het sleutelblad jaargang 28 nummer 2 april 2014

het sleutelblaD jaargang 28 • nummer 2 • april 2014

1964-2014

Terugblik IVN Bergeijk/Eersel

IVN BERGEIJK-EERSEL

interview johan biemans Alles over natuurtuin 't loo

wie waren De oprichters van IVN Bergeijk/Eersel?

Instituut voor natuur educatie & duurzaamheid

1964-2014 IVN BERGEIJK-EERSEL

colofon

bestuur Voorzitter en PR Hans van Nunen Churchillaan 34 5571 AB Bergeijk (0497) 84 03 25 Secretaris Ruud Kox Fr. van Nunenstraat 36 5524 AV Steensel (0497) 51 68 96 secretaris@ ivnbergeijkeersel.nl Penningmeester Dinie van Rooij (0497) 53 40 94 Hees 32 5521 NV Eersel penningmeester@ ivnbergeijkeersel.nl Leden Agnes Bartholomeus Kortkruisdijk 23 5521 SW Eersel (0497) 51 87 81

Wout Couwenberg (0497) 51 42 33 Mortel 85 5521 TP Eersel

Erelid Wil van Herk werkgroepen Vlinders en libellen Wil van Herk (0497) 51 64 02 Laaghuizerweg 5 5521 LB Eersel Inventarisatie Werkgroep (IWG) voor flora en fauna Frans Groenen (0497) 54 21 53 Dorpstraat 171 5575 AG Luijksgestel Gidsencoördinatie Lia van Herk (0497) 51 64 02 Laaghuizerweg 5 5521 LB Eersel Jeugd-IVN Wil van Herk (0497) 51 64 02 Laaghuizerweg 5 5521 LB Eersel

Vogelwerkgroep Koos Slenders (0497) 57 28 82 Midakker 11 5571 PP Bergeijk

Natuurtuin 't Loo “De Wingerd” Terlostraat 4 Bergeijk (0497) 55 53 60

Wildeplantentuin Natuurtuin ‘t Loo Leen Verhoeven (0497) 57 17 64 Bergerdreef 14 5571 AK Bergeijk

Internet Wim Wouters (0497) 51 80 57 Steenstraat 95 5521 KR Eersel

Ruimtelijke ontwikkeling Albert Klomp (0497) 57 21 31 Mr. Pankenstraat 3 5571 CP Bergeijk Opleidingen Wil van Herk (0497) 51 64 02 Laaghuizerweg 5 5521 LB Eersel Coördinator Boomfeestdag Kees Beljaars (0497) 57 30 50 St. Victor 35 5571 PL Bergeijk [email protected]

www.ivnbergeijkeersel.nl [email protected] Sleutelblad Redactie Wout Couwenberg (0497) 51 42 33 Mortel 85 5521 TP Eersel [email protected] Vormgeving en DTP Nicole Couwenberg www.tjintjilla.com Kopij inleveren: voor 01-08-2014

contributie Landelijk lid : € 17,50 Donateur : € 10,50 Huisgenootleden : € 3,50 Jeugdleden : € 13,50 Bankrekeningnummer: 10.63.93.480, IBAN nummer: NL30RABO0106393480, t.n.v. IVN afdeling Bergeijk-Eersel te Eersel.

2

Het Sleutelblad • april 2014 • IVN Bergeijk-Eersel • jaargang 28 • nummer 2

1964-2014

voorwoord

IVN BERGEIJK-EERSEL

door de voorzitter Beste IVN-ers, Met trots stel ik, als huidig voorzitter, vast dat onze afdeling IVN Bergeijk-Eersel dit jaar haar 50-jarig bestaan mag vieren.

Een halve eeuw geleden is onze afdeling opgericht met als oprichtingsdatum 26 mei 1964. Aangezien 26 mei dit jaar op een maandag valt, zullen we dit gaan vieren op zondag 25 mei a.s.. We lopen er dus een dagje op vooruit, maar een kniesoor, die dat afkeurt. Omdat dit voor onze vereniging toch een zeer speciale dag is, willen we dit groots aanpakken. Alle leden/donateurs/huisgenootleden van IVN afdeling Bergeijk-Eersel inclusief partners zijn voor deze jubileumdag uitgenodigd in Natuurtuin ’t Loo te Bergeijk. Gelukkig is de verbouwing van “onze” Wingerd dan achter de rug en kunnen we weer gebruik maken van deze locatie die op een flink aantal vitale onderdelen is verbeterd en aangepast. Ook zullen er die dag enkele speciale gasten aanwezig zijn, vooraanstaande gasten uit onze gemeenschap, niet alleen om aan het geheel een mooi tintje te geven, maar ook om enkele officiële momenten te bekrachtigen. We maken van deze feestelijke gelegenheid gebruik om enkele jubilarissen in het zonnetje te zetten. Johan Biemans 50 jaar IVN-er, vroeger binnen onze vereniging jarenlang zeer actief, de laatste jaren ietsje minder, maar hij mag er wezen. Hij heeft het IVN uitgedragen, zoals het hoort. En ook Leen Verhoeven is dit jaar 25 jaar lid van het IVN; jullie weten allemaal dat ze zeer actief is in de Natuurtuin: bloemen zijn een stukje van haar leven. Beide mogen ze deze dag niet meer vergeten, daar zullen we voor zorgen. Verder hebben we dan nog enkele verrassingen in petto, maar die bewaren we voor de dag zelf.

Hans van nunen - voorzitter

Ook wil ik onze ledendag op zaterdag 21 juni nog even onder de aandacht brengen. De startplaats is om 9.00 uur bij SBP Outdoor op de Witrijt te Bergeijk. We gaan eerst aan een leuke excursie deelnemen en bij terugkomst sluiten we dit op een echt Brabantse manier af. Dus zorg dat je er bij bent. Het programma is in dit jubileumblad opgenomen.

i nhoud


02 Colofon

06 Terugblik IVN Bergeijk-Eersel

03 Voorwoord door de voorzitter

21 Puzzel Pagina

04 Hoe vieren we feest?

22 Johan Biemans “Tis nie zomar iemes”

04 IVN Bergeijk-Eersel 1964-2014 “Blijvend in beweging”

27 Mijn biologisch moment

05 Oproep aan alle jubilarissen uit het verleden

28 Natuurtuin ’t Loo 1997-2014 Een terugblik

05 De oprichters van IVN Bergeijk-Eersel 26-05-1964

44 Een greep uit de oude doos 46 Kleurplaat


3

Hoe vieren we feest? De jubileumcommissie beschouwt 2014 in z’n geheel als jubileumjaar. Bij alle geplande activiteiten wordt hieraan op een of andere manier aandacht geschonken. Daarnaast wordt er natuurlijk ook echt feest gevierd en dat doen we als volgt:

▪ Om 09.00 uur ontvangst ▪ Om 09.30 uur beginnen we met een wandeling ▪ Om 11.30 uur terug van de wandeling nemen we een drankje voor het eten ▪ Om 12.00 uur uitgebreide Brabantse koffietafel (buffet) ▪ Daarna nog gezellig samen zijn...

○ Op zondag 25-05-2014 wordt officieel gevierd dat IVN Bergeijk-Eersel 50 jaar bestaat. Om 14.00 uur begint het officiële gedeelte, maar om wat tijd vrij te hebben in de voorbereiding, vragen we of ieder een (leden, donateurs enz.) al om 13.00 uur aanwezig wil zijn. ○

○ Het bestuur stelt het zeer op prijs dat zowel op 25 mei als op 21 juni óók de partners hierbij aanwezig zijn. Iedereen van harte uitgenodigd dus. En komen! We rekenen op jullie! Om organisatorische redenen is het natuurlijk van belang te weten wie er bij de festiviteiten aanwezig wil zijn. Daarom het vriendelijke verzoek om dit zo spoedig mogelijk door te geven aan een van de bestuursleden.

Op zaterdag 21-06-2014 is gepland dat alle leden, donateurs, huisgenootleden en de kinderen van het jeugd-IVN zich verzamelen bij SBP Outdoor te Bergeijk, Witrijtsweg 15 (richting Postel). Het programma ziet er als volgt uit: het bestuur

IV ,, N B e r g e i j k - E e r s e l 1 9,, 6 4 - 2 0 1 4 Blijvend in beweging Maar eerst: hoe is het landelijke IVN oorspronkelijk ontstaan? Er was eens... een Comité tegen Verontreiniging van Natuur en Stad; opgericht 10 december 1938 te Utrecht, op initiatief van de Nederlandse Natuurhistorische Vereniging: nu KNNV. Dit comité werd op 25 maart 1939 te Utrecht omgevormd tot de “Bond tegen Verontreiniging van Natuur en Stad”. Deze naam werd op de Algemene Ledenvergadering van 18 september 1948 gewijzigd in “Bond van Natuurbeschermingswachten” gevestigd te Den Haag.

4


De Bond werd op 21 mei 1960 omgevormd tot I.V.N., Instituut voor Natuurbeschermingswachten, gevestigd te Amsterdam. In de statuten van het IVN staat nog steeds de eerste datum in 1938; het IVN als zodanig tref je vanaf 1960 aan.

Gegevens gekregen v a n l a n d e l i j k IVN .

Oproep aan alle jubilarissen uit het verleden! Het bestuur doet een oproep aan alle IVNers die in het verleden een jubileumspeld hebben ontvangen om dit te dragen bij de officiële viering van het 50-jarig jubileum op zondag 25-05-2014, maar om dat óók te doen op zaterdag 21-06-2014 bij het geplande afdelingsfeest bij SBP Outdoor.

In de voorbije jaren hebben 21 IVN-ers een speld ontvangen, waarvan 4 personen een dubbel speld (25 en 40-jarig jubileum). Het zou er toch wel extra feestelijk uitzien als alle aanwezige jubilarissen uit het verleden zich op deze wijze laten zien!

Het bestuur

Wie waren de oprichters van IVN Bergeijk-Eersel?

kijk op de volgende pagina...


5

de oprichters >>

van IVN Bergeijk-Eersel 26-05-1964

Terugblik IVN Bergeijk-Eersel Hoe IVN Bergeijk-Eersel precies tot stand is gekomen, staat te lezen in het boek “Bergeijk Diamant in Kempenland”, geschreven door Johan Biemans. In dit boek wordt door hem “35 jaar Gemeenschapswerk 1958-1993” weergegeven en het IVN is daar dus een onderdeel van. Johan is gedurende deze periode als directeur in deze stichting werkzaam geweest. Met zijn toestemming mag ik delen hieruit citeren.

Beginjaren IVN “Natuurbescherming kreeg al in het prille begin de aandacht van het Gemeenschapswerk. Dat kwam omdat de Bergeijkse jeugd van oudsher de gewoonte had om in het voorjaar eitjes uit vogelnesten te verzamelen. In heel wat huizen hing een bonte eierenkrans in de kamer, ergens in de buurt van een kruisbeeld van ineengevlochten luciferdoosjes. Vooral op initiatief van Pieter Blijenburg (De Ploeg) zou het Gemeenschapswerk daar iets aan gaan doen. De paasvakantie van 1959 stond

daarom in het teken van de verhouding jeugd en dier. De Vereniging tot Bescherming van Dieren werd uitgenodigd om in het Campina Theater – waar nu De Hofpoort staat – enkele kleurenfilms voor de schoolgaande jeugd te draaien. De bedoeling was de jeugd zo ver te krijgen dat voortaan veel jonge vogeltjes gespaard zouden worden. En om ook de jeugd van ’t Loo en de Weebosch te bereiken werd het jonge volkje vanuit die kerkdorpen naar ’t Hof gehaald. De kosten werden voor honderd procent betaald uit het Blijenburg-Bierenbroodspotfonds.

deze eerste wandeling kwam men langs Vilderskuil tussen Bergeijk en Riethoven. De groep vond het maar niks dat deze kuil helemaal was dichtgegroeid met planten en men besloot een grote schoonmaakbeurt te organiseren. In augustus van dat jaar hebben een flink aantal IVN-ers verschillende zaterdagen geploeterd en tot de navel in de modder gestaan om er weer een echte “kuil” van te maken. Het was natuurlijk een vervelende ervaring dat een onbekende zijn dode Duitse herdershond in de kuil had achtergelaten.

Vanwege de enorme belangstelling deed men er in de paasvakantie van 1960 nog een paar schepjes bovenop. Eerst met bussen naar de Floriade in Rotterdam waar we De lente juicht gingen bewonderen. En om de jeugd dichtbij huis met de neus op de natuur te drukken organiseerden we opnieuw een serie filmvoorstellingen, nu verzorgd door Staatsbosbeheer. Ruim 500 jongens en meisjes waren van de partij.

Tijdens het zomervakantiewerk werd voor het eerst de jeugd ingeschakeld. En omdat men had gezien dat de jeugd van aanpakken wist, hield men in het voorjaar van 1965 een schoonmaakactie langs de bospaden aan de noord-oostkant van Bergeijk. Zo werden er op één dag ruim 280 kunstmestzakken verbrand en talrijke zomaar ontstane vuilnishopen ingegraven.

Oude gewoontes roeit men niet zo maar even met een paar films uit. Daarom kwam men op het idee om in het voorjaar van 1964, samen met Staatsbosbeheer, de Rijkspolitie en het onderwijzend personeel een Jeugd-natuurwacht op te richten. Van het ene idee kwam het andere. Toen men in het voorjaar Willem Iven – toen consulent natuurbescherming bij Staatsbosbeheer – uitnodigden voor een lezing, werd door de aanwezigen unaniem besloten een natuurvriendenkring op te richten. Daarmee was meteen de kiem gelegd voor een afdeling van het nog jonge landelijke IVN. Op 26 mei 1964 kwam Jaap van Dijk, secretaris-penningmeester van – voluit – het Instituut voor Natuurbeschermingseducatie naar Bergeijk om de afdeling te komen installeren. Na de eerste excursie op zaterdag 6 juni kozen de 24 leden hun bestuur. Officieel op 26 mei 1964 werd de afdeling Bergeijk opgericht. Twee dagen later werd het 25e lid ingeschreven en op zaterdag 6 juni was er al een eerste excursie. Tijdens

6


De paasprogramma’s kenden onderhand een vaste traditie met de nodige variatie. In 1966 werden onder leiding van het IVN en met hulp van de handenarbeidclubs van het Gemeenschapswerk 24 nestkastjes gemaakt en in het dorpscentrum hoog en droog aan de bomen gehangen. We merkten stilaan dat de jeugd de vogels met rust liet. Aansluitend hierop werd een natuurgidsen-cursus georganiseerd voor de leiding van de jeugdbewegingen in Bergeijk en Luyksgestel. Om het werkgebied van de vereniging te vergroten werd onze afdeling vanaf 29 maart 1966 IVN Bergeijk/Eersel genoemd. In 1974 ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Vogels hebben het IVN en het Gemeenschapswerk samen voor een absolute topper gezorgd. Gedurende de hele paasvakantie van 1974 werden er in Cultureel Centrum ’t Hof door alle schoolgaande kinderen van ’t Hof en ’t Loo vogelnestkastjes in elkaar getimmerd. Dat waren er welgeteld meer dan veertienhon-

Van links naar rechts de pioniers van het eerste uur: Jan Aarts,

Freddy Christensen-Wijnen, Ruud Sanders, Johan Biemans sr, Otto Jager, Jan Blijenburg, Jaap van Wees en Johan Biemans jr.

derd! De kinderen van de Weebosch kwamen even later ook nog aan de beurt. Een vrachtwagen vol geschaafde planken, kilo’s spijkers en zware rollen dakleer werden aan het Cultureel Centrum afgeleverd. Door een leger vrijwilligers werd alles eerst in mootjes en op maat gezaagd en geknipt. De Ploeg mag hierbij zeker worden genoemd, omdat zij vooral in de beginperiode het IVN financieel steunde. Een belangrijke actie van het dan nog jonge IVN is, dat in 1972 naar aanleiding van bezwaarschriften gericht aan de gemeente Bergeijk een eeuwenoude eikenwal gelegen aan de Lijsterbesdreef gespaard is gebleven. De Gemeente motiveerde dit standpunt bij brief van 29-06-1972 als volgt: ■ dat de gewijzigde visie over een zwaar dere waardering van de natuurlijke ge gevens in een plangebied een element is dat meer en meer bij het plannen maken wordt betrokken; ■ dat uit onderzoeken is gebleken, dat het zinvol is langs de Lijsterbesdreef gelegen eikenhakhoutwal te sparen om de volgende redenen: ■ historische, uit een oogpunt van zowel archeologische, als nederzettingsvorm

(akker/heide);als scheidend element tussen een weinig intensieve woonbe bouwing in het bungalowpark en een intensievere woonbebouwing in het onder havige plan; ■ vegetatiekundig en landschappelijk, in tegenstelling tot de monocultures van de naaldhoutbossen ten noorden van de Lijsterbesdreef; ■ dat weliswaar volgens het geldende plan “’t Hof 1962” en ook volgens het ontwerp plan het niet uitgesloten is, dat de eiken wal wordt gespaard, namelijk door middel van een voorwaarde in de ver koopovereenkomsten, maar dat het sparen toch beter kan geschieden door de eikenhakhoutwal te bestemmen tot openbaar groen en door een geringe verschuiving binnen de totale opzet van het plan, waardoor aan de oorspronke lijke opzet niets wezenlijks verandert; BESLUIT: aan de bezwaren van reclamanten tege moet te komen.

afdeling in 1996 hebben ontwikkeld in het kader van hun afstudeerproject. In de periode 1975-1977 werden onder leiding van Chris Scheepers aan 41 gidsen een diploma uitgereikt. Deze gebeurtenis vond plaats op 29 augustus 1977. Een driedaags studie- en werkkamp bij de familie Wijnen aan de Bredasedijk zullen enkelen zeker nog herinneren. Door Burgemeester Schaepman van Bergeijk werden de diploma’s uitgereikt. Pronkstukken van deze cursus zijn nog steeds de studies over de Cartierheide, Kweekvijvers en de Malpie”. In 2006 liet het IVN opnieuw haar tanden zien. Er werd met succes een zienswijze (ander woord voor bezwaar) ingediend bij het college van Burgemeester en Wethouders te Eersel, om in “De Velden” te Eersel geen parkeertuin (ander woord voor parkeerplaats) te realiseren. Ook hierin werd het IVN uiteindelijk in het gelijk gesteld. Het kostte behoorlijk wat inspanning, maar dan heb je ook wat.

