HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK

HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK

GROOT OMROEPKOOR TROS VOCAAL MUZIEK & POLITIEK TROS MUZIKALE MEESTERWERKEN

vrijdag 23 januari 2015, 20.15 uur, tijdens de inleiding (19.30 uur) spreekt Leonard Leutscher met componist Giya Kantsjeli

Styx en Lobgesang Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Edward Caswell koordirigent Rosemary Joshua sopraan Rosanne van Sandwijk sopraan Attilio Glaser tenor Maxim Rysanov altviool Giya Kantsjeli *1935 Styx, voor altviool, koor en orkest 1999 (gecomponeerd in opdracht van de Eduard van Beinumstichting) koorsolisten: Anitra Jellema sopraan en Harda van Wageningen alt PAUZE

Felix Mendelssohn-Bartholdy 1809-1847 Lobgesang opus 52 voor solisten, koor en orkest 1840

2

Drankje na afloop

Live-uitzending en webcast

Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.

zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Alle luisteraars kunnen volop genieten van het concert als mobiele telefoons, horloges en gehoorapparaten geen geluid maken. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Maartje Stokkers. De webcast van dit concert is live te volgen via ➜ WWW.RADIO4.NL Via dezelfde site kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. AVROTROS

Doodsrivier de Styx met veerman Charon, gravure van Gustave Doré (1861)

3

Styx en Lobgesang

Bij religieuze werken doet zich altijd de vraag voor in hoeverre componisten werkelijk – in confessionele zin – gelovig waren. Dat geldt ook voor de Duitse jood Felix Mendelssohn-Bartholdy, die in zijn symfonie-cantate Lobgesang gebruikmaakt van Duitstalige psalmteksten uit de Lutherbijbel. Mendelssohn bekeerde zich tot het protestants-christelijke geloof. Of het uit opportunisme, zoals vermoedelijk Heinrich Heine, uit conformisme of innerlijke overtuiging was, is moeilijk te zeggen. Het feit dat Mendelssohn zich in talrijke werken liet inspireren door protestantse ideeën en teksten – bekend is zijn Reformationssymphonie – getuigt in ieder geval van zijn verlangen naar sociale en culturele samenhorigheid met het land waar hij thuis was. Ook was hij zich bewust van het creatieve potentieel van het werk van Bach en Luther. En niet te vergeten: Mendelssohn leefde en werkte in Leipzig, Berlijn, Saksen en Brandenburg, Heimat en centrum van het Lutherse geloof. De andere componist op dit programma, de Georgiër Giya Kantsjeli, refereert in Styx eveneens aan de religie. De sinds bijna vijfentwintig jaar in westerse ballingschap, in Antwerpen, levende componist componeert tegen de eenzaamheid in. In veel werken, zo ook in Styx, herinnert hij zich zijn verloren vaderland. Dit wordt onderstreept door de gedeclameerde namen van Georgische kloosters – en ook namen van andere emigranten, de inmiddels overleden componisten Alfred Schnittke en Avet Terterjan. Styx, genoemd naar de mythische Griekse grensrivier tussen het rijk van de levenden en dat van de doden, is een mijmering over de laatste weg van de mens en vervuld van rouw. Ondanks de verwijzingen van de componist naar zijn Russischorthodoxe verleden getuigt Kantsjeli’s werk van een meer algemene religiositeit. Zijn boodschap is universeel.

Giya Kantsjeli

4

Vergelijkbaar met filmtechnieken zoals montage, coupure, flashback en slow motion werkt Kantsjeli met sprekende contrasten, afwisselend donkere en heldere klanken, ‘terugblikken’ en vaak zeer trage tempi. Styx “Zolang er muziek klinkt, is er hoop”, luidt een veel geciteerde uitspraak van Giya Kantsjeli. De Georgische, sinds 1991 in het Westen, in Antwerpen wonende componist heeft zijn hele leven tegen een inhumane maatschappij gecomponeerd en tegen zijn gevoel van verlorenheid in een vreemd land. Kantsjeli zoekt in zijn melancholieke en dikwijls religieus getinte muziek plaatsen van bezinning en stilte op. Om die reden wordt hij vaak met de Est Arvo Pärt vergeleken. Maar in tegenstelling tot Pärts meditatieve, minimalistische, door een strenge eenvoud gekenmerkte muziek vertonen Kantsjeli’s werken een meer narratief karakter. Zijn composities zijn doordrongen van beelden en mythen van zijn vaderland Georgië. Vergelijkbaar met filmtechnieken zoals montage, coupure, flashback en slow motion werkt Kantsjeli met sprekende contrasten, afwisselend donkere en heldere klanken, ‘terugblikken’ en vaak zeer trage tempi. Kantsjeli heeft in de Sovjet-Unie de muziek voor meer dan veertig films en ruim dertig toneelwerken geschreven, hetgeen ook in zijn concertstukken sporen heeft achtergelaten. Styx voor altviool, koor en orkest uit 1999 is een meditatie over het leven en het hiernamaals. De Griekse voorstelling van een rivier tussen de levenden en de doden, van een veerman – Charon – die de overledenen naar hun laatste duistere bestemming brengt, heeft verscheidene kunstenaars gefascineerd. Denk aan het schilderij Dodeneiland van Arnold Böcklin en de daardoor geinspireerde gelijknamige compositie van Rachmaninov. Kantsjeli’s werk opent met onheilspellende apocalyptische klanken. Daarna scheppen de droeve cantilenes van de altviool en de sirene-achtige geluiden van het koor een weemoedige sfeer. De gezongen woorden – voornamelijk een opsomming van Georgische kerken en kloosters – zijn nauwelijks verstaanbaar. Ze

