Het rendement van kwaliteit

Het rendement van kwaliteit Kleine & Galjaard, December 2008 Het is goed en noodzakelijk bredere maatschappelijke kosten en baten in beeld te brengen. Het gaat er in feite om op welke wijze een brede kosten-baten benadering het project kan helpen de juiste beslissingen te nemen en afwegingen te maken, hoe kan worden bijgedragen aan het bewust worden van de plussen en minnen van investeren in kwaliteit. Je kunt, om te beginnen, klassiek gaan rekenen en tekenen. De klassieke reken-en-tekenbenadering is waardevol, maar leidt slechts tot een getal in €. Een bredere benadering daarentegen geeft naast de €’s ook het maatschappelijk rendement weer. In 2001 is een leidraad OEI (Overzicht Effecten Infrastructuur) uitgebracht door de ministeries van Economische Zaken en Verkeer en Waterstaat. Daar zijn vervolgens aanvullende handreikingen voor ontwikkeld, waarbij ruimtelijke kwaliteit ook expliciete aandacht heeft gekregen. Zo publiceerde het Ministerie van VROM in 2006 de Methodiek Ruimtelijke Kwaliteit in de MKBA. Daarin wordt aangesloten op de Habiforum-matrix. Om al in de vroege fasen van een project álle (maatschappelijke) kosten en baten mee te kunnen laten tellen is een eerste hulpmiddel ontwikkeld en aangegeven hoe het maatschappelijk rendement van een project in beeld gebracht zou kunnen worden. Per kwaliteitskenmerk moet expliciet worden gemaakt welke maatregelen genomen worden en wat daarvan de effecten zijn. De uitkomst kan naast de klassieke uitkomst van de grondexploitatie worden gezet. Waar een negatief resultaat van de grondexploitatie staat tegenover een positief maatschappelijk rendement zal het gesprek verder moeten gaan over een mogelijke dekking van het tekort. Waar een positief resultaat van een grondexploitatie staat tegenover een negatief maatschappelijk rendement worden kosten afgewenteld; hier dient de kostenopbouw van de grondexploitatie kritisch onder de loep te worden genomen. Voor de herkenbaarheid en consistentie is gekozen om aan te sluiten bij de Habiforum matrix. In het concrete project kan vervolgens de vertaalslag worden gemaakt naar de relevantie voor dat project. Vervolgens kan per kwaliteitsbegrip worden aangegeven welke maatregelen kunnen/moeten bijdragen aan het realiseren van die ambitie, en vervolgens kan per maatregel worden aangegeven welk effect (+/-) dat heeft. Voor een volledige MKBA verwijzen wij naar de genoemde leidraden.

Het rendement van kwaliteit Bureau PAU BV – Jan Kleine & Roos Galjaard

Aan de slag 1. Klik hier voor de invuloefening ter bepaling van de financiële kosten en opbrengsten van uw project. 2. Klik hier om het maatschappelijk rendement van kwaliteit te bepalen. 2.A Kies de ambities van uw project.

Gebruiks-waarde

Economisch belang

Sociaal belang

Ecologisch belang

Cultureel belang

Bereikbaarheid (inclusief verkeersveiligheid)

Toegang

Schoon milieu

Culturele integratie

Keuzemogelijkheden

Veiligheid

Culturele verscheidenheid

Rust en ruimte

Eigenheid

Gecombineerd gebruik Belevings-waarde

Profilering Aantrekkelijkheid

Verbondenheid Leefbaarheid Identiteit

Toekomst-waarde

Flexibiliteit

Diversiteit Verscheidenheid

Schoonheid der natuur

Ecologische voorraden (biodiversiteit en water)

2.B Dit zijn de maatregelen t.b.v. de ambities (2de kolom) 2.C Dit is het maatschappelijk rendement (3de kolom)


