Het mysterie van de traan Een wetenschappelijk onderzoek naar de beïnvloedingsfactoren van huilen
Judith van der Brug en Joanne Lanser Gymasium 6, Bornego Lyceum Heerenveen Mevr. Lukkien
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding ............................................................................................................................. 3 Hoofdstuk 2: Samenvatting ................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 3: Theoretische achtergrond .................................................................................................. 5 Anatomie ........................................................................................................................................... 5 Verschillen in de processen bij het huilen ............................................................................................ 6 Andere lichamelijke uitingen bij huilen ................................................................................................ 7 Samenstelling van tranen ................................................................................................................... 8 Om welke redenen gaat men huilen?.................................................................................................. 8 Factoren die invloed hebben op huilgedrag ........................................................................................ 8 Psychologie ...................................................................................................................................... 10 Darwin en huilen ............................................................................................................................... 11 Theorieën over het ontstaan van huilen ............................................................................................. 13 Kinderen en huilen ............................................................................................................................ 13 Wat zijn de verschillen in huilgedrag? ................................................................................................ 14 Hoe beïnvloedt cultuur huilgedrag? ................................................................................................... 15 Dieren en huilen ................................................................................................................................ 16 Hoofdstuk 4: Onderzoeksvraag en hypothese ....................................................................................... 17 Onderzoeksvraag ............................................................................................................................. 17 Hypothese ........................................................................................................................................ 17 Hoofdstuk 5: Werkwijze ........................................................................................................................ 18 Protocol ............................................................................................................................................ 18 Enquête ............................................................................................................................................ 18 Hoofdstuk 6: Resultaten ....................................................................................................................... 19 Ethogram ......................................................................................................................................... 19 Frequentieanalyse protocols .............................................................................................................20 Resultaten enquête ........................................................................................................................... 21 1. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Hoe vaak huilt u ongeveer per maand?’ .................. 21 2. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Welke kenmerken van huilen herkent u?’ ............... 23 3. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Wat voor effect denkt u dat huilen op u heeft?’ ..... 24 4. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Om welke reden huilt u het vaakst?’ ...................... 24 5. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Vindt u het gênant om in het openbaar te huilen?’ 26 Hoofdstuk 7: Conclusie ......................................................................................................................... 27 Protocol ............................................................................................................................................ 27
Enquête ............................................................................................................................................ 27 Algemeen .........................................................................................................................................28 Hoofdstuk 8: Discussie .......................................................................................................................... 30 Protocol ............................................................................................................................................ 30 Enquête ............................................................................................................................................ 30 Hoofdstuk 9: Literatuur ........................................................................................................................ 31 Gebruikte boeken: ............................................................................................................................ 31 Gebruikte internetartikelen: .............................................................................................................. 31 Gebruikte videobestanden ................................................................................................................ 33 Hoofdstuk 10: Bijlage ............................................................................................................................ 34 Grafieken .......................................................................................................................................... 34 Grafiek 10 ..................................................................................................................................... 34 Grafiek 11 ...................................................................................................................................... 34 Protocols kinderopvang ‘De Berenboot’ ............................................................................................ 35 Protocols kinderen op YouTube ........................................................................................................ 37 Resultaat van een open vraag uit de enquête ..................................................................................... 39 Afbeelding bij theoretische achtergrond ........................................................................................... 41 De enquête ...................................................................................................................................... 42 Bladzijde 1 ................................................................................................................................... 42 Bladzijde 2 .................................................................................................................................... 43
2
Hoofdstuk 1: Inleiding In dit profielwerkstuk wordt het onderzoek beschreven naar het huilgedrag bij mensen en door welke factoren dit het meest wordt beïnvloed. Het idee voor dit onderzoek is ontstaan na het zien van het filmpje ‘Why do we cry?’ van AsapSCIENCE (2013) op YouTube. Om het fenomeen huilen beter te begrijpen, bevat het onderzoek eerst een theoretische achtergrond. Daarna wordt het gedragsonderzoek beschreven, dat door middel van een protocol en ethogram is uitgewerkt. Vervolgens wordt de inhoud van de enquête beschreven waarmee er wordt getracht het huilgedrag bij mensen in kaart te brengen. Deze drie onderdelen worden afsluitend samengebracht en met elkaar vergeleken in de conclusie. Door dit onderzoek hebben we geleerd hoe onderzoek in zijn werk gaat en daarbij met name gedragsonderzoek. Bij het maken van het ethogram en protocol hebben we de vaardigheden ontwikkeld om objectief proefpersonen te observeren. Daarnaast is ons analytisch vermogen toegenomen door het bestuderen van de onderzoeksgegevens. Wij willen graag zowel de kinderopvang ‘De Berenboot’ als iedereen die heeft deelgenomen aan de enquête bedanken. Tot slot willen we Astrid Lukkien bedanken voor de goede begeleiding.
3
Hoofdstuk 2: Samenvatting In dit onderzoek wordt dieper ingegaan op de de factoren die huilgedrag bij mensen het meest beïnvloeden. Voorafgaand aan de resultaten is de theoretische achtergrond van huilgedrag beschreven. Hierin komen onder andere het huilproces, theorieën over het ontstaan van huilen en huilgedrag bij dieren aan bod. Ook worden de verschillen in huilgedrag tussen leeftijd, geslacht en cultuur behandeld. Het protocol en ethogram zijn uitgewerkt met behulp van verschillende kinderen van kinderopvang ‘De Berenboot’ en een aantal huilende kinderen op YouTube. Hieruit zijn verscheidene gedragspatronen naar boven gekomen. De uitkomsten hiervan kwamen grotendeels overeen met de gevonden theorie, zoals het feit dat kinderen gaan snotteren als ze huilen. Dit valt te verklaren doordat de traanbuisjes het traanvocht deels afvoeren naar de neus, waar het de welbekende snotneus veroorzaakt. Een andere uitkomst die overeen kwam met de gevonden theorie was het onregelmatig en onrustig ademhalen. Dit is uit te leggen doordat er veel spanning in het lichaam ontstaat, waardoor er een snelle en ongecontroleerde ademhaling ontstaat. Uit de enquête is gebleken dat er veel overeenkomsten zijn tussen mensen onderling, zoals de reden waarom er het meest wordt gehuild en het gevoel na het huilen. Na het huilen voelen ze zich namelijk vaak opgelucht en ook dit is te verklaren aan de hand van de gevonden theorie. Onderzoek (Frey & Langseth, 1985) heeft namelijk uitgewezen dat emotionele tranen onder andere ACTH bevatten, wat een bekend stresshormoon is. Door te huilen zou er dus ACTH verlies optreden waardoor de persoon in kwestie zich opgelucht voelt. Opvallend is dat er veel meer ACTH wordt afgevoerd als er bijvoorbeeld om een emotie wordt gehuild, dan als de tranen min of meer opgewekt zijn, zoals door een vuiltje of het snijden van uien. Ook bleek uit de enquête dat er meer gehuild wordt door vrouwen dan door mannen, wat ook een bevinding was in de theorie. Mannen maken (meer) testosteron aan en worden dus eerder agressief dan dat ze gaan huilen. Tevens is uit de enquête gekomen dat mannen in de leeftijd van 19 tot 50 jaar vaker blijdschap aangeven als de voornaamste reden waarom ze huilen in vergelijking tot vrouwen.
4
Hoofdstuk 3: Theoretische achtergrond Anatomie Allereerst is het noodzakelijk om te weten hoe het oog in elkaar zit. Het oog heeft vier lagen: Een buitenste vettige laag (1), welke ervoor zorgt dat het traanvocht niet te snel verdampt. De waterige laag (2). Het vocht waaruit deze waterige laag bestaat wordt gemaakt door de traanklier die boven het oog ligt. De waterige laag heeft als functie om vuil en stof af te voeren. Een dunne mucuslaag (3) die het meest dicht bij het oog ligt. De mucuslaag hecht de waterige laag aan het oog en verdeelt de waterige laag goed over het oog. Het hoornvlies (4), deze beschermt het oog en laat lichtstralen door zodat die het oog kunnen bereiken.
Figuur 1: De vier lagen van het oog (Lichthinder, 2014) (Wikpedia, 2013) Om het oog heen liggen diverse organen die ervoor zorgen dat er tranen gemaakt worden en afgevoerd worden. Hierboven is daar een afbeelding van te zien. De tranen worden boven het oog in de lacrimal gland oftewel traanklieren gemaakt. Er is één grote traanklier en verschillende kleinere traankliertjes. De grote traanklier produceert 95% van het traanvocht en de overige 5% wordt gemaakt door de traankliertjes. (Vingerhoets, 2011)
Daarvandaan gaan ze via de lacrimal punctum (traanpunten) en de canaliculi (traanbuisjes) naar de lacrimal sac (traanzak) die zich in de neus bevindt. Het afvoeren naar de neus gebeurt via de nasolacrimal duct, ook wel neustraankanaal. Deze zit vaak nog afgesloten bij kinderen onder de 6 maanden, waardoor het komt dat veel kleine kinderen nog niet snotteren bij het huilen. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Huilen wordt aangestuurd door de pons (zie figuur 3 ). Dit bevindt zich in de hersenstam, die belangrijk is voor vitale levensfuncties (Princen, 2014) zoals lichaamstemperatuur, hartslag, ademhaling en bloeddruk. De pons regelt onder andere het huilen. Het stuurt signalen naar de traanklieren waardoor die tranen aan gaan maken en de persoon gaat huilen.
