Het interbellum als crisis, een nieuwe wereldorde en de open wonden van Versailles

Nederland-Rusland Centrum

Het interbellum als crisis, een nieuwe wereldorde en de open wonden van ‘Versailles’ College I 22-01-2015 Nicolaas A. Kraft van Ermel, MA


Het interbellum - begripsbepaling •

Interbellum taalkundig raar woord – Interbellum (ev.) / interbella – In andere talen spreekt men over interwar period of Zwischenkriegszeit

•

11 november 1918, wapenstilstand geen vrede – Wanneer begint het interbellum eigenlijk? •

Is het begin in 1918 wel zo logisch? –

–

•

Vredesverdragen in 1919 & 1920 betekenen geen einde aan oorlogen: » Russische burgeroorlog (1917-1922) » Ierse onafhankelijkheidsoorlog (1919-1921) » Frans-Syrische oorlog (1920) » Pools-Russische (Sovjet) oorlog (1919-21) » Etnisch geweld in Oekraïne en het voormalige Oostenrijks-Hongaarse rijk » Revolutionair geweld: • Hongaarse radenrepubliek (1919) • Revolutie in Duitsland (1918-1919) Pan-Europese conflict komt dan wel tot rust in 1918, maar het geweld stopt niet » WO I heeft dus geen duidelijk einde (1914-1923/24)

Werkdefinitie: Interbellum begint in 1919, – Geen harde definitie, soms hebben we informatie van daarvoor nodig

22/01/2015 – ‹2›


Einde van het interbellum • Logisch begin: aanvang Tweede Wereldoorlog? – Wanneer begint die? • 1 september 1939 – Duitse inval in Polen • 10 mei 1940 – Duitse inval in Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk (onze WO II)

22/01/2015 – 3


22/01/2015 – 4


Einde van het interbellum • Logisch begin: aanvang Tweede Wereldoorlog? – Wanneer begint die? • 1 september 1939 – Duitse inval in Polen • 10 mei 1940 – Duitse inval in Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk (onze WO II) • Oorlogsmonument in Praag: 1938

– Welk perspectief hanteer je? • Wat doe je met landen zie zowel in WO I als WO II neutraal waren? 22/01/2015 – ‹#›


Alternatief: Ontologie van het Interbellum

• Nationale perspectieven geven nooit een eenduidige begin- en einddatum • Ander perspectief gebaseerd op WO II – Wat was WO II? • Grootschalig conflict tussen twee kampen – Fascisme vs. Liberale Democratie & Communisme

• Definitie ook niet onproblematisch: – Wat te doen met de Spaanse burgeroorlog (1936-1939)? – Was immers ook conflict met de zelfde ideologische kampen – Oorlogen van Italië in Ethiopië (1935-1936) & Albanië (1939) » Geen onderdeel WO II, maar hoe zit dat ideologisch?

22/01/2015 – ‹#›


Het interbellum bestaat niet! •

Historische school: 1914-1945 is pan-Europese burgeroorlog – Strijdende ideologieën: • • • • • • •

• •

Imperialisme Nationalisme Communisme Fascisme Nazisme Democratie Liberalisme

Jay Winter Heeft toch wel een kern van waarheid – 1914-1945 nooit echt rustig geweest in Europa – Eerste & Tweede Wereldoorlogen waren eigenlijk Europese oorlogen •

Uitstraling naar de rest van de wereld

22/01/2015 – 7


Werkdefinitie • Interbellum eindigt op 1 september 1939 – Praktische keuze – Voortzetting gedachtegang: begin bij einde WO I – 1 september 1939: meer dan één land raakt betrokken bij WO II • Door de Duitse inval in Polen raken GrootBrittannië en Duitsland betrokken bij de oorlog 22/01/2015 – 8


Geografische afbakening •

‘Europa in het interbellum’ – Aantal landen in Europa groter dan hier behandeld wordt •

We beperken ons hier tot de thematiek: strijd tussen Fascisme, Communisme & Liberale democratie – –

