INHOUDSOPGAVE Het verhaal ................................................................ 2 De samenvatting:................................................................................................................. 2 De titelverklaring: ............................................................................................................... 2 Genre:.................................................................................................................................... 2 Het thema: ........................................................................................................................... 3 Motieven: .............................................................................................................................. 3
Tijd & plaats .............................................................. 4
Tijd: ....................................................................................................................................... 4 Plaats:.................................................................................................................................... 5 Symbolische tijd en plaats: ............................................................................................... 5
Opbouw van het verhaal ............................................. 5
Het begin van een verhaal: ............................................................................................... 5 Het einde van een verhaal: ............................................................................................... 6 Chronologie: ......................................................................................................................... 6 Verteltijd & vertelde tijd: ................................................................................................. 7 Verhaallijn: ........................................................................................................................... 7 Spanning: .............................................................................................................................. 8 Sleutelscene: ........................................................................................................................ 8
Personages ................................................................. 8
Hoofdpersoon: ...................................................................................................................... 8 Wat voor iemand is de hoofdpersoon? (beschrijving) ................................................... 8 Hoe verandert de hoofdpersoon? (ontwikkeling) ........................................................... 9 Karakter of type: ................................................................................................................. 9
Het perspectief in een verhaal .................................. 10
A. Ik-perspectief: .............................................................................................................. 10 B. Hij/zij-perspectief: ...................................................................................................... 10 C. Alwetende verteller:.................................................................................................... 10 >>>> Wisselend perspectief<<<< ..................................................................................... 11
Jouw mening over het boek....................................... 11
Onderbouwen van de antwoorden .................................................................................. 12 Argument: ........................................................................................................................... 12 Voorbeeld: .......................................................................................................................... 12 Citaat:.................................................................................................................................. 12
Het verhaal De samenvatting: Als je een samenvatting moet maken van een leesboek, is het niet de bedoeling dat je het hele boek gaat navertellen en een paginalang uittreksel schrijft. Een goede samenvatting van een leesboek is ongeveer 10 - 15 regels lang. In een samenvatting moeten alleen de hoofdlijnen van het verhaal komen te staan. Maak geen opsomming van je samenvatting, maar schrijf een korte, goedlopende tekst. De volgende punten moet je in je samenvatting verwerken: - Wat is het hoofdprobleem van het verhaal: beschrijf in 1 of 2 zinnen waar het om draait in het verhaal. Vergeet niet ook de afloop te vertellen. - Wie speelt de hoofdrol in het verhaal; beschrijf in 1 zin de hoofdpersoon/personen van je verhaal. Vermeld de belangrijkste kenmerken van de hoofdpersoon. - Waar speelt het verhaal zich af; vertel in welk land, streek of stad het verhaal zich afspeelt. - Wanneer speelt het verhaal zich af; vertel in welke tijd het verhaal zich afspeelt, bijvoorbeeld het verleden, het heden (nu) of in de toekomst. Probeer zo nauwkeurig mogelijk te zijn. Tip: Schrijf je samenvatting alsof je iemand kort vertelt waar het boek over gaat en voeg daarna de feiten in (wie, wat, waar, wanneer) die nog missen.
De titelverklaring: Schrijvers kiezen de titel van hun verhaal altijd heel zorgvuldig en ze hebben daar dus goede redenen voor. Leg uit waarom dit volgens jou de titel is van het verhaal en leg je idee uit met één of meer voorbeelden uit het boek. Soms kun je hierover informatie vinden op de website van de schrijver Maar over elke keus heeft voor- en nadelen. Is dit een goede titel? Waarom wel of niet? Welke andere titel kun jij bedenken en wat zijn daar de voor- en nadelen van?
Genre: Met het woordje ‘genre’ (spreek uit als ‘zjaanre’) wordt de verhaalsoort bedoeld. Op de boeken in de bibliotheek staat vaak het genre aangegeven. Dat maakt het makkelijk om boeken uit te kiezen die je leuk vindt, want lezers hebben vaak een voorkeur voor een bepaald genre, bijvoorbeeld ‘historische romans’ of juist ‘fantasy’. Verwar ‘genre’ niet met ‘onderwerp’. Een boek in het genre ‘historische romans’ kan als onderwerp hebben: ‘de Tweede Wereldoorlog’ of ‘Jeanne d’Arc’ In het genre Psychologische romans kan een boek gaan over loverboys. In de bibliotheek worden de genres afgebeeld met pictogrammen. Dat zijn de plaatjes die je hiernaast ziet staan. De tekst onder de plaatjes, staat er dan niet bij.
