Artūras Raila Libretto voor Mærsk Mc-Kinney Møller Synopsis, 2012-15 Achtergrond en beweegredenen Cultuurtoerist ‘Cutout’ belandt per ongeluk op een bijeenkomst van inwoners in Kopenhagen. De politie sluit alle verkeer af, tv-camera’s worden aangezet en journalisten en fotografen smullen van dit moment van allerhoogst belang. Cutout past niet in deze context en aanschouwt wat er zich afspeelt met volstrekte onverschilligheid. Het is misschien wel net door dat gebrek aan interesse dat er eventjes een licht door zijn geest flitst, haast als een religieus inzicht dat hem nog jaren zal achtervolgen. Cutout probeert onbekende en onaangename situaties te vermijden, maar latere gebeurtenissen en toevalligheden wekken in hem een gevoel van onvermijdelijke verantwoordelijkheid op. Hij moet creatieve actie ondernemen om zo de boodschap van een andere dimensie over te brengen.
Personages 1. POLITIE (twee agenten en twee politiemotoren met hun zwaailichten aan) 2. ACTIVISTEN (vier mensen en een witte fiets die een ‘alternatieve levensstijl’ representeren) 3. FOTOGRAFEN (drie paparazzi met telelenzen) 4. MEDIA (tv-ploeg: cameraman, assistenten, camera) 5. GEEST (stem in verticale lichtstraal) 6. CUTOUT/DE CULTUURTOERIST (een uitgesneden figuur in bordkarton) 7. VEILIGHEIDSAGENT (in burger, vermomd als lid van het publiek) 8. LEGITIMATIE (vrouw die opblaast en inkrimpt) 9. PROMINENTEN (de twee assistenten van Legitimatie) 10. GEBLESSEERDE BLONDINE/ZWANGERE VROUW (naast een gecrashte sportauto) 11. ZWARTE BABY (pop) 12. KOOR ‘DE STEM VAN HET VOLK’ (inclusief de activisten, de fotografen, de veiligheidsagent en anderen die zich distantiëren van het Volk en zich er vervolgens weer bijvoegen) Het podium is verdeeld in drie verticale niveaus (A, B en C). Dat gebeurt door middel van licht, zonder rekwisieten of decor.
Eerste scène (Op de voorgrond zijn twee politieagenten en hun motoren zichtbaar, met de zwaailichten aan. Op de achtergrond staat het koor.)
EERSTE POLITIEAGENT: Blauw is een uitermate belangrijke kleur! Geef toe, blauw is de absolute top onder de kleuren. BEIDE POLITIEAGENTEN (kijkend naar elkaar): We moeten maar gewoon in elkaars ogen kijken om te zien wie hier thuishoort. TWEEDE POLITIEAGENT: Het leven is makkelijker als we weten wie onze vijanden zijn. De diepte van onze blik zal hen tegenhouden. Het bodemloze blauw zal hen verzwelgen. BEIDE POLITIEAGENTEN: Maar als we naar elkaar kijken, worden we duizelig van oerprimitieve herinneringen aan tarwevelden die buigen in de wind, blond als de vlechten van onze moeders. Losgelaten bedekken ze de vrouwenschouders met hun gouden glans. EERSTE POLITIEAGENT: Dat is waarom de tweede kleur in rang goudgeel is. Dat is de kleur van de kinderen Gods. Wij zijn schoonheid. Wij creëren schoonheid om ons heen en verzorgen ons lichaam. KOOR: Wij, het Volk, zijn onze donateur dankbaar, die zo genereus kunst in ons land ondersteunde. Wij zijn hier allen samen om vaarwel te zeggen aan deze hoogst eerbiedwaardige man en om een glimp op te vangen van de beste, rijkste en meest getalenteerde van onze natie. Wij zijn ervan overtuigd dat onze elite niet alleen geeft om haar eigen families. Wij zijn loyale leden van het sociale netwerk. Hiërarchie geeft betekenis aan het leven; en daarom houden we van onze koningin. (De activisten stappen uit het koor op het tweede niveau, proberen de politie uit te dagen, maar de politie weigert de discussie aan te gaan en vertrekt.) ACTIVISTA: Die ‘flikkenmentaliteit’ heeft de wereld veranderd in een getto van controle en slavernij. [Nadert de politieagenten.] Jullie kunnen ons niks maken! Wij worden beschermd door de wet op de vrijheid van meningsuiting. Ik heb het recht om overal erkend te worden als iemand die wordt beschermd door de wet! Ik heb het recht op vrijheid van mening en expressie!
