Het bouwteam model. Een studie naar de juridische vormgeving en het functioneren in de praktijk
ISBN 978-90-78066-70-5 ISSN 1574-1915 NUR 822 © 2012, Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgeverij. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h tot en met 16m Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 27 november 2002, Stb. 2002, 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken dient men zich tot de Stichting Instituut voor Bouwrecht te wenden. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.
Het bouwteam model Een studie naar de juridische vormgeving en het functioneren in de praktijk
prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis
Voorwoord Het bouwteamcontractmodel is een model dat zich in de praktijk zeer bewezen heeft. Het wordt veel gebruikt en bouwteamcontracten geven weinig aanleiding tot rechtspraak. In dit boek wordt dit model onder de loep genomen. Waarom als de praktijk geen problemen laat zien? Die vraag behoeft inderdaad beantwoording. Er zijn wel vragen omtrent de figuur van het bouwteam te stellen. Hoe zit het met het model van de algemene voorwaarden dat sinds 1992 is gebruikt, maar nog nooit ten principale is becommentarieerd? En hoe zit het met het aanbesteden van het bouwteamcontract? Hoe gebeurt dat en vormt het aanbestedingsrecht geen belemmering voor het gebruik van dit bouwcontractmodel? Deze twee onderwerpen worden uitvoerig besproken, waarbij gebruik is gemaakt van de ervaringen met het bouwteam model in de praktijk. Dit onderzoek is grotendeels een bureaustudie geweest, waarbij met name de literatuur is bestudeerd, maar daarnaast zoals zojuist is opgemerkt, is ook onderzoek gedaan naar het functioneren van het bouwteam model in de praktijk. Dit was mogelijk dank zij de hulp van veel personen, die bereid waren contracten ter beschikking te stellen en/of meewerkten aan een enquête en gesprekken te voeren. Aan deze personen is veel dank verschuldigd. Hun bijdragen zijn conform de afspraak anoniem verwerkt, maar hun namen zijn wel vermeld in Bijlage 4. Veel dank is voorts verschuldigd aan student-assistente mr. E.W. de Ruijter, die tijdens het onderzoek afstudeerde. Zij heeft het manuscript doorgelezen op taal- en typefouten en voordat er een manuscript was, heeft zij tal van hand- en spandiensten verricht. Ook student-assistent M. van ’t Hek, die later aan boord kwam, had op het laatste moment nog goede suggesties. Ook aan hem is dank verschuldigd. Het Instituut voor Bouwrecht werkt bij grote studieprojecten met begeleidingscommissies, waarin personen uit de wetenschap zitting hebben alsmede personen uit het betreffende gebied. De begeleidingscommissie stond onder voorzitterschap van prof. mr. M.A.M.C. van den Berg (die ook nog een grote rol vervulde bij de analyse van de contracten) en werd verder gevormd door mr. B. van den Berg, drs. ing. S.R. Doornbos, prof. mr. J.M. Hebly, ir. E. Kooij en mr. D.E. van Werven. Zij voorzagen de onderzoeker van zeer waardevol commentaar in geanimeerde vergaderingen. Tot slot een woord van dank aan de financiers van dit onderzoek, zonder wie het onderzoek niet mogelijk was geweest: de Stichting Collectief Onderzoek voor de GWW-sector, het Ministerie van Binnenlandse Zaken (voorheen: VROM) en ProRail.