2
Het thema: Met het thema van het verhaal wordt iets anders bedoeld dan het onderwerp. Een onderwerp kan bijvoorbeeld ‘pesten’ of ‘liefde’ zijn. Het thema geeft weer wat de schrijver wil zeggen over dat onderwerp. Een thema bij het onderwerp pesten kan bijvoorbeeld zijn ‘Pesten kan iemands leven verwoesten’ of: ‘Meelopers zijn net zo schuldig als daders.’ Een thema bij het onderwerp liefde kan zijn ‘Als je liefde geeft en krijgt, kun je alle problemen aan’ of ‘Liefde is het altijd waard om voor te vechten’ Een thema is niet uniek. Er kunnen veel meer boeken geschreven worden met datzelfde thema en dat gebeurt meestal ook. Het thema van een verhaal bepalen is niet makkelijk en je moet over het hele verhaal nadenken om erachter te komen wat het thema van het verhaal is. Alles in het boek werkt namelijk naar het thema toe. Om het thema te bepalen, kun je jezelf de volgende vragen stellen: Wat wil de schrijver je meegeven over het onderwerp? Met welk probleem (gevoel/gedachte) zit de hoofdpersoon en hoe wordt dit opgelost? Zegt het boek iets over een universeel (voor iedereen geldend) probleem? Formuleer het thema niet als een woord of een vraag, maar als een kort zinnetje. Bij het thema moet je altijd uitleggen waarom jij denkt dat dit het thema van het verhaal is. Dat doe je door verschillende gebeurtenissen uit het boek als argumenten aan te dragen. Neem nooit klakkeloos een thema over dat je op het internet hebt gevonden, want vaak is dat gewoon het onderwerp van het verhaal. Je laat dan zien dat je 1) niet hebt nagedacht over het verhaal en 2) kopieert en dus fraudeert!
Motieven: Motieven zijn verhaalelementen die het thema ondersteunen. Vaak laten schrijvers bepaalde voorwerpen of situaties een paar keer terugkomen in het verhaal, omdat ze een bepaalde (symbolische) functie hebben. Zo’n voorwerp of situatie noem je dan een motief. Het helpt het thema duidelijker naar voren komen. De boeken over Harry Potter hebben als onderwerp: toverkunst. Het thema zou je kunnen opschrijven als: In de strijd tussen goede en kwade toverkunst, overwint het goede. De toverstaf van Harry (en die van Voldemort!) zijn daarbij een motief. Ze spelen een belangrijke rol in de strijd, komen steeds terug en tonen aan hoe onlosmakelijk goed en kwaad met elkaar verbonden zijn, aangezien ze aan elkaar verwant zijn.
3
Tijd & plaats Elk verhaal speelt zich af in de tijd en op een plaats. Die tijd en plaats kun je benoemen en vervolgens aantonen met voorbeelden uit je boek. Ook kun je nadenken over de vraag hoe plaats- en tijdgebonden het verhaal uit jouw boek is. We verwachten dat je elk jaar wat preciezer wordt in je plaats- en tijdbepaling, dat je deze steeds beter kunt onderbouwen en dat je er steeds beter over na kunt denken.
Tijd: In dit deel van je analyse moet je uitleggen wanneer, in welk jaar, je verhaal speelt en moet je dat onderbouwen met citaten uit het boek. In de derde klas moet je daarbij veel preciezer zijn dan in de eerste. In sommige boeken staat het jaartal vermeld. Dan kun je nog preciezer worden door maanden of zelfs data te noemen. In andere boeken staat echter geen jaartal. Toch kun je ook daar veel te weten komen over de tijd, maar dan moet je wat speurwerk verrichten. Vaak kun je veel aanwijzingen vinden over de tijd van een verhaal: ≈ Gebeurtenissen in het verhaal: de jacht op heksen, Jodenvervolging, slavenhandel, de pest die uitbreekt, kruistochten ≈ Werkelijke historische feiten: de Franse revolutie in 1789, Piet Hein en de Zilvervloot in 1628, de verbranding van Jeanne d’Arc in 1421 of het Europees kampioenschap van het Nederlands elftal in 1988. ≈ Gebruiken, leefomstandigheden, culturen, geloof: de ‘gilden’ (soort vakbonden uit de middeleeuwen), mensen die onder vreselijke omstandigheden in de fabrieken moeten werken. ≈ Spullen die ze hebben/gebruiken: mobieltjes, harnassen, paard en wagen, kookpotten. ≈ Trends zoals bepaalde social media, films, artiesten, tv-programma’s etc. Als je deze en andere zaken combineert en uitzoekt welke jaartallen erbij horen (geschiedenisboek, Wikipedia), kun je een heel eind komen. Belangrijk is dat je je antwoord goed uitlegt aan de hand van voorbeelden uit je boek. Geef ook altijd een of meerdere citaten die je antwoord ondersteunen. Voorbeeld: Het verhaal speelt zich waarschijnlijk af in de 14e eeuw, maar in ieder geval in de middeleeuwen. Dat weet ik omdat ze het in het boek hebben over de pest, een ziekte die vooral in deze eeuw veel slachtoffers heeft gemaakt. Verder hebben ze het over het beeldsnijdersgilde, oliepitjes en maliënkolders en die kwamen allemaal voor in de middeleeuwen. Citaten: “Ik zie hem nog binnen daveren; gedeukte helm op, maliënkolder, zo’n opperkleed van ijzeren ringetjes.” Blz. 44. “Het is de pest, riep de chirurgijn, ‘deze stad is aan de pest ten onder gegaan!’ Blz. 13’ Het jaartal waarop het boek is verschenen, kan je ten slotte helpen bij je tijdsbepaling. Het verhaal zal zich er in principe niet na afspelen.
