Open boek
Het folterverbod -‐ Artikel 3 EVRM Historiek Procrustes, een herbergier die woonde tussen Athene en Eleusis. De meeste overnachten in zijn herberg. Iemand de nogal klein was, kreeg een groot bed. De langere personen kregen een kleiner bed. Eenmaal de persoon lag te slapen rekte hij de benen uit en bij de langere personen hakte hij de benen af. Uiteindelijk kreeg hij een koekje van eigen deeg. De koning van Athene heeft zijn benen afgehakt. Foltering is van alle tijden. Grieken en Romeinen gingen enkel slaven en niet-‐burgers folteren. Men ging er van uit dat slaven geen redelijkheid hadden. Ze kenden het verschil niet tussen vertellen van leugens of de waarheid. Dus de enige manier wanneer iets misliep in het huishouden, om te weten wat er gebeurde, was door die slaaf te folteren. Juridisch om een bekentenis te krijgen van de slaaf, moest je die folteren, zo niet was die bekentenis ongeldig. Naargelang het aantal Romeinse burgers staatsburgerschap kregen, de Romeinse overheid de foltering heeft moeten uitbreiden tot niet-‐ burgers. In de vroege middeleeuwen is er een evolutie merkbaar. Om te weten of iemand de waarheid spreekt, werd er gebruik gemaakt van een “ordeal”. Een godsgericht: dit is een proef. Op basis van het ondergaan van de proef werd eigenlijk al het proces van die persoon gemaakt. Typisch voorbeeld: de waterproef. Je wordt in het water gegooid. Als je stierf was je onschuldig, bleef je boven dan kwam je op de brandstapel terecht. In de latere middeleeuwen maakt foltering een middel uit tot bekomen van bekentenis. Je had ook de inquisitie die heksen probeerden te identificeren of ketter, ook hier werd veel gebruikt gemaakt van foltering. Renaissance humanisme, 2 ideeën: de idee is een einde te maken aan de foltering. Andere historici zeggen dat rechters minder behoefte hadden aan foltering tot een bekentenis, er waren namelijk andere wetenschappelijke manieren. We zien geleidelijk aan de afschaffing van foltering. 20ste/21ste eeuw: we vinden het verbod van foltering terug in allerlei internationale verdragen. En toch kunnen we zeggen da de 20ste eeuw dé eeuw van de foltering is. WOII en ook Westerse landen zijn niet immuun om mensen heel hardhandig te ondervragen en ze te laten folteren. In heel Latijns-‐ Amerika, op enkel landen na, komen dictaturen op. De eeuw van de foltering, maar ook de eeuw waarbij voor het eerst in int’le akkoorden foltering wordt verboden.
Waar wordt gefolterd? Foltering situeert zich in 150 landen + wijdverspreid > 70 landen in > 80 landen gaat foltering ongewild gepaard met het overlijden van de personen. Je hebt landen waar er incidentele foltering plaatsvinden, dat lijdt meestal tot een officieel onderzoek. (15%) Andere landen waar er regelmatig wordt gefolterd, waar er geen goed na-‐onderzoek wordt gevoerd, waar heel vaak de folteraars niet voor de rechter wordt gebracht. Typisch voorbeeld: India en Japan. (55%)
Yasmine Ghys
2015
Open boek
Landen waar er heel systematisch wordt gefolterd, uitzonderlijk een officieel onderzoek. Typisch voorbeeld Egypte. (20%) Waar er regelmatig gefolterd wordt, niet omdat dit zozeer is ingebakken maar omwille van gewapende conflicten in der tijd. Type voorbeelden: Afghanistan. (10%)
Wie foltert en wordt gefolterd? • Daders Overheidsagenten + privé-‐personen • Slachtoffers Gewone misdadigers/verdachten, dit gebeurt in meer dan 130 landen. Politieke gevangen, > 70 landen. Alsook niet-‐gewelddadige betogers in meer dan 60 landen.
Waarom wordt gefolterd? Bekomen van bewijs/ bekentenis: het meest bekende motief om iemand te folteren. Intimidatie/ terreur Bestraffing Gratuit: geweld, puur sadisme, folteren om te folteren. Dit is wat men tegenwoordig meer en meer tegenkomt.
Hoe wordt gefolterd? Beating is by far the most common method of torture and ill-‐treatment used by state officials today. Reports of beating have been received from more than 150 countries -‐ virtually all the countries from which torture and ill-‐treatment have been reported since 1997. Common methods of torture and ill-‐ treatment reported since 1997 include electric shocks (more than 40 countries), rape and sexual abuse in custody (more than 50 countries), suspension of the body (more than 40 countries), beating on the soles of the feet (more than 30 countries), suffocation (more than 30 countries), mock execution or threat of death (more than 50 countries) and prolonged solitary confinement (more than 50 countries). Other methods included submersion in water, stubbing out of cigarettes on the body, being tied to the back of a car and dragged behind it, sleep deprivation and sensory deprivation.
