Het Asbestfonds. 5-jarig bestaan ( )

Het Asbestfonds

5-jarig

bestaan (2007-2012)

Asbestfonds / Fonds amiante (AFA)

Werking van het Asbestfonds

4

5 jaar Asbestfonds

10

Van aanvraag tot vergoeding

26

Verantwoordelijke uitgever: Jan Uytterhoeven, Sterrenkundelaan 1 1210 Brussel Redactie en vormgeving: Alexander Van de Sande Eric Mazuy

Wettelijk depot: D/0952/2012/2

Asbestslachtoffers 18

Voorwoord 3

Inhoudstafel

Werking van het Asbestfonds 4 Positionering 5 Beheerscomité 7 Interview Béatrice Saccani (AFA) 8 Schematische voorstelling 9 5 jaar Asbestfonds 10 De Belgische geschiedenis 11 Interview Philippe Courard (Staatssecretaris) 15 Vanaf 2007 tot vandaag 16 Interview Christine Bogaert (Abeva) 17 Asbestslachtoffers 18 Wat is mesothelioom ? 19 Wat is asbestose ? 20 Interview Georges Dallemagne (Beheerscomité) 21 Profiel van de slachtoffers 22 Interview Willy Verhelst 25 Van aanvraag tot vergoeding 26 Indienen van een aanvraag 27 Interview Jo Meganck (AFA) 28 Ondergaan van een medisch onderzoek 29 Interview Dr. Joël Thimpont (AFA) 30 Mesothelioomcommissie 31 Bepalen van de blootstelling 32 Interview Joeri Luts (AFA) 33 Nemen van een beslissing 34 Interview Maria Victoria Marfil 36 Financiële kant belicht 37 Interview Françoise Hennaux (AFA) 38 Betwisten van een beslissing 39 Nawoord van de sociale partners 40

Voorwoord Het Asbestfonds/Fonds amiante (AFA) bestaat 5 jaar. Veel organisaties profiteren van zo’n verjaardag om zichzelf, hun medewerkers en hun klanten in de bloemetjes te zetten. Het is een mooie gelegenheid om ‘dank u wel’ te zeggen aan al wie ervoor gezorgd heeft dat die 5 jaar mogelijk zijn geweest. Maar wat als niet iedereen die periode heeft mogen meemaken? Veel asbestslachtoffers hebben ons de afgelopen jaren verlaten en helaas worden elk jaar nog veel mensen te vroeg uit het leven gerukt omdat ze met asbest in aanraking zijn gekomen... Dankzij dit verslag kunnen we u de werking van het AFA toelichten en hopen we ook een steentje bij te dragen tot asbestpreventie. Maar in de eerste plaats mag dit verslag een eerbetoon zijn aan alle astbestslachtoffers. We willen dan ook dit verslag opdragen aan hen en hun nabestaanden. Ook al kunnen we dan geen 5 jaar AFA ‘vieren’, dat neemt niet weg dat er wel een aantal zaken zijn waar we trots op zijn. Toen eind december 2006 de regering besloot om een AFA op te richten, kregen wij ruim 3 maanden de tijd om alles in orde te brengen. De overheid was immers van mening dat het Fonds voor de beroepsziekten (FBZ) de nodige expertise

in huis had om deze opdracht er bij te kunnen nemen. We hebben toen deze nieuwe taak met veel enthousiasme aanvaard. Dit vroeg wel een stevige bijkomende inspanning van onze medewerkers, ook al omdat hiervoor geen bijkomend personeel werd aangeworven. Het is dan ook dankzij een gemotiveerde ploeg dat we tot op de dag van vandaag zo’n puik werk kunnen leveren. Dat we ons werk pro-actief, snel en grondig doen, bewijst de grote internationale interesse voor onze organisatie. De afgelopen jaren hebben veel buitenlandse delegaties ons met een bezoek vereerd. Zo is er heel wat belangstelling voor onze Mesothelioomcommissie. De werking van dit expertenpanel met professionals uit alle Belgische universiteiten, is dan ook uniek in de wereld. We hopen uit de grond van ons hart dat dit verslag het thema asbest nog wat meer op de Belgische kaart zet. Binnen het AFA kunnen we weliswaar een vergoeding uitbetalen aan slachtoffers en hun nabestaanden, maar rest ons verder enkel de hoop dat zo’n vergoeding de last wat kan verlichten. Het zou nog veel beter zijn als asbest geen leed meer zou veroorzaken. Helaas is er in onze samenleving nog altijd veel asbest aanwezig en