Voor klas 2 en 3: Om te beschrijven in hoeverre het hoofdprobleem tijdsgebonden is, moet je je afvragen of het probleem veroorzaakt wordt door factoren die juist in deze periode in de geschiedenis een rol spelen. Een verhaal over een onmogelijke liefde, kan in alle tijden spelen. Daarbij zouden ze 100 jaar geleden niet met elkaar hebben ge-sms’t, maar dat maakt voor het probleem in principe niet uit. Een verhaal over uithuwelijken van adellijke personen, is weer wel tijdgebonden. Dat is nu geen gebruik meer, dus als dat een centrale rol speelt in je verhaal, kun je uitleggen dat je verhaal om die reden nu niet meer plaats kan vinden, maar wel in een heel grote periode van de Nederlandse geschiedenis.
4
Om uit te leggen welke rol de samenleving, het politieke klimaat of de tijdsgeest uit die tijd in het verhaal speelt, moet je je eerst verdiepen in die tijd. Dat kun je doen door in je eigen geschiedenisboek te bladeren, maar ook bijv. Wikipedia, je ouders en je geschiedenisdocent kunnen waardevolle informatiebronnen zijn. Vraag je daarbij af welke belangrijke ontwikkelingen en gebeurtenissen hebben plaatsgevonden op de plaats en tijd van jouw verhaal en hoe het leven van mensen er toen uitzag. Vervolgens kun je nadenken over het verband tussen je boek en de tijd waarin het speelt. Geef deze (onderbouwde) gedachten weer in je analyse.
Plaats: Voor de plaatsbepaling van het verhaal geldt veel hetzelfde als voor de tijdsbepaling. De plaats van een verhaal kun je afleiden uit bijvoorbeeld: ≈ De omgeving; hoe ziet de omgeving eruit? Bergen, vlak, tropische planten, dijken, westers of juist een ontwikkelingsland ≈ Het klimaat; tropische warmte, regenachtige dagen, Siberische kou ≈ De namen van plaatsen, mensen, winkels, cafés: café ‘De doorzakkers’, namen als ‘Zamito’ en ‘Paulinho’, straatnamen als ‘St. Barnabystreet. ≈ Gebruiken, cultuur, geloof, woorden, de munteenheid; leerlingen die een uniform moeten dragen, een ‘n’ anga’ (medicijnman), ₤ 50. Als je al deze zaken combineert, heb je vaak een aardig idee waar een verhaal zich afspeelt. Uiteraard lukt het niet altijd de plaats exact te benoemen, maar een eind in de goede richting is ook mooi. Belangrijker is dat je uitlegt waarom je dat denkt en daarbij voorbeelden en een citaat geeft. Voorbeeld; Het verhaal speelt zich in Engeland af, want de leerlingen dragen uniformen als ze naar school gaan en ze betalen met ponden. Dat kan ik zien in de volgende citaten “Op die achterlijke school van ons moet je bij je buitenuniform een baret op.” Blz. 50 & “De mascara en oogschaduw kostten me maar liefst ₤12, alsof ik zoveel zakgeld krijg.” Blz. 106. Uit; Tijgers, tanga’s en tongzoenen, Louise Rennison. Voor atheneum 3:
Symbolische tijd en plaats: De tijd en plaats kunnen ook symbool staan voor een heleboel vergelijkbare plaatsen en situaties. De schrijver behandelt een universeel probleem door gebeurtenissen te laten plaatsvinden op één bepaalde plaats, in één bepaalde (soms fictieve) tijd. Is dat het geval in jouw verhaal? Bedenk dan waar die plaats en tijd symbool voor staan en wat de schrijver ermee wil vertellen (denk aan de Hongerspelen waarbij het capitool symbool staat voor dictaturen en onderdrukking).
Opbouw van het verhaal Het begin van een verhaal: Een schrijver kan een verhaal op verschillende manieren beginnen te vertellen: Met een inleiding: de schrijver introduceert dan vaak de hoofdpersonen, de plaats waar het zich afspeelt en vertelt een stukje van de voorgeschiedenis. Met een inleiding zorgt de schrijver ervoor dat je al wat informatie hebt vóórdat je begint met het lezen van het echte verhaal. Zo’n inleiding wordt ook wel eens een ‘proloog’ genoemd.
5
Aan het begin van de echte gebeurtenissen: waar het verhaal daadwerkelijk begint, begint de schrijver ook met vertellen. Je hebt geen ‘voorafje’ gehad, maar je valt ook niet midden in het verhaal In het midden van de gebeurtenissen: je valt midden in het verhaal, pas verderop in het boek kom je als lezer te weten wat er daarvoor gebeurd is. Het verhaal wordt dus niet helemaal op de juiste volgorde verteld. (!! Verwar dit niet met een verhaal dat midden in een heftige gebeurtenis begint, maar eigenlijk aan het begin van het werkelijke verhaal.) Als het verhaal in het midden in de gebeurtenissen begint, moet je altijd op de een of andere manier een terugblik krijgen, naar de gebeurtenissen die aan het begin zijn geweest. Aan het einde van de gebeurtenissen: de verteller vertelt achteraf het hele verhaal als in een grote terugblik.
