Mee kunnen doen
Het gezicht van... maatschappelijke zorg
Inhoud • Wat is maatschappelijke zorg? • Wat doe je in de maatschappelijke zorg?
• Wat moet je kunnen om te werken in de maatschappelijke zorg?
• Meer informatie over de beroepenstructuur
1
Beroepskracht primair proces gehandicaptenzorg De beroepskracht gehandicaptenzorg ondersteunt en stimuleert mensen met een lichamelijke, zintuiglijke en/of verstandelijke beperking bij het wonen, werken en leven en benut hierbij de mogelijkheden van de cliënt om zelfstandigheid en zelfredzaamheid te behouden of te vergroten. Hij/zij ondersteunt en coördineert de mantelzorg en werkt met mensen van uiteenlopende leeftijden en grote verschillen in de mate van beperking.
Iedereen moet zich gezien voelen ‘Ik werk in een huis waar mensen wonen met een matige verstandelijke beperking, dus wat ondersteuning en zorg betreft zetten wij de puntjes op de i. Bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat de bewoners altijd schoon en verzorgd het huis uit gaan. Verpleging is minder aan de orde. Ik vind het heel belangrijk om tijdens mijn dienst iedere bewoner aandacht te geven. Dat iedereen zich gezien voelt, dat ze het gevoel hebben dat het in het contact om hen gaat. De ondersteuning en activiteiten die ik bied liggen vooral op het terrein van de contacten van de bewoners onderling. Ze richten zich snel vooral op het personeel, terwijl ze daar toch met z’n allen wonen. Dus zorg ik dat niet alles via mij loopt. Bij veel dingen kunnen de bewoners elkaar namelijk heel goed helpen. Maar ook de contacten buiten het huis zijn belangrijk. Natuurlijk met de familie, maar als het even kan help ik ze ook met het vinden van andere contacten. In clubs of in de buurt. Het is goed dat ze
2
meerdere mensen om zich heen hebben, daar hebben ze toch een ander contact mee dan met beroepskrachten.’ Babette Stomphorst, Amerpoort, Baarn
De vakspecifieke competenties • Bepaalt grenzen van bekwaamheid • Is verantwoordelijk voor de veiligheid van de cliënt • Past wet- en regelgeving toe • Bepaalt rol en taken en schat deze in • Schept randvoorwaarden • Ondersteunt de cliënt • Voert verpleegtechnische handelingen uit • Motiveert en stimuleert de cliënt tot zelfstandigheid • Ontwikkelt talenten • Is vasthoudend Het Landelijk competentieprofiel beroepskrachten primair proces gehandicaptenzorg kunt u vinden op www. competentieweb.nl.
Wat is maatschappelijke zorg? Hoe kunnen mensen volwaardig meedoen aan de samenleving? Dat is de belangrijkste vraag aan beroepskrachten in de gehandicaptenzorg, de woonbegeleider en de activiteitenbegeleider. Zij én vele andere beroepskrachten bieden mensen met een handicap, chronisch zieken en ouderen mogelijkheden en ondersteuning om volwaardig mee te kunnen in eigen kring, in de wijk en in de samenleving. Zij werken in de hoofdstroom maatschappelijke zorg. Deze hoofdstroom bestrijkt ook de maatschappelijke opvang en de geestelijke gezondheidszorg, maar hiervoor zijn nog geen profielen ontwikkeld. In de maatschappelijke zorg komen het verplegende en verzorgende domein en het agogische domein samen. In deze brochure komt een aantal beroepskrachten uit de maatschappelijke zorg aan het woord. Zij vertellen wat hun werk zo boeiend maakt, welke taken ze uitvoeren en welke vaardigheden hiervoor nodig zijn. Ook geven ze aan waar ze tegenaan lopen en wat er volgens hen nodig is om hun werk goed te blijven uitvoeren. Zij en vele anderen vormen het gezicht van de maatschappelijke zorg.
‘Ik herken heel veel in de competenties. Zeker voor jonge mensen is het heel handig om wat handvatten te hebben. Het maakt je bewust van waar je mee bezig bent. Door het benoemen van de competenties wordt het professionele handelen meetbaar. Je kunt het ook heel goed gebruiken in functioneringsgesprekken met de medewerkers. En dan niet op een rigide manier, maar zo dat het iemand juist steunt.’ Lia Versteeg, activiteitenbegeleidster
‘De lijst met competenties biedt meer mogelijkheden om jezelf te ontwikkelen. Op basis hiervan kun je een cursus aanvragen bij het management of het management kan zelf een cursus aanbieden aan de werknemers om kennis en vaardigheden aan te vullen.’ Corina Donkers, zorgcoördinator
3
Activiteitenbegeleider De activiteitenbegeleider activeert en ondersteunt cliënten bij dagbesteding, ontmoeting en gezelligheid. Hij/zij draagt bij aan hun ontwikkeling, resocialisatie en zelfstandige deelname aan de samenleving. Hij/zij richt zich op individuen en groepen die door verstandelijke en/of lichamelijke tekorten, sociale of psychische problemen niet in staat zijn adequaat vorm te geven aan hun dagbesteding. Hij/zij werkt binnen instellingen of in de wijk.