zijn vooral van belang vanwege de klank. De gereciteerde namen van de vijf respectievelijk één jaar voor de compositie overleden Avet Terterjan (1929-1994) en Alfred Schnittke (19341998) verlenen het werk het aureool van een in memoriam. Het gehele werk is ondergedompeld in een harmonisch halfdonker. Als in een Grieks drama staan het betoog van een individu – in de gestalte van de altviool – en het commentaar van het koor tegenover elkaar. Het koor, waarvan de harmonieën refereren aan de Russisch-orthodoxe kerkzang, vormt samen met het orkest de coulisse voor Kantsjeli’s aangrijpende verhaal. De componist roept beelden van uitgestrekte landschappen op, en geeft zich over aan herinneringen, zonnige en zwaarmoedige, aan het verleden. Zijn verleden, in Georgië.

5

Lobgesang Felix Mendelssohn-Bartholdy deed zijn voornaam – Felix betekent ‘de Gelukkige’ – alle eer aan. Hij groeide op in een welgestelde en kunstlievende joodse bankiersfamilie. Het gezin woonde eerst in Hamburg en verhuisde later naar Berlijn. Alles leek hem zomaar aan te komen waaien. De jonge Mendelssohn beschikte over veel talenten, hij was een begenadigd pianist, een veelbelovende componist, hij dichtte en schilderde. Van de kant van zijn familie werd hem niets in de weg gelegd. De zondagconcerten in huize Mendelssohn in Berlijn waren legendarisch, Bildungsreisen naar Italië obligaat. De componist was een romanticus pur sang. Nietzsche, die de romantiek meer als een ontsporing beschouwde, schreef over Mendelssohn: “Hij werd omwille van zijn lichtere, reinere, gelukkiger ziel snel vereerd en net zo snel vergeten: als de schöne Zwischenfall der deutschen Musik.” Ondanks Nietzsches zwartgallige geluiden is de componist niet in vergetelheid geraakt. Mendelssohns ‘Symfonie-cantate’ Lobgesang wordt in de werkenlijst van de componist ook als Tweede symfonie vermeld. Maar het is in werkelijkheid zijn laatste, ontstaan in 1840, zeven jaar voor zijn dood. Daarin geeft de christelijk geworden jood zich nog eenmaal te kennen als bewonderaar van de Duitse Reformatiegeschiedenis. Net als eerder in zijn Reformationssymfonie (1829/30), zijn oratorium Paulus (1831/32)

Felix Mendelssohn-Bartholdy

6

en talrijke op Luther-koralen gebaseerde koorwerken. Denk ook aan zijn spraakmakende uitvoering van Bachs Matthäus-Passion in 1829 in de Berlijnse Singakademie. In 1840 vond de viering van vier eeuwen boekdrukkunst plaats; na jarenlang pionierswerk van Johannes Gutenberg (1397-1468) verscheen in de vijftiende eeuw de Latijnse vertaling van de Bijbel, de Vulgata, als eerste gedrukte boek. Mendelssohn wijdde aan deze herdenking behalve Lobgesang – met psalmteksten in de Lutherse vertaling – nog een ‘Festgesang’, zijn Gutenberg-Kantate. Mendelssohns Lobgesang bestaat uit drie symfonische openingsdelen met daaropvolgend een cantate voor twee sopranen, tenor, koor en orkest. Het is aan de instrumentale openingsdelen nog te merken dat het werk aanvankelijk als symfonie gepland was. Vooral het dansante g-mineur-Scherzo heeft meer het karakter van een symfoniedeel dan van een inleidingsdeel dat voorafgaat aan een cantate. Maar de componist heeft getracht de instrumentale en vocale gedeelten door het inlassen van terugkerende motieven met elkaar te vervlechten. Een prominente, ja motto-achtige functie heeft het hoofdthema van de eerste twee delen, dat voorbereidt op de melodie van het begin van de cantate ‘Alles, was Odem hat, lobe den Herrn!’ Hiermee sluit de ‘Symphonie Kantate nach Worten der Heilige Schrift’ (zoals Mendelssohn het werk betitelde) ook af. Desondanks waren er na de première in Leipzig, juist wat betreft de muzikale samenhang van het werk, ook kritische stemmen. Zo miste Thomaskantor Moritz Hauptmann een “innere Notwendigkeit” voor de opbouw en eenheid van het werk. Mogelijkerwijs is dit inderdaad een zwak punt van deze ‘Symfonie-cantate’ met zijn buitenproportionele lengte van ruim een uur. Maar daartegenover staan de schoonheid van de melodieën en de expressieve kracht van de afzonderlijke delen. De Zwitserse schrijver Gottfried Keller (1819-1890), die de Leipziger première bijwoonde, liet zich in zijn novelle Regine inspireren door het zesstemmige a cappella-koraal ‘Nun danket alle Gott’. Op Robert Schumann maakte het sopraanduet met koor ‘Ich harrete des Herrn’ een onuitwisbare indruk. Het kwam hem voor als “ein Blick in einen Himmel Raffaelscher Madonnenaugen”. Christiane Schima

