Inhoud Colofon Het draaiboek Fruit @ work is een realisatie van LOGO’s Noorderkempen en Zuiderkempen, naar het voorbeeld van Roeselaere-Tielt en Limburg
Gebaseerd op: Map “Tutti Frutti: een project om van te smullen” voor de scholen
Map “Tutti Frutti” is een realisatie van LOGO’s Vlaanderen
Met inhoudelijke steun van Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie vzw
Met financiële steun van Ministerie van de Vlaamse gemeenschap Zespri kiwifruit
Is het vruchteloos? Algemene informatie
Inleiding Ongezonde werknemers? Onder andere externe en interne bedrijfsgeneeskundige diensten komen regelmatig de gezondheidsrisico’s van een ongezond voedingspatroon tegen. Meestal gaat het om overgewicht, een (te) hoog cholesterolgehalte en maag- en darmklachten. Het absenteïsme onder de werknemers die deze verschijnselen vertonen, ligt vaak hoger. Deze werknemers lopen ook een veel groter risico gezondheidsaandoeningen van ernstige aard. Heeft het nut als bedrijf rond gezonde voeding te werken? Verschillende onderzoeken tonen aan dat voedingsvoorlichting in combinatie met een gezond aanbod een gunstige invloed heeft op het voedingsgedrag van werknemers. Ook blijken veel werknemers het op prijs te stellen als hun werkgever niet alleen oog heeft voor hun prestaties, maar ook voor hun algemeen welzijn. Bestaat er een voedingswet? Het is niet evident dat bedrijven aandacht besteden aan gezonde voeding. In tegenstelling tot onder meer tabak, bestaat er immers geen wetgeving die een bedrijf of bedrijf verplicht aandacht te schenken aan gezonde voeding, wel aan “hygiënische” voeding (in het geval er maaltijden worden aangeboden). En toch werken rond gezonde voeding? Alhoewel er geen wetgeving rond gezonde voeding bestaat, is het voor zowel de werkgever als de werknemer van belang dat gezonde voeding, net als tabak, een aandachtspunt van het algemeen beleid van een bedrijf is. Waarom? De redenen liggen voor de hand: • uit onderzoek blijkt dat mensen (werknemers) met overgewicht bijna twee keer zo vaak afwezig zijn door ziekte dan mensen met een gezond gewicht en eerder arbeidsongeschikt raken door hart- en vaatziekten en rugklachten; • de behandelingskosten van alle ziekten die rechtstreeks gerelateerd zijn aan overgewicht, maken een aanzienlijk deel uit van de totale kosten van de gezondheidszorg; • veel mensen denken gezond te eten, de werkelijkheid is echter anders. ‘Onbewust’ obees of op z’n minst zwaarlijvig worden, is dan ook een gevaar dat bij velen op de loer ligt, met alle gevolgen van dien; • werknemers waarderen het als hun werkgever aandacht schenkt aan hun welzijn en andersom is een gewaardeerde werkgever gebaat bij tevreden werknemers.
Hoe? Hoe een bedrijf intern een gezondheidsbeleid kan opzetten, staat nauwkeurig beschreven in het ‘Stappenplan voor gezondheidsbevordering op het werk’ dat u kan uitlenen bij LOGO Kempen of aankopen bij het VIG. Eveneens kan u bij het VIG de volgende handleidingen aankopen: ‘Stapsgewijs naar een bewegingsbeleid op het werk’, ‘Stapsgewijs naar een voedingsbeleid op het werk’ en ‘Stapsgewijs naar een tabaksbeleid op het werk’.
Fruit @ work! Waarom dit project? Dat fruit en groenten gezond zijn, weet iedereen. Maar daarom eet nog niet iedereen gezond. Herhaalde voorlichtingscampagnes om de fruitconsumptie te verhogen, halen niet het gewenste resultaat. Uit cijfergegevens omtrent de consumptie van fruit bij de volwassenen blijkt dat de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden niet gehaald worden. Gemiddeld wordt er door volwassenen slechts 1,3 stukken fruit per dag gegeten. Dit ligt een stuk lager dan de minimum dagelijkse aanbevolen hoeveelheid van minstens 2 stukken fruit per dag. Ook jongeren eten minder dan de helft van de aanbevelingen. Fruit wordt nochtans beschouwd als een belangrijk voedingsmiddel voor de preventie van hart- en vaatziekten en kanker (VIG, 2004). Fruit behoort tot de grotere groep van de actieve voedingsdriehoek en vormt een basisbestanddeel van onze dagelijkse voeding.
