkele bommen aan de grens van de gemeente. Twee mannen werden zwaargewond, 2 paarden stierven.145 06/12/1914 Een groep Duitse soldaten marcheerde, met de muziekkapel op kop, door Kortemark. Ze kwamen van het front bij Bikschote.146 Diezelfde dag riep de pastoor in de kerk een nieuwe verordening af: alle wapens moesten ingeleverd worden bij de Ortskommandantur in de Handzamestraat.147 07/12/1914 Voor wie dicht bij de frontstreek woonde werd een noodkapel aan de Ruiterhoek opgericht op de grens tussen Klerken en Zarren.148 31/12/1914 De kerk van Werken werd als hospitaal gebruikt en lag vol gewonden.149

140 141 142 143 144 145 146 147 148 149

DECLERCK P. – ‘T IS OORLOG PASTOOR – 2001 – p. 254-267 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 66 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 15 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 68 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 171 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 68 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 167 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 203 VANNESTE D. – HET VERBAZENDE VERHAAL VAN HET KLOOSTER VAN KLERKEN – 2004 – p. 79 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 21


23

Het bestuur Onder de Duitse bezetting werd België onderverdeeld in 3 gebieden: Okkupationsgebiet (grootste deel van het land), Etappengebiet (grootste deel West- en Oost-Vlaanderen + deel Henegouwen en Luxemburg) en Operationsgebiet (frontzone van 25 km breed). Kortemark bevond zich in het Operationsgebiet. De Etappen-Kommandantur bestuurde de gebieden en had aan het hoofd een Etappenkommandant. Er was ook sprake van een frontgebied, daar werden geen burgers meer toegelaten.150 Vanaf oktober 1914 werd een Ortskommandantur ingericht in elke gemeente. In de loop van de oorlog volgden verschillende plaatscommandanten elkaar op. Zo telde bijvoorbeeld Zarren 5 Ortskommandanten tot juli 1917.151 De plaatscommandant moest in de eerste plaats zorgen voor rust, orde en veiligheid, maar stond ook in voor de infrastructuur, onderkomen, bevoorrading en ontspanning van de in te kwartieren troepen. De plaatscommandant stelde ook tal van verordeningen in die de burgers moesten naleven. Deze konden al eens wijzigen afhankelijk van de plaatscommandant. In elke gemeente bleef de gemeenteraad met burgemeester en schepenen wel aangesteld, al hadden die niet altijd nog veel in de pap te brokken. In theorie stonden zij in voor alle burgerlijke zaken en de Ortskommandantur voor het militaire. Hetzelfde principe was geldig voor het gerecht. Burgerlijke bevoegdheden vielen onder het Belgische gerecht, militaire onder het Duitse. In West-Vlaanderen was ook een militair gouverneur aangesteld en een provinciale Zivilverwaltung met een (Duitse) provinciegouverneur aan de macht. 152 153

150

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 7

151

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 10 VERBEKE G. – BEVEREN-ROESELARE IN DE GROTE OORLOG – 2006 – p. 30-31 153 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 197 152


24

Nieuwe wetten De Ortskommandantur stelde per gemeente zijn wetten. Alhoewel deze per commandant wel eens konden verschillen, waren die over het hele bezette gebied (Operationsgebiet) toch vaak ongeveer dezelfde. Met de regelmaat van de klok werden nieuwe “Verordnungen” bekend gemaakt. Deze werden uitgeplakt of voorgelezen door de pastoor in de mis. Enkele vbn: Enkele herbergen waren enkel toegankelijk voor Duitse soldaten, vergaderingen werden verboden, reisduiven moesten worden gedood, uurwerken moesten de Duitse tijd weergeven, … Er werd een soort identiteitskaart in gebruik genomen voor wie in het legergebied van het 4e leger woonde. Die moest men altijd op zak hebben. Dit was ook geldig voor kinderen vanaf 10 jaar. 154 Onder de bezetting mocht de bevolking hun gemeente niet meer verlaten, enkel wanneer ze in het bezit waren van een Reiseschein of Passierschein kon het wel. De plaatswacht controleerde alle dorpsuitgangen. Ze controleerden ook of de avondklok werd nageleefd. 155 Geregeld werden ook mannen opgeëist om allerhande frontwerk uit te voeren. Wie ging werken werd ingezet bij het aanleggen van spoorlijnen, grondwerken, bouwen van bunkers en loopgraven, munitietransporten, uitzetten van prikkeldraad, … en dit regelmatig onder beschietingen. Ook vrouwen werden gedwongen tewerkgesteld op hoeves of in lazaretten. Tal van voorwerpen, grondstoffen en voedingsmiddelen werden door de Duitse bezetter opgeëist: graan, aardappelen, metalen, steenkolen, brandhout, etc… De burgers werden ook gedwongen om dieren te kweken of gewassen te telen in opdracht van de Duitsers. Na een tijd werd voedsel zowel voor de soldaten als voor de bevolking schaars. Hierdoor stegen de prijzen van het voedsel gigantisch. Het Amerikaanse “Commission for Relief in Belgium” probeerde in de voedselbedeling te voorzien.156 157

154 155 156 157

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 205 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 207 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 - o.a. p. 8-11 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 197


25

Inkwartieringen & Duitse infrastructuur In de loop van de oorlog werden tienduizenden soldaten ingekwartierd in de dorpen van Kortemark. Naargelang de oorlog verliep groeide het vertrouwen tussen de burgers en de soldaten. Door het hoge aantal soldaten die afzakten werden vaak ook burgerwoningen gebruikt voor de inkwartiering van soldaten. De burgers kregen hiervoor een vergoeding. Later in de oorlog werden in bv. Zarren barakken opgetrokken waar ze terecht konden.158 Ook grotere gebouwen zoals kloosters, scholen, kerken, … werden regelmatig gebruikt om soldaten te slapen te leggen.159 De regio diende als rusten herstelplaats voor de soldaten. De rust bestond vooral uit rusten, appels, geringe dienst, onderhoud van wapens en kledij en het verbeteren van wegen. Ten zuiden van Zarren werd een volledig oefenterrein met loopgrachten aangelegd.160 Ook ten oosten van Werken verscheen zo’n oefenterrein.161 Er werden ook erediensten georganiseerd voor de Duitse soldaten. Zo werd zelfs bij de Ruiterhoek een schuur omgebouwd tot kerk.162 In Handzame werden een bad-, ontluizings- en desinfectieinstallatie geïnstalleerd.163 Ook in de brouwerij van Kortemark werd een ontluizingsinstallatie geplaatst.164 De sfeer in een rustige gemeente als Kortemark was goed voor de Duitse soldaten. In Zarren werd een cinemazaal ingericht165. Het gebouw was zo’n 26 meter lang, ruim 9 meter breed en 4 meter hoog. De muren waren maar liefst één meter dik.166 In de Handzamevaart werd er geregeld gezwommen.167 In Kortemark ging men in de stationsput zwemmen. 168Af en toe wandelde een muziekkapel door de straten.169 In Werken werd voor de officieren een casino ingerecht waar ze een speelzaal hadden. Voor de manschappen werden kantines gebouwd.170 Naast het feesten werd er ook hard gewerkt. Hospitalen werden ingericht, zoals bijvoorbeeld in de landbouwschool te Kortemark.171 Vernielde en beschadigde huizen afgebroken, pioniersparken gebouwd, spoorlijnen aangelegd, etc… 172 In de regio werd een zeer dicht netwerk van spoorwegen 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 9 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 170 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 9 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 171 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 166 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 172 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 187 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 131 www.kortemarkverbeeldt.be DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 141 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 187 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 81 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 173 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 184 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000