5
Figuur 2: Het oog en de omgelegen organen (improveeyesighthq.com, 2014)
Figuur 3: Schematische weergave van de verbindingen tussen de traanklier en de hersenen (Huilen is menselijk, blz. 55, 2003) Deze afbeelding is in de bijlage op groot formaat te zien.
Verschillen in de processen bij het huilen Het gezichtsvermogen is erg belangrijk om te kunnen aanpassen aan de omgeving en daarom moeten deze ook goed beschermd zijn. Traanvocht biedt een goede bescherming voor het oog en ook zorgt het voor een goed zicht. Ogen zijn een kwetsbare plaats voor bacteriën, omdat ze bijna altijd vochtig en warm zijn. Tranen maken deel uit van het immuunsysteem, want het traanvocht bevat allerlei bacteriedodende stoffen, zoals lysozyme (Maes, 2011). Er worden drie verschillende soorten tranen onderscheiden: basale tranen, reflextranen en emotionele tranen (Volkskrant, 2011). Basale tranen De basale tranen zijn de tranen die de hele dag geproduceerd worden. Ze worden geproduceerd in kliertjes onder het bovenste ooglid en zijn de hele dag actief. Het verschil met de andere twee soorten tranen, is dat het traanvocht niet in de grote traanklier wordt aangemaakt. Er wordt per uur ongeveer 0,1 mL traanvocht geproduceerd, wat ongeveer 0,9 liter per jaar is. Zoals hierboven beschreven, bevindt het traanvocht zich tussen de buitenste vettige laag en de mucus‐laag. Hierdoor verdampt het niet en blijft het goed verdeeld over het oogoppervlak. Elke keer wanneer iemand knippert, zo’n 20 keer per minuut (Hogenboom, 2011), wordt het traanvocht opnieuw verdeeld. Zo ontstaan er geen droge plekken op het oog. Basale tranen worden aangemaakt vanaf de geboorte (Hoyt, 2008). 6
Reflextranen Een tweede soort tranen zijn de reflextranen. Deze dienen voor het schoon houden van de ogen. Wanneer er bijvoorbeeld een vuiltje in het oog komt, iemand een ui snijdt of traangas in het oog komt, worden de grote traanklieren gestimuleerd. Wanneer de afvoerbuisjes niet alles kunnen afvoeren, stromen de tranen over de wangen. Er wordt vaak dan pas gesproken over echt huilen. In het hoornvlies, zoals hiervoor vermeld als vierde laag van het oog, zitten gevoelszenuwen die aan de hersenen doorgeven dat er meer traanvocht moet worden aangemaakt. De hersenen geven dan hormonen af die ervoor zorgen dat er wordt gehuild zodat de irritatie verdwijnt (Hoyt, 2008). Emotie tranen De emotie tranen zijn uniek voor de mens. Het begint allemaal bij de pons, die zich bevindt in de grote hersenen. Hier wordt de emotie geregistreerd. Het endocriene systeem zorgt ervoor dat er hormonen aan worden gemaakt die de traanklieren stimuleren om meer traanvocht aan te maken. Het proces van de traanproductie is hetzelfde bij een huilbui door fysieke pijn als bij een huilbui door het verliezen van een naaste (Hoyt, 2008).
Andere lichamelijke uitingen bij huilen Hoewel het meest bekende kenmerk van huilen de tranen zijn, zijn er nog meer lichamelijke uitingen die bij huilen horen. Verschijnselen als een openhangende mond met de mondhoeken naar beneden, ogen tot spleetjes samengeknepen en samengetrokken wenkbrauwen worden allemaal sterk met huilen geassocieerd. Bij het zelf nadoen van deze symptomen, is de kans groot dat het gevoel van somberheid ook ontstaat (Vingerhoets & Bergsma, 2003). De ogen worden vaak erg rood na een flinke huilbui. Rondom de ogen zitten zeer kleine bloedvaatjes die de ogen voorzien van zuurstof en allerlei voedingstoffen. Wanneer men gaat huilen, wordt er meer bloed naar de traanklieren vervoerd om het extra vocht daar te brengen. Er gaat dus meer bloed door de bloedvaatjes, waardoor ze verwijd worden. De ogen worden daarom ook roder. (Inglis‐Arkell, 2014) (Testtube, 2014) Ook zorgen de bloedvaatjes rond de ogen ervoor dat de ogen opgezwollen zijn na een huilbui. De tranen bevatten een hoge concentratie zout. Zout zorgt ervoor dat het lichaam meer water vasthoudt en daardoor zijn de ogen meer opgezwollen. (Testtube, 2014) Bij het huilen gaat het lichaam als het ware in een andere ‘stand’. Het autonome zenuwstelsel regelt de automatische handelingen in het lichaam, zoals de spijsvertering en het kloppen van het hart. Het huilen wordt vertaald als stress, waardoor het autonome zenuwstelsel zich aanpast: de persoon krijgt een ‘flight or fight’‐reactie. Er gaat meer bloed naar de spieren die nodig zijn en de glottis, of ook wel stemspleet genoemd, wordt verwijd. Dit probeert men echter te onderdrukken (Shere, 2013). Er komt als het ware een strijd tussen het verwijden en het samentrekken van de glottis, waardoor het gevoel komt van een soort beklemming in de keel: een brok. Diezelfde strijd ontstaat ook bij de ademhaling. Daarom wordt de ademhaling vaak schokkerig en blijft het hangen bij een inademing (Jobse, 2011). Doordat huilen vaak leidt tot onregelmatig ademhalen, wordt het gezicht ook rood. De snelheid van de bloedtoevoer naar de longen wordt verlaagd. Hierdoor komt er meer druk op de aderen, waardoor ze verwijden. Dit gebeurt ook bij het gezicht, waardoor het roder wordt (WillemWever, 2011). Sommige mensen 7
krijgen rode vlekken in hun gezicht en hals bij het huilen of wanneer ze bijvoorbeeld zenuwachtig zijn. Dit komt ook doordat de bloedvaten wijder worden, maar dan alleen op bepaalde plaatsen (Inglis‐Arkell, 2014).
Samenstelling van tranen Tranen zijn het meest ingewikkeld van alle lichaamsstoffen en zijn anders dan alle andere lichaamsstoffen. Traanvocht bestaat voornamelijk uit water, eiwitten en slijmhoudende substanties. Ook komen er kalium, natrium, immunoglobulinen, magnesium, calcium en glucose in voor. Opmerkelijk is dat er een bacteriedodend enzym, lysozyme, in tranen is gevonden door de bacterioloog Alexander Flemming. Dat betekent dus dat tranen een antibacteriële werking hebben. (Wikipedia, 2014) Opvallend is dat er een verschil in samenstelling is tussen reflextranen en emotionele tranen. Reflextranen bestaan namelijk voornamelijk uit water en bij emotionele tranen komt ook nog het hormoon ACTH oftewel adrenocorticotroop voor. Dit hormoon bestaat uit 39 eiwitten en wordt vaak in verband gebracht met stress. ACTH wordt door de hypofyse afgegeven als het lichaam stress ondervindt. Daarom zou huilen dus ook stress‐verlichtend kunnen werken. (Frey & Langseth, 1985)
Om welke redenen gaat men huilen? Wanneer er een vuiltje in de ogen komt, wordt er automatisch meer traanvocht geproduceerd. Dit is ook moeilijk tegen te gaan. Emotionele tranen zijn afhankelijk van veel persoonlijke dingen. Zo wordt er in de ene cultuur minder snel gehuild om bijvoorbeeld pijn dan in de andere cultuur, maar de verschillen in culturen zullen later belicht worden. Ook de leeftijd en het geslacht bepalen veel in het huilgedrag, want het is bekend dat kinderen veel vaker huilen. Hier zal ook later op teruggekomen worden. Het gaan huilen of niet, kan het best voorgesteld worden met de huildrempel. Dezelfde persoon zal niet altijd in dezelfde situatie huilen. Soms kan een kleine opmerking iemand al tranen met tuiten bezorgen, terwijl dezelfde opmerking in een andere situatie iemand niet erg veel doet. Wat is er dus bij alle situaties gemeenschappelijk waarin men wel gaat huilen? Vaak spelen de fysieke en psychische toestand een belangrijke rol over de tranen. Bij gedrag is te zien dat niet een bepaalde prikkel, maar de manier waarop de persoon de prikkel beoordeelt en interpreteert, bepaalt of de persoon die emotie ook echt voelt. Dit wordt in de psychologie de appraisal genoemd. Hoe de persoon de situatie interpreteert bepaalt hoe erg de emotie dan wordt. Maar wat bepaalt dan of die emotie ook tranen veroorzaakt?