Hoe word je een folteraar? • • • • • • •
Beperkende omgeving Autoriteit Intense stress en brutaliteit Foltertechnieken Dehumaniseren Hogere doelstelling vs. Sadisme Straffeloosheid (à begeleiding)
Milgram (1961) (Yale): Hij had studenten gevraagd mee te werken. 1 groep studenten in een kamer en die waren “verbonden” met het elektriciteitsnet. Er waren schakelaars met knopjes in een ander lokaal, waar zich een andere groep studenten bevond die de teachers waren. De learners zouden worden gefolterd. Milgram was de instructeur, er werd een spelletje gespeeld en telkens er een fout werd begaan zou de learner een elektrische schok krijgen van de teacher. De teachers bleven doordoen, ondanks dat de andere groep smeekte om te stoppen. Als je mensen in een soort gesloten Yasmine Ghys
2015
Open boek
omgeving samenbrengt en die onderwerpt aan een persoon met een grote autoriteit, dan is het vrij gemakkelijk mensen dingen te laten doen die zij anders nooit zouden doen. Zimbardo (Stanford Prison Experiments) (1971): lichtjes anders. Zimbardo had cellen ingericht in de kelder van een faculteit. 1 groep studenten verbleven in de cellen de andere groep functioneerde als bewakers. De idee was gedurende 2 weken iedereen zijn gang te laten gaan en te kijken hoe ze evolueerden. Na enkele dagen moest dat experiment stopgezet worden aangezien de ene groep zich ontpopte tot sadisten. Haritos-‐Fatouros (1988) heeft enkele andere elementen aan het schema toegevoegd. Grieken waren zeer gekend voor hun ‘goeie opleiding’ tot folteraar. Zij werden aan allerlei folteringen onderworpen, een heel hard regime. Dit was een goeie incentive om als folteraar te kunnen volgroeien. Je moet ook erin kunnen slagen bepaalde groepen te dehumaniseren, hun menselijkheid af te nemen.
Wat zijn de sociale voorwaarden voor foltering? Ook de maatschappelijke omgeving moeten een aantal factoren laten meespelen. Staub heeft dit in de jaren ’90 aangegeven. Hij had een studie gemaakt (i) op basis van de wijze waarop bepaalde elementen de Armeniërs of Turken hebben behandeld. (ii) Op basis van een studie van de naties hebben gehandeld, (iii) op basis van een studie op de wijze waarop in Cambodja de Rode Khmer het merendeel van de bevolking heeft behandeld en (iv) onderzoek naar hoe de Argentijnse generaals de bevolking hadden behandeld. Je moet een deel van de bevolking als zondebok kunnen beschouwen, er moet een samenleving zijn waar er een sterk gevoel van autoriteit heerst en bijna onbeperkt geloof in de absolute leider. Typisch naziregime, ook in Cambodja. De samenleving moet ook redelijk cultureel monolithisch, waarbij divergent afwijkende opvattingen amper of niet worden getolereerd in de samenleving, dat gaat gepaard met een gevoel van culturele superioriteit van de meerderheid van de bevolking van dat land in die samenleving. Er moet ook een ideologie zijn die de foltering rationaliseert. Ook Westerse landen voldoen niet noodzakelijk aan die factoren, foltering gebeurt. Crelinsten heeft na 9/11 ook een studie gemaakt in 2005, op basis waarvan hij ook een factoren identificeert die er de samenleving klaar voor maken om foltering toe te laten. Opnieuw zondebok criterium, je moet een bevolkingsdeel dehumaniseren. Als je de bevolking ervan kunt overtuigen dat er een gevaar is voor de nationale veiligheid dat de staat in gevaar is, dan gaat de samenleving veel receptiever zijn tot de mogelijkheid tot invoering van foltering. Wanneer je grote groepen gaat processen, dan is dat een factor die de bevolking ertoe aanzetten om niet na te denken en foltering te legaliseren. Niet alleen politici legitimeren de mogelijkheid van foltering in toespraken maar ook de media in de staat, en zelfs de academici die meegaan in dat discours dat foltering moet worden toegestaan. Als je kunt overtuigen dat er een heilige missie aanzit, dan kan dit ook aanvaarding van foltering uitlokken.
Waar vinden we het folterverbod? Globaal
UVRM (1948), Artikel 5: “Niemand zal aan folteringen noch aan wreedaardige, onmenselijke of vernederende straffen of behandelingen onderworpen worden.”
Yasmine Ghys
2015
Open boek
BUPO (1966), Artikel 7: “Niemand mag worden onderworpen aan folteringen, noch aan wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. Niemand mag vooral ook, zonder zijn in vrijheid gegeven toestemming, worden onderworpen aan medische of wetenschappelijke proefnemingen.” à Bindend
Regionaal EVRM (1950), Artikel 3: “Niemand mag worden onderworpen aan foltering noch aan onmenselijke of vernederende behandelingen of straffen.” ACRM (1969), Artikel 5(2): “Niemand mag onderworpen worden aan foltering noch aan wrede, onmenselijke of vernederende straffen of behandelingen (…).” Afrikaans Charter (1981), Artikel 5: “(…) Iedere vorm van uitbuiting en vernedering van de mens namelijk slavernij, mensenhandel, fysieke en morele foltering, en wrede, onmenselijke of vernederende straffen of behandelingen is verboden.” à Slavernij en uitbuiting worden samen behandeld.
Thematisch Deze houden zich specifiek bezig met het verbod van foltering. • VN-‐Verdrag tegen Foltering en Andere Wrede, Onmenselijke en Vernederende Behandelingen en Straffen (CAT), 1984 • Europees Verdrag ter Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing (ECPT), 1987 • Optioneel Protocol bij CAT (OP-‐CAT), 2002 Het verbod van foltering staat in zowat ieder verdrag, behalve het Europees Verdrag, omdat het folterverbod al in het EVRM staat. Dat verdrag werkt toch complementair met het EVRM.