26

(trein/tram) aangelegd voor hoofdzakelijk munitietransport, maar ook manschappen, dwangarbeiders, etc… werden via deze trams vervoerd. Naast de spoorwegen groeiden pionierparken die dienden voor de opslag van materiaal. Ook de Handzamevaart werd gebruikt voor hoofdzakelijk troepentransport. Een ander nieuw fenomeen waren militaire begraafplaatsen die o.a. in Handzame en Kortemark langzaam aan groeiden.173 In Handzame werd naast de huidige burgerlijke begraafplaats in de Edewallestraat reeds vanaf oktobernovember 1914 een militaire begraafplaats ingericht. De begraafplaats ontstond er omdat in het nabijgelegen St. Jansklooster er een lazaret werd ingericht. Ze bleef in gebruik tot januari 1918. De meeste begrafenissen gebeurden in 1915 en 1916. In totaal werden zo’n 177 soldaten begraven, waarvan 2 Canadezen die tijdens de 2e slag om Ieper begraven werden. In 1928-1929 werden de graven overgebracht naar Ehrenfriedhof Kortemark I. Later werd ook deze begraafplaats ontruimd en werden de lichamen overgebracht naar de Duitse militaire begraafplaats te Hooglede.174 Ook in Kortemark werden twee begraafplaatsen aangelegd: Ehrenfriedhof Kortemark I en II. Kortemark I werd aangelegd op de hoek van de Handzamestraat en de Firmin Deprezstraat. De eerste soldaten werden er begraven op 19 oktober 1914. De begraafplaats bleef in gebruik tot eind september 1917. In totaal werden er 453 Duitse en twee Britse soldaten begraven. De meesten werden er begraven tussen juli en oktober 1917, niet toevallig tijdens de Derde Slag van Ieper. In de jaren dertig werden de doden van deze begraafplaats overgebracht naar de begraafplaats van Hooglede.175 Ehrenfriedhof Kortemark II werd aangelegd langs de Markhovestraat.Deze begraafplaats werd pas voor het eerst gebruikt eind september 1917, waarschijnlijk omdat Kortemark I vol lag. Ze bleef in gebruik tot het einde van de oorlog en in totaal werden 1233 Duitse en 10 Britse soldaten begraven. Ook deze begraafplaats werd uiteindelijk opgedoekt en overgebracht naar Hooglede.176 Ook rond de kerk van Kortemark werden soldaten begraven. Na de oorlog werden de daar begraven soldaten opgegraven en herbegraven op het Ehrenfriedhof Klerken-Houthulstbos. Toen deze begraafplaats tussen 1955 en 1957 werd opgedoekt, werden alle graven overgeplaatst naar de Duitse begraafplaats te Menen. Een gelijkaardig verhaal in Zarren: ook daar werd een Duitse militaire begraafplaats aangelegd waarvan de lichamen na de oorlog naar Menen werden overgebracht.

173 174 175 176

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 169 VERHELST D. – HET DUITS MILITAIR KERKHOF 1914-1918 IN HOOGLEDE – 1996 – p. 107 VERHELST D. – HET DUITS MILITAIR KERKHOF 1914-1918 IN HOOGLEDE – 1996 – p. 114 VERHELST D. – HET DUITS MILITAIR KERKHOF 1914-1918 IN HOOGLEDE – 1996 – p. 116


27

In de buurt van Zarren stonden ook verschillende artilleriebatterijen die de frontlijn onder vuur namen. Op de Ruiterhoek en de Vla had men observatieballons geplaatst.177 Op geregelde tijdstippen werden troepen afgelost. Vaak kwam het dan voor dat een dorp volledig leeg liep om dan korte tijd later weer vol te lopen met nieuwe troepen.178 Januari 1915 Steenbakkerij Desimpel moest 105 000 bakstenen leveren aan de vijand, om in de fabriek van Aimé Talpe broodbakovens te bouwen. Het gebakken brood werd naar de frontlijn gestuurd.179 01/01/1915 Zowel kerstdag als nieuwjaar werden gevierd door Duitsers en burgers samen in Zarren, Kortemark en de andere dorpen. De bevolking werd opgeschrikt door geweervuur die uiteindelijk vreugdevuur bleek voor het nieuwe jaar. In Kortemark werd door een verdwaalde kogel een Duitse soldaat gewond. Het afvuren van vreugdeschoten werd daarop verboden. 180 Ondertussen bleef men van aan het front het hevige kanongebulder horen. Arbeiders braken stelselmatig beschadigde of verwoeste huizen af. Zarren krioelde van de Duitse soldaten die dagelijks door het dorp marcheren.181 12/01/1915 In Zarren werd een Franse spion opgepakt.182 17/01/1915 Te Kortemark werd honderd man opgeroepen om, mits betaling, naar Klerken te gaan werken.183 18/01/1915 De kerk van Zarren zat weer vol soldaten. Ze maakten van het gebouw een ware stal tot grote ergernis van de pastoor en bevolking.184 27/01/1915 In Zarren was het al een paar dagen wat rustiger, het geschut leek stil gevallen. Een paar dagen later hernam het gedonder weer. De Duitsers hielden met hun muziekkapel een parade door het dorp.185 30/01/1915 Kortemarkenaar Alidor Vandamme werd door de Duitsers terechtgesteld wegens vermoedelijke spionage. Pastoor Blancke en de onderpastoor werden, omdat zij verantwoordelijk waren voor hun parochianen, als krijgsgevangen naar Duitsland gestuurd.186 187

177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 9 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 178 STEVENS M. – LEVEN VAN E.H. A. MOENAERT – 1977 – niet genummerd DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 186 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 69-77 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 79 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 204 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 80 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 81 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 192 STEVENS M. – CORTEMARCK 1900-1920 – 1985 – p. 38


28

04/02/1915 Enkele huizen en stallen in Zarren brandden af. Dit vooral door de onvoorzichtheid van de ingekwartierde soldaten. Ook de volgende dag brak er nog een brand uit.188 09/02/1915 In het huis van Petrus Willaert te Zarren richtten de Duitsers een casino voor de officieren in.189 21/02/1915 In Zarren kwamen nog altijd enkele vluchtelingen toe vanuit de frontstreek (Woumen). Ze gingen inwonen bij enkele burgers die nog plaats hadden tussen de vele soldaten.190 27/02/1915 In twee huizen te Zarren ontstond brand. Het huis van Schoemaekers brandde volledig af, in het huis van de onderpastoor kon men de schade beperken. 191 08/03/1915 Her en der legde men spoorwegen aan richting het front.192 Halfweg 1915 werd een spoorlijn aangelegd die via Zarren, over Jonkershove, Merkem en De Kippe materiaal kon aanvoeren.193 13/03/1915 Opvallend veel gewonden werden in Zarren binnengebracht. Ze werden o.a. verzorgd in de school. Ook de volgende dag bleef men gewonden aanvoeren.194 17/03/1915 De geallieerden schoten over Diksmuide tot in de Mollestraat te Zarren waardoor er enkele kraters ontstonden.195 21/03/1915 De Duitsers legden zeven houten bruggen over de Zarrenbeek en enkele andere grachten in de broeken.196 22/03/1915 Het aantal vluchtelingen in Kortemark was groot, hierdoor werd een vluchtelingencomité opgericht.197 198 In Werken werd de kloosterschool niet langer als veldhospitaal gebruikt en kon men er terug lesgeven.199 25/03/1915 De nacht van 24 op 25 maart werd Zarren-dorp beschoten door scheepsgeschut. Hier en daar was er wat schade. 200

188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 83 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 84 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 86 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 87 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 88 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – De Klaproos – 2000 – p. 8 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 89 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 90 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 90 STEVENS M. – LEVEN VAN E.H. A. MOENAERT – 1977 – niet genummerd DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 200 VANTHOURNOUT C. – KLOOSTER SINT-VINCENTIUS WERKEN – TENTOONSTELLINGSCATALOGUS – 1987 – p. 45 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 91