v
Voorwoord
Het manuscript is eind februari 2012 afgesloten. Met uitzondering van de reactie van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie op het schrijven van een aantal hoogleraren over de regeling van het aanbesteden in het kader van het bouwteam (zie daartoe Hoofdstuk 5, paragraaf 2.3), is met verschenen literatuur, jurisprudentie en andere ontwikkelingen geen rekening meer gehouden. Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis
vi
Inhoudsopgave Voorwoord Hoofdstuk 1 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6 1.3.7 1.3.8 1.3.9 1.3.10 1.3.11 1.3.12
v Inleiding op het onderzoek
Inleiding Aanleiding voor het onderzoek, onderzoeksmethode, begeleidingscommissie, financiering Aanleiding voor het onderzoek, onderzoeksvragen Naar een totaalregeling in plaats van een nieuwe set van algemene voorwaarden voor de relatie opdrachtgever-aannemer Onderzoeksmethode Begeleidingscommissie Financiering Achtergrond en kenmerken van het bouwteam model Inleiding Historische achtergrond Bouwteammodel in het buitenland Doel van het bouwteam/gelijkheid van partijen Geïntegreerde samenwerking of gecoördineerde samenwerking Integratie van werkzaamheden en gefaseerde opzet van de bouw Voorbereidende hulpovereenkomst Coördinatieovereenkomst/secundaire overeenkomst Adviseursvoorwaarden UAV 2012 (1989) Aspecten van de prijsvorming Verhouding tot andere bouwcontractmodellen
Hoofdstuk 2
1 1 3 3 4 5 6 6 6 6 7 10 11 13 14 15 17 18 19 19 20
Ontwikkelingen in de literatuur over samenwerking 25
2.1
Inleiding
25
I. 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4 2.4.1
Algemeen privaatrechtelijke trends Relationale contracten Beschrijving Commentaar Relationele contracten dichter bij het bouwrecht Concluderend Proactief recht Beschrijving Commentaar Contextualisme Beschrijving
28 28 33 35 36 36 36 38 39 39 vii
Inhoudsopgave
2.4.2 2.5
Commentaar De Gids Proportionaliteit
II. 2.6 2.6.1 2.6.2 2.7 2.7.1 2.7.2 2.8 2.8.1 2.8.2 2.9 2.9.1 2.9.2 2.9.3 2.9.4 2.9.5 2.9.6 2.10
Bouwcontracten: nieuwe trends Het ideaalmodel van Dierikx Beschrijving Commentaar Werk in uitvoering Beschrijving Commentaar Het alliantiedenken Beschrijving Commentaar Expliciete aandacht voor communicatie Interactief communiceren Commentaar Het proefschrift van Y.P. Kamminga Commentaar Interactief communiceren in de bouw Commentaar Ketenintegratie, ‘Integrated Project Delivery, Life Cycle-denken (duurzaamheid) Ketenintegratie Beschrijving Commentaar Integrated Project Delivery Beschrijving Commentaar Life Cycle-denken (duurzaamheid)
2.11 2.11.1 2.11.2 2.12 2.12.1 2.12.2 2.13
Hoofdstuk 3 3.1 3.2
Inleiding Het toetsingskader
Hoofdstuk 4 III. 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 viii
Het contractuele toetsingskader
41 42 45 45 47 48 48 52 52 52 58 58 59 59 59 61 62 63 64 64 64 65 65 65 69 70 73 73 73
De Model Bouwteam-Overeenkomst 1992
75
Considerans tot en met artikel 14: Organisatie en functioneren Inleiding Considerans De aannemer (leden 4 en 6 van de considerans) De aannemingsovereenkomst lid 5 en 6 Het toetsingskader Artikel 1: Doel van het bouwteam Het toetsingskader
75 75 76 77 78 79 81
Inhoudsopgave
4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.4.5 4.5 4.5.1 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 4.7.4 4.7.5 4.8 4.8.1 4.8.2 4.9 4.9.1 4.10 4.10.1 4.11 4.11.1 4.11.2 4.12 4.12.1 4.13 4.13.1 4.13.2 4.14 4.14.1 4.15 4.15.1 4.16 4.16.1 4.17 4.17.1 4.18 4.18.1 4.18.2 4.19
Artikel 2: Samenstelling van het team De opdrachtgever/eindgebruiker De onderaannemer en de leverancier De wijze van samenstelling van het bouwteam De rol van de leden van het bouwteam Het toetsingskader Artikel 3: Uitbreiding van het team Toetsingskader Artikel 4: Taak van het team Voor de opdrachtgever aanvaardbaar ontwerp Streefdatum Wat wordt niet geregeld? Toetsingskader Artikel 5 lid 1: De rol van de opdrachtgever in het bouwteam Afdwingbaarheid van de taken van de opdrachtgever De inhoud van de taken De opdrachtgever als leidinggevende Tijdig Toetsingskader Artikel 5 lid 2: De rol van de opdrachtgever in het bouwteam Rol opdrachtgever: over te nemen door vertegenwoordiger? Toetsingskader Artikel 5 lid 3: De rol van de opdrachtgever in het bouwteam Toetsingskader De plaats van de opdrachtgever: in het team of bij het team? Wat is wenselijk? Artikel 6 lid 1: De rol van de aannemer in het bouwteam Wat wordt niet geregeld Toetsingskader Artikel 6 lid 2: De rol van de aannemer in het bouwteam Toetsingskader Artikel 7: Besluitvorming en verslaglegging Wat wordt niet geregeld Toetsingskader Artikel 8: Besluitvorming en verslaglegging Toetsingskader Artikel 9: Besluitvorming en verslaglegging Toetsingskader Artikel 10: Besluitvorming en verslaglegging Toetsingskader Artikel 11: Aansprakelijkheid van de aannemer Toetsingskader Artikel 12: Aansprakelijkheid van de aannemer Wat wordt niet geregeld Toetsingskader Artikel 13: Aansprakelijkheid van de aannemer
82 82 83 84 84 85 85 86 86 86 87 87 90 90 91 92 92 93 97 98 98 99 100 100 100 101 102 104 106 106 107 107 107 108 108 110 110 111 111 112 112 113 114 116 117 118 ix
Inhoudsopgave
4.19.1 4.20 4.20.1 4.21
Toetsingskader Artikel 14: Toepasselijke algemene voorwaarden Toetsingskader Conclusie deel III
IV.