zijn we ons zelden ten volle bewust van dit gevaar. Doordat we asbestvezels niet kunnen zien, hebben we de neiging om het probleem te onderschatten. Via dit verslag willen we de asbestproblematiek ook wat bekender maken bij het grote publiek, zodat we zowel op het vlak van vergoedingen als van preventie nog net iets meer kunnen doen voor de samenleving. Als dit verslag kan bijdragen tot een absolute waakzaamheid tegenover de gevaren van asbest, dan is het bestaan ervan in onze ogen alvast zeker gerechtvaardigd.

Jan Uytterhoeven Administrateur-generaal Anne Kirsch Adjunct-administrateur-generaal

AFA verslag - Werking van het Asbestfonds

3

Werking van het Asbestfonds

Positionering doopvont te houden.

Oprichting en statuut Met de programmawet van 27 december 2006 richtte de Belgische wetgever een ‘Schadeloostellingsfonds voor asbestslachtoffers’ op. De officiële benaming van deze instelling wordt evenwel nog zelden gebruikt. In de dagelijkse omgangstaal spreken we dan ook van het Asbestfonds/Fonds Amiante (AFA). Het AFA is een federale instelling die officieel zijn deuren openstelde voor het publiek op 1 april 2007. In de praktijk kon het evenwel pas twee maanden later echt uit de startblokken schieten omdat een aantal belangrijke praktische modaliteiten dan pas per KB werden geregeld (o.a. de hoogte van de vergoedingen). Het AFA werd opgericht binnen het Fonds voor de beroepsziekten (FBZ). Er wordt dus beroep gedaan op de kennis en kunde van het personeel van deze instelling om het AFA in goede banen te leiden. Administratief zetelt het AFA ook in hetzelfde gebouw als het FBZ. Doordat er geen nieuwe organisatie op poten gezet moest worden, was het mogelijk om op zeer korte termijn het AFA boven de

Omwille van deze ‘integratie’, heeft het AFA geen eigen rechtspersoonlijkheid. Zijn werking heeft evenwel haar eigen karakteristieken, die op een aantal vlakken erg verschillen van deze van het FBZ. Deze laatste organisatie is een openbare instelling van sociale zekerheid (OISZ) waarvan de voornaamste doelstellingen zijn: het voorkomen van beroepsziekten en het vergoeden van de schade veroorzaakt door deze ziekten. Zo vergoedt het FBZ al sedert 1953 mensen die beroepsmatig het slachtoffer van asbestose zijn geworden en doet het sedert 1982 hetzelfde voor slachtoffers van mesothelioom (een kanker ten gevolge van asbest). Het FBZ heeft dus de nodige expertise in huis op het vlak van asbestziekten.

Binnen de sociale zekerheid ? Hoewel het AFA dus een onderdeel vormt van de sociale zekerheid past het toch niet helemaal binnen dit plaatje. Voor het AFA speelt het geen rol welk ‘statuut’ het slachtoffer heeft. Iedereen die in België woont of heeft gewoond en hier blootgesteld is geweest aan asbest komt in aanmerking voor een vergoe-

ding als hij het slachtoffer van asbestose of mesothelioom is geworden. Het al dan niet gehad hebben van een loopbaan (inclusief het type, het salaris of de duur van de carrière) speelt geen enkele rol bij de uitbetaling van een vergoeding. Een slachtoffer kan dus een uitkering krijgen ook al is hij geen gerechtigde sociaal verzekerde binnen de toepassingsregels van het FBZ. Dit laat toe dat bijvoorbeeld zelfstandigen, werkzoekenden of omgevingsslachtoffers een aanvraag kunnen indienen. Een ander belangrijk verschil met het FBZ is dat binnen het AFA slechts 2 ziekten vergoed worden: mesothelioom en asbestose (en de daarmee gelijkgestelde bilaterale diffuse pleuraverdikkingen). Longkanker en keel-


5

kanker, indien ze veroorzaakt zijn door asbest, zijn dus niet erkend door het AFA en dit omdat slachtoffers deze ziekte niet kunnen krijgen via een blootstelling aan hun omgeving (d.w.z. de blootstelling is niet beroepsgebonden). Het FBZ kan wel een vergoeding voor deze ziekten uitkeren als het duidelijk is dat de blootstelling professioneel was. Het is wel zo dat de wet toelaat dat nieuwe ziekten via Koninklijk besluit kunnen toegevoegd worden aan de lijst van door het AFA erkende asbestziekten.