Erfgoed Culturele vernieuwing

Ambitie

Maatregel

Rendement

Bereikbaarheid

Aanleg van nieuwe verbindingen Toevoeging van modaliteit Aansluiting op aanwezige modaliteiten Verhoging aantal ritten openbaar vervoer Vergroting capaciteit stations/perrons Verkeersmaatregelen ter bevordering van doorstroming van het verkeer Koppeling aan ‘backbone’ en installatie UMTS masten Functiemenging Verbeteren van specifieke kenmerken van bedrijfsterreinen zoals bereikbaarheid, milieuruimte, zichtbaarheid en uitbreidingsmogelijkheden Gebruik maken van bestaande kenmerken zoals gunstige ligging t.o.v. bewoning Toevoegen van onderscheidende kenmerken, zoals behoefte aan grote milieuruimte (voor groothandel bijv.) Nabijheid tot opleidingsinstituten i.v.m. potentieel personeel Toevoeging van hoogwaardige groene, blauwe of rode inrichtingselementen Ontwerpen van gebouwen voor flexibel gebruik in de tijd (bijv. prefabrikage) Bestemmen van gronden voor meerdere doeleinden (bijv. natuur en waterberging) Vergroting capaciteit infrastructuur/openbare voorzieningen Beheersmaatregelen, buurthuizen, opbouwwerk

Reistijd reductie Reistijd reductie Reistijd reductie

(transportafstand, frequentie, verkeersafwikkeling, verkeersveiligheid en ICT voorzieningen)

Gecombineerd gebruik (nabijheid, imago en identiteit)

Aantrekkelijkheid leefomgeving (kwaliteit openbare ruimte) Flexibiliteit (gebouwen, gronden en planopzet)

Toegang (participatie, extra voorzieningen, sociale interactie)

Realiseren postkantoor, huisartspraktijk e.d. op loopafstand Toevoegen of verbeteren van ontmoetingsplaatsen, zoals pleinen, buurthuizen


Reistijd en wachttijd reductie Reistijd en wachttijd reductie Reistijd reductie Internet e.d. Luchtkwaliteit Meerwaarde grond en vastgoed

Meerwaarde grond en vastgoed Meerwaarde grond en vastgoed

Meerwaarde grond en vastgoed Toename van de vastgoedwaarde Vermeden kapitaalvernietiging door verlenging van de levensduur Vermeden extra kosten indien functies apart gerealiseerd zouden worden Vermeden kosten van o.a. sloop bij latere aanleg Vermeden kosten van vereenzaming, verhuizen en criminaliteit Reistijd reductie Vermeden kosten van vereenzaming

Keuzemogelijkheden (passende woningvoorraad) Verbondenheid (sociale binding)

Leefbaarheid (menselijke maat, behagelijkheid, sociale veiligheid, herkenbaarheid/overzichtel ijkheid, schoon en heel/geen verpaupering

Diversiteit/verscheidenheid

Veiligheid (externe veiligheid, veiligheid tegen overstroming, grondwateroverlast en stevigheid bodem)

Schoon milieu (schone bodem, geen geluidshinder, geen stank, schone lucht, waterkwaliteit, afwezigheid trillingshinder)

Maatregelen die het woningaanbod laten aansluiten op de woningvraag, bijv. samenvoegen van te kleine woningen, functie verandering van panden Beheersmaatregelen, zoals opbouwwerk Woningaanbod dat past bij wensen oorspronkelijke bewoners, voorrangsregels Bouwen in hofjes, het kleinschalige dimensioneren van openbare ruimtes en gebouwen Tochtvrij bouwen, geen weerkaatsende materialen en neonverlichting, bomen planten Verbeteren overzichtelijkheid van de openbare ruimte, straatverlichting, politiekeurmerk voor wijken etc. Het aanbrengen van landmarks en contrasten (hoog/laagbouw), geen abrupte overgangen Sloop van slecht onderhouden gebouwen, mogelijk gecombineerd met functieverandering; stimulering particuliere woning verbetering en aanwijzing intensieve beheersgebieden Uniform woningaanbod op buurtniveau Routering voor gevaarlijke stoffen, afstanden tussen kwetsbare objecten en bronnen, verbeteren zelfredzaamheid Verkleinen overstromingsrisico door vergroten bergingscapaciteit of afvoer capaciteit Vergroten ontwateringsdiepte door drainage of ophoging Bouwrijp maken middels integraal ophogen 100 % bodemsanering Geluidswallen, geluidluw asfalt, maatregelen bij ontvanger (dove gevel) Geurfilter en bufferzone aanleggen


Uitgespaarde leegstandkosten door hogere bezettingsgraad en uitgespaarde huursubsidie Vermeden verhuiskosten Vermeden verhuiskosten Uitgespaarde bouwkosten door voorkomen overdimensionering en extra grondaankoop Minder gezondheidsklachten, beschut parkeren, besparing op energierekening Minder materiële schade per delict en minder emotionele schade per persoon Minder verdwalen en dus minder omrijden en minder te laat komen Minder leegstand, hogere waarde, vermeden kapitaalvernietiging, vermeden verhuizingen

