Het kan niet want………. Het kan wel als………..
Dr. Martha van Biene Mld Daniëlle Damoiseaux MSc
en samen uitvinden hoe……
21 juni 2013
1. Wat op valt
Ruimtelijke en sociale ontwikkelingen worden te vaak gestuurd en gekopieerd vanuit wat er mist, in plaats van uit te gaan van de aanwezige potenties en krachten. De vraag is hoe kan uw dorp vanuit zijn eigen mogelijkheden uniek worden. Authenticiteit creëer je dus niet, dat ben je. En er zijn maar weinig activiteiten die authenticiteit zo vanzelfsprekend in zich dragen als initiatieven van bewoners zelf. Veelal waarachtig en uniek omdat ze vanuit de idealen van mensen komen en naadloos aansluiten op wat er al is in een omgeving.
Het draait om keuzes maken. Iets waar we in Nederland blijkbaar niet zo goed in zijn. We leefden de afgelopen decennia in een luxueuze omgeving. Elk dorp kreeg een nagenoeg volwaardige dorpsvoorziening. Dat betekende in nagenoeg elk dorp een dorpsaccommodatie, een jongerenhonk, een informatiepunt en (activiteiten)programma’s met relaties naar de (brede) school, kinderopvang, sport, sociaal-cultureel werk en integratieprojecten. Deze tijden zijn voorbij. Er moeten keuzes worden gemaakt.
Steden en dorpen worden gedwongen hun ware kracht te vinden. Teveel dorpen kozen in het nabije verleden voor het etaleren van bepaalde kwaliteiten die niet tot hun ziel behoorden. Zoals het worden van een ‘toeristisch dorp’. Want wat betekent dit als deze niet tot in de aderen van die plek terug te vinden is?
Wat opvalt is de veranderende samenleving
Krimp op het platteland –
ontgroening en dubbele vergrijzing (meer ouderen en mensen worden ouder), ouder wordende bewoners helpen hun ouders/en anderen.
–
voorzieningenniveau>maatwerkvoorziening
Scheiden van wonen en zorg –
ZZP3 en ZZP4 niet meer intramuraal
–
afname aantal verzorgingshuisplaatsen/-huizen
Decentralisaties –
AWBZ > Wmo en Zvw
–
Werken naar Vermogen > en de Participatiewet
–
Jeugdzorg
Veranderende samenleving De kracht van burgers is onmisbaar bij de opgaven van vergrijzing, werkloosheid en verlorenheid. Welke rol heeft het middel dorpshuis daarbij? Wat is nodig om het dorpshuis effectief te benutten voor de opgaven van vergrijzing en werkloosheid?
Het dorpshuis verandert mee in een veranderende samenleving.
Wat weten we van elkaar? Wat hebben we nodig? Wat doet er toe?
Luister naar verhalen = luisteren naar (levens)ervaringen
Verschillende mogelijkheden
Gezamenlijke ideeën, afwijkende ideeën
Verrassende oplossingen
Gebruik krachten en kansen
Economisch nuttig bijdragen
Creatieve ideeën om ideeën en verhalen naar boven te halen:
Via het Buurtplakboek aan bewoners vragen wat er mooi, bijzonder en kenmerkend is aan hun dorp. Aan de hand hiervan ontstaan (hopelijk) authentieke ideeën voor nieuwe ontwikkelingen.
Flessenpost: In een plastic flesje een briefje met vragen stoppen en aan de bewoners geven en vragen om in te leveren op een school, supermarkt, benzinestation etc.
2. Wat vertellen de cijfers? Achterhoek als voorbeeld
Uit: Huiskamp, Demografische ontwikkelingen, Achterhoek 2010-2040
Niet elke gemeente krimpt (even hard)
Achterhoek als voorbeeld
Uit: Huiskamp, Demografische ontwikkelingen, Achterhoek 2010-2040
Er worden meer/minder kinderen geboren.
Achterhoek als voorbeeld
Uit: Huiskamp, Demografische ontwikkelingen, Achterhoek 2010-2040
Ontgroening en dubbele vergrijzing (meer ouderen, ouderen leven langer).
3. Opgaven:
Leefbare omgeving –
Wat is leefbaar?
Burgers centraal –
Wat hebben burgers nodig?
–
Wat kunnen burgers zelf bijdragen?
Toekomstbestendige/duurzame omgeving –
Toekomstperspectieven per dorp verschillen
Belangrijkste opgave: samen de langdurige ondersteuning en zorg hervormen
Hervorming van de langdurige ondersteuning en zorg is gebaseerd op een nieuwe toekomstvisie. Het doel is om voor mensen met lichamelijke, verstandelijke of psychische beperkingen een waardevolle toekomst te bieden. Om dit voor elkaar te krijgen, moeten kwaliteit, houdbaarheid en meer zorg voor elkaar hand in hand gaan. Op dit moment maken 800.000 mensen gebruik van langdurige zorg. En 2,6 miljoen mantelzorgers zetten zich in voor hun kwetsbare naasten.
