Het Tandheelkundig Jaar 2013
Toegang tot de website Aan ieder exemplaar van Het tandheelkundig jaar 2013 is een unieke inlogcode toegekend die gratis en onbeperkt toegang geeft tot de online versie van dit boek. Surf naar extras.bsl.nl/hettandheelkundigjaar2013, registreer uzelf met uw emailadres plus onderstaande activeringscode en maak uw eigen inlogaccount aan.
Activeringscode
Technische ondersteuning nodig? Heeft u problemen met het inloggen of andere technische problemen met het gebruik van de website? Neem dan contact op met:
[email protected]
Het Tandheelkundig Jaar 2013
Onder redactie van: Prof. dr. J.K.M. Aps Clinical Associate Professor aan de School of Dentistry, Dept. of Pediatric Dentistry, University of Washington, Verenigde Staten Dr. H.S. Brand Afdeling Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie en de afdeling Parodontologie en Orale Biochemie, Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), Amsterdam Prof. dr. J. Duyck Hoogleraar, afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, Departement Mondgezondheidswetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven Dr. R.J.J. van Es MKA-chirurg, Universitair Medisch Centrum en Diakonessenhuis Utrecht Prof. dr. R. Jacobs Hoogleraar, hoofd Centrum Orale Beeldvorming, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. A. Vissink Hoogleraar, afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen
Houten 2013
Ó 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 90915 ISSN 0771-3223 NUR 887 Ontwerp omslag en binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
Auteurs
1
Woord vooraf
5
1
De elektronische lengtebepaling F. Calberson, Chr. Deroose
7
2
De apexresectie anno 2013 M. Meire en F. Calberson
21
3
Amalgaam R.J.G. De Moor
45
4
Is er nog plaats voor de stalen kroon? L.C. Martens
57
5
De moeilijk behandelbare patie ¨nt in de tandartspraktijk A. de Jongh
6
7
Sedatie met lachgas in de tandheelkundige praktijk; veilig en doeltreffend voor de kwetsbare patie ¨nt E.C.M. Bouvy-Berends Pijn gedurende de orthodontische behandeling: een onderschat probleem? S. Poelmans, G. Willems
71
85
103
VI
Het tandheelkundig jaar 2013
8
Herkenning en behandeling van maligne huidtumoren in het aangezicht S. Bolouri en R.J.J. van Es
115
9
Fysionomie, deel 1 M.S.M. Muradin
137
10
Fysionomie deel 2 M.S.M. Muradin
147
11
Dysmorfologie: herkennen van afwijkingen van gezicht en mondholte door de tandarts N.G. Janssen
12
De Triple Test: Het K.U.Leuven-protocol voor leeftijdschattingen van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen P. Thevissen en G. Willems
159
175
13
Spraak- en taalstoornissen S.M. Goorhuis-Brouwer en A.L. Keegstra
14
Hoog risico op zenuwletsel bij verwijdering van een M3 inferior? Kies voor een coronectomie T.C.T. van Riet en R.J.J. van Es
205
Waarom we onze wonden likken: speeksel en wondgenezing E.C.I. Veerman, H.S. Brand en M.J. Oudhoff
227
15
191
16
Orale biofilms V. Zijnge
237
17
Reumatoı¨de artritis en parodontitis M.J. de Smit, E. Brouwer, J. Westra, W. Nesse, A. Vissink en A.J. van Winkelhoff
249
18
Erfelijke factoren bij het ontstaan van parodontitis G.L. Torres de Heens
261
19
De rol van humaan papillomavirussen bij mond- en keelkanker F. van Voorst van Beest-Farshadpour en R.J.J. van Es
271
Inhoud
20
VII
Voorbehouden handelingen in Nederland en Belgie ¨ S.T.P. Hiep
281
Register 1989-2012
295
Auteursregister
319
Register 2013
327
Auteurs
Dr. S. Bolouri MKA-chirurg, afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie, Ziekenhuis Gelderse Vallei en Ziekenhuis Rivierenland Tiel Mw. E.C.M. Bouvy-Berends Tandarts-gehandicaptenzorg, voormalig beleidsadviseur en tandarts-coo¨rdinator Centrum Bijzondere Tandheelkunde Rijnmond, Rotterdam Dr. H.S. Brand Afdeling Mond-, kaak- en aangezichtschirurgie en de afdeling Parodontologie en orale biochemie, Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), Amsterdam Dr. E. Brouwer Reumatoloog, afdeling Reumatologie en Klinische immunologie, Universitair Medisch Centrum Groningen F. Calberson Endodontoloog, afdeling Restauratieve Tandheelkunde en Endodontologie, Universiteit Gent, Endodontiepraktijk, Medisch Centrum Vlaamse Kaai, Antwerpen Chr. Deroose Endodontoloog, afdeling Restauratieve Tandheelkunde en Endodontologie, Universiteit Gent Endodontiepraktijk, Zwijnaarde Dr. R.J.J. van Es MKA-chirurg, afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie, Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof. dr. S. Goorhuis-Brouwer Emeritus hoogleraar Spraak- en Taalstoornissen bij Kinderen, Universitair Medisch Centrum Groningen /Rijksuniversiteit Groningen
2
Het tandheelkundig jaar 2013