Enkele voordelen van fruit op een rijtje gezet: • vers fruit is rijk aan vitamines, mineralen en bio-actieve stoffen. Die heeft men nodig om in conditie te blijven en zijn natuurlijke weerstand te verhogen; • vers fruit bevat volop vezels die zo belangrijk zijn in het voorkomen van onder meer overgewicht, constipatie en hoge bloeddruk. Ze dragen ook bij tot een goed functioneren van het maagdarmkanaal; • vers fruit vormt een goede bron van vochtopname want het bestaat voor het grootste deel uit water, net zoals het menselijk lichaam; • vers fruit bevat geen vet en is dus cholesterolvrij; • vers fruit is een feest voor de geest, het stimuleert onze hersenen en geheugenfunctie; • vers fruit verstoort de normale eetlust niet; • vers fruit is best betaalbaar in vergelijking met andere tussendoortjes; • vers fruit is 100% natuurlijk en vrij van toegevoegde geur-, kleur- en andere kunstmatige stoffen. Het probleem van residu’s van chemicaliën geldt niet voor inheems fruit uit geïntegreerde teelt; • fruit bestaat voor 10% uit suikers en is daardoor niet geheel onschadelijk voor het gebit. In tegenstelling tot snoep en koek is hard fruit niet kleverig en stimuleert het de speekselsecretie. Hierdoor worden suikers ook zeer snel uit de mond weggespoeld en worden tanden dus slechts minimaal op de proef gesteld. Fruit @ work! beoogt een toename van de fruitconsumptie bij volwassenen door wekelijks fruit op het werk aan te reiken. Binnen het project wordt aan de deelnemende werknemers, afhankelijk van het bedrijf, wekelijks één of twee stukken vers fruit aangeboden. Hiervoor wordt slechts een kleine bijdrage gevraagd aan de werknemer zelf. Enerzijds stimuleert dit de fruitconsumptie en anderzijds leren de werknemers op deze manier dat er andere lekkere én gezondere tussendoortjes bestaan dan candybars en koeken. Bovendien is het project bevorderlijk voor het eten van de fruitsoorten die in het algemeen minder worden gegeten of minder gekend zijn. Fruit @ work! loopt gelijk met het project ‘Tutti Frutti’ van de Vlaamse LOGO’s. Tutti Frutti heeft als doel de fruitconsumptie bij de schoolgaande jeugd te verhogen en jongeren verschillende soorten fruit te leren eten.
Over heel Vlaanderen doen 10 000 basis- en secundaire scholen mee aan dit project. Vanaf 2009 bied LOGO Kempen het project ook aan, aan bedrijven. Op die manier worden zowel de kinderen als de volwassenen tegelijkertijd bereikt en kunnen we spreken van een project dat zich in haar totaliteit richt tot het hele gezin. De kinderen en jongeren worden gestimuleerd tot het eten van fruit via de school, en de volwassenen via hun werk. De sterkte van dit project ligt in haar potentieel groot bereik, de lage financiële drempel, de grote toegankelijkheid en de gemakkelijke manier waarop het project de aanzet geeft tot een breder voedingsbeleid. U kan als bedrijf de succesfactor van dit project opdrijven door het project te kaderen in een bredere aanpak rond gezonde voeding. Deze map is speciaal hiervoor ontwikkeld. Ze is bedoeld als begeleidend materiaal bij Fruit @ work! In deze map vindt u zowel informatie over een gezond voedingspatroon, alsook weetjes, suggesties, enz... Maar deze map geeft u vooral een leidraad om meer winst te halen uit uw inspanningen om Fruit @ work! tot een succes te maken. Deze werkmap is ontwikkeld voor diegenen die Fruit @ work! binnen hun bedrijf willen uitvoeren en dient als hulpmiddel bij de uitbouw van een gezond voedingsbeleid binnen het bedrijf. Hierbij wensen de ontwikkelaars van het Fruit @ work! project de uitvoerders van Fruit @ work! en de werknemers heel veel plezier toe bij het verkennen van de lekkere en inspirerende voedingswereld. Veel succes !
Fruit @ work! Zet je tanden erin! Praktische informatie
Hoe zet ik als bedrijf het project op? Het project omvat in theorie 30 fruitleveringen. Het beste houdt men rekening met eventuele collectieve verlofperiodes.
Stap 1 Het bedrijf ontvangt het draaiboek Fruit @ work!, bespreekt het project intern en gaat na of de uitvoering van het project binnen het bedrijf toegelaten en haalbaar is.
Stap 2 Het bedrijf beslist of het mee wil doen en hoeveel en welke diensten er mee doen. Er wordt intern een persoon uitgezocht die het project wil trekken (= hoofdverantwoordelijke). Er wordt contact opgenomen met een fruithandelaar zodat deze op de hoogte is dat het bedrijf via hem/haar mee gaat doen aan het project. Ook wordt er gekeken wat de kostprijs is per werknemer en welke dag het meest geschikt is om het fruit te bedelen. Let op: niet iedereen werkt voltijds. Hier kan u best rekening mee houden bij het bepalen van de vaste ‘fruitdag’. Het bedrijf is vrij om eender welke fruithandelaar voor het project te contacteren. Bepaal echter op voorhand het volgende : A) of het bedrijf het fruit eventueel zelf kan halen B) of het bedrijf bio-fruit wil, fruit uit eigen streek, een uitgebreid assortiment of een beperkt assortiment, enz. Indien de fruithandelaar het fruit niet brengt, wie gaat het fruit halen?
Stap 3 Het volgende wordt bekeken: Hoe wordt het project bekend gemaakt onder de werknemers? Het LOGO beschikt over een folder om het project bekend te maken. De folder is digitaal en kan door iedereen aangevraagd worden. Het bedrijf moet op de folder zelf een aantal (variabele) gegevens invullen: fruitdag, kostprijs, enz. Ook kan het project en de mogelijkheid tot inschrijven, bekend gemaakt worden via het meedeelbord. Is er ergens binnen de dienst een koffielokaal? De bekendmaking gebeurt bij voorkeur goed zichtbaar en op verschillende plaatsen of via het intern of extern elektronisch netwerk (e-mail of intranet). Hoe kunnen de werknemers zich inschrijven en bij wie? Indien meerdere afdelingen van het bedrijf meedoen, kiest u het best een verantwoordelijke van iedere afdeling. Spreek dit af op het afdelingsoverleg. Iedere afdelingsverantwoordelijke bezorgt op zijn of haar beurt, de inschrijvingen aan diegene die het project trekt (= hoofdverantwoordelijke). U kan ook op iedere afdeling een doos zetten waar iedereen die aan het project meedoet, zijn deelnameformulier insteekt. Het deelnameformulier voor de werknemers zit in de bekendmakingsfolder. De folder kan elektronisch opgevraagd worden bij het LOGO.
