Het ontstaan en de ontwikkeling van familiewapens Lezing door Cees Heystek op de bijeenkomst van de HCC-regio Noordoost-Brabant
Wat is een familiewapen? Een familiewapen is een embleem van een persoon als representant van een familie, dat voldoet aan de regels van de blazoenkunst.
Regels van de blazoenkunst: Het
wapen wordt afgebeeld op de afweerwapens van een middeleeuwse ridder. Het wapen is bestendig en vererfbaar. Het wapen wordt op een bepaalde manier gestileerd en gekleurd. Het wapen heeft veelal een zinnebeeldige betekenis.
Het ontstaan van het ridderschap Opkomst
van de ruiter
– Merovingers Stamhoofden
te paard Boeren te voet. Belang
van de ruiter
– Slag van Adrianopel (378 na Christus) Het
belang van ruiters wordt onderkend.
Het ontstaan van het ridderschap In de achtste eeuw spreekt men van ridders Karolingische oorkonde uitrusting:
• • • • • • •
helm, 6 koeien maliënkolder, 12 koeien zwaard, 3 koeien schede, 4 koeien beenplaten, 6 koeien schild en lans, 2 koeien paard, 12 koeien
Het ontstaan van het ridderschap
De dienstplicht – Ontwikkeling van de bewapening, van malienkolder tot harnas drijft de prijs op – Elk jaar veertig dagen militaire dienst(plicht) voor hun heer – Uit de opbrengst van belasting kan een vervanger betaald worden – Vervangers: Beroepsridders,
mannen zonder land Onterfde ridders die van het zwaard leven
Het ontstaan van het ridderschap
Een edel dier – Destriër – In de achtste eeuw Arabisch ras – Alleen in oorlogstijd en bij verrassingsaanval bereden – De eerste taak van de ridder is redden van zichzelf en zijn paard, daarna dacht hij pas aan zijn wapenrusting
Het ontstaan van het ridderschap De
prijs van een ridderpaard
– In 1220 tien slaven – Eind van de 14e eeuw: 25 gewone paarden
Het ontstaan van het ridderschap Revolutie
in het zadel
– Introductie van de stijgbeugel in 800 – Ontwikkeling van het hoefijzer – Betere bewapening – Uitvinding van het zadel
Het ontstaan van het ridderschap Een
nieuwe maatschappij
– Laborates (halfvrijen, horigen) – Bellatores (middenklasse ridders) – Oratores (hoogste klassen bidders) Ridderlijke
erecode
– Middeleeuwse mix van Erbarmen Brutaliteit
Het ontstaan van het ridderschap Een
professional
– Opleiding Begint
in het gezin Leraren geven les aan ridderzonen Schildknaap
– Leert vechten Man
tegen man Conrois, kleine eenheid die een heer kan onderhouden
Het ontstaan van het ridderschap
Installatie van het ridderschap Ridderslag Zwaardomgording Gouden sporen
Nu is het tijd voor een pauze
Bestendig en vererfbaar: Degene die het wapen voert kan het hebben geërfd van zijn voorgeslacht. Hij kan het weer nalaten aan zijn nageslacht. Het blijft gedurende heel zijn leven vrijwel onveranderd. Belangrijke gebeurtenissen kunnen reden zijn dat men kleine veranderingen aanbrengt of het combineert met dat van een andere geslacht. Het wapen wordt dan ‘gebroken’.
Afweerwapens van een middeleeuwse ridder: Wapens zijn ontleend en worden afgebeeld op de afweerwapens van een middeleeuwse ridder, te weten: Een schild met een helm Een helmteken Dekkleed
Een beeldmerk is geen wapen: Een zinnebeeldig, gekleurd, gestileerd en bestendig beeldmerk dat niet op een wapenschild staat is dus geen wapen!
Afweerwapens van een middeleeuwse ridder: Wapens
kwamen in gebruik na 1125. In die tijd brachten ridders bepaalde kentekens aan op hun wapenrusting om elkaar in de hitte van de strijd op het slag- of toernooiveld in een oogopslag te kunnen herkennen. Op het toernooiveld vooral ook om te imponeren en te pronken.
Imposant of niet?
Slag bij Hastings (1068)
Afweerwapens van een middeleeuwse ridder: Al
snel breidde dit gebruik zich uit in de niet-militaire sfeer. Schild en helmteken bleven behouden. Het schild is het meest bestendige deel van het wapen. Dit kenmerk werd ook buiten het slagveld gebruikt, bijvoorbeeld op (lak)zegels.
Afweerwapens van een middeleeuwse ridder: Het
helmteken is ook een kenteken, maar het is veel variabeler dan een schild. Het wordt ook nu nog gebruikt om bepaalde takken binnen een geslacht van elkaar te onderscheiden. Schild- en helmteken verhouden zich dus als familie- en doopnaam.
Familie- en doopnaam:
Familie- en doopnaam:
Gestileerd en gekleurd: De voorstelling is gestileerd, dat wil zeggen niet afgebeeld naar de natuur, maar vereenvoudigd met overdrijving van enkele karakteristieke kenmerken als klauwen, bek, tong, woest rollend oog, majestueuze vleugels of imponerende staart, sterk vergrote bladeren en vruchten. Hierdoor wordt de identiteit versterkt en is de figuur tot op grote afstand duidelijk herkenbaar. Er is geen perspectief.
Gestileerd en gekleurd: De
afbeelding is altijd gekleurd. Er worden historisch slechts enkele kleuren gebruikt, namelijk keel (rood), (l)azuur (blauw), sabel (zwart) en sinopel (groen) en twee metaalkleuren, namelijk zilver (wit) en goud (geel). Tegenwoordig worden ook purper, oranje, bruin en natuurlijke kleuren gebruikt.
Gestileerd en gekleurd:
Een wapen is een teken Het
be-tekent iets, men drukt er wat mee uit. De betekenis is tweeërlei: – Denotatief (aanduidend) – Connotatief [de met een voorstelling verbonden (emotionele) betekenis buiten de werkelijke betekenis]
Symboliek De
heraldische voorstellingen op wapenschilden noemt men ‘stukken’. Indeling: – Geometrische stukken – Natuurlijke stukken In
principe kan ieder figuur voorkomen, mits die voldoet aan de eisen van stilering
Categorieën: Wij
kennen de volgende indeling:
– Sprekende wapens – Beroepswapens – Streekwapens – Historische wapens
Voorbeelden: Sprekende
wapens:
– Hendrik Pots – Willem van Hoorn – P.C. Hooft
Voorbeelden:
Voorbeelden: Beroepswapens:
– Brand van Middachten – Jonker Adriaan van Swieten – Jan de Brouw
Voorbeelden: Streekwapens:
– Woudrichem – Emmikhoven
Voorbeelden: Historische
wapens:
– Willem Corneliszn. van Duyvenbode – Pieter Adriaanszn. van der Werf
Antonie Lodewijk Heijstek
Antonie Lodewijk Heijstek
Hartelijk dank voor uw aandacht, maar … heeft u nog vragen?
