Praktijkvoorbeeld
Asja - Friesland
Samenvatting Een sterk gestructureerde 7x24-uursprogramma bedoeld voor meisjes van 12 tot en met 23 jaar die via loverboys in de prostitutie terecht zijn gekomen of die het risico lopen daarin te belanden. Het programma is erop gericht de meisjes afstand te laten nemen van dat verleden en een nieuw begin te maken. Afhankelijk van de ernst van de problemen duurt het programma negen tot twaalf maanden.
Doel Het doel van het zorgprogramma Asja is om in een periode van 6 tot 12 maanden drie met elkaar samenhangende doelen te realiseren: 1 Het meisje is veilig en beschermd tegen 'haar foute vriend(en)' en het loverboy-circuit of criminele netwerk waarin ze zich bevond. 2 Het meisje functioneert leeftijdsadequaat. 3 Het meisje heeft een goede uitgangspositie: een gezonde basis voor haar fysieke, sociaal-emotionele, psychische, cognitieve en seksuele ontwikkeling. Problemen, klachten en beperkingen die een leeftijdsadequate ontwikkeling in de weg staan zijn opgelost of hanteerbaar. Uitgangspunt is dat de meisjes en jonge vrouwen na afronding van het zorgprogramma zo ver zijn dat ze de bereikte doelen in het alledaagse leven vast kunnen houden en zich deze steeds meer eigen kunnen maken. Essentieel is dat zij hierbij ondersteuning krijgen vanuit hun eigen netwerk en/of professionele ondersteuning. Nazorg is een belangrijk onderdeel van dit programma.
Doelgroep De interventie is bedoeld voor normaal begaafde meisjes en jonge vrouwen in de leeftijd van 12 tot en met 23 jaar die via dwang, misleiding of geweld in de prostitutie terecht zijn gekomen of hier ernstig risico op lopen. Meestal is er sprake van middelenafhankelijkheid omdat de meiden (al dan niet gedwongen) alcohol en drugs gebruikten om misbruik, mishandeling en de gedwongen prostitutie te doorstaan. Tevens is de interventie bedoeld voor de ouders van deze meisjes. Bij een deel van de minderjarige meisjes is sprake van een ondertoezichtstelling (ots). Soms wordt een meisje onder voorwaarden geplaatst: zij krijgt dan de keuze voorgelegd òf naar gesloten jeugdzorg te gaan òf naar Asja. Asja is dan een 'laatste-kans'-traject. Er zijn relatief veel meiden met een licht verstandelijke beperking. Hoewel deze meiden een specifieke benadering vragen, worden ze niet opgenomen in aparte groepen.
Aanpak Aanleiding Loverboys richten zich op kwetsbare meiden, isoleren hen van ouders en vrienden zodat ze hen volledig in hun macht krijgen. Daarnaast maken de (jonge) mannen gebruik van intimidatie en geweld. De problematiek doet zich voor in een leeftijdsfase die essentieel is voor de ontwikkeling van jongeren en vormt een ernstige bedreiging voor hun sociaal-emotionele, cognitieve, seksuele en persoonlijkheidsontwikkeling. Het gaat om ernstige actuele én onderliggende problematiek. Er zijn nauwelijks of geen gegevens over omvang en spreiding. Er zijn wel aanwijzingen dat de problematiek Gedownload op donderdag 30 januari 2014 15:08:01 van www.nji.nl (Nederlands Jeugdinstituut)
Page 1 / 5
een aanzienlijke omvang heeft en zich in heel Nederland voordoet. Opzet Asja is een kleinschalige categorale opvang- en behandelsetting. Er is een groep voor meisjes van 12 t/m 15 jaar, 16 t/m 18 jaar en 19 t/m 23 jaar. Het zorgprogramma is zeer gestructureerd. Het is verdeeld in drie fasen:
l
een stabilisatiefase; een verwerkingsfase;
l
een integratiefase.