Het einde van een verhaal: Maar weinig verhalen hebben een echt eindpunt, waarin je met de hoofdpersoon meeleest totdat hij/zij overlijdt, zodat er daarna helemaal niets meer kan gebeuren. En je leest in boeken ook bijna nooit ‘ze leefden nog lang en gelukkig’ zoals in sprookjes. Toch hebben alle verhalen een einde, dat min of meer het verhaal afrondt. We onderscheiden bij fictie twee soorten eindes: Het gesloten einde: een gesloten einde houdt in dat het hoofdprobleem is opgelost, de hoofdvraag is beantwoord. Dus de grote vraag/ het grote avontuur dat speelde in het boek is tot een einde gekomen. Het open einde: een open einde houdt in dat het hoofdprobleem niet is opgelost, de hoofdvraag blijft open, je weet dus niet hoe het verhaal zal aflopen. Open of gesloten eindes hebben niets te maken met verhalen waarvan meerdere boeken zijn verschenen. Neem bijvoorbeeld de ‘Harry Potter-serie’ Er zijn wel zeven boeken, maar elk boek heeft een afgerond verhaal, waarin het hoofdprobleem van dat boek wordt afgerond, dus een gesloten einde Een open einde heeft ook niets te maken met het feit of je er nog heel veel bij kunt bedenken of dat je niet weet hoe het verder gaat. Open of gesloten heeft alleen te maken met een wel of niet afgerond hoofdprobleem. De cliffhanger: in televisieseries, zoals Goede Tijden, Slechte Tijden, heb je bijna altijd open eindes. Deze eindes zorgen dat de kijkers de volgende dag weer voor de buis gekluisterd zitten omdat ze willen weten hoe het verder gaat. Sterker nog, de programmamakers proberen op een zo spannend mogelijk moment te stoppen, zodat iedereen razend nieuwsgierig wordt. De cliffhanger (letterlijk vertaald ‘het hangen aan een klif’, wat best een spannend moment is om een serie te stoppen) maakt de kijker dus een beetje verslaafd, want stiekem wil je dan toch weten hoe het afloopt. Chronologie: o Wordt alles verteld in de juiste volgorde van tijd, dus zoals het in de werkelijkheid ook is gebeurd? Dan is het verhaal chronologisch. Je hebt dan geen flash-backs en tijdens het lezen kom je geen zaken te weten die eerder al zijn voorgevallen. o Wordt het verhaal niet in de juiste volgorde van tijd verteld? Dan noemen we het verhaal niet-chronologisch. Je komt tijdens het lezen zaken te weten die eerder gebeurd zijn dan wat je op dat moment leest. Zaken die eerder gebeurd zijn, kunnen verteld worden in een flash-back, bijvoorbeeld een herinnering of een verhaal dat iemand vertelt. Je noemt iets pas een flash back als de vertelling zich echt verplaatst nar die tijd. Als je als lezer dus in die tijd ‘belandt’. ‘Op 14 oktober had hij zich ook al zo misselijk gevoeld.’ Is dus geen flashback.
6
Verteltijd & vertelde tijd: o Verteltijd: de tijd die je erover doet om een verhaal te vertellen, bijvoorbeeld 200 bladzijden of als je het leest/vertelt 3 uur. Bij verteltijd is het belangrijk om te vertellen waarom je het boek snel of juist heel langzaam uitlas. o Vertelde tijd: hoeveel tijd verstrijkt er in het verhaal? Bijvoorbeeld een dag of tien jaar. Leg je antwoord bij vertelde tijd altijd uit aan de hand van voorbeelden van het boek. De verhouding verteltijd-vertelde tijd is van belang bij de opbouw van het boek. Je kunt een boek van 500 bladzijde schrijven over een dag of een boek van vijftig bladzijden over tien jaar. Dat is afhankelijk van het weglaten, overslaan van aspecten van het verhaal of juist van uitweiden en zeer gedetailleerd vertellen. o Tijdsverdichting – versnellen: in een paar regels wordt een gebeurtenis samengevat. De schrijver vertelt zeer kort over een langere gebeurtenis, dus weinig woorden voor veel tijd: ‘De terugreis verliep heel snel.’ o Tijdssprong: de schrijver slaat een gebeurtenis/gebeurtenissen over of het hele verhaal gaat verder op een heel ander moment: later of eerder. (een verhaal blijft chronologisch) o Tijdsvertraging - vertragen: de schrijver vertelt zeer uitgebreid, met veel details, bijvoorbeeld over de omgeving, gevoelens. Hierdoor vertraagt het verhaal, dus veel woorden voor weinig tijd: ‘Hij wilde de deurbel indrukken, maar bedacht zich dat hij daar al eens eerder had gestaan. Toen was hij niet alleen geweest en plotseling voelde hij een enorme moeheid over zich komen.’ Vooruitwijzing; in enkele woorden of zinnen zegt de persoon iets over het verloop van het verhaal, wat je op dat moment nog niet kunt weten. De verteller van het verhaal weet dus al wat er gaat gebeuren en maakt een toespeling. De gebeurtenissen van het verhaal worden niet onderbroken. o Flash-back: het verhaal wordt wel onderbroken en je leest over eerdere gebeurtenissen. De persoon denkt terug of vertelt iets van vroeger wat je als lezer te weten komt. Een flash-back kan ook in de vorm van een brief, foto, verhaal dat iemand vertelt voorkomen. Verhaallijn: Een verhaallijn is een reeks opeenvolgende, bij elkaar horende gebeurtenissen die door het hele boek of de hele film steeds terugkomen. Een verhaallijn draait om 1 centraal probleem of centrale vraag. Sommige boeken hebben meerdere verhaallijnen, elk met hun eigen rode draad. Die meerdere verhaallijnen kruisen elkaar meestal en soms overlappen de verhaallijnen elkaar. Pas aan het einde echter kan jij als lezer en kunnen de hoofdpersonen zien welke invloed de verhaallijnen op elkaar gehad hebben. Een heel simpel voorbeeld van meerdere verhaallijnen is een soap als ‘Goede tijden, Slechte tijden’. In het verhaal spelen tegelijkertijd meerdere verhaallijnen, maar op bepaalde punten kruisen die verhalen elkaar of raken ze in elkaar verstrengeld. Een voorbeeld van meerdere verhaallijnen is het boek ‘Paniek’ van Carry Slee. In het kort de twee verhaallijnen: o Sasja; ze is met haar moeder ingetrokken bij de nieuwe vriend van haar moeder, Koen, en zijn zoon Felix. Sasja wordt lastig gevallen door Felix, maar tegen wie moet ze dat vertellen, wie zal haar geloven..? o Jorrit; hij ontdekt bij toeval dat zijn beste vriend, Ruben, op jongens valt. Jorrit weet niet wat hij hiervan moet vinden en probeert het een plek te geven. De vriendschap tussen Jorrit en Ruben komt aardig onder druk te staan, zeker als de jongens op school Ruben op een wel erg onvriendelijke manier duidelijk maken hoe zij over hem denken. Moet Jorrit voor zijn vriend opkomen met het risico dat hij ook een pispaal wordt..?
7
Op bepaalde punten komen de verhaallijnen bij elkaar en kruisen de gebeurtenissen elkaar, want zonder het van elkaar te weten zijn Jorrit en Sasja verliefd, op elkaar natuurlijk. Spanning: Spanning wordt veroorzaakt doordat je als lezer iets wilt weten. De schrijver roept vragen en verwachtingen bij je op, door bepaalde dingen te vertellen en andere juist nog niet, waardoor je meer wilt weten. Voor spanning hoeft er dus geen gevaar te zijn en hoeft een boek niet eng te zijn. Als je wilt weten of de hoofdpersoon zal genezen van de ziekte die ze heeft, is dat ook spanning. Schrijvers kunnen spanning in een verhaal brengen door te vertragen, door van perspectief te wisselen en te springen in de tijd. Ook kunnen ze door beschrijvingen van mensen, gesprekken of ruimtes spanning oproepen, doordat ze een bepaalde verwachting bij je wekken. Sleutelscene: De sleutelscene is de gebertenis in het boek, waardoor het verhaal een wending neemt. De hele situatie komt er anders uit te zien voor de hoofdpersoon, bijvoorbeeld doordat hij of zij iets ontdekt, iets heeft besloten, hulp krijgt of juist wordt tegengewerkt, etc. In principe is het de gebeurtenis waardoor het hoofdprobleem wordt opgelost. Denk daarbij niet alleen aan zichtbare gebeurtenissen. Ook een besluit dat iemand neemt, kan de sleutelscene zijn als het ervoor zorgt dat alles anders wordt.
Personages Hoofdpersoon: De hoofdpersoon is de belangrijkste figuur in het boek. Sommige boeken hebben één hoofdpersoon, andere boeken hebben meerdere hoofdpersonen. Vaak draait een verhaal om die hoofdpersoon en zijn/haar problemen. Hij wil bijvoorbeeld zijn vriendin terug krijgen of een moord oplossen of uit handen van de vijand blijven. Soms is een probleem niet zo duidelijk ‘een letterlijk probleem’. Het kan bijvoorbeeld ook zijn dat de hoofdpersoon heel onzeker is of over het verlies van een vriend heen moet komen. In het verhaal maakt de hoofdpersoon vaak dingen mee waarmee hij/zij het probleem kan overwinnen of de moeilijkheden het hoofd kan bieden. Er zijn hindernissen, gevaren of moeilijkheden. Dat kunnen andere personen zijn die hem dwarszitten maar de omstandigheden kunnen het oplossen van het probleem ook erg lastig maken. De hoofdpersoon wil altijd iets, maar hoeft niet steeds een moedige, zelfverzekerde figuur te zijn. Hij kan ook onzeker zijn, net zoals mensen in de werkelijkheid. Soms zijn hoofdpersonen het slachtoffer van een situatie; ze zijn bijvoorbeeld in de steek gelaten door hun ouders of hun vrienden. Je kunt de hoofdpersoon in een verhaal op twee manieren bekijken; Wat voor iemand is de hoofdpersoon? Hoe verandert de hoofdpersoon door de gebeurtenissen in het verhaal?