De hoofdverantwoordelijke bezorgt vervolgens alle inschrijvingen aan de interne administratie die een lijst aanlegt van iedereen die meedoet. Wie regelt de financiële kant met de fruithandelaar? De inschrijvingen en de betalingen zijn intern geregeld. De hoofdverantwoordelijke kan nu de exacte aantallen doorgeven aan de fruithandelaar. Het contract wordt door beide partijen ingevuld en ondertekend. De hoofdverantwoordelijke communiceert dit ook aan de interne administratie en bezorgt eventueel een kopie van het contract aan de interne administratie. Hoe raakt het fruit waar het moet zijn? Zolang de verschillende diensten die meedoen, onder één dak zitten, is het niet zo moeilijk het fruit op de bureaus te krijgen. Het fruit kan geleverd worden op een centrale plaats en iedereen kan zijn of haar stuk af komen halen. Plaats het fruit beter niet in de inkomhal aangezien daar ook geregeld bezoekers/cliënteel komen. Eventueel wordt het fruit door iemand van de klusjesdienst gehaald. Vraag in dat geval ook aan de klusjesdienst om bij het afleveren van het fruit, de aantallen per afdeling apart te zetten. Maak eventueel een schema op van de aantallen per afdeling en hang dit op op de plaats waar het fruit wordt afgeleverd. U kan ook op voorhand al aan de fruithandelaar vragen de stukken per afdeling te tellen. Geef in dit geval de aantallen aan per afdeling. Dit geldt ook als de verschillende afdelingen niet onder één dak zitten. Eventueel kan u de fruithandelaar vragen of hij het fruit naar de verschillende locaties wil brengen. Is dit niet het geval, wordt het beste intern per vestigingsplaats bekeken wie voor zijn locatie het fruit kan halen bij de fruithandelaar of een centrale plaats waar de fruithandelaar het fruit eventueel heeft afgezet. Hoe weet u bij de fruitbedeling wie wel en niet heeft betaald? Hiervoor kan u werken met bonnetjes of een aftekenlijst. U kan een mandje bij het fruit zetten waar iedereen na het pakken van zijn eigen stuk fruit zijn bonnetje indoet. Of u kan een aftekenlijst bij het fruit hangen. Wat indien men een fruitabonnement heeft maar door omstandigheden er niet is op de fruitdag? Indien iemand zijn fruit door omstandigheden niet heeft gekregen, zullen er die keer stukken fruit over zijn. Spreek af dat iemand de fruitoverschotten altijd in de ijskast zet (vb. poetspersoneel, diegenen die ook voor de koffie en overige dranken zorgt). Diegene die zijn stuk fruit niet heeft gehad, neemt de volgende dag zijn/haar stuk fruit uit de ijskast.
Stap 5 Het project gaat van start en het fruit wordt geleverd of afgehaald. Maak als bedrijf via allerlei kanalen zichtbaar en bekend dat het bedrijf veel aandacht besteedt aan de gezondheid van haar werknemers en dat het bedrijf meedoet aan het fruitproject. Gebruik posters, het lokaal infoblad, enz.
Stap 6 De effectevaluatie van het project op scholen toont aan dat het project de meeste vruchten afwerpt als het op z’n minst een aantal jaren achter elkaar wordt uitgevoerd. Bij voorkeur herhaalt het bedrijf het project dan ook.
Contract In bijlage vindt u een voorbeeld contract. Dit contract bevat: • onderwerp van de overeenkomst (korte omschrijving van het project) • ondertekende partijen (fruithandelaar en het bedrijf) • periode van de duur van het project en leveringsdata • kostprijs per deelnemer • assortiment • levering • afspraken rond timing • collectief verlof van het bedrijf • aantal afdelingen en personen per afdeling • fruit gesorteerd per afdeling of niet Deze overeenkomst wordt verplicht ondertekend door zowel de verantwoordelijke binnen het bedrijf als de fruithandelaar.
Kostprijs Afhankelijk van de gekozen fruithandelaar betaalt de werknemer een minimale bijdrage. De bijdrage voor 30 fruitweken bedraagt tussen de 5 en 10 euro, afhankelijk van leverancier tot leverancier.
Tip Het bedrijf of de personeelsdienst van het bedrijf kan een gedeelte van de deelnamekosten voor haar rekening nemen.
Fruithandelaren Het LOGO heeft een lijst samengesteld van fruithandelaren die meedoen aan Tutti Frutti voor scholen en die ook meedoen aan ‘Fruit @ work!’. Invoegen lijst fruithandelaren..
Tip
Het is gemakkelijker als de fruitstukken door de groothandelaar apart worden uitgeteld per afdeling om de interne verdeling te vergemakkelijken. Op de dienst zelf kan dan iedereen zijn eigen stuk fruit uit de bakken nemen.