29

Vanaf deze dag werden in Kortemark flessen met gas gevuld en per spoor richting Staden gebracht. Op 22 april 1915 zouden deze flessen gebruikt worden bij de eerste gasaanval.201 De ouderlingen van het Sint-Janshuis te Handzame werden uit hun gebouw gezet dat vanaf toen gebruikt werd als lazaret.202 27/03/1915 Na de beschieting op het dorp een paar dagen eerder, vluchtte het Rode Kruis uit Zarren richting Handzame en Kortemark.203 28/03/1915 De inwoners van Zarren mochten zich vanaf 28 maart naar een aantal plaatsen buiten hun dorp begeven zonder paspoort (o.a. Werken, Terrest, Ruiterhoek, Amersvelde, …).204 29/03/1915 De vorige nacht gooiden geallieerde vliegtuigen enkele bommen rond Zarren. De Duitsers bouwden meteen een schuilkelder voor hun soldaten.205 31/03/1915 Geallieerde vliegtuigen dropten de vorige nacht bommen tussen Kortemark en Handzame en ’s middags volgde nog een bombardement bij Werken.206 01/04/1915 Het vliegveld van Handzame werd gebombardeerd. Belgen dropten 5 bommen op het terrein. 207 Ook in de buurt van Zarren en op het dorp zelf vielen diverse bommen.208 02/04/1915 Het station van Zarren werd bestookt door artillerie. Enkele bommen vielen in de broeken.209 03/04/1915 Na het bombardement van 1 april 1915 op het vliegveld van Handzame, werd ter hoogte van de Barisdamhoeve artillerie opgesteld om het vliegveld te beschermen.210 09/04/1915 Al enkele dagen passeerden door Zarren groepjes Belgische krijgsgevangenen.211 11/04/1915 Vanaf 11 april 1915 werd Zarren overspoeld door Duitse troepen, de volgende dagen kwamen er alsmaar bij. Het dorp zat werkelijk bomvol.212

201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 192 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 195 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 91 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 91 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 91 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 91 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 120 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 93 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 93 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 120 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 94 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 95


30

12/04/1915 De zusters in de Handzamestraat te Kortemark openden, op aandringen van de bezetter terug hun school. In de voormiddag werd les gegeven aan de meisjes, in de namiddag aan de jongens.213 19/04/1915 Het vliegveld van Handzame werd ’s nachts gebombardeerd. 214

213 214



31

Gas! Na de betrekkelijk rustige eerste oorlogswinter wilden de Duitsers in Vlaanderen een nieuw offensief opstarten. Het front verschoof immers al maanden voor geen meter en men was van mening dat er nu echt wel dringend een doorbraak moest geforceerd worden om de oorlog gunstig te kunnen beëindigen. De Duitsers beslisten dan maar om, tegen eerder gemaakte internationale afspraken, het gruwelijke chloorgas in te zetten rond Steenstraat ten noorden van Ieper. Het gas werd in grote flessen via het Vrijbos naar het front gebracht en ingegraven. Men moest nu enkel nog gunstig weer en vooral een gunstige wind afwachten. Op 22 april was dit het geval en werden de flessen massaal opengedraaid. De, vooral Franse troepen, die zich aan de andere zijde van het front bevonden werden verrast en trokken zich massaal terug waardoor een gigantische bres in het front ontstond en de Duitsers tegen alle verwachtingen in bijna een vrijgeleide kregen naar Ieper. De Duitsers waren echter niet voorzien op deze gunstige situatie en konden niet optimaal gebruik maken van de nieuwe kansen. Al vlug zouden, vooral Canadezen, massaal een tegenaanval lanceren en zo de Duitse opmars stoppen. De komende dagen voerden de Duitsers nog meerdere malen gasaanvallen uit, maar het verrassingseffect was nu weg en de Duitsers slaagden er toch niet in om Ieper in te nemen. Van op het vliegveld van Handzame werden heel wat verkenningsvluchten uitgevoerd op de vijandige stellingen na de gasaanval.215 22/04/1915 Net als enkele dagen eerder werd het vliegveld van Handzame weer bij nachte gebombardeerd. 216 23/04/1915 ’s Morgensvroeg werden 540 Franse krijgsgevangen in de kerk van Zarren gevangen gezet. Later kwamen er nog wat Engelsen bij en tegen de avond kwam er nog een grote groep aan.217 29/04/1915 De inwoners van Zarren werden midden in de nacht gewekt door een vliegtuig die een bom had gedropt bij de onderpastorie. Er was best wat schade. De volgende dag hoorde men net zoals de eerdere dagen geweldig zwaar artillerievuur richting Ieper. De ramen daverden door de knallen. 218 01/05/1915 De omgeving van het Roggeveld werd gebombardeerd.219 03/05/1915 Drie inwoners van Zarren werden ervan verdacht duiven te houden en ze te laten vliegen. Hiervoor werden ze acht dagen opgesloten.220 215 216 217 218 219 220

LAMBRECHT E. – ZIJ VIELEN UIT DE HEMEL – 2008 – p. 128 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 120 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 97 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 99 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 101 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 101


32

05/05/1915 De inwoners van de Ruiterhoek werden gedwongen hun huizen te verlaten. In Zarren werden ze op de trein gezet richting Gent.221 08/05/1915 Zarren werd gebombardeerd door artillerie. 222

221 222

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 103 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 103


33

Geen nieuws van het front Na de 2e slag van Ieper werd het voor lange tijd relatief rustig in de Westhoek en dus ook in de gebieden achter het front. Er werden tot in de zomer van 1917 geen grote slagen meer uitgevochten. De grote offensieven verplaatsten zich vooral naar Frankrijk waar rond Verdun en aan de Somme duizenden levens werden verwoest. De Duitsers maakten van deze “windstilte” in Vlaanderen gebruik om hun infrastructuur nog verder uit te bouwen. Verdedigingslinies werden uitgebouwd, tenten werden vervangen door barakken, soldatenheimen en casino’s werden ingericht, munitiedepots en pionierparken werden aangelegd, spoorwegennetwerken uitgebreid, etc… In Handzame bijvoorbeeld werd begin 1915 rond het station een pionierspark gebouwd. Daar werd heel wat bouwmateriaal verzameld voor de aanleg van bunkers en gevechtslinies. In 1916 werd een munitiepark aangelegd bij het poinierspark. De munitie werd van hieruit doorgevoerd naar het bos van Houthulst.223 Ook in Zarren werd een groot pionierpark gebouwd naast het station. Om de stoomtreinen te voorzien van water, werd een watertorentje gebouwd dat bevoorraad werd met water uit een aftakkingskanaaltje van de Zarrebeek.224 Dit gebouw werd kort na de oorlog omgebouwd tot woning en dit ‘waterkasteeltje’ is sinds 2011 beschermd als oorlogsrelict. Voor dit vele werk werd vooral beroep gedaan op de inwoners uit het bezette België. In eerste instantie konden ze vrijwillig geld verdienen door voor de Duitsers te werken, later in de oorlog werden ze verplicht tewerkgesteld als dwangarbeiders. Ook krijgsgevangen werden ingezet bij deze arbeid. Vooral Russen en ook Polen225 werden in grote getale naar West-Vlaanderen overgebracht. Deze krijgsgevangen werden ondergebracht in een kamp bij het station van Zarren 226 waar ze leefden in verschrikkelijke omstandigheden.227 Wel namen tijdens deze periode de beschietingen (artillerie en luchtbombardementen) boven het Operationsgebiet sterk toe. De oorlog werd op deze manier voelbaarder voor de plaatselijke bevolking. Ondanks alle ellende werd veel moeite gedaan om het onderwijs terug in de mate van het mogelijke op te starten. 17/05/1915 De Ortskommandantur te Kortemark verhuisde naar het huis van dokter Jaecques in de Handzamestraat. Voordien was het enkele huizen verder geïnstalleerd.228

223 224 225 226 227 228

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 114 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 108 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 8 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 180 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 119 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 204