Factoren die invloed hebben op huilgedrag Of er wordt gehuild of niet in een bepaalde situatie, wordt bepaald door een aantal factoren: de psychosociale factoren, de biologische factoren en de situationele factoren. Sommige factoren verhogen de huildrempel en sommige factoren verlagen de huildrempel. Ten eerste de psychosociale factoren, zoals de persoonlijkheid en psychische gesteldheid. De een huilt door zijn persoonlijkheid al sneller dan een ander in dezelfde situatie. Ook depressies en heimwee zorgen dat iemand sneller gaat huilen. Ten tweede spelen biologische factoren mee. Voorbeelden hiervan zijn geslacht en leeftijd, maar ook hormonen en slaapgebrek. Van de hormonen zijn prolactine en oxytocine voor vrouwen vaak huildrempelverlagend, dus worden ze sneller ontroerd. Ook hebben deze twee hormonen invloed op 8
hoe vrouwen reageren op anderen die huilen. Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon, en verhoogt juist de huildrempel. Mannen worden eerder agressief dan dat ze gaan huilen. ACTH (adrenocorticotroop) is een hormoon dat mannen en vrouwen beide aan kunnen maken (Vingerhoets, 2001). Het wordt ook wel het stress‐hormoon genoemd, en is vaak verhoogd op het moment dat iemand huilt. Ten derde spelen situationele factoren mee of de huildrempel wordt bereikt of niet. Deze factoren worden ook wel de sociale aspecten genoemd, en hier vallen bijvoorbeeld cultuur, de aanwezigheid van anderen, normen en locatie onder. Over de invloed van cultuur op huilgedrag wordt later teruggekomen. Huilen om emoties De gemeenschappelijke factor bij bijna alle tranen, is dat men zich overweldigd voelt. Mensen weten niet wat ze anders moeten doen, dus barsten ze in tranen uit. Ook Charles Darwin schreef hierover in zijn boek ‘Het uitdrukken van emoties bij mens en dier’. Hij zag dat mensen niet weten hoe ze op een andere manier moeten handelen en om die spanning dan te ontladen, huilen ze om dit te reguleren (Psychologiemagazine, 2008). Darwin noemt dat de belangrijkste gevoelens bij het huilen vaak genegenheid, vreugde en medeleven zijn. Bij kinderen is bijvoorbeeld vaak te zien dat ze pas gaan huilen wanneer hun moeder ze ziet nadat ze zijn gevallen. Naast deze drie gevoelens zijn ook woede, onmacht, verdriet, eenzaamheid, stress, teleurstelling en een niet nagekomen verantwoordelijkheid. (Darwin, 1872) In de jaren vijftig van de vorige eeuw stelde psychoanalyticus Sándor Feldman dat tranen van positieve situaties eigenlijk tranen van negatieve situaties zijn. Zo is vaak te zien dat bij grote sportprestaties wordt gehuild, maar dat die tranen eigenlijk kwamen van de moeilijke tijd die ze hadden gehad. Als iemand een oude vriend na een lange tijd weer ziet, zou diegene niet gaan huilen omdat hij of zij zo blij is diegene weer te zien, maar juist omdat hij of zij diegene zo lang heeft gemist. Waar vooral kinderen vaak om huilen, is pijn. Wanneer een kind valt of zich op een andere manier bezeert, gaat het huilen door hulpeloosheid. Volwassenen daarentegen huilen duidelijk veel minder bij pijn. Volwassenen weten beter hoe ze met de situatie om moeten gaan, dus zullen dus minder snel een traantje wegpinken. Uit bijna alle redenen waarom men gaat huilen, is te zien dat mensen sociale wezens zijn. Huilen door het gapen Flink gapen kan er ook voor zorgen dat men begint te huilen. Dit komt doordat bij gapen veel gezichtsspieren gebruikt worden. De mond wordt zo ver mogelijk geopend. De ogen worden hierdoor dichtgedrukt en er ontstaat ook druk op de traanklieren. Hierdoor verzamelen er wat tranen in de ogen en als de ogen hierna weer worden geopend, kan het zijn dat nog niet alles is afgevoerd. Dit zorgt ervoor dat de tranen over de wangen stromen. (TheNakedScientists, 2005) Huilen door pittig eten Tranen door het eten van pittig eten komt door capsaëcine. Dit zorgt ervoor dat er een branderig gevoel wordt ervaren door bijvoorbeeld het eten van een rode peper. Het gaat prikken in de mond en op de tong. Om de capsaïcine zo snel mogelijk weg te spoelen, wordt meer slijm en ook meer traanvocht geproduceerd. Dit is ook een reden waarom er vaak een loopneus 9
begint bij het eten van iets pittigs. (Garbis, 2010) Huilen door temperatuurverschil Door van een verwarmde ruimte naar buiten te gaan, kunnen de ogen plots gaan tranen. Ook dit gaat vaak in combinatie met een loopneus, terwijl het niet gaat om een verkoudheid. Er wordt extra slijm geproduceerd door irritatie. Dat komt doordat de omstandigheden in de neus zo constant mogelijk moeten blijven, waaronder de temperatuur. De ogen zijn ook geïrriteerd en gaan daarom meer traanvocht produceren. Wanneer dit meer is dan dat kan worden afgevoerd, loopt het over de wangen. (de Visser, 2013) Huilen door het snijden van uien Bij het snijden van uien zijn traanogen bijna onontkoombaar. De cellen van uien bevatten allerlei stoffen, waaronder aminozuursulfoxides. In deze stof zitten zwaveloxides, die worden omgezet naar sulfeenzuren door het enzym allinase. Allinase komt vrij bij het doorsnijden van een ui. De sulfeenzuren vormen zich vervolgens weer om tot syn‐propaanthial‐S‐oxide. Dit is een gas dat het huilen veroorzaakt. Wanneer het gas in aanraking komt met het oogvocht ontstaat er weer een nieuwe verbinding: zwavelzuurverbinding. Dit gaat de ogen irriteren en er worden tranen gemaakt om het weg te spoelen. (mens‐en‐gezondheid.infonu, 2014) Huilen van het lachen Het is eigenlijk een raar fenomeen; huilen door het lachen. Huilen wordt vaak in verband gebracht met verdriet, maar dat is juist het tegenovergestelde van lachen. Tranen kunnen echter bij elke emotie komen. Net als bij verdriet, ontstaat bij lachen een heftig gevoel dat moet worden ontladen en geuit. Bij de slappe lach is de reden van Ad Vingerhoets (2011), het eerder genoemde gevoel van hulpeloosheid, ook van toepassing. Men moet zo hard lachen dat men niets anders kan doen. Het kan dan zo zijn dat dit alleen maar te ontladen is door te gaan huilen. Maar wat is het nut hiervan? Er wordt wel eens gezegd dat tranen de emotie heftiger en geloofwaardiger maken. Door te huilen bij het lachen nemen anderen de emotie serieuzer, want tranen kunnen moeilijker nagedaan worden dan gewoon lachen. Huilen om muziek Hoewel huilen om muziek als een raar verschijnsel klinkt, heeft men er toch (bijna) allemaal wel eens mee te maken gehad. Uit onderzoek is gebleken dat bijna om elk nummer gehuild kan worden. Opvallend is dat de verschillen die bij huilen normaal gesproken tussen mannen en vrouwen bestaan bij huilen om muziek veel kleiner waren. Deelnemers aan datzelfde onderzoek lieten blijken dat ze het vaakst huilden om een herinnering aan een droevige gebeurtenis, maar ook gevoelens van heimwee of nostalgie en de herkenbaarheid van de songtekst. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Men huilt dus om muziek die een emotie bij hem of haar oproept of doet denken aan gebeurtenissen. Er bestaan ook bijzonder veel nummers uit de huidige popmuziek die expliciet over huilen gaan. Bijvoorbeeld ‘Cry Me A River’ van Justin Timberlake, maar ook ‘My Tears Dry On Their Own’ van Amy Winehouse. Ook in veel songteksten komt huilen vaak naar voren. Zo is te zien dat veel mensen in het dagelijks leven bezig gehouden worden door huilen.
Psychologie Naast de fysiologische kant van huilen zit er natuurlijk ook een psychologisch deel achter. Waarom huilen we? Heeft het voordeel voor de mens? Mensen beschikken over de mogelijkheid om te huilen om zo aan andere mensen duidelijk te maken dat ze zich hulpeloos voelen en steun of hulp willen. Dieren huilen niet, al hebben ze wel andere middelen om bij hun ouders te ‘klagen’. 10
In vergelijking met mensen hebben dieren een veel kortere tijd van hulpeloosheid; na een paar dagen tot weken na de geboorte kunnen ze vaak al zelfstandig functioneren. Bij mensen baby’s daarentegen duurt dat veel langer. Een mensenbaby heeft daarom een effectieve methode nodig die zijn ouders alarmeert. Het lawaai van het huilen is bedoeld om de ouders te bereiken als ze uit het zicht zijn (Vingerhoets & Bergsma, 2003). De tranen zijn er waarschijnlijk bijgekomen om agressie en irritatie van de ouders te verminderen. Ook vergroten ze de herkenbaarheid van het huilen. Ook in het latere leven blijken tranen de grootste indicatie dat er iets mis is met degene die huilt. Dit is ook gebleken uit een onderzoek van de Amerikaanse sociaal‐psycholoog Randolph Cornelius. Hij verzamelde foto’s van mensen die aan het huilen waren. Die afbeeldingen liet hij zien aan studenten, met de vraag welke emotie de persoon op de foto uitdrukte. Over het algemeen resulteerde dit in heel duidelijke emoties, zoals droefheid en verdriet. Toen de tranen echter weggehaald waren met behulp van een computerprogramma en de afbeeldingen nog eens aan andere studenten waren laten zien, vonden de studenten het veel moeilijker of zelfs onmogelijk om in te schatten welke emotie de persoon in kwestie voelde (Vingerhoets & Bergsma, 2003). Hieruit blijkt nogmaals dat tranen een belangrijke indicatie zijn om aan de buitenwereld te laten zien hoe men zich voelt. De maatschappij kan op basis van iemand die huilt ook beslissen dat diegene zwak is. In 1972 bijvoorbeeld is de Amerikaanse presidentskandidaat Edmund Muskie bijvoorbeeld niet gekozen doordat hij op televisie ging huilen nadat hij geconfronteerd was met beschuldigingen die aan zijn vrouw gericht waren. Hoewel hij zich er nog uit probeerde te redden, was het publiek meedogenloos en vond dat deze man niet geschikt was voor de zware taak als president. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Lachen is een emotie die enerzijds precies het tegengestelde is van huilen, maar anderzijds ook heel veel gemeen heeft met huilen. Lachen en huilen zijn, net als gapen, emotionele uitingen met een sociaal karakter (Mieras, 2007). Toch hebben ze alle drie geen echt duidelijke reden van waarom het wordt gedaan. Het nut van gapen wordt nog steeds betwijfeld. Zo wordt gezegd dat het (Kraaijvanger, 2012) als nut heeft om meer zuurstof op te nemen, maar ook (Becker, 2007) om het hoofd af te koelen. Alle drie hebben ze een communicatieve betekenis. Ze maken duidelijk dat het brein emotioneel uit evenwicht is. Dit gebeurt ook vrijwel altijd in een volledig veilige plaats. Zonder woorden wordt toch een boodschap overgebracht. Huilen, lachen en gapen werken zeer aanstekelijk onder mensen.