Tip
Indien het bedrijf voor de eerste keer deelneemt, is het misschien goed te starten met enkele afdelingen. Als het project vlot verloopt, kan het nadien uitgebreid worden.
Tip
Een bedrijf kan ook werken met bonnetjes. In ruil voor een bonnetje krijg je wekelijks een stuk fruit. Dit is een gemakkelijke manier om de ingeschrevenen te onderscheiden van de niet-deelnemers.
En het werpt zijn vruchten af …. Interventies en acties
Inleiding Samen genieten van gezonde voeding kadert in een positieve benadering van gezondheidseducatie. In plaats van te focussen op ongezonde gewoonten zoals frisdranken, fastfood, suikerrijke tussendoortjes, … moeten werknemers gestimuleerd worden tot een positieve en gezonde keuze. Naast louter voorlichting, is het ‘actief’ bezig zijn met gezonde voeding een stimulans tot een verhoogde effectiviteit van gezondheidsbevorderende acties. Door de praktijkervaring raken mensen ervan overtuigd dat gezond eten best mogelijk is en eenvoudig kan volgehouden worden. We trekken ook graag uw aandacht op het “actieve” luik van de voedingsdriehoek: bewegen krijgt een plaats aan de basis van de “actieve voedingsdriehoek”. Te weinig bewegen is een belangrijk maatschappelijk probleem aan het worden. De helft van de bewoners van de provincie Antwerpen beweegt minder dan 30 minuten per dag en daardoor loopt één derde van de Antwerpenaren gezondheidsrisico’s. Een manier om werknemers te stimuleren tot meer bewegen is het bevorderen van wandelen tijdens de lunch of ‘lunchwandelen’. Ook het bedrijf kan een gezondheidsbevorderende aanpak hanteren. Kern van de zaak is het creëren van een werkomgeving die gezonde keuzes voorop stelt. Dit kan door diverse mogelijkheden aan te bieden. Op de volgende fiches worden enkele manieren naar voor geschoven hoe het bedrijf naar een gezonde aanpak kan streven en gezonde voeding én beweging kan integreren in de dagelijkse werking.
Interventies en acties 1. De gezonde hoek voor het bedrijf Het is belangrijk dat er niet alleen aandacht wordt geschonken aan gezonde tussendoortjes. Het is eveneens noodzakelijk om de werknemers voldoende kennis bij te brengen zodat zij bewust kunnen kiezen voor een gezond voedingspatroon. De informatieverstrekking omtrent gezonde tussendoortjes is dus zeer belangrijk. Een plaats in het bedrijf voorzien waar mogelijke informatie kan ingekeken of meegenomen worden, (folders, brochures,…) kan een mogelijke oplossing zijn
2. Promotionele activiteiten Het bedrijf kan zelf ook actief deelnemen aan gezondheidspromotie door bewuste campagnes te voeren aan de hand van didactisch materiaal. Dit kan bijvoorbeeld door het ophangen van leuke slogans of kleurrijke affiches rond gezonde voeding in het algemeen, bijvoorbeeld in de refter, de ingang, de kleedkamers,... Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie heeft heel wat materiaal ter beschikking om gezonde voeding en gezondheid te promoten. Deze kunnen besteld worden via de website www.vig.be.
3. Infoavond rond gezonde voeding Indien gezonde en evenwichtige voeding voor het bedrijf belangrijk is, kan u een voordracht of infoavond organiseren, een winkeloefening plannen of een kookworkshop organiseren. Neem vrijblijvend contact op met het LOGO. Het LOGO beschikt over de contactgegevens van heel wat diëtisten, om de werknemers te informeren over het belang van een gezonde voeding. Een richtprijs hierbij is € ? met een maximum van 2 uur + vervoersonkosten per voordracht.
4. Personeelskrantje Indien het bedrijf over een intern personeelskrantje beschikt, kan men een nieuwe gezondheidsrubriek introduceren. Bij iedere publicatie kan een ander gezond thema aan bod komen, afhankelijk van de algemene belangstelling van de werknemers, inspelend op de media, seizoen,…
5. Gezonde mail Aangezien het personeelskrantje steeds vaker vervangen wordt door een elektronische versie, kunnen ook op deze manier de werknemers van informatie voorzien worden. Zo kunnen zij op regelmatige tijdstippen een gezonde e-mail ontvangen met informatie over uiteenlopende onderwerpen, dit afhankelijk van seizoen, de media,… Elke week kan bijvoorbeeld bij de bekendmaking van de fruitsoort van de week, een gezonde boodschap naar de werknemers worden verstuurd.