34

02/06/1915 De kinderen van Handzame konden terug school lopen in de kerk. Later werden de lessen gegeven in een leegstaand huis, maar toen de Duitse officieren het inrichtten als casino, week men uit naar de lokalen van de jongensschool.229 13/06/1915 De kinderen van Zarren konden terug naar school. Sinds het begin van de gevechten in de streek was dit niet meer mogelijk geweest. De jongensschool werd immers gebruikt als lazaret, de klassen in het klooster waren verbrand en de school op de Koordhoek diende eerst als paardenstal, maar werd uiteindelijk door de nieuwe Ortskommandant ontruimd zodat ze opnieuw gebruikt kon worden.230 28/06/1915 In de broeken bij Zarren testten de Duitsers een nieuwe bommenwerper. Het experiment zorgde voor heel wat gedaver in het dorp.231 Juli 1915

De kinderen van de landbouwers uit Klerken, die niet uit hun huis waren gezet in november 1914, kregen toelating om school te lopen in Zarren.232

13/07/1915 Er werden voortdurend nieuwe spoorlijnen aangelegd. Er werd één aangelegd van Barsdamme naar Zarren-Linde en van het station van Zarren naar Werken.233 19/07/1915 Joseph Schotte, een onderwijzer uit Jonkershove, die als vluchteling in Kortemark verbleef, werd als leerkracht aangesteld en begon les te geven aan de jongens in een herberg in de Stationsstraat. De meisjesschool werd ingericht in hetzelfde gebouw op de eerste verdieping.234 20/07/1915 Er werd nu ook een spoorlijn aangelegd tussen Zarren en Werken.235 In Kortemark werd een soldatenhuis opgericht.236 21/07/1915 De bevolking van Zarren kreeg het bevel vanaf deze dag tweemaal per dag de straat te vegen voor de deur.237 02/08/1915 Op het kerkhof van Zarren werd een Duitse officier begraven. In de loop van de oorlog werden hier verschillende soldaten begraven. Na de oorlog werden deze graven overgebracht naar de Duitse militaire begraafplaats van Menen.238 19/08/1915 Terrest dat ten tijde van de Eerste Wereldoorlog nog op het grondgebied Zarren lag, na de fusies werd het Houthulst, was tussen november 1914 en 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 195 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 108 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 111 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 66 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 113 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 210 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 115 VERHAEGHE M. – UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK – 1953 – p. 101 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 115 www.kortemarkverbeeldt.be


35

januari 1916 het rustkwartier van het Reserve Infanterie Regiment 215. Op 19 augustus 1915 vierden ze er hun éénjarig bestaan.239 24/08/1915 Na bijna een jaar bezetting kregen de Duitse soldaten het bevel dat ze de bevolking niet mochten beledigen. 240 21/09/1915 Een vliegtuig dropte enkele bommen in de buurt van Zarren.241 22/09/1915 Er vielen opnieuw enkele vliegtuigbommen in de buurt van de spoorlijn bij Zarren.242 Ook het station van Kortemark werd al een paar keer vanuit de lucht gebombardeerd.243 08/10/1915 Zarren werd getroffen door enkele artilleriebommen.244 19/10/1915 In Zarren kwamen 9 Belgische krijgsgevangenen aan.245 23/10/1915 In Zarren bouwden de Duitsers volop barakken.246 27/10/1915 Duitse soldaten vielen het slaapvertrek van de kloosterzusters te Kortemark binnen. Brachten er schade aan en ontvreemdden en verbrandden allerlei voorwerpen.247 02/11/1915 Aan het station van Zarren waren een 200 à 300-tal Russen aangekomen. Ze hielpen er de pioniertroepen.248 10/11/1915 Er werd elektrische verlichting geïnstalleerd in een aantal huizen in Zarren. De elektriciteit werd opgewekt met een stroomgroep.249 21/11/1915 Een Duitse soldaat stak een schuur in brand te Zarren.250 25/11/1915 De school van het klooster in Werken werd terug als veldhospitaal ingericht.251 18/02/1916 De stationsbuurt van Zarren werd gebombardeerd met vliegtuigen.252 03/03/1916 In de Sint-Bartholomeuskerk te Kortemark vond een groot militair concert plaats.253 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253

www.kortemarkverbeeldt.be DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 120 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 123 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 123 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 208 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 125 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 126 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 126 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 195 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 127 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 128 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 130 VANTHOURNOUT C. – KLOOSTER SINT-VINCENTIUS WERKEN – TENTOONSTELLINGSCATALOGUS – 1987 – p. 45 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 137 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 214


36

12/04/1916 Een Duitse soldaat die net terug kwam uit verlof uit Duitsland, verhing zichzelf in het dorp.254 16/04/1916 Een luchtbombardement zorgde voor vrij veel schade in de stationsbuurt van Zarren. Er vielen verschillende doden. De gewonden werden verzorgd in een lazaret in Handzame.255 23/04/1916 Geallieerde vliegtuigen dropten propagandabriefjes boven Zarren.256 01/05/1916 Er werd een school voor lager middelbaar onderwijs geopend door de zusters van de Handzamestraat te Kortemark.257 03/05/1916 In Werken werden 18 Belgische krijgsgevangen binnengebracht.258 10/05/1916 Voor de tweede maal dropten geallieerde vliegtuigen propagandakrantjes boven Zarren.259 12/05/1916 Zarren werd beschoten.260 20/05/1916 Vliegtuigen dropten enkele bommen boven Zarren. Geen slachtoffers.261 21/05/1916 Voor de tweede nacht op rij was er een luchtbombardement boven Zarren.262 24/05/1916 Duitse soldaten leerden handgranaten gooien bij de spoorlijn te Zarren. Eén ontplofte onverwacht en er vielen vier zwaargewonden en één dode.263 11/07/1916 Er werd verteld dat heel wat inwoners van Kortemark doodgeschoten waren toen ze als arbeiders voor de Duitsers in de loopgrachten werkten.264 15/07/1916 Vrijwillige arbeiders uit Torhout werkten voor de Duitsers in Werken.265 20/07/1916 Vanuit het vliegveld van Handzame voerden vier vliegtuigen een geslaagde raid uit op een munitiedepot te Audruicq (Fr.).266 30/07/1916 Een Duits vliegtuig stortte neer in de Broeken tussen Werken en Zarren.267 15/08/1916 Verschillende vliegtuigen gooiden bommen over Zarren.268

254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 145 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 145 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 147 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 211 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 149 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 149 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 149 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 150 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 150 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 151 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 89 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 90 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 230 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 158 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 160


37

16/08/1916 Zware luchtbombardementen op Zarren. Er vielen verschillende gewonden bij de burgers.269 18/08/1916 Zarren en omgeving werd nogmaals zwaar gebombardeerd. Er vielen diverse doden en gewonden. Vooral soldaten en Russische krijgsgevangenen.270 03/10/1916 Alle werkloze mannen tussen 17 en 35 jaar werden verplicht om voor de bezetter te gaan werken.271 08/10/1916 Een Duitse onderofficier in Zarren schoot zichzelf door het hoofd.272 29/10/1916 Pastoor Blancke van Kortemark werd terug vrijgelaten door de Duitsers en keerde terug naar het dorp.273 02/11/1916 In Zarren werden 65 burgers verplicht om te gaan werken voor de Duitsers in de richting van het front.274 05/11/1916 Iedereen, mannen en vrouwen, mogen zich in Zarren aanmelden om te gaan werken voor de Duitsers onder betaling.275 13/11/1916 Enkele vrouwen uit Zarren werden aangemaand om te gaan werken op de velden voor de Duitsers.276 14/11/1916 Honderden burgers trokken door Zarren, richting Woumen en Klerken om mee te werken aan de Duitse versterkingen.277 17/11/1916 Zarren kreeg opnieuw enkele bommen te verwerken, zowel vliegtuigbommen als artillerie.278 06/12/1916 Er vielen drie vliegtuigbommen in de buurt van Zarren.279 28/12/1916 De streek rond Zarren werd beschoten met artillerie.280 20/01/1917 In o.a. de Vla bouwde men reeds lange tijd veel bunkers om een nieuwe verdedigingsgordel op te trekken: de Hindenburglinie. De stelling, bestaande uit bunkers, mitrailleursnesten en een dubbele prikkeldraadversperring liep vanaf Handzame, naar de Vla en langs het bos op het Koeje naar de Stadenberg en zo verder zuidwaarts. In het voorjaar van 1917 werd een bijkomende verdedigingsgordel aangelegd die liep in Handzame, van de Amersveldebroeken, langs Handzame-Kruisstraat en de Luikhoek richitng 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 160 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 161 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 1 1914-1916 – 1999 – p. 207 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 168 WERBROUCK M., STEVENS M. – ONZE LIEVE VROUW VAN TROOST TE KORTEMARK – 1994 – p. 20 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 170 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 170 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 171 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 171 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 171 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 172 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 173