Galoba angelozebis, galoba Velebi da bibini, Vaios veli, Vaios suli Da galoba, sul Dideba upalsa, ugalobet Mariams, Mariam Didebuli suli, Alaverdi, Sioni, Ateni, Betania, Gremi

Lofzang hemelse lofzang, lofzang Valleien en het ruisen (van het gras) Vallei van Vaio, de ziel van Vaio En lofzang, ziel Eer aan de Allerhoogste God, zing een lofzang voor Maria, Maria Hoogste ziel, Alaverdi, Sioni, Ateni, Betania, Gremi

Kari cris, sada har mimaluli, lelianshi dakarguli Galobid davlie suli Deda, mama, tsoli, shvili, shvilishvili Kera budea, dideda, Tu danama Oboli doli, oboli suli Bindia, tendeba, gatenda, sinatle, Sion

De wind raast, waar schuil jij? Verdwaald in het struikgewas is de ziel uitgeput van het bidden. Vader, moeder, vrouw, kind, kleinzoon, mijn hart is mijn nest, grootmoeder als het bedauwde, eenzame tamboerijn, eenzame ziel, dageraad, de dag begint, licht, Sioni.

Tu aisi Galoba upalsa, Alleluia Tu daria Schnittke, Alfred Schnittke

Als de dageraad Lofzang tot de Allerhoogste God, Alleluia Als mooi weer Schnittke, Alfred Schnittke

Dio odio lileo-lile Sheminde upalo Shemindet Givi, Tito, Ira, Rezo, Gogi, Vazha, Sulkhani, Muriko Dareka zarma, Temiko, Temo, sheminde Temo Givi, Tito, Ira, Rezo, Temo

Dio odio lileo-lile Heer, vergeef mijn zonden Vergeef Givi, Tito, Ira, Rezo, Gogi, Vazha, Sulkhani, Muriko, Een bel weerklinkt, Temiko, Temo, vergeef Temo Givi, Tito, Ira, Rezo, Temo

Tu daria tu tu tu Odio odoia naduri nana odoia naduri Odio odoia! Odio naduri zari nana Chu chu... Daria tu avdaria

Als mooi weer als als als Odio odoia naduri nana odoia naduri Odio odoia! Odio naduri zari nana Chu chu... Mooi weer of slecht weer

7

gezongen teksten

Giya Kantsjeli Styx, voor altviool, koor en orkest

8

Kriala tsa, shoria gza, bibini, shori Karia, bibini, suli, bibini, veli Eria, eri

Heldere hemel, verre weg, wuivend ver, wind, wuivend, ziel, wuivend veld, zo zijn de mensen

Suli nateli, Avet, Alfred Dideba upalsa, ugalobet Mariams Uplis gamchens Dauntet santeli suli nateli Amen, Alleluia

Heldere ziel, Avet, Alfred Eer aan de Allerhoogste God, zing een lofzang voor de Moeder van God Ontsteek een kaars, heldere ziel Amen, Alleluia

Time! merciless time! Time! merciful time! Gone with the time! Time, merciful time! Time! merciless time! Gone with the time! Time that tries all. Despair and hope. Time of joy, time of terror, Of good and evil! Gone with the time, Merciless time, Time of terror, joy. Terror and joy! Devouring time! With terror and joy! With terror and joyful Joy!

Tijd! genadeloze tijd! Tijd! barmhartige tijd! Verdwenen met de tijd! Tijd, barmhartige tijd! Tijd! genadeloze tijd! Verdwenen met de tijd! Tijd die alles probeert. Wanhoop en hoop. Tijd van vreugde, de tijd van angst, Van goed en kwaad! Verdwenen met de tijd, Genadeloze tijd, Tijd van angst, vreugde . Angst en vreugde! Verslindende tijd! Met angst en vreugde! Met angst en vreugdevol. Vreugde!