6. Fruit als tussendoortje Belang van tussendoortjes in de voeding Tussendoortjes leveren een belangrijke bijdrage aan de voedingsstoffeninname. Tussendoortjes die aangeraden worden zijn o.a. halfvolle melkproducten, calciumverrijkte sojaproducten, een boterham, maar ook zeker een stuk fruit. Peuters, kleuters, lagere schoolkinderen en adolescenten hebben zeker nood aan een tussendoortje om de energiebehoefte over de dag te spreiden. Maar ook volwassenen hebben baat bij een tussendoortje. Bijvoorbeeld een stuk vers fruit in de voor- of namiddag. Aanvulling bij de voeding en spreiden van de energie over de dag Wie niet of onvoldoende ontbijt, krijgt rond 10 à 11 uur een zwaktegevoel, ook wel een appelflauwte genoemd, met als gevolg concentratiestoornissen wegens een laag bloedsuikergehalte. Na de nachtrust heeft iedere mens ’s ochtends nieuwe energie nodig. Mensen die niet of slecht ontbijten en soms meer dan 12 uur niet gegeten hebben, geven de voorkeur aan voedingsmiddelen die direct energie geven zoals zoete dranken en zoete snacks. Dit betekent veel energie en vet, maar geen of weinig voedingsstoffen zoals voedingsvezels of calcium. Op deze manier kunnen tussendoortjes die voornamelijk behoren tot de restgroep van de voedingsdriehoek, de oorzaak zijn van een onevenwichtige voeding en overconsumptie. Als we daarentegen tussendoortjes kiezen uit de essentiële groepen van de voedingsdriehoek, maakt dat juist onze voeding evenwichtiger. Onze keuze gaat voornamelijk uit naar tussendoortjes die de voeding aanvullen:fruit, melkproducten, brood, ... Een tussendoortje kiezen Als tussendoortje wordt er bij voorkeur gekozen uit de voedingsmiddelengroep FRUIT. Maar niet alle fruit is even gezond. De gezondheidscriteria voor de groep ‘fruit’ zijn gebaseerd op de hoeveelheid voedingsvezels per 100 kcal.
Producten
Criterium
Kies bij voorkeur
≥ 1.5g vezels / 100 kcal
Kies als middenweg
< 1.5g vezels / 100 kcal
Restgroep
In functie van aanbreng van vitaminen en Mineralen
Producten Criterium
Bij deze criteria maken we een onderscheid tussen wat we vrij mogen gebruiken en wat we liever beperkt, als middenweg gebruiken. Producten die naar de restgroep geplaatst worden, zijn gemaakt op basis van fruit, maar kunnen fruit niet vervangen omwille van te weinig voedingsvezels, vitaminen en mineralen. We gebruiken deze dan ook liever zo weinig mogelijk.
FRUIT Kies bij voorkeur Kies als middenweg Naar de restgroep
Fruit
Kies bij voorkeur
Kies als middenweg
Naar de restgroep
Vers fruit Diepvriesfruit zonder toevoegingen van suiker
Blikfruit (op siroop, op eigen sap) Vruchtenmoes Gedroogd fruit en noten* Cake met vruchten-vulling
Confituur, confituur met verlaagd suikergehalte, vruchtenstroop,…
Ongezoete vruchtsappen: Appelsap, ananassap, sinaasappelsap,…
Vruchtensappen
* Gedroogd fruit bevat meer dan 1,5g voedingsvezel/100 kcal maar is ook erg energierijk, waardoor we het liever als middenweg gebruiken.
Praktische raadgevingen • • • • • • • •
Als tussendoortje gaat de voorkeur uit naar een stuk vers fruit of magere, ongesuikerde yoghurt. Het personeel kan worden aangemoedigd om zelf ook gezonde tussendoortjes van thuis mee te brengen. Plaats een mand op de dienst en vul deze regelmatig aan met vers fruit, groenten, enz. Breng zoveel mogelijk afwisseling in het aanbod van groenten en fruit. Kiezen voor seizoensproducten draagt bij tot variatie. Bovendien zijn ze over het algemeen goedkoper. Zorg voor gezonde tussendoortjes zoals vers fruit, maar ook magere yoghurt en pudding. Plaats deze duidelijk in het zicht op de dienst.
Over het algemeen bevat fruit weinig calorieën. Wie zijn honger liever stilt met fruit dan met vette en/of zoete snacks, krijgt met eenzelfde volume minder calorieën en beduidend meer vezels, vitaminen en mineralen binnen.
7. Een gezond ontbijt met de actieve voedingsdriehoek Een goed ontbijt is belangrijk en nog lekker ook. Er wordt een hele nacht gerust en ’s morgens is iedereen toe aan nieuwe energie. Met die energie kunnen mensen hun werk goed aan, het humeur is beter en er worden betere prestaties geleverd. Kortom, mensen hebben meer aan hun dag. Als interventie kan uw bedrijf eens een gezond ontbijt organiseren. Aan het begin van de werkdag kan het bedrijf haar werknemers de kans geven om rustig en gezond te ontbijten. Hiermee kunnen ook niet-deelnemers aan het project bewust gemaakt worden van het belang van een gezond voedingspatroon en het belang van een gezond ontbijt. Tijdens dit gezond ontbijt kan er onder begeleiding van een diëtist(e) een woordje uitleg gegeven worden over het belang van een gezond ontbijt en hoe de werknemers zelf een gezond en evenwichtig ontbijt kunnen samenstellen.
Bij de organisatie van een gezond ontbijt is het dus belangrijk dat men aandacht besteedt aan de samenstelling van het ontbijt. Voor die samenstelling wordt er dus beroep gedaan op de actievevoedingsdriehoek die weergeeft wat een mens elke dag nodig heeft om gezond te blijven.