Grenzen stellen ‘We zorgen ervoor dat cliënten in een maatschappelijke omgeving blijven en niet in een isolement raken. We willen dat ze bij ons weer voelen dat ze iemand zijn, want de beperking staat niet voorop, maar juist hun capaciteiten. Ik vind het soms wel moeilijk om een goede balans te vinden tussen de wensen van een cliënt en mijn eigen ideeën daarover. Ik ben helemaal voor vraagsturing door de cliënt, maar soms is iets gewoon niet mogelijk. Hulpverleners moeten grenzen stellen en duidelijk maken wanneer iets echt niet kan. Vaak gaat het de cliënt ook eigenlijk om iets anders. Als hulpverlener moet je in staat zijn om de vraag achter die vraag te herkennen. Ik hoop dat de opleidingen aan de hand van deze competenties hun aanbod aanpassen. Er moet meer aandacht komen voor competenties op het gebied van de psychosociale hulpverlening. De activiteiten die we aanbieden, zijn alleen maar een middel tot. De communicatie met en
4
interactie tussen de mensen is veel en veel belangrijker.’ Lia Versteeg, Activiteitencentrum Utrecht
De vakspecifieke competenties • Ontwikkelt en benut het (sociale) netwerk • Motiveert en stimuleert tot zelfstandigheid • Past zich aan en anticipeert op verschillend gedrag • Ondersteunt ontwikkelingsgericht • Organiseert werk en dagbesteding • Ondersteunt bij algemene dagelijkse levensverrichtingen Het volledige profiel van de activiteitenbegeleider kunt u vinden op www.competentieweb.nl. De activiteitenbegeleider bevindt zich ook in de hoofdstromen pedagogisch werk en sociaalcultureel werk. Hierover kunt u meer lezen in de brochures Het gezicht van… pedagogisch werk en Het gezicht van… sociaal-cultureel werk.
Wat doe je in de maatschappelijke zorg? De branches in zorg en welzijn ontwikkelen zich in een razend tempo en de beroepskrachten ontwikkelen daarin mee. Het zijn de beroepskrachten die een belangrijk deel van het succes van de organisaties bepalen, want de kwaliteit van de dienstverlening komt tot stand in de directe relatie tussen de cliënt en de beroepskracht. Het werk in de maatschappelijke zorg bestaat voor een groot deel uit de volgende activiteiten: • begeleiding en ondersteuning bieden • verpleging en verzorging bieden
Begeleiding en ondersteuning bieden De beroepskracht steunt individuen, groepen en samenlevingsverbanden om deel uit te maken van de samenleving en toegang te hebben tot voorzieningen op het gebied van wonen, weten, werken en welzijn. Goede begeleiding is volgens activiteitenbegeleidster Lia Versteeg enorm belangrijk. ‘De eerste keer dat iemand hier echt de dag komt doorbrengen, wordt hij welkom geheten door iemand van het personeel en een cliënt. Die twee mensen begeleiden hem in de eerste maand, houden hem in de gaten en introduceren hem overal. De gastheer-cliënt en de nieuwe cliënt blijven vaak jarenlang maatjes van elkaar.’ De ondersteuning bij het onderlinge contact is volgens Babette Stomphorst, beroepskracht gehandicaptenzorg, ook een belangrijk onderdeel van het werk. ‘Hoe leer je met elkaar omgaan? Hoe leg je contacten? Voor mensen met een verstandelijke beperking is dat allemaal niet vanzelfsprekend.’ Zorgcoördinator Corina Donkers maakt samen met de cliënt een levensloopplan dat zin geeft aan het bestaan van de cliënt. ‘Iemand kan bijvoorbeeld nog gedeeltelijk werken of gaat overdag naar een activiteitencentrum’, vertelt ze. ‘Je probeert iemand zo goed mogelijk te ondersteunen om zinvol bezig te zijn en onderneemt samen met de cliënt de stappen om dat te verwezenlijken.’