Minder spanningen en burenoverlast, minder verhuizingen, minder woningonderhoud Vermeden gevolg schade

Reductie van verwachte overstromingsschade Reductie van verwachte schade door grondwateroverlast Afname risico verzakking van wegen en tuinen Hogere waarde van woning op 100% schone grond Minder gevolg schade (geluid) Minder gevolg schade (stank)

Rust en ruimte (aanwezigheid groen, aaneengeslotenheid, openheid, rust,

Natuurschoon (afwisselendheid) Schoonheid der natuur (waterpartijen) Voorraden (biodiversiteit, strategische watervoorraden)

Bronmaatregelen aan verkeer, infrastructuur en industrie Voorkomen van watervervuiling, zuiveren en beheer, scheiden schone en vuile waterstromen, doorspoelen Niet bouwen boven of naast spoorlijnen, snelwegen en industrie, bouwkundige aanpassingen Toevoegen van groengebieden Realiseren of significant verbeteren van groencorridors/schakelingen/verbin dingszones Lage begroeiing, bouwen in bestaand stedelijk gebied Verbieden actieve recreatie, verbod op groepen passanten Toevoegen of significant verbeteren van verschillende natuurtypen, planten van bomen e.d. in woonwijken Graven open water, inrichting oevers Maatregelen die bijdragen aan corridors, versterken ecotopen, introduceren van zeldzame ecotopen en herstellen rust Behoud van bestaand oppervlakte water en aanleg nieuw oppervlakte water

Culturele integratie

Gemengd woningaanbod op wijkniveau

Culturele verscheidenheid

Uniform woningaanbod op buurtniveau

Eigenheid (landschapselementen, landschapspatroon, bebouwingskenmerken)

Bescherming van bestaande en aanwijzing van nieuwe monumenten Toevoegen of verwijderen van functies die resp. specifiek wel en niet behoren tot een landschapstype Maatregelen die bijdragen aan het instandhouden en integreren van


Minder zichthinder (smog), betere volksgezondheid Vergroot woongenot, verbeterde volksgezondheid zwemmers, stijging verervingswaarde schoon water Verbeterde volksgezondheid, minder gevolg schade aan gebouwen Regulatiewaarden, recreatieve belevingswaarden Reisgenot voor recreanten

Verhoogde belevingswaarde en woongenot Verhoogde belevingswaarde Hogere woongenotswaarde, recreatieve belevingswaarde Verhoogd woongenot, toename recreatieve mogelijkheden Verhoogde verervingswaarde

Vermeden droogteschade landbouw, vermeden productie schade industrie door gebrek aan koelwater Minder gettovorming en dus minder renovatiekosten, minder kansarme jongeren en dus minder werklozen Minder spanningen en burenoverlast, minder verhuizingen, minder woningonderhoud Toename belevingswaarde, verervingswaarde, minder verdwalen Toename belevingswaarde, verervingswaarde en woongenot Toename belevingswaarde en woongenot

Identiteit Erfgoed (archeologische vindplaats, historisch waardevolle gebieden)

Culturele vernieuwing (architectonische kenmerken)

bebouwingskenmerken in de omgeving (bijv. restauratie) Variatie in woningaanbod, individualiteit van panden Behoud erfgoed door ontwikkelingsmaatregelen zoals bouwen volgens historisch bebouwingsprofiel Aanwijzen van nieuwe en instandhouden van bestaande beschermde stads- en dorpsgezichten, waardevolle historisch-geografische structuren (bijv. dijken en kanalen) Toevoegen van stijlkenmerken in bouwwerken en gebouwen

Vermeden verbouwings- of renovatiekosten Toename belevingswaarde, verervingswaarde Toename belevingswaarde, verervingswaarde, en extra woongenot resulterend in hogere vastgoed waarden Toename belevingswaarde en woongenot

Bron: Methodiek Ruimtelijke Kwaliteit in de MKBA, Ministerie van VROM, 2006

3. Hoe nu verder? Deze tool is een eerste hulpmiddel dat aangeeft hoe het maatschappelijk rendement van een project in beeld gebracht zou kunnen worden. Om kosten en baten verder in beeld te brengen volgen hieronder nog een aantal verwijzingen per aandachtsgebied om u verder op weg te helpen. Deze lijst kan worden aangevuld door uzelf of anderen.