l
In iedere fase zijn er specifieke activiteiten voor de drie pedagogische milieus: thuis, school en vrije tijd. Binnen elk van deze milieus gaat aandacht uit naar: veiligheid, de normale ontwikkeling en hulpverlening/behandeling. Verder geven professionals in iedere fase geïntegreerde begeleiding, hulpverlening en behandeling. Daarvoor zijn verschillende modules beschikbaar. Echt contact staat centraal. Ook in het contact en de relatie tussen een professional en een meisje gaat het om het om echt contact, warmte, acceptatie en respect. 'Nazorg is hoofdwas' De stap van 7x24 uur zorg naar zelfstandig wonen of terugkeer naar ouders is groot en moet zorgvuldig worden gefaseerd en begeleid. Daarom wordt bij afronding van Asja ingezet op doorstroom naar beschermd wonen, gevolgd door begeleid wonen en nazorg bij zelfstandig wonen; of terugkeer naar ouders met (in principe) aanvullende hulpverlening. Inhoud De meisjes en jonge vrouwen worden benaderd als gewone jongeren. Het accent ligt op het hier-en-nu; bij de normale ontwikkeling. Zij moeten alles doen en laten wat gewone jongeren van hun leeftijd doen. Daarnaast krijgen de meiden hulpverlening en behandeling voor hun problematiek. De actuele, opvallende problemen, zoals oppositioneel gedrag, contacten in het loverboy-circuit, gedwongen prostitutie en middelengebruik hangen samen met onderliggende problemen: ze zijn veelal onveilig gehecht en getraumatiseerd. Asja behandelt actuele en onderliggende problemen in samenhang. Asja biedt ook veiligheid en bescherming. Loverboys laten hun slachtoffer doorgaans niet zomaar gaan. Omdat de meeste meiden ambivalent staan tegenover hun vriend en naar hem verlangen, moeten zij zowel tegen hun loverboy als tegen zichzelf worden beschermd. Samenhang Inmiddels zijn er drie Asja-voorzieningen. Het zorgprogramma Asja vult een witte vlek op: het is namelijk één van de weinige behandelsettingen waar seksueel getraumatiseerde meiden in meidengroepen worden opgevangen en behandeld. De commissie Samson heeft expliciet aangegeven dat bij plaatsing in een groep rekening gehouden moet worden met factoren als leeftijd, kwetsbaarheid en problematiek: 'Er dient altijd een grondige risicoanalyse plaats te vinden, mede op basis van de bekende voorgeschiedenis, alvorens een jeugdige in een groep wordt geplaatst. Hierbij moet expliciet bezien worden of plaatsing in een gemengd samengestelde groep gewenst is, omdat een gemengde groep risicoverhogend kan zijn, vooral voor meisjes.' Bovendien is Asja een categorale behandelsetting: alleen voor meisjes en jonge vrouwen waarbij sprake is van loverboyproblematiek en gedwongen prostitutie. Omdat er sprake is van stigmatisering enerzijds en schaamtegevoelens anderzijds, is het voor de behandeling essentieel dat de meiden in lotgenotengroepen worden behandeld. Binnen het Asja-programma wordt verder onderzoek gedaan en worden de behandelprogramma's verder ontwikkeld. Belangrijke thema's zijn daarbij: trauma, hechting en onderwijs/werk.
Randvoorwaarden Financiën Op jaarbasis kost een Asja-plaats 75.000 euro. Kosten voor materialen, training, deskundigheidsbevordering en implementatie zijn afhankelijk van de afspraken die met een organisatie worden gemaakt.
Gedownload op donderdag 30 januari 2014 15:08:01 van www.nji.nl (Nederlands Jeugdinstituut)
Page 2 / 5
Deskundigheid Het team is multidisciplinair samengesteld: l l
Allround hulpverleners hebben een opleiding op HBO-niveau (of volgen deze); Hulpverleners in nachtdiensten hebben een opleiding op MBO- of HBO-niveau;
l
Vaktherapeuten hebben een opleiding op HBO-niveau (psychomotore therapie, creatieve therapie etc.); Behandelaren hebben een opleiding als orthopedagoog of psycholoog, zo mogelijk aangevuld met een
l
opleiding voor GZ-psycholoog, klinisch psycholoog of psychotherapeut; Afgestudeerd psychiater of kinder- en jeugdpsychiater.
l
Aanvullende scholing, training en opleidingen: l l
l
Opleiding voor systeemtherapie; Zo mogelijk aanvullende opleidingen voor gedragswetenschappers, zoals klinisch psycholoog, EMDRtherapeut, familie- of systeemtherapeut of een opleiding voor cognitieve gedragstherapie of psychotherapie; Opleidingen in specifieke methodieken zoals Signs of Safety.