Tijdens interbellum & WO II was samenwerking tussen Communisme & Liberale democratie een verstandshuwelijk » Pas na WO II volgt echte onenigheid tussen beide kampen: De Koude Oorlog Meeste slachtoffers tijdens WO II vielen door wedkamp tussen fascisme & communisme » Grote nadruk daarom op fascistische en communistische landen: • Sovjet-Unie, Italië, Duitsland & Spanje • Sovjet-Unie: eerste communistische staat • Italië eerste fascistische staat • Duitsland: belangrijkste fascistische staat • Spanje: burgeroorlog prelude voor WO II • Alleen de belangrijkste drie liberale democratieën komen voorbij: Engeland, Frankrijk & Verenigde Staten » Verdere nadruk op nieuwe staten in Midden-Europa • Hongarije: Communistisch intermezzo & autoritaire conservatieve dictatuur • Tsjechoslowakije: Liberale democratie • Polen: middenweg, resulteert uiteindelijk in een militaire dictatuur

22/01/2015 – 9


Internationale betrekkingen • 2e thema bestaat uit internationale verhoudingen – Economie – Verhoudingen tussen de grootmachten • Diverse crises

• Opbouw van de cursus bestaat uit twee delen: – Eerst nationale ontwikkelingen – Vervolgens internationale betrekkingen – Tweedeling niet rigide: er zijn kruisverbanden • Open wonden van WO I nemen een belangrijke plaats in in interne ontwikkelingen 22/01/2015 – 10


Opzet cursus College Ⅰ

Datum 22-01-15

Titel Inleiding: Het interbellum als crisis, de nieuwe wereldorde na WO I en de open wonden van ‘Versailles’

Ⅱ

29-01-15

De Sovjet-Unie: Het ontsporen van de Russische revolutie (1917-1939)

Ⅲ Ⅳ

05-02-15 12-02-15

Italië: ‘Oerfascist’ Mussolini aan de macht (1922-1945) Duitsland: Van de democratie van Weimar naar Hitlers Nazi-Duitsland (1918-1939)

Ⅴ

19-02-15

De generale repetitie Spaanse burgeroorlog als eerste strijdtoneel tussen ‘links en rechts’

Ⅵ

26-02-15 05-03-15

Geen college i.v.m. voorjaarsvakantie Tegenpolen in Midden-Europa: Het dictatoriale Hongarije van Horty & het Democratische Tsjechoslowakije

Ⅶ Ⅷ Ⅸ

12-03-15 19-03-15 26-03-15

Polen: een tussenweg tussen democratie Groot-Brittannië en Frankrijk: uitdagingen voor de democratie De Verenigde Staten: De onwillige grootmacht & Economische verbondenheid

Ⅹ

02-04-15

Internationale betrekkingen in het interbellum: van oorlog naar oorlog

22/01/2015 – 11


Het interbellum als crisis • 1939 E.H. Carr, The Twenty Years Crisis – Jaren ‘20 & ’30 geen periode van politieke en economische stabiliteit – Europa verkeerde in een periode van permanente crisis

• Wat is een crisis volgens historici? – Niet enkel een periode van snelle verregaande veranderingen • Anders zou de komst van de informatiemaatschappij ook een crisis moeten zijn

– Crisis kan alleen achteraf worden vastgesteld • Een serie van gebeurtenissen en structuurveranderingen waar van pas achteraf de coherentie kan worden vastgesteld

22/01/2015 – 12


Het interbellum als crisis • Maar: Carr was tijdgenoot • Waarom werd de crisis van het interbellum door tijdgenoten waargenomen? – Verwachtingen die in 1918 leefden • Terugkeren naar ‘normaliteit’ – La Belle Époque

• WO I was toch ‘the war to end all wars’ geweest? – Vereenzelvigd in het 14-puntenplan van Woodrow Wilson

• Konden die verwachtingen ook daadwerkelijk gerealiseerd worden? 22/01/2015 – 13


Naoorlogse realiteit • Naoorlogse realiteit kwam hard aan: – Sociale spanningen – Economische stagnatie – Internationale conflicten

• Realiteit stond haaks op de verwachtingen – Ontstaan gevoel van pessimisme: • Alle pogingen het ‘gouden tijdperk’ te herstellen of een betere wereld te bouwen zouden tot niets leiden • Pessimisme staat in een langere traditie – Fin de siècle » Afwijzing van Bourgeois- en christelijke cultuur door Friedrich Nietzsche • Afwijzing van God, religie en scepticisme over het moderne werd een inspiratiebron voor velen