38

Sleihage. Deze laatste werd de “Flandern I-Stellung” genoemd. De Hindenburglinie werd omgedoopt tot “Flandern II-Stellung”281 282 Op verschillende plaatsen werden “Riegel” aangelegd die de verschillende Stellungen met elkaar verbonden. Zo ontstond de Werkenriegel die zich uitstrekt vanaf Werken en de Handzamevaart tot achter de geïnundeerde IJzervlakte.283 02/02/1917 Geallieerde vliegtuigen dropten bommen boven Zarren, maar troffen geen doel.284 12/02/1917 De winter was onvoorstelbaar streng. Al weken vroor het als nooit tevoren. Door een gebrek aan brandstof had men het moeilijk om zich warm te houden.285 16/03/1917 Een inwoner uit Zarren werd doodgereden door een auto.286 Het betrof Henri Debaillie, ex-schepen van de gemeente en ambtenaar van burgerlijke stand.287 02/04/1917 Enkele vliegtuigen dropten bommen boven het station van Zarren. 288 06/04/1917 De Duitsers dropten ’s nachts opnieuw enkele bommen boven Zarren.289 De Verenigde Staten verklaarden ondertussen de oorlog aan Duitsland. Hierdoor kwam de Amerikaanse voedselhulp een tijd niet tot bij de burgers. Woekerprijzen en een tekort aan voedsel voor zowel bevolking als soldaten was hiervan het gevolg. Pas geplante aardappelen werden uit de grond gehaald en katten werden opgegeten.290 Ondertussen bleef de harde winter aanhouden en waren de mensen de wanhoop nabij.291 08/04/1917 Nooit vlogen zoveel vliegtuigen boven Zarren als de voorbije nacht. Ze gooiden zo’n 30 bommen, maar gelukkig was er geen tot weinig schade.292 25/04/1917 Enkele vliegtuigbommen vielen op Zarren-dorp.293 30/04/1917 ’s Nachts werd Zarren aangevallen door vliegtuigen. Ze gooiden 26 bommen en vuurden met hun machinegeweren.294

281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 176 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 9 BACCARNE R., STEEN J. - VAN HET VRIJBOS TOT ROESELARE EINDOFFENSIEF 1918 – 2002 – p. 31 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 177 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 9 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 179 BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. – BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL – 2005 – p. 204 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 181 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 181 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 9 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 10 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 181 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 185 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 186


39

06/05/1917 Van op het vliegveld van Handzame vertrokken twee vliegtuigen voor een nachtelijke raid op Londen.295 18/05/1917 In “Vrij België” was er sprake van een luchtbombardement op het vliegveld van Handzame.296

295 296



40

3e slag van Ieper In het voorjaar van 1917 leek er iets op til. Alsmaar meer soldaten werden ingekwartierd en ook de geallieerde bombardementen werden opgedreven.297 Uiteindelijk startten de geallieerden eind juli een grootscheeps offensief. Vanuit Ieper wilde men doorstoten naar de Vlaamse kusthavens. Het plan was groots, de uitvoering viel echter tegen. Ruim 3 maanden vochten de geallieerden keihard. Beide partijen verloren honderdduizenden soldaten in de buurt van Passendale. Voor de gemeente Kortemark kwam de oorlogsgruwel nu wat dichterbij. De dorpen werden geëvacueerd door de voortdurende beschietingen en de begraafplaatsen groeiden plots spectaculair.298 Niet enkel Zarren kwam nu onder vuur te liggen, maar ook de andere deelgemeenten kregen het zwaar te verduren. De vele bombardementen zorgden voor heel wat dodelijke slachtoffers bij zowel bevolking als militairen. De massaal geëvacueerde bevolking werd grotendeels richting Limburg verdreven. 01/07/1917 Het klooster van de Zusters van Liefde in Kortemark werd grotendeels ontruimd. De inwoners (vooral zusters en wezen) werden naar Eeklo gevoerd.299 04/07/1917 Het klooster van Zarren werd geëvacueerd. 3 kloosterzusters mochten ter plaatse blijven om les te geven. Alle inwoners (ouderlingen, wezen, krankzinnigen) werden naar Eeklo gebracht.300 10/07/1917 Zarren en vooral de omgeving van het klooster werd zwaar beschoten.301 19/07/1917 Aan het front werd hevig geschoten en de burgers die in de buurt van de Ruiterhoek woonden moesten wegtrekken.302 21/07/1917 Zarren werd urenlang onder vuur genomen. Er vielen verschillende gewonden en doden onder de Duitse soldaten. De burgers vluchtten richting ZarrenLinde en de Broeken.303 22/07/1917 Na een nacht vol beschietingen in Zarren werd de schade duidelijk. Veel huizen waren beschadigd en de kerktoren werd doorschoten. Heel wat burgers hadden het dorp verlaten en de soldaten maakten van die situatie gebruik om te gaan plunderen.304 297 298 299 300 301 302 303 304

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 190-199 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 48 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 54 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 193 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 194 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 195 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 196 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 196


41

23/07/1917 Men bleef Zarren beschieten, alle burgers hadden ondertussen het dorp verlaten.305 Bij een luchtbombardement op Werken kwam een inwoner om het leven.306 24/07/1917 Zarren bleef onder vuur liggen. Alle burgers verbleven op het platteland rond het dorp. Af en toe ging iemand kijken naar het dorp, waar plunderende soldaten heel wat inboedel hadden gestolen.307 25/07/1917 De situatie in Zarren hield aan.308 26/07/1917 De beschietingen op Zarren kenden uitbreiding. Ook de Koordhoek en Amersvelde werden getroffen. Er was heel wat schade en de bevolking trok massaal op de vlucht richting Torhout, om later verplicht geëavuceerd te worden naar Ninove.309 De torenspits van de kerk van Zarren werd geraakt. Ze zou nog enkele maanden wankel blijven staan, om dan uiteindelijk in het najaar te verdwijnen.310 27/07/1917 De laatste Zarrenaars trokken weg uit hun dorp. Het dorp bleef leeg achter.311 312 Later werden ook geen soldaten meer ingekwartierd. Zarren werd een spookdorp. Enkele opgeëiste burgers en krijgsgevangen werden er nog af en toe aan het werk gezet. 313 Werken werd ondertussen zwaar onder vuur genomen. Eén burger kwam hierbij om het leven. De dorpelingen sloegen ook daar op de vlucht.314 28/07/1917 Net als Zarren werd ook Werken ontruimd. Een deel van de inwoners vluchtten naar de Schuddebeurze.315 Amersvelde werd beschoten. Eén inwoner kwam om het leven.316 30/07/1917 Handzame werd voor het eerst zwaar gebombardeerd. Het dorp werd beschoten door zware artillerie die opgesteld stond in de buurt van Elzendamme (Vleteren). Vooral het pioniers- en munitiepark aan het station en het vliegveld werden bestookt. Een munitieterrein ontplofte en er was heel wat schade, ook aan klooster, school en andere gebouwen. Uiteindelijk

305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316

DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 196 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 291 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 196 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 196 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 196 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 91 DEMARÉE J. – OORLOG IN DE BELGIQUE – 2000 – p. 199 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 41 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 115 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 51 + 291 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 41 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 200