Hoe wordt toezicht gehouden op het folterverbod? Op wereldvlak: • Toezicht onder CAT ‘traditioneel’: specifiek orgaan o Landenrapporten (verplicht), die worden beoordeeld, constructieve dialoog tussen comité, treaty body en land in kwestie, dan volgen aanbevelingen aan het land. o Statenklachten (optioneel), worden nooit gebruikt o Individuele klachten (optioneel). Eerder postfactum, tenzij je erin slaagt een voorlopige maatregel te vragen aan zo’n treaty body, slechts dan heeft het een preventieve zorg. • Problemen:
Yasmine Ghys
2015
o o
Open boek
Essentieel reactief systeem, het vindt plaats na het gebeuren Essentieel afhankelijk van staten inzake rapporten, uiteraard zijn er rapporten die schade kunnen neutraliseren Orgaan kan amper bezoeken afleggen aan staten of detentiecentra,…
o Deficiënt systeem, dit heeft men proberen remediëren op 2 verschillende manieren. (i) Systeem van VN-‐rapporteurs. Die kan bezoeken afleggen aan landen, kan urgent appeals richten, kan postfactum informatie ontvangen. Daarna gaat hij rapporteren aan de mensenrechtenraad, en zelfs aan de algemene vergadering. Die kunnen dan gepaste maatregelen nemen. Alle landen zijn daaraan onderworpen (i.t.t. CAT, dit hoeft enkel te worden nageleefd door landen die dat verdrag hebben geratificeerd.) (ii) Bezoeken door toezichthouders, recht van bezoeken, je kan hier niet tegen ingaan. Comité houdt toezicht en suggereert verbeteringen. Later ook op globaal niveau: OP-‐CAT (sinds 2006 in werking): °Subcomité inzake Preventie van Foltering (74x)
Wat is foltering? Artikel 1 CAT: “iedere handeling waardoor opzettelijk hevige pijn of hevig leed, lichamelijk dan wel geestelijk, wordt toegebracht aan een persoon met zulke oogmerken als om van hem of van een derde inlichtingen of een bekentenis te verkrijgen, hem te bestraffen voor een handeling die hij of een derde heeft begaan of waarvan hij of een derde wordt verdacht deze te hebben begaan, of hem of een derde te intimideren of ergens toe te dwingen dan wel om enigerlei reden gebaseerd op discriminatie van welke aard ook, wanneer zulke pijn of zulk leed wordt toegebracht door of op aanstichten van dan wel met de instemming of gedogen van een overheidsfunctionaris of andere persoon die in een officiële hoedanigheid handelt. Foltering omvat niet pijn of leed slechts voortvloeiend uit, inherent aan of samenhangend met wettige straffen.” Artikel 16(1) CAT: Iedere Staat die Partij is, verbindt zich ertoe in alle gebieden onder zijn rechtsmacht andere vormen van wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing, die geen foltering inhouden zoals omschreven in artikel 1, te voorkomen, wanneer zulke handelingen worden gepleegd door of op aanstichten van dan wel met instemming of gedogen van een overheidsfunctionaris of andere persoon die in een officiële hoedanigheid handelt. Inzonderheid zijn de verplichtingen vervat in de artikelen 10, 11, 12 en 13 van toepassing, met vervanging van de verwijzingen naar foltering door verwijzingen naar andere vormen van wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. Een beperking in de definitie is dat ze ervan uitgaan dat foltering enkel door de overheid gebeurt. “Niemand mag worden onderworpen aan foltering noch aan onmenselijke of vernederende behandelingen of straffen.” • EVRM: geen definitie, alleen gradatie: o Foltering o Onmenselijke behandeling of straf o Vernederende behandeling of straf • Dus: à rechtspraak Europees Hof om te oordelen of er iets onder de categorieën valt. Opdat het Hof zou oordelen dat een situatie onder art. 3 en dus onder het verbod valt. Daar moet een minimum grens zijn overschreden. Wordt deze niet overschreden, dan is er geen sprake van een Yasmine Ghys
2015
Open boek
schending. Het Hof oordeelt a.d.h.v. een aantal factoren; de duur, de effecten en naargelang ook de sekse, de leeftijd, de staat van gezondheid een rol spelen. (EXAMEN TOETSEN AAN DEZE FACTOREN)
3 gradaties van ernst 1. Foltering: “deliberate inhuman treatment which causes very severe and cruel suffering and is applied for a purpose, such as the obtaining of information or confessions or punishment.” Er moet algemeen opzet zijn en een zekere doelstelling, namelijk het bekomen van een bekentenis. 2. Onmenselijke behandeling of straf: “inhuman treatment covers at least such treatment as causes severe suffering, mental or physical.” Kan geestelijk of fysiek zijn. Opzet niet nodig. 3. Vernederende behandeling of straf: “treatment may be said to be degrading if it grossly humiliates a person in his own eyes or in the eyes of others and drives him to act against his will or conscience.” Waar iemand zich in zijn eigen ogen zich benadeeld voelt. Opzet niet nodig. Hoe bewijs je nu als klager dat je gefolterd bent? Daar geldt het algemene principe voor het EVRM dat je dat moet kunnen aantonen met bewijzen, je moet kunnen bewijzen: • Bewijsmaatstaf: beyond reasonable doubt, je moet kunnen aantonen dat u mishandeld bent, maar in bepaalde situaties, zal het voor het vermeende slachtoffer moeilijk zijn om daar bewijzen van te hebben. • Bewijslast ligt bij het slachtoffer, bij 1 bepaalde situatie zal de bewijslast naar de Staat verschuiven. Als u kan aantonen dat u kerngezond was toen u in detentie ging, maar als je vrijgelaten wordt met blauwe plekken volstaat,… dan verschuift de bewijslast. • Virabyan t. Armenië (2012) Lokale politicus had het politiebureau in triestige toestand verlaten. Armenië veroordeelt aangezien hij perfect gezond was binnengegaan, maar ongezond buitengegaan.
Verplichtingen die op de staat rusten
Negatieve verplichtingen: staten moeten zich onthouden van folteren Positieve verplichtingen: bescherming bieden aan personen die dreigen slachtoffer te worden, of ze kunnen veroordeeld worden, als ze hadden moeten weten dat iemand het slachtoffer konden worden ze niks gedaan hebben, preventief. De procedurele verplichting dat de staat een degelijk onderzoek moet doen.