7. Het aanbieden van soep Hoe kunnen werknemers ook tijdens de winterperiode van een gezond tussendoortje of warme drank voorzien worden? Naast water, koffie en thee, is gezonde soep een ideale afwisseling. Met een minimum aan vet en een maximum aan verse groenten is soep een gezonde voltreffer en kan het bijdragen tot een evenwichtig voedingspatroon. Wanneer het bedrijf over een keuken beschikt en zelf de mogelijkheden heeft om soep te bereiden, moet er rekening gehouden worden dat elke toevoeging van vet (bv. room, bouillon, vlees, …) het caloriegehalte sterk doet toenemen. Kies daarom bij voorkeur voor ontvette bouillon als basis van een kom verse soep. Wordt de bouillon zelf bereid, schep dan het vet van de afgekoelde bouillon weg alvorens de andere soepingrediënten toe te voegen. Soep alleen kan de aanbevolen portie groenten van 300 gram per dag niet volledig vervangen, maar het is wel een goede manier om een tekort aan groenten in de voeding verder aan te vullen. Wanneer het bedrijf niet over een eigen kok beschikt, kan het een cateraar contacteren om soep te voorzien. De meeste cateraars staan open voor een kleine aanpassing in hun aanbod. Overleg dan ook zeker met de cateraar rond een gezond (soep)aanbod indien hij dit nog niet heeft.
8. De gezonde slok Het belang van genoeg drinken wordt vaak onderschat. De mens bestaat voor twee derde uit water en heeft vocht nodig voor het reguleren van allerlei lichaamsfuncties. Het menselijk lichaam heeft daarom minstens anderhalve liter vocht per dag nodig. Het vocht dat opgenomen wordt, gaat terug verloren door te zweten, ademen en plassen. Het is belangrijk om dat verlies snel weer aan te vullen. (VIG, 2002). Heeft het bedrijf al eens gedacht aan een drinkwaterfontein? Bij dorst is het op veel plaatsen namelijk niet vanzelfsprekend om met een glas of beker naar de kraan te lopen. De ideale oplossing: een drinkwaterfontein. Een drinkwaterfonteintje is een goede zaak voor het milieu, de gezondheid en de portemonnee. Maar er is meer. Ten opzichte van haar rechtstreekse concurrent, de kraan naast het toilet, biedt een drinkwaterfonteintje een aantal niet te versmaden voordelen. • Het bespaart water: het water kan niet blijven lopen. • Het is hygiënisch: het kraantje kan niet aangeraakt worden met de mond. Bacteriën kunnen dus niet doorgegeven worden. • Het vraagt weinig onderhoud: enkel de opvangbak moet af en toe proper gemaakt worden. • Het is bestand tegen vandalisme. De adressenlijst is te vinden via het ‘Waterloket’ van de Vlaamse overheid: www.waterloketvlaanderen.be.
9. De gezonde automaat Iedereen is vertrouwd met de frisdrankautomaat maar zijn er geen alternatieven? Op veel plaatsen zijn de automaten niet weg te denken. Vaak zorgt een financiële afhankelijkheid ervoor dat een automaat niet zomaar te verwijderen is. Maar een gezond alternatief biedt uitkomst. Automaten passen binnen de huidige tijdsgeest en maken producten vlot toegankelijk. Omdat de automaat niet helemaal weg te denken is, zijn er reeds enkele alternatieven voorhanden. In de eerste plaats kan men opteren om ook steeds water en/of fruitsap beschikbaar te houden in de automaat. Maar een nog gezonder alternatief is mogelijk. In plaats van de
frisdrankautomaat kan men opteren voor een fruit- of zuivelautomaat die door het bedrijf aangekocht wordt en beheerd (over het aanbod beslist het bedrijf).
Wat zijn gezonde alternatieven voor in de automaten? Tussendoortjes die geen koeling nodig hebben: • een snee peperkoek • beschuit (volkoren), crackers, 4-granentoast • gedroogd fruit (let op, vers fruit blijft een gezonder alternatief) • notenmengeling, ongezouten • droge granen- of haverkoek: vitabis, petit beurre, enz. • ontbijtgranen, ongesuikerd • volkoren muesli • rozijntjes • een rijstkoek (zonder chocolade!) • 2 biscuitjes of lange vingers • één volkorenbiscuitje (vb. een speculaasje) • een handje Japanse mix (rijstcrackers) • groenten: een wortel, tomaatjes, een stuk komkommer, radijsjes Tussendoortjes die wel koeling nodig hebben: • potje magere yoghurt natuur zonder toegevoegde suiker • potje magere fruityoghurt zonder toegevoegde suiker • een stuk fruit • een waterijsje (voor op de warmere dagen) • een ijsje van ingevroren yoghurt (voor op de warmere dagen) • magere platte kaas • potje magere cottage cheese • een toastje met ei • een plakje magere ham • een mager smeltkaasje • bruine boterham met groenten + ham of kaas (geen mayonaise!) • fruitslaatje
Tussendoortjes die beter met mate worden gebruikt: Tussendoortjes die geen koeling nodig hebben • mueslikoek • gedroogd fruit en noten • gesuikerde ontbijtgranen • sesamkoekjes • studentenhaver Tussendoortjes die wel koeling nodig hebben • gesuikerde magere yoghurt
• gesuikerde magere platte kaas met room
TIPS! • Vervang vetrijke producten door vetarme alternatieven en suikerrijke door suikerarme producten (geen specifieke dieetproducten!) • Indien toch vetrijke producten worden verkocht, biedt deze dan in kleine (mini) porties aan.