Het is een prima gedachte geweest dat deze eikenwal nu is opgenomen in de “bomenwandeling” die drie natuurgidsen van onze Het Sleutelblad • april 2014 • IVN Bergeijk-Eersel • jaargang 28 • nummer 2

7

Wat nu weer?

Jeugd-ivn De Natuurvrienden (coOrdinator Wil van Herk) Al in de periode 1959 –1964, dus nog vóór de oprichting van afdeling Bergeijk, werden voor de jeugd “in het kader van het paasvakantieprogramma” films gedraaid in het toenmalige Campina Theater. Er kwamen 400 tot 500 schoolkinderen naar de voorstellingen en het is zelfs één keer gebeurd dat er zo’n 50 kinderen naar huis moesten worden gestuurd, zo groot was de belangstelling. De films werden vertoond door het Staatsbosbeheer, de Dierenbescherming en de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Vogels. Daarbij kon de organisatie steeds rekenen op financiële steun van weverij De Ploeg, die een potje had voor dat soort activiteiten. Maar in 1976 is het plan ontstaan om een jeugdafdeling in het leven te roepen. Uit het archief blijkt het volgende.

“In eerste instantie gingen we dit plan bespreken met de al op de ledenlijst voorkomende jeugdleden. Die bijeenkomst is op een fiasco uitgelopen, daar deze jongeren zich liever aansloten bij het A.C.J.N. We zijn toen met 3 natuurgidsen in 1977 propaganda gaan maken op de lagere scholen in de Gemeente Bergeyk/Weebosch, en op de middelbare scholen (1e en 2e klassen). Het resultaat was 36 nieuwe jeugdleden, variërend in de leeftijd van 9 tot 13 jaar. Met deze groep zijn we gestart. Onze eerste stap was, deze jeugd de natuur te laten zien. Hoe konden we dit beter doen dan met hen veel de natuur in te trekken, en hun te leren hoe men zich daarin moet gedragen. Nadat we bijna een jaar met onze jeugdigen waren opgetrokken, organiseerden we een ontmoetingsavond voor deze jeugd met de ouders. Op deze avond lieten we de ouders kennismaken met het grote IVN en vertelden we hen, wat we zoal van plan waren verder te gaan doen met de jeugd. De tweede helft van deze avond werd gevuld met een dialezing door de heer Cox uit Leende, werkzaam in de staatsbossen. Naar aanleiding van die lezing gingen we op de daaropvol-

Goed luisteren

8


gende zaterdag die bossen bezoeken; voor de middag een rondwandeling en ’s middags werd er gewerkt. In de winterperiode gingen we aan de slag voor onze geverderde vrienden. We maakten nestkastjes voor mezen, uilenkasten en kasten voor de torenvalk”. Het bleef niet goed gaan. In 1981 ging het jeugd-IVN op de Weebosch ter ziele en in Bergeijk liep de belangstelling ook terug. In Bergeijk voornamelijk, omdat de eerste generatie de leeftijd bereikte van de middelbare school, wat tot op de dag van vandaag nog steeds een probleem is. Na een korte pauze werd in 1983 opnieuw een werkgroep voor de jeugd opgericht met de toepasselijke naam “De Natuurvrienden”, waarvan Wil van Herk en Kees Beljaars de initiatiefnemers waren. In het eerste jaar ontstond er al een werkgroep van ca. 35 jeugdleden. Door deze werkgroep werd en wordt jaarlijks een programma vastgesteld hetgeen inhoudt dat één keer per maand op zaterdagmorgen een onderwerp wordt behandeld en als het enigszins kan is dit een buitengebeuren. In de maand juni wordt jaarlijks een zogenaamde jaardag georganiseerd, waarbij gewoonlijk een aparte locatie wordt uitgekozen en dat kan zowel in Nederland als in het buitenland zijn. In 2008 bestond de jeugdafdeling 25 jaar, maar de doelstellingen zijn ongewijzigd gebleven, denk maar aan de volgende activiteiten: water en bodemdiertjes bekijken, dierensporen zoeken, paddenstoelen, vlinders, spinnen, vogels, nestkastjes maken, insecten, uilenballen uitpluizen, padden, kikkers en salamanders, bezoek imkers, bloemen en planten enz. enz. Maar er is ook plaats voor ontspanning; een keer per jaar wordt met de leiding een interessante plek uitgezocht waar de kinderen behalve “kennis” ook zichzelf kunnen zijn. Zo’n dag wordt doorgaans afgesloten met een portie frites enz.

Boomfeestdag 2010; dit groepje is bezig met het ganzenbordspel

Boomfeestdag 2006; af en toe ook een beloning

Alleen met de hulp van leiding en veel vrijwilligers - en niet te vergeten de ouders van de kinderen - is het jeugdprogramma goed uit te voeren. En die heeft het jeugd-IVN dan ook!

Boomfeestdag 2010; alles onder controle meiden?!

Boomplantdag Een jaarlijks terugkerende gebeurtenis met de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Deze dag wordt ook vaak Boomfeestdag genoemd, omdat het door de jeugd ook vaak zo wordt ervaren. Het is altijd prettig en mooi om te zien hoe fanatiek ze bezig zijn. Uiteraard wordt er ook de nodige kennis opgedaan.

Boomfeestdag 2007; vol goede moed en klaar voor het grote werk. De energie straalt er van af!

Scholenwerkgroep Een actieve groep schoolgidsen is jarenlang actief geweest met een groot aantal scholen uit de gemeente Bergeijk en Eersel, maar daarnaast zijn op verzoek van scholen uit de wijde omgeving wandelingen en doe-excursies georganiseerd. Denk aan: ■ assisteren, begeleiden en adviseren van leerkrachten met projecten ■ tentoonstellingen ■ boomplantdag ■ wateronderzoek ■ uilenballen uitpluizen ■ allerlei soorten wandelingen (paddestoelen, herfstthema, enz) ■ milieu-doe-activiteiten ■ kabouterpad voor de kleuters ■ veel activiteiten die het jeugd-ivn organiseert, worden ook door de schoolgidsen uitgevoerd. Ook de zwaardere onderwerpen zoals afval, waterzuivering, zure regen e.d. kwamen aan de orde. ■ kerkuilproject

In het jubileumnummer in 1989 werd geschreven: Laten we eens een pluim op de hoed steken van iedereen die zich al een aantal jaren heeft ingezet voor het “scholenwerk”. Wat zij voor de jeugd doen is niet alleen de natuur zelf, maar ook de jeugd een toekomst geven! Na 1995 is door een tekort aan schoolgidsen deze werkgroep langzaam maar zeker opgehouden te bestaan. Met een aantal mensen is nog geprobeerd deze werkgroep opnieuw op te starten, maar dit is niet gelukt.

Wandeling met deJacobusschool 2004


9

Uitzicht op de wilde plantentuin tijdens Natuurmarkt 2006; duidelijk is de opzet te zien, in het midden de zon met uitstralingen naar alle kanten. Rechts nog een gedeelte van de insectenmuur.

Wilde plantentuin (coordinator Leen Verhoeven) In 1979 werd een begin gemaakt met het aanleggen van een heemtuin nabij het Patersbos, later steeds “wilde plantentuin” genoemd. In 1981 werd in deze tuin een tweede vijver aangelegd en het assortiment “kruiden” aanmerkelijk uitgebreid. In het voorjaar van 2000 zijn alle planten verplaatst van het Patersbos naar Natuurtuin ’t Loo! Een geweldige klus voor deze werkgroep. Leuke bijzonderheid: deze werkgroep bestond in 2004 precies 25 jaar. De wilde plantentuin is een van de trekpleisters van Natuurtuin ’t Loo, niet alleen voor de bezoekers, maar ook vooral voor het grote aantal soorten dagvlinders en andere insecten. De vrijwilligers van deze werkgroep mogen best “een beetje trots” zijn op het resultaat. In 2014 bestaat deze werkgroep 35 jaar, toch ook een beetje jubileum, nietwaar!

Bolderik; staat op de Rode lijst, maar is wel te vinden in onze 'Natuurtuin'.

Kempenland-West

Geboorte van het Sleutelblad

Op 9 september 1980 werden 33 leden van IVN Bergeijk-Eersel tot een zelfstandige IVN Zuid-West-Kempen afgesplitst. Deze afsplitsing is overigens in goede harmonie verlopen. Het gebied werd te groot en het was beter om in dit gedeelte van de Kempen een nieuwe vereniging op te richten. Jaarlijks werd met deze afdeling, inmiddels IVN Kempenland-West geheten, een gezamenlijke busreis georganiseerd. In dit gezamenlijk reizen is in 2007 een einde gekomen omdat de belangstelling te gering was geworden.

In 1987 werd het afdelingsblad geboren. Er was nog geen naam voor bedacht, want zo gaat dat natuurlijk. In die eerste uitgaven schreef toenmalig voorzitter Wil van Herk hierover: “Dit blad dient als belangrijk communicatiemiddel te gaan fungeren naast de normale contacten en vergaderingen”. Op de voorkant van deze eerste uitgave staat te lezen:

10

“Een karwei dè is geklâerd ons urste buukske is gebâerd Hopelijk is ut nâer ieders meug Ons deej ut echter wel veul deug Liggelijk mag ut oe oak behâege En bledde onze vereniging altèd drâege Hil diep in oe goeie hart Meej schôn gedaachte, zonder smart”


Wat is een eenvoudig viooltje toch mooi.

Wat is de sleutelbloem mooi.

"Een karwei dè is geklâerd, ons urste buukske is gebâerd." In deze eerste uitgave staat o.a. ook te lezen: “Wij, de redactiecommissie, zouden het leuk vinden, dat onze nieuwe IVNperiodiek een naam krijgt. Eerlijk gezegd zijn wij en het bestuur er niet in geslaagd hiervoor een passende naam te bedenken, daarom doen wij een beroep op u, ons te helpen. Voor degene die op de a.s. jaarvergadering de leukste en/of origineelste naam naar voren brengt, hebben wij een leuke attentie”. In de volgende uitgave, jaargang 1 nummer 2, krijgt het blad de naam “Sleutelblad”. Gegeven toelichting als volgt: “Het bestuur heeft besloten dat de naam van ons clubblad SLEUTELBLAD zal zijn. Een sleutel geeft een mogelijkheid naar het nieuwe; een opening naar het bekende of onbekende. In die zin, heeft de sleutel ook een verbindingsfunctie wat ons blad toch ook hoopt te zijn. Symbolisch past deze naam dan ook uitstekend bij (of op) onze convo. Bovendien komt de zeer zeldzame echte sleutelbloem (Primula officinalis) in twee van onze gebieden voor, namelijk in de vloeiweide einde Bredasedijk en in de vloeiweide van de Pelterheggen (Plateaux). In het vroege voorjaar kondigt deze beschermde plant de nieuwe lente aan. Reden genoeg om ons mededelingenblad SLEUTELBLAD te noemen. De naam werd ingezonden door Carolien Lepelaars”.

Diversen waarnemingen uit de beginperiode van “oude” Sleutelbladen zijn vastgelegd door de inmiddels overleden vogelaar Vic Wijnen: ■ Vic hoorde met Pasen 1987 de eerste Nachtegaal en op 26 april telde hij zelfs 5 zangposten van deze soort in de vloei weiden. ■ In het voorjaar 1987 twee koppels pijl staarten. ■ In 1987 zijn 250 nestkastjes opgehangen door de jeugd van Luijksgestel; belang rijkste reden hiervoor “het steeds meer voorkomen van insectenplagen in bomen van o.a. wintervlinder, bastaardsatijn vlinder, nonvlinder en de ringelrups”. De nestkastjes werden half maart op gehangen. Na de eerste controle bleek de helft al bewoond. ■ Jaar 1987. Twee legsels van de grauwe klauwier zijn verstoord, waarschijnlijk door het vee dat vaak aan de braam struiken stond te schuren waarin het nest was. (Geen plaatsaanduiding, maar het nest was vermoedelijk in de omgeving van de vloeiweiden.). ■ In het broedseizoen 1988 zijn er in de vloeiweiden vier (!) koppels grauwe klauwier met jongen grootgebracht, een meevaller na het mislukte broedsel van een jaar eerder. ■ In de Liskes heeft in de zomer van 1987 een paartje kramsvogels gebroed.

■ In de tweede editie van 1988 schrijft “onze” Vic Wijnen een interessant stukje over vogels en hun warmteregulering. ■ In het voorjaar van 1988 ontdekte Vic Wijnen voor het eerst braakballen en uitwerpselen van kerkuilen in de schuur. Ze lagen onder een kast die een jaar of zes eerder was opgehangen, maar steeds bewoond was geweest door holenduiven. In juni hoorde hij voor het eerst de jongen piepen; er bleken er later bij het ringen vier jongen te zijn. Voordat de jongen werden teruggezet is eerst de kast schoongemaakt (was tot de helft gevuld met duivenmest en braakballen) ■ In 1990 schrijft Vic “Bij ons op de boer derij hebben we vorige week 7 jonge kerkuilen geringd. Ze zaten in twee kasten, een met drie en een met 4 jongen, en wat zo zeldzaam is, dat de kasten maar 110 meter uit elkaar hangen: een in de stal en een in de open schuur, met daar tussen in nog een steenuil in een holle appelboom”. In 2011 was het 25 jaar geleden dat het Sleutelblad werd “opgericht”. Mooie bijkomstigheid was dat Wil van Herk, mede oprichter van het Sleutelblad, in datzelfde jaar werd benoemd tot erelid van onze afdeling. Zie hierna.

IVN Bergeijk-Eersel 25 jaar jong

Eerste ere-lid in de geschiedenis van het IVN Bergeijk-Eersel

Hoofdfestiviteit bij het 25-jarig bestaansfeest in 1989 was een tentoonstelling, waarin de doelstellingen en werkzaamheden van het IVN werden uitgebeeld. Plezierig was de grote opkomst van genodigden en belangstellenden, waaronder de burgemeesters van Eersel en Luijksgestel, alsmede wethouders van Bergeijk en Westerhoven, maar ook de voorzitter van het landelijk IVN.

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 03-03-2011 werd Wil van Herk tot ere-lid van onze vereniging benoemd. We kennen Wil als voorzitter van onze afdeling, voorzitter Natuurtuin ‘t Loo, redacteur Sleutelblad, coördinator jeugdIVN, cursusleider enz. Het IVN gaat niet zo snel over tot het belonen van personen, maar deze benoeming (pas de eerste in de geschiedenis!) is dik verdiend.


11

Bergeijk krijgt boterlinde Ter gelegenheid van Boomfeestdag, woensdag 4 april 1990, kreeg Bergeijk een boterlinde. Deze werd door het gemeentebestuur aangeboden voor de zilveren IVN afdeling Bergeijk-Eersel en was tevens bedoeld als een blijvend monument aan het jubileumjaar. De burgemeester van Bergeijk, Drs. A.A.J. van Poppel, heeft de boom geplant op het vernieuwde marktplein van ’t Hof, zodat de boterlinde ongetwijfeld in de buurt zal staan op de plek waar in vroegere tijden eveneens een voorganger heeft gestaan. Een boterlinde, zoals we bejaarde soortgenoten nog kunnen aantreffen op de markt in Eersel en op het Vrijthof in Hilvarenbeek, was een soort parasol die het smelten van de aangevoerde boter moest verhinderen. Alhoewel die functie tot het verleden behoort, herinnert het niet alleen aan zijn historische bedoeling, maar is een fraai element als decor op een dorpsmarktplein. De takken worden vanaf de stam op ongeveer 2,5 tot 3 meter hoogte cirkelvormig zijwaarts geleid, zodat er op de duur een bladerdak ontstaat. Mettertijd zouden er wat bankjes onder geplaatst kunnen worden, zodat ieder die boter op zijn hoofd heeft wat koelte kan zoeken onder het verkwikkende schaduwdak. VVV-Bergeijk zal binnenkort op een pilaster van de kerkhofmuur een

IVN Bergeijk-Eersel 40 jaar jong (1964-2004)


12

Boterlinde in Bergeijk (foto herfst 2013). Nu bijna 10 jaar later. De boterlinde is in 2013 door de renovatie van de markt verplaatst naar een andere plek op de markt, vlak voor de Hema. De oorspronkelijke locatie vond ik beter.

Deze foto werd gemaakt in 2004 ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van onze afdeling. Let ook eens op de mooie achtergrond met de rode beuk. >> bronzen bordje aanbrengen dat tot in lengte van dagen vertelt wanneer de Bergeijkse boterlinde hier werd aangeplant. De schrijver van dit stuk heeft de pilasters van alle kanten bekeken, maar geen bronzen bordje gevonden. Wel een paaltje met het opschrift “Boterlinde 1964 IVN 1989” met het IVNembleem. Is ook duidelijk.