Rechtspraak • Ierland t. VK (1978) Een aantal personen worden opgepakt en worden ondervraagd door de Britse politie. Zeer hardhandige ondervraging en later gaat de Ierse staat klacht indienen tegen het VK. Wat was er misgelopen? De Britten hadden de five techniques toegepast. Achteraf bleek zelfs dat die personen volledig onschuldig waren. à wall-‐standing: op de toppen van de tenen tegen een muur staan à hooding: vuile kap à subjection to noise: er wordt tegen hun geschreeuwd, maar er werd ook harde muziek gedraaid
Yasmine Ghys
2015
Open boek
à deprivation of sleep: de slaap wordt ontnomen à deprivation of food and drink: ze krijgen amper voedsel of drank Die technieken werden cumulatief toegepast. Die zaak is door de voormalige commissie voor de rechten van de mens behandelt en die heeft gezegd dat dit een vorm van foltering is, de minimumdrempel was overschreden. Het ging bovendien niet enkel om onmenselijk of vernederende behandeling maar om foltering. Het Hof heeft anders geoordeeld, samen zijn die technieken onmenselijke en vernederende behandeling. In de jaren ’70 was het Hof terughoudend om een staat te veroordelen wegens foltering. • Selmouni t. Frankrijk (1999) Voor de eerste maal met betrekking tot een West-‐Europees land werd een staat veroordeeld wegens foltering. Een jonge drugsdealer werd opgepakt en naar het politiebureau. Werd heel veel geslagen, aan zijn haar de gangen gesleept. Hij moest door de gang lopen tussen een haag van politieagenten die hem schopten en duwden. Hij moest op een bepaald ogenblik op zijn knieën gaan zitten voor een vrouwelijke agent en de mannelijk agent wou hem laten zingen. Hij hield zijn penis uit z’n broek en zei “ Suck this”. Er werd ook geürineerd op hem en hij werd bedreigd met een injectienaald of een blowlamp. Het Hof heeft duidelijk geoordeeld dat de combinatie van al die feiten zo erg was dat het niet anders kon dan oordelen dat het een vorm van foltering is. Het Hof zei ook dat de denkbeelden m.b.t. foltering intussen al zijn geëvolueerd. à Evolutieve interpretatietechniek à De ‘drempel van ernst’ kan verschuiven in de tijd. Als de minimumdrempel van artikel 3 kan verschuiven, kan het ook verschuiving in de omgekeerde richting zijn: een behandeling die verboden was onder het verbod, maar dat niet meer is in de toekomst? Er zijn mensen die denken van wel, anderen niet.
Stel… “Ergens in deze universiteit bevindt zich een bom, wij weten niet waar die zich bevindt, maar wel wie hem geplaatst heeft.” Gaan we die persoon folteren? Waarom zouden we haar folteren? Zijn er argumenten om dat niet te doen? Dit is een scenario waar staten naar terug grijpen wanneer er een gevaar is.
Argumenten pro foltering Bentham zegt dat je een cost-‐benefit-‐berekening moet doen. Wat kost het u? 1 persoon, die achteraf gezien er niet goed zal uitzien, maar we redden heel veel personen. Bentham was een utilitarist; de morele waarde van een handeling wordt gemeten aan het feit of die handeling het grootst mogelijke geluk voor het grootste aantal mogelijk mensen kan teweegbrengen. “The greatest possible happiness for the greatest possible number of persons.” Eigenlijk ook een uiting van consequentialisme. De mishandelingen worden gemeten op basis van hun gevolgen, maar er zitten een aantal addertjes onder het gras. Dit is het ideale scenario, we zijn er 100% zeker van dat deze ene persoon alles weet over die bom. (i) De facto hebben we nooit zo’n mooi scenario. (ii) Het is vaak onduidelijk wie precies die bom geplaatst heeft. Levin, een Amerikaanse denker, bevestigde dit en zei dat we iemand mogen folteren, mits we 100% zeker zijn dat die persoon aan de basis ligt van het kwaad dat zich kan voltrekken. Hij gaf een voorbeeld: 40 miljoen Amerikanen zien live op de tv 15 gemaskerde mannen een vliegtuig kapen. Zo’n situatie komt amper of niet voor. Eenmaal je begint, kom je op een hellend vlak terecht, je kan gemakkelijk van dat hellend vlak afglijden. Eenmaal je 1 persoon begint te mishandelen, via
Yasmine Ghys
2015
Open boek
bepaalde technieken, dan ga je ook langzaamaan meer personen in het vizier krijgen en langzaamaan hardere technieken gaan toepassen. Daar bestaat echter een tegenargument. Dershowitz zei dat je dat hellend vlak kunt kaderen. Hij is voorstander van foltering in een ticking-‐bom scenario. “We moeten gewoon foltering legaliseren”. Er moet zoiets bestaan als een torture warrant (naar aanleiding van een arrest warrant), waarbij u, als overheid, naar de rechter kan stappen. Dat heeft het voordeel dat alles mooier opgelijst wordt, en de rechter, maar vooral ook dat de rechter heel duidelijk de grenzen kan afbakenen. De rechter zegt wie en wie niet gefolterd mag worden. De intensiteit en de technieken kunnen dan ook worden vastgelegd door de rechter. Bovendien heeft het nog een derde voordeel, op die manier ga je ervoor zorgen dat er hogere overheden zijn die verantwoordelijk kunnen gesteld worden als de politieagenten zich niet houden aan de consignes, de regels, die door de rechter zijn vastgesteld. Is het iets dat in de praktijk al eens is toegepast? In het verleden is het zo, dat in Israël, de Israëlische interne veiligheidsdiensten: er zijn aantijgingen geweest waarbij gezegd wordt dat ze merkwaardige ondervragingstechnieken gebruiken die in de richting van foltering gingen. Die beschuldigingen werden zo erg dat ze, de toenmalige Israëlische regering, genoodzaakt waren een onderzoekscommissie in te stellen. Die commissie heeft een rapport neergelegd waarin ze zei “als je in een ticking-‐bom scenario zit, dan is dat moderate physical torture, maar pressure is wel toegelaten.” Dat werd gerechtvaardigd onder verwijzing naar de doctrine van de noodzaak. Een pressure mag je toelaten als de overheid tenminste kan aantonen dat het met het oog op het vermijden van een nog veel schadelijkere praktijk is. Noodzaakdoctrine!! Die commissie heeft ook een geheim gebleven annex van het rapport aangegeven welke technieken wel mogen gebruikt worden. Het is een geheime annex, dus er is geen toegang toe.