4. Hoofdlijnen Wmo 2015 Bron: Oren en ogennetwerk 2015 (VWS en VNG, 11 en 13 juni 2013)
De wet biedt veel beleidsvrijheid (wat ga je doen?)
En dit is nogal vormvrij (hoe ga je het doen?)
De prestatievelden komen niet meer terug
De compensatieplicht gaat uit de wet
PGB blijft
Ook de functies opgenomen in de AWBZ komen niet meer terug (persoonlijke verzorging, begeleiding, verpleging, behandeling, verblijf)
In de verordening moet staan HOE het proces verloopt /wordt geborgd (procesverordening). Wat je aan wie gaat verstrekken komt in de verordening niet meer terug.
Streven is 1 juli 2014 opnemen in het Staatsblad
Hoofdlijnen Wmo 2015
‘Dorpsacademie’
Bron: Oren en ogennetwerk 2015 (VWS, 13 juni 2013)
Informele zorg
Gemeentelijke ondersteuning van mantelzorgers
Positie van de mantelzorgers explicieter vastgelegd
Algemene voorzieningen voor ondersteuning en verlening van mantelzorg (advies, scholing, lotgenotencontacten)
Mogelijkheid voor respijtzorg
Mantelzorgcompliment (was AWBZ) gaat weg
Welke kansen kunnen we benutten in de dorpsleefgemeenschap?
Hoofdlijnen Wmo 2015 Bron: Oren en ogennetwerk 2015 (VWS, 13 juni 2013)
Maatwerkvoorzieningen: individuele en collectieve maatwerkvoorzieningen meenemen bij het herinrichten van dorpsvoorzieningen ´Direct erop af´ als er iets aan de hand is: respons teams.
Maatwerkvoorziening betekent ook: bewoners en gemeenten hebben ruimte om te komen tot oplossingen die zijn toegesneden op individuele en lokale omstandigheden.
Maatwerk betekent ook anders indiceren
Eerst melding, dan onderzoek, daarna aanvraag
Uitgaan van een melding i.p.v. een aanvraag
Mogelijkheden van de persoon zelf onderzoeken, sociaal netwerk en mantelzorg
Afgestemde dienstverlening met sociaal netwerk
Hoogte eigen bijdrage, inkomensafhankelijk
Wat zijn de kansen als we uitgaan van: eerst arrangeren dan indiceren
Wat is nodig: burger moed + bestuurlijke moed + lokale kennis Minder mensen betekent bijvoorbeeld minder jongeren en
uiteindelijk ook minder scholen, crèches, sportvelden, etc. Minder huishoudens leidt tot een lagere vraag naar woningen. Leegstand is daarbij aan de orde. Tegelijkertijd leidt de gewijzigde samenstelling van de bevolking tot veranderingen in de vraag naar bepaalde typen woningen. Complexe vraagstukken waar bestuurders een antwoord op zullen moeten vinden om te voorkomen dat een negatieve spiraal ontstaat. Er is bestuurlijke moed voor nodig om dergelijke keuzes samen met bewoners te maken.
Vraag
“Tot hoever gaat de bemoeienis/rol van de gemeentelijke overheid met betrekking tot leefbaarheid in buurten/ wijken/kernen?”
Wat wordt van de gemeente verwacht
Uitwerking van de opdracht:
Bevorderen sociale samenhang, veiligheid en leefbaarheid in de gemeente, alsmede huiselijk geweld te voorkomen en te bestrijden
Mantelzorgers en vrijwilligers ondersteunen
Voorkomen dat inwoners op ondersteuning aangewezen zijn
Algemene voorzieningen bieden
Maatwerkvoorzieningen bieden voor ondersteuning van zelfredzaamheid en participatie
Maatwerkvoorzieningen bieden voor opvang
Bron: Hoofdlijnen Wmo 2015 (VWS en VGN, 13 juni 2013)
Sturingsmodellen (1) Sturingsmodel
Scenario
Rol overheid
Kennisbron
Burgerparticipatie
Klassieke overheids sturing
gemeente verantw.
baas/ regelaar
ambtenaren
informeren of geen
Integrale beleids sturing
gemeente verantw.
regelaar
ambtenaren
adviseren
Keten sturing
gemeente verantw.
regisseur
professionals raadplegen
Sturingsmodellen (2) Sturingsmodel
Scenario
Rol overheid
Kennisbron
Burgerparticipatie
Vraag sturing
individuele burger verantw.
bemiddelaar
burgers
zelfbestuur
Frontlijn sturing
burgers en professionals verantw.