Dranken > Beste keuze • water (plat en bruis) • magere en halfvolle melk • melkdranken zonder toegevoegde suikers • yoghurtdranken zonder toegevoegde suikers • ongezoete vruchtensappen (met mate!) > Minder goede keuze • gezoete sojadranken • groentesap • tomatensap • magere chocomelk • gesuikerde melkdranken • gesuikerde yoghurtdranken • gezoete vruchtensappen • light-frisdranken > Slechte keuze • gesuikerde frisdranken
Wist u dat: • Coca Cola een gedragscode heeft opgesteld waarin staat dat u kan onderhandelen over de inhoud van de drankautomaat? Zelfs melk kan u aanvragen! • Het verplicht is in de drankautomaat ten minste 3 keuzeknoppen water, 3 keuzeknoppen fruitsap (waarvan 1 Aquarius mag zijn) en maximum 3 keuzeknoppen frisdrank (inclusief light en energiearm) te voorzien?
Hoe zit het? Vink aan op de lijst wat het bedrijf al doet of heeft. Uit de onaangekruiste keuzes kan u de twee belangrijkste werkpunten halen. Vragenlijst automaten Hoeveel automaten staan er op de afdeling of in het hele gebouw? Waar staan de automaten in het gebouw?? Wat zit er in de automaten? Welke dranken zijn er tijdens de pauze uitverkocht? Wie vult er de automaten op?
Hebben de werknemers mee de inhoud van de automaten bepaald? Is water goedkoper dan frisdrank? Staan er snoepautomaten in het gebouw? Welke snoepsoorten zitten er in de automaten? Wat staat er op de voorkant van de drankautomaten? Wat staat er op de voorkant van de snoepautomaten?
Activiteiten om gezonde automaten in het gebouw te introduceren Acties • Vul de drankautomaat onderaan met maximaal 1 gesuikerde frisdrank. Zorg zeker voor 2 keuzeknoppen water (bruisend of plat). • De volgorde van de producten in de automaat aanpassen: de gezondste bovenaan, de minder gezonde onderaan. • De kostprijs van de gezonde producten dient lager te zijn dan die van de minder gezonde producten. • Vervang de meest suikerrijke en vetrijke producten uit de automaat door gezonde alternatieven. • Zet een “gezonde toog” op: een plaats waar de werknemers gezond tussendoortje/dranken kunnen verkrijgen. • Werk een spaaractie uit: wie zijn leeg flesje water (gezonde drank) afgeeft, krijgt 1 stempel (bv. een volle stempelkaart (20) = 1 gratis gezond drankje). • Maandelijkse promotie van een gezonde drank (maak deze goedkoopst). Licht de werknemers in van de voordelen van deze gezonde drank van de maand. • Zoek een handelaar in de buurt die fruit, graankoeken, brood,… wil leveren aan het bedrijf. Denk ook eens aan de cateraar! Vergeet niet prijs - kwaliteit in het oog te houden. • Laat het hele bedrijf weten dat de inhoud van de automaten herzien wordt. Laat via een vragenlijst de werknemers hun favoriete gezonde keuzes kenbaar maken. Bepaal zo wat er in de automaat zal komen. • Werknemers kunnen via een brief of leuke kaart op de hoogte gebracht worden van de alternatieve automaten. • Plaats de gezonde automaat op een plaats waar veel werknemers voorbij komen. • Vraag na bij de werknemers welke gezonde producten de voorkeur krijgen in de automaat. • Op touw zetten van een wedstrijd voor het ontwikkelen van een frontaffiche. Bekendmaking van de nieuwe automaat Ontwerp leuke affiches die als voorkant van de automaat kunnen dienen. Officiële opening van de nieuwe ‘gezonde automaat’.
10.
De gezonde toog
Buiten het fruitproject kan het bedrijf ook zorgen dat er steeds gezonde keuzes voorhanden zijn. Naast de automaat kan er, indien dit organisatorisch haalbaar is, een gezonde toog opgericht worden waar steeds fruit, groenten, vruchtensappen,… verkrijgbaar zijn voor de werknemers. Zo kunnen ook de werknemers kiezen voor een evenwichtige voeding.
11.
De gezonde receptie
In elk bedrijf zijn er vergaderingen, recepties, persconferenties,… . Ook op deze momenten kan het bedrijf kiezen voor gezonde voeding. Enkele eenvoudige tips met weinig voorbereiding: • kerstomaatjes • fruitmand • kaasblokjes • belegde broodjes •…
12.
Lunchwandelingen
Beweeg tijdens uw dagdagelijkse bezigheden: “5 dagen per week minstens 30 minuten matig tot intensief bewegen” kan u realiseren met stevige lunchwandelingen. Moedig dit aan als bedrijf en beloon met fruit.
Lunchwandelen is leuk en gezellig én goed voor de gezondheid Lunchwandelen? De lunchpauze is een ideale gelegenheid om er lekker uit te zijn, even de benen te strekken… en samen met collega’s een stevige wandeling te maken! Een half uurtje, elke werkdag wandelen met een beetje pas er in? Wie dagelijks 30 minuten “lunchwandelt”, voldoet aan de minimum norm “aanbevolen hoeveelheid dagelijks beweging” om gezond te blijven. Waarom een frisse neus halen tijdens de lunch? Lunchwandelen • geeft nieuwe energie om het werk te hervatten • geeft de gelegenheid bij te praten met collega’s • is een ideale manier om “zittend leven” meer beweging te geven • vermindert het risico op gezondheidsproblemen zoals: - cardiovasculaire aandoeningen - diabetes - obesitas - osteoporose en osteoartritis - sommige kankers (darm-, borst- en prostaatkanker) - lage rugpijnen - depressie en angst - stress en RSI • of dagelijks 30 minuten bewegen? Denk dan ook aan: - plezier - sociaal - energie - conditie - werksfeer - gezondheid - stressbestendigheid
“Lunchwandelen” iets voor uw werknemers en uw staf? Voor meer informatie kan u terecht bij Tel. E-mail:
13.