Wat voor iemand is de hoofdpersoon? (beschrijving) In bijna geen enkel boek lees je de eerste vijf bladzijden uitgebreid wie/hoe de hoofdpersoon is. Meestal leer je de hoofdpersoon beter kennen naarmate je verder bent in het verhaal. In het verhaal lees je van alles over de hoofdpersoon. Soms wordt zijn karakter letterlijk beschreven, maar meestal moet je ‘tussen de regels doorlezen’ om te weten te komen hoe de hoofdpersoon is. Alles wat je leert over de hoofdpersoon is van belang om de hoofdpersoon goed te kunnen beschrijven.
8
Je leert de personen in verhalen op de volgende manier kennen: 1. door wat ze doen en zeggen, 2. door hun reacties in moeilijke situaties en op anderen, 3. door wat ze denken, voelen, willen, moeilijk vinden, 4. door wat andere personen over hen denken of zeggen, 5. door wat de verteller over hen zegt, Om de hoofdpersoon te kunnen beschrijven, moet je aandachtig lezen en tijdens het lezen af en toe aantekeningen maken en nadenken over wat voor iemand de hoofdpersoon eigenlijk is. Doe je dit, dan schrijf je met gemak vijf bladzijden vol over de hoofdpersoon. Maak je geen aantekeningen en denk je niet goed na, dan krijg je niet meer dan een paar zinnen op papier over de hoofdpersoon. Maak bij het beschrijven van je hoofdpersoon altijd gebruik van citaten en voorbeelden, zodat je aantoont wat je beweert.
Hoe verandert de hoofdpersoon? (ontwikkeling) In vrijwel alle boeken maakt de hoofdpersoon een ontwikkeling door. Om hier iets over te kunnen zeggen, moet je eigenlijk (in je hoofd) twee beschrijvingen van hem of haar maken: één aan het begin van de gebeurtenissen en één na afloop. Door die twee te vergelijken, zie je meteen hoe iemand veranderd is. Wees hierbij niet tevreden met: hij is volwassener geworden. Geef aan hoe dan precies. Is hij minder onzeker, denkt hij beter na, is hij milder over andere mensen? Natuurlijk toon je je uitspraak aan met voorbeelden of citaten uit het boek.
Inleven: Of je je kunt inleven in de hoofdpersoon, heeft te maken met veel factoren. Veel mensen kunnen zich beter inleven in de hoofdpersoon als: -de hoofdpersoon veel op henzelf lijkt; -ze de situatie herkennen; -het een sympathieke hoofdpersoon is; -uitgebreid is beschreven wat hij denk en voelt; -de hoofdpersoon heel realistisch (echt)is beschreven; -ze het boek snel achter elkaar uitlezen.
Karakter of type: Je kunt hoofdpersonen in twee groepen verdelen: personen die in de loop van het verhaal veranderen of personen die gelijk blijven door het hele verhaal heen. In de betere jeugdboeken waarin de hoofdpersoon een probleem moet oplossen, verandert hij of zij. In zulke boeken ligt de nadruk op de gedachten en gevoelens van de hoofdpersoon. Hij/zij ontwikkelt zich tot een echt mens met allerlei karaktereigenschappen en eigenaardigheden. Het gedrag van zo’n hoofdpersoon is meestal niet erg voorspelbaar. Dat maakt hem of haar juist interessant en het verhaal boeiend. Een persoon met allerlei realistische eigenschappen, die zich ook ontwikkelt, noemen we een karakter. Hoofdpersonen die bijna niet veranderen zie je in verhalen waarin de nadruk op het avontuur ligt en in serieboeken (De kippenvelserie of de Kameleon bijvoorbeeld), stripboeken en televisieseries. Die hoofdpersonen zijn makkelijk herkenbaar. Je weet precies hoe ze zullen reageren en ze hebben vaak niet veel verschillende karaktereigenschappen. Een persoon met maar 1 karaktereigenschap, die door het verhaal heen niet echt verandert, wordt een type genoemd
9
Het perspectief in een verhaal Met perspectief in een verhaal bedoelen we ‘door de ogen van welk persoon je alle belevenissen meemaakt’. Van die persoon lees je dus niet alleen wat hij of zij doet, maar ook wat hij of zij denkt en voelt. Over de andere personen lees je ook wel dingen, maar niet wat ze denken en voelen. We kennen verschillende soorten perspectief. Een schrijver kan kiezen door welk verhaalpersonage hij het verhaal laat vertellen. A. Ik-perspectief: De ik-persoon vertelt het hele verhaal. Je ziet alle personen, gebeurtenissen en situaties vanuit het standpunt van de ik-figuur. Je weet dus alles wat deze ‘ik’ denkt, voelt en ziet. Pas op dat je bij het bepalen van het perspectief niet kijkt naar een citaat in het boek. Die staat natuurlijk altijd in de directe rede: ‘Hij zei: ‘Ik wil dat niet,’ is geen fragment uit een verhaal in het ik-perspectief! Dit wel:
“Ik wist niet hoe ze me gevonden hadden. En het kon me ook niet Schelen ook. Als ze me maar met rust lieten. Ik wilde met niemand praten, zeker niet op de radio. En al helemaal niet over Korczak en zijn weeshuis. Door de open ramen kwam het straatleven binnen. Getoeter, muziek en de hitte van Tel Aviv. De jongeman tegenover mij was vol energie.”1
B. Hij/zij-perspectief: De schrijver beschrijft de gebeurtenissen vanuit de beleving van één verhaalpersonage. Die persoon wordt ‘hij’ of ‘zij’ genoemd. Vaak noemt de schrijver ook de naam van het personage. Als lezer weet je evenveel als de hij/zij-persoon. Je weet wat de ‘hij’ denkt en voelt en wat hij hoort en ziet, maar dus niet wat de anderen denken en voelen, want dat kan de hoofdpersoon niet weten. Als lezer weet je in zo’n verhaal niet meer dan de hoofdpersoon, waardoor je soms op het verkeerde been wordt gezet. Voorbeeld “Stefan schoof zijn voetbalplunje naar het midden van de kamer en zette het raam open, want het stonk werkelijk vreselijk: een muffe grondlucht vermengd met zuur zweet. Maar daarom hoefde zijn moeder toch niet zo uit haar dak te gaan, dacht hij. Die kleren zijn na vijf minuten toch weer vuil. Op het veld ruik je dat niet. Bij de meesten staat de schimmel in hun tas, behalve bij Frits en Davie, de heertjes. Keurig gestreken shirtjes en broekjes, gewassen kousen en in het veld lopen ze te krukken. Wat heb je aan die gasten?” 2 C. Alwetende verteller: Ook in een verhaal dat verteld wordt vanuit het perspectief van de alwetende verteller, lees je over ‘hij’ en ‘zij.’ Alleen beperkt de verteller zich niet tot wat die ene persoon denkt en voelt, maar vertelt hij ook wat anderen denken en voelen en soms zelfs wat er op dat moment ergens anders gebeurt of wat er in de toekomst zal gebeuren. (‘Als hij nu wist wat hem zou overkomen, zou hij nooit naar binnen gaan.’) Hij weet hoe het verhaal afloopt, hoe iedereen zich voelt, maar doet niet mee in het verhaal. Hij weet dus alles en laat dat soms duidelijk merken aan de lezer door commentaar te geven tijdens het 1 2
Uit ‘Mosje en Reizele’ van Karlijn Stoffels Uit ‘Kopbal’ van Carl Driessen
10
verhaal. Soms laat de alwetende verteller je zelfs van alle personages in dezelfde gebeurtenis weten wat ze denken en wat ze voelen. Goede voorbeelden van verhalen met een alwetende verteller zijn sprookjes. Je merkt in een sprookje ook duidelijk dat de verteller aan het woord is. In tegenstelling tot in andere verhalen is de verteller duidelijk voelbaar als iemand die als het ware boven het verhaal staat en alles weet, ziet en merkt. De verteller weet dan ook zaken die je niet door de ogen van de hoofdpersonen had kunnen meemaken. Voorbeeld “Er was eens een houthakker met zijn vrouw en die hadden zeven kinderen, allemaal jongens: de oudste was pas tien jaar en de jongste al zeven. Misschien vind je het vreemd dat de houthakker in zo weinig tijd zoveel kinderen had, maar hij had een rappe vrouw, die er altijd minstens twee tegelijk kreeg.”3
>>>> Wisselend perspectief<<<< Soms wisselt een schrijver binnen het boek van perspectief. Dit noemen we een wisselend perspectief, omdat je het verhaal dus vanuit verschillende personen meemaakt. Er zijn meerdere mogelijkheden om van perspectief te wisselen: o Je leest dezelfde gebeurtenis meerdere keren, maar vanuit verschillende personages. Je weet dan hoe verschillende mensen dezelfde gebeurtenis meemaken en vooral ook hoe zij zich voelen en wat ze denken. o Je leest verschillende gebeurtenissen vanuit verschillende personages. Alle stukken samen vormen het hele verhaal. De stukken vullen elkaar aan. Je leest over een gebeurtenis telkens maar hoe één persoon zich voelt en wat hij/zij denkt.
Voorbeeld: In het boek ‘Bloedgeld’
4
lees je eerst een stuk mee met Reinout (hoofdpersoon) in het hij-perspectief en later een heel stuk met Lutske (andere hoofdpersoon) in het zij-perspectief. “Reinout pompt zo hard hij kan, maar het water wint langzaam terrein. Hij heeft ieder begrip van tijd verloren en is zich alleen nog maar bewust van zijn zere armen, zijn bloedende handen en een groeiend gevoel van paniek.” “Lutske snuift als een wild dier de etensgeuren op; oesters, haring, gepekeld vlees, stukken wildbraad… Ze voelt het voedsel al op haar tong; de pijn in haar rommelende maag wordt erger.”
Als je in je analyse vertelt dat je boek is geschreven in wisselend perspectief, moet je er bij vertellen waartussen het perspectief wisselt. Bijvoorbeeld: ‘Het boek is geschreven vanuit een wisselend ik-perspectief, waarbij het ene hoofdstuk Marijke de ik-persoon is en het andere hoofdstuk Jelle.’ Vervolgens kun je uitleggen wat het effect is van deze perspectiefwisselingen.
