Het Tandheelkundig Jaar 2009
Het Tandheelkundig Jaar 2009
Onder redactie van: Prof. dr. C. de Baat Hoogleraar, afdeling Orale Functieleer, Universitair Medisch Cenrum St Radboud, Nijmegen Dr. J.K.M. Aps Kliniekhoofd afdeling Pediatrische Tandheelkunde en Centrum Bijzondere Tandheelkunde; Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Universiteit Gent, PAECAMED onderzoeksgroep Mr. dr. W.G. Brands Tandarts, Vaassen, afdeling Preventieve en Sociale Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen, plaatsvervangend rechter Rechtbank Utrecht Prof. dr. J. Duyck Hoogleraar, afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. R. Jacobs Hoogleraar, hoofd Centrum Orale Beeldvorming, School voor Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. A. Vissink Hoogleraar, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. W. van Welsenes Tandarts, Amsterdam
© 2009 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
ISBN 978 90 313 52760 ISSN 0771-3223 NUR 887
Ontwerp omslag en binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Auteurs
Prof. dr. C. de Baat Hoogleraar, afdeling Orale Functieleer, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Dr. A.G. Becking Kaakchirurg, VU medisch centrum, Amsterdam Prof. dr. L.G.M. de Bont Hoogleraar, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. R.R.M. Bos Hoogleraar, Maxillofaciale Traumatologie, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Mw. A.M.W.T. van den Broek Mondhygiënist, Centrum Bijzondere Tandheelkunde Rijnmond, Rotterdam Drs. G.J. Buijs Tandarts-onderzoeker, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. R.P. Coppes Disciplinegroep Celbiologie, secties Straling en Stress Celbiologie en afdeling Radiotherapie, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. P.J. De Coster Hoogleraar, afdeling Orale ontwikkelingsbiologie, -pathologie en toegepaste orale histologie aan de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Universiteit Gent
Auteurs
Drs. W.J. van Driel Tandarts, Tandheelkundepraktijk, Sassenheim Prof. dr. J. Duyck Hoogleraar, afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. L. Feenstra Emeritus-hoogleraar keel-, neus- en oorheelkunde, Rotterdam Drs. R. Fransman Tandarts-endodontoloog, Amsterdam Dr. J.E.F.M. Frencken Tandarts, WHO Collaborating Centre for Oral Health Care Planning and Future Scenarios, Universitair Medisch Centrum St Radboud Nijmegen Dr. P.F.M. Gielkens Kaakchirurg in opleiding, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. A. Hoekema Tandarts, kaakchirurg in opleiding, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. R.M.A. Kiekens Orthodontist, afdeling Orthodontie en Orale Biologie, Universitair Medisch Centrum St Radboud Nijmegen Drs. D.G. Kuiper-Geertsma Reumatoloog, Isalaklinieken Zwolle Drs. M.K. Leijsma Reumatoloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. I.M.A. Lombaert Discipline groep Celbiologie, secties Straling en Stress Celbiologie en Stamcelbiologie, Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. P. Maes Orthodontist, afdeling Orthodontie, Universiteit Gent
vi
Auteurs
Drs. K. Michiels Tandarts-parodontoloog, afdeling Parodontologie, School van Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven Dr. B. van Minnen Kaakchirurg in opleiding, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. I. Naert Hoogleraar, afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven Ir. D.J.M. Niesten Projectbeheerder/onderzoeker, WHO Collaborating Centre for Oral Health Care Planning and Future Scenarios, Universitair Medisch Centrum St Radboud Nijmegen Prof. dr. G.A.M. De Pauw Hoogleraar, afdeling Orthodontie, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Universiteit Gent Dr. P.G.H.M. Raijmakers Nucleair geneeskundige, VU medisch centrum, Amsterdam Dr. M. Rober Dierenarts, Wilsele Leuven Prof. dr. J.L.N. Roodenburg Hoogleraar, afdeling Mondziekten, kaakchirurgie en bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. C.P. Saridin Kaakchirurg, VU medisch centrum, Amsterdam Dr. P. Semal Anthropology and Prehistory Museum of Natural Sciences, Brussel Drs. S.H.B.J.M. Smit Tandarts, Duiven Dr. F.K.L. Spijkervet Kaakchirurg, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen
vii
Prof. dr. B. Stegenga Kaakchirurg, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. M.A. Stokman Mondhygiënist, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. R.J. Swart Orthodontist, afdeling Orthodontie en Orale Biologie, Universitair Medisch Centrum St Radboud Nijmegen Dr. I.B.Tan Afdeling Heelkunde Hoofd-hals Chirurgie, Antonie van Leeuwenhoek Ziekenhuis Amsterdam Dr. P. Thevissen Tandarts, Master forensische en gerechtelijke tandheelkunde. Afdeling Forensische tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven Dr. K. Vandamme Tandarts, afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven Drs. J. Vandenbulcke Afdeling Pediatrische Tandheelkunde en Bijzondere Tandheelkunde, Onderzoeksgroep PAECAMED, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Universiteit Gent Prof. dr. Guy Willems Hoogleraar, Katholieke Universiteit Leuven. Groep Biomedische Wetenschappen. Departement Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie. Afdelingshoofd afdeling Orthodontie en afdeling Forensische Tandheelkunde F.R. de Winter Orthodontist, afdeling Orthodontie, Universitair Centrum Tandheelkunde Amsterdam Dr. M.J.H. Witjes Kaakchirurgie, afdeling Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen
viii
Inhoud
Auteurs
v
Woord vooraf
xi
1 R.J. Swart en R.M.A. Kiekens, Geïmpacteerde gebitselementen begin 21ste eeuw 1 2 M. Rober, De gespecialiseerde tandheelkundige dierenarts 16 3 K. Michiels, De mondvloeistof als diagnostisch hulpmiddel 35 4 C. de Baat, L. Feenstra en A.M.W.T. van den Broek, Behandeling van halitose 47 5 M.A. Stokman en F.K.L. Spijkervet, Behandeling van mucositis 55 6 M.J.H. Witjes, I.B. Tan en J.L.N. Roodenburg, Photodynamische therapie van tumoren in het hoofd-halsgebied 67 7 R.P. Coppes en I.M.A. Lombaert, Regeneratie van door straling beschadigde speekselklieren: is stamceltherapie een optie? 78 8 S.H.B.J.M. Smit, D.G. Kuiper-Geertsma en C. de Baat, Mondzorg bij reumatoïde artritis 88 9 A. Hoekema, Behandeling van snurken en het obstructief slaapapneusyndroom 99 10 P.J. De Coster, Tandheelkundige afwijkingen bij het ehlers-danlos syndroom 116 11 C.P. Saridin, A.G. Becking en P.G.H.M. Raijmakers, Unilaterale condylaire hyperactiviteit (UCH): een zeldzame, maar goed te herkennen groeistoornis van de condylus mandibulae 131 12 J. Vandenbulcke, Polymerisatielampen: welke lamp voor welke toepassing? 141 13 L.G.M. de Bont, M.K. Leijsma en B. Stegenga, Het doelmatig gebruik van niet-steroïdale anti-inflammatoire farmaca 156 14 D.J.M. Niesten en J.E.F.M. Frencken, De Atraumatic Restorative Treatment (ART-)aanpak: mogelijkheden voor zorgbehoevende ouderen 166 15 F.R. de Winter, Invisalign: van virtueel naar werkelijk 176 16 B. van Minnen, G.J. Buijs, P.F.M. Gielkens en R.R.M. Bos, Toepassing van bioresorbeerbare materialen in de tandheelkunde 196 17 P. Semal, Tandheelkunde in de paleoantropologie 209 18 K. Vandamme, J. Duyck en I. Naert, Overzicht implantaatsystemen 222 19 P. Thevissen en G. Willems, Nieuwigheden in de forensische tandheelkunde 234 20 W.J. van Driel en R. Fransman, Biomechanische preparatie van geïnfecteerde wortelkanalen 247
ix
21 P. Maes en G.A.M. De Pauw, Retentie is geen evidentie
270
Register 2009 Register 1989-2008 Auteursregister
285 287 298
x
Woord vooraf