Felix Mendelssohn Lobgesang opus 52 1 Sinfonia 2 Koor en sopraan solo Alles, was Odem hat, lobe den Herrn. (Psalm 150) Lobt den Herrn mit Saitenspiel, lobt ihn mit eurem Lied. (Psalm 33) Und alles Fleisch lobe seinen heiligen Namen. (Psalm 145) Lobe den Herrn, meine Seele, und was in mir ist, seinen heiligen Namen. Lobe den Herrn, meine Seele, und vergiß es nicht, was er dir Gutes getan. (Psalm 103) 3 Tenor recitatief en aria Saget es, die ihr erlöst seid durch den Herrn, die er aus der Not errettet hat, aus schwerer Trübsal, aus Schmach und Banden, die ihr gefangen im Dunkel waret, alle, die er erlöst hat aus der Not. Saget es! Danket ihm und rühmet seine Güte! (Psalm 107) Er zählet unsre Tränen in der Zeit der Noth, er tröstet die Betrübten mit seinem Wort. (Psalm 56) Saget es! Danket ihm und rühmet seine Güte. 4 Koor Saget es, die ihr erlöset seid von dem Herrn aus aller Trübsal. Er zählet unsere Tränen in der Zeit der Noth.

5 Sopraan duet en koor Ich harrete des Herrn, und er neigte sich zu mir und hörte mein Flehn. Wohl dem, der seine Hoffnung setzt auf den Herrn! Wohl dem, der seine Hoffnung setzt auf ihn! (Psalm 40) 6 Tenor aria en recitatief Stricke des Todes hatten uns umfangen, und Angst der Hölle hatte uns getroffen, wir wandelten in Finsternis. (Psalm 116) Er aber spricht: Wache auf! der du schläfst, stehe auf von den Toten, ich will dich erleuchten! (Efeziërs 5:14) Wir riefen in der Finsternis: Hüter, ist die Nacht bald hin? Der Hüter aber sprach: Wenn der Morgen schon kommt, so wird es doch Nacht sein; wenn ihr schon fraget, so werdet ihr doch wiederkommen und wieder fragen: Hüter, ist die Nacht bald hin? (Jesaja 21:11–12) 7 Koor Die Nacht ist vergangen, der Tag aber herbei gekommen. So laßt uns ablegen die Werke der Finsternis, und anlegen die Waffen des Lichts, und ergreifen die Waffen des Lichts. (Romeinen 13:12)

9

10

8 Koraal Nun danket alle Gott mit Herzen, Mund und Händen, der sich in aller Not will gnädig zu uns wenden, der so viel Gutes tut, von Kindesbeinen an uns hielt in seiner Hut und allen wohlgetan. Lob Ehr und Preis sei Gott, dem Vater und dem Sohne, und seinem heilgen Geist im höchsten Himmelsthrone. Lob dem dreiein’gen Gott, der Nacht und Dunkel schied von Licht und Morgenrot, ihm danket unser Lied. (Evangelisches Kirchengesangbuch; Tekst Martin Rinckart, 1636) 9 Sopraan en tenor duet Drum sing ich mit meinem Liede ewig dein Lob, du treuer Gott! Und danke dir für alles Gute, das du an mir getan. Und wandl’ ich in der Nacht und tiefem Dunkel und die Feinde umher stellen mir nach, so rufe ich an den Namen des Herrn, und er errettet mich nach seiner Güte. 10 Koor Ihr Völker! bringet her dem Herrn Ehre und Macht! Ihr Könige! bringet her dem Herrn Ehre und Macht! Der Himmel bringe her dem Herrn Ehre und Macht! Die Erde bringe her dem Herrn Ehre und Macht! (Psalm 96)

Alles danke dem Herrn! Danket dem Herrn und rühmt seinen Namen und preiset seine Herrlichkeit. (I Kronieken 16:8–10) Alles, was Odem hat, lobe den Herrn, Halleluja! (Psalm 150)

Markus Stenz, chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, studeerde aan de Hochschule für Musik bij Volker Wangenheim, en bij Leonard Bernstein en Seiji Ozawa in Tanglewood. Van 1994 tot 1998 was hij chef-dirigent van het nieuwemuziekensemble London Sinfonietta en daarna, tot 2004, artistiek leider en chefdirigent van het Melbourne Symphony Orchestra. Sinds seizoen 2003/2004 was hij elf jaar lang Kapellmeister van het Gürzenich-Orchester, en tien jaar lang Generalmusikdirektor van de stad Keulen. Het einde van zijn verbintenis met het orkest in Keulen valt samen met de voltooiing van de inmiddels veelbekroonde complete cyclus van Mahlersymfonieën. Als operadirigent debuteerde Markus Stenz in La Fenice in Venetië. Hij leidde vele (wereld)premières, waaronder Henze’s Das verratene Meer in Berlijn, Venus und Adonis bij de Bayerische Staatsoper in München en L’Upupa und der Triumph der Sohnesliebe in 2003 bij de Salzburger Festspiele (en in 2012 ook in de ZaterdagMatinee). Hij dirigeerde in operahuizen als La Scala (Milaan), de Koninklijke Muntschouwburg (Brussel), de English