42

kwamen 16 burgers317 om het leven. Het bombardement duurde zo’n 2 uur. Het was het eerste bombardement in een lange rij.318 Het vliegveld van Handzame werd na dit bombardement ontruimd en overgebracht naar Torhout.319 31/07/1917 Na het bombardement op Handzame trok de bevolking massaal op de vlucht in de richting van Kortemark, Lichtervelde en Torhout.320 Duitse soldaten, maar ook inwoners van o.a. Kortemark kwamen de huizen plunderen.321 Dezelfde dag dropten geallieerde vliegtuigen briefjes boven Kortemark en Handzame waarin ze lieten weten dat ze de dorpen onder vuur zouden nemen en de bevolking de raad gaven weg te trekken.322 In Kortemark werden op Duits bevel de scholen gesloten.323 01/08/1917 Na de grote vlucht van de voorbije dagen bleven slechts 8 gezinnen wonen in Handzame. Zij kregen echter het bevel van de Duitse legerleiding om ook te vertrekken. Slechts 2 oude mensen (Desiré en Louise Pynenbrouck) mochten blijven. Zij stierven uiteindelijk begin 1918. Handzame was een spookdorp geworden en niet enkel soldaten, maar ook inwoners uit omliggende dorpen en gehuchten kwamen op plundertocht.324 06/08/1917 De gevluchte inwoners van Werken werden door de Duitsers weggevoerd.325 De Kommandantur werd overgebracht naar de Schuddebeurze, ook de gemeentediensten werden daar geïnstalleerd.326 12/08/1917 Kortemark werd voor het eerst zwaar beschoten met artillerie en de bevolking sloeg in paniek op de vlucht. Vooral het station en de Duitse infrastructuur werden geviseerd.327 14/08/1917 De laatste zusters en de ouderlingen uit het klooster van de Zusters van Liefde van Kortemark werden uitgedreven en naar Lokeren gebracht. Ook de zusters van Sint-Vincentius à Paulo werden verplicht om hun klooster te verlaten.328 15/08/1917 Kortemark werd nogmaals onder vuur genomen, deze keer nog heviger. Meer en meer inwoners verlieten het dorp.329

317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 51 - 200 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 21-22 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 235 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 22 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 207 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 42 HET ONDERWIJS IN GROOT KORTEMARK – Jaarboek Heemkundige Kring Crekel Beke – 1991 – p. 83 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 22 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 291 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 295 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 52 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 54 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 53


43

17/08/1917 Het station van Kortemark werd nogmaals onder vuur genomen.330 25/08/1917 Op bevel van de Ortskommandantur van Handzame werden o.a. de zusters en de pastoor van Handzame weggevoerd via het station van Kortemark richting Torhout.331 21/09/1917 Het station van Kortemark werd gebombardeerd. 332 28/09/1917 Het station van Kortemark werd de vorige nacht nogmaals beschoten.333 30/09/1917 De Duitse soldaat Peter Meier sneuvelde bij Stadenreke en werd begraven op het Ehrenfriedhof II te Kortemark. Hij was waarschijnlijk één van de eerste soldaten die op deze begraafplaats werd begraven, nadat de eerder aangelegde begraafplaats Kortemark I te klein werd.334 01/10/1917 De Duitsers hadden het bevel gegeven dat Kortemark vanaf 15 oktober volledig moest ontruimd worden. Vanaf 1 oktober vertrok elke dag een trein met inwoners richting Limburg.335 27/10/1917 Het station van Kortemark werd voor de zoveelste maal onder vuur genomen.336 31/10/1917 Prins Ernst Heinrich von Sachsen bezocht de Duitse troepen te Kortemark. De soldaten die op dat moment ingekwartierd zijn in het dorp vochten op leven en dood rond het bos van Houthulst om de geallieerde opmars van de Derde slag van Ieper tegen te houden.337 01/11/1917 De vluchtelingen uit Handzame die sinds de zomer van 1917 in de regio van Torhout leefden werden door de bezetter op de trein gezet richting Limburg, waar ze bleven tot het einde van de oorlog.338 07/11/1917 Het station van Kortemark werd nogmaals beschoten.339 13/11/1917 De toestand in Kortemark werd zwaar. De nog niet gevluchte bevolking werd met goederenwagons weggedreven richting Limburg.340 341 Op de grens met Torhout mochten een 170-tal burgers blijven wonen. Zij werden ingeschreven

330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341

http://siagrius.be/siagrius/wp-content/uploads/2012/04/Kortemark-in-Franse-kranten1.pdf HET ONDERWIJS IN GROOT KORTEMARK – Jaarboek Heemkundige Kring Crekel Beke – 1991 – p. 27 http://siagrius.be/siagrius/wp-content/uploads/2012/04/Kortemark-in-Franse-kranten1.pdf http://siagrius.be/siagrius/wp-content/uploads/2012/04/Kortemark-in-Franse-kranten1.pdf VERHELST D. – HET DUITS MILITAIR KERKHOF 1914-1918 IN HOOGLEDE – 1996 – p. 119 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 57 http://siagrius.be/siagrius/wp-content/uploads/2012/04/Kortemark-in-Franse-kranten1.pdf DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 48 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 23-24 http://siagrius.be/siagrius/wp-content/uploads/2012/04/Kortemark-in-Franse-kranten1.pdf STEVENS M. – LEVEN VAN E.H. A. MOENAERT – 1977 – niet genummerd DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 58


44

als Torhoutenaars. 342 Ook de laatst achtergebleven inwoners van Werken en Edewalle werden weggevoerd.343

342 343



45

De laatste oorlogswinter Na de 3e slag van Ieper begon de tijd voor alle partijen te dringen. Men wou zo snel mogelijk de oorlog beëindigen. De Duitsers waren ondertussen volledig geïsoleerd van de rest van de wereld en raakten aan het einde van hun krachten. Door het einde van de gevechten aan het oostfront (Oktoberrevolutie Rusland) konden ze nu al hun troepen inzetten in het Westen. Niet enkel de uitputting van hun leger leek een groot probleem maar ook de komst van een nieuwe vijand: de Verenigde Staten zouden zich gaan mengen in de strijd. Duitsland wou de oorlog dus winnen nog voor de Amerikanen zich massaal in de strijd zouden werpen. Ook Frankrijk zat op het einde van zijn krachten en kon enkel nog proberen om tijd te winnen tot de Amerikanen hen kwamen aflossen. Door de voorbije offensieven hadden ze immers geen reserven meer en dreigde er algemene muiterij. Weinig nieuws uit Kortemark in die periode. Doordat de bevolking geëvacueerd werd was er weinig verslaggeving uit die hoek. De dorpen werden vooral bevolkt door soldaten die er ingekwartierd bleven en vooral oefeningen uitvoerden op de speciaal daarvoor aangelegde terreinen. Een constante bleef het aangroeien van de diverse militaire begraafplaatsen in de buurt. Ook opvallend waren de vele dwangarbeiders uit heel Vlaanderen, zowel mannen als vrouwen, die dagelijks in en rond Kortemark aan het werk waren voor de vijand. 01/12/1917 Inwoners uit Markhove vluchtten richting Torhout. In april 1918 keerden ze uiteindelijk terug naar hun huis.344 13/12/1917 Mannen en vrouwen uit de regio werden opgeëist om in Kortemark en Handzame te gaan werken. De volgende maanden bleef dit het geval.345 Op het einde van 1917 werd de kerktoren van Kortemark opgeblazen door de Duitsers. Ook het schip werd hierbij grotendeels vernield.346 19/12/1917 Gestrafte landbouwersdochters moesten naar Kortemark om suikerbieten te rooien. Ze verbleven er in barkoude en verschrikkelijke omstandigheden.347 22/12/1917 Op Ehrenfriedhof Kortemark II werd een Duitse officier begraven. Op zijn begrafenis waren heel wat soldaten en een muziekkapel aanwezig.348 07/01/1918 Een 30-tal opgeëiste mannen uit Torhout gingen werken in Werken.349