Tweede scène (Op niveau A staan vier activisten: drie mannen en een vrouw. Een van hen duwt een witte fiets. Op het tweede niveau verspreidt het koor/het volk zich naar links en rechts. Beide groepen zijn in conflict met elkaar en veranderen van plaats naargelang de plek op het podium waar de activista zich bevindt.) ACTIVISTEN: Stel je voor, genereuzer dan eender wie! Wij willen geen slachtoffers zijn van uw generositeit. U zou beter belastingen betalen! Kijk naar al die prominenten die hier zijn samengekomen, achter de poorten. Dat zijn de mensen die verantwoordelijk zijn voor de dood van onze prachtige planeet.
EERSTE ACTIVIST: Zij zijn de één procent, en hun hebzucht kent geen grenzen. Ze hebben hun financiële zekerheid te danken aan moord, misleiding en afgunst. De hele planeet is één provincie en we gaan er allemaal aan. TWEEDE ACTIVIST: De kans op een volwaardig leven hielden ze voor zichzelf, terwijl ze, de hypocrieten, alcohol aanboden aan de proletariërs. Het is onmogelijk om onder zo’n verdrukking nuchter en bij je verstand te blijven. De strijd om de macht is een ratrace die alleen de meest meedogenlozen overleven. Maar het belangrijkste is dat we ‘delen, samenkomen en samenwerken’ (zoals de Anonieme Alcoholisten zeggen). We kunnen dus net zo goed zonder de regering. DERDE ACTIVIST: Legaliseer wiet! Het is een medicijn en geeft ons de hoop dat we kunnen ontsnappen aan deze verschrikkelijke werkelijkheid waar geld het enige is dat telt. Geld is des duivels: het maakt ons allemaal tot slaven. We zouden niet moeten werken om te leven. KOOR (aan de rechterkant): Die zogenaamde activisten of neo-hippies zijn de parasieten van onze samenleving, gefinancierd door landen die we tot onze vijanden rekenen. KOOR (aan de linkerkant): Maar zij zijn een noodzaak in een evenwichtige samenleving en we moeten hen tolereren… KOOR (aan de rechterkant): … als de losers die ze zijn. Krapuul is doorgaans niet blank. KOOR (aan de linkerkant): Laat ze maar zingen wat ze willen. Er is toch niemand die luistert. KOOR (aan de rechterkant): Wacht maar tot we op tv komen… (De drie fotografen verlaten het koor en komen naar voren, met Cutout. Ze fotograferen de naderende activista, met flits.) ACTIVISTA: Wij hebben geïnvesteerd in ons imago en onze levensstijl. Dus als jullie ons willen fotograferen, paparazzi, kunnen jullie maar beter betalen!
Derde scène (De drie fotografen verlaten het koor en komen naar voren, met Cutout. Genietend van hun geavanceerde technologie beginnen ze het Activistenmeisje te fotograferen. Op niveau B verschijnt de tv-ploeg.) EERSTE FOTOGRAAF: Je bent zoals je eruitziet! DE DRIE FOTOGRAFEN SAMEN: En hoe je eruitziet, hangt af van hoe wij je tonen.
TWEEDE FOTOGRAAF: Techniek! Technologie! Zij zijn het die de beschaving voortstuwen en dooreenschudden. De mensheid heeft geen andere optie. Techniek volstaat, we hebben kunst niet langer nodig. Wie wil gebukt gaan onder zonde omdat hij de grenzen test van het zijn en van ethiek? Dat is waarom de kunstenaar dood is! Maar maak je geen zorgen, de creatieve sector zal zijn werk vervangen. DE DRIE FOTOGRAFEN SAMEN: We moeten dieper inzoomen dan de strafste lens kan. De fouten van anderen zijn onze successen. Toevalligheden moeten we onmiddellijk uitbuiten. Wij leggen het moment vast en gaan daar rijk mee worden. MEDIA: Zwijg, bekrompen plebejers! Jullie leven slechts van kruimels. Zouden we u alstublieft mogen interviewen, meneer? Hoe voelt dat, zo’n moment van groot verlies? Werkelijk een steunpilaar van onze sector heeft ons verlaten, begrijpt u? KOOR: Doe uw job, geef ons catharsis, of we zappen weg. MEDIA: Het publiek is blind en dom! Ze slikken elke leugen en herinneren zich niet eens wat een uur eerder gebeurde. (Een plotse, verblindende lichtflits, waarna de verticale lichtstrook/lichtzuil aangaat. In de verticale lichtstraal worden de figuren op niveau A en C zichtbaar: bovenaan Geest, onderaan Cutout. Alle andere personages verlaten het podium. Tegen het einde van de scène hangt de veiligheidsagent rond bij de lichtzuil. Aan het eind haalt hij Cutout van zijn huidige plek en dooft het licht uit.) GEEST: Ik weet wie ik ben. Ik weet waar ik ben. Ik zie en begrijp alles. Ik kan al je gedachten lezen. Helaas was het allemaal zo voor de hand liggend dat niemand het besefte, zelfs ikzelf niet. Ook al was het duidelijk gesteld en wist iedereen ervan. We konden het niet geloven. Het heeft geen zin om erover te proberen spreken. De lichtheid, het vertrouwen, de gratie van boven en de schaduwen van het verleden die beneden blijven, als stenen die nog aan mijn voeten zijn gebonden… Hoe zwaar zijn deze aanhangsels! De aantrekkingskracht van de donkere materie die de ziel in de val lokt, waardoor die niet meer aan de Eeuwigheid denkt. Alleen het licht van boven biedt een uitweg naar de Eeuwigheid. God, U die onze daden ziet, leid ons naar vervolmaking en verlos ons van de last van onze zonden! Mijn Ziel! Gedenk uw daden, herinner u!