Darwin en huilen Charles Darwin heeft in zijn boek The expression of the emotions in man and animals in twee hoofdstukken duidelijk beschreven wat hij van huilen en de evolutionaire proces erachter dacht. Hij schrijft heel nauwkeurig over wat er gebeurt in het gezicht van iemand die huilt. Hij focuste zich vooral op (jonge) kinderen. Zo vertelt hij dat het voorhoofd sterk gefronst is, de spieren in de bovenlip gespannen zijn en dat de mond is vertrokken in een ongebruikelijke vorm (Darwin, 1872). Ook neemt hij aan dat de traanklieren van mensen een beetje oefening nodig hebben voor ze optimaal en snel kunnen werken. Dit veronderstelde hij omdat hij bij de meeste baby’s van 80 tot 110 dagen nog geen echte 11
tranen kon onderscheiden. De leeftijd waarop dit wel gebeurde verschilde echter sterk. Hij ontdekt in The expression of the emotions in man and animals ook dat sommige handelingen die met huilen gepaard zijn deels vrijwillig en deels onvrijwillig zijn. Hieruit kan worden opgemaakt dat sommige handelingen dus altijd op een vaste volgorde worden uitgevoerd. Dit verschijnsel noemt men gedragssystemen.
12
Theorieën over het ontstaan van huilen Een hypothese van Alister Hardy is dat men huilt doordat de mens afstamt van waterapen, apen van vroeger die in het water leefden. Het water dat zij binnen zouden krijgen moest ook weer uitgescheiden worden en dat zou gebeuren door de ogen. Door veel onderzoekers wordt deze theorie echter niet erg serieus geworden. (VIngerhoets, 2011) Een andere theorie van Paul McLean is dat tranen een reflexmatige reactie zijn op de rook van het verbranden van lijken en de verdrietige stemming die daar meestal mee gepaard ging. Ook deze theorie is niet erg aannemelijk. (Vingerhoets, 2011) De meest aangenomen theorie is dat mensen huilen om troost en steun te zoeken. Dan fungeert huilen dus als een teken van zwakte. Evolutionair gezien is huilen echter helemaal niet handig, want als je aan het huilen bent kan een eventuele aanvaller makkelijker aanvallen. Volgens William Frey en Muriel Langseth zijn er overeenkomsten tussen de traanklieren en de nieren. Volgens hem zorgen tranen namelijk voor de uitscheiding van toxische afvalproducten en stresshormonen, waardoor men zich opgelucht zouden voelen (Frey & Langseth, 1985). Hoewel er veel onderzoek is gedaan naar huilen en de oorsprong ervan, is tot op heden nog geen definitieve oorzaak gevonden en wordt er nog steeds onderzoek naar gedaan.
Kinderen en huilen Kinderen zijn van alle bevolkingsgroepen verreweg de grootste huilebalken. Het is ook de enige groep waarin er meer wordt gehuild door de jongens dan de meisjes. Dit komt waarschijnlijk door het feit dat ze meer vechten en confrontaties opzoeken waardoor ze eerder in situaties komen waarin ze huilen. Een andere oorzaak zou kunnen zijn dat er meer jongens met aangeboren ziektes worden geboren en dan dus sneller gaan huilen. Op latere leeftijd huilen vrouwen veel meer dan mannen. (Vingerhoets, 2011) De omslag Tussen de 8 en de 12 jaar begint het voor jongens gênant te worden om te huilen en vanaf die leeftijd huilen de meeste jongens dus ook veel minder. De precieze leeftijd is niet duidelijk omdat er verschillende studies zijn die andere leeftijden weergeven, maar het is wel zeker dat de omslag ergens tussen de 8 en 12 jaar ligt. Meisjes gaan ook minder huilen als ze ouder worden maar er is een minder groot verschil met de jongere leeftijd dan bij jongens. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Baby’s Baby’s beginnen al meteen nadat ze geboren zijn te huilen. Dit wordt ook als een positief teken beschouwd omdat dan de longen goed werken. Ze huilen voornamelijk om een teken af te geven dat ze hulp nodig hebben. Het komt voor dat baby’s gaan huilen als ze andere baby’s horen huilen. Sommige onderzoekers maken daaruit op dat baby’s beschikken over de eerste basale empatische vaardigheden. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Huid‐op‐huidcontact Huid‐op‐huidcontact blijkt erg belangrijk te zijn bij het huilgedrag van baby’s. Kinderen die onmiddellijk na de geboorte huid‐op‐huidcontact hebben met de moeder, blijken veel minder te huilen dan baby’s die in een wiegje gelegd worden. Als huilende baby’s worden opgepakt houden ze ook sneller op met huilen. Bij moeders die borstvoeding geven wordt er onmiddellijk melk aangemaakt in de borsten als de moeder het kind hoort huilen. De hormonen prolactine en oxytocine spelen hierbij een grote rol. (Vingerhoets, 2011) 13
Opvallend is dat baby’s een volle octaaf hoger dan welk ander natuurlijk geluid huilen, al hangt het wel af van het soort huilen (Vingerhoets & Bergsma, 2003). Door onderzoekers en ouders worden 4 soorten huilen onderscheiden: na de geboorte, bij pijn, bij honger en bij behoefte aan aandacht. Deze 4 soorten kunnen ook goed worden onderscheiden door de ouders van het kind.
Wat zijn de verschillen in huilgedrag? Ieder mens huilt in meer of mindere mate, maar waar zitten nu eigenlijk de grootste verschillen? Mannen en vrouwen Zoals iedereen misschien wel weet huilen mannen over het algemeen minder dan vrouwen. Ad Vingerhoets en Marleen Brecht kwamen door middel van vragenlijsten die wereldwijd verspreid waren tot de conclusie dat vrouwen gemiddeld bijna drie keer per maand huilden en mannen één keer per maand. Het feit dat vrouwen meer huilen dan vrouwen wordt onder andere veroorzaakt door het hormoon testosteron wat mannen wel hebben en vrouwen niet. Er wordt ook gedacht dat vrouwen huilen gebruiken als ‘wapen van de zwakkeren.’ Mannen hebben meestal de macht in de maatschappij dus die hebben geen wapen nodig. Deze theorie wordt echter ontkracht door het feit dat vrouwen die een hoge positie hebben nog steeds huilen, al is het minder dan vrouwen zonder macht. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Het verschil tussen mannen die meer of minder huilen wordt vooral veroorzaakt door hun sociale achtergrond. Als het in de omgeving geaccepteerd wordt om te huilen zal een man veel vaker zijn gevoelens tonen en daarbij huilen dan als het niet geaccepteerd wordt in de omgeving (Vingerhoets & Bergsma, 2003). Bij huilen om verdriet bestaan niet erg grote geslachtsverschillen, terwijl bij huilen om woede en frustratie vrouwen juist veel meer huilen dan mannen, die zich in die gevallen meer laten gelden en een machtige positie innemen. Ook op lichamelijk gebied verschillen mannen van vrouwen. Zo zijn de traanbuisjes (canaliculi) van mannen kleiner en nauwer dan die van vrouwen. Ook is de gehoorgang van vrouwen net iets langer, waardoor ze gevoeliger zijn voor de frequentie waar baby’s op huilen. (Vingerhoets, 2011) Leeftijd Ook de leeftijd heeft invloed op het aantal huilbuien die een mens gemiddeld heeft. Baby’s van één jaar huilen gemiddeld zo’n 15 keer per week wat afgenomen is tot 2 keer per week als ze twaalf zijn. Als mensen ouder worden, verandert niet alleen de frequentie waarmee ze huilen, maar ook de reden en de tijdstippen veranderen. Waar mensen als jonge kinderen huilden om honger of pijn, huilt men als ze ouder geworden zijn veel vaker om verdriet of stress. (Vingerhoets & Bergsma, 2003) Waar en wanneer men huilt De meest voorkomende plek waar men huilt is in een vertrouwde omgeving, zoals thuis of een andere plek waar men veel komt. Ook vinden veel mensen het fijn als er niet heel veel mensen bij zijn, het liefst huilen ze in het bijzijn van de partner of alleen. Er zijn ook tijdstippen waarop men het meest en het liefst huilt. De onderzoeker 14
William Frey was de eerste die deelnemers bij een tranenonderzoek ook de tijdstippen van de huilbuien liet noteren. Zo veronderstelde hij dat vrouwen een opmerkelijke toename in het huilen hebben tussen 9 uur ‘s ochtends en 10 uur ‘s avonds. Uit verdere onderzoeken zijn dezelfde uitkomsten gekomen. Over het algemeen huilen mensen ‘s avonds tussen 6 en 10 uur het meest. (Vingerhoets, 2011) Dat komt waarschijnlijk omdat mensen dan vaak thuis zijn en moe van een dag werken of school. Vermoeidheid is een verlager voor de huildrempel, wat inhoudt dat mensen sneller beginnen met huilen. Ook zou het kunnen dat men dan meer huilt omdat ze het huilen hebben uitgesteld in de loop van de dag en de tranen hebben ingehouden. Tot slot is er misschien nog iets van een dagritme in het huilen aanwezig. Baby’s huilen namelijk ‘s avonds meer dan overdag en het zou kunnen dat dat aangeboren dagritme op latere leeftijd ook nog invloed heeft.