Aanleg Natuurpad de Keersop, een 4 km lange door het IVN – samen met de VVV – uitgezette wandeling langs deze beek met als vertrekpunt Natuurtuin ’t Loo. Vooraf hebben met betrokken partijen, gemeente Bergeijk, het Waterschap en Staatsbosbeheer gesprekken plaatsgehad over de mogelijkheden en verplichtingen m.b.t. tot deze aanleg. Op 03-07-2004 werd deze wandeling officieel geopend door wethouder van Baalen. Sponsor de Rabobank heeft de broodnodige folders gefinancierd en de gemeente Bergeijk heeft op een schitterende locatie - met zicht op het Loo - gezorgd voor een


mooie zitbank. Het pad voert langs een van de mooiste stukjes natuur van Bergeijk. Ook werd in het kader van het 40-jarig jubileum op 16-03-2005 door burgemeester Houben in Eersel een moseik geplant. Na een paar jaar wilde de moseik in de top twee richtingen in gaan, maar de vogelwerkgroep heeft tijdig ingegrepen, waardoor de boom nu een mooie uitstraling heeft (zie foto). Op zondag 20-06-2004 werd voor de 3e keer de Kempische Natuurmarktdag gehouden in Natuurtuin ’t Loo te Bergeijk. Het was toch wel bijzonder dat de Commissaris

Op een mooie locatie geplant... van de Koningin Mw. Hanja Maij-Weggen ’s middags om 14.00 uur de Natuurmarktdag officieel kwam openen. Het werd weer een gezellige en mooie dag met een groot aantal kramen van uiteenlopende aard en er zijn dat jaar zeker 3.000 bezoekers geweest. Op deze dag werd ook in samenwerking met Natuurmuseum Brabant uit Tilburg onder het logo “samenwerking op locatie” een schitterende tentoonstelling gepresenteerd in het kader van 40 jaar IVN Bergeijk-Eersel, waaraan niet alleen het IVN, maar ook Velt en de Bijenvereniging meewerkten. De voorzitter van het landelijk IVN noemde in zijn toespraak vier belangrijke aspecten die behoren bij een IVN afdeling: ■ Samenwerking op locatie, waarvan Natuurtuin ’t Loo uiteraard een sprekend voorbeeld is ■ Kleinschaligheid, maar samen met 180 afdelingen bestrijken we wel het hele land ■ Belang van natuureducatie ■ Bereidheid om kennis met anderen te delen.

...in 2004

10 jaar later

De tand des tijds laat goed het verwschil zien in het opschrift tussen 2004 en 2014.

IVN Bergeijk-Eersel 50 jaar Het hele jaar 2014 zal in het teken staan van het jubileumjaar. Bij elk jubileum dat we hebben gevierd, werd “ergens” een boom geplant. Dit jaar moet dit gaan gebeuren in Riethoven. Wat en waar is nog in voorbereiding.

Hij feliciteerde onze afdeling met deze mijlpaal, maar liet duidelijk blijken dat men in Amsterdam trots was op wat in Natuurtuin ’t Loo in zo’n korte tijd werd gerealiseerd. Hij schonk vervolgens als cadeau een schilderij met daarop het symbool van het IVN, namelijk een bloeiende lotusbloem.


13

Cursussen Omstreeks het 25-jarig bestaan van de afdeling in 1989 is de behoefte voor het geven van cursussen sterk toegenomen. In de volgende onderwerpen werden cursussen gegeven: dierensporen, insecten, bloemen en planten, paddestoelen, vlinders, mossen, planten determineren, vleermuizen, basis natuurcursussen en vogelcursussen. De animo voor de cursussen was steeds erg groot. Er is wel eens een cursus geweest met 45 cursisten, maar 20 tot 25 belangstellenden was heel normaal.

Basis natuurcursus 2005; even pauzeren

Basis natuurcursus 2010; enthousiaste gezichten

Vogelwerkgroep (coOrdinator Koos Slenders) In 1989 werd een vogelkijkgroep opgericht. Na enkele jaren ervaring te hebben opgedaan bij andere IVN-afdelingen, werd de kijkgroep omgezet in een vogelwerkgroep. Vanaf 1995 worden jaarlijks gebieden op broedvogels geïnventariseerd voor Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Gemeente Bergeijk e.d. De gegevens van deze inventarisaties gaan naar de beheerders van de terreinen zoals Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de desbetreffende gemeenten, maar ook naar Sovon het overkoepelende orgaan voor de Nederlandse (broed)vogels. Daarnaast houdt de werkgroep zich o.a. bezig met winter-, bosuil-, gierzwaluw- en nachtzwaluwtellingen. Een vast onderdeel is de wandeling op de 2e zaterdag van de maand in en rondom de Liskes en omgeving. Ook voor weidevogelbescherming heeft de werkgroep zich een aantal jaren ingezet. Al weer veel jaren staat de zogenaamde

Vogelcursus 2011; er is altijd wat te zien. ganzentocht naar Zeeland op het programma, waarbij twee volle busjes met gemak kunnen worden gevuld met enthousiaste vogelaars. Ook is inmiddels traditie geworden dat de harde kern van deze werkgroep jaarlijks een weekend doorbrengt op Schiermonnikoog en het Lauwersmeer. In 2013 werden op deze locatie 93 verschillende soorten waargenomen.

14


Vlinder/libellen werkgroep (coordinator Wil van Herk) In 1996 werd de vlinderwerkgroep opgericht. Later uitgebreid met onderzoek en inventarisaties van juffers en libellen. Jaarlijks worden onderzoek en tellingen gedaan naar het Gentiaanblauwtje op de Cartierheide en de Plateaux-Hageven. Deze dagvlinder is de laatste 25 jaar zelfs met 20-50% achteruitgegaan! Er moet van alles uit de kast worden gehaald om deze soort te behouden. Tevens belangrijk onderzoek naar het Heideblauwtje. Over de volgende gebieden werden inventarisatierapporten uitgebracht: ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪

Kromhurken 1995 De Ploeg en omgeving 1996 en 2010 Het Schut en omgeving 1997 en 2004 De Pastoorsweijer 1998 en 2005 en 2013 De Maaij 1999 en 2007 Voormalige kweekvijvers en Liskes 2000, 2006, 2008 en 2011 MKZ-crisis; geen inventarisatie (2001) De Ploeg en omgeving 2002 en 2010 De Pielis 2003 De Maaij 2004 Mirandolles Heike en de Stevensbergen in 2009 Stevensbergen in 2012

Mooie plek op Schiermonnikoog.

Met maar liefst 17 vrijwilligers hebben ze het in 2012 toch maar weer voor mekaar gebracht om de hele populatie in kaart te brengen. Verrassend genoeg zijn er elk jaar weer nieuwe gezichten bij. De grootste verrassing kwam toch wel van uit Nederlandse zijde. Trudie en Theo tellen al verschillende jaren een “leeg” gebiedje. Het Klotven herbergt al 3 jaren geen vlindertjes meer. Men kon zich de verwonderde gezichten voorstellen wanneer er totaal onverwacht dan toch nog eitjes op de klokjesgentianen werden gevonden. Op 9 augustus telden ze 23 eitjes. Op 22 augustus werd het Klotven opnieuw bezocht en werden er 38 eitjes gevonden. Blijkbaar heeft een dapper vrouwtje Gentiaanblauwtje de onmogelijke afstand vanuit het Vlaamse gedeelte weten te overbruggen. De corridor tussen de voormalige landbouwenclave en het Klotven heeft zijn nut bewezen. Om Trudie te citeren: “Er is nog hoop!” (voor het Nederlands gedeelte). Vanaf 2001 wordt in de omgeving van het Schut tellingen en monitoring uitgevoerd naar Weidebeekjuffer, Bosbeekjuffer (zeldzaam), en de Bruine Korenbout. De tellingen in de laatste tien jaar laten zien dat de aantallen voor de weidebeekjuffer en bosbeekjuffer nagenoeg gelijk blijven. De bosbeekjuffer trekt wel noordelijker. De bruine korenbout neemt in aantallen duidelijk toe. Daarnaast wordt jaarlijks meegedaan aan de Nationale Nachtvlindernacht. De gegevens van deze onderzoeken worden doorgegeven aan de landelijke Vlinderstichting. Echte bijzondere soorten zijn in de achterliggende jaren niet waargenomen.

Weidebeekjuffer

Uit vorenstaande onderzoeken blijkt dat er verschillende gebieden bij zijn die vaker werden bezocht; op deze wijze kunnen verschillen in aantallen goed worden vastgesteld. Soms kan met voorgestelde maatregelen in het beheer iets worden bijgestuurd, maar in andere gevallen is geen verklaring voor de achteruitgang te geven. Gentiaanblauwtje op nectarplant dopheide.

Paringswiel van de watersnuffel.


15

Stevensbergen, een leuke plek om te inventariseren.

Inventarisatie Werkgroep (coordinator Frans Groenen) De in 2009 opgerichte inventarisatiewerkgroep is volop in beweging. Jaarlijks wordt, in overleg met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer of gemeente een gekozen terrein, geïnventariseerd op flora en fauna. Door deze inventarisaties vormt zich langzaam een beeld van de aanwezige biodiversiteit binnen het werkgebied van IVNBergeijk/Eersel. In de eerste jaren werden bredere inventarisaties uitgevoerd. De laatste jaren, door het niet meer inventariseren van enkele diergroepen, is ‘de bandbreedte’ wat smaller. Wel is de kwaliteit verhoogd door de opgedane ervaringen. De laatste jaren ligt de nadruk op dagvlinders, macro- en micronachtvlinders, libellen, vogels, paddenstoelen en de hydrologie van het gebied.

jaargang 40, nr. 5. september/oktober 2013: 9-12).

Van elke inventarisatie is een verslag gemaakt. Deze verslagen zijn te vinden op de website van het IVN-Bergeijk/Eersel. De verslagen worden ook overhandigd aan de eigenaar van het gebied; De resultaten worden door de terreinbeheerders gebruikt voor het verbeteren van het beheer van natuurterreinen.

Alle waarnemingen gaan ook naar de landelijke databases, zoals die van het SOVON en WVF/Vlinderstichting, waardoor de data voor iedereen beschikbaar zijn. Interessante waarnemingen worden gepubliceerd. Voordbeelden hiervan zijn de eerste waarneming voor Nederland (in de Liskes) van de Wederikbladroller (Phalonidia udana) (F. Groenen, K Huisman & C Doorenweerd,2013 Phalonida manniana een complex van twee soorten Ph. manniana en Ph. udana. Entomologische Berichten 73 (5) 191-196) en het kweekverslag van de gevlamde vlinder (Endromis versicolora) (L. Rutten, 2013. Van nabij gevolgd: Endromis versicolora (Gevlamde Vlinder). Observatie

Gladde slang.

Goede vangst?

Het echte werk...

De gebieden die tot nu toe bezocht zijn, zijn Reisheuvels (2009), Goorloop (2010), Liskes (2011), Stevensbergen (2012) en de Pastoorsweijer (2013). In 2014 staat de Plateaux op het programma.

16


Inventariseren is een leuke en leerzame bezigheid in de natuur. Het biedt de mogelijkheid om op een geheel eigen wijze, en een gezellige ambiance, dieper in de materie te duiken. Om een nog beter historisch beeld te krijgen van wat er binnen de gemeentegrenzen van Bergeijk en Eersel groeit en bloeit, is de werkgroep op zoek naar historische data van flora en fauna binnen het werkgebied van het IVN. Heb je nog waarnemingen uit het verleden liggen, stuur ze dan naar Frans Groenen, e-mail: [email protected].

Sterren kijken (coordinator Albert Klomp) Vanaf 2004 - alweer 10 jaar - verzorgt Albert Klomp de sterrenkijk avonden. Het aantal bezoekers op zo’n avond varieert nogal eens, maar er zijn ook wel eens aantallen geweest van 50 personen en meer. Ook is het wel eens voorgekomen dat er door slecht weer een kijkavond niet kon doorgaan, maar dan wordt door Albert als alternatief een binnenactiviteit georganiseerd. Sterren hebben net als paddenstoelen toch iets magisch.

Ledenwandelingen Sinds 2006 organiseert onze afdeling weer ledenwandelingen. Er blijkt hiervoor een behoorlijke belangstelling te bestaan. Het vastleggen van een gids ter plekke is daarbij noodzakelijk. Bezochte gebieden:

Eigen website IVN Bergeijk-Eersel In 2007 is Hans van Nunen gestart met de opbouw van een eigen website voor onze afdeling. Het heeft vier maanden hard werken en veel uren in tijd gekost, maar dan heb je ook wat. Op deze website staat allerlei nuttige informatie over onze afdeling zoals, doelstelling IVN, agenda van onze afdeling, uitleg over de werkgroepen, geplande publiekswandelingen en andere activiteiten, foto’s enz. Geheel alleen en zonder hulp van derden heeft Hans van Nunen deze klus geklaard en lange tijd heeft hij deze website ook actueel gehouden. Geen geringe prestatie!

2006: Naardermeer en J.P. Thijsepark 2007: Leudal (Limburg) 2008: Retie 2009: Natuurgebied de Mortelen 2010: Dal van de Beerze 2011: Vennenroute Kampina 2012: De Doort bij Echt 2013: De Brand

Vanaf september 2012 verzorgt Wim Wouters de website. In de toekomst zal worden gestreefd naar de uniforme uitstraling als onze collega-afdelingen, en zullen we ons aansluiten op het systeem van IVN-Nederland. Je vindt “onze” website onder: www.ivnbergeijkeersel.nl, waarop het allerlaatste nieuws en activiteiten van onze afdeling vermeld staan. Nieuws en foto’s kun je sturen naar [email protected] of naar [email protected] Retie 2008; niet altijd mooi weer.

Leudal juni 2007

Naardermeer 2006; een gezellige nadronk! Het Sleutelblad • april 2014 • IVN Bergeijk-Eersel • jaargang 28 • nummer 2

17

Regio de Kempen/ District Noord-Brabant In 2013 is District Noord-Brabant van het IVN definitief opgehouden te bestaan. Deze organisatie heeft jarenlang haar nut bewezen, maar door allerlei veranderingen in de maatschappij en dus ook bij het IVN, is hieraan een einde gekomen. Hiervoor in de plaats is onze provincie in 2011 ingedeeld in 6 regio’s. In de “Regio de Kempen” zijn de volgende IVN afdelingen ondergebracht: Veldhoven-Vessem, Valkenswaard-Waalre, Bergeijk-Eersel, Kempenland-West en Cranendonck. Vooral op het onderdeel onderwijs/cursussen kan in de toekomst goed worden samengewerkt met andere afdelingen, maar ook op andere raakvlakken zijn natuurlijk mogelijkheden.

Natuurwerkdag 2006; even de strategie bepalen

Natuurwerkdag Sinds 2001 is de Natuurwerkdag uitgegroeid tot een grote nationale werkdag in de natuur. Vaste datum: de eerste zaterdag van november. Door onze afdeling wordt jaarlijks meegewerkt aan deze Natuurwerkdag. Waarom? Het Nederlandse cultuurlandschap kan zichzelf niet onderhouden en daarom organiseert Landschapsbeheer Nederland samen met o.a. IVN deze Natuurwerkdag. Op deze dag doen landelijk steeds meer vrijwilligers onderhoudswerk op meer dan 300 locaties. In 2013 deed een record aantal van 13.500 Nederlanders mee met deze “grote opknapbeurt” van het Nederlandse landschap. Jong en oud steekt op deze dag de handen uit de mouwen. Kinderen die rondbanjeren met zagen, vaders die bomen knotten, weer anderen verwijderen grove dennen en berkjes uit heidevelden enz. Wat daarbij toch ook wel leuk is, is dat

je dan op plekken komt waar je anders niet mag komen. Onze jeugdafdeling is hierbij een vaste factor. Aan de inwendige mens wordt ook gedacht; tijdens de middagpauze wordt door de organiserende partij (vaak Natuurmonumenten) gezorgd voor koffie/ thee, soep en belegde broodjes.

In de pauze warme soep en broodjes; Natuurwerkdag 2013

Vleermuizen (coordinator Ben Geraerts) Naar aanleiding van opgedane kennis via een vleermuizencursus en aangevuld met eigen studie over dit onderwerp is Ben Geraerts een vast onderdeel bij de jaarlijkse vleermuizenavondwandeling voor het publiek. De aanschaf via het IVN van een batdetector was natuurlijk daarbij noodzakelijk. Via echolocatie worden insecten gevangen.

18


Natuurwerkdag 2005; klaar voor het grote werk.

Aanschaffingen In 1997 werd met belangrijke financiële hulp van het Anjerfonds een veldtelescoop aangeschaft. Met deze telescoop kan niet alleen de vogelwerkgroep beter aan de slag (is zelfs onmisbaar volgens de vogelaars), maar ook voor en door de jeugd wordt deze gebruikt. Bij publiekswandelingen en onderdelen van cursussen is het eveneens een belangrijk instrument.

Jubilea van IVN-ers In 1999 heeft het IVN drie stereo-microscopen kunnen aanschaffen. Het Anjerfonds droeg ook hierbij weer de helft bij in deze investering. Vooral voor de jeugd en bij het geven van cursussen zijn deze microscopen zeer nuttig.

Natuurtuin ’t Loo Natuurtuin ’t Loo te Bergeijk gerealiseerd samen met IVN, Velt en de Bijenvereniging is toch wel het belangrijkste hoogtepunt in al deze jaren. Op 27-08-2000 werd de tuin, na heel veel voorbereidend werk van vrijwilligers en medewerking van instanties, officieel geopend. In de tuin: bezoekerscentrum, poel, bijenhal, wilde plantentuin, Velttuinen, insectenmuur van 30 meter, helofytenfilter en nog veel meer, maar daarvoor moet je natuurlijk de tuin zelf gaan bezoeken. De Natuurtuin heeft inmiddels meer

dan een Kempische uitstraling gekregen; voor iedereen een bezoek waard. In 2001 behaalde de Natuurtuin de nationale prijs “Kern met Pit”. Uit 160 landelijke inzendingen werd “onze Natuurtuin” als beste gewaardeerd. Bergeijk en ’t Loo mogen trots zijn op dit stukje natuur.