Algemeen: •

http://www.kenniscentrum-mkba.nl. Deze site van RIGO research geeft naast algemene info ook een waarderingsmethode (revealed preference) en een paar voorbeelden van maatschappelijk kosten en baten: de baten van een investering in zwakke wijken levert een verbetering van de leefomgeving, sociale veiligheid en op den duur een betere inzet van arbeidskrachten op. Voor een belangrijk deel zal dit tot uitdrukking komen in de waardestijging van de woningen in de buurt. Ook wordt het aantrekkelijker om in die buurten te gaan winkelen i.p.v. buurten te mijden hetgeen reistijd uitspaart. Kosten voor alternatieve maatregelen zoals onderhoud, inzet van politie, maatschappelijk werk of onderwijs kunnen beperkt worden of blijken effectiever in combinatie. De baten van een weg blijken te bestaan uit de reistijdvoordelen voor weggebruikers. Die reistijdvoordelen kunnen via een verkeersmodel worden uitgerekend. De tijdvoordelen kunnen in geld worden omgezet. We kunnen hierdoor immers sneller vervoeren, meer klanten bezoeken of hebben meer vrije tijd. De snelweg levert bovendien vaak een toename in de


veiligheid op. Minder ongelukken en minder kosten. Maar de weg levert ook meer overlast voor de omgeving op: meer geluid en meer uitstoot. Hierdoor worden de huizen langs de snelweg minder waard hetgeen een benadering is voor het waarde verlies door de overlast. •

www.groenforum.nl; Groenforum geeft aan dat de kosten van aanleg en beheer ruimschoots kunnen worden terugverdiend. Dit doordat maatschappelijke kosten wegens vandalisme, vervuiling, voorkomende agressie en kleine criminaliteit kunnen worden teruggedrongen als er meer groen aanwezig is in een wijk. Ook de kosten voor gezondheidszorg zullen lager worden doordat bewoners gezonder worden en sneller herstellen van ziekte, een ziekenhuisopname of van burn-out.

I.r.t. infrastructuur: •

Leidraad OEI

(Overzicht Effecten Infrastructuur) uitgebracht door de ministeries van Economische Zaken en Verkeer en Waterstaat (2001) + aanvullingen zijn te vinden op de site van verkeer en waterstaat: http://www.verkeerenwaterstaat.nl/onderwerpen/aanleg_onderhoud/overzicht_effecte n_infrastructuur/index.aspx.

•

Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Adviesdienst Verkeer en Vervoer) en Centraal Planbureau (2004) Directe Effecten Infrastructuurprojecten – Aanvulling op de Leidraad OEI. Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Ministerie van Economische Zaken, Den Haag.

•

Vermeulen, J.P.L., B.H. Boon, H.P. van Essen, L.C. den Boer, J.M.W. Dings, F.R. Bruinsma en M.J. Koetse, (2004). De prijs van een reis, De maatschappelijke kosten van het verkeer, CE( Centrum voor Energiestudies), Delft.

I.r.t. de ruimte en wonen:

•

Methodiek Ruimtelijke Kwaliteit in de MKBA, Ministerie van VROM, 2006.

•

In opdracht van VROM: Stedelijke vernieuwing: kosten en baten, 2006. www.vrom.nl, Bij dossier Investeringsbudget Stedelijke vernieuwing. In het kader van de onderbouwing van de financiële claims heeft het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) aan SEO Economisch Onderzoek, in samenwerking met RIGO en CEBEON, gevraagd onderzoek te verrichten gericht op het maken van een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) voor stedelijke vernieuwing op strategisch niveau, waarin waarden die betrekking hebben op de woonomgeving volwaardig zijn meegenomen. ISBN: 10 90-5220-000-9 en 13 97890-5220-000-2.


•

Jaarbeurspleingebied, openbare ruimte XL boven én onder de grond. Pilotstudie gemeente Utrecht in het kader van VROM-project Ruimtelijke Ordening Ondergrond. Dauvellier Planadvies/TNO Bouw en Ondergrond/H2Ruimte, juli 2007.

•

Essay: De maatschappelijke kosten en baten van het corporatiewerk: MKBA in het ondernemingsbeleid Inzicht in de maatschappelijke effecten van investeringen van corporaties. RIGO Research en Advies BV, Feb. 2008.

•

Kansen voor Elsenerbroek: ontwikkelingsmogelijkheden voor het centrum van Elsenerbroek. Ontwikkelpool Provincie Overijssel, juni 2008.