Argumenten contra foltering De meest belangrijke argumenten van de pro en hun tegenargumenten. Foltering vanuit ethisch oogpunt, vanuit godsdienstig oogpunt, het is manifest onwettig. Het is slecht en het kan niet. Argument van de voorstanders is dat de persoon weet waar de bom ligt. Je moet 100% zeker zijn dat die persoon alles weet. Wat doen we als we maar 95% zeker zijn? Wat als er maar 1% zekerheid is dat zij weet waar de bom ligt? Die 100% zekerheid is nooit aanwezig. We zitten dus een situatie verzeild dat heel veel mensen die volstrekt onschuldig zijn toch zullen worden gefolterd. Een ander pro-‐argument: typisch Amerikaans: we moeten zeer snel en efficiënt tot een resultaat kunnen komen en foltering is de enige oplossing. Uit de praktijk en uit een recent rapport dat is vrijgegeven is door de Amerikaanse Senaat, en uit onderzoek, interviews,… blijkt dat de meeste terroristische cellen gewoon zijn opgerold, niet als het gevolg van het gebruik van folterpraktijken, wel door het gevolg van goede werking van inlichtingendiensten. Gepatenteerde folteraars zeggen dat informatie die zij krijgen uit mensen via folteringen, die is onbetrouwbaar. Van zodra je mentale druk uitoefent op personen gaan ze u vertellen wat je wenst te horen. Een ander argument: we gaan ons beperken tot 1 verdachte en een beperkte pijn, het slippery slope beginsel is hierop van toepassing. Folteraars, ook al hebben zij een opdracht gekregen dat te beperken, gaan hun activiteit uitbreiden tot meer mensen en ook andere verdergaande vormen van ondervraging toepassen. Het gaat eigenlijk zo ver, dat als we 1 persoon gaan folteren, hopelijk krijgen we dan informatie, maar misschien is die ene persoon wel heel weerbaar, en hoe gaat die folteraar dan tewerk gaan? Soms is het harder voor iemand dat gefolterd wordt om te zien hoe gezinsleden, echtgenoot, echtgenoot of kinderen dreigen gefolterd te worden. Gepatenteerde
Yasmine Ghys
2015
Open boek
folteraars gaan in de praktijk ook echt hun grenzen verleggen. Die grens wordt steeds verlegd. (film: unthinkable) Een zeer belangrijk argument is dat we meer mensen gaan redden, dan dat we er gaan verliezen. Je moet natuurlijk verder kijken. Het gevolg zal zijn dat vrienden, vriendinnen, familieleden zullen zeggen dat ze wraak willen. Dit is de facto ook een reële vaststelling. Het kan zijn dat na de wraak meerdere personen gedood zijn dan personen die gedood zouden worden bij de bom. Het is een incentive om nog harder op te treden tegen de folteraar en het land. Het Israëlisch Hooggerechtshof (1999°) heeft zich moeten uitspreken over die ondervragingstechnieken. Je kan voorafgaandelijk geen toestemming geven aan inlichtingendiensten om mensen op deze wijze te ondervragen. Wat wel kan, is dat eventueel postfactum folteraars zich gaan beroepen op die exceptie en gaan proberen vrij te laten pleiten dat zij die technieken hebben uitgevoerd in een ticking bom scenario. Voorafgaandelijk is dat niet mogelijk, ook daar was Israëlisch Hooggerechtshof duidelijk over. Finaal 3 opties: (i) Absoluut verboden (ii) Optie Amerikaanse prof Oren Gross, folteren is illegaal maar dat neemt niet weg dat zij achteraf gaan proberen hun handelingen gaan proberen rechtvaardigen. Misschien kunnen zij dit ook wel, maar dit moet getoetst worden door de rechter. (Visie Isr. Hooggerechtshof) (iii) Optie van Dershowitz: laat ons foltering legaliseren en ja, we kunnen voorafgaandelijk aan een ticking bom scenario wettelijk vastleggen wat de grenzen zijn van foltering en wie precies toestemming geeft, m.n. de rechter. (meest verregaande scenario) Wat is nu de visie die wij, de rechtbanken en hoven, voorstaan? Het Hof volgt 1 precieze visie. • Gäfgen t. Duitsland (2010) Een student rechten kende een familie bankiers. Hij heeft de zoon ontvoerd en heeft hem onmiddellijk gedood en verstopt. Aangezien hij weet dat het bankiers zijn, heeft hij toch losgeld gevraagd. Zij betalen, maar brengen de politie niet op de hoogte. Politie komt op een bepaald ogenblik in actie en merken op dat ze kleine niet gaan vinden. Ze arresteren Gäfgen en ondervragen hem. Een politie-‐inspecteur gaat zijn boekje te buiten en zegt dat hij Gäfgen gaat aanpakken op een manier dat hij nog nooit is aangepakt, en hij ging daar iemand speciaal voor laten komen. Binnen de 10 minuten slaat hij door en bekend hij de moord. Gäfgen stapt naar Straatsburg, mag dreigen met foltering? Het Hof zegt dat foltering zowel fysiek als mentaal kan zijn. Het bedreigen van iemand met fysieke foltering kan mentale foltering uitmaken. Of dat de facto zo is hangt af, het Hof gaat toetsen aan de realiteit. Het gaat een aantal elementen gebruiken, ze gaan dat toetsen aan de ernst van de druk op de betrokkene en hoe hij die druk heeft aangevoerd. Het Hof komt tot een dubbel oordeel, het heeft enerzijds begrip voor de overheid en politieagenten dat zij de bedoeling hadden een leven te redden, maar anderzijds wijst het ondubbelzinnig naar art. 3 wat een absoluut recht is, geen beperkingen, geen afwegingen. Het Hof kiest voor optie 1; foltering is niet toegelaten, nog voorafgaandelijk, noch achteraf. “a threat of torture can amount to torture, as the nature of torture covers both physical pain and mental suffering. In particular, the fear of physical torture may itself constitute mental torture. However, there appears to be broad agreement, and the Court likewise considers, that the classification of whether a given threat of physical torture amounted to psychological torture or to inhuman or degrading treatment depends upon all the circumstances of a given case,