Elders in dit blad is een volledig artikel over het ontstaan en het vervolg van Natuurtuin ’t Loo opgenomen.

In het 50-jarig bestaan van de IVN afdeling Bergeijk-Eersel hebben we met onderstaande IVN-ers het 25- en 40-jarig jubileum mogen vieren: ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪

Harrie Beekman Johan Biemans (25 en 40 jarig jubileum) Jan Blijenburg (25 en 40 jarig jubileum) † Piet van den Broek Kees Cornelissen Tinus Jongejan † Joop van Kessel (25 en 40 jarig jubileum) Albert Klomp (25 en 40 jarig jubileum) Stien Kraaijvanger Gerard Kuijpers Theo Mulder Marianne Plasmans Louis Smolders Vic Wijnen † Carolien Lepelaars Wil van Herk (en erelid vanaf 2011) Gerda van Gastel Wies van Montfort Minie van de Oever Annelies van de Heuvel Ans van de Vorstenbosch

Op zondag 25-05-2014 wordt het officiële jubileumfeest van onze afdeling gevierd en dan ontvangt Johan Biemans zijn 50-jarig jubileumspeld. Aan Leen verhoeven wordt de speld voor haar 25-jarig lidmaatschap uitgereikt. Vanaf deze plaats al vast gefeliciteerd! In dit hoofdstuk moet uiteraard ook nog een andere - niet onbelangrijke - jubilaris worden genoemd. In maart 2014 verleende namelijk onze afdeling voor de 50e keer haar medewerking aan de Boomfeestdag, ook vaak Boomplantdag genoemd. Een collectieve prestatie van onze afdeling.


19

Ter nagedachtenis

Bestuur IVN Bergeijk-Eersel - landelijk IVN

Natuurlijk zijn ons in deze 50 jaar een aantal leden door overlijden ontvallen. Twee oud-leden mogen zeker worden genoemd, Freddie Christensen-Wijnen, overleden in februari 1982, een pionierster van het eerste uur en een van de drijvende krachten van onze vereniging waar we veel aan hebben te danken en haar broer Vic die jarenlang een boegbeeld van de vereniging is geweest en die in augustus 1996 is overleden.

Belangrijke ontwikkeling op dit moment is de manier waarop het landelijk IVN het aantal leden wil uitbreiden, maar de wijze waarop dit moet gaan gebeuren, roept bij veel afdelingen nog vragen en discussies op. Het is te begrijpen dat men in Amsterdam wil komen tot een ledenbestand, waarop leden en donateurs vermeld staan (nu zijn dat nog alleen de leden en niet de donateurs). Het is landelijk belangrijk te weten hoeveel mensen sympathiseren met het IVN. Daarom is het ook van belang dat het ledental landelijk stijgt en: hoe meer leden, hoe meer gezag. Een probleem daarbij is de hoogte en de manier van contributie berekenen. Elke afdeling maakt haar eigen begroting aan de hand van de te verwachten inkomsten en uitgaven. De ene afdeling huurt voor vergaderingen e.d. een ruimte, terwijl een andere afdeling een eigen huisvesting moet onderhouden en dat brengt heel andere kosten met zich mee. Dit betekent dat elke


afdeling haar eigen contributie vaststelt op basis van verschillende afwegingen. Vanaf 2013 kunnen belangstellenden zich landelijk in Amsterdam als lid opgeven tegen een contributie van € 24,00 op jaarbasis. Vervolgens wordt – want dat is toch hopelijk de bedoeling – aan het nieuwe lid de mogelijkheid geboden om zich aan te melden bij de IVN-afdeling die het beste past bij de woonplaats van de betrokkene. Stel dat zo’n aspirant lid zich meldt bij onze afdeling. Er ontstaan dan twee verschillende vormen van contributie in een en dezelfde afdeling, namelijk het nieuwe lid met € 24,00 en de zittende leden van de afdeling betalen de contributie zoals deze wordt vastgesteld op onze algemene ledenvergadering. Of moeten alle afdelingen zich vanaf nu gaan associëren aan de contributieheffing van Amsterdam? Het laatste woord hierover is nog niet gesproken.

Afronding Terugkijkend op een halve eeuw IVN Bergeijk-Eersel is er alle reden om dit jubileum uitbundig te vieren, maar ook om te constateren dat er ontzettend veel veranderd is op allerlei gebied, niet alleen in en bij onze eigen organisatie, maar eveneens in de gehele maatschappij. Terugkijkend kan worden gesteld dat onze vereniging al deze veranderingen prima heeft doorstaan. We hebben met uitsluitend vrijwilligers heel veel tot stand gebracht. Alle reden om gewoon lekker enthousiast en met optimisme te blijven doorgaan.

Algemene ledenvergadering van maart 2006

Namens de redactie, Wout Couwenberg

20


1964-2014

puzzelPAGINA

IVN BERGEIJK-EERSEL

Speciaal voor dit jubileumnummer hebben we een prijzenpuzzel uitgevaardigd. Ben je een fervent puzzelaar en heb je interesse in een Thomas Cook and Pour Grill Pan? Los de puzzel op en stuur het antwoord met uw adres naar: [email protected]. Inzending kan tot 15 mei. Op 25 mei zal de winnaar bekend worden gemaakt.

Hoe werkt het Vind alle woorden die verstopt zitten in de lettermassa! De letters die overblijven vormen de oplossing.

O

N

B

E

V

O

E

G

D

E

E

L

W

O

O

R

D

E

E

G

I

R

T

N

I

J

O

K

E

U

M

M

A

O

V

R

S

T

K

I

E

K

N

Z

O

N

T

R

S

T

V

E

O

E

C

R

V

E

T

IJ

D

S

R

U

I

M

T

E

R

T

B

E

H

O

E

D

S

T

E

R

K

N

E

E

R

L

G

D

S

B

R

E

R

R

K

I

F

E

N

D

N

H

I

O

R

M

E

L

IJ

E

G

C

N

T

F

IJ

E

B

A

C

O

A

O

I

R

D

F

H

U

F

IJ

Z

E

N

E

N

H

R

L

N

N

U

V

T

L

I

L

R

P

U

C

E

D

T

D

N

I

O

D

S

E

Z

E

U

D

C

E

L

T

S

E

E

E

G

E

N

W

F

R

U

I

T

M

A

R

K

T

N

P

L

T

O

K

A

E

T

E

T

E

M

E

O

I

E

A

K

K

E

R

G

A

A

R

D

N

S

N

D

S

D

G

V

E

R

E

R

E

N

N

E

K

L

A

A

T

S

T

E

Oplossing: _______________________________________________________________

AFZIFTEN AKKERGAARD BE H OEDSTER CODERING DEELWOORD DIKTE DOORKNEED DROOGTOREN EINDEFFECT FRUITMARKT GOUDERTS GRONDWERK INTRIGE KNIJPERIG LAATSTE LEIEN NATUURZIJDE OBSERVEREN OEVERLIC H T OLIEKAN OMSMEDEN OMTREK ONBEVOEGDE OVER H ANDS RATTENBEET RIC H TSNOER SC H RIJFLEI SECTIE SEINFLUIT SKODA SMALEN TAALKENNER TELER TIJDSRUIMTE TRAMBOEKJE VEREREN VERGULDMES VERLIC H TEN ZIJDELINNEN ZULKE


21

Johan Biemans , , Tis nie zomar iemes

Wie kent hem niet

Om een gesprek met Johan aan te gaan (interview om het netjes te zeggen), en er ook nog iets fatsoenlijks van te maken, is een behoorlijk zware opdracht. Tenminste dat vond ik van tevoren en toen ik een tijdje geleden thuis met hem aan het praten was, dacht ik: hoe krijg je dit toch allemaal gestructureerd op papier. Hij schudt alles zomaar uit zijn mouw, het rolt er allemaal zomaar uit. Van al mijn voorbereidend werk kwam helemaal niets terecht. En daar sta je dan.

Bij binnenkomst nam hij mij onmiddellijk mee naar het hoekje van Jopie, zijn begin 2013 overleden vrouw. Op een tafeltje stonden tussen bloemen enkele foto’s van Jopie zoals Johan haar in zijn herinnering heeft. Een jeugdige foto van haar trok extra mijn aandacht, omdat deze opname was gemaakt tussen de weelderige bloesem van een tulpenboom. Twee jonge bloesems bij elkaar dus. Trouwens een belangrijk deel van de woonkamer herinnert aan zijn familie en natuurlijk zijn kinderen. Bijzonder vond ik ook dat Jopie tijdens de laatste momenten van haar leven opmerkte dat ze de tekst “Het leven was zo goed in het Brabantse Land” op haar bidprentje wilde laten opnemen. Deze wens is uiteraard door Johan ingewilligd. Op de lagere school viel Johan al positief op met het schrijven van zijn opstellen. Veel van zijn klasgenoten zullen aan deze materie zeker een grote hekel hebben gehad, maar hij sprong er telkens op een positieve manier uit. Begin ook maar eens een opstel op die leeftijd met alleen het woord “Sneeuwpret” op het bord. Hij vond het prachtig en het ging hem heel goed af. Het leidde meestal ook tot het voorlezen van zijn “werken”, maar ook meester van Laarhoven vond dit prettig om te doen. Zelf begreep hij op dat moment niet waarom hij steeds werd uitgekozen (dat kwam pas later). Het jonge gezin Biemans was veel met de natuur bezig, met pa en ma trokken ze er wekelijks op uit en dat ook toen al met verrekijker en loepjes. Pa was tuinman bij de paters en dus goed op de hoogte van alles “wat leeft en bloeit” en zo werd er al snel door de kinderen veel kennis opgedaan. Er werd gevist met koperdraad en pa Biemans heeft zelfs ook nog de visclub in Bergeijk opgericht. In zijn zeer jonge jaren beschikte Johan jr. zelfs al over een kleine dierentuin. In jampotjes had hij verschillende soorten insecten

22


bewaard (zeker een verzameling van 10 stuks) en in één ervan zat een coloradokever. De plaatselijke politie heeft op een of andere manier toevallig deze verzameling opgemerkt (of Johan heeft deze dierentuin wellicht vol trots aan bromsnor laten zien) en er ontstond meteen een probleem. De coloradokever moest om het leven worden gebracht, maar Johan jr én Johan sr – die er ook bijstond – wilden deze moord niet op hun geweten hebben. De diender opende vervolgens het jampotje en trapte de kever dood. Waarom toch? In die tijd kwam het vaak voor dat er massa’s coloradokevers werden aangetroffen op aardappelplanten, dus een groot gevaar, maar als er één beestje in een potje zit...

Het ziet er onschuldig uit. Hoe het gezin Biemans al op zeer jonge leeftijd bezig was met de natuur blijkt ook nog uit een andere ervaring die dochter Claud op 5-jarige leeftijd op school meemaakte. Thuis gekomen van een wandeling met de kinderen vroeg pa Biemans aan haar: “En wat heb je allemaal gezien?” Antwoord kort maar krachtig van de dochter: “Niks”. Maar bij de volgende wandelingen werd wel degelijk gezorgd voor kaartjes waarop de namen van de plantjes en de beestjes werden vastgelegd. Later is deze dochter wetenschapsjournalist geworden en ze heeft inmiddels een hele reeks boeken op haar naam staan. Jong geleerd...

Een ander moment van belang in zijn jonge leven (11 jaar) was september 1944. In die maand werd Bergeijk bevrijd door de Tommies en vader Biemans had met de bevrijders een zak tomaten en een paar centen verruild voor een typemachine. Hoe de Tommies hieraan waren gekomen is onbekend. Volgens Johan is het een Duits merk, maar de merknaam is Jdeal en dat klinkt niet echt Duits, maar met wat beter kijken is er ook de tekst “Naumann” te lezen en dat klinkt wel degelijk Duits! Wat wel 100% zeker is, is het gewicht: 16,5 kilo! Als je een typemachine hebt moet er ook getypt worden. Drie maanden lang (en elke dag) heeft hij typeles gevolgd bij de paters Assumptionisten in Bergeijk. Op een bijna Spartaanse manier moest hij blind leren typen. Keek hij toch stiekem naar het papier, dan kreeg hij een ongenadige tik met een latje op de knokkels van zijn vingers. Hij zal frater Thomas niet gemakkelijk vergeten. Op het examen haalde hij wel 397 aanslagen per minuut. Enkele jaren later - in 1948 heeft hij ook nog het diploma kantoorstenograaf behaald.

Late roeping

Na de lagere school in Bergeijk heeft Johan de Mulo “gedaan” in Valkenswaard en is

Johan tussen zijn ouders “met de kleren aan” zoals dat vroeger werd gezegd. daarna vier jaar op kantoor gaan werken. In september 1953 (20 jaar oud) is hij naar Boxtel vertrokken om bij de paters Assumptionisten een nieuw leven te beginnen. In de voorafgaande drie jaren heeft hij lessen in Latijn, Grieks en wiskunde in het patersklooster gevolgd en daarom werd hij in het vierde leerjaar van het gymnasium toegelaten. In de vrije tijd moest er natuurlijk door de studenten ook huishoudelijke bezigheden zoals afwas, corvee enz. worden verricht, maar de paters hadden al snel in de gaten dat Johan erg goed was op de typemachine.

Daarom werd hij als typist “gebruikt” voor het maken van verslagen en het uitwerken van scripties voor de paters, want verschillende van hen studeerden in Nijmegen. Al met al heeft hij in Boxtel veel kennis opgedaan en is er ook geslaagd. In september 1956 vertrok Johan met nog vier Nederlandse novicen voor een jaar naar het Belgische Taintignies aan de Franse grens. Daar wachtte hen een omschakeling in de Franse taal, maar ook dat was geen probleem. Van het noviciaat in Taintignies terug naar de filosofie in Bergeijk was volgens Johan een overgang als een aardverschuiving. Het kloosterleven in Bergeijk voelde niet goed omdat er o.a. streng onderscheid werd gemaakt tussen de filosofie- en theologiestudenten. Uiteindelijk spoorde het leven in dat geestelijk klimaat niet met zijn eigen filosofie over het leven en hij stelde vast dat de late roeping in zijn geval toch echt te laat was gekomen...

Directeur van Stichting Gemeenschapswerk 1958-1993

Duits typemachine van een ogenschijnlijke Engels fabrikaat, maar als je wat beter kijkt staat er ook ergens met piepkleine tekst “Naumann” en dat ziet er toch wel echt Duits uit. Als je heel goed kijkt is er zelfs een spiegeltje te zien!

Gemeenschapswerk. Iets nieuws in Bergeijk; weerstand en onbegrip hoorden van nature bij het Gemeenschapswerk, maar met adviezen van voortreffelijke mensen, leerden ze hem vóóruit zien en het doel altijd recht voor ogen te houden. Verandering en


23

vernieuwing dus. Weerstand werd aan de lopende band ondervonden en van een idealist veranderde hij in de loop van de jaren in een realist. Bergeijk is in 35 jaar ingrijpend veranderd, waaraan door hem en zijn medewerkers een grote bijdrage is geleverd. Johan verwoordt dit als volgt in zijn boek “Bergeijk Diamant in Kempenland”: “We mogen, terugziend op 35 jaar Bergeijk, zeker niet ontevreden zijn. Dat vereiste wel doorzettingsvermogen en een onverwoestbaar idealisme en optimisme”. Dat is erg duidelijke taal! Een gouden idee was het destijds om in de beginjaren een enquête te houden onder de bewoners; er werden zo’n 4500 formulieren bezorgd en men kon een keuze maken uit ruim 40 onderwerpen van algemene ontwikkeling tot sport enz. Een zeer hoog percentage werd teruggestuurd, zodat het Gemeenschapswerk goed zicht had op wat er onder de mensen leefden. Dit was dan ook een belangrijke leidraad voor de te volgen strategie vanaf dat moment. Het is onmogelijk om een korte samenvatting te maken van het door Johan geschreven boek met 210 bladzijden en met meer dan 40 onderwerpen. Ik heb er voor gekozen om alleen de beginjaren van het IVN en dat van het Eichamuseum wat uit te diepen. Maar ik kan het toch ook niet laten om onderstaande bevolkingscijfers uit het boek over te nemen. Waarom? Omdat het zo opvallend is dat het aantal inwoners van ‘t Loo en Weebosch in 35 jaren in aantal bijna gelijk is gebleven, terwijl het Hof ongeveer verdubbeld is.

24

Eichamuseum

De kiem voor dit museum werd in feite gelegd op 06-06-1964 (om 4 uur!) toen Johan met enkele natuurvrienden van de pas opgerichte IVN-afdeling aan de wandel was in de omgeving van het Broven op Riethovens grondgebied waar ze ook de grafheuvels wilden bezoeken. Bij voorkeur werden paden gemeden en liepen ze liever door de ruigte (foei!). Zo kwam het dat Johan voorop lopend in een greppel van een geploegd stuk land een opvallende hoeveelheid scherven zag liggen, waarvan hij onmiddellijk dacht; dat is bijzonder. Om zijn maten af te leiden wees hij echter meteen op zijn horloge om aan te geven dat het hoog tijd was om weer huiswaarts te keren. En zo geschiedde. De andere dag ’s morgens om vijf (!) uur reed Johan op zijn fiets en margarinedoos naar de locatie van de “schervenplek”, de Heesmortel geheten. Binnen zeer korte tijd was de margarinedoos volgeladen met scherven, niet alleen scherven maar ook met verbrand glas en met gesmolten brons. Toevallig vond hij ook nog een gave bronzen Romeinse munt met de afbeelding van Keizer Augustus aan de ene kant en het altaar van Lyon aan de andere kant. Snel naar huis en weer terug voor een volgende lading. Thuis werd alles netjes in kasten met laatjes opgeborgen, gemaakt door Johan sr. Later ging Johan regelmatig terug naar deze vindplaats en op een van die bezoeken sprak een plaatselijke bewoner hem aan: ”Zuukte gij skèèreve? Wilde gij skèèreven hebbe?” Hij bracht Johan naar een andere akker en die lag inderdaad bezaaid met scherven.