Achtergrond en werkervaring Om een monocultuur te voorkomen bestaat het multidisciplinaire team uit professionals met verschillende achtergronden en werkervaring; bijvoorbeeld jeugdzorg, maatschappelijk werk, OGGZ, hulpverlening bij geweld in afhankelijkheidsrelaties, verslavingszorg, jeugd-ggz, ggz en forensische zorg. Het is aan te bevelen om ook professionals aan te trekken die niet alleen uit de hulpverlening komen, maar bijvoorbeeld ook werkervaring hebben bij de politie, de rechtelijke macht, de reclassering e.d. en die een relevante opleiding (gaan) volgen. Certificering Asja is een gecertificeerd programma. Organisaties die het zorgprogramma willen gaan uitvoeren, maken afspraken met Fier Fryslân over de noodzakelijke opleiding en ondersteuning bij de implementatie. Deze afspraken zijn op maat, verschillen per organisatie en zijn afhankelijk van de visie en uitgangspunten die de organisatie hanteert en de beschikbare kennis en ervaring. Draagvlak Hiervoor is de overdracht en implementatie afhankelijkvan het paradigma dat de organisatie hanteert, het kennisniveau en de beschikbare expertise. Er is veel materiaal beschikbaar dat gebruikt kan worden bij de overdracht en implementatie.Verder heeft Fier Fryslân trainers en supervisoren beschikbaar die in een train de trainers-constructie medewerkers trainen en opleiden. De interventie is overdraagbaar. In september 2009 is een tweede Asja-voorziening geopend. Deze voorziening is een co-productie van RIWIS Zorg en Welzijn en Fier Fryslân. Kwaliteitsbewaking l Iedere hulpverleningsactiviteit wordt inhoudelijk en in tijd geregistreerd in het zorgdossier l Er wordt gebruik gemaakt van een Routine Outcome Measurement (begin-, tussentijdse en einddiagnostiek) (niet verplicht) l l
Wekelijkse bespreking in het Multi Disciplinair Overleg (MDO) Werkbegeleiding, intervisie, supervisie en interne scholingen
Evaluatie Opzet evaluatie Onder leiding van prof.dr. Francien Lamers-Winkelman is dossieronderzoek uitgevoerd naar de achtergronden en de problematiek van de meisjes en jonge vrouwen die zijn opgenomen bij Asja. Uit het onderzoek 'Wie zijn de meiden van Asja? De gang naar de jeugdprostitutie' (SWP, 2012) komt naar voren dat vrijwel alle meiden in hun kindertijd en vroege puberteit te maken hebben gehad met verwaarlozing, mishandeling en misbruik (binnen en buiten het gezin) en dat er sprake is van vroegkinderlijke traumatisering. Loverboyproblematiek wordt vaak gezien als typische puberteitsproblematiek. Het onderzoek maakt duidelijk dat er bij deze meiden sprake is van een doorgaande lijn van geweld in afhankelijkheidsrelaties. In de behandeling van deze meiden
Gedownload op donderdag 30 januari 2014 15:08:01 van www.nji.nl (Nederlands Jeugdinstituut)
Page 3 / 5
moet hier op ingespeeld worden. De ontwikkeling van vroegkinderlijk getraumatiseerde kinderen/jongeren wijkt af van de 'normale' ontwikkeling. Hierdoor is er niet alleen sprake van (seksuele) traumatisering maar ook van o.a. problemen met gehechtheid, pesten en buitengesloten worden: deze meiden nemen enorme risico's voor een snipper aandacht. Andere belangrijke problemen zijn: schooluitval, vroegtijdig schoolverlaten, niet meer gemotiveerd zijn om een opleiding te volgen en schulden. Dit zijn belangrijke thema's voor de hulpverlening. Wat vinden uitvoerders en doelgroep? De professionals die binnen het zorgprogramma Asja werken, zijn enthousiast over het zorgprogramma en hebben een rol in de doorontwikkeling van het programma. Er wordt onderzoek gedaan naar de vraag hoe de meiden en hun ouders terugkijken op de hulpverlening/behandeling bij Asja. De resultaten worden in het voorjaar van 2014 verwacht. Succesfactoren l Meidengroep/lotgenotengroep l Veiligheid en bescherming die past bij deze doelgroep: beschermen tegen derden en tegen zichzelf zonder de meiden op te sluiten l