Yasmine Ghys
2015
Open boek
including, notably, the severity of the pressure exerted and the intensity of the mental suffering caused.” “the Court accepts the motivation for the police officers' conduct and that they acted in an attempt to save a child's life. However, it is necessary to underline that, having regard to the provision of Article 3 and to its long-‐established case-‐law (…), the prohibition on ill-‐treatment of a person applies irrespective of the conduct of the victim or the motivation of the authorities. Torture, inhuman or degrading treatment cannot be inflicted even in circumstances where the life of an individual is at risk. No derogation is allowed even in the event of a public emergency threatening the life of the nation.” “Article 3, which has been framed in unambiguous terms, recognises that every human being has an absolute, inalienable right not to be subjected to torture or to inhuman or degrading treatment under any circumstances, even the most difficult. The philosophical basis underpinning the absolute nature of the right under Article 3 does not allow for any exceptions or justifying factors or balancing of interests, irrespective of the conduct of the person concerned and the nature of the offence at issue.” -‐> inhuman treatment (…), it did not reach the level of cruelty required to attain the threshold of torture.’ Het dreigen in dit geval was niet van zo een intensiteit dat je kan zeggen dat het om dreigen met foltering ging.
Wat is de wereldopinie over foltering? Iets heel opvallends in het EVRM, het bereik van art. 3 is heel ruim, je mag niet enkel niet folteren, je mag ook niet onmenselijk of vernederend handelen. Als je dat vergelijkt met het VN-‐verdrag, dat verbiedt foltering, ook in tijden van oorlog of noodtoestand, maar onmenselijke, vernederende behandeling wordt daar niet in vermeld. Het VN-‐folterverdrag biedt minder bescherming dan het EVRM. Er zijn heel wat onderzoeken gedaan. Amnesty heeft dat gedaan in 19 landen, met een 19.000 personen en het blijkt dat ergens tussen de 55% en 60% van de bevolking tegen folteren is, ook in tijden van een ticking bom scenario. Meer recentere visie, maar beperkt tot de VS, is dat net de meerderheid tegen foltering is.
Verdere rechtspraak Verkrachting Is verkrachting foltering? Kun je dit bestempelen als foltering, het Hof is 1 van de internationale gerechtshoven die zich hierover heeft moeten buigen. • Aydin t. Turkije (1997) Dame van 21 jaar wandelde buiten haar dorp met haar vader in Zuid-‐Oost-‐Turkije, ze werd opgepakt door de Turkse gendarmerie en villageguards (soort paramilitaire bewakers). Zij werd meegenomen naar het politiekantoor waar zij onder meer verkracht is. Het Hof heeft zich heel duidelijk daartegen uitgesproken. “Rape of a detainee by an official of the State must be considered to be an especially grave and abhorrent form of ill-‐treatment given the ease with which the offender can exploit the vulnerability and weakened resistance of his victim.”
Yasmine Ghys
2015
Open boek
Het Hof wees erop dat foltering enorme psychologische littekens na, samen met de pijn die gepaard gaat met de penetratie/verkrachting. De dame was ook 3 dagen vastgehouden, geblinddoekt, geslagen en ze moest rond paraderen. Er waren ook scenario’s met een tuinslang en het ijskoude water. Bepaalde feiten op zich leiden ook al tot een schending van art. 3. De combinatie is sowieso een schending. “Against this background the Court is satisfied that the accumulation of acts of physical and mental violence inflicted on the applicant and the especially cruel act of rape to which she was subjected amounted to torture in breach of Article 3 of the Convention. Indeed the Court would have reached this conclusion on either of these grounds taken separately.” • M.C. t. Bulgarije (2003) 1 heel veel lidstaten van het EVRM was er wel wetgeving die verkrachting veroordeelde. In heel veel lidstaten was het zo dat vooraleer er sprake is van verkrachting, de dame moet zich fysiek hebben moeten verzet, enkel als je dit kan bewijzen kunnen de daders worden vervolgd en bestraft. Het Hof zei “nee”, dit gaat niet ver genoeg, er rust op basis van een consensus een duidelijke visie, de noodzaak van staten om wetgeving aan te nemen waarbij verkrachting ondubbelzinnig wordt aangepakt. Dat vrouwen bewijs moeten leveren dat zij zich verzet hebben, is niet nodig. • Collins/Akazebie t. Zweden (2007) Hof heeft zich nog nooit uitgesproken over besnijdenis bij mannen. Vrouwenbesnijdenis valt onder art. 3. en is een schending. Dit heeft impact voor bv. het migratierecht. In dit geval hadden de dames onvoldoende kunnen bewijzen dat zij slachtoffer zouden zijn.
Detentieomstandigheden Aard van omstandigheden
Overbevolking: met 4’en in een cel zitten die goed is voor 1 persoon. Basishygiëne: vaak combinatie van factoren. Toilet naast iemand die eet,… Kwantiteit/kwaliteit voedsel: u moet voldoende maatregelen krijgen Temperatuur, licht en ventilatie: er moet licht zijn,… Beweging in openlucht:
Yasmine Ghys
EHRM (Hof kijkt naar andere, maar besluit daarom niet altijd dat er sprake is van een schending) Als er <3m² per persoon ter beschikking is à schending. Als er geen afscherming is tussen toilet en eten à schending.