Al gauw kreeg Johan assistentie van zijn neef Frans Theuws, toen nog leerling aan het Rythovius College en deze jongeman had grote belangstelling voor archeologie. Weer wat later kwam de medewerking van Gerrit Beex, toen provinciaal-archeoloog in Noord-Brabant. Hij zorgde ervoor dat Johan correspondent werd van de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek in Amersfoort. Tijdens een bijeenkomst in Boxtel van amateurarcheologen liet Johan aan prof. Jules Bogaers wat verbrand terra Sigillata zien. Van verbazing viel hij figuurlijk achterover toen hij de scherfjes zag. Het bleken fragmenten te zijn van een zogenaamde jachtbeker met versiering, die hij noemde: “Het meest luxe aardewerk dat de Romeinen gehad hebben. Maar… dat moet in Nijmegen liggen en komt dat daar bij jullie uit de buurt vandaan?” Hij kon het niet geloven. Deze professor heeft het materiaal tijdelijk mee naar huis genomen om er foto’s van te maken. Vele jaren, zeg maar vanaf 1964 tot en met vandaag, heeft hij de akker en omgeving bezocht om aanvullend materiaal te verzamelen. In de jaren tachtig werden de nederzetting en het grafveld onder regie van Jan Slofstra van het AIVU opgegraven en in kaart gebracht. Dat gebeurde in het kader van de grootschalige opgravingen van het Kempenproject. Ook na de opgravingen bleef Johan deze plek bezoeken en altijd vond hij wel weer iets bijzonders. De waardevolle vondsten moesten op den duur toch op een andere plek worden bewaard en dat was in eerste instantie op een zolderkamertje in het Gemeenschaps-

Inwoners

Hof

Loo

Weebosch

Totaal

01-01-1960

4.338

1.255

613

6.206

01-01-1993

8.523

1.222

703

10.448


Deskundige uitleg van de conservator zelf.

Mooi ingerichte vitrines.

huis aan de Pankenstraat, later in 1971 verhuisden ze mee naar een van de branden inbraakvrije kelders onder Cultureel Centrum ’t Hof. De collectie breidde zich al maar uit en bereikte ook een zodanige kwaliteit dat er door menig archeoloog werd aangedrongen om de plannen voor een museum in daden om te zetten. Een kerngroep van belangstellenden die actief bij de verzameling betrokken was nam het initiatief om de Stichting Eicha in het leven te roepen. Een heemkunde ondersteunende stichting.

de hele voorbereiding en ontwikkeling van dit bouwwerk meegemaakt. Hij ging op 27-06-1993 met pensioen en een paar weken later (op zijn verjaardag!) vond de oplevering plaats. Maar bij de officiële opening in oktober 1993 werd ook zijn boek “Bergeijk Diamant in Kempenland” door hem gepresenteerd.

werk, maar dat moest dan wel in oktober van datzelfde jaar kunnen verschijnen bij de officiële opening van De Kattendans. Met veel zweet, bloed - maar zonder tranen is hem ook dat weer gelukt. Het is een uitgebreide opsomming geworden van wat er allemaal werd bedacht en in gang werd gezet voor de gemeenschap.

Bergeijk Diamant in Kempenland

Met de opening van het nieuwe sociaalcultureel centrum De Kattendans treedt het Gemeenschapswerk een nieuw tijdperk binnen. Bij zijn afscheid op 27-06-1993 werd Johan onderscheiden met een Koninklijke onderscheiding.

Op 11-10-1976 zette de notaris zijn handtekening onder de statuten en stond de weg open voor het verkrijgen van subsidies en die kwamen er dan ook. Op 11-02-1977 werd het Eicha Museum voor geopend verklaard.

Het is bij de meesten onder ons natuurlijk wel bekend dat Johan een begenadigd schrijver, verteller, musicus en entertainer is, maar hij kreeg begin 1993 toch het onverwachte verzoek om een boek te schrijven over 35 jaar Gemeenschapswerk in Bergeijk. Een leuke afronding van zijn

Aan hem werd op 27-12-2008 de dialectprijs “De Vergulde Klomp” uitgereikt, omdat hij

Bij de bouw van de Kattendans in de periode 1992-1993 werd een extra ruimte gereserveerd voor het Eicha Museum, maar in 2009 werd het vernieuwde Eicha Museum onderdeel van Bezoekerscentrum Teutenhuis, gelegen aan de Domineestraat 8a in Bergeijk. Op deze plek met voldoende ruimte kunnen de belangrijke vondsten van zo’n 12000 jaren oud verder tot rust komen en bewonderd worden. Openingstijden: 13.00 - 16.30 uur. De toegang is zelfs gratis.

Kattendans

Aanbesteding na een redelijk korte voorbereiding in april 1992; uit te voeren door Burgmans Bouwbedrijf. Op 28-09-1992 gestart met het grondwerk en al op 14-071993 vond de eerste oplevering plaats. Johan heeft namens Gemeenschapswerk

de kattendans


25

Johan samen met Jopie toen hij in 2008 de Brabantse dialectprijs De Vergulde Klomp kreeg.

als verhalenverteller zich helemaal kon verplaatsen in het Brabants dialect. Deze uitreikingsdatum sprak hem wel zeer bijzonder aan, omdat deze datum zowel de verjaardag van zijn moeder was als de sterfdag van zijn vader. Toch wel een bijzonder moment, maar bij Johan behoren nu eenmaal bijzondere momenten. Het zou mij dan ook niet verbazen als Johan op zondag 25 mei a.s. nog een verassing in petto heeft. Als je de website van Johan opent met: www.johanbiemans.nl dan kun je wel begrijpen dat het onmogelijk is om hem in een paar A-4tjes “neer te zetten”, daarom ook deze verwijzing. Het is verbazingwekkend wat hij aan boeken, (Brabantse)volksverhalen en gedichten heeft gepubliceerd en op muziekgebied heeft hij ook niet stil gezeten, hij is verteller, bekend van Omroep Brabant (heel bekend “Bij wijze van Spréke”), conservator van het Eicha Museum enz.

enz. Ik heb alleen geprobeerd om er iets van te maken en of dat redelijk gelukt is, vraag ik mij echt af. Mijn conclusie: "Tis echt nie zomar iemes!"

boodschap op deze kaart was o.a.: mooie vogels gezien en een aparte natuur waargenomen...

Op 22-01-2014 ging ik tegen de middag weer naar huis na een interessant en heel gezellig (!) gesprek gehad te hebben met Johan. De post was net geweest en er zat een briefkaart in de brievenbus van zijn dochter die in India op vakantie was. De

Bronnen: - Bergeijk Diamant in Kempenland - Ontdekking Romeinse Nederzetting Heesmortel - ’t Schrijverke - Johan Biemans zelf

Namens de redactie, Wout Couwenberg

BOERENweerWIJSHEID ALS DE HAAN NIET KRAAIT VOOR HET AVONDROOD, DAN GAAT HET REGENEN . . . OF DE HAAN IS DOOD

kwaakt de kikker en springt de vis? dan veranderd het weer of blijft zoals het is.

als je de zon tegemoet loopt, blijft de scahduw achter je.. . .

26


Mijn biologisch moment... Ik woon op een boerderij en heb naast mijn man en kinderen, nog een hond, kat, 2 paarden, vissen, 3 hanen en 3 kippen. Mijn kat is een echte stroper. Bijna elke morgen ligt er wel een dood dier aan de achterdeur. Meestal zijn het muizen, maar hij is ook niet vies van een konijntje, een mol of vogeltje.

Dinie van Rooij. Als een konijn gevangen wordt, dan kan zo’n beestje ontzettend gillen. Dus op een nacht….ergens in september of oktober, werden wij wakker van een ontzettende gil. Ik dacht wat is dat nou weer. Zou Remy de kat een konijntje hebben gevangen? Nee… dit geluid is toch anders. Ik ga mijn bed uit en ga kijken. Ik zie in het donker inderdaad iets wat op een konijn zou kunnen lijken… Dit blijkt echter een egel, etend aan mijn kip, te zijn. Remy de kat, zit op een afstandje het tafereel te bekijken. Hij is echter de dader niet. Ik dacht dat kan toch niet, dat doet een egel toch niet. Dat is toch zo’n brave insecteneter. Afijn, ik loop naar buiten om mijn kip te gaan redden. Inmiddels is wel duidelijk dat alle kippen, midden in de nacht, uit het kippenhok zijn. Ze stonden allen buiten te kakelen in de tuin. Ik vermoed, dat de egel het kippenhok in is gegaan, misschien voor een klein eitje of wellicht voor het manke kippetje, wat een gemakkelijke prooi was. Ik wil naar het kippetje lopen, rent ze weg, met de egel achter haar aan. Ik kon ze ook niet meer vinden. ’s-Morgens nam ik aan, dat ze nu wel dood zou zijn. ‘s-Morgens ging ik op zoek naar de dode kip. Ik nam een emmer en handschoenen mee. Ik vond het kippetje met haar hoofd naar beneden in een plantenstruik. Ik trok mijn handschoe-

nen aan en wilde het oppakken. Ineens bewoog ze en fladderde ze weg, om daarna stil te zitten op de oprijlaan, onder mijn auto. Ik zag dat haar billen aangevreten waren, en zag ook in dat dit beestje veel pijn leed. Ik heb er wat drinken en voer bijgezet en bedacht wat ik moest doen. Ik besloot het beestje uit zijn lijden te helpen. Alleen…dit kon ik niet. Ik heb wel 5x die dag met een blok hout boven de kip gestaan om haar te doden. Uiteindelijk heb ik mijn vader gebeld om hem te vragen of hij de kip van zijn lijden wilde verlossen. Toen mijn vader arriveerde, begon wonderbaarlijk de kip weer te bewegen en zei mijn vader dat het wel goed met haar zou komen, als ik haar weer in het kippenhokje zou zetten met wat water en voer. De dag erna zou het wel weer goed zijn. Helaas… die nacht is het kippetje overleden en heb ik haar begraven. Ik ben op internet gaan surfen naar het gedrag en voedsel van de egel. Op Wikipedia staat dat de egel in hoofdzaak een insecteneter is, maar dat hij inderdaad in extreme omstandigheden niet vies is van levende kippen of kuikens. Ik weet nu niet of de omstandigheden extreem waren, maar die egel heeft mijn kip gepakt. Ik kijk nu toch heel anders naar een egel als voorheen. Maar dit is de natuur…. mijn biologisch moment.


27

Natuurtuin ’t Loo 1997-2014 Er was eens een stuk land...

Er was eens een stuk land ... Inderdaad: zo zag de omgeving er op het Loo in de winter van 1997-1998 uit! Van het gebouw (de kleedruimte voor de voetballers) was niet meer overgebleven dan een ruïne en de oude voetbalvelden van Terlo waren in circa 25 jaar onherkenbaar geworden. Af en toe graasden er op dit stuk land enkele paarden... en de kleedlokalen waren voor de dieren een slaapplaats geworden. Voetbalclub Terlo heeft op deze plek gevoetbald van 1950 tot ongeveer 1975 en heeft steeds grote hinder gehad van wateroverlast. De club is het daarna wat hogerop gaan zoeken (richting Luijksgestel) en is op nieuw aangelegde velden gaan voetballen, de voetbalvelden bijna 25 jaar onbeheerd achterlatend…….. Hoe kom je dan toch op het idee om van “zoiets” (ruim 16.000 m2!!) een Natuurtuin op ecologische grondslag in te gaan richten en deze ook nog te willen gaan beheren. Anders gezegd: waar ooit 22 mannen 25 jaar geleden streden om de bal, woekerde nu de brandnetel en allerlei ander “onkruid” en maak daar maar eens een leuke natuurtuin van...

28

en een gebouw in Bergeijk...

...maar de eerste stappen worden gezet!


Eigenlijk onbegonnen werk om aan zo’n klus te beginnen, maar het is na heel veel denkwerk en fysieke arbeid toch gelukt om hiervan een schitterende Natuurtuin te maken én een prachtig functioneel gebouw neer te zetten. Eindelijk een eigen home, waarmee in het verleden zoveel besturen bezig zijn geweest. Met hulp en inzet van zeer veel vrijwilligers van de drie verenigingen is een geweldige prestatie geleverd. Voor het IVN Bergeijk-Eersel is het aanleggen van een Natuurtuin met bijbehorend bezoekerscentrum zeker de belangrijkste gebeurtenis geweest in een bestaansperiode van 50 jaar.

Een terugblik Het begint allemaal in november 1997. De Bijenvereniging doet het verzoek aan Velt (Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze) en IVN om een gezamenlijke film-dia-avond te presenteren. De imkers van deze vereniging hebben het moeilijk met de moderne wereld; de tuintjes worden steeds kleiner en de belangstelling voor het houden van bijen loopt zienderogen achteruit. Men hoopt op deze manier een grotere achterban te krijgen. Op 5 februari 1998 liep de zaal in Westerhoven helemaal vol; minstens 135 bezoekers zijn gekomen. Elke vereniging liet bij de voorstelling aansprekende beelden zien met uitleg over haar activiteiten. De avond was zonder meer geslaagd en zoals het hoort moest er daarna worden geëvalueerd. Deze evaluatie vond plaats twee weken na de filmavond, waarbij ook het exploitatie-overschot moest worden verdeeld. Elke vereniging ontving f 45,00 (!), maar wat belangrijker was dat op deze avond in principe de kiem werd gelegd voor de latere Natuurtuin ’t Loo. Op deze avond werd de vraag gesteld “kunnen wij niet meer en vaker met elkaar omgaan, want we hebben toch zoveel raakvlakken”. Dit leidde nog diezelfde avond tot het plan om de toen al bijna 25 jaar jaren - wegens wateroverlast -

braak liggende voetbalvelden van Terlo om te zetten tot een natuurtuin. Op 4 maart 1998 werd een brief - onderbouwd met een plan - gestuurd naar het college van B en W. van Bergeijk en op 20 mei 1998 kwam het antwoord (al) van dit college: “Om uw initiatieven te ondersteunen hebben wij in principe besloten om U het oude voetbalterrein aan de Terlostraat ter beschikking te stellen onder een aantal nog nader te bepalen voorwaarden. Ook de gemeente heeft enkele plannen die op het perceel gerealiseerd moeten worden, maar wij verwachten dat een en ander in Uw plannen kan worden ingepast”. In latere gesprekken met de gemeente werd naar voren gebracht dat het initiatief van harte werd ondersteund als een van de projecten in het kader van de duurzame ontwikkeling van het buitengebied. Daarna volgden veel gesprekken met de drie verenigingen, maar ook met de coördinatoren van de verschillende werkgroepen, want er was nu wel toestemming van de gemeente, maar de grote vraag was natuurlijk: ■ wat gaat dat kosten? ■ wie zal dat betalen? ■ waar halen we dat geld vandaan? ■ en hoe krijgen we alle plannen gerea liseerd? ■ moeten we een vereniging of een stichting oprichten om de drie vereni gingen in onder te brengen? Statuten samenstellen? Welke notaris? Op korte termijn heel veel vragen die niet zomaar even zijn op te lossen, maar langzaam maar zeker kwam er structuur in de plannen. De vakantie van 1998 bracht enige rust. Op veel fronten (taakverdeling) werd na de vakantie gewerkt aan de plannen, maar wat natuurlijk hoog op de agenda stond, was de vraag “hoe beoordelen de bewoners van ’t Loo de plannen”. Op 3 december 1998

werd onder auspiciën van de gemeente Bergeijk een informatie-avond gegeven over de inrichting van de “oude” Terlovoetbalvelden. De buurtbewoners waren massaal naar het gemeenschapshuis van ’t Loo gekomen om zich te laten voorlichten over de plannen. De wethouders van Ham en Peek deden hun zegje en door de voorzitters van de drie verenigingen werd een uiteenzetting gegeven over de geplande inrichting van de ecologisch aan te leggen natuurtuin. Uitgelegd werd dat men moest denken aan biologisch tuinieren, kruidentuin, poel, bijenhal, wilde plantentuin, een educatieruimte en een tuin die aantrekkelijk is voor vlinders en andere insecten. Een terugkomend belangrijk aspect was steeds dat educatie voor jeugd en volwassenen voorop moest staan én dat de natuurtuin voor belangstellenden vrij toegankelijk moest zijn en blijven. Naast de natuurtuin werd een trapveldje en een speelhoek van circa 4.000 m2 voor de kinderen van ’t Loo aangelegd. Hiermee kwam de gemeente tegemoet aan de wensen van de bewoners van ’t Loo. Door de aanwezige omwonenden werden vragen gesteld welke in hoofdzaak betrekking hadden op mogelijke gevaren van de poel voor kleine kinderen, maar vooral de angst voor bijensteken. De imkers konden deze angst in de gegeven toelichting gemakkelijk wegnemen. Vanaf de ingebruikname van de Natuurtuin is er met betrekking tot de poel en de bijen geen enkel vervelend incident voorgevallen. Deze avond verliep zonder echte meningsverschillen; duidelijk werd gemaakt dat “we” als goede buren wilden samenwerken en dat was kennelijk goed en overtuigend overgekomen. Na afloop bleek dat buurt ’t Loo unaniem achter onze plannen stond. In een brief van 13 november 1998 zegt de gemeente Bergeijk o.a. toe dat zij zal zorg dragen voor: ■ de aanleg van de poel en verbindings sloot


29

In de drie waaiers van het logo worden de drie verenigingen uitgebeeld en het gebruik van het overwegende groen van de tekst en in twee waaiers spreekt natuurlijk boekdelen. De derde waaier in paars contrasteerd hierbij mooi.