Financiering Logischerwijs zijn de inkomsten van het FBZ en van het AFA verschillend. Waar het FBZ financieel ondersteund wordt door de verplichte bijdrage aan de sociale zekerheid van werkgevers, krijgt het AFA inkomsten buiten de sociale zekerheid om. Het AFA wordt evenredig gefinancieerd door enerzijds de Staat en anderzijds de in België gevestigde ondernemingen. Ook de zelfstandigen dragen een klein deel bij. Op dit moment heeft het AFA nog een reserve aan kapitaal staan en zal het naar de toekomst toe deze fondsen aanwenden. De toekomstige financiering van het AFA zal afnemen zodat dit bedrag meer in overeenstemming

komt met de vergoedingsuitgaven. Een beperktere financiering samen met de opgebouwde reserve volstaan momenteel om het aantal verwachte vergoedingen uit te betalen. Het is zo dat we veronderstellen dat het aantal zieke mensen ten gevolge van asbest nog meerdere jaren min of meer stabiel zal blijven, maar uiteraard kan niemand met zekerheid voorspellen wat de toekomst zal brengen. Doordat de bedrijfswereld bijdraagt aan de financiering van het AFA, hebben ze recht op eenzelfde immuniteit zoals deze momenteel bestaat binnen de wereld van de beroepsrisico’s. Het is namelijk zo dat een slachtoffer dat een beroep doet op het AFA, geen schadevergoeding kan vragen bij de rechtbank.

Verantwoordelijkheid Met de regeringsvorming van einde 2011 werd het FBZ (en dus het AFA) onder de hoede geplaatst van Philippe Courard, Staatssecretaris voor Sociale Zaken, Gezinnen en Personen met een handicap, belast met Beroepsrisico’s, toegevoegd aan de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Laurette Onkelinx. Het FBZ (en dus ook het AFA) wordt bestuurd door een Beheerscomité waarin zowel vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers zetelen. Het dagelijks bestuur is in handen van de Administrateur-generaal en zijn adjunct.

Beheerscomité De voorzitter Management

Georges Dallemagne

• • • • • • •

Vertegenwoordigers werkgevers

Administrateur-generaal: Jan Uytterhoeven

Thierry Vanmol Ivo Van Damme Catherine Vermeersch Philippe Stienon Serge Demarrée Kris Baetens Gerard Vanaubel

Adjunct-administrateur-generaal: Anne Kirsch

Vertegenwoordigers werknemers

Regeringscommissarissen

• • • • • • •

Marie-Hélène Ska Daniel Van Daele François Laurent Justin Daerden Carlo Briscolini Sabine Slegers Estelle Ceulemans

Begroting: Erwin Moeyaert Sociale Zaken: Sylvie Damien


7

Béatrice Saccani “Het is ondertussen bijna een jaar geleden dat één van mijn collega’s vertrok en ik haar dossiers van het AFA in handen kreeg. Ik heb die opdracht onmiddellijk met zeer veel enthousiasme en motivatie aangevat. Op dat moment was dat werk voor mij nog onontgonnen terrein en dus een nieuwe uitdaging. Binnen het AFA ben ik belast met het administratieve gedeelte van het dossier. In feite het deel dat voorafgaat aan het zuiver medische gedeelte waar de artsen van onze instelling het laatste woord in voeren. Het eerste wat ik doe, is het ‘inschrijven van de aanvraag’. Dit is het vertrekpunt van elke aanvraag. Als ik vaststel dat men vergeten is om iets in te vullen op het aanvraagformulier, dan verstuur ik een brief of vraag ik telefonisch om de nodige informatie. Bij asbestgerelateerde ziekten zijn de problemen zeer pijnlijk en aangrijpend. Op het moment dat