Bij het selecteren van onderwerpen voor een uitgave van Het Tandheelkundig Jaar moet de redactie telkens weer een juiste balans vinden tussen onderwerpen die direct van belang zijn voor de tandheelkundige beroepsuitoefening, onderwerpen die recente ontwikkelingen binnen de tandheelkunde laten zien, onderwerpen die de tandheelkunde in een breder kader plaatsen en onderwerpen waarbij de interactie tussen de tandheelkundige en de algemene gezondheid wordt belicht. Ook dit jaar komt weer een breed scala aan bijdragen aan de orde binnen elk van deze categorieën. Derhalve kan ook Het Tandheelkundig Jaar 2009 als zeer waardevolle literatuur voor de tandarts-algemeen practicus worden beschouwd. De tandarts-algemeen practicus is gebaat bij bijdragen die hij direct kan toepassen in zijn of haar dagelijkse bezigheden. Ook dit jaar is weer een aantal van dergelijke bijdragen opgenomen. Onderwerpen die binnen dit kader vallen zijn onder andere: welke spoelmiddelen in de endodontie te gebruiken, wanneer en welke polymerisatielamp toe te passen, de zin en onzin van retentie na orthodontische behandeling, en de (on)mogelijkheden van Invisalign® in de orthodontie. Binnen het kader van het signaleren van nieuwe ontwikkelingen in de tandheelkunde worden onder andere onderwerpen belicht als recente verworvenheden met betrekking tot diagnostiek van aandoeningen met behulp van mondvloeistof, recente ontwikkelingen in de behandeling van mondholtetumoren met fotodynamische therapie en de mogelijkheden om beschadigd speekselklierweefsel door middel van stamceltherapie te herstellen. Mondvloeistof blijkt veel bestanddelen te bevatten die kenmerkend kunnen zijn voor een scala van aandoeningen, ook buiten de mond. Fotodynamische therapie biedt nieuwe behandelmogelijkheden voor tumoren in de mondholte. Met stamceltherapie lijkt het mogelijk te zijn om in de (nabije) toekomst speekselklieren die zijn beschadigd door een ziekteproces (bijv. syndroom van Sjögren) of een ingestelde behandeling (bijv. radiotherapie), opnieuw te laten functioneren. Herstel van de speekselklierfunctie zal niet alleen leiden tot minder monddroogheid, maar ook, mogelijk nog belangrijker, tot een betere mondgezondheid.
xi
Tandheelkunde is een breder vakgebied dan menigeen denkt en tandheelkundige kennis is van groot belang voor onderzoek op vele terreinen. In dit kader worden onderwerpen als antropologisch onderzoek, tandheelkunde bij dieren en het belang van de tandheelkunde voor forensisch onderzoek besproken. De betekenis van de gebitsstatus bij het identificeren van slachtoffers is al alom bekend, maar onlangs is het ook gelukt om aan de hand van speekselmonsters van nu levende personen, de voorouders van deze personen te traceren. In een afgelegen vallei in Duitsland zijn skeletten gevonden van personen die ver voor het begin van onze jaartelling in deze vallei hebben geleefd. Van twee nu levende personen is met zekerheid vastgesteld dat hun voorouders in deze grot zijn begraven, over een aantal anderen kon met redelijke waarschijnlijkheid eenzelfde conclusie worden getrokken. Ook wordt ruim aandacht geschonken aan onderwerpen op het grensvlak van de tandheelkunde en de geneeskunde. Dit is een aandachtsgebied dat bij de tandarts-algemeen practicus al veel belangstelling geniet, maar waarvan het belang vanuit de geneeskunde ook steeds meer wordt ingezien. Onder andere wordt aandacht geschonken aan de orale beperkingen bij reuma, de behandeling van halitose, de behandeling van OSAS en hoe NSAID’s effectief te gebruiken. De hiervoor genoemde bijdragen zijn nog maar een selectie van de vele bijdragen die ook dit jaar weer zijn opgenomen in Het Tandheelkundig Jaar. De redactie is derhalve van mening wederom een zeer informatief en lezenswaardig Tandheelkundig Jaar te hebben samengesteld. Op het moment dat u dit boek leest, is de redactie al weer druk bezig onderwerpen te bedenken voor de uitgave van volgend jaar, gerenommeerde onderzoekers te benaderen om aan deze onderwerpen invulling te geven en de ontvangen bijdragen te redigeren. Het is een continu proces met als enig doel de lezers van de laatste ontwikkelingen op tandheelkundig gebied op de hoogte te houden. Juni 2008 Namens de redactie, Prof. dr. A. Vissink
xii