■ de aanleg van aanvullende beplanting ■ aanbrengen c.q. aanpassen afrasteringen ■ het cunet maken en beschikbaar stellen van houtsnippers voor de aanleg van voetpaden ■ het afwerken van het overige terrein zodanig, dat het gereed is voor de verdere door uw vereniging aan te leggen detailinrichting ■ het onderhoud (periodieke snoei) van de bestaande rond het complex aan wezige singelbeplanting. Aanvullende bepalingen: De drie gezamenlijke verenigingen zorgen voor het verdere onderhoud en beheer van de natuurtuin. Het terrein moet steeds toegankelijk blijven voor wandelaars. Aan de door de gemeente aangelegde raaminrichting, mag zonder haar toestemming, geen veranderingen worden aangebracht. We hebben steeds optimaal met de gemeente kunnen overleggen en met deze toezeggingen waren we vanzelfsprekend zeer tevreden. Gezegd moet ook worden dat de gemeente er van overtuigd raakte dat “de drie” op overtuigende wijze met haar werk bezig was. Na een intensieve periode van contact met de gemeente werd het terrein in 1999 voor 10 jaar vrijgegeven aan “de drie” en konden we aan de slag met het inrichten. Maar al 6 jaar later bleek dat de Natuurtuin een groot succes was en dat de gemeente daarom besloot het bestemmingsplan in gunstige zin aan te passen! In week 6-7 van 1999 is gepland om de poel aan te leggen. Door onverwachte weersomstandigheden en andere zaken is dit september geworden. Op 02-09-1999 om precies te zijn werd de poel gegraven. Het blijkt al snel dat áls we geld bij elkaar willen krijgen, we meteen een goed onderbouwd plan moeten kunnen overleggen. In maart 1999 hadden we een zogenaamde

30

“Planbeschrijving” gereed (ziet er best professioneel uit!), waarin onze plannen op een rijtje werden gezet te weten: ■ Initiatief ■ Doel en middelen ■ Aanleg poel ■ Bijenhal ■ Ecologische groenten- en fruittuin ■ Ecologische siertuin ■ Wilde plantentuin ■ Bezoekerscentrum De kosten van dit alles werd begroot op f 100.000.-. Hoe haal je zo’n groot bedrag binnen? Grijpen we niet veel te hoog? Maar de trein was eenmaal in gang gezet. (Later zou blijken dat dit bedrag nog veel te laag was begroot.) Tussen alle zaken door hebben we ons in maart 1999 aangemeld voor de “Leefbaarheidwedstrijd Kern met Pit” welke werd georganiseerd door de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij. Deze wedstrijd was bedoeld voor bewonersgroepen die zich verantwoordelijk voelen voor de leefbaarheid in hun wijk of dorp en zich daarvoor willen inzetten. Een belangrijke drijfveer om hieraan mee te doen was het geldbedrag wat daar mee was binnen te halen. Maximaal f 4.000.-, maar ja, dan moet je wel de beste zijn. Zie hierna. Het zoeken naar sponsoren was nu de belangrijkste opdracht. Een lijst met potentiële verstrekkers werd samengesteld en het eerste gesprek vond plaats met een medewerker van de Kamer van Koophandel (regeling Stimulus). Deze toonde grote belangstelling en wilde ons zeker ook advies geven. Binnen een maand ontvingen we bij brief van 21 april 1999 van de KvK het bericht dat het geweldige bedrag van f 31.500,00 (onder voorwaarden) aan ons was toegekend. Een geweldige opsteker. Eén van de voorwaarden was echter, dat uit te voeren werken stimulerend moesten zijn voor de werkgelegenheid m.a.w. niet zelf uitvoeren met vrijwilligers maar door erkende bedrijven. Door het innemen van


dit standpunt moesten wij natuurlijk onze strategie ook aanpassen. Dus niet zelf gaan metselen e.d. maar zorgen dat er voldoende geld beschikbaar werd gesteld om de plannen te kunnen uitvoeren. Ondertussen werd ook hard gewerkt aan de statuten van de nieuw op te richten stichting; hierin zijn veel uren van voorbereiding gaan zitten, vooral ook omdat we niet konden beschikken over organisaties met ongeveer dezelfde structuur. Met de gratis medewerking van notariskantoor Geevers & Muijsson te Bergeijk en Eersel, werd op 25-05-1999 Stichting Natuurtuin ’t Loo officieel “geboren”. Belangrijk in deze oprichtingsakte was artikel 2: “De stichting heeft ten doel het aanleggen, beheren en onderhouden van een natuurtuin in de ruimste zin van het woord, waarin de ecologische samenhang tussen mens en natuur uit eigen omgeving zichtbaar wordt gemaakt en welke ten dienste zal staan voor natuureducatie aan een zo breed mogelijk publiek. De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door: ■ openstellen van de tuin voor publiek ■ het verzorgen van rondleidingen ■ het geven van demonstraties ■ het inrichten van een documentatieruimte ■ het geven van cursussen” Ook deze mijlpaal was weer bereikt. We dachten over het hele proces zeker nog drie à vier jaren te moeten doen om al onze plannen te kunnen verwezenlijken, maar zonder het te beseffen zaten we in een sneltrein zonder noodrem, die niet meer was te stoppen! In april 2000 werd het huishoudelijk reglement voor Natuurtuin ’t Loo afgerond en op 30 juni 2000 kon het logo van Natuurtuin ’ t Loo worden gepresenteerd (zie logo boven). In de drie waaiers worden de drie verenigingen uitgebeeld en het gebruik van het overwegende groen spreekt natuurlijk boekdelen.

Door contacten met de Brabantse Milieufederatie (BMF) kregen we de tip om bij de Provincie Noord-Brabant te informeren naar mogelijkheden voor subsidie. Dit is een gouden tip gebleken. De eerste gesprekken in juli 1999 met medewerkers van de Provincie waren zeer positief, maar er werd ons een deadline gesteld om onze plannen - de bouw van een bezoekerscentrum - te kunnen verwezenlijken en deze deadline was 31-08-1999! We hadden dus slechts enkele weken tijd voor deze plannen. Er was nog een pot met geld via de Subsidieregeling Gebiedsgericht Milieubeleid, maar dan moest vóór 31-08-1999 een volledig onderbouwd plan klaarliggen (tekeningen, berekeningen, begrotingen e.d.) en dat met de vakanties vlak voor de deur. Met de volledige medewerking van Aannemersbedrijf Toonen van ’t Loo te Bergeijk is dit toch gelukt. In de vakantiemaand augustus is door Toonen het bezoekerscentrum volledig op papier gezet met inbegrip van berekeningen en begrotingen. Op precies 31-08-1999 zijn de benodigde stukken persoonlijk door de voorzitster van de Stichting ingeleverd in Den Bosch. Ter plekke werd het plan bekeken en men kon meteen de toezegging doen dat alles naar tevredenheid was aangeleverd. We konden - onder voorwaarden - rekenen op maximaal een bedrag van f 216.326.-! We waren als aan de grond genageld. Met dagtekening 07-10-1999 werd de beschikking officieel afgegeven.

Met duizenden lagen de dode bijen voor de bijenkasten.

Eind juni 2000 gebouw gereed.

Bezoekerscentrum De Wingerd Op het terrein van de al ruim 25 jaar niet meer gebruikte voetbalvelden, stond nog een gebouw dat voorheen werd gebruikt als kleedruimte voor de spelers. Zie hiervoor. De vergunning om de oude kleedruimten te verbouwen tot een bezoekerscentrum werd eind 1999 afgegeven. Aannemersbedrijf Toonders startte in januari 2000 met de verbouwing en eind juni 2000 konden de sleutels aan de Stichting worden overhandigd. Tijdens de bouw werden op het dak zonnecollectoren aangebracht om de boiler van warm water te kunnen voorzien. Werkzaamheden en inrichting van Natuurtuin ‘t Loo Naast het werk op het organisatorische vlak, moest natuurlijk ook fysieke arbeid worden geleverd en niet zo’n klein beetje ook. Om te beginnen werden de populieren rondom het terrein vervangen door verschillende soorten inlandse bomen en struiken. Daardoor kreeg het gebied meteen een heel ander aanzien, maar het was slechts een start. De Biehal Eind juli 2000 werd de bijenhal geplaatst en ingericht. De vrijwilligers van deze vereniging hebben hiermee een enorme klus

Zij-aanzicht van de Biehal.

geklaard. In deze hal is ook een educatieve ruimte gecreëerd om de bezoekers uitleg te geven over het leven van de bijen. Ook veilig achter glas kan deze uitleg worden gevolgd. In 2002 werd een wilgentenenboog aangelegd rondom de bijenhal waar de bezoekers de bijen goed kunnen observeren zonder lastig te worden gevallen door bijen. Deze boog wordt alom geprezen door zijn nuttige functie voor het publiek.

Aanvliegroute van de bijen, gezien vanuit de wilgentenenboog; mooi zijn ook de in 2013 – in het kader van de verbouwing van de Nieuwe Wingerd – aangebrachte zonnepanelen te zien. In juli 2003 een enorme bijensterfte in de bijenhal van Natuurtuin ’t Loo; door boeren in de directe omgeving is het vergif Dimethoaat 4914 N gebruikt, een middel tegen o.a. luis in aardappels. Natuurlijk zijn niet alleen bijen vergiftigd, maar ook duizenden hommels en andere solitaire bijen, zweefvliegen en andere insecten. Deze zaak is onderzocht door de Algemene Inspectie Dienst (A.I.D.). De werkwijze van deze dienst verdient echter niet de schoonheidsprijs, omdat volgens de A.I.D. “niet onomstotelijk kon worden bewezen dat het één veroorzaakt is door het ander”. Schade minstens € 1.600.-.


31

Eco-tuin Door Velt-vrijwilligers is vanaf maart 2000 hard gewerkt aan het aanleggen en inrichten van een gevarieerde eco-tuin, waarbij geen gif en kunstmest wordt gebruikt. In dit onderdeel van de natuurtuin wordt inzicht gegeven over: ■ hoe een moestuin moet worden aan gelegd. Belangrijk is de vruchtwisseling, daarom wordt met 16 vakken gewerkt. ■ het nut van composteren. Het eigen tuinafval composteren is belangrijk, omdat op deze manier de kringloop van de tuin gesloten blijft. Zonder gif en kunstmest trekt de omgeving meer vogels en insecten aan. ■ hoe ook een siertuin kan worden aange legd, waarbij veel kruidensoorten zijn terug te vinden. ■ groenbemesters. Belangrijk is dat na de oogst de percelen niet blootgesteld worden aan de zon. ■ klein- en halfstamfruit en oude graan gewassen.

Wilde plantentuin van boven af gezien; goed is de structuur te zien van in het midden de zon en de naar het midden gerichte veldjes. Rechts zicht op de insectenmuur. Wilde plantentuin IVN Bergeijk-Eersel heeft als belangrijk onderdeel in de natuurtuin een wilde plantentuin aangelegd met meer dan 200 verschillende soorten. Dat was gemakkelijker gezegd dan gedaan, omdat de tot dan in gebruik zijnde wilde plantentuin gelegen was bij het Patersbos (ruim een kilometer uit elkaar). Dit betekende dat alle planten moesten worden verplaatst naar ’t Loo. De tuingroep is eind 1999 begonnen om

de inrichtingsplannen op papier te zetten. Gekozen werd voor een zon in het midden en daarom heen een aantal vakken met bij elkaar horende families, zodat het geheel een logische opbouw kreeg. In het voorjaar van 2000 werden de planten overgebracht naar de Natuurtuin. Omdat in de Natuurtuin met veel meer ruimte kon worden gewerkt, heeft men er een schitterend geheel van gemaakt. Duidelijk leesbare naamplaatjes geven voorts de bezoeker de nodige informatie. Het is elk jaar weer een trekpleister voor de bezoekers. Leuk is het nog om op te merken dat de wilde plantentuin in 1979 van start is gegaan en dat deze bij het 40-jarig jubileum in 2004 25 jaar bestond. In 2014 al weer 35 jaar; een dubbel feest dus. Insectenhotel Ook heeft het IVN met een aantal handige vrijwilligers een “insectenhotel” gebouwd. Dit onderdeel krijgt veel aandacht, omdat van zeer dichtbij het gedrag van de verschillende insecten kan worden gevolgd. Vooral op kinderen maakt dit veel indruk. Onder “Aanleg insectenmuur” (iets verderop te lezen) wordt meer uitleg gegeven over het insectenbezoek. Insectenhotel; in de close-up opname hierna is goed het werk te zien van insecten. Na eitjes te hebben gelegd in de kleine openingen (aangevuld met voedsel!), worden de gaatjes mooi dicht gemaakt.

Deel van een aangelegde eco-tuin met op de achtergrond De Wingerd.

32


Daarnaast moeten worden genoemd: ■ de aangebrachte “zwaluwdraden”, een rustplaats voor huiszwaluwen, boeren zwaluwen en andere vogels. Deze draden zijn een aantal jaren later verwijderd, omdat de begroeiing van struiken en bomen te hoog werd.

Vervanging van de torenvalkkast. ■ een torenvalkkast. We namen veelvuldig een paartje torenvalken waar, maar tot een broedsel is het pas enkele jaren later gekomen. In 2008 werd de torenvalkkast een weinig verplaatst (begroeiing) en voorzien van een degelijker onderstel.

insectenhotel

Helofytenfilter Nog voor de officiële opening van de Natuurtuin werd een helofytenfilter naast het gebouw aangelegd. Dit helofytenfilter is een waterzuiveringssysteem dat werkt met oever- en moerasplanten zoals riet, lisdodde, gele lis en diverse biezensoorten.

De Natuurtuin heeft gekozen voor riet en een vertikaal filter. Het afvalwater (keuken en toilet) wordt opgevangen in een put en daarna wordt het water twee maal per dag in het rietveld gepompt. Na een bevloeiing valt het filter droog en kan er lucht in het zand doordringen, waardoor de zuivering sterk wordt verbeterd. Dit filter voldoet aan de strengste eisen die aan moderne rioolzuiveringsinstallaties worden gesteld. Daarom wordt een rietveld als alternatief voor drukriolering door de overheid goedgekeurd als de bestaande riolering niet binnen 40 meter van de perceelsgrens ligt. Het resultaat is een helder en reukloos eindproduct dat heel goed hergebruikt kan worden om het toilet door te spoelen, de auto te wassen en de tuin water te geven. Financieel In totaal werd ruim f 300.000.- bij elkaar gesprokkeld! Het lijstje van geldschieters, en het gratis ter beschikking stellen van kennis e.d. ziet er als volgt uit (in willekeurige volgorde): Stimulus, Anjerfonds, gemeente Bergeijk, provincie NoordBrabant, Rabobank, Aannemersbedrijf Toonders, VSB-bank, Brabants Landschap en Notariskantoor Geevers & Muijsson. De drie verenigingen zijn deze sponsoren enorm veel dank verschuldigd.

Natuurlijk hebben de drie verenigingen ook financieel bijgedragen in het geheel, maar de grootste inbreng is vanzelfsprekend het vrijwilligerswerk geweest en niet te vergeten de ontvangen prijs “Kern met pit” van f 4.000,00. Zie hierna. Officiële opening zondag 27-08-2000 Onder grote belangstelling is op deze dag ’s middags Natuurtuin ’t Loo feestelijk geopend. Voorzitter Tine Ansems van Stichting Natuurtuin ’t Loo noemde het een klein wondertje, dat de verwaarloosde ruigte van het oude voetbalveld in minder dan een jaar werd omgetoverd tot een lustoord voor liefhebbers van de inheemse planten- en insectenwereld. Na deze openingswoorden werd door gedeputeerde Verheijen van de Provincie de naam van het bezoekerscentrum officieel onthuld. Het gebouw heeft de naam “De Wingerd” gekregen en werd bedacht door Marie Klein Holkenborg. Burgemeester Mw. Bakker-van Assen overhandigde tijdens haar speech een zak met walnoten aan de voorzitster, maar voegde er aan toe, dat de gemeente op een goede plek in de natuurtuin een flinke notenboom zou laten planten (dat is later ook gebeurd, maar jammer genoeg heeft deze het niet “gered”). Na de officiële plechtigheid verspreidden de rustig wandelende en kijkende bezoekers zich over het beschut gelegen terrein, begeleid door de muzikale deunen van het Kempisch Volksorkest. Op deze dag was ook speciaal de koninginnepage uitgenodigd en liet zich aan iedereen, die het wilde, zijn prachtige kleuren zien. Een bekende inwoner van de Kempen schreef later in een van de bladen terecht “Natuurtuin ’t Loo is een plekje om lief te hebben”.


33

Prijs “kern met Pit” In maart 1999 heeft Natuurtuin ’t Loo zich aangemeld voor de “Leefbaarheidwedstrijd Kern met Pit” met als thema “Natuur dichtbij huis”. De wedstrijd “Kern met Pit” is een initiatief van de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij en ondersteunt projecten waarbij bewoners eigenhandig hun leefomgeving verbeteren. In maart 2001 kwam de einduitslag en we hebben de eerste prijs behaald! De jury had met name waardering voor de unieke opzet van het Bergeijkse project, waarbij drie verenigingen de handen in elkaar sloegen. Naar het oordeel van de jury zat het project organisatorisch goed in elkaar en hebben de betrokken verenigingen voortreffelijk samengewerkt en in korte tijd veel bereikt. Ook werd gesteld dat de uitstraling van de tuin veel verder zou gaan reiken dan de gemeentegrenzen. En ze hebben gelijk gekregen! De jury ging overigens niet over een nacht ijs bij het beoordelen van de inschrijving. Regelmatig en onverwachts kwam zij op bezoek. Bij een van die bezoeken werd de opmerking gemaakt dat de poel niet goed lag (we waren hiervan natuurlijk op de hoogte, maar je gaat niet zomaar een poel van ligging veranderen). Maar foutjes mogen worden gemaakt. Uit de 160 inzendingen werden de tien beste geselecteerd (de trofeekandidaten) en daar was “onze” Natuurtuin bij. Het beeldje dat hoort bij deze prijs was gemaakt door de Doesburgse kunstenaar Ad van den Brink. De drie figuren van het kunstwerkje symboliseren de samenwerking van de drie verenigingen. In het midden van het beeld is een bijenkorfje afgebeeld (Bijenvereniging), het vergrootglas verwijst naar het IVN en een brandnetelblaadje staat voor de tuinders van Velt. Jammer genoeg kon van dit beeldje geen foto worden gemaakt, omdat dit tijdens de verbouwing goed was opgeborgen in een van de containers.

