Het enneagram voor Christenen? De advertentie in het vorige nummer van stichting Healing & Vision heeft reacties uitgelokt, vandaar dit artikel. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordti, komt het enneagram voor een groot deel uit de vroeg Christelijke Kerk, waar een groep godvrezende mensen (de Woestijnvaders) zich ernstig zorgen maakten over de ontwikkelingen in de kerk van die tijd.
Zij vonden de kerk onheilig en niet geïnteresseerd in het mysterie van God. Deze christelijke denkers hebben zich toen letterlijk teruggetrokken en zijn in de woestijn een leven van onthouding gaan leiden. Het lijden in de woestijn, gekoppeld aan aanbidding en onthouding op allerlei gebied, zou helpen om God beter te leren kennen. Deze ‘Woestijnvadersii’ waren heel open voor de werking van de Heilige Geest. Genezingen, grote wonderen en profetie waren dagelijkse kost (Neeteson, 1997). Evagrius Evagrius Ponticus werd geboren in 345 in Ibora als de zoon van een bisschop. In 381 leverde hij een bijdrage aan het concilie van Constantinopel. Hij trok door naar Jeruzalem en besloot daar om in Egypte als monnik te gaan leven. Tot zijn dood in 399 verbleef hij in een klooster in de Nitrische woestijn en dacht na over de ‘passies’, de zonden die aan de diepste motieven van mensen ten grondslag liggen. Wanneer je door discipline en onthouding dichter bij God wil komen, wordt je met je diepste drijfveren geconfronteerd. Evagrius begreep dat de passies of driften de ‘andere kant’, van onze gaven vormen. De negen wortelzonden. De woestijnvaders dachten na over de ‘zeven wortelzonden’ (woede, hebzucht, jaloezie, onmatigheid, begeerte, trots en luiheid.) en voegden er nog twee aan toe (angst en bedrog). Deze negen noemden ze de wortelzonden die de menselijke persoonlijkheid bepalen. De talenten (deugden) begrepen ze als de door God bedoelde ‘andere kant van de medaille’; sereniteit, objectiviteit, liefde, balans, vreugde, onschuld, actie, moed en eerlijkheid. Deze negen (=ennea in het Grieks) punten (grammos = punten), gaven ze weer in een cirkel; dit werd het enneagram.
. Verdraaiing door de zonde. De Woestijnvaders geloofden dat God in ieder mens een deugd heeft gelegd. Deze deugd hoort zo bij ons dat hij aanwezig is in alles dat we doen. Echter, door de zonde, gebruiken we deze deugd verkeerd, waardoor het een zonde wordt die ons leven bepaald. Het vormt de bril waardoor we naar de wereld om ons heen kijken. Onze dwangmatig verkeerd gebruikte gave wordt onze gevangenis. Hij ligt aan de wortel van ons wezen; onze wortelzonde.
Het type Eén Sommigen (‘type Eén’) hebben de gave van sereniteit. Ze streven van nature vol ijver naar rechtvaardigheid, echtheid en volmaaktheid. Maar de wereld is niet volmaakt en zij zelf ook niet. De woede hierover, die de zonde van de Eén is, kan iemand bitter en wraakzuchtig maken, tenzij deze persoon zich bewust wordt van de noodzaak van bekering en verlossing. Wanneer type één beseft dat God, de Enige werkelijk Volmaakte, het onvolmaakte lief kan hebben (zelfs onvoorwaardelijk), wordt de noodzaak van bekeringiii ervaren. In ‘enneagramtaal’ is de deugd van de Eén sereniteit, maar de zonde (woede), leidt tot verbitterd perfectionisme. De ‘uitdaging’ is groei. Het je leren verheugen over de hoop die er in God is. Juist voor deze mens is de bijbeltekst ‘Verblijdt u te allen tijde’ belangrijk, want God kan blij zijn met iets dat niet volmaakt is, er mag groei zijn in ons leven. Verlossing en bekering. De negen typen verschillen in wortelzonde, maar hebben allemaal verlossing nodig, opdat de ‘deugd’ van God tot bloei kan komen. Het enneagram helpt om dit te concretiseren. Het enneagram leert je jezelf kennen, de ‘diepte van je ellende’, maar ook de geweldige genade van God. Hierdoor leren we God dieper kennen als onze Schepper en Verlosser. Je zou het enneagram een ‘psychologie van de zonde’ kunnen noemen. Het laat het probleem van onze zonde heel concreet zien maar ook de weg aan Gods hand die dwars door de zonde heengaat naar de verlossing, door Jezus. De bijbel Het enneagram verheldert onze persoonlijke strijd in het leven. Dit is herkenbaar in de bijbel. God komt tot ons op een unieke manier. De apostel Paulus was een echte ‘Eén’. Hij was voortdurend met volmaaktheid en zuiverheid bezig. Hij noemt zelfs een hele lijst van dingen waarin hij ‘volmaakt’ was. Hij gaat met grote ijver (typisch voor type Eén) de gemeente te lijf. Je ziet de ijver en drijfveer van type één, waarheid, zuiverheid, maar ook de zonde van de woede en het perfectionisme. Het ergste dat zo iemand kan overkomen is het helemaal fout te hebben. En dat is precies wat gebeurt op weg naar Damascus. Wanneer hij vraagt: “Wie zijt gij, Here?”, is het antwoord: “Jezus, die gij vervolgt.” Paulus zegt later: ‘Zijn genade is mij genoeg’. Hij is losgekomen van zijn woede en heeft zijn gave, sereniteit gevonden.