Markus Stenz dirigeert het RFO

HANS VAN DER WOERD

HANS VAN DER WOERD

Markus Stenz

National Opera, de Lyric Opera Chicago, San Francisco Opera, in Los Angeles, het Staatstheater Stuttgart, de Deutsche Oper in Berlijn, de Staatsoper Hamburg, de Oper Frankfurt (met de wereldpremière van Detlev Glanerts Caligula; die hij in 2013 ook in de ZaterdagMatinee dirigeerde), bij festivals als die van Glyndebourne, Edinburgh, Bregenz (wereldpremière van Glanerts Solaris in 2012) en bij de Salzburger Festspiele. In de opera van Keulen dirigeerde hij onder andere Der Ring des Nibelungen, Lohengrin, Tannhäuser, Tristan und Isolde, Die Meisersinger von Nürnberg en Jenu°fa en K’áta Kabanová. Op het concertpodum leidde hij orkesten als Het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, de Berliner Philharmoniker, het Tonhalle Orchester Zürich, de Wiener Symphoniker, het Hallé Orchestra in Manchester, het NHK Symfonieorkest in Tokio, de Staatskapelle Berlin, het Philharmonische Staatsorchester Hamburg en de grote Duitse radio-orkesten. In de Verenigde Staten werkte hij met het Chicago Symphony en het Los Angeles Philharmonic Orchestra en de symfonieorkesten van Boston, Dallas, Minnesota en Houston.

11

uitvoerenden

Markus Stenz

12

Edward Caswell

Rosemary Joshua

De Britse koordirigent Edward Caswell is sinds 2008 regelmatig gast bij het Groot Omroepkoor, dat hij voorbereidt voor concerten en cd-opnamen met Kenneth Montgomery, Hans Graf, Masaaki Suzuki en James Gaffigan. Zo bereidde hij in 2013 de Nederlandse premières voor van The Gospel According to the Other Mary van John Adams en Caligula van Detlev Glanert, die beide werden gedirigeerd door Markus Stenz in de NTR ZaterdagMatinee. Hij werkte bovendien samen met Riccardo Chailly en het Koninklijk Concertgebouworkest, Bernard Haitink en het Chamber Orchestra of Europe, en met talloze professionele koren, waaronder de BBC Singers, het SWR Vokalensemble, het NDR Chor, het MDR Rundfunkchor, het WDR Rundfunkchor, het Chor der Bamberger Symphoniker, het Deens Nationaal Koor en Collegium Vocale Gent. In 2013 richtte hij in Schotland de Cromarty Youth Opera op. Edward Caswell leidt workshops met kinderen en volwassenen en doceert ‘Health and Wellbeing Through Song’ aan de University of Strathclyde. Hij is Council Member van de Association of British Choral Directors.

Rosemary Joshua werd geboren in Cardiff en studeerde aan het Welsh College of Music and Drama en aan het Royal College of Music in Londen, waarvan ze nu Fellow is. Recentelijk trad ze op als Despina in Così fan tutte met het Los Angeles Philharmonic en Gustavo Dudamel. Verder zong ze in John Adams’ El Niño met het London Philharmonic Orchestra en Vladimir Jurowski, vertolkte ze de titelrol in Händels Theodora op tournee met The English Concert, zong ze de rol van Anne Trulove in The Rake’s Progress en de titelrol van Het sluwe vosje. Bovendien zong ze als Oscar in Un ballo in maschera en als Helen in de wereldpremière van Manfred Trojahns Orest bij De Nederlandse Opera. Verder had ze optredens in de Metropolitan Opera in New York, La Scala in Milaan, het Opernhaus in Zürich, in het Glyndebourne Festival, bij de Bayerische Staatsoper, de Welsh National Opera en de Muntschouwburg in Brussel. Sinds haar debuut tijdens het Festival van Aix-en-Provence als Angelica in Orlando heeft Rosemary Joshua een internationale reputatie opgebouwd als Händelvertolkster. Als Angelica

Rosemary Joshua

Rosanne van Sandwijk

ANNELIES VAN DER VEGT

Edward Caswell

zong ze bij de Bayerische Staatsoper en in Covent Garden, als Poppea in Agrippina in Keulen, de Muntschouwburg en Théâtre des Champs-Elysées, en als Cleopatra in Giulio Cesare in het Théâtre des Champs-Elysées en bij De Nederlandse Opera.