344 345 346 347 348 349

WERBROUCK M. – MARKHOVE VAN HEERLIJKHEID TOT DUITS SS-GEVANGENENWERKKAMP – 2009 – p. 115 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 77 WERBROUCK M., STEVENS M. – ONZE LIEVE VROUW VAN TROOST TE KORTEMARK – 1994 – p. 23 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 162 VERHELST D. – HET DUITS MILITAIR KERKHOF 1914-1918 IN HOOGLEDE – 1996 – p. 117 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 164


46

14/01/1918 Dwangarbeiders gingen vanuit Torhout werken naar Handzame.350 21/01/1918 In Torhout werden mannen opgeëist om naar Kortemark te gaan werken.351 15/02/1918 Duitse soldaten, waaronder Hauptmann Rudolf Lange, oefenden bij Kortemark.352 Dezelfde dag werden Kortemark en Handzame fel beschoten.353 18/02/1918 Boven Handzame vond een luchtgevecht plaats. De Britse piloot William Kent schoot er een Duitse Fokker neer.354 24/03/1918 Aan het station van Kortemark werd een kleine plechtigheid gehouden voor de repatriëring van een gesneuvelde Duitse officier naar Duitsland.355 11/04/1918 Kortemark werd fel beschoten.356

350 351 352 353 354 355 356

DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 165 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 166 OORLOGSDAGBOEK RUDOLF LANGE DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 169 LAMBRECHT E. – ZIJ VIELEN UIT DE HEMEL – 2008 – p. 100 VERHELST D. – HET DUITS MILITAIR KERKHOF 1914-1918 IN HOOGLEDE – 1996 – p. 116 DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 176


47

Het Duitse lenteoffensief Nadat de Duitsers begin maart 1918 met Rusland vrede hadden gesloten konden heel wat Duitse divisies worden overgebracht naar het Westelijke Front. Duitsland wilde dan ook zijn numerieke overwicht uitspelen vooraleer het miljoenenleger van de USA in de oorlog zou betrokken zijn. In maart startten ze het offensief in Noord-Frankrijk (slag aan de Somme), maar na aanvankelijk groot succes liep het Duitse offensief vast voor Amiens. Op 9 april probeerde de Duitse legerleiding het opnieuw in de vallei van de Leie, een week later gevolgd door een dubbele aanval bij Ieper. Op 17 april werden de Belgen bij Merkem aangevallen. Een week later de Fransen op de Kemmelberg. De bedoeling van deze aanval was Ieper vanuit het noorden en het zuiden te omsingelen, door te stoten naar Poperinge en uiteindelijk de Franse kanaalhavens in te nemen. Ruim een maand eerder vond de slag aan het Reigersvliet bij Stuivekenskerke plaats (6 maart 1918). Vermoedelijk was deze Duitse aanval een afleidingsmanoeuvre om de geallieerden versterkingen te doen sturen naar deze sector en zo verzwakking te verkrijgen bij Merkem. 357 Terugtrekking van geallieerden Een andere opmerkelijke troepenbeweging in het voorjaar van 1918 was de terugtrekking van de geallieerde troepen uit de omgeving van Passendale. Enkele maanden eerder hadden ze hier ten koste van honderdduizenden mensenlevens enkele kilometers terreinwinst geboekt. Door de Duitse aanvallen tijdens het lenteoffensief en de moeilijk te verdedigen zone rond Passendale besliste men dan ook dat gewonnen terrein terug prijs te geven. Uiteindelijk werd dit offensief een maat voor niets. Bij Merkem kon men geen meter terrein innemen, ten zuiden van Ieper was men iets succesvoller. Vanaf begin april kon men van aan de oevers van de Leie doorstoten en werd o.a. de Kemmelberg veroverd. Eind april viel ook hier het offensief stil aan de voet van de Rodeberg. Door de verschuiving van het front werd het opnieuw rustiger en veiliger in Kortemark. Gevluchte inwoners kregen hierdoor de kans om terug te keren naar hun huizen. De weinigen die op dit aanbod ingingen troffen een ware verwoesting aan en al vlug leek de situatie een pak minder veilig dan gedacht. 20/04/1918 Keizer Wilhelm II verbleef in de Ortskommandantur te Kortemark. Tegelijkertijd werd het dorp zwaar beschoten.358 08/05/1918 De Belgische aas Willy Coppens haalde een observatieballon neer boven Zarren. Later dat jaar zou hij er nog 3 neerhalen boven de Ruiterhoek. 359

357 358 359

BOUCIQUÉ G. – MERKEM OORLOGSGESCHIEDENIS 1914-1918 – 1964 – p. 65-66 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 78 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 61


48

22/05/1918 De vluchtelingen van Kortemark en Handzame die in Torhout verbleven mochten terugkeren naar hun huizen.360 18/06/1918 Bij een bombardement op Kortemark kwam een inwoner om het leven.361 21/06/1918 Bij een bombardement op Handzame stortte de kerktoren in.362 Andere bronnen spreken dit tegen en zeggen dat de kerktoren werd ondermijnd door de Duitse bezetter.363 04/07/1918 In de buurt van Handzame werd een Duits trainingscomplex voor infanterietechnieken gefotografeerd.364 25/07/1918 Kortemark en Handzame werden fel beschoten. Hierbij kwamen verschillende opgeëiste burgers die aan het werken waren om het leven.365 17/08/1918 Een nieuw bombardement op Kortemark. Een inwoner werd gedood.366 21/08/1918 De enkele maanden eerder naar Limburg uitgedreven inwoners van Kortemark, Handzame en Werken367 kregen de kans om terug te keren naar hun dorp. Volgens de Duitsers was het er terug veilig. Slechts een paar honderd keerden effectief terug. Bij het verlaten van het station van Kortemark bleek het toch niet zo veilig toen de groep onder vuur werd genomen en er enkele slachtoffers vielen. De huizen waren verwoest en elk gezin zocht een veilig plaatsje uit. Hier en daar raapte men wat zaken bijeen om een huishouden op te bouwen. 368

360 361 362 363 364 365 366 367 368

DEPUYDT J. – HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE 1914-1918 – 1997 – p. 181 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 188 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 23 VANDEWALLE-WILLEMS C. – EEN MOOIE GEMEENTE IN DE VEIE WESTVLAAMSE VLAKTE: HANDZAME – 1952 – p. 44 STICHELBAUT B., CHIELENS P. – DE OORLOG VANUIT DE LUCHT – 2013 – p. 298 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 188 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 188 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 298 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 84


49

Het eindoffensief Na het Duitse lenteoffensief van april 1918 was het tij gekeerd. De Duitsers waren op het einde van hun krachten en moesten zich nu ten volle in een verdedigende stelling plaatsen (zie bouw van Stellungen en Riegel). Vanaf mei 1918 bestookten de geallieerden bijna dagelijks de Duitse linies met kleine aanvallen. Ondertussen bereidden die geallieerden zich volop voor op een groot offensief dat dan eindelijk na 4 jaar strijd het einde van de oorlog zou moeten betekenen. Uiteindelijk werd in Vlaanderen (in Frankrijk waren de geallieerden al aan het oprukken) het startsein gegeven voor een grootscheepse aanval. Deze keer met succes! De Belgen gingen tussen Diksmuide en Ieper massaal in de aanval en konden vrij vlug oprukken. Na een paar dagen kwam het front tot stilstand op de heuvelrug van Westrozebeke en na een tweede grote aanvalsgolf vanaf 14 oktober werd West-Vlaanderen volledig bevrijd. Het einde van de oorlog was in zicht… 369 28/09/1918 Tussen Diksmuide en Ieper startten de Belgen een groot offensief. Na de eerste dag konden ze enkele kilometers oprukken maar bereikten niet de vooropgestelde doelen. In principe moest men vanaf die dag de weg Diksmuide-Zarren bestoken.370 29/09/1918 Na het innemen van de heuvelrug van Klerken trokken de Belgen in het dal van de Zarrenbeek. Ze konden het gehucht Zarrenlinde innemen. Pogingen om Zarren in te nemen mislukten. Het gebied tussen Diksmuide en Zarren was wel grotendeels in Belgische handen.371 Terugtrekkende Duitse troepen staken ondertussen veel huizen in brand. Een aanval vanuit Esen op Werken liep vast aan de overstroomde Broeken.372 373 30/09/1918 Om 5u30 slaagden de Belgen er in om Zarren-dorp in te nemen. Nog voor de middag was het volledige grondgebied van Zarren veroverd. De opmars liep vast ter hoogte van de Flandern I-Stellung in Handzame. In de loop van de dag waren er verschillende pogingen om Werken in te nemen. Pas tegen de avond lijkt men er in te slagen het dorp te bereiken, maar uiteindelijk moest men zich opnieuw terugtrekken. De aanval op Werken was mislukt. De Belgen hadden grote verliezen geleden. Het offensief zou de volgende 2 weken stil vallen. De troepen zouden van deze relatieve