22/01/2015 – 14


Der Untergang des Abendlandes • Oswald Spengler (1918-1922) – In 1926 ook in het Engels verschenen

• Cyclisch geschiedbeeld – Beschavingen lopen een levenscyclus door: groei, floreren en verval – Europa bevond zich in die laatste fase • Oorzaken: materialisme, chaos van de moderne stad • Europa moest zijn spirituele waarden en raciale zuiverheid herwinnen – Alternatief: vernietiging door middel van uitroeiingsoorlogen

22/01/2015 – 15


Redenen voor pessimisme • Vernietigende karakter WO I • Reactie op de massale veranderingen in de Europese maatschappij – Industrialisatie – Verstedelijking

• Ter indicatie: urbanisatie in Duitsland – 1871: 40 miljoen inwoners, 2/3 e deel op het platteland – 1911: 65 miljoen inwoners, 2/3 e deel in de stad

• Met name de snelheid van veranderingen riep pessimistische gevoelens op 22/01/2015 – 16


Rassenonzekerheid • Angst: bevolkingsgroei zou kunnen leiden tot degeneratie van het ‘blanke ras’ – Ontstaan eugenetische beweging • Sociaal-Darwinisme • Medische zorg en verplichte sterilisatie/anticonceptiva konden voortplantingsmogelijkheden van ‘fysiek minder geslaagde’ mensen beperken • Ras kon zuiver worden gehouden, sociaal ongewenste typen konden op den duur uit de samenleving verdwijnen

– Dergelijke denkbeelden zeker niet alleen in Duitsland, maar waren juist breed gedragen, zowel door Links als Rechts • Eugenetica in de VS

22/01/2015 – 17


Politieke veranderingen • Opkomst van massapolitiek – Groeiende roep voor sociale hervormingen en politieke vrijheden • Was er een revolutie op komst?

• Ook internationale politiek veranderd – Industrialisatie creëert nieuwe grootmachten • Japan & Verenigde Staten

– ‘Concert van Europa’ achterhaald • Opkomst van Duitsland verzwakte de positie van de twee voornaamste grootmachten – Frankrijk – Groot-Brittannië 22/01/2015 – 18


Nieuwe politieke orde • De wereld van 1914 was in 1918-1919 als sneeuw voor de zon verdwenen – Versterkte gevoelens van pessimisme – Oostenrijk-Hongarije, Duitsland, Ottomaanse Rijk, Russische Rijk ineengestort – Ook de elites die die rijken bestuurden waren verdwenen – Samen met de rijken verdween de sociale en politieke orde • Socialistische revolutie(s) • Griekenland & Turkije: bevolkingsuitwisselingen veranderden de maatschappij aanzienlijk – – – –

2 miljoen mensen Etnisch homogeen Griekenland verkreeg 1,5 miljoen eigendomloze Grieken Turkije verloor zijn traditionele handelselitie

22/01/2015 – 19


Financiële factor • Verdere belangrijke factor was de financiële chaos na WO I – – – –

Grote oorlogsschulden Hoge inflatie Hoge belastingen Handel door oorlog ontregeld • Zou nooit meer vooroorlogse handelsniveaus bereiken • Interbellum was periode van armoede en economische stagnatie 22/01/2015 – ‹#›


WO I als factor • WO I is zelf de belangrijkste factor voor het gevoel van pessimisme – Hoop op een betere wereld was oprecht – Vredesverdragen lieten echter veel te veel losse eindjes open • Zorgde voor een verharding van nationalistische gevoelens • Realisatie: een sociale revolutie zou wel eens kunnen komen – Tegenreactie: conservatieve drang naar herstel naar traditionele waarden en een contrarevolutionair engagement

– Hoe konden hele naties die zich als dragers van de moderne beschaving vervallen in een orgie van bloedvergieten? • Was een betere wereld überhaupt nog wel mogelijk? • Vooruitgangsgedachte was niet meer geloofwaardig en bankroet

• Meer vragen dan antwoorden – Niemand kon die vragen naar voldoening beantwoorden 22/01/2015 – ‹#›


Rol van de Russische revolutie • Russische revolutie maakte dat compromissen inzake sociale problematiek minder denkbaar waren – Polarisatie tussen conservatieven en linksgeëngageerden