Vierde scène (De veiligheidsagent brengt Cutout uit de langzaam uitdovende lichtstrook. Vervolgens brengt hij via gsm verslag uit van de onderzoeksresultaten.) VEILIGHEIDSAGENT (tegen Cutout): Ik stel vast dat u niet in het bezit bent van een badge voor accreditatie. U bent volgens mij niet op de juiste plek op het juiste moment. U begrijpt het belang van deze gebeurtenis niet. Vertelt u mij, op een geloofwaardige manier, de beweegredenen van uw handelingen. Waar komt u vandaan, onbekende vreemdeling? Wie zei u hierheen te komen? Ik begeleid u naar de uitgang. Ga terug naar uw verre land en kijk niet achterom! [In zijn gsm]: Geen zorgen, de diagnose luidt: naïviteit.
KOOR: Wij hebben niets gehoord; wij hebben niets gezien of opgemerkt. Zo tonen wij ons vertrouwen in onze veiligheidsjongens. Een edel land, een tolerant volk. Het belangrijkste van al: wees waakzaam en houd uw spaargeld in de gaten. Mijn familie is gezond en ik ben veilig. (De veiligheidsagent vertrekt met Cutout onder de arm.)
Pauze
Vijfde scène VERSPREIDE PERSONAGES: Naïviteit, ja. Dat is het. Ik snap het: de diagnose luidt: naïviteit… Al de anderen doen wat ze moeten, alleen hij doet wat hij wil… Er zijn wetten: paragraaf zoveel… Wie zou hij zijn?… Controleer zijn beoordelingen!... Wie gaf je de toestemming om de voor- en achternaam te publiceren?... Dat is een overtreding van de wet op de privacy… Blijf bij je abstracties en je rekwisieten: creëer, creëer het schone en het goede zoals jij het ziet en kom niet tussen waar je niets gevraagd wordt!... Wie is verantwoordelijk voor het bewaken van deze verdwaalde?… En waarom ben je zo kwaad?... En zo kritisch?… Rustig aan, kalmeer… (Aan het einde van de scène vormen de verspreide, bewegende personages weer het Koor van het Volk en vormen ze een ‘Lijn van Begeerte en Verlangen’. De veiligheidsagent loopt voorbij en laat vooraan op het podium Cutout achter.)
Zesde scène (Op de achtergrond dringen en duwen de leden van het koor in hun ‘Lijn van Begeerte en Verlangen’. Cutout, door de Veiligheidsagent neergezet, blijft op de voorgrond. Legitimatie en haar twee assistenten, de Prominenten, komen binnen.) LEGITIMATIE: Een telefoontje van enkele zeer hooggeplaatste mensen. Dit is een waarschuwing, een signaal. Onderwerping, onze moeder, is beledigd. Het is een aanslag! [Tegen Cutout] Jij bent niemand, en je zou me dankbaar moeten zijn dat ik je heb uitgesneden uit je pathetische context en je niet heb beëindigd – ook al had ik dat kunnen doen. Je proberen te verstoppen is zinloos: mijn horizontale connecties zijn universeel en globaal. [Tegen de Prominenten] Oefen jezelf in de kunst van het hoogverraad. Iedereen met enig aanzien is ooit begonnen bij de veiligheidsdiensten. BEIDE PROMINENTEN: We komen elk voornemen van onze tegenstander te weten en realiseren het zelfs nog voor hij het kan opschrijven. EERSTE PROMINENT: Als hij hier is, betekent het dat hij iets van plan is. Het is wij tegen hem.