Andere enneagramtypen. Dit waren enkele inzichten in het type Eén. Het enneagram kent negen typen: Nummer Een Twee Drie
Naam Perfectionist Gever Presteerder
Vier Vijf Zes Zeven
Romanticus Observeerder Loyalist Optimist
De behoefte om Volmaakt te zijn Nodig te zijn Succes te hebben Bijzonder te zijn Te doorzien Veilig te zijn Pijn te vermijden
Acht Negen
Baas Bemiddelaar
Er tegen te zijn Te vermijden
Deugd Sereniteit Nederigheid Eerlijkheid
Wortelzonde Woede Trots Bedrog
Uitdaging Groei Genade Hoop
Balans Objectiviteit Moed Nuchtere Vreugde Onschuld Actie
Afgunst (Nijd) Hebzucht Angst Onmatigheid
Originaliteit Wijsheid Vertrouwen Realisme
Lust Luiheid
Invoelen Liefde
Onder ogen zien van je wortelzonde is moeilijke en onprettig. Maar alleen wanneer je dat met God samen doet kom je tot verlossing. Jezus had alle deugden, maar Hij zondigde nooit. Hij kan verlost met onze ogen kijken. Wanneer wij bevrijd zijn van onze eigen zonde, kunnen we door de ogen van de ander leren zien. Hoe het verder ging De Woestijnvaders waren ‘te Charismatisch’ en de kerk wees ze af. In tegenstelling tot de kerk, zagen de Soefi’s (mystieke Islam stroming) wel iets in het enneagram. Ze namen het over en gebruikten het in hun mondelinge overlevering. Midden vorige eeuw duikt het enneagram in het Westen op, eerst binnen Jezuïtische kringen. Het werd onderwezen in de priesteropleiding onder strikte geheimhouding. De laatste jaren verschijnen steeds meer publicaties over het enneagram, vaak vanuit de ‘New Age’ hoek. De combinatie van spiritualiteit, zelfinzichtelijkheid en oude wijsheid, is aantrekkelijk. Ook in de ‘echt’ occulte hoek is interesse voor het enneagram. Getallenmystiek en verborgen kennis zien we in veel occulte stromingen. Er is ook toenemende interesse vanuit de professionele psychologieiv en het bedrijfsleven. Het enneagram wordt dan ontdaan van het spirituele en als persoonlijkheidstypering gebruikt. Het enneagram helpt dan om jezelf en de ander beter te begrijpen en zo effectiever samen te werken. De grootste schat van het enneagram blijft dan liggen, de uitnodiging tot bekering. Het enneagram komt uit de christelijke traditie en behoort de plaats te krijgen die het toekomt, in pastoraat en onderwijs. Het is af te raden om het eerste het beste boek over het enneagram te kopen, of zomaar internetartikelen toe te passen. Dit geldt ook voor enneagramcursussen. Onderzoek eerst de achtergrond. Wij vinden het belangrijkste het onder ogen zien van de specifieke uitdaging van God in jouw leven! Bram Flippo In de cursus ‘Het Enneagram voor Christenen’ van St. Healing and Vision leer je je enneagramtype en uitdaging kennen. Daarnaast worden met videoclips etc. de types uitgelegd. Bijbelse personen worden besproken vanuit de specifieke manier waarop God hen benadert. Voor meer informatie over de cursus email
[email protected], of bezoek de website www.healingandvision.org.