34

Het evenwicht was moeilijk te vinden, maar Jos deed erg zijn best zoals je op de foto kunt zien. Het beeld was tijdens de verbouwing tijdelijk in een container opgeslagen en moest daarom even voor de dag worden gehaald. links de landelijke hoofdprijs “Kern met Pit” van dichtbij. Het is een uitnodiging om door de poort naar binnen te gaan. De landelijke themaprijs (de trofeewinnaar dus) bestond uit een prachtige bronzen beeld; een toegangspoort versierd met ranken, bladeren en enkele vogeltjes als ware het een uitnodiging om de Natuurtuin te

bezoeken (zie bovenstaande foto). De prijs werd destijds uitgereikt door de bekende politicus H. Vonhoff. Het heeft de vrijwilligers een goed gevoel gegeven dat uit 160 inzendingen verdeeld over heel Nederland, “onze” Natuurtuin als beste werd beoordeeld.


Op deze landkaart van Nederland is te zien hoe verspreid over het land de deelname in dat jaar is geweest. Interessant is nog om te vermelden, dat Bert Venhovens (zaliger) het houten onderstel van dit bronzen beeld heeft gemaakt. Hij was een meester in het maken van allerlei vormen van houtsnijwerk; als je goed kijkt zie je aan de voorzijde het IVN-symbool. De symbolen van Velt en de Bijenvereniging zijn door hem ook op een van de zijden van dit onderstel aangebracht.

Activiteiten na de opening in 2000

Na de officiële opening hebben de vrijwilligers niet stilgezeten. Het begin was gemaakt, maar iedereen was er van overtuigd dat er “beweging” moest blijven in de verdere ontwikkelingen van de Natuurtuin. Wat is nog meer gerealiseerd?

Foto van de insectenmuur met een lengte van 30 meter, nauwelijks op één foto vast te leggen!

Aanleg insectenmuur Een muur (ho, ho, het zijn twee muren met een ruim doorlooppad) met een lengte van ongeveer 30 meter! Links en rechts in de wanden zijn allerlei mogelijkheden tot bewoning voor insecten e.d. aangebracht. De fundamenten werden in juni 2001 gelegd en in november 2001 was dit bouwwerk klaar. Dankzij de metselploeg kreeg de muur een golvend karakter en zeker met de pannen als afwerking ook nog een zuidelijke Toscaanse uitstraling. Door de lengte van 30 meter ontstaan er veel mogelijkheden: zo zijn er veel soorten houtblokken met gaten van verschillende diameter geboord, maar ook bosjes van bamboestokjes zijn ingemetseld. Deze ruimten zijn bedoeld voor insecten om hun eitjes in te leggen. Er zijn op enkele plaatsen glazen pijpjes aangebracht die er uitgehaald kunnen worden, zodat men mooi het inwendige werk van de insecten kan zien. Vooral de jeugd vindt deze plek prachtig. Met name de schitterend gekleurde goudwespen zijn een lust voor het oog, maar ook het gedrag van de solitaire sluip- en graafwespen zal iedereen verassen en blijven verbazen. Van zeer dichtbij kan de veelal onbekende wereld van een groot aantal ongevaarlijke gevleugelde insecten worden waargenomen.

Natuurlijk begin je met de fundamenten.

Voor iedereen een fantastische ervaring om te zien. Ook veel soorten kastjes werden in de muur aangebracht, waardoor o.a. ook ruimte is gemaakt voor vleermuizen, vlinders en andere insecten. Het metselwerk is niet te mooi afgewerkt, zodat schimmels en kleine planten zich gemakkelijk kunnen hechten. De muur werd bewerkt met karnemelk en yoghurt, zodat er sneller algen op kunnen groeien.

De IVN-jeugd heeft ook een steentje bijgedragen aan de bouw en dat is nog goed te zien ook! Op 14 mei 2002 is “de muur” officieel geopend door wethouder van Balen, waarbij ook de groepen 7 en 8 van basisschool St. Bernardus van ’t Loo aanwezig waren met zo’n 30 kinderen. De kinderen kregen daarbij elk een aardbeiplantje aangeboden door Milieuwerkgroep Kempenland. Bij de opening werd - in het midden van dit bouwwerk - een bordje onthuld met de tekst: “Albert van Ottenplein”, een herinnering aan Albert wegens zijn grote bijdrage bij

Jong en oud aan het werk.

de aanleg van deze insectenmuur. Het is een zware klus geweest, letterlijk en figuurlijk, maar het eindproduct mag er dan ook zijn. Alom zeer grote waardering.

Belangstellenden bij een rondleiding door Bert Venhovens.

Rondleiderscursus Om de Natuurtuin aan een breed publiek te kunnen presenteren, was er behoefte aan een flink aantal gidsen die rondleidingen konden verzorgen. In de periode april en mei 2001 werd een cursus gegeven aan 14 personen om in deze behoefte te voorzien.

Deskundige adviezen van Albert aan de jeugd.


35

Aanleg drainage 2003

Op bepaalde delen van de tuin is er na flinke regenbuien behoorlijke wateroverlast. Vooral in het voorjaar geeft dit problemen bij het weer op orde brengen van de verschillende onderdelen van de tuin. Hopelijk is de overlast na aanleg van de drainage nu redelijk onder controle.

Permacultuur Permacultuur is gebaseerd op natuurlijke principes, eerlijke idealen, samenwerking en eenvoud. Het creëert ruimte voor leven, overvloed en plezier. Het biedt de mensen de mogelijkheid om zich bewust te worden van wat de natuur ons te bieden heeft en de rijkdom te ervaren die ontstaat wanneer we samenwerken met de natuur. In 2002 aangelegd met medewerking van een stagiair van de middelbare tuinbouwschool.

Project natuurgidsen 2003

Drie natuurgidsen van het IVN hebben in 2003 een drietal rondleidingen ontwikkeld met het thema “Insecten in Natuurtuin ’t Loo”. De tocht gaat over het nieuw uitgezette “Dreuzelpad”. Dit pad vormt een basiswandeling waaraan een aantal thematische rondleidingen is opgehangen. De rondleidingen zijn ontwikkeld voor leerlingen van de basisschool, te weten: • een voor de groepen 1 t/m 4 • een voor de groepen 4 t/m 6 • een voor de groepen 6 t/m 8

Bij elk van de wandelingen is een apart werkboekje voor de leerlingen dat bestaat uit opdrachten en puzzels. Het is de bedoeling dat de kinderen de vragen in hun boekje beantwoorden. Na afloop kunnen ze de boekjes behouden. De boekjes hebben de titel “Kriebelende Kruipertjes” meegekregen. Het doel van deze rondleidingen is kinderen op een speelse wijze oog te laten krijgen voor de “kleine kruipertjes”, hun verscheidenheid en hun rol in de natuur. 36

tijgerspin

Deze spinnensoort is in 1996 voor het eerst in Noord-Brabant waargenomen. Oorspronkelijk kwam deze soort vooral in Zuid-Europa voor, maar heeft haar verspreidingsgebied steeds verder naar het noorden uitgebreid. Begin augustus 2000, enkele weken voor de opening, werd de tijgerspin (Argiope bruennichi) in de Natuurtuin ontdekt. Een soort die we daar op dat moment zeker niet hadden verwacht. Het is een van de grootste spinnen van Nederland, maar ook een van de mooiste. Apart aan deze soort is dat omstreeks september/oktober door de vrouwtjes grote cocons met eitjes worden gemaakt, waarin zo’n 250 eitjes worden gelegd; in mei van het volgende jaar komen de jonge spinnetjes pas uit de cocons. Enkele vrijwilligers zijn vervolgens jaarlijks deze cocons gaan tellen. Het resultaat is als volgt: ■ ■ ■ ■

in 2000 in 2001 in 2002 in 2003

127 cocons geteld 699 cocons geteld 177 cocons geteld 26 cocons geteld (eenmalig andere vorm van beheer uitgevoerd)

Hierna is gestopt met de telling. Vooral door het regelmatig aanpassen van beheer in de tuin zijn er uiteraard steeds grote schommelingen, maar deze soort wordt jaarlijks waargenomen. Inmiddels is deze spinnensoort een normaal verschijnsel in onze omgeving. In september 2000 heeft de Natuurtuin met de tijgerspin nog de aandacht getrokken van het Eindhovens Dagblad. Een uitgenodigde journalist heeft foto’s van deze spin gemaakt en een leuk verhaal geplaatst in deze krant. Overigens heeft de Natuurtuin op allerlei andere wijzen ook het nieuws gehaald in week- en dagbladen.

Geel/zwart gekleurde tijgerspin. Opvallend in het web van deze soort Is de zigzagbandering. In september worden in een mooi afgewerkte cocon zo’n 250 eitjes gelegd die omstreeks april/mei uitkomen.


Veel bezoekers; en de inwendige mens wil ook wat.

Stichting Vrienden Natuurtuin ’t Loo

Kempische Natuurmarkt

Na ook weer veel voorbereidend werk is op 4 juli 2002 Stichting Vrienden Natuurtuin ’t Loo opgericht. De Stichting stelt zich ten doel de behartiging van zowel materiële als de immateriële belangen van de te Bergeijk gevestigde stichting, genaamd “Stichting Natuurtuin ’t Loo”; een en ander te verstaan in de ruimste zin van het woord.

Vanaf 2002 worden jaarlijks Natuurmarkten georganiseerd in de tuin. Ruim een half jaar van tevoren is een commissie met de voorbereiding bezig om alles goed te laten verlopen, zoals plannen, vergunningen aanvragen bij de gemeente, parkeerproblemen oplossen, hoe zit het met de veiligheid, catering, de verschillende vormen van pr en last bu not least zorgen dat er het gewenste aantal marktkramen komt te staan. Van de deelnemers aan de markt wordt bovendien verwacht dat zij zich bezighouden met ecologisch en biologische verantwoorde zaken. Alles bij elkaar geen gemakkelijke taak.

De Stichting tracht haar doel te bereiken onder meer door het werven van fondsen, speciaal van particulieren en/of instellingen en bedrijven, die zich als begunstigers van de Stichting Vrienden gedurende een bepaalde periode verplichten tot een door het bestuur van de Stichting Vrienden vast te stellen financiële bijdrage. Inmiddels staan ruim 80 donateurs geregistreerd. Zonder de sponsoring van deze Vrienden zou de in 2013 gestarte verbouwing van De Nieuwe Wingerd (zie hierna) niet hebben kunnen plaatsvinden.

Amaliaboom Ter ere van de geboorte van prinses Amalia (dochter van Willem Alexander en Maxima) is tijdens de boomfeestdag van 2004 door burgemeester Verhoeven van Bergeijk, een koningslinde geplant vlak voor bezoekerscentrum de Wingerd en het is een blijvende herinnering aan deze gebeurtenis.

Op zondag 20-06-2004 werd voor de 3e keer de Kempische Natuurmarktdag gehouden in Natuurtuin ’t Loo te Bergeijk. Het was vooral voor het IVN toch wel bijzonder dat de Commissaris van de Koningin Mw. Hanja Maij-Weggen ’s middags om 14.00 uur de Natuurmarktdag officieel kwam openen. Het werd weer een gezellige en mooie dag met een groot aantal kramen van uiteenlopende aard en er zijn dat jaar zeker 3.000 bezoekers geweest. Op deze dag werd ook in samenwerking met Natuurmuseum Brabant uit Tilburg onder het logo “samenwerking op locatie” een schitterende tentoonstelling gepresenteerd in het kader van 40 jaar IVN Bergeijk-Eersel, waaraan niet alleen het IVN, maar ook Velt en de Bijenvereniging meewerkten. Ook de voorzitter van het landelijk IVN was op deze feestdag aanwezig en feliciteerde onze afdeling met deze mijlpaal, maar liet duidelijk blijken dat men in Amsterdam trots was op wat in Natuurtuin ’t Loo in zo’n korte tijd werd gerealiseerd. Hij schonk vervolgens als cadeau een schilderij met daarop het symbool van het IVN, namelijk een bloeiende lotusbloem.

Ook met de kleintjes wordt rekening gehouden.

Bewegwijzering tijdens de Kempische Natuurmarkt.

Een jaarlijks terugkerend optreden van deze dansgroep.

Jong geleerd, oud gedaan.


37

Grondwatermeter Karel Franken spelend bij de gedenkplaat van zijn vader.

Gedenkplaat Harrie Franken Harrie Franken uit de Weebosch is postuum geëerd voor zijn vele werk voor de Brabantse volksmuziek. Tijdens een indrukwekkende bijeenkomst in Natuurtuin 't Loo werd daar door zijn kleinkinderen een glasplaat met daarop een beeltenis van een vioolspelende Harrie Franken onthuld. Daarna speelde zijn zoon Karel Franken en huidig artistiek leider van het zilveren Kempisch Volksorkest een vioolstuk. Een volle bus gasten uit Chateauroux van de Franse bevriende de Chants et dansers woonden naast vele anderen deze plechtigheid bij. Orkestlid Jos van den Putte heeft op een glasplaat een beeltenis vanaf een foto gegraveerd. Dat is een foto van de laatste keer dat Harrie tijdens de open natuurtuin in 2002 daar met het orkest speelde. 'Harrie overleed op 64-jarige leeftijd in februari 2003.' Torn Bouten en Geert Smits zorgden voor de omlijsting van de glasplaat. Torn Bouten heette tijdens de plechtigheid iedereen welkom. 'Het was jammer dat Nel Franken door een gebroken knie hier niet bij kon zijn. Zij wilde ondanks haar afwezigheid

38

dat dit toch vandaag zou doorgaan. Tot kort voor zijn overlijden arrangeerde Harrie de Kempische volksmuziek voor het orkest en leidde hij het orkest. Harrie heeft veel betekend voor de Brabantse volksmuziek. Deze glasplaat is een symbool van dank voor wat hij voor velen betekend heeft. We uiten onze dankbaarheid door het voortzetten van zijn werk en we doen dat ook met deze tastbare herinnering op deze plek. Als plek voor het gedenkteken kwamen men als vanzelf uit bij deze natuurtuin. Deze ligt halverwege waar hij geboren en overleden is. Harrie was ontzettend verbonden met de natuur. Hij verzette zich tegen de grootschalige ruilverkaveling en zette zich al vroeg in voor ecologisch tuinieren. Door de muziek en dans wilde hij het verleden naar het heden brengen. Dat doet de natuurtuin ook, vertelde Bouten aan een doodstil publiek. Op speciaal verzoek van Nel Franken haalden vervolgens de kleinkinderen het doek rondom het gedenkteken weg. Vervolgens legde zoon Karel Franken zijn vioolkoffer op de grond, haalde daar zichtbaar ontroerd zijn viool uit, bedankte iedereen en speelde hij een droevig stuk. Even later nam de Française Marie Pierre Canals haar draailier en speelde ter ere van Harrie Franken een speciaal voor hem gecomponeerd muziekstuk. Zij herinnert zich Harrie als een vertegenwoordiger van de vrede. 'We zijn blij om hier te kunnen zijn. We denken vaak aan Nel. Harrie is elke dag in onze gedachten. “Toen we van de week de glasplaat in het beton in de grond zetten kwam er een libelle op mijn schouder zitten. Ik zei: Harrie is het goed, ja zei de libelle: aldus Jos van den Putte, waarna er ook even ontspannen kon worden gelachen”.


Het is vanaf het begin een vast gegeven geweest dat waterstand en wateroverlast in de Natuurtuin tot problemen moest gaan leiden. Voetbalclub Terlo is dan ook niet voor niets wegens regelmatig wateroverlast noodgedwongen van deze locatie moeten verhuizen. Nadat in 2003 drainage werd aangelegd, was er toch steeds de vraag: hoe hoog staat het water ondergronds? Op een aantal plaatsen in de omgeving werden reeds geplaatste grondwatermeters bezocht, maar aanschaf hiervan was zeer kostbaar en derhalve dus onmogelijk. Maar toch kwam er een oplossing. Ben Geraerts bood namelijk aan om een grondwatermeter te maken met alles erop en eraan. Ben heeft een grondwatermeter ontworpen die ook helemaal door hem te maken was. In overleg met Nebato, die de benodigde materialen heeft geleverd, kon een roestvrij stalen grondwatermeter worden gemaakt. En in juni 2004 was het dan zover: de grondwatermeter kon worden geplaatst, maar waar? Hiervoor hebben we de hulp ingeroepen van wichelroedeloper Johan Biemans die met bovenaardse krachten de perfecte onderaardse plaats heeft aangewezen. Er bestaan vanaf nu geen ondergrondse geheimen meer. De waterstanden en de regenneerslag worden vanaf die dag keurig vastgelegd. Het is een juweel in de Natuurtuin.

Inderdaad goedgekeurd.

Knaagdierenburcht Overtollige lisdodden moesten eerst worden verwijderd.