- Administratief medewerkster -

ik een zieke aan de lijn heb, dan twijfel ik geen seconde om die persoon ook echt alle nodige tijd te geven. Wellicht ook omdat je erg goed aanvoelt hoe deze mensen lijden onder hun ziekte. Daarnaast houd ik me ook bezig met de administratieve voorbereiding van het technisch onderzoek naar de asbestblootstelling. Dat soort onderzoeken worden uitgevoerd door onze ingenieurs. Wat leuk is, is dat iedereen hier klaar staat om met me samen te werken: zowel onze ingenieurs, als mijn collega’s, mijn directeur, haar assistente of de artsen gespecialiseerd in asbestziekten helpen me als ik met vragen of twijfels zit rond een dossier. Ik heb hier nooit het gevoel dat men me aan mijn lot overlaat. Bij de meest aangename kanten van dit werk hoort net dat teamwerk, maar ook de afwisseling van mijn taken en het regelmatige contact met de zieken of hun

families. Ik heb ook het gevoel hier nuttig werk te doen. Voor mij is het erg belangrijk om gewaardeerd te worden voor wat ik doe. Zoiets schept voldoening. Helaas weet ik ook - en dit is echt een aspect dat ik nooit vergeet - dat asbestgerelateerde ziekten zeer zware ziekten zijn en dat aan het einde de dood soms om het hoekje loert. Zo zal ik nooit uit het oog verliezen dat achter elk dossier het lijden van een zieke en zijn familie zit. Daarom probeer ik zo veel mogelijk de administratieve pietluttigheden te vermijden en alles te doen opdat een dossier zo snel mogelijk kan afgehandeld worden. Via persoonlijk contact kan ik de mensen soms ook gemakkelijker de te volgen procedure uitleggen. Alleszins doe ik mijn best en hoop ik dat ik de slachtoffers een beetje steun en begrip kan geven.”

“Bij de meest aangename kanten van dit werk hoort net dat teamwerk, maar ook de afwisseling van mijn taken en het regelmatige contact met de zieken of hun families.”

Schematische voorstelling

Beheerscomité

Ondersteuning

Wetenschappelijke raad

Management

Administratief

Medisch

Technisch

Financieel

Opdrachten:

Opdrachten:

Opdracht:

Opdrachten:

• Inschrijving • Administratief onderzoek • Contact en info-center

• Medisch secretariaat • Medisch onderzoek • Mesothelioomcommissie

• Bepaling van de blootstelling

• Berekening vergoeding • Uitbetaling • Boekhouding


9

5 jaar Asbestfonds

De Belgische geschiedenis Het perfecte product Asbest is een natuurlijk mineraal met een vezelige structuur waarvan de vezels uitzonderlijk goed bestand zijn tegen hitte en vuur. Zijn uitzonderlijke eigenschappen gingen niet onopgemerkt voorbij aan de Grieken die het άσβεστος noemden (asbestos, wat “onverwoestbaar” betekent) of ook wel chrysotiel (goudvezel). Maar ze bleken ook al de gevaren ervan te kennen: Plinius de Oudere merkte de schade op aan de longen van slaven die belast waren met het weven van asbestkleding. Maar ook elders in de wereld was asbest reeds gekend. De farao’s werden met asbest gebalsemd. Welgestelde Romeinen en Perzen gebruikten tafelkleden waarin asbest verwerkt was. Na het eten pochten ze tegenover hun gasten door de tafelkleden in het vuur te werpen. Marco Polo rapporteert rond 1250 dat hem in het grote Tartarenrijk, dat nu een deel van Oost-Siberië is, textiel werd getoond dat vuur kon weerstaan. Toch is het wachten tot 1870 voor het gebruik van asbest zich op grote schaal ontwikkelde. Tijdens de industriële revolutie werd het brandwerende isolatiemateriaal almaar populairder. De bouw van stoommachines

vereiste een materiaal dat grote hitte kon verdragen en zelfs onbrandbaar was en asbest leek aan die vereisten te beantwoorden. Men zocht ook stevige en goedkope bouwmaterialen voor de huisvesting van de groeiende bevolking. Asbest bleek zich perfect te lenen voor de vervaardiging van cementproducten en van isolatie. Door de vele toepassingen van die vezel en het feit dat dit zonder gevaar leek, werd de waaier aan toepassingen steeds groter. Men ontdekte dat asbest kon gebruikt worden voor talloze toepassingen: warmte-isolatie, brandwerendheid, dichtheid, filtrering, thermische en elektrische isolatie, geluidsisolatie. Zo is asbest snel onmisbaar geworden in de bouwsector, op de scheepswerven, in onder meer de textiel-, voedings-, auto- en kunststofindustrie. Asbest werd zelfs een populair materiaal voor allerlei producten die gebruikt werden om de gezondheid te beschermen (bv. beschermingsmaskers). In heel wat westerse landen werd asbest erg populair tussen 1900 en 1990, met een belangrijke piek in de jaren ‘60 en ‘70. Nog meer dan andere landen was België verzot op asbest. Niet alleen heeft België altijd veel asbest gebruikt (import, verwerking, ex-

port), maar het land was ook vele jaren de grootste gebruiker van asbest ter wereld in kilo per inwoner!