• Contrarevolutionaire reactie: – Verdediging zoeken bij kerk, eigendomsrechten en bewaren van rust en orde – Belangrijk element bij dictaturen in Italië, Duitsland en Spanje 22/01/2015 – ‹#›


Economisch verval • Het economisch herstel verliep moeizaam – Verergerd door economische crisis van 1929 – Heil zoeken bij alternatief economisch systeem • Communistische planeconomie • Corporatisme van het fascisme

– Economische misère had weerslag op internationale orde • Het idee dat deze gebaseerd moest zijn op samenwerking en onderling respect tussen landen verdween 22/01/2015 – 23


Datering crisis • Eigenlijk al voor WO I begonnen • Eindigde pas na WO II Crisis ontspoorde tijdens WOII 7-9 miljoen doden WO I 10 miljoen doden Russische burgeroorlog 5-6 miljoen doden Stalinistische terreur 1 1 miljoen doden in Chinees-Japanse oorlog (1937-1945) – 6 miljoen slachtoffers Holocaust (westers ‘hoogtepunt’) – – – – –

22/01/2015 – 24


Waarom eindigde de crisis? • WO II veroorzaakte een psychologische verandering: – Geloof dat het toch mogelijk was de visieuze cirkel te doorbreken • Was het niet gelukt het fascisme te verslaan?

– Koude oorlog was een factor • Machtsevenwicht van de Koude oorlog voorkwam een nieuwe harde internationale confrontatie

– Economische boom veroorzaakt na WO II & Gedwongen modernisatie in Sovjet-invloedsfeer • Levensstandaarden stijgen zowel in West als oost

• Crisis eindigde dus, maar is nog lang niet afgelopen – WO I versnelde crisis en maakte WO II mogelijk – Noodzakelijk om inzicht te krijgen in de open eindes van WO I en de vredesverdragen van Parijs

22/01/2015 – 25


Vredesonderhandelingen • Grote tegengestelde belangen – President Woodrow Wilson: 14 puntenplan Blauwdruk voor de vredesverdragen Idealist: ‘To make the world safe for democracy’ Problemen in Europese statenbestel wegnemen Rechtvaardige vrede: Duitsland moest worden heropgenomen in het Europese Statenstelsel • Daarbij twee vijanden: • • • •

– Het Amerikaanse volk » Verkiezingen voor de senaat in 1918: republikeinse meerderheid; isolationisme • Enkel de senaat kan internationale verdragen ratificeren – Pretenties van Wilsons bondgenoten

22/01/2015 – 26


George Clemenceau • Duitsland zo klein mogelijk – Verzwakken zodat het nooit meer een oorlog kon ondernemen tegen Frankrijk • Militair, Strategisch, economisch

– Frankrijk eist: • Elzas en Lotharingen • Saarland • Rijnland

– Koloniale belangen (mn. in Midden-Oosten) • Sykes-Picotovereenkomst (1916) 22/01/2015 – 27


Sykes-Picotovereenkomst (1916)

22/01/2015 – 28


David Lloyd George • Duitsland moest worden verzwakt zodat het geen dreiging meer was • Machtsevenwicht mocht echter niet verstoord worden – Frankrijk mocht dus niet te sterk worden • Koloniale belangen (mn. in Midden-Oosten) – Sykes-Picotovereenkomst (1916) 22/01/2015 – 29


Kleine bondgenoten • Hebben ook wensenlijstjes • België eist Duits en Nederlands grondgebied – Nederland was in Belgische ogen niet neutraal genoeg geweest

• Japan eiste Duitse eilandbezittingen in de Stille Oceaan en Duitse concesssiehavens in China – China eiste diezelfde gebieden juist terug

• Italië en Griekenland hebben eisen op veel grotere schaal – Meegedaan aan WO I vanwege irridentistische idealen 22/01/2015 – 30


Italiaanse claims • Italië was in 1915 veel beloofd voor deelname aan WO I aan geallieerde zijde – Delen van Tirol tot aan de Brennerpas (Trentino & Zuid-Tirol) – Het Oostenrijkse Küstenland (met uitzondering van Fiume (Rijeka) – Noord-Dalmatië – De Dodecanesos (Door Italië bezet sinds 1912) – De Albanese havenstad Vlorë (Valona) – Protectoraat over Albanië – Duitse kolonies in Afrika en Azië – Een deel van de mediterrane kust van Anatolië (regio rondom Antaliya)