TWEEDE PROMINENT: Alleen de sterksten hebben het recht om te overleven. Legitimatie zal beslissen wie wie is en wie wat nodig heeft. Genade staat niet in ons woordenboek; anders zouden we weer bij de massa staan. Sommige mensen willen nu eenmaal niet goed leven; die willen geen geluk en succes. BEIDE PROMINENTEN: Maar wij wel – heel, heel graag! DE LIJN VAN BEGEERTE EN VERLANGEN: Ik! Ik ook! Ik wil ook naar een betere plek. Ik ben beter. Ik ben de beste: bescheiden, betrouwbaar, fatsoenlijk, slim en ondernemend en ervan overtuigd dat dit het goede pad is naar succes. Fuck it – ik ben het beu om hier rond te hangen. Ik zie niet in wat de ‘hoofdprijs’ zou zijn. Ik ben ervandoor. Het leven lijkt zo leeg als je niet creatief kan zijn. LEGITIMATIE: Idiote wensen en passies moeten worden beheerst. Iemand moet hier de verantwoordelijkheid voor dragen. Ik zal je tegenhouden en je laten verrotten! Doe wat ik zeg: ofwel besta je in het systeem, ofwel besta je niet. Blijven proberen, tweederangsvolk! Kijk maar naar deze cut-out: geen bescherming, geen sociale vaardigheden, geen context! Talent moet volgens mij indrukwekkend zijn, charmant en altijd zichbaar. Maar wat hebben we hier? Niets dan boerse naïviteit en verborgen verdriet! (De lichtzuil gaat traag aan en verlicht Cutout en verbindt niveau A met C. De ‘Lijn van Begeerte en Verlangen’ dunt uit, maar Legitimatie en haar assistenten blijven aan de rand van het podium staan. De personages op niveau C en A worden verlicht door de verticale lichtstrook/lichtzuil. Legitimatie en haar assistenten blijven in de schaduw. Je ziet duidelijk het ademen van Legitimatie. Ze zwelt op en krimpt ineen. Tegen het einde van de scène, als de lichtzuil uitdooft, verlaten Legitimatie en haar assistenten het podium met Cutout.) GEEST: Vreest niet, twijfelt niet: dit zijn niet de fantomen van een te egocentrische geest. Haast u. Er rest u nog weinig tijd. Creatie is de verticale zuil van licht, een geschenk van God. Daarom spreek ik tot u, en zal ik bij u blijven tot u dit hebt afgewerkt. Ik zal u zinnen voeden: ik zal u beelden tonen en hun oplossingen. Dit is Toeval: korte momenten die tonen dat de Mens van een Hogere Macht afhangt. Ik verwacht geen perfectie van u. Ik zal u gewoon de richting wijzen en u zal uw eigen expressievorm vinden. U zal niet weten wat u doet en u zal niet begrijpen waarom u het doet. Ik kan verder in de toekomst kijken dan u. U hebt geen eigenbelang; dat is waarom u mij kan horen. Luister: de ziel sterft niet! Denk na over de gevolgen – de gevolgen van deze uitspraak. Je moet gehoorzamen. Je moet doen wat je gezegd wordt. LEGITIMATIE (tegen Cutout): Jij bent niemand, en je mag míj dankbaar zijn dat je hier nog bent. [Tegen haar assistenten] Het moeilijkst te controleren is een ‘heilige gek’: je kan nooit voorspellen wat het lot hem zal brengen. Laster is het krachtigste wapen: geen vergif verlamt meer.
Zevende scène
Op de voorgrond van niveau A staat een gecrashte sportwagen, met daarnaast een gewonde zwangere blondine. Mensen gaan rond haar staan en nemen selfies op de ‘plaats van het ongeval’. Terwijl de lichtzuil uitdooft, verdwijnt de Geest (de figuur op niveau C). Op niveau B verschijnt de tv-ploeg. MEDIA: Aha, eindelijk gebeurt er iets: bloed, schreeuwen, leven wordt gegeven en genomen! [Bevelend] Camera 1! Close-up van de benen, het gezicht, de baby! Camera Twee! Shots van het auto-interieur! Luxe! Initialen! Prestige! KOOR: Ze is blond en dus mooi. We zijn hier duidelijk getuige van een uitzonderlijk event. Het nieuws van vandaag is interessanter dan al wat er gisteren is gebeurd. (De politie verschijnt en dwingt alles en iedereen van het podium te gaan.) POLITIE: Alstublieft, verlaat de plaats van het ongeval. Vooruit!
Achtste scène (De twee politieagenten blijven achter met hun motoren. Een van hen heeft een zwarte babypop vast.) EERSTE POLITIEAGENT: 7 miljard en 57 miljoen en 608.000 mensen… Dat is al te veel. En dan komt er hier nog een bij… BEIDE POLITIEAGENTEN: … met zijn eigen noden, zijn eigen dromen en zijn eigen nonsens. Wij katholieken zouden niet mogen kweken als konijnen. TWEEDE POLITIEAGENT: Alsof er nog niet genoeg druk staat op de belastingbetalers. BEIDE POLITIEAGENTEN: De vreemdelingenwet moet herzien worden. Het zijn de algemene voorwaarden die ertoe doen, niet louter wat uitgevonden ‘waarden’.