•

Leeuwen, M.G.A., van, (1997). De meerwaarde van groen voor wonen, Landbouw Economisch Instituut, Den Haag.

•

Luttik, J.J. and M. Zijlstra, (1997). Woongenot heeft een prijs; Het waardeverhogend effect van een groene en waterrijke omgeving op de huizenprijzen, Staring Centrum, Wageningen.

I.r.t. water: •

www.onderzoekinformatie.nl/nl/oi/nod/onderzoek/OND1330864/ Project om duidelijk te krijgen wat de gevolgen van maatregelen in het SGBP (stroomgebiedbeheerplan) zijn voor het LNV-beleidsterrein en wat kosten-effectieve maatregelen zijn voor de implementatie van de Kader Richtlijn Water en de WB 21-doelen en wat de maatschappelijke kosten en baten van deze maatregelen zijn.

•

Baten KRW in perspectief. Beoordeling en alternatieve batenraming KRW. Opdrachtgever: RWS RIZA . ECORYS Nederland BV . Manfred Wienhoven. Rotterdam, 13 mei 2008.

•

“Baten van water, leidraad voor integrale beleidsevaluaties, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, DG Rijkswaterstaat. Waterverkenningen, RIZA Rapport 2003 .

•

De strategische MKBA voor de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, December 2006.

I.r.t. ICT voorzieningen: •

Investeren in breedband internet - kosten-baten verkenning van verschillende alternatieven voor de gemeente Eemsmond, Gertjan Laan, Groningen: Wetenschapswinkel Economie & Bedrijfskunde (Publicatiereeks Wetenschapswinkel Economie & Bedrijfskunde EC 142) ISBN 90-5803-036-9 Download this report (PDF file)


I.r.t. luchtkwaliteit en milieu: •

Baten van schonere lucht in Rijnmond: Over een monetaire waarde voor de gezondheidseffecten van fijn stof en stikstofdioxide. ROM Rijnmond Uitgevoerd door: GGD Rotterdam en omstreken, Cluster Milieu en Hygiene, Februari 2005.

•

Advies van de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek (RMNO) aan minister Cramer van het ministerie van VROM, begin 2008: Milieu en klimaatverandering moeten worden meegewogen bij grote investeringen van overheid en bedrijven. In de huidige maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s) spelen ze geen rol, omdat de effecten van milieuinvesteringen moeilijk zijn te meten. Volgens de opsteller van het advies, professor Aart de Zeeuw, wordt alom erkend dat de huidige MKBA’s niet voldoen. ‘De milieueffecten van grote investeringen staan daarin altijd als pro memorie opgevoerd, omdat ze op de lange termijn moeilijk zijn in te schatten: je moet nu investeringsbeslissingen nemen, waarvan de eventuele baten pas in de toekomst zichtbaar worden. Toch zul je een manier moeten vinden om ze in de analyses te integreren. Daarbij stuiten we op de moeilijkheid dat milieugoederen en -diensten niet verhandelbaar zijn op de markt en daardoor geen prijs hebben. Je moet dus andere technieken ontwikkelen om de kosten en baten te berekenen. Wij stellen voor dat te doen met een lagere dan normale marktrente, een methode die breed wordt gedragen.’De RMNO wil ook dat MKBA’s transparanter worden, zodat beslissers ze beter kunnen betrekken bij het besluitvormingsproces. De Zeeuw: ‘een MKBA is een beslissingsondersteunend instrument, de politiek maakt uiteindelijk een eigen afweging. Willen MKBA’s daarbij een rol kunnen spelen, dan zullen beslissers er nauwer bij betrokken moeten worden en niet alleen economen.’

•

RIVM (= Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieuhygiene), (2001). Een schatting van de baten van geluidmaatregelen, RIVM, Bilthoven.

I.r.t. cultuurhistorie •

Handreiking Cultuurhistorie in m.e.r. en MKBA. Ruijgrok, E. Witteveen en Bos juni 2008. Deze handreiking beschrijft een integrale effect bepalings- en waarderingsmethode voor alle facetten van cultuurhistorie ten behoeve van de m.e.r. en de MKBA.

•

Bade, T. en G. Smit, (2008). Eigen haard is goud waard. Over de economische baten van cultuurhistorisch erfgoed, Triple E, Arnhem.


Het rendement van kwaliteit

Recommend Documents