Hoe beïnvloedt cultuur huilgedrag? Het lijkt misschien raar om in het openbaar te huilen, maar in het oude Griekenland was het heel gewoon om vrouwen tijdens een theatervoorstelling ingehuurd te hebben die huilen op de momenten waarop dat moest. (Vingerhoets, 2011) Op wat voor manier en met welk geloof iemand is opgevoed heeft veel invloed op het huilgedrag. Ad Vingerhoets beschreef dit eens met het voorbeeld van een begrafenis. In sommige culturen is het normaal om schreeuwend en jammerend op de begrafenis te verschijnen, maar in andere culturen gaat het rouwen veel rustiger en stiller. Hoewel er veel verschillende oorzaken van huilen zijn, is wel gebleken dat mensen zelden om 1 specifieke emotie huilen. (Vingerhoets, 2010). De proefpersonen die meewerkten aan het onderzoek van Ad Vingerhoets gaven vaak aan om combinaties van gevoelens te huilen. Het aantal emoties waarom gehuild werd kon zelfs oplopen tot vier. Daarin waren geen opvallende verschillen in cultuur aan te wijzen. De sociale achtergrond heeft ook veel invloed op het huilgedrag. Als iemand is opgegroeid in een omgeving waarin het heel normaal is om te huilen zal diegene in zijn verdere leven ook minder moeite hebben met huilen. Als iemand daarentegen op is gevoed met het idee dat huilen zwak is zal hij of zij later minder gaan huilen. Charles Darwin was de eerste die systematisch onderzoek heeft gedaan naar huilen en verschillende culturen. Hij kwam tot de conclusie dat er in de westerse wereld veel minder gehuild werd dan in niet‐westerse culturen. Vervolgens vond de Amerikaanse psycholoog Alvin Borgquist dat het niet zozeer aan de westerse en niet‐westerse culturen lag, maar dat het ging om de mate waarin een gemeenschap ‘geciviliseerd’ was (Vingerhoets, 2011). Hoe meer een gemeenschap of land beschaafd was, hoe minder er gehuild werd. Tegenwoordig wordt er echter niet zo sterk meer in die theorie geloofd. Mede door de opkomst van kunst en cultuur is de maatschappij aan het verbreden en is het niet zo’n groot taboe meer om in het openbaar te huilen. Hieruit kan opgemaakt worden dat opvoeding en cultuur veel invloed hebben op hoe iemand met zijn verdriet omgaat en dus ook hoe(veel) hij huilt.
15
Dieren en huilen Huilen is een unieke eigenschap van de mens. Zelfs de dieren die het dichtst bij de mens staan, zoals de chimpansees en bonobo’s, huilen niet om emoties. Dieren kunnen wel emoties hebben, maar ze uiten dit dan niet met tranen (Boersma, 2012). Bij mensen is er een verbinding gevonden tussen de traanklier en het gedeelte van de hersenen wat zich daar mee bezig houdt. Bij dieren is dit (nog) niet gevonden. Dieren kunnen wel tranen produceren. Van de eerder genoemde drie soorten tranen, kennen ze alleen de basale tranen en reflextranen. Ook zij produceren de hele dag traanvocht om hun hoornvlies vochtig te houden en als ze een vuiltje in hun ogen kijken, produceren ze extra traanvocht. Dieren hebben een hogere pijngrens dan mensen, dus ze zullen minder snel pijn hebben. Als ze wel erg pijn hebben, proberen ze dit vaak duidelijk te maken door geluid te maken. Zo kan een hond bijvoorbeeld gaan piepen of blaffen, maar hierbij gaan ze niet huilen. (InfoNu, 2011) Een goed voorbeeld van dieren met emoties zijn olifanten. Ze leven in groepen jaren met elkaar en hebben een hechte band. Ze proberen elkaar te beschermen en te helpen. Vooral wanneer een dier uit de groep sterft, is te zien hoe hecht hun band is. Alle leden van de groep komen om de dode olifant heen staan en proberen het zelfs weer overeind te duwen. Ook troosten ze het dier met hun slurf en raken ze het aan met hun voorpoten. Later begraven ze het dier ook nog, door het met aarde en bladeren te bedekken. Als ze skeletten zien liggen van olifanten, blijven ze altijd even staan. Bij skeletten van andere dieren doen ze dit niet. Ze pakken de botten op met hun slurven en vooral aan de botten van de hoofden geven ze veel aandacht. Er wordt gezegd dat ze proberen te herkennen van wie de botten zijn, maar het is niet helemaal zeker wat er in ze omgaat. Zeekrokodillen, zeeslangen en zeeschildpadden hebben traanklieren die het overtollige zout in hun lichaam door de ogen kunnen uitscheiden. Volgens de theorie van Alister Hardy, zoals eerder al beschreven, kunnen mensen huilen doordat ze afstammen van waterapen die ook zout uitscheidden via hun ogen. Ze had dit verband waarschijnlijk gelegd omdat menselijke tranen ook zout zijn. Dit is echter niet heel raar, omdat vrijwel alle vloeistoffen in het lichaam een beetje zout bevatten. Er is een balans in de zoutconcentraties van het lichaam en als tranen niet zout zouden zijn, zou het uit balans zijn. Van de hiervoor genoemde zeedieren is ook niet bekend dat het uitscheiden van zout iets te maken heeft met emotie. (Claudia Vinke, 2009) Er zijn ook nog andere dieren die huilen, maar dan op een heel andere manier. Wanneer wolven huilen, doen ze dit zonder tranen en maken ze piepende geluiden. Ze doen dit ook niet uit verdriet, maar om zichzelf en het familieterritorium kenbaar te maken. Ze kunnen elkaar weer terug vinden door te huilen, omdat elke wolf zijn eigen huil heeft. Toch is er een gelijkenis met het menselijke huilen: het komt voort uit de sociale band. Het verbetert hun onderlinge band, het groepsgevoel (Artis, 2014). Uit onderzoek (Kraaijvanger, 2013) bleek dat hoe hechter de band is met een wolf die de roedel verlaat, hoe harder ze huilen.
16
Hoofdstuk 4: Onderzoeksvraag en hypothese
Onderzoeksvraag Door welke factoren wordt het huilgedrag bij mensen het meest beïnvloed?
Hypothese Het huilgedrag bij mensen wordt het meest beïnvloed door geslacht, leeftijd, omgeving en gemoedstoestand.
17
Hoofdstuk 5: Werkwijze
Protocol Voor het onderzoeken van huilgedrag is de kinderopvang ‘De Berenboot’ bezocht en zijn via internet filmpjes bekeken van huilende kinderen. Als voorbereiding hierop is een ethogram opgesteld van handelingen die voorkomen bij huilgedrag. Aan de hand daarvan is het protocol ingevuld. In het protocol is gekozen voor tijdsstappen van 10 seconden. In dit tijdsbestek is opgeschreven welke handelingen de kinderen uitvoerden. Het bezoek van de kinderopvang ‘De Berenboot’ vond plaats op de ochtend van 24 juni 2014. Er waren hier ongeveer 15 kinderen aanwezig. Zodra iemand van de kinderen begon te huilen, werd genoteerd in het protocol welke handelingen het kind uitvoerde. Via internet zijn ook een aantal filmpjes bekeken waarin kinderen gingen huilen. Hierbij is hetzelfde gedaan.
Enquête In de enquête is getest of de uitkomsten die in de theorie gesteld waren, ook echt zo werden ervaren door de testpersonen. In de enquête zijn de proefpersonen bijvoorbeeld gevraagd wat voor effect huilen voor hun gevoel op hen heeft, maar ook welke kenmerken van huilen ze herkennen en om welke reden ze het meest huilen. In totaal zijn 158 personen ondervraagd, waarvan 36 mannen en 122 vrouwen. Ze varieerden in leeftijd van 6 jaar tot ouder dan 51 jaar. Ook werden de proefpersonen gevraagd om hun nationaliteit en geslacht in te vullen, om zo een goed beeld te krijgen van het huilgedrag van mensen en die in te kunnen delen op bijvoorbeeld geslacht en nationaliteit.