Europese gevangenisregels
CPT (Europees Comité (Geheel van regels dat niet in een tegen foltering) (Het Hof verdrag staat, soft law gaat hier vaak naar met minimum-‐ verwijzen.) standaarden waarmee het CPT rekening houdt.)
Minimumruimte is 4 m².
Minimum 1 volwaardige, uitgebreide maaltijd per dag
2015
Open boek
buiten even te wandelen gedurende een bepaalde termijn Voortduren van omstandigheden (Medische) voorzieningen Dit zal een rol spelen wanneer bepaalde gedetineerden ziek zijn. Zal dit het Hof er toe aanzetten om een staat te veroordelen wanneer een zieke persoon niet is vrijgelaten? In de meeste gevallen niet. Enkel in zeer uitzonderlijke omstandigheden. • S.D. t Griekenland (2009) Asielzoekers, combinatie van detentieduur en omstandigheden à Schending art. 3 en het wordt gekwalificeerd als vernederende behandeling. Geen mogelijkheid om naar buiten te gaan, geen telefoontjes, geen dekens,… gecombineerd met een detentie in een ander centrum, meer dan 6 dagen in een cel zonder wandeloptie. Hier is het Hof nog vrij soepel. • Ergashev t. Rusland (2011) Politiecel en detentiecentrum dat enkel geschikt was voor mensen in voorlopige hechtenis. Schending van art. 3. 4 dagen in een cel die eigenlijk gecreëerd was om iemand zeer kort vast te houden. Geen toilet, geen lavabo en zelfs geen eten. Gecombineerd met 5 maanden in een cel zitten met meerdere personen. • Vasilescu vs. België (25.11.2014) Roemeen, 1 jaar in voorlopige hechtenis. 15 dagen in Antwerpen, met maar slechts 2,8m² ter beschikking. Er is dus hier al sprake van een schending, maar het Hof gaat ruimer beoordelen. Matras op de grond, er wordt veel drugsgebruik, dus die man werd daar aan blootgesteld. Hij voelde zich daar niet goed bij. Hij werd blootgesteld aan passief roken. Hij kwam daarboven ook 60 dagen in Merksplas terecht waar hij noch toilet, noch water had. Opnieuw passief rokers, hij had last van erge rug-‐ en kniepijn (lumbago). Het Hof stelt een schending vast van art. 3. Het Hof heeft België erop gewezen dat het een structurele situatie was en dat het jaren eerder al eens werd veroordeeld voor dezelfde situaties. Nu is België gevangenissen aan het bijbouwen.
Voeding onder dwang Kan je iemand met een sonde gedwongen voederen? (i) wanneer het medisch noodzakelijk is, (ii) wanneer daar in gevangenissen moet een procedure werd uitgewerkt waartegen de gedetineerde zich kan verzetten, (iii) de wijze waarop die dwangvoeding wordt toegediend maakt uit of het al dan niet een schending van art. 3 uitmaakt. Er zijn tal van zaken waarin landen zijn veroordeeld. • Nevmerzhitsky t. Oekraïne (2005) “a measure which is of therapeutic necessity from the point of view of established principles of medicine cannot in principle be regarded as inhuman and degrading. The same can be said about force-‐feeding that is aimed at saving the life of a particular detainee who consciously refuses to take food. The Convention organs must nevertheless satisfy themselves that the ●necessity has been convincingly shown to exist. Furthermore, the Court must ascertain that the ●procedural guarantees for the decision to force-‐feed are complied with. Moreover, the ●manner in which the applicant is subjected to force-‐feeding during the hunger strike shall not trespass the threshold of a minimum level of severity envisaged by the Court's case law under Article 3 of the Convention.”.
Geesteszieken
Yasmine Ghys
2015
Open boek
België is al meermaals veroordeeld. Ze zitten samen met andere gevangenen, er is geen speciale zorg voorzien. Ze zitten ook vaak decennialang vast zonder uitzicht. • Claes t. België + CAT
Gevaarlijke gedetineerde Kunnen we die in een speciaal complex of een speciale cel zetten? Ja, dat kan, daar heeft het Hof een grote appreciatiemarge over aan de staten.
Veiligheidscel Je kan mensen in veiligheidscellen stoppen onder bepaalde voorwaarden. Zintuigelijke met sociale isolatie, dit kan niet! • Poltoratskiy t. Oekr. (2003) Iemand zat 24 uur vast in een cel, een kleine ruimte zonder daglicht en kon niet naar buiten. Duidelijke situatie waarbij het Hof zei dat dat niet kan. Het was bovendien gecombineerd met sociale isolatie. • Hellig t. Duitsland (2011) 7 dagen in isolatie ineen veiligheidscel voor zijn eigen goed, zonder kleren aangezien er een kans bestond dat hij deze zou verscheuren en zichzelf zou ophangen. Is dit een schending van art. 3? Het Hof begreep waarom de gevangenisautoriteiten die maatregel hadden genomen maar verwees naar de CPT standaarden. Dat had gezegd dat er momenteel perfect gevangeniskledij bestaat die niet scheurbaar is. Wat hier gebeurd was, ging in tegen fysieke integriteit van de gevangenen.
Camerabewaking
Constante camerabewaking gedurende een x aantal maanden, kan dit? Pim Fortuyn vermoord door Volkert van der Graaf, een milieuactivist. Hij heeft hem vermoord op het moment dat hij op zijn politieke hoogtepunt zat. Van der Graaf zat in een veiligheidssysteem waar hij 4 maand constant werd bewaakt door een camera. Volgens het Hof kon hij onvoldoende aantonen dat de constante camera hem voldoende pijn of leed had veroorzaakt, de minimumgrens is dus niet overschreden.