Eerste problemen Dit efficiënte en goedkope product bleek helaas ook een stille doder te zijn. Zijn grote voordelen eisten een vreselijke tol: mensen werden niet alleen ziek van asbest, maar ze gingen er ook aan dood. Wat dit materiaal zo gevaarlijk maakt, is zijn eigenschap om in uiterst fijne vezeltjes uiteen te vallen. Die vezeltjes zijn zo licht dat ze lange tijd in de lucht blijven en gemakkelijk worden ingeademd, wat ernstige ziekten kan veroorzaken zoals asbestose en verschillende soorten kanker (mesothelioom, maar ook bv. keel- en longkanker). Deze ziekten komen bovendien vaak pas tientallen jaren na de blootstelling aan asbest naar boven. Dit is gedeeltelijk de reden waarom de samenleving zich te laat heeft gerealiseerd wat voor schade asbest aanrichtte. In België werd al asbestose vastgesteld in de jaren 1920, maar men besefte toen nog niet de ernst van die ziekte. De slachtoffers van asbestose werden voor het eerst vergoed

AFA verslag - 5 jaar Asbestfonds

11

in 1953 door het Fonds voor sociale voorzorg, de voorganger van het Fonds voor de beroepsziekten. Hoewel sommige specifieke asbestberoepen vergoed werden, waren sterk blootgestelde personen, zoals arbeiders in de bouwsector of zij die op scheepswerven werkten, niet gedekt. De grote piek qua asbestimport, -verwerking en -productie moest nog komen. In de jaren 1960 werd asbest nog steeds volop gebruikt. Toch werd het verband tussen de blootstelling aan asbest en longkanker al ontdekt in 1955. Maar men dacht dat die vorm van kanker slechts een complicatie was na het krijgen van asbestose. In de jaren 1960 ontdekte men dat chronische beroepsblootstelling aan asbest mesothelioom kon veroorzaken. De concentratie asbestvezels hoefde niet zo hoog te zijn als bij andere asbestaandoeningen om de ziekte te veroorzaken en asbestose bleek ook geen tussenstap meer te zijn. Daarbij werd vooral crocidoliet (blauw asbest) als boosdoener aangewezen. Chrysotiel (wit asbest, de meest gebruikte soort in België) werd minder risicovol geacht. Vanaf eind jaren zeventig werden verschillende toepassingen van asbest verboden. In 1978 werd zo geen blauwe asbest meer toegelaten in België. In de jaren ‘80 werden de

maatregelen nog verstrengd en in 1982 werd mesothelioom erkend als beroepsziekte bij het FBZ. Op 3 februari 1998 werd een zeer ingrijpend Koninklijk besluit goedgekeurd. Dit KB legde een asbestverbod op voor een lange lijst van toepassingen. Maar uiteindelijk bleek dit slechts een tussenstap te zijn, want drie later vond men ook dit KB onvoldoende. In plaats van een lange lijst van toepassingen, voerde de wetgever een nieuw KB door dat een algemeen verbod voor asbest vastlegde. Zowel het produceren, het gebruiken als het op de markt brengen van alle toepassingen van asbest is sedert 2001 verboden in ons land. Ondertussen was asbest over heel België verspreid. Het zat niet alleen in heel wat gebouwen, maar ook in strijkplanken, golfplaten, vloerbedekking, pijpen, gasmaskers, isolatiemateriaal... Bovendien waren duizenden mensen in de asbestverwerkende of asbestproducerende fabrieken actief geweest. Asbest was dan wel op de zwarte lijst gezet, maar helaas waren de longen van veel mensen al aangetast door asbestvezels. Het kwaad was geschied. Door de zeer lange latentietijd zal asbest nog zeker tientallen jaren slachtoffers blijven maken. In sommige regio’s zoals Kapelle-op-den-Bos en Bergen is het opvallend hoeveel mensen het

leven laten door de asbestnijverheid.