18
Hoofdstuk 6: Resultaten Ethogram Element
Afkorting
Omschrijving
Vertrekken mond
VM
Er ontstaat spanning in de mond
Handen voor ogen
HO
De handen worden voor de ogen geslagen
Ophalen neus
ON
De neus wordt opgehaald
‘Waterige’ ogen
WO
De ogen vullen zich met traanvocht
Bijten onderlip
BO
Het kind ‘sabbelt’ op de onderlip
Dichtknijpen ogen
DO
Het kind knijpt de ogen dicht
Wenkbrauwen fronsen
WF
Het kind fronst de wenkbrauwen
Mond open
MO
Tijdens het huilen doet het kind de mond open
Neusgaten groter
NO
De neusgaten worden verwijd tijdens het huilen
Te hard inademen
TI
Het kind ademt te hard in en maakt daarbij een huilgeluidje
Kaken op en neer
KO
Het kind gaat met de kaken op en neer (met de mond gesloten)
Wegkruipen
WK
Het kind kruipt weg tijdens het huilen
Zeurend geluid
ZG
Tijdens het huilen maakt het kind een zeurend geluid
Mond dicht
MD
Tijdens het huilen doet het kind de mond dicht
Handen in de lucht
HL
Tijdens het huilen grijpen de handen in de lucht
Vooruit staren
VS
Tijdens het huilen staart het kind voor zich uit
19
Frequentieanalyse protocols
20
Resultaten enquête 1. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Hoe vaak huilt u ongeveer per maand?’ 1.1 Bij mannen
Grafiek 1
21
1.2 Bij vrouwen
Grafiek 2
1.3 Ongeacht de leeftijd en het geslacht
Grafiek 3
22
2. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Welke kenmerken van huilen herkent u?’
Grafiek 4
23
3. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Wat voor effect denkt u dat huilen op u heeft?’
Grafiek 5
4. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Om welke reden huilt u het vaakst?’ 4.1 Bij mannen
Grafiek 6
24
4.2 Bij vrouwen
Grafiek 7
4.3 Ongeacht de leeftijd en het geslacht
Grafiek 8
25
5. Resultaten van de enquête op de vraag: ‘Vindt u het gênant om in het openbaar te huilen?’
Grafiek 9
26
Hoofdstuk 7: Conclusie Het doel van het onderzoek was om erachter te komen welke oorzaken het huilgedrag bij mensen het meest beïnvloeden. Hiervoor is een ethogram en protocol gemaakt en is er een enquête gehouden. In dit hoofdstuk wordt weergegeven hoe de uitkomsten hiervan zich verhouden met de inhoud van de theorie en de hypothese. Ten eerste zullen de uitkomsten van het protocol kort worden uitgelegd en aan de hand daarvan zal een link worden gelegd met de theorie en de hypothese. Ten tweede zal worden ingegaan op de enquête en ook die zal worden vergeleken met de theorie en de hypothese.
Protocol Uit de uitkomst van de protocollen blijkt dat bij veel van de kinderen die huilen, een duidelijke samenhang voorkomt tussen huilen en het fronsen van de wenkbrauwen (WF). Het fronsen van de wenkbrauwen is een van de verschijnselen die vaak met huilen geassocieerd wordt. Ad Vingerhoets en Ad Bergsma schreven daar ook over in hun boek ‘Huilen is menselijk, de psychologie van tranen’ (2003). Bij bijna elk kind was te zien dat het kind tijdens het huilen waterige ogen (WO) kreeg. Natuurlijk is dit het meest bekende verschijnsel van huilen. Er wordt veel traanvocht geproduceerd door de traanklieren waardoor een deel van het traanvocht afgevoerd wordt door de traanbuisjes en het andere deel in de ogen blijft en later over de wangen zal gaan stromen. Het deel wat door de traanbuis naar de traanzak gaat zal daar een snotneus gaan veroorzaken en zorgen voor het moeten ophalen van de neus (ON). Tevens blijkt dat de kinderen veel spanning in het gezicht hebben voor en tijdens het huilen, wat ook al bleek uit de bevindingen van Vingerhoets en Bergsma (2003). Manieren waarop de spanning in het gezicht naar voren komt, zijn het vertrekken van de mond (VM) en het naar op elkaar klemmen van de kaken (KO). Ook maakt het kind vaak de neusgaten groter tijdens het huilen (NO). Een ander verschijnsel waaruit spanning in het gezicht en het bovenlichaam blijkt is het (te) hard ademhalen tijdens een huilbui (TI). Dit wordt ook veroorzaakt door controleverlies over de spieren. Twee dingen waaruit blijkt dat huilen ook kan functioneren als middel om de aandacht van de ouders te trekken, is het maken van een zeurend geluid (ZG) en het zwaaien van handen in de lucht (HL) tijdens het huilen. Dit zou kunnen werken als een alarmsignaal om te laten zien dat het kind hulp nodig heeft.
Enquête De enquête werd afgenomen bij 158 mensen waarvan 36 mannen en 122 vrouwen. Zij hebben naar waarheid de enquête ingevuld en daaruit zullen enkele conclusies getrokken worden. In het begin van de enquête werd algemene informatie gevraagd, namelijk het geslacht, de leeftijd en de nationaliteit van de proefpersoon. Uit de nationaliteit van de proefpersonen bleek dat er geen verschil was in het huilgedrag en de oorzaken daarvan. Dit zal worden weerlegd in de discussie. De vierde vraag van de enquête luidde: ‘Hoe vaak huilt u ongeveer per maand?’ De huilfrequentie van mannen en vrouwen is naast elkaar gelegd en deze uitkomsten zullen met elkaar worden vergeleken. Daaruit bleek dat maar liefst 56% van de 12 tot 18‐jarige mannen aangeeft nooit te huilen, tegenover 3% van de 12 tot 18‐jarige vrouwen. 27
Ook geeft 25% van de 19 tot 25‐jarige mannen aan 1 tot 2 keer per maand te huilen, waar van de 19 tot 25‐jarige vrouwen 17% aangeeft 1 tot 2 keer per maand te huilen. Een groter percentage van de vrouwen gaf aan 3 tot 6 keer per maand of vaker te huilen. Hieruit blijkt dus ook dat mannen minder huilen dan vrouwen. In de theorie was dit beschreven. Daarna kwam in de enquête de vraag: ‘Welke kenmerken van huilen herkent u?’ Hier waren brok in de keel, schokkerig ademhalen en snotneus de meest gekozen antwoorden. De brok in de keel kan worden verklaard door de spanning in het gezicht en bovenlichaam, waardoor ook de nek dichtgeknepen wordt. Dit zou kunnen zorgen voor het gevoel van de brok in de keel. Schokkerig ademhalen heeft dezelfde oorzaak, namelijk die van het overmatig aanspannen van de spieren en ook het controleverlies. In het protocol en in de theorie was al gebleken dat de snotneus vaak voorkomt en uit de enquête blijkt dat weer. De antwoorden ‘mondhoeken naar beneden’ en ‘frons in het voorhoofd’ komen ook voor in de uitkomsten, maar minder vaak. Waarom dit zo uit de enquête is gebleken, wordt uitgelegd in de discussie. Vervolgens is er aan de proefpersonen gevraagd wat voor effect huilen naar hun mening op hen had. Een grote meerderheid (74,8%) heeft daar aangegeven dat ze een opgelucht gevoel hadden na het huilen. Dit komt ook weer overeen met de theorie. De tranen zorgen voor een afvoer van onder andere het stresshormoon ACTH waardoor het stresslevel wordt verlaagd. De volgende vraag was: ‘Om welke reden huilt u het vaakst?’ Zowel mannen als vrouwen in elke leeftijdscategorie gaven aan dat verdriet verreweg de meest voorkomende reden was voor het huilen. Opvallend was dat stress vaak als oorzaak aangewezen was door vrouwen in de leeftijdscategorie van 12 tot 18 jaar en 26 tot 50 jaar. Ook gaven veel mannen in de categorie 26 tot 50 jaar aan dat stress de voornaamste reden was om te huilen. Bij 19 tot 26 jaar en 50+ was stress echter verdwenen als voornaamste reden voor een huilbui. Veel 19 tot 26‐jarige vrouwen gaven aan vaak te moeten huilen om eenzaamheid. Blijdschap werd in verhouding door veel meer mannen dan vrouwen aangegeven als reden om te huilen, en dan voornamelijk in de categorieën 19 tot 26 jaar en 26 tot 50 jaar. Bijna 70% van de mensen gaf aan dat ze het gênant vinden om in het openbaar te huilen. Dit is opmerkelijk, omdat huilen eigenlijk begonnen is om te helpen overleven. Dat zou dus betekenen dat huilen het meeste effect heeft als andere mensen het kunnen zien en daardoor kunnen steunen en eventuele hulp bieden. Echter, huilen kan ook een teken van zwakte tonen. Dat zou een reden kunnen zijn voor het feit dat het als gênant wordt ervaren door een groot merendeel van de proefpersonen. Aan het eind van de enquête kwamen twee vragen waarin de proefpersonen twee theorieën over waarom mensen huilen moeten beoordelen. In de theorie bleek dat de theorie over de waterapen als zeer onaannemelijk werd beschouwd, en uit de enquête is dat ook gebleken. Namelijk maar 1,9% dacht dat dat waar was. De andere theorie, die stelt dat huilen is ontstaan om hulpeloosheid duidelijk te maken aan soortgenoten, vonden de proefpersonen waarschijnlijker. 64,1% dacht dat die theorie waar was.