l
l l
l
l
l
Behandelprogramma waarin de expertise van de jeugdzorg/orthopedagogiek volledig geïntegreerd wordt aangeboden met de expertise van de kinder- en jeugdpsychiatrie/jeugd-ggz. Psychi(atri)sche stoornissen en ernstige gezags- en gedragsproblemen worden gelijktijdig behandeld Behandeling van onderliggende problematiek (complex trauma/developmental trauma disorder) en bovenliggende problematiek (loverboyproblematiek, schooluitval, relaties met ouders etc.) Samenwerking met ouders, systeembegeleiding en systeembehandeling Accent op de toekomst: meiden moeten vanaf dagéén naar school en werken aan een diploma of startkwalificatie Het probleem van de meiden staat niet centraal maar hun ambities en dromen: daar waar hun problemen hen in de weg staan hun ambities en dromen te realiseren, vindt behandeling plaats Accent op 'meedoen': maatjes, big sisters, sport, stages/werkervaring/vakantiebaantjes, de eetbare tuin, Fiere dieren, het Fier restaurant etc. De attitude van de professionals waarbij er van uitgegaan wordt dat 'je met deze meiden hetzelfde omgaat als je dat zou doen met je eigen dochter'
Faalfactoren en knelpunten l Meiden en hun ouders hebben vaak al talloze ambulante en residentiële hulpverlenings- en behandeltrajecten achter de rug en daarmee evenveel faalervaringen. Hierdoor zijn problemen, klachten en stoornissen steeds verder ingesleten en hardnekkig. Het programma zou meer en betere resultaten kunnen behalen als deze meiden direct de juiste behandeling zouden krijgen. Meiden worden vaak pas aangemeld als men elders 'niets meer met ze kan'. l Onvoldoende kennis bij professionals van de onderliggende problematiek waardoor deze meisjes en jonge vrouwen vaak niet de noodzakelijke behandeling krijgen of een behandeling die niet 'past' bij hun problematiek. l
l
Het principe van stepped care (als lichte zorg niet werkt, verwijzen naar iets zwaardere zorg etc.) vervangen door matched care (direct de juiste zorg; ook als dit dure complexe zorg is). Asja is een gespecialiseerde voorziening die meiden uit heel Nederland opneemt. Om terugval te voorkomen is adequate begeleiding na Asja van belang. Ook is het van groot belang dat de meiden naar school gaan of werk hebben. Asja kan de continuïteit in begeleiding niet garanderen terwijl het juist zo belangrijk is dat meiden ondersteund worden omwat ze in het behandelprogramma geleerd hebbenm, vast te houden in hun eigen (woon)omgeving.
Geplande vervolgstappen Het zorgprogramma Asja is voortdurend in ontwikkeling waardoor er steeds nieuwe inzichten worden opgedaan die verwerkt worden in het behandelprogramma. Op dit momentwordt er een onderzoek uitgevoerd naarmeiden die het zorgprogramma 6 tot 18 maanden geleden hebben afgerond ('Het verschil maken'). Meiden en hun ouders worden gevraagd hoe zij op de hulpverlening/behandeling terugkijken en er wordt in kaart gebracht hoe het nu met de meiden gaat en wat
Gedownload op donderdag 30 januari 2014 15:08:01 van www.nji.nl (Nederlands Jeugdinstituut)
Page 4 / 5
mogelijke risicofactoren en succesfactoren zijn om terugval tegen te gaan.
Meer info Contact Fier Fryslân Postbus 1087 8900 CB Leeuwarden E-mail:
[email protected] Telefoon: 058 - 215 70 84 Contactpersonen: Linda Terpstra en Anke van Dijke Website Informatie op de site van Fier Fryslân Beschikbare documentatie Het project is voortdurend in ontwikkeling en een aantal modulen, formulieren en protocollen zijn aan revisie toe. Geïnteresseerden voor deze documenten kunnen contact met Fier Fryslân opnemen. Meest up-to-date is de publicatie 'Wie zijn de meiden van Asja.' De gang naar de jeugdprostitutie. Uitgeverij SWP, 2012.
Gedownload op donderdag 30 januari 2014 15:08:01 van www.nji.nl (Nederlands Jeugdinstituut)
Page 5 / 5