De 9 typen in het kort Eén Perfectionist Kritisch op zichzelf en anderen. Overtuigd dat er één juiste manier is. Voelen zich ethisch superieur. Stelt uit, uit angst om fouten te maken. Gebruikt woorden als ‘moeten’ en ‘horen’ veel. Onafhankelijk, scherp eerlijk en ijverig. Twee Gever Zoekt aandacht en goedkeuring. Maakt zich geliefd en op prijsgesteld door zich onmisbaar te maken voor anderen. Altijd bezig de behoeften van anderen te vervullen. Manipulatief en laat aan verschillende mensen een ander beeld van zichzelf zien. Liefdevol. Beeld van de Joodse moeder die, terwijl ze in de kippensoep roert, het leven van haar kinderen tot in details regelt. Drie Presteerder Probeert zich geliefd te maken door prestaties en bereikte resultaten. Competitiedrang. Obsessie om de beste te zijn en de daar bij behoren status. Kan zich op allerlei manieren voordoen. Verwarren wie ze zijn met wat ze doen. Kunnen productiever overkomen dan ze zijn. Goede leiders. Hebben succes zo nodig, dat zelf mislukking als succes zullen presenteren. Vier Romanticus Wordt aangetrokken tot het onbereikbare. Het ideale is nooit hier en nu. Tragisch, verdrietig, artistiek en gevoelig. Gericht op de afwezige geliefde, het verlies van een vriend. Origineel, kleurrijk en creatief. Moet anders zijn. Doet alles om op te vallen, in kleding, haardracht etc. Toegewijd aan schoonheid en leven met passie. Vijf Observeerder. Houdt emotioneel afstand. Beschermt eigen privé-leven, loopt nooit echt warm voor iets. Doet afstand van dingen om niet betrokken te zijn. Objectief, effectieve beslisser, counselers, monniken. Gek op boeken en kennis. Verzamelaars. Uitstekende raadgevers. Zes Loyalist. Angstig, plichtsgetrouw, geplaagd door twijfel. Stelt alles uit. Denken in plaats van doen. Bang om actie te nemen want zichtbaarheid leidt tot aangevallen worden. Identificeert zich met de ‘underdog’, antiautoritair, offert zich op, loyaal voor de zaak. Goede teamleden, soldaten, goede vrienden. Werken voor een goede zaak en niet voor persoonlijk voordeel. Zeven Optimist. Peter Pan. de eeuwige jeugd. Vermijdt pijn door ‘happy thoughts’. Dilettant, flierefluiter, oppervlakkig, avontuurlijk, willen alleen het lekkerste van het leven. Moeite met toewijding, willen hun opties open houden. Creatief, visionair. Blije stimulerende mensen, beginnen van alles zonder het ooit af te maken. Acht Baas Extreem beschermend. Komt op voor zichzelf en vrienden, strijdlustig, neemt de leiding, houdt van een gevecht. Moet de controle hebben. Laat openlijk woede en kracht zien. Groot respect voor tegenstanders die zich niet laten intimideren. Fysiek gericht. Overdaad; te veel, te laat ’s nachts, te veel lawaai. Negen Bemiddelaar Uitermate tweeslachtig; zien ieder gezichtspunt. Altijd bereid hun eigen wensen door die van anderen te laten vervangen en werkelijke doelen door nutteloze activiteiten. Neigt tot verdoving door eten, TV, computer en drank. Kent de behoeften van anderen beter dan die van zichzelf. Weet nooit zeker of hij/zij mee wil doen of niet, deel wil zijn of niet. Prettig in de omgang, laat woede op indirecte manieren merken. Uitstekende vredestichter, counseler en onderhandelaar.
Literatuur: The Enneagram, a christian perspective, 2001, Crossroad Publishing, Rohr, R. en Ebert, A, Het Enneagram, Een weg naar zelfkennis, 1999, Lannoo, (vertaling van oudere druk van het voorgaande boek) Palmer, H, Enneagram, Understanding Yourself and the Others in Your Life, 1991, HarperCollins, Tolomeo, D et. al., Biblical Characters and the Enneagram, Images of Transformation, 2001, New Port Bay Publ. Zuercher, S. Enneagram Spirituality, from Compulsion to Contemplation, 2000, Ave Maria Press, Ofman, D. en van der Weck, R., De Kernkwaliteiten van het enneagram, 2001, Scriptum Management, Neeteson, K., Geestvervoering en Zinsverrukking, blz 68 – 71, 1997, Uitgeverij CCZM, Vlissingen. Chadwick, H., The Early Church, revised edition. 1993, Penquin Books, London. Rohr, R. Broken en Blessed, audio opname, herkomst onduidelijk.
i
Dit is pas de laatste 20 jaar duidelijk geworden. Daarvoor werd aangenomen dat het de Soefi traditie was die het enneagram had bedacht. Enneagramboeken geven vaak nog deze achtergrond als bron aan. ii Hoewel dit artikel de positieve kant van de Woestijnvaders benadrukt, betekent dat niet dat alles wat ze deden en geloofden geweldig was. Op aarde groeit zelfs in de mooiste perken onkruid. iii Met bekering wordt hier dus een onderdeel van onze levensheiliging bedoeld. Er wordt van uitgegaan dat de bekering tot God, door Jezus Christus al plaatsgenomen heeft. iv Bijvoorbeeld in het blad Mediation van de NIP, het Nederlandse Instituut van Psychologen. (Jaargang 5, nummer 2, juni 2004, blz. 12, Workshop Het Enneagram) Het gaat dan niet om de geestelijke, maar alleen de psychologische en management toepassingen.