Algemeen Volgens het onderzoek zijn de factoren die het huilgedrag bij mensen het meest beïnvloeden de psychosociale factoren, de biologische factoren en de situationele factoren. Nu worden de uitkomsten van de enquête en het protocol aan deze drie factoren gelinkt. 28
Onder psychosociale factoren die de huildrempel verlagen, vallen onder andere persoonlijkheid en de psychische gesteldheid van degene die huilt. Als iemand zich verdrietig voelt, zal hij of zij sneller gaan huilen. Dit blijkt ook uit de enquête; de proefpersonen geven aan het vaakst om verdriet te huilen. Daarna waren blijdschap en stress ook een vaak gekozen reden om te huilen. Voorbeelden van de biologische factoren die huilgedrag versterken zijn vermoeidheid, leeftijd en hormonen. Prolactine en oxytocine zijn de hormonen die huilgedrag het meest beïnvloeden. Ook als iemand vermoeid is of gestresst is, is de kans veel groter dat diegene de behoefte heeft om te huilen. Wat ook al eerder naar voren is gekomen bij de uitslagen van de enquête, is dat vrouwen veel sneller en meer huilen dan mannen. Dit wordt veroorzaakt door de hiervoor genoemde hormonen prolactine en oxytocine die de huildrempel verlagen. Tot slot zijn er de situationele factoren, zoals cultuur, opvoeding en omgevingsinvloeden. De invloed van de cultuur uit zich in het feit dat mensen geneigd zijn meer te huilen in een huiselijke omgeving en het gênant vinden om in het openbaar te huilen. Dit is ook gebleken uit de enquête; bijna 70% van de ondervraagden geeft aan het gênant te vinden om in het openbaar te huilen. Het verschijnsel dat ze meer geneigd zijn thuis te huilen is ook te linken aan de tijd waarop mensen het meest huilen. Dit is namelijk tussen 6 uur en 10 uur ‘s avonds, een tijd waarop de meeste mensen thuis zijn. De onderzoeksvraag van dit onderzoek luidde: ‘Door welke factoren wordt het huilgedrag bij mensen het meest beïnvloed?’ De hypothese die daarop aansloot was: ‘Het huilgedrag bij mensen wordt het meest beïnvloed door geslacht, leeftijd, omgeving en gemoedstoestand.’ De hypothese kan gedeeltelijk aangenomen worden maar ook gedeeltelijk verworpen worden, doordat de genoemde factoren niet compleet waren. De factoren die huilgedrag bij mensen het meest beïnvloeden bevatten wel de factoren die vermeld staan in de hypothese, maar hiernaast zijn er nog meer belangrijke factoren die de hypothese niet bevatte. Hormonen zijn bijvoorbeeld een bepalende factor die niet genoemd was in de hypothese.
29
Hoofdstuk 8: Discussie
Protocol Hoewel het mogelijk was goede conclusies te trekken uit het huilen van de kinderen, had er een beter beeld van het huilgedrag gecreëerd kunnen worden als de kinderen meer gehuild zouden hebben. Er is 4 keer gehuild door de kinderen in de kinderopvang, waarvan sommige zeer kort. Op een kinderopvang en op het tijdstip van observatie, was er ook niet veel aanleiding tot huilen. Hierdoor kon er niet een optimaal beeld gevormd worden van wat er gebeurt met kinderen als ze huilen. Ook was het observeren moeilijker, omdat er op het moment van huilen veel gebeurde. Met behulp van het internet was er echter meer verdieping mogelijk in huilende kinderen en is het zo toch wat uitgebreider geworden.
Enquête Hoewel er een ruim aantal proefpersonen was voor de enquête, hebben er maar 36 mannen meegedaan tegenover 152 vrouwen. Voor de vragen ‘Om welke reden huilt u het vaakst?’ en ‘Hoe vaak huilt u ongeveer per maand?’ was het wel mogelijk de verschillen tussen mannen en vrouwen weer te geven, maar als de verhouding man‐vrouw beter verdeeld was geweest kon er een beter beeld van de werkelijkheid verkregen worden. De enquête is voornamelijk ingevuld door mensen in de leeftijdscategorie van 12 tot 18 jaar. Dit komt doordat de enquête vooral rondgegaan is door de school en op social media, waar vooral deze groep gebruik van maakt. Van het huilgedrag van deze categorie is er een goed beeld ontstaan, maar vooral van de categorie 50+ is dat minder goed gelukt. Bij de derde vraag in de enquête werd gevraagd naar de nationaliteit van de proefpersoon, maar degenen die een andere nationaliteit hadden dan Nederlands waren opgegroeid in Nederland. Als zij dus afwijkingen hebben in hun huilgedrag, hoeft dat niet per se aan hun afkomst te liggen. Daaruit kunnen dus geen conclusies getrokken worden. Een andere vraag ging over de kenmerken die mensen ervaarden bij het huilen. Volgens Ad Bergsma en Ad Vingerhoets hoort het bij huilgedrag bij mensen om de mondhoeken naar beneden te trekken en de wenkbrauwen te fronsen. De proefpersonen gaven deze kenmerken echter minder aan dan sommige andere kenmerken. Dit komt waarschijnlijk doordat deze twee kenmerken vaak onbewust gebeuren en men dat dus niet als zodanig ervaart. De laatste vraag luidde: ‘Andere onderzoekers denken dat huilen een middel is om hulpeloosheid duidelijk te maken aan de soortgenoten, wat positief is voor 'the survival of the fittest'. Wat denkt u daarvan?’ Vermoedelijk is een groot gedeelte van de ondervraagden Christelijk, omdat de enquête is rondgegaan op een Christelijke school. Hierdoor is er een kans dat er bij de ondervraagden meer mensen zijn die niet in de evolutietheorie geloven dan bij de rest van Nederland. Daarom zou het kunnen zijn dat het percentage van de mensen die denkt dat het waar is hoger zou kunnen zijn dan wat er nu uit de enquête is gekomen.
30
Hoofdstuk 9: Literatuur Gebruikte boeken: Mieras, M. (2007), Wat hersenonderzoek vertelt over onszelf; Ben ik dat? Amsterdam: Nieuw Amsterdam Uitgevers Vingerhoets, A. (2011), Tranen, waarom mensen huilen. Amsterdam: uitgeverij Bakker Vingerhoets, A., Bergsma, A. (2003), Huilen is menselijk, de psychologie van tranen. Antwerpen: Standaard
Gebruikte internetartikelen: Artis (2014), Huilen met wolven. http://www.artis.nl/ontdek‐artis/verhalen‐uit‐artis/diergedrag/huilen‐ met‐de‐wolven/(laatst bekeken op: 18 augustus 2014) Becker, S. (2007), Waarom gapen we? http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1318978/2007/07/22/Waarom‐gapen‐we.dhtml (laatst bekeken op: 5 oktober 2014) Boersma, H. (2012), Kunnen dieren huilen? http://www.kijkmagazine.nl/nieuws/kunnen‐dieren‐huilen/ (laatst bekeken op: 25 september 2014) De Visser, E. (2013), Waarom krijg je een loopneus van hete soep of koude lucht? http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3373553/2013/01/08/Waarom‐krijg‐je‐ een‐loopneus‐van‐hete‐soep‐of‐koude‐lucht.dhtml# (laatst bekeken op: 25 september 2014) Gakuran, M. (2011), Crying‐that lump in your throat. http://gakuran.com/crying‐that‐lump‐in‐your‐throat/ (laatst bekeken op: 15 augustus 2014) Garbis, N. (2010), Why does your nose run when you eat spicy food? http://www.livescience.com/32752‐ why‐does‐your‐nose‐run‐when‐you‐eat‐spicy‐food.html (laatst bekeken op: 25 september 2014) Green, L. (2014), Why you look ugly when you cry. http://testtube.com/dnews/why‐you‐look‐ugly‐when‐ you‐cry/ (laatst bekeken op: 25 september 2014) Hogenboom, K. (2011), Knipperen met ogen tegen droge ogen. http://volzicht.nl/natuurlijk‐goed‐ zien/beter‐zien/knipperen‐met‐je‐ogen/ (laatst bekeken op: 25 september 2014) Hoyt, A. (2008), How Crying Works. http://science.howstuffworks.com/life/crying1.htm (laatst bekeken op: 25 september 2014) 31