S.T.P. Hiep, LLM Tandarts algemeen-practicus, jurist gezondheidsrecht Drs. N.G. Janssen MKA-chirurg in opleiding, afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie, Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof. dr. A. de Jongh Tandarts-psycholoog, sectie Sociale tandheelkunde, Academisch Centrum Tandheelkunde, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit Amsterdam Dr. A. Keegstra Orthopedagoog, afdeling KNO/Communicatieve Stoornissen bij Kinderen, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. L.C. Martens Afdelingshoofd Vakgroep Tandheelkunde – Dental School, Kindertandheelkunde en Bijzondere Tandheelkunde, Universiteit Gent Dr. M. Meire Endodontoloog, afdeling Restauratieve Tandheelkunde en Endodontologie, Universiteit Gent en Medisch Centrum Vlaamse Kaai, Antwerpen Prof. dr. R.J.G. De Moor Hoogleraar restauratieve tandheelkunde, endodontologie en dento-alveolaire traumatologie bij volwassenen, Gerechtelijk Expert; diensthoofd van de Kliniek voor Tand-, mond- en kaakziekten Universitair Ziekenhuis Gent; voorzitter Vakgroep Tandheelkunde Universiteit Gent; afdelingshoofd Restauratieve tandheelkunde en endodontologie, Universiteit Gent M.S.M. Muradin MKA-chirurg, afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie & Bijzondere Tandheelkunde Universitair Medisch Centrum Utrecht en ZuweHofpoort ziekenhuis, Woerden Dr. W. Nesse Kaakchirurg in opleiding, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen M.J. Oudhoff The Biomedical Research Centre, University of British Columbia, Vancouver S. Poelmans Tandarts-specialist in opleiding Orthodontie, School voor Mondgezondheidswetenschappen, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven
Auteurs
Drs. T.C.T. van Riet Arts-onderzoeker, afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Drs. M.J. de Smit Tandarts-parodontoloog, Centrum Tandheelkunde en Mondzorgkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen P. Thevissen Master Forensische Tandheelkunde, afdeling Forensische Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven Mw. dr. G.L. Torres de Heens Tandarts, prive´praktijk Prof. dr. E.C.I. Veerman Sectie Parodontologie en Orale Biochemie, Academisch Centrum voor Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit Amsterdam Prof. dr. A. Vissink Hoogleraar, afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. F. van Voorst van Beest-Farshadpour KNO-arts, het BovenIJ ziekenhuis, Amsterdam Dr. J. Westra Onderzoeker, afdeling Reumatologie en Klinische immunologie, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. G. Willems Hoogleraar orthodontie, School voor Mondgezondheidswetenschappen, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. A.J. van Winkelhoff Microbioloog, afdeling Medische microbiologie en Centrum voor Tandheelkunde en Mondzorgkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. V. Zijnge Tandarts, microbioloog
3
Woord vooraf
In de moderne tandheelkunde staat permanente scholing centraal. Het tandheelkundig jaar tracht al bijna 35 jaar hieraan een bijdrage te leveren, door tandartsen op de hoogte te houden van interessante ontwikkelingen op het vakgebied. In het huidige internettijdperk rijst regelmatig de vraag of een tandheelkundig jaarboek nog wel van deze tijd is. Via internet heeft een tandarts met enkele muisklikken toch toegang tot allerlei publicaties op het gebied van de tandheelkunde? Er verschijnen honderden wetenschappelijke tijdschriften op het gebied van de tandheelkunde met daarin jaarlijks tienduizenden artikelen. Daarnaast verschijnen er in medische, biochemische en biologische wetenschappelijke bladen vaak publicaties die van belang kunnen zijn voor de tandheelkunde. Het moge duidelijk zijn: geen enkele tandarts is in staat deze informatievloedgolf te verwerken. Het tandheelkundig jaar tracht tandartsen een helpende hand toe te steken. Elk jaar gaat de redactie op zoek naar interessante tandheelkundige ontwikkelingen en benadert deskundige auteurs om deze onderwerpen voor u op papier te zetten. Inderdaad, op papier, want Het tandheelkundig jaar verschijnt ook dit jaar weer als fraai gebonden boek. Voor het eerst is de inhoud echter ook digitaal beschikbaar. Via de inlogcode voorin het boek heeft u gratis en onbeperkt toegang tot de online versie waarin de complete tekst en alle afbeeldingen te vinden zijn. De verschillende achtergronden van de redacteuren resulteren elk jaar in een brede varie¨teit aan onderwerpen. Dit jaar bevat Het tandheelkundig jaar dan ook weer verschillende bijdragen op het gebied van restauratieve tandheelkunde, parodontologie, orthodontie en mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie. Daarnaast wordt aandacht besteed aan juridische aspecten en het wondgenezende karakter van speeksel. Naar onze mening is hierdoor een evenwichtige balans ontstaan tussen praktijkgerichte bijdragen en meer diepgravende achtergrondartikelen. Ook de komende jaren hopen wij u op deze wijze te blijven informeren en de redactie is dan ook al weer druk bezig met de voorbereiding van de volgende editie. Uw eventuele suggesties hiervoor zijn van harte welkom. September 2012 Dr. H.S. Brand