Poelonderhoud In de loop van de jaren was men toch niet helemaal meer tevreden met de ontwikkeling van de poel. Vooral het grote aantal lisdodden werd steeds meer een doorn in het oog. In het verleden is de lisdodde ongevraagd in de poel aangebracht en was daarna door de vrijwilligers met schop en laarzen aan niet meer onder controle te houden. Op 6 september 2007 om 10.00 uur werd door loonbedrijf Fiers uit Luijksgestel begonnen met het verwijderen van de lisdodden, het verschralen van de zijkanten en het uitbreiden van de poel (we wilden ook wat “meer water zien”). De machinist had dit werk meer gedaan, want zonder problemen

Maar ook moest de poel worden uitgediept en groter gemaakt.

Natuurtuin en een viergangendiner

heeft hij de klus geklaard. Vooral door het verschralen van de zijkanten krijgt de natuur de kans om meer variatie in de begroeiing aan te brengen. Opvallend was dat in de uit de poel gehaalde grond nauwelijks of geen “leven” was waar te nemen. Daarvan was in elk geval meer verwacht. Om circa 16.00 uur was de poel veranderd in een enigszins kaal geval, maar daar weet de natuur op korte termijn wel een oplossing voor te vinden. En een blik op de grondwatermeter gaf aan dat de grondwaterstand door de uitbreiding van de poel en het verwijderen van een deel van de bodem, met 5 cm was gedaald tot 73 cm.

Laat nu de natuur maar zijn gang gaan.

Na veel denkwerk en noeste arbeid is in 2006 een burcht ontstaan voor dieren die begrijpen waarvoor dit is gemaakt. Er zijn veel tegels, zand en stenen verplaatst en er is ook met houtstammen en dakpannen gewerkt, zodat voor elk beest wel een plekje kan worden gevonden. Zo zit de burcht vol met kleine en grote gangen en pijpen, maar ook verhogingen, aparte en onverwachte wendingen. Elk dier kan deze burcht gebruiken om in te schuilen, te slapen, te eten maar ook om voor het nageslacht te zorgen. In de kleine poel voor de burcht is plaats voor vogels om het verenpak even op te poetsen, maar ook de salamander heeft er zijn plek gevonden.

Dit is maar een gedeelte.

Een groepje van vier vrijwilligsters kookt elke eerste vrijdag van de maand een biologisch-, ecologisch-, vegetarisch viergangendiner. In november 2000 werd het eerste diner in deze vorm geserveerd en nog steeds bestaat de groep uit dezelfde personen. In De Wingerd is plaats voor circa 22 gasten en doorgaans zijn de eetavonden al maanden tevoren volgeboekt.


39

Plaatsing informatieborden Al langer bestond er behoefte aan om de bezoekers van de Natuurtuin informatie te bieden over allerlei onderdelen van de tuin, maar ook hier weer speelden dan de financiën een belangrijke rol. De oplossing kwam onverwachts via het IVN. Er kon namelijk bij het IVN via de “Campagne IVN NatuurNetwerk” een onderbouwd verzoek worden ingediend om subsidie voor projecten. Resultaat hiervan was dat naar aanleiding van het ingediende verzoek in 2006 € 1000,00 werd toegekend onder voorwaarden dat in publicaties en op de infopanelen melding werd gemaakt van de subsidieverstrekker en waarbij tevens het IVN-logo moest worden opgenomen. Vervolgens is er in 2007 met medewerking van de Vlinderstichting een tentoonstelling gehouden in de Natuurtuin en ook hiermee

konden we € 500,00 scoren. Hierdoor waren er toen voldoende geldmiddelen om tot aanschaf over te gaan. De organisatie had ondertussen natuurlijk ook niet stil gezeten en had ruim van tevoren al contacten gelegd met een bedrijf dat deze panelen kon maken. Ook de teksten en de tekeningen in zwart-wit op de panelen zijn goed voorbereid aangebracht al heeft dit toch wel wat hoofdbrekens gekost. Nu nog de standaarden voor de panelen, want die waren niet in de prijs inbegrepen. Ben Geraerts heeft voor zo’n 25-tal panelen gezorgd voor roestvrijstalen standaarden. Als gegoten passen deze standaarden! Na 7 jaar zien de informatieborden er nog prima uit. Op deze borden staat onderaan de tekst: “Gerealiseerd dankzij een bijdrage van de

Campagne IVN NatuurNetwerk”. Weer een mooie aanwinst voor de Natuurtuin.

Afbeelding voor de Kruidentuin op een informatiebord

De Kruidenspiraal Enkele jaren geleden bracht het vrijwilligersuitstapje een bezoek aan Yggdrasil in Tienen (België). Yggdrasil is een didactischecologische ontmoetingsplaats voor permacultuur of duurzame landbouw. Zij willen in de praktijk laten zien hoe je tuin te laten groeien tot een plek om van te genieten, en tegelijk voedsel en kruiden te kweken op een manier die de natuur ondersteunt. In deze tuin maakten we kennis met de

kruidenspiraal en ontstond het idee om dit ook in de natuurtuin te realiseren. In 2007 werd dit gerealiseerd. Een kruidenspiraal bevat door de vorm ruimte voor kruiden die veel zon en warmte nodig hebben maar ook kruiden die wat meer van de schaduw en vocht houden. Het is ideaal om een kruidenspiraal vlak bij de keuken te plaatsen zodat je gemakkelijk

over verse kruiden voor bij het koken kunt beschikken. Je kunt afhankelijk van hoe groot je de kruidenspiraal maakt verschillende kruiden erin planten zoals bieslook, peterselie, rozemarijn, etc. Ook kun je er planten in zetten die zeer geschikt zijn om thee van te zetten zoals munt, citroenmelisse, salie, etc. Het is nuttig de planten in de kruidenspiraal naar behoefte bij te snoeien en vaak kunnen de afgesnoeide delen prima gedroogd worden om zo gedroogde kruiden van te maken. Met een kruidenspiraal kun je op een relatief kleine ruimte een ruime diversiteit aan nuttige planten met verschillende zon-, warmte- en vochtbehoeftes bij elkaar kweken. Slim, gezond en lekker! Men heeft goed geluisterd, want de aanwinst is inderdaad erg dicht bij de keuken geplaatst.

Mooi opgestapelde stenen werken makkelijk.

40


Plaatsen nestkasten Natuurlijk horen er ook nestkasten in de Natuurtuin te worden opgehangen. Voor de vogelwerkgroep van het IVN geen enkel probleem. In 2006 werden nestkasten voor diverse soorten vogels gemaakt en opgehangen. Jaarlijks worden in het najaar de nestkasten schoongemaakt en zo nodig gerepareerd.

Het nodige plezier bij het ophangen van de nestkasten

Educatie: verschillende soorten nestkasten met toelichting.

Boomfeestdagen

De zon als tijdmeting

Sinds de oprichting van de Natuurtuin wordt jaarlijks in de natuurtuin aandacht besteed aan de Nationale boomfeestdag. Er worden bomen en/of struiken geplant en jaarlijks worden ook de paden voorzien van verse houtsnippers. Naast plantwerk is er ook ruimte voor een educatief spelprogrammaatje. In de kernen van de gemeente Bergeijk worden ook activiteiten gepland.

Het idee om een zonnewijzer te plaatsen in de Natuurtuin ontstond ergens in het voorjaar van 2009. Frans Soers uit Budel heeft ons met behulp van een diavoorstelling uitleg gegeven over verschillende typen zonnewijzers en wat voor ons de beste zou kunnen zijn. Er werd gekozen voor een vlakke zonnewijzer van Brou, dit is een Franse plaats Bourg-en-Bresse waar zich de oudste van dit soort bevind uit de 16e - 17e eeuw.

■ Tijdens de Nationale Boomfeestdag met als thema "Bomen Verbinden" die op woensdag 7 april 2004 werd gehouden i.v.m. het overlijden van Prinses Juliana, werd in de natuurtuin een geboorteboom voor Prinses Amalia geplant. ■ In 2007 was op 21 maart de viering van de 50e nationale boomfeestdag met het thema ‘Bomen en Muziek”. De gemeente Bergeijk schonk ter gelegenheid van deze gebeurtenis een daklinde met boombank waarop alle namen van de Bergeijkse basisscholen staan vermeld. ■ In 2010 “Bomen maken onze Buurt” was dit tevens het 10 jarig bestaan van de natuurtuin. Er werden toen drie essen geplant die in de top verbonden werden om de bindende kracht van de drie partijen Bijenhoudersvereniging Bergeijk e.o., IVN (Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid) Bergeijk-Eersel en Velt (Vereniging voor ecologische leef- en teeltwijze) Bergeijk / Eersel te onder strepen.

Hoe werkt nu de zonnewijzer. Onze zonnewijzer is een puur natuurlijk exemplaar wat wil zeggen dat de aflezing op de stenen de echte zuivere zonnetijd geeft, maar pas nadat je de bijstaande tekst en correctiecurve goed hebt gelezen komt deze tijd overeen met je horloge. Je wilt uiteindelijk toch weten hoe laat het echt is. Volg de gegeven uitleg op het informatiebord en je weet snel “hoe laat het is”.

Op bovenstaande foto staat Jay van het jeugd-IVN met de handen omhoog en tegen elkaar, en als een echte wijzer (gnomon) geeft hij de zonnetijd aan (let op de schaduw). Sinds 2011 kan men in de natuurtuin de echte zonnetijd aflezen. Met vereende krachten hebben de vrijwilligers er (weer) iets heel moois van gemaakt.

Ter nagedachtenis aan het overlijden van Tiny van Beek werd vlak bij de Biehal dit benkske geplaatst. Tiny was behalve imker ook een van de pioniers bij de oprichting van Natuurtuin ’t Loo. Het Sleutelblad • april 2014 • IVN Bergeijk-Eersel • jaargang 28 • nummer 2

41

De Nieuwe Wingerd

In het jaar 2000 waren we ongelooflijk blij dat we met de drie verenigingen gezamenlijk konden beschikken over ontmoetingsruimte De Wingerd, een nieuw gebouw gebouwd op de fundamenten van oude kleedruimten van voetbalclub Terlo. Na dertien jaar voldoet het gebouw op een aantal vitale punten niet meer aan de eisen van deze tijd. De toiletruimte is beperkt, de berging te krap voor de grote groep vrijwilligers, de keuken moet worden aangepast, de stenen vloer is vooral in de winter erg koud, de dakpannen zijn op sommige plaatsen toe aan vervanging en de vergaderruimte is vaak te klein. Aanvankelijk werd gedacht aan deeloplossingen, maar uiteindelijk is toch besloten een nieuw totaalplan te maken waarbinnen de benodigde vernieuwingen stapsgewijs kunnen worden uitgevoerd.

Er is gekozen voor een ecologisch gebouw met zoveel mogelijk natuurlijke en herwinbare materialen, zo duurzaam mogelijk dus. De buitenwanden zijn bekleed met inlandse en Scandinavische lariks en er is vlaswol gebruikt als isolatie. Niet alleen uit financieel oogpunt werd gekozen voor red cedar leien op het dak, maar anders was er ook een veel zwaardere en daardoor inderdaad duurdere dakconstructie nodig geweest. Het aanbrengen van dit grote aantal leien is overigens wel een hels karwei geweest. Het is een Canadees product met AFC-keurmerk; geschatte en verwachte levensduur 50 tot 100 jaar.

Mooi is te zien hoe de red cedar leien [8000 stuks] zijn aangebracht. Het past allemaal precies.

Op 01-04-2013 werd na een half jaar van voorbereiding begonnen met de afbraak en het graafwerk. Er is 450m3 grondwerk verwerkt aan zwarte grond en ophoogzand. Nog enkele getallen: ■ 30 m3 beton verwerkt. ■ 800 kg constructie staal verwerkt. ■ 10.000 rvs schroeven verwerkt ter be vestiging van Siberische Lariks aan buiten- en binnenwanden. ■ 20.000 rvs spijkers verwerkt aan 231 m2 red cedar dak singels (8.000 stuks!). ■ 1.000 m1 houten ribben van diverse afmetingen verwerkt in dak en wanden. ■ Enz. enz.

42

De verwarmingsinstallatie De nieuwste vorm van duurzaam comfort is toegepast. Deze zorgt zowel voor een aangename warmte in de koude periode, maar ook voor verkoeling in de zomer. Met 80% schone energie uit de buitenlucht levert dit product een enorme besparing op. En dat zonder ingrijpende voorzieningen als een grondboring! Ook een aparte airco en een cv-ketel zijn niet nodig en een gasaansluiting evenmin. Zelfs bij -20°C haalt deze warmtepomp nog warmte uit de buitenlucht. Het veroorzaakt geen lawaai en er bestaat geen overlast van tocht. Kortom een installatie met een hoog rendement dat ook nog uiterst energiezuinig is.


Financieel plaatje Hoe krijg je dit toch allemaal financieel voor elkaar? Met eigen middelen uit Stichting Natuurtuin ’t Loo en Stichting Vrienden van Natuurtuin ’t Loo (zie hiervoor) werd gestart met het maken van plannen, het voeren

van gesprekken, benaderen van sponsoren, vergunning aanvragen bij de gemeente enz. enz. Maar uiteindelijk is het allemaal gelukt. Dat wordt hier wel gauw eventjes neergeschreven, maar het heeft veel zweetdruppeltjes en inspanning gekost. Zeer veel dank aan alle sponsoren, personen en bedrijven die hun medewerking hieraan hebben verleend. Zij zijn een onmisbare steun geweest. Voor materiaalkosten en specialistisch vakwerk zoals loodgieterswerk en energievoorziening hebben de bouwkosten circa € 160.000,00 bedragen, maar aan uurloon mag aan de vrijwilligers van de drie verenigingen zeker € 100.000,00 worden toegerekend! Een formidabel resultaat. De vrijwilligers hebben lang en keihard gewerkt en ze mogen terugzien op een fantastisch resultaat. Zonder de vrijwilligers was deze klus onmogelijk geweest. Het heeft heel veel energie gekost, maar voor de vrijwilligers is het een grote voldoening geweest om hieraan te kunnen meewerken. De verwachting is overigens wel dat we nu met deze Nieuwe Wingerd een soort eindstation voor de toekomst hebben bereikt.

1997

Eindconclusie Met medewerking van een zeer grote groep vrijwilligers is een fantastisch plan gerealiseerd, maar zeer belangrijk, ook “in beweging” gehouden. Daarom is Natuurtuin ’t Loo een tuin vol blijvende herinneringen maar vooral een tuin om heel lief te hebben...

2000

2014

Namens de redactie, Wout Couwenberg Het Sleutelblad • april 2014 • IVN Bergeijk-Eersel • jaargang 28 • nummer 2

43

EEn greep uit de oude doos... een paar mooie moment-opnames

Jong geleerd, oud gedaan.

Kievitsnest

Even uitrusten.

Even pauzeren.

44



Even goed kijken hoe het moet. Wie kijkt naar wie?

Snel bijgeleerd. Klaar voor de start.


45


46

kleurplaat voor de jeugd


Instituut voor natuur educatie & duurzaamheid

IVN Instituut voor natuur educatie en duurzaamheid Het IVN is een vereniging voor natuur- en milieueducatie van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer natuur en een betere kwaliteit voor het milieu, opgericht in 1960. Verspreid over Nederland heeft het IVN 180 lokale afdelingen. Ongeveer 22.000 leden zetten zich in voor natuur en milieu. De beroepsorganisatie van het IVN, met een landelijk bureau in Amsterdam en 11 provinciale consulentschappen, ondersteunt en adviseert allen die - vrijwillig of beroepsmatig actief zijn op het gebied van educatie, voorlichting en communicatie over natuur, milieu, duurzaamheid en leefbaarheid.

IVN Bergeijk-Eersel is opgericht op 26 mei 1964 en telt circa 175 leden en donateurs.

Doelstellingen

Door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten willen wij er toe bijdragen dat de bevolking (en met name de jeugd) zich bewust wordt van de relaties tussen de mens, zijn cultuur en de levende en niet levende omgeving. Mogelijkheden scheppen voor het totstandkomen van deze bewustwording, via zelf beleven, zelf ontdekken en kennis verrijken. Een bijdrage te leveren tot hun ontwikkeling voor natuur- en milieubesef, hetgeen wil zeggen dat de mensen zich mede verantwoordelijk voelen voor, en in harmonie wensen te leven met andere levende wezens en de stoffelijke wereld.Deze doelen willen we bereiken door het organiseren van allerlei educatieve activiteiten waardoor de bevolking in het werkgebied bereikt wordt.

Het ondersteunen van het werk van het onderwijzend personeel van scholen, gevestigd in ons werkgebied. Hiertoe zijn diverse werkgroepen actief.: • • • • • • • • •

Werkgroep wandelingen en excursies Werkgroep voorlichting- en dia-avonden Werkgroep scholenwerk ad hoc Werkgroep jeugd IVN Werkgroep wilde plantentuin Werkgroep cursussen Werkgroep onderhoud en instandhouding van Natuurtuin ’t Loo mede t.b.v. educatie Werkgroep vogels Werkgroep vlinders en libellen

Lid worden?

Interesses

Naam:..................................................................Voorletters:........................ Adres:............................................................................................................. ....................................................................................................................... Telefoon: ( ) - .................................................................................... Email:.............................................................................................................

Mijn interesse gaat uit naar:

Wenst lid te worden van IVN Bergeijk/Eersel als: Landelijk lid € 17,50

(Als landelijk lid ontvangt u ook vier maal per jaar 'Mens en Natuur')

Donateur € 10,50 Huisgenootlid € 3,50 € 13,50 Jeugdlid

Jeugd - IVN Vogels Zoogdieren Vlinders-Libellen Paddestoelen Insecten algemeen Wilde planten Fotografie Anders, nl: ................................. ....................................................... ....................................................... ........................................................


47

Instituut voor natuur educatie & duurzaamheid Indien onbestelbaar retour aan: Dinie van Rooij Hees 32 5521 NV Eersel

het sleutelblad jaargang 28 nummer 2 april 2014

Recommend Documents