Rosanne van Sandwijk Rosanne van Sandwijk studeerde cum laude af aan het Rotterdams Conservatorium bij Roberta Alexander en wordt momenteel gecoacht door Margreet Honig. Ze was in 2010 meervoudig prijswinnaar tijdens het Internationaal Vocalisten Concours in ’s-Hertogenbosch en was in 2014 de winnares van de Grachtenfestivalprijs. Als operazangeres vertolkte de zij rollen in composities van onder anderen Mozart, Haydn en Purcell. Bij De Nederlandse Opera debuteerde ze in Glucks Iphigénie en Tauride onder leiding van Marc Minkowski en ze keerde er terug in Wagners Parsifal onder leiding van Iván Fischer. Rosanne van Sandwijk werkte als solist in vocaal-symfonisch repertoire met gezelschappen als het Nederlands Philharmonisch Orkest, het Nederlands Symfonieorkest, het Toonkunstkoor Amsterdam en Camerata Salzburg. Vanaf seizoen 2013/2014 is Rosanne van Sandwijk verbonden aan het Theater in Kiel waar haar repertoire rollen omvat als Suzuki in Puccini’s Madama Butterfly, Hänsel in Humperdincks Hänsel und Gretel, 2e Dame in Mozarts Die Zauberflöte, Frau Reich in Nicolai’s Die lustigen Weiber von Windsor, Cherubino

in Mozarts Le nozze di Figaro en Olga in Tsjaikovski’s Jevgeni Onegin. Recentelijk maakte zij een succesvol roldebuut als Dorabella in Mozarts Così fan tutte met het Orkest van de Achttiende Eeuw o.l.v Ed Spanjaard in een tournee langs diverse zalen in Nederland, België en Polen. Afgelopen seizoen zong ze tijdens De Vrijdag van Vredenburg op 17 april solo in Bachs Johannes-Passion.

Attilio Glaser In 2014 maakte Attilio Glaser zijn debuut in Teatro La Fenice in Venetië als Alfredo Germont in Verdi’s La traviata, bij de Opéra de Lausanne als Fenton in Nicolai’s Die lustigen Weiber von Windsor en in Gelsenkirchen in de titelrol van Händels Belshazzar. In 2013 maakte hij zijn debuut in Salzburg in Wagners Parsifal met Christian Thielemann en de Sächsische Staatskapelle Dresden, een uitvoering die ook op dvd verscheen. Attilio Glaser nam deel aan het Donizetti Festival in Bergamo in 2007. Bij de Bayerische Staatsoper zong hij onder meer als Tamino in Die Zauberflöte, als Tito in La clemenza di Tito, als Alfred in Strauß’ Die Fledermaus en als Alfredo in La traviata. In 2013 zong Attilio Galser als Silvio in Bizets Le Docteur Miracle in München en maakte hij zijn debuut in China tijdens het Beijing Music Festival. Als concertzanger zong Attilio Glaser in missen van Mozart en Schubert, in Bachs Weihnachts-Oratorium, Dvoˇráks Stabat Mater, Gounods Messe solennelle, Händels Messiah, Saul en Judas Maccabaeus, Haydns Schöpfung, Mendelssohns Elias en Paulus, Mozarts Requiem,

13

14

Schumanns Das Paradies und die Peri en Verdi’s Requiem. Verder gaf hij liedrecitals met werken van Richard Strauss, Reger en Schumann en trad hij op met orkesten in München, Lausanne, Praag en Dresden. Attilio Glaser werd geboren in Ulm en studeerde in München bij Hartmut Elbert, Gabriele Fuchs en Andreas Schmidt.

Maxim Rysanov Altviolist en dirigent Maxim Rysanov is afkomstig uit de Oekraïne, maar woont al jaren in Londen, waar hij studeerde aan de Guildhall School of Music and Drama. Daarvoor studeerde hij aan de Centrale Speciale Muziekschool in Moskou. Hij is prijswinnaar van diverse internationale concoursen, waaronder die van Tertis en Genève, en werd in september 2007 gekozen tot BBC New Generation Artist. Dat leidde tot regelmatige optredens voor de BBC met diverse Britse orkesten. In 2008 werd hij uitgeroepen tot Classic FM Gramophone Young Artist of the Year. Maxim Rysanov werkt regelmatig samen met musici als Piotr Andrszewski, Leif-Ove Andsnes, Kristine Blaumane, Augustin Dumay, Martin Fröst,

GEHRIG

Attilio Glaser

Marc-André Hamelin, Janine Jansen, Gidon Kremer, Mischha Maisky, Viktoria Mullova, Eldar Nebolsin, Julian Rachlin en Maxim Vengerov. Hij trad wereldwijd op als solist bij orkesten als English Chamber Orchestra, European Union Youth Orchestra, Amsterdam Sinfonietta, Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz, Academy of St. Martinin-the-Fields en Orchestre de Chambre de Wallonie. Meerdere componisten hebben voor hem geschreven, waaronder Dobrinka Tabakova, Elena Langer, Artyom Vassiliev, Valentin Bibik en Richard Dubugnon. Afgelopen seizoen verzorgde hij de Russische première van het Dubbelconcert van Penderecki. Maxim Rysanov heeft een Giuseppe Guadagnini uit 1780 in langdurige bruikleen van de Stichting Elise Mathilde Fonds.

Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belang-

Maxim Rysanov

rijk onderdeel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van concertseries NTR ZaterdagMatinee (het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam), De Vrijdag van Vredenburg (TivoliVredenburg in Utrecht) en Het Zondagochtend Concert (Amsterdam) en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Een deel ervan wordt bovendien op de Nederlandse televisie uitgezonden. Daarbuiten trad het orkest onder meer op tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Onder zijn voorgangers zijn Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen 20112012; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam het orkest verbonden. Sinds augustus 2013 maakt het Radio Filharmonisch Orkest deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productie-afdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR en AvroTros). Cd’s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson, James MacMillan en Jan van Vlijmen, of de registratie van Wagners Parsifal – live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden –

werden met prijzen als Edison Klassiek onderscheiden. Onlangs verschenen bovendien Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, de acht symfonieën van Karl Amadeus Hartmann (verschillende dirigenten) en diens opera Simplicius Simplicissimus (gedirigeerd door Markus Stenz). Dit seizoen kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Nederlandse muziek. ➜

WWW.RADIOFILHARMONISCHORKEST.NL volg het orkest via Twitter (@ radiofilhorkest ) en Facebook

Groot Omroepkoor Met zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, waarbij de bezetting vanzelfsprekend afhankelijk is van de muziek en de visie van de dirigent. Het koor is nauw verbonden met de Nederlandse Publieke Omroep. Het merendeel van de concerten vindt plaats in de omroepseries NTR ZaterdagMatinee, De Vrijdag van Vredenburg en Het Zondagochtend Concert, dikwijls in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest. Het repertoire in deze series strekt zich uit van klassiek tot hedendaags, met opdrachtwerken van Nederlandse componisten alsWagemans, Visman, Vleggaar en Diderik Wagenaar, en premières van buitenlandse componisten onder wie MacMillan, Henze en Adams. Op het

15

16

programma staan daarnaast inmiddels ‘klassieke’ twintigste-eeuwse werken, opera en het romantisch repertoire. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chefdirigent van het koor. Sinds het seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september 2010. Sinds augustus 2013 werken het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest samen met het team Levende Muziek van de omroepen in een nieuwe organisatie: de Stichting Omroep Muziek, gehuisvest in het Muziekcentrum van de Omroep aan de Heuvellaan in Hilversum. ➜

WWW.GROOTOMROEPKOOR.NL volg het groot omroepkoor op Twitter (@grootomroepkoor) en facebook

BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart

VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan

EERSTE VIOOL Joris van Rijn Semjon Meerson Fred Gaasterland Roswitha Devrient Maria Escarabajal Alberto Facanha Johnson Kerstin Kendler Anna Korpalska Pamela Kubik Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Theo Ploeger Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Andrea van Harmelen Eveline Trap Ian van den Berk Esther de Bruijn Michiel Eekhof Wouter Groesz Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Dana Mihailescu Alexander van den Tol Nina de Waal Frits Wagenvoorde ALTVIOOL Francien Schatborn Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Sabine Duch Marije Helder Annemijn den Herder Erik Krosenbrink Annemarie Konijnenburg Robert Meulendijk Ewa Wagner Annemieke Huls

CELLO Michael Müller Anton Istomin Eveline Kraayenhof Winnyfred Beldman Mirjam Bosma Crit Coenegracht Sebastiaan van Eck Anneke Janssen Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard

HOORN Petra Botma-Zijlstra Toine Martens Laurens Otto Rebecca Grannetia

CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Edward Mebius Jim Schultz Larissa Klipp Marijn van Prooijen Ioannis Bampaloukas Eduard Zlatkin

TROMBONE Jaume Gavilan Agullo Victor Belmonte Albert Sebastiaan Kemner Wouter Iseger

BASGITAAR Stephan Wienjus FLUIT Barbara Deleu Carla Meijers Maike Grobbenhaar HOBO Hans Wolters Yvonne Wolters Gerard van Andel KLARINET Arjan Woudenberg Esther Misbeek Diede Brantjes FAGOT Jos Lammerse Freek Sluijs Desirée van Vliet

TROMPET Hessel Buma Jacco Groenendijk Raymond Rook Hans Verheij

TUBA Bernard Beniers PAUKEN Bas Voorter SLAGWERK Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink René Oussoren Gerda Tuinstra PIANO/SPINET/ORGEL Stephan Kiefer

Radio Filharmonisch Orkest

17

Groot Omroepkoor

18

CHEF-DIRIGENT Gijs Leenaars VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser

SOPRANEN Esther Adelaar Mariana Andrade Pimenta Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Zoë Hemmes (stagiaire) Anitra Jellema Simone Manders Maja Roodveldt Annette de Rozario Mijke Sekhuis Jolanda Sengers Marieke Steenhoek Henda Strydom Liesbeth Vanderhallen Yuko Yagishita

TENOREN Alan Belk Kevin Doss Boguslaw Fiksinski Peter-Paul Houtmortels Matevz Kajdiž Marius Kwaks Falco van Loon Ioan Micu Albert van Ommen Uroš Petrac Benedict Quirke Matthew Smith Henk Vels John Vredeveldt Richard Zook

ALTEN Nicoline Bovens Ans van Dam Marleene Goldstein Jose Kamminga Anneke Leenman Els Liebregt Liesbeth van der Loop Suzanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Lisinka de Vries Harda van Wageningen Toos van der Wal (stagiaire) Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan

BASSEN Gert-Jan Alders Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Henk van Heijnsbergen Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Mitchell Sandler Lars Terray Luuk Tuinder Hans de Vries Jan van Zelm

vrijdag 30 januari 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Emanuel Overbeeke 19.30 uur SERIES MUZIKALE MEESTERWERKEN / HET IDEE

vrijdag 6 februari 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Paul Korenhof 19.30 SERIES TROS KLASSIEK / TROS VOCAAL / HEMELSE MUZIEK

Kroningsconcert met Quattro pezzi sacri 60-jarige Brautigam en de Fontane di Roma philharmonie zuidnederland

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor

Daniel Smith dirigent Ronald Brautigam piano Joe Puglia viool

Pietari Inkinen dirigent Gijs Leenaars koordirigent

Henkemans Passaglia en Gigue, voor piano en orkest Mozart Pianoconcert nr. 26 in D ‘Kroningsconcert’ Van Vlijmen Ommaggio a Gesualdo, voor viool en zes instrumentale groepen Mozart Symfonie nr. 35 in D ‘Haffner’

Mariangela Sicilia sopraan

De Nederlandse componist en pianist Hans Henkemans (1913-1995) maakte vooral naam als vertolker van de muziek van Mozart en Debussy. Zijn gematigd moderne Passacaglia en Gigue wordt hier gespeeld door jubilaris Ronald Brautigam. Aansluitend speelt hij het stralende ‘Kroningsconcert’ van Mozart. Jan van Vlijmens Ommaggio a Gesualdo is een eerbetoon aan de Italiaanse renaissancecomponist. Met deze uitvoering wordt herdacht dat Jan van Vlijmen tien jaar geleden overleed.

Wagner Ouverture Parsifal Respighi Fontane di Roma Verdi Quattro pezzi sacri Ingeleid door muziek van Wagner en de kleurrijke schildering van de Romeinse fonteinen door Ottorino Respighi gaan hier vier religieuze werken voor vocale solisten, koor en orkest van Giuseppe Verdi, de Quattro pezzi sacri. Daarin klinkt een fraaie mengeling van de aloude kerkmuziekstijl van de Roomse renaissance-componist Palestrina en de expressieve chromatiek van het fin de siècle.

volgende concerten

19

20

zaterdag 24 januari 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL

Falvetti’s zondvloed Choeur de Chambre de Namur Cappella Mediterranea Leonardo García Alarcón dirigent Noè: Fernando Guimarães tenor Rad: Mariana Flores sopraan Dio: Matteo Bellotto bas La Morte: Fabián Schofrin countertenor La Giustizia Divina: Evelyn Ramírez mezzosopraan La Natura Humana: Caroline Weynants sopraan L’Acqua: Magali Arnault Stanczak sopraan

Een aangrijpend oratorium over de zondvloed van de onbekende meester Michelangelo Falvetti, niet geschreven voor Rome, Napels of Venetië, maar voor Messina, op Sicilië. Eenzelfde eenvoud en puurheid als bij Monteverdi, vol drama en emotie. Dirigent Leonardo García Alarcón is inmiddels uitgegroeid tot een ware ambassadeur van Falvetti’s muziek.

Falvetti Il diluvio universale (1682)

colofon

NEDERLANDSE PREMIÈRE

PROGRAMMERING

ADMINISTRATIE & FINANCIËN

ARTISTIEK LEIDER

Astrid in ’t Veld

Anneke de Vries

Kees Vlaardingerbroek

PRODUCTIE

PRESENTATIE AVROTROS RADIO 4 PROGRAMMATOELICHTING

Manon Tuynman, Anneke Peerik (RFO) en René Meulenberg (GOK)

Maartje Stokkers

Christiane Schima

EINDREDACTIE AVROTROS

REDACTIE PROGRAMMABOEK

RADIO 4

Clemens Romijn

PUBLICITEIT & PRODUCTIE

Tim Moen

EINDREDACTIE

JONG TALENT

CASTING DIRECTOR

Onno Schoonderwoerd

Anne Marie van Doorn

Mauricio Fernández