Handboeien Is dit toegelaten? Principieel heeft het Hof daar geen probleem mee, zolang het voor veiligheidsredenen is, zolang je die persoon niet blootstelt aan de ogen van het publiek, de paparazzi, camera’s,… Dit moet beoordeeld worden of de persoon in kwestie een gevaar vormt voor zichzelf of voor de personen rondom hem. • Hénaf t. Frankrijk (2003) Meneer Hénaf was 75 jaar, was zwaar ziek. Hij zou overgebracht worden naar een ziekenhuis. De directeur had consignes gegeven dat de man zeker niet zou kunnen ontsnappen door pijn of leeftijd, hij was nooit een gevaar geweest in de gevangenis. Hij werd alsnog vastgeketend aan zijn bed.
Yasmine Ghys
2015
Open boek
Strip search
Gedetineerde durven wel eens dingen verbergen in kledij of lichaamsopeningen. Het loutere feit dat strip search voorzien wordt in wetgeving, is niet in strijd met art. 3. Er moeten een aantal bijkomende voorwaarden zijn. Strip search is mogelijk zolang het op een adequate manier gebeurt en de persoon die het uitvoert niet verder gaat dan eigenlijk noodzakelijk is. Strip search kan heel ver gaan, het is niet iets dat courant wordt gebruikt. Visuele inspectie van de aars is geen probleem mits er duidelijke vermoedens zijn dat het een gevaar kan opleveren voor de veiligheid van het detentiecentrum. • Frérot t. Frankrijk (2007) Hij kreeg een full body search, hij zat 24 maanden in de gevangenis van Fresnes. Iedere keer dat iemand op bezoek kwam, voor en nadat hij terugkwam van assisen, zelfs wanneer er totaal geen vermoeden was, dan nog werd hij onderworpen aan een full body search. Daar is het Hof zeker niet in meegegaan, men was te ver gegaan. Het was niet toegelaten, het werd ook niet ingegeven dor veiligheidsredenen. à schending art. 3 • Valašinas t. Litouwen (2001) Iets erger, een man moest zich in de nabijheid van vrouwelijke cipiers ontkleden en zijn geslachtsdelen aanraken en vervolgens het eten dat hem werd gebracht. Het Hof vond dit ook niet kunnen! • Iwańczuk t. Polen (2001) Iemand die in voorlopige hechtenis zat, volstrekt ongevaarlijk en was bovendien ook nog niet veroordeeld. Die wou meedoen aan de verkiezingen, Poolse wetgeving laat dit toe. Geen enkel gevaar en toch moest hij een volledige strip search ondergaan. Het Hof vond dit niet nodig, schending van art. 3. • Van der Ven & Lorsé t. Ned. (2003) Mensen die in een speciale gevangenis voor gevaarlijke gedetineerden waren vastgezet. Ze waren ook verplicht een volledige strip search te ondergaan. -‐ Voor en na “open” bezoek -‐ Na bezoek aan kliniek, tandarts, kapper -‐ Wekelijkse cel-‐inspectie Grondwettelijk Hof (2013) Korte tijd geleden is een nieuwe basiswet inzake gedetineerden in gevangenissen inwerking getreden. Basiswet Gevangeniswezen voorziet in een stelselmatige fouillering op het lichaam: - telkens als een gedetineerde de gevangenis betreedt; - telkens als een gedetineerde in een beveiligde cel wordt geplaatst of in een strafcel wordt opgesloten; - telkens als een gedetineerde bezoek heeft ontvangen in lokaal zonder glazen wand Voor die wet moest de gevangenis directie daarvoor toestemming geven en moesten er individuele aanwijzingen zijn dat er vermoedens zijn dat een persoon iets zou verbergen. De vroeger wetgeving was dus strenger. Nu is die versoepeld: stelselmatige fouillering. Die wet is aangevochten bij het GwH dat uitspraak heeft gedaan: Het Grondwettelijk Hof vindt dat die regeling verder gaat dan nodig om "de orde en de veiligheid te handhaven" binnen de gevangenismuren, zoals minister Turtelboom had aangevoerd. Yasmine Ghys
2015
Open boek
"De bestreden bepaling lijkt door in een stelselmatige fouillering te voorzien, zonder precieze verantwoording die te maken heeft met het gedrag van de gedetineerde, op discriminerende wijze afbreuk te doen aan het verbod om op een vernederende wijze te worden behandeld“.
Levenslang Kunnen wie iemand levenslang vastzetten, of zou dat strijdigheid kunnen opleveren met art. 3? • Vinter t. VK (2013) Als je wordt veroordeeld voor moord, dan is dat in principe levenslang, maar er kunnen ook verzwarende omstandigheden zijn. “whole life order” dus levenslang, maar eigenlijk nog een ergere vorm. Bij een WLO kan enkel de minister van binnenlandse zaken die eventueel u vervroegd kon vrijlaten. Dit enkel onder zeer strikte omstandigheden. Bv. als iemand komt te overlijden. Is dat toelaatbaar in het licht van het EVRM? Het Hof erkent dat het bepalen van de straf tot de bevoegdheid behoort van de staat, maar als je levenslang krijgt, zonder de mogelijkheid van vervroegde vrijkoming dan willen ze dat toch even onderzoeken. Dus enerzijds neemt het Hof en anderzijds geeft het Hof. Als de nationale wet niet voorziet in de mogelijkheid van vervroegde vrijlating dan is er een probleem. Gevangenen moeten vanaf de veroordeling op de hoogte zijn van hun mogelijkheden.
Is dit foltering? U kan dit perfect toetsen aan de definitie van foltering. Voorwaarden: kan fysiek zijn, kan mentaal zijn, er moet opzet zijn. Het lijkt toch wel heel erg op opzet. Het gaat om fysieke mishandeling. Bijzonder opzet: aan zijn das te zien, kan het zelf over een overheidsambtenaar gaan. Deze 3 elementen aanhalen op examen!
Yasmine Ghys
2015