Artikel 15 tot en met 24: prijsvorming, totstandkoming van de overeenkomst en geschillen Inleiding Artikel 15: Prijsvorming: als eerste en enige een aanbieding mogen doen De Parlementaire enquête Bouwnijverheid Afrondend Artikel 16: Prijsvorming: open begroting Opdrachtgevers verplichtingen betreffende de open begroting Afrondend Artikel 17: Prijsvorming: inrichting begroting Wat wordt niet geregeld? Afrondend Artikel 18: Prijsoverleg Artikel 18 lid 2 Afrondend Artikel 19: Prijsoverleg: advies bij geen overeenstemming Afrondend Artikel 20: Afstandsverklaring Vrij een derde te benaderen De afstandsverklaring Afrondend Artikel 21: Totstandkoming aannemingsovereenkomst Artikel 22: Beëindiging van de overeenkomst Beëindiging van de overeenkomst ex lid 1 Beëindiging van de overeenkomst ex lid 2 Opzegging van de overeenkomst Afrondend Artikel 23: Vergoeding werkzaamheden in geval er geen aannemingsovereenkomst tot stand komt Vergoeding van de werkzaamheden van de bouwteamaannemer Afrondend Het gebruik van het resultaat van de bouwteamwerkzaamheden van de aannemer Afrondend Artikel 24: Geschillen Conclusie deel IV
4.22 4.23 4.23.1 4.23.2 4.24 4.24.1 4.24.2 4.25 4.25.1 4.25.2 4.26 4.26.1 4.26.2 4.27 4.27.1 4.28 4.28.1 4.28.2 4.28.3 4.29 4.30 4.30.1 4.30.2 4.30.3 4.30.4 4.31 4.31.1 4.31.2 4.31.3 4.31.4 4.32 4.33
x
120 120 122 122
122 123 125 128 129 133 133 133 134 137 137 141 142 142 144 145 145 147 149 149 149 150 151 151 152 152 153 156 156 157 157 158
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.4 5.4.1 5.4.2
Inleiding Aanbesteden van een bouwteam: de regelgeving Inleiding Het bouwteam in de huidige regelgeving Het bouwteam in de concept regelgeving Ontwikkelingen in de aanbestedingsrechtelijke literatuur in het bijzonder betreffende het aanbesteden van het bouwteam c.q. daarmee vergelijkbare vragen oproepende contractvormen Een procedurevoorstel Past performance Best Value Procurement/prestatie-inkoop Aanbestedingsrechtelijk toetsingskader Inleiding Aanbestedingsrechtelijk toetsingskader
Hoofdstuk 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6.2.6 6.2.7 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2
De Model Bouwteam-Overeenkomst 1992: een onderzoek naar het gebruik van het model
Inleiding De reden om in het bouwteam te werken Tijdwinst Overspannen markt van invloed? Invloed op werk architect Voortbouwen op eerdere relaties Vroege betrokkenheid aannemer Prijsopdrijvend effect? Projecten Het werken in het bouwteam Concluderende opmerkingen Algemene trends Detailopmerkingen
Hoofdstuk 7
7.1 7.2 7.3 7.4
Aanbestedingsrechtelijke aspecten
De Model Bouwteam-Overeenkomst 1992: een onderzoek naar het aanbesteden van bouwteam overeenkomsten
Inleiding Verslag van het empirisch onderzoek Uitkomst van de enquête Concluderende opmerkingen
159 159 159 159 160 165 170 170 178 180 186 186 186 189 189 189 189 190 190 191 191 191 191 192 203 203 203
207 207 207 219 221
xi
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 8 8.1 8.2
Aanbevelingen voor een totaalregeling van het bouwteam
Inleiding Aanbevelingen voor een totaalregeling van het bouwteam model
Bijlage 1 VGBouw Model Bouwteam-overeenkomst 1992 Bijlage 2 Analyse van de contracten Bijlage 3 Enquêtes Bijlage 4 Personen en organisaties die informatie verstrekten Bijlage 5 Literatuur
xii
223 223 224 229 238 345 396 398