onderhandelaar
burgers en professionals
meebeslissen/ coproductie
Expert-, markt sturing
gemeente, delegeert naar experts
regelaar, markt meester
experts, marktpartijen
informeren
Omslag in denken en doen
Geen enkele organisatie (inclusief bewonersinitiatieven) kan de huidige maatschappelijke vraagstellingen solitair beantwoorden
Vergrijzing, ontgroening en schaarste vragen: –
om fundamentele veranderingen
–
radicaal andere oplossingen
–
nieuwe vormen van burgerparticipatie bepalen de agenda
–
ontwikkelen van geïnspireerd burgerschap en leiderschap
Dit vraagt een omslag in denken en handelen van bewoners en verenigingen, bestuurders en organisaties
Combineren opgaven Dorpshuis/ gemeenschapshuis
Zorgorganisaties
Welzijnsorganisaties Woningcorporaties
Kwetsbare inwoners Gemeente
MKB Dorpsbelang
Vitale inwoners Verenigingen
Scholen
Voorzieningen en diensten Wat is nodig, voor wie, in welke omvang, met welke kwaliteit en op welke plek? Dit zijn de kernvragen bij de veranderopgave. 1.
Hoe maakt u een vergelijking tussen aanbod en toekomstige behoefte?
2.
Hoe waarderen de bewoners het huidige aanbod?
3.
Hoe maakt u een betrouwbare inschatting van de toekomstige behoefte? Welke functies of voorzieningen zijn gewenst?
4.
Welke voorzieningen worden meegenomen in de veranderopgave?
5.
6.
Welke toekomstige scenario’s zijn denkbaar? Welke accommodaties en investeringen zijn daarvoor nodig, inclusief kostenindicatie?
Haalbaarheid en besluitvorming. Spoorboekje voor maatschappelijk voorzieningen (VNG, 2008)
Bewoners en aanbieders richten samen het gebied in en er wonen intensieve zorgvragers Zzp 3 Respons team
Woon service units
Zzp 4
Zzp 4 Winkel(s)
Diensten voor kleinschalig wonen
Woon diensten
Kleinschalig wonen
Zzp 3
Zorgwoningen
Servicediensten voor thuiswonenden
Senioren woningen
Sociale dorpteams
Dorpshuis Buurtontmoetingspunt Dorpsacademie
Respons team
Dorpzorgteams
Geïntegreerd dienstenaanbod wonen,welzijn, zorg, ondernemers voor het dorp / de regio
Integrale dorpteams
Waarom?
Hoe?
Wie?
Welke rollen?
Waar beginnen?
Competenties bij netwerksturing sociale dorpteams dorp(zorg)teams verbinden
De ´trekkers´van de opgaven moeten beschikken over kennis en vaardigheden in het begeleiden van een samenwerkingsproces én over inhoudelijke kennis. Indien de inhoudelijke expertise ontbreekt, vraagt dit om inzet of inbreng van betrokken inhoudelijk specialisten.
4. Handvaten
Een ondersteuningsarrangement (persoonlijk of collectief) bespreken en doorrekenen
Van arrangeren naar indiceren
Business Canvas Model
Effectencalculator kern activiteiten
waarde propositie
relatie
netwerk partners
kosten structuur
burger segmenten
kern bronnen
distributie kanalen
inkomsten stromen images by JAM
M.
aanpak NWV
€ 160.000
klassieke aanpak
€ 140.000
€ 160.000 € 140.000
€ 120.000
€ 120.000
€ 100.000
€ 100.000
totaal NWV totaal derden
€ 80.000
€ 80.000
totaal WMO/gemeente
€ 60.000
€ 60.000
totaal ZVW
€ 40.000
€ 40.000
€ 20.000
€ 20.000 € - 27
€jaar 0,5
jaar 1
jaar 1,5
jaar 2
jaar 2,5
jaar 3
klassieke aanpak
aanpak NWV
Centraal staat:
Wij en onze leefbaarheid
Meer weten?
www.wmowerkplaatsnijmegen.nl Programma Van sturende professional naar sturende burger. Programmaleider Martha van Biene (in opdracht van VWS).
Kwetsbaar en Zelfstandig. Een onderzoek naar de effecten van woonservicegebieden voor ouderen. RUN, UMCG, HAN, Platform 31. Prof. Dr. G. de Kam, prof. Dr. J.Slaets, dr. M.van Biene, dr. E. Jansen.
[email protected] www.wonenouderen.nl
Sturingsmodellen http://www.movisie.nl/wmowerkplaatsen/docs/Onderzoeksopzet_governance_Wmowerkpla ats_GroningenDrenthe.pdf
Integrale wijkzorgteams. SEV, Oktober 2011. De SEV liet in het kader van het programma Wonen en Zorg een voorstudie uitvoeren naar integrale wijkzorgteams. In het perspectief van een toekomst met steeds meer ouderen en steeds minder zorgpersoneel is integratie te verkiezen boven concurrentie. www.sev.nl (SEV heet nu Platform 31)
Business Model Canvas (workshop) http://www.businessmodelgeneration.com/canvas
Films o.a. Deurdonderen in de Achterhoek en Samen Leven in het Dorp: www.youtube.com/user/hanldvk