369 370 371 372 373

BACCARNE R., STEEN J. - VAN HET VRIJBOS TOT ROESELARE EINDOFFENSIEF 1918 – 2002 – p. 19-28 BACCARNE R., STEEN J. - VAN HET VRIJBOS TOT ROESELARE EINDOFFENSIEF 1918 – 2002 – p. 102-103 BACCARNE R., STEEN J. - VAN HET VRIJBOS TOT ROESELARE EINDOFFENSIEF 1918 – 2002 – p. 118 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 119 BACCARNE R., STEEN J. - VAN HET VRIJBOS TOT ROESELARE EINDOFFENSIEF 1918 – 2002 – p. 117


50

rust profiteren om zich te bevoorraden en herstellingswerken uit te voeren aan wegen.374 01/10/1918 Het bleef vrij rustig aan het front. De Belgen installeerden zich in hun loopgrachten in de omgeving van Zarren.375 De mannelijke bevolking die nog in Kortemark verbleef kreeg het bevel mee terug te trekken met de Duitse troepen. De meesten weigerden waarop een ware klopjacht ontstond. Eén van hen overleed op 6 oktober 1918 aan zijn verwondingen opgelopen door mishandelingen door de Duitsers. Ondertussen deden de Duitse soldaten zich tegoed aan plunderingen.376 02/10/1918 De Belgische soldaten behielden hun stellingen, al werd Zarren zwaar onder vuur genomen door de Duitsers. Ze gebruikten niesgas. In de voorste linie verloren de Belgen heel wat soldaten.377 Ter hoogte van de Zarrebeek konden de Belgen nog wat terrein winnen.378 03/10/1918 De Belgische artillerie installeerde zich op Terrest van waaruit ze een goed zicht hadden op de Handzamevallei waar de infanterie zich bevond. Ze vuurden er op o.a. Werken.379 Bij Zarren was de Duitse artillerie rustig.380 05/10/1918 De Duitsers bestookten de Belgische linies in alle hevigheid. Het front bleef vastzitten.381 De Belgen bestookten ondertussen twee weken lang Werken. Het dorp werd hierdoor volledig vernield.382 07/10/1918 De Duitsers vuurden uit volle macht op de omgeving van Zarren. Ze bestookten de Belgen met vliegtuigbommen, mitrailleurbuien en gasgranaten.383 Koningin Elisabeth bezocht o.a. Zarren en nam er enkele foto’s.384 08/10/1918 De kerktoren van Handzame en de Kruisstraatmolen werden beschoten door Belgische artillerie.385 386 De gemeentesecretaris van Werken en alle mannelijke inwoners werden weggevoerd naar Torhout.387

374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 119 + 148 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 120 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 189 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 120 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 152 GYSEL A. - DECKERS’ DAGBOEK 1914-1919 NOTITIES VAN EEN OORLOGSVRIJWILLIGER – 1999 – p. 307 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 121 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 122 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 298 GYSEL A. - DECKERS’ DAGBOEK 1914-1919 NOTITIES VAN EEN OORLOGSVRIJWILLIGER – 1999 – p. 309 DEMARÉE J. – EEN KWARTEEUW ZARREN 1900-1925 – 2002 – p. 67 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 155 GYSEL A. - DECKERS’ DAGBOEK 1914-1919 NOTITIES VAN EEN OORLOGSVRIJWILLIGER – 1999 – p. 309 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 298


51

09/10/1918 Zarren werd bestookt met gasgranaten.388 10/10/1918

Aan het front kreunden de soldaten onder een griepepidemie. Heel veel soldaten stierven aan de ziekte.389

11/10/1918 Zarren-Linde werd bestookt met traan- en niesgas, later ging men over op mosterdgas.390 391 14/10/1918 De tweede fase van het eindoffensief werd ingezet. De Flandern I-Stellung werd vlot veroverd en Handzame en Kortemark ingenomen. Voor beide dorpen werd hard gevochten. Vanuit Handzame deed men meerdere pogingen om Werken te bevrijden, maar deze mislukten.392 De achtergebleven bevolking van Kortemark ging ondertussen schuilen in hun kelder. Toch kwamen enkelen om het leven.393 394 15/10/1918 De Belgen en Fransen zetten hun opmars vanuit Kortemark en Handzame verder richting Torhout. Ook rond Werken werd hard gevochten, maar daar kon men weinig terrein innemen. Op het einde van de dag was Kortemark volledig bevrijd.395 Bij de gevechten in Kortemark werden die dag de tweelingbroers Egide en Alfred Beckers uit Hemiksem door dezelfde obus gedood.396 16/10/1918 De Duitsers trokken zich terug uit Werken, waardoor het dorp kon worden ingenomen door de Belgen.397 Zarren werd vanaf deze dag niet meer beschoten.398 17/10/1918 Belgische artillerie installeerde zich tussen Kortemark en Torhout, vanwaar ze de Duitsers beschoten. Verschillende huizen stonden in brand. De volgende dag trokken ze verder richting Ruddervoorde.399 18/10/1918 In een kapelletje in de verwoeste kerk van Handzame, werd voor het eerst in vijftien maanden nog eens de mis gelezen door een legeraalmoezenier.400 22/10/1918 De pastoor van Handzame keert terug naar het bijna volledig verwoeste Handzame. Hij vond er al één gezin dat teruggekeerd was.401

388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401

DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 122 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 122 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 155 GYSEL A. - DECKERS’ DAGBOEK 1914-1919 NOTITIES VAN EEN OORLOGSVRIJWILLIGER – 1999 – p. 310 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 122 + 159 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 189 BACCARNE R., STEEN J. - VAN HET VRIJBOS TOT ROESELARE EINDOFFENSIEF 1918 – 2002 – p. 180 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 164 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 266 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 122 + 165 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 126 DEWAELE J. – DE OORLOG VAN VALENTIN – 1999 – p. 128 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 210 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 27


52

Een TAG-compagnie (Troupes Auxiliaires du Génie of travailleurs) van het Belgische leger vestigde zich in Kortemark. Deze troepen moesten vooral de wegen onderhouden en zorgen dat de geallieerde opmars vlot kon verlopen.402 24/10/1918 22 personen waren teruggekeerd naar Handzame.403 25/10/1918 Voor het eerst sinds de zomer van 1917 werd in de kerk van Handzame de mis terug gelezen door de pastoor.404

Het einde 11/11/1918 Wapenstilstand.

Tekst: Miguel Bouttry 14 april 2014

402 403 404

DESCAMPS F., VANCOILLIE J., VANDEVYVER L. - TEN OORLOG MET SCHOP EN HOUWEEL – 2009 – p. 313 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL 2 1914-1916 – 2000 – p. 210 STRUBBE P. – HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG – p. 27


53

Het verhaal van Kortemark in W.O. 1

Recommend Documents