Beweeg, ook tussendoor
“Fit terwijl je zit”: werknemers die zittend werk verrichten, nemen best met regelmaat een minipauze om de spieren te ontspannen die belast worden tijdens het werk en om de inactief gebleven spieren te trainen. Om optimaal inzetbaar en productief te blijven, wordt actief stimuleren van voldoende lichaamsbeweging en vermijden van langdurige bewegingsarmoede op het werk steeds belangrijker. Neem “minipauzes” • Doet u de hele dag zittend werk? Dan loopt u zeker een groter risico op lichamelijke problemen vermits u slechts 6% van lichamelijke activiteit uit het werk kan halen. • Voldoende bewegen? Dat betekent fitter en gezonder. Ons lichaam is niet gemaakt om urenlang te blijven stilzitten: onderzoek toont aan dat vooral het vaak nemen van korte pauzes tot een hogere productiviteit leidt. “Als u doorgaat tot u verkrampt bent? Nemen fouten toe, productie en efficientie nemen af“. Gun uzelf dus om het halfuur of uur, een minipauze om de spieren te ontspannen die u belast als u werkt, en de inactief gebleven spieren te trainen. Verander gewoonten Sta stil bij uw gewoonten: op weg naar het werk, tijdens de middagpauze en in het algemeen op kantoor. Voorziet u graag “meer bewegen”? • Stap een bushalte vroeger af, of parkeer uw wagen verder op het parkeerterrein of de straat en wandel een stukje extra. • Neem altijd de trap in plaats van de lift. De hoogste verdieping? Doe een deel met de trap een deel met de lift. Ga steeds met de trap naar beneden. • Neem dagelijks drie x 5 tot 10 minuten durende pauzes en werk productiever. • Plan uw pauzes in net als andere vergaderingen. • Neem een koffiepauze. • Draag gemakkelijke schoenen en comfortabele kledij zodat een actieve pauze makkelijk kan. • Wandel even in plaats van telefoon of mail te gebruiken, tot bij een collega. • Buig, strek, beweeg, hef, of draag telkens daar kans toe is. • Eet tijdens de middagpauze op plaatsen die een 10-tal minuten verplaatsing vragen. • Ga met collega’s wandelen tijdens de lunch. • “Afkicken en eerder te voet of met de fiets van en naar het werk”? De provinciale actie “Afkicken!” doet nadenken over woon-werk-verplaatsing en of die altijd met de auto moet. Niet langer voor kleine verplaatsingen naar de autosleutel grijpen? Surf naar www.afkicken.net en overtuig uzelf: fiets, bus, spoor of carpool en win!
Met hier en daar vijf minuutjes extra bewegen inlassen kom je wél aan het halfuur beweging dat wordt aanbevolen om gezond te blijven.
14.
En? Wat weet u van bewegen?
Als werkgever beschikt u over tal van communicatiekanalen en –middelen om om uw werknemers te informeren en stimuleren tot meer bewegen. Maak hiervan gebruik. Confronteer met cijfers, achtergrondinformatie over bewegen. Verspreidt tips en hints over wat men allemaal kan doen als men meer wil bewegen. Denk even aan • intranet • personeelsprikbord/personeelsmededelingen • personeelsvergadering/teamvergadering • medische dienst of preventiedienst • kantine, eetzaal of restaurant • infoblad • informatie meesturen met het loonbriefje • bestaande overlegvormen Achtergrondinformatie: exclusief op www.vig.be Inhoud: • motieven voor het bewegingsbeleid op het werk • lichaamsbeweging • activiteitsgraad van de Vlaamse Bevolking • interventiestrategieën voor het promoten van lichaamsbeweging
15.
Meer weten over bewegen?
De opsomming hieronder is zeker niet limitatief, maar een aanzet om u de weg te wijzen naar “meer bewegen”. Het loont de moeite even te gaan snuisteren op internet, alvast enkele interessante sites: • Gezond bewegen /Bewegen in de actieve voedingsdriehoek /In 7 stappen naar een bewegingsbeleid in je bedrijf?: www.vig.be • Bewegingsadvies op maat on line: www.bewegingsadviesonline.be • Beweegwijzer en website over voldoende bewegen op het werk: www.flash.nl • De beweegschaal: www.gezondvgz.nl • Beweeg je genoeg? Vraag het aan je stappenteller: www.10000stappen.be • Bewegen en fit in je hoofd: www.fitinjehoofd.be • Uitgebreide tests over voeding en beweging: www.gezondheidstest.be • Vlaamse website over fietsen naar het werk: www.fietsnaarkyoto.be • Rugtips voor mensen met een zittend beroep: www.cm.be • CM-fit, twee kwartier beweegplezier: www.cm.be • Waar sta je qua uithouding, vetpercentage en cholesterolgehalte? Laat het meten in de beweegmobiel en krijg tips en schema’s op maat om je te helpen je goede voornemens ook om te zetten in daden: www.beweegmobiel.be • Wandelen tijdens de lunch: www.lunchwandelen.nl