22/01/2015 – 31


Griekse claims • Premier Eleftherios Venizelos dacht het megali idea (het grote idee) te verwezenlijken: – Griekenland van vijf zeeën en twee continenten • Claims op het noorden van Epirus, Imbros, Tenedos en grote delen van Anatolië • Een gedeeld Pontisch-Griekse/Armeense staat in het noorden van Anatolië

– Idee faalt door Grieks-Turkse oorlog 22/01/2015 – 32


Vredesonderhandelingen • Dus een wirwar van soms conflicterende en totaal onrealistische claims • Belangrijkste: waren het wel echte vredesonderhandelingen – Verliezende partij werd niet als gesprekspartner erkend • Duitse delegatie werd tijdens de vredesconferentie gehuisvest in een militaire barak en achter prikkeldraad bewaakt • Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Bulgarije hadden maar te slikken. 22/01/2015 – 33


Verdrag van Versailles • Vredesverdrag met Duitsland was dan ook niet mals – Ondertekend op symbolische plaats – Frankrijk kreeg Elzas-Lotharingen • Maar mocht niet het Saarland en Rijnland toeëigenen – – – –

Britse tegenstand Frankrijk 15 jaar lang een mandaat over het Saarland, gevolgd door referendum Rijnland gedemilitariseerd Kolen- en ijzervoorraden van het Saar- en Rijnland vielen toe aan de geallieerden

• België verkreeg Eupen-Malmedy • Polen verkreeg grote hoeveelheden Duits gebied, inclusief een Poolse corridor naar zee – Danzig werd een vrije stad onder mandaat van de Volkenbond – Het Memelland werd door de geallieerden bestuurd (uiteindelijk onderdeel van Litouwen)

• Duitsland verloor delen van Sleeswijk-Holstein aan Denemarken • Duitsland verloor zijn koloniën in Afrika 22/01/2015 – 34


Verdrag van Versailles

22/01/2015 – 35


Verdrag van Versailles • Duitsland kreeg de volledige schuld voor het uitbreken van de oorlog – Uiterst twijfelachtig of dat ook het geval was

• Oplegging van herstelbetalingen: – 132,000,000,000 goudmarken ($33,000,000 anno 1913; $400,000,000,000 anno 2009) • 8.5% van het Duitse BNP

– Reden voor grote inflatie in Duitsland (aanleiding voor bijdrukken van geld)

• Inleveren grootste deel van de Duitse handelsvloot • 1/4e deel van de visserijvloot • Grote beperkingen voor de Duitse strijdmachten • Het dictaat van Versailles. 22/01/2015 – 36


Vredesverdrag van St. Germain • Vredesverdrag, geen erkenningsverdrag • Oostenrijk werd gedecimeerd tot het Kroonland Oostenrijk – Duitstalige bevolking van Oostenrijk voelde het meest voor aansluiting bij Duitsland • Anschlußverbot • Duits-Oostenrijkse staat was te machtig

– Oostenrijk verloor: • Galicië aan Polen • Zuid-Tirol, Istrië en Trentino aan Italië • Delen van Karintië aan Slovenië (Joegoslavië)

– Curieus genoeg verkreeg het Bürgenland van Hongarije

• Herstelbetalingen – Inkrimping strijdmacht

• Rompstaat Oostenrijk nauwelijks levensvatbaar

22/01/2015 – 37


Verdrag van St. Germain & Trianon

22/01/2015 – 38


Verdrag van Trianon • Vredesverdrag, geen erkenningsverdrag • Ook Hongarije kreeg nauwelijks territoriale concessies opgelegd – – – – – – –

Slowakije en Transkarpatië aan Tsjechoslowakije Bürgenland aan Oostenrijk Kroatië, Slavonië, Prekmorje, Bačka aan Joegoslavië Transsylvanië aan Roemenië Het Banaat werd verdeeld onder Joegoslavië en Roemenië Polen verkreeg een deel van Hongarije Fiume (Rijeka) afstaan als mandaatgebied van de Volkenbond 22/01/2015 – 39


Verdrag van St. Germain & Trianon

22/01/2015 – 40


Verdrag van Trianon • Grote Hongaarse minderheden buiten Hongarije – Op regionale basis waren dat zelfs meerderheden

• Trianon is tot op de dag van vandaag een zwarte bladzijde in de Hongaarse Geschiedenis – Beeldvorming: Hongarije is geknecht – Gebruikt door aanstaande dictator Miklos Horty voor het versterken van zijn machtspositie – Wortel voor antisemitische onderstromingen in de Hongaarse samenleving.