Verpleging en verzorging bieden In de maatschappelijke zorg voert de beroepskracht handelingen uit om het herstel van de gezondheid van de cliënt te bevorderen, complicaties te voorkomen en hem te ondersteunen bij therapeutische behandelingen. Dit vraagt professioneel en accuraat werken, zodat de cliënt zorgvuldige zorgverlening ontvangt. Kennis van gezondheid en ziekte is dan ook noodzakelijk. ‘Je neemt van de cliënt de dagelijkse zorg over en doet dat wat hij of zij zelf niet meer kan,’ vertelt zorgcoördinator Corina Donkers. Daarnaast regelt ze samen met de cliënt afspraken met bijvoorbeeld de dokter of het ziekenhuis. Volgens Babette Stomphorst, beroepskracht gehandicaptenzorg, vergt gezondheid bij mensen met een matige verstandelijke handicap extra aandacht. ‘Ze geven het zelf vaak niet aan als er iets aan de hand is, dus moet je als beroepskracht altijd op de kleinste signalen letten.’
5
Woonbegeleider Een woonbegeleider activeert, ondersteunt en verleent zorg aan mensen met beperkingen of gedragsproblematiek bij het verhogen van hun zelfredzaamheid opdat zij zo zelfstandig mogelijk een huishouden kunnen voeren en vorm kunnen geven aan hun leven. Hij/zij werkt met individuen en groepen in een eigen woning, mensen in een begeleidwonenproject of in een vervangende woonomgeving.
Mensen met mogelijkheden ‘Het leukste van mijn werk is om te zien dat mensen met onze hulp nog heel veel mogelijkheden hebben om te wonen en te leven zoals ze willen, vaak veel meer dan ze zelf gedacht hadden. Ik kan ervoor zorgen dat mensen in hun waarde worden gelaten. We krijgen steeds meer te maken met cliënten die cognitief slecht ontwikkeld zijn. Ze hebben moeite met het verwerken van informatie en hun kortetermijngeheugen werkt slecht. In de hersenen wordt het niet allemaal meer verwerkt zoals je zou verwachten. Als verzorgende moet je hier wel mee weten om te gaan en dus kennis en inzicht in het ziektebeeld en -verloop hebben. Ik hoop dat de opleidingen dit in hun aanbod meenemen.’ Corina Donkers, Nieuw Unicum, Zandvoort
6
De vakspecifieke competenties • Hanteert verschillende begripsniveaus • Schept randvoorwaarden • Observeert en signaleert veranderingen • Past zich aan en anticipeert op verschillend gedrag • Ondersteunt bij verschillende leefgebieden • Kan omgaan met teleurstellingen en tegenslag • Motiveert en stimuleert tot zelfstandigheid • Ontwikkelt en benut het (sociale) netwerk • Treedt op in en kan omgaan met crisissituaties Het volledige profiel van de woonbegeleider kunt u vinden op www.competentieweb. nl. De woonbegeleider bevindt zich ook in de hoofdstroom pedagogisch werk. Hierover kunt u meer lezen in de brochure Het gezicht van… pedagogisch werk.
Wat moet je kunnen om te werken in de maatschappelijke zorg? Iedere beroepskracht beschikt over vakspecifieke competenties die nodig zijn om juist dat beroep uit te kunnen oefenen. Voor een beroepskracht primair proces gehandicaptenzorg liggen die competenties meer op het gebied van agogische ondersteuning gecombineerd met het gebied van gezondheid en ziekte. Voor een woonbegeleider liggen ze bij de ondersteuning van zelfstandig functioneren en participatie. Niet elke individuele beroepskracht binnen die beroepsgroep beschikt ook daadwerkelijk over alle competenties. In de praktijk zal een beroepskracht meer competent zijn op het ene gebied dan op het andere. De organisatie moet er echter voor zorgen dat de competenties over de gehele linie voldoende aanwezig zijn om de maatschappelijke opdracht uit te voeren: zorgen dat mensen met een beperking kunnen meedoen in de samenleving.
Rode draad Hoewel de werkzaamheden in zorg en welzijn erg kunnen verschillen, is er een aantal vaardigheden waarover iedere beroepskracht in de sector beschikt. Dit zijn de generieke competenties. Zo bouwt iedere beroepskracht een vertrouwensrelatie op met de doelgroep. Of die nu uit kinderen, jongeren, volwassenen, ouderen, allochtonen, autochtonen, gezonde of zieke mensen bestaat, de beroepskrachten leggen contact, praten, ondersteunen, verzorgen en bieden perspectieven. Contactuele en communicatieve vaardigheden vindt u dan ook bij iedere beroepskracht in de sector zorg en welzijn terug. Bovendien zijn ze professioneel en kwaliteitsgericht, ondernemend en innovatief, werken ze inzichtelijk en verantwoorden ze wat ze doen. Ze werken vraag- en oplossingsgericht en doel- en resultaatgericht.