InfoNu (2011), Pijn bij honden, hoe te herkennen? http://dier‐en‐natuur.infonu.nl/zieke‐dieren/79047‐pijn‐ bij‐honden‐hoe‐te‐herkennen.html (laatst bekeken op: 25 september 2014) Inglis‐Arkell, E. (2014), This Is Why You’re Ugly When You cry. http://io9.com/this‐is‐why‐youre‐ugly‐ when‐you‐cry‐1615637947 (laatst bekeken op: 11 augustus 2014) Jobse, J. (2011), Goed huilen. http://www.jasperjobse.nl/persoonlijke‐ontwikkeling/goed‐huilen/ (laatst bekeken op: 15 augustus 2014) Kraaijvanger, C. (2012), Het verhaal achter de geeuw. http://www.scientias.nl/het‐verhaal‐achter‐de‐ geeuw/57562 (laatst bekeken op: 5 oktober 2014) Kraaijvanger, C. (2013), Wolven huilen meer als goede vriend de roedel verlaat. http://www.scientias.nl/wolven‐huilen‐meer‐als‐goede‐vriend‐de‐roedel‐verlaat/91243 (laatst bekeken op: 18 augustus 2014) Maes, V. (2011), Daarom huilen we. http://www.goedgevoel.be/gg/nl/648/Emoties‐ begrijpen/article/detail/1285291/2011/06/29/Daarom‐huilen‐we.dhtml (laatst bekeken op: 25 september 2014) Mens‐en‐gezondheid.info.nu (2014), Ui en het huilen. http://mens‐en‐gezondheid.infonu.nl/gezonde‐ voeding/71487‐ui‐en‐het‐huilen.html (laatst bekeken op: 25 september 2014) Princen, M. (2014), Hersenstam. http://www.brainmatters.nl/terms/hersenstam/ (laatst bekeken op: 5 oktober 2014) Shere, J. (2013), What causes a lump in your throat? http://indianapublicmedia.org/amomentofscience/a‐ lump‐in‐your‐throat/ (laatst bekeken op: 25 september 2014) TheNakedScientists (2005), When you yawn, why do your eyes water? http://www.thenakedscientists.com/HTML/questions/question/1118/ (laatst bekeken op: 25 september 2014) Vinke, C. (2009), Kunnen vogels en andere dieren huilen van verdriet? http://www.willemwever.nl/vraag_antwoord/dieren‐en‐planten/kunnen‐vogels‐en‐andere‐dieren‐huilen‐ van‐verdriet (laatst bekeken op: 25 september 2014) Volkskrant (2011), De huilbui als wetenschappelijk object. http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1829370/2011/01/29/De‐huilbui‐als‐ wetenschappelijk‐object.dhtml (laatst bekeken op: 25 september 2014)
32
WillemWever (2008), Waarom rouwen olifanten om hun dode kuddegenoten? http://www.willemwever.nl/vraag_antwoord/dieren‐en‐planten/waarom‐rouwen‐olifanten‐om‐hun‐ dode‐kuddegenoten (laatst bekeken op: 25 september 2014) WillemWever (2009), Hoe kan het dat je tranen zout zijn? http://www.willemwever.nl/vraag_antwoord/het‐menselijk‐lichaam/hoe‐kan‐het‐dat‐je‐tranen‐zout‐zijn (laatst bekeken op: 25 september 2014) WillemWever (2010), Hoe komt het dat je van die rode vlekken in je gezicht krijgt als je hebt gehuild? http://www.willemwever.nl/vraag_antwoord/het‐menselijk‐lichaam/hoe‐komt‐het‐dat‐je‐van‐die‐rode‐ vlekken‐je‐gezicht‐krijgt‐als‐ (laatst bekeken op: 25 september 2014)
Gebruikte videobestanden Link 1 protocol: Tigran Madoyan (2013), 10 Months Baby Crying With Emotion When Mother Sings [videobestand]. https://www.youtube.com/watch?v=4o‐VplYrqBs (laatst bekeken op: 25 september 2014) Link 2 protocol: Mark Blitch (2014), Jackson crying at A Great Big World’s “Say Something” feat. Christina Aguilera [videobestand]. https://www.youtube.com/watch?v=3Js4YZ1z0to (laatst bekeken op: 25 september 2014) Link 3 protocol: Dianasedg1 (2014), Baby cries at parent’s wedding song [videobestand]. https://www.youtube.com/watch?v=C2qMQvkSwOQ (laatst bekeken op: 25 september 2014) Link 4 protocol: Doriloco (2013), Baby Crying when Mom Sings [videobestand]. https://www.youtube.com/watch?v=BRada0FGvBc (laatst bekeken op: 25 september 2014) Filmpje ‘Why Do We Cry?’ van AsapSCIENCE: AsapSCIENCE (2013), Why Do We Cry? [videobestand]. https://www.youtube.com/watch?v=QGdHJSIr1Z0 (laatst bekeken op: 4 oktober 2014) 33
Hoofdstuk 10: Bijlage Grafieken De overige grafieken van de resultaten van de enquête die niet staan bij de resultaten, zijn in de bijlage bijgevoegd.
Grafiek 10
Grafiek 10
Grafiek 11
Grafiek 11
34
Protocols kinderopvang ‘De Berenboot’ Tabel 1: Max (1) 10:59 24 juni 2014
VM
HO
ON
WO
BO
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10
X
X
X
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20 0.20‐ 0.30 0.30‐ 0.40
Tijd (min) 0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20 0.20‐ 0.30 0.30‐ 0.40 0.40‐ 0.50 0.50‐ 1.00 1.00‐ 1.10
Tabel 2: Max (2) 11:05 24 juni 2014
Tabel 3: Jurre 8:53 24 juni 2014
35
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Tabel 4: Jurgen 8:38 24 juni 2014
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20
X
X
X
X
X
X
36
Protocols kinderen op YouTube Tabel 5: Link 1 YouTube
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20 0.20‐ 0.30 0.30‐ 0.40 0.40‐ 0.50 0.50‐ 1.00 1.00‐ 1.10 1.10‐ 1.20 1.20‐ 1.30 1.30‐ 1.40 1.40‐ 1.50
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20 0.20‐ 0.30 0.30‐ 0.40 0.40‐ 0.50 0.50‐ 1.00
Tabel 6: Link 2 YouTube
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
37
Tabel 7: Link 3 YouTube
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20 0.20‐ 0.30 0.30‐ 0.40 0.40‐ 0.50 0.50‐ 1.00
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
VM HO ON WO BO Tijd (min)
DO
WF
MO
NO
TI
KO
WK
ZG
MD
HL
VS
0.00‐ 0.10 0.10‐ 0.20 0.20‐ 0.30 0.30‐ 0.40 0.40‐ 0.50 0.50‐ 1.00
Tabel 8: Link 4 YouTube
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
38
Resultaat van een open vraag uit de enquête Dit zijn de resultaten van de open vraag: ‘Is uw huilgedrag veranderd in de loop van uw leven?’
Ja, sinds ik een depressie heb huil ik veel minder. Ik huil nu minder vaak wanneer ik fysieke pijn heb dan vroeger. Nee (denk ik :) ) Vroeger huilde ik als ik gevallen was, nu niet meer Ja in tienerjaren en kraamweek lagen emoties meer aan de oppervlakte Met de jaren is het minder geworden, als kind huil je een stuk vaker doordat je valt bijvoorbeeld Nee Ja, om andere dingen Het is tegenwoordig vaak een samenloop van omstandigheden, vroeger huilde ik als er op een bepaald moment iets gebeurde. Nu huil ik vaak om veel dingen bij elkaar. Vroeger huilde ik vaker. Stiller. Als kind krijs je er bij, of maak je in ieder geval geluid. van kinderpijntjes, naar grote mensenverdriet minder Je wordt ouder dus er komen andere prioriteiten. minder huilen Ja, door het moederschap Minder vaak Ja, moet sneller huilen ‐ vroeger meer dan nu Ja, hoe ouder hoe minder ja, ik huil nu veel minder ja, ik huil nu sneller dan vroeger bij verdriet Het is nu vaak om emotie. Ja, vroeger huilde je om veel kleine dingen (vallen op je knieën etc.) nu veel meer om emotionele dingen ipv lichamelijke pijntjes. Ja, minder geworden. afgenomen Ja, minder vaak geworden, als kind na elke val nvt Ja, vroeger veel, nu zelden ik huil niet meer om pijntjes... nee Steeds minder Minder Ja, nooit meer Ja, minder geworden ja, om andere redenen. Ja, vroeger huilde ik veel vaker. Vooral om onnozele dingen. Tegenwoordig huil ik heel zelden. Ja, dingen die gebeuren hebben meer invloed op je en je beleeft het echt, maakt het echt mee. nadat het psygisch niet goed ging is het wel erger geworden. Als klein kind huilde ik vaker. Vroeger vaker Ik ben veel emotioneler geworden sinds ik kinderen heb. Emotioneler, vaker / eerder. Waar ik vroeger mijn moeder uitlachte als ze bij een film moest huilen, doe ik het nu zelf haha! Meer Schaam me er minder voor bij vrienden etc. 39
Minder geworden Vaker huilen Ik denk het meer dan vroeger Hahaha het is alleen maar erger geworden. het een plekje geven Ja, vroeger huilde ik vaker dan nu minder om pijn Ja, ik heb geleerd van blijdschap te huilen Ja, meer geworden Ja, de laatste twee jaren meer Ja, nu sneller om stress Ja, ingetogener Toegenomen vanaf mijn 18e levensjaar is het huilen wat verergerd Ja, ik huil makkelijker ja, nu huil ik bijna nooit meer, vroeger heel vaak. Doei. vroeger maakte ik veel meer geluid bij het huilen vroeger huilde ik heel snel en tegenwoordig huil ik bijna nooit of alleen als er andere mensen bij zijn Werd minder
40
Afbeelding bij theoretische achtergrond
Figuur 4: Schematische weergave van de verbindingen tussen de traanklier en de hersenen (Huilen is menselijk, blz. 55, 2003)
41
De enquête Bladzijde 1
42
Bladzijde 2
43