Jouw mening over het boek Om je mening te geven, kun je gebruik maken van meningswoorden als: Indrukwekkend, ontroerend, spannend, griezelig, ongeloofwaardig, fantasievol, verdrietig, realistisch, humoristisch, leerzaam, verrassend, schokkend, bijzonder, saai, voorspelbaar, onwaarschijnlijk, interessant, etc. 3 4
Uit ‘De sprookjes van moeder de gans’ van Charles Perrault ‘Bloedgeld’ van Simone van der Vlugt
11
Die woorden onderbouw je vervolgens met voorbeelden uit het boek, zodat je lezer zich goed kan voorstellen dat je die mening hebt. Doordat je mening meestal wel verandert in de loop van het verhaal, kun je op deze manier ook beschrijven hoe je het hele boek hebt beleefd. Je kunt als het ware een verslag maken van je mening over het boek tijdens het lezen. Dus: ‘In het begin vond ik het boek vrij saai, want toen Aïscha in het paleis ging wonen, gebeurde er eerst niks. Je las alleen wat ze overal van vond, maar nadat ze meer mensen aan het hof leerde kennen, ging ik steeds meer meeleven met haar belevenissen. Toen vond ik het boek juist wel heel ontroerend, want … (etc.)’ Probeer daarbij vooral in te gaan op de manier waarop de schrijver het boek heeft geschreven en niet zozeer op de gebeurtenissen in het boek en de keuzes van de personages. Dus niet: ‘Ik vond het heel gemeen dat ze steeds gepest werd’ en ‘Ik ergerde me heel erg aan de hoofdpersoon’, maar: ‘Ik vond de personages niet realistisch, want…’ of ‘Ik vond het einde onwaarschijnlijk, want…’
Onderbouwen van de antwoorden Argument: Een argument is een reden waarmee je uitlegt waarom jij iets vindt. Dus waarom jij denkt dat het boek een bepaald perspectief heeft of dat je hoofdpersoon een karakter is. Alleen maar zeggen ‘mijn boek heeft een ik-perspectief’ en er verder niets bij uitleggen is niet voldoende. Het gaat er juist om dat je het antwoord onderbouwt met argumenten. Citaten en voorbeelden kun je uitstekend gebruiken bij argumenten bij je mening of antwoorden. “Het boek ‘De gele scooter’ heeft een wisselend hij/zij-perspectief. Je leest in dit verhaal wisselend mee met Wies, Isis en Spike. Je leest daarin telkens over hij of zij, vandaar hij/zij-perspectief. Aan de volgende citaten kan je zien dat je met verschillende personen meeleest. vanuit Isis (boven het hoofdstuk staat dan Isis) “Ze weet haast zeker dat ze veel fouten heeft gemaakt. (blz. 5) vanuit Spike …………… vanuit wies ………………”
Voorbeeld: Bij een voorbeeld hoef je niet letterlijk een stukje uit het verhaal over te nemen, maar je vertelt iets na in je eigen woorden. Belangrijk hierbij is dat je de gebeurtenis duidelijk en uitgebreid beschrijft. Vergeet namelijk niet dat je het zo moet vertellen dat iemand die het verhaal niet kent het ook begrijpt en, nog belangrijker, kan voelen wat jij bedoelt. Het was een indrukwekkend boek, want ik kon me erg goed inleven in de hoofdpersonen. Als Martin wordt aangevallen, lees je dat hij van een vriendelijk, altijd vrolijk persoon verandert in iemand die erg kwaad kan worden. Als hij op een avond in een stil steegje wordt aangevallen, gaat zijn bloed echt koken en hij merkt zelf dat hij ontzettend boos begint te worden, terwijl hij normaal altijd vriendelijk is en iedereen aardig vindt. Hij wordt vooral kwaad, omdat ze zijn vriendin Fanny bedreigen.
Citaat: Een citaat is een letterlijk overgenomen stukje uit het boek. Citaten zijn erg belangrijk in een goed boekverslag, want daarmee laat je zien dat je weet waar je over schrijft. Het citaat laat zien wat je precies bedoelt met het antwoord. Geef bij een antwoord niet alleen een citaat, maar leg altijd uit waarom je juist dát citaat kiest. Het was een indrukwekkend boek, want ik kon me erg goed inleven in de hoofdpersoon. Als Martin, een van de hoofdpersonen wordt aangevallen, voel je zijn woede omdat ze zijn vriendin bedreigen.”Het deed pijn, maar dat was niet
12
waar Martin het meeste last van had. Het was de complete verrassing van de aanslag die hem van slag had gebracht. Geen moment had hij kans gehad op een reactie of een verdediging en dan dat laatste zinnetje ‘De groeten aan Fanny’. En op dat moment begon er iets te veranderen. Martin, de man die nauwelijks wist wat ruzie of agressie was, werd kwaad, verschrikkelijk kwaad.”(blz. 113). In dit citaat zie je dat hij verandert, van vriendelijk naar echt verschrikkelijk boos. Een citaat zet je altijd tussen aanhalingstekens en je vermeldt het bladzijdenummer. Door het lettertype te veranderen of het cursief te maken, kun je nog duidelijker maken dat het hier een citaat betreft. Bij fictie moet je een citaat helemaal overnemen.
13