22/01/2015 – 41


Verdrag van Neuilly-sur-Seine • Bulgarije werd gedwongen West-Thracië af te staan aan Griekenland • Kleine gebieden afstaan aan Joegoslavië • ‘Vrijwillige’ bevolkingsuitwisselingen met Griekenland – 50,000 Bulgaren/40,000 Grieken – Vluchtelingenstroom van 100,000 uit Macedonië, Thracië en Dobruja

• Markant positief effect: Bulgarije had geen problemen meer met buurlanden, raakte uit internationaal isolement – Dat isolement had het in de handen van de centrale mogendheden gedreven

22/01/2015 – 42


Verdrag van Neuilly-sur-Seine

22/01/2015 – 43


Open eindes: Is iedereen tevreden? • Té veel open eindes, verdragen zorgden voor meer problemen dan dat er werden opgelost – Vernedering Centrale Mogendheden • Zo bereik je geen positieve resultaten – Reden voor de opkomst van Nazisme in Duitsland en Oostenrijk – Dictatuur in Hongarije

– Overwinnaars kregen niet altijd hun zin • Frankrijk moest flink inschikken • Italië was de gebeten hond: ‘de verloren overwinning’ – Italië kreeg veel minder dan het beloofd was in 1915 – Beeldvorming belangrijk bij ontstaan fascisme in Italië

– Vage beloftes voor ontwapening • Maar alleen Duitsland en andere centralen moest ontwapenen! 22/01/2015 – 44


Open eindes: Minderhedenproblematiek

• Verdragen creëerden grote nationale minderheden:

– Problematiek werd niet opgelost maar omgedraaid: • De voormalige overheersers werden overheerst en voormalige overheersten werden overheersers • Belofte van zelfbeschikkingsrecht gold kennelijk niet voor Duitsers en Hongaren

– Nieuwe staten door minderhedenproblematiek verre van stabiel • Een van de redenen voor het ontstaan van Midden-Europese dictaturen – Alleen Tsjechoslowakije werd geen dictatuur

22/01/2015 – 45


Koloniale problematiek • Japan kreeg niet alle geëiste gebieden, kreeg ook geen verklaring over rassengelijkheid in de statuten van de Volkenbond – Voedingsbodem voor Japanse positie in het interbellum

• Koloniale problematiek niet opgelost: zelfbeschikkingsrecht gold alleen als dat niet conflicteerde met de eigen belangen van grootmachten – De huidige staatsindeling van het Midden-Oosten is grotendeels in Parijs bepaald • Nieuwe staten geen interne coherentie • Gevolgen tot de dag van vandaag zichtbaar in het MiddenOosten

22/01/2015 – 46


De Volkenbond • Opgericht als internationale mediator – Internationale conflicten voortaan door middel van arbitrage via de Volkenbond – Organisatie tandeloos • Geen eigen machtsmiddelen • Landen konden zich na negatieve uitspraken van de Volkenbond simpelweg terugtrekken • Verliezers WOI waren aanvankelijk niet eens lid van de Volkenbond

– Is onze negatieve interpretatie wel geheel gerechtvaardigd? • Wegbereider voor de VN

22/01/2015 – 47


Vervolg • Open einden uit de verdragen volgen • Zien hoe het landen na WO I vergaat • We beginnen hiermee met de Sovjet-Unie – Eerste land dat overging naar een totalitaire ideologie – Zonder Communistische Sovjet-Unie geen fascistisch Italië, Duitsland of Spanje – Was de 2e Wereldoorlog in 1939 wel uitgebroken zonder de Sovjet-Unie? • Molotov-Von Ribbentroppact. 22/01/2015 – 48

Het interbellum als crisis, een nieuwe wereldorde en de open wonden van Versailles

Recommend Documents