Kernkwaliteiten zorg en welzijn betrokkenheid - empathie - assertiviteit - representativiteit - integriteit
7
Competenties ontwikkelen
Hoe kunt u als beroepskracht de nieuwe beroepenstructuur gebruiken? En wat hebt u aan de competenties die erin benoemd worden? Hilde Habicht is loopbaanadviseur bij Amerpoort in Baarn en begeleidt veel beroepskrachten in hun carrière. ‘Het belangrijkste is dat mensen werk doen waar ze zelf enthousiast van worden’, vertelt ze. ‘Daarbij moeten ze eerst hun eigen profiel gaan samenstellen, en kijken waar hun sterke en minder sterke punten liggen.’ Pas als die kwaliteiten in kaart zijn gebracht, komt volgens Habicht de beroepenstructuur om de hoek kijken. ‘De kunst is om een vertaalslag te maken van je eigen competenties naar de concrete competenties die in de beroepenstructuur genoemd staan’, zegt ze. ‘Want dan kun je jouw competenties omzetten in een functie.’
8
Daarnaast zie je volgens Habicht vaak dat mensen bepaalde competenties wel uitvoeren, maar eigenlijk zelf niet goed in staat zijn die competentie in hun eigen leven vorm te geven. Habicht: ‘Als je bij mensen zelfredzaamheid moet ontwikkelen, is het een probleem als je als beroepskracht moeilijk voor jezelf kunt opkomen. Dat gaat wringen. Op die punten zul je beroepskrachten dus moeten helpen.’ Volgens Habicht komen competenties uit het menselijke handelen van de beroepskracht zelf voort. ‘En iedereen zal dat weer op z’n eigen manier invullen.’ Habicht benadrukt dat dit ook de inzet moet zijn tijdens sollicitatiegesprekken en functioneringsgesprekken. ‘Het gaat er niet om dat alle competenties aanwezig moeten zijn, maar of de persoon in kwestie in staat is deze competenties te ontwikkelen. Vervolgens ga je samen een plan maken hoe deze vaardigheden ontwikkeld kunnen worden.’
9
Meer informatie over de beroepenstructuur Deze verhalen en die van vele andere beroepskrachten in de maatschappelijke zorg vormen het hart én het uitgangspunt van de nieuwe beroepenstructuur. Er is in kaart gebracht wat de beroepskrachten in huis hebben en wat er nodig is om ook in de toekomst aan de eisen die aan het beroep gesteld worden te kunnen voldoen. Het verzamelde materiaal is dan ook een bron van informatie geworden, waar zowel de beroepskracht als de directeur, de leidinggevende en de functionaris uit het beroepsonderwijs rijkelijk uit kunnen putten.
Brochures Deze brochure maakt deel uit van een reeks van vijf, waarin beroepskrachten vertellen over hun werk in de branches welzijn en maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg, kinderopvang en gehandicaptenzorg. Ook in deze serie: • Het gezicht van… maatschappelijke dienstverlening. Tot je recht kunnen komen • Het gezicht van… sociaal-cultureel werk. Deel kunnen nemen • Het gezicht van… pedagogisch werk. Op kunnen groeien • Bent u al klaar voor de toekomst?
www.competentieweb.nl Competentieweb geeft alle taken, keuzes en dilemma’s en competenties van beroepskrachten in zorg en welzijn weer. Competentieweb is een instrument voor branches, beroepsorganisaties, instellingen voor zorg en welzijn en de daar aanwezige beroepskrachten, waarmee zij kunnen toetsen in hoeverre de beschikbare competenties van professionals voldoen aan de veranderende maatschappelijke opdrachten en vragen van cliënten, burgers en vrijwilligers.
10
Overige publicaties • Klaar voor de toekomst. Een nieuwe beroepenstructuur voor de branches welzijn en maatschappelijke dienstverlening, gehandicaptenzorg, jeugdzorg en kinderopvang
De profielen • • • • • • • • • • • • •
Activiteitenbegeleider Beroepskracht Bureau Jeugdzorg Beroepskrachten primair proces gehandicaptenzorg Groepsleidster kinderopvang Groepsleidster buitenschoolse opvang Helpende zorg en welzijn Leidster peuterspeelzaalwerk Maatschappelijk werker Ouderenadviseur Pedagogisch werker Sociaal-cultureel werker Sociaal raadsman / sociaal dienstverlener Woonbegeleider
Meer informatie of bestellen? De brochures zijn op te vragen bij NIZW Beroepsontwikkeling:
[email protected]. De publicatie Klaar voor de toekomst en de competentieprofielen zijn te bestellen bij: Adrepak Postbus 45666 2504 BB Den Haag (070) 359 07 20
[email protected] Of kijk op www.competentieweb.nl.
11
Colofon © 2006 Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW Auteurs: Marijke van Ooijen en Carla Wiechers (M-plus Redactie & Communicatie) Met dank aan: Corina Donkers, Hilde Habicht, Babette Stomphorst en Lia Versteeg Foto’s: Bert Spiertz fotografie Met dank aan: Doenja Dienstverlening en Thuis in wonen Reacties of ideeën:
[email protected]