Factoren van verandering In 2000 werd ABEVA opgericht. Deze organisatie komt op voor de rechten van asbestslachtoffers. Ze vroeg met aandrang dat de maatschappij haar verantwoordelijkheid zou opnemen tegenover de vele slachtoffers. Daarnaast begon de asbestproblematiek ook wereldwijd meer en meer de aandacht op te eisen. In het buitenland werden hier en daar organisaties opgericht die vergoedingen uitbetaalden aan slachtoffers (bv. FIVA in Frankrijk in 2002).

Belangrijke data in verband met asbest in België

1953: Toevoegen van asbestose aan de Belgische lijst van beroepsziekten. 1978: Eerste verbodsgebruiken voor asbest in de bouwsector (vrije asbest). 1982: Toevoegen van mesothelioom aan de Belgische lijst van beroepsziekten. 1986 en 1991: Twee Koninklijke besluiten regelen, ten gevolge van een Europees advies, de grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling aan asbest en bepalen enkele maatregelen betreffende de verwijdering van asbest. 1998: Een bijna-totaal verbod op het industriëel gebruik van asbest. 2001: Totaal verbod van het op de markt brengen en het gebruiken van asbest. 2002: Eerste voorstellen voor het opstarten van een Fonds dat asbestslachtoffers zou kunnen vergoeden. 2007: Oprichting van het AFA, in de schoot van het FBZ.

Ook de (internationale) pers behandelde dit thema meer en meer. In de politiek en in de samenleving in België begon een en ander te bewegen. De 150 overlijdens onder het personeel van de firma Coverit nabij Bergen bovenop die van Kapelle-op-den-Bos maakten dat zowel Franstaligen als Nederlandstaligen zich meer en meer bewust werden van het gevaar. De vakbonden begonnen zich meer en meer te roeren en dit ver buiten onze landsgrenzen. Bedrijven begonnen te vrezen voor processen en burgers zagen op tegen jarenlang lopende processen waarvan ze zelf mogelijk het einde niet meer zouden meemaken. Al die factoren hebben zeker bijgedragen aan het opstellen in 2002 van een eerste wetsvoorstel voor de oprichting van een fonds dat asbestslachtoffers kon vergoeden.

Hoe is het AFA opgericht ? Het eerste wetsvoorstel van juni 2002 heeft het over de oprichting van een Asbestfonds dat alle asbestschade vergoedt, met inbegrip van longkanker. De ziekte geldt als bewijs en de getroffenen van het FBZ worden automatisch erkend door het AFA maar kunnen niet twee keer worden vergoed.


13

Dit voorstel haalt het niet, waarna een tweede voorstel volgt. Hierin heeft men het over een “onvergeeflijke fout bij blootstelling aan asbest zonder bescherming van de werknemers”, hoewel de werkgever zijn burgerlijke immuniteit behoudt. Het gaat om een versoepeling van de opzettelijke fout. Na de verkiezingen van mei 2003 wordt opnieuw een bijna identiek wetsvoorstel ingediend. Ook al gaan de zaken vooruit, toch zijn er nog aanzienlijke discussiepunten: het statuut van het Fonds, de types vergoedbare ziekten, de financiering, de vergoedingsbedragen, de immuniteit van de werkgevers, uit te breiden categorieën van vergoedbare zieken... De Nationale Arbeidsraad (NAR) verwerpt het voorstel van 2003. In juli 2006

kent het voorstel een nieuwe aanpassing die het resultaat is van een compromis tussen het originele voorstel, de opmerkingen van de NAR en de wensen van ABEVA. Parallel hiermee duiken er meer en meer reportages en artikels op in de Franstalige en Nederlandstalige media. Bij het begin van de zomer van 2006 krijgt het grote publiek zo uitgebreid informatie over de kwalijke gevolgen van asbest.

De laatste rechte lijn Op 17 oktober 2006 kondigt Guy Verhofstadt, op dat moment onze Eerste Minister, aan dat in de nabije toekomst een AFA zou opgericht worden. Hierop volgt een wetsontwerp dat de belangrijkste discussiepunten analyseert, namelijk het type financiering, de basisprincipes van de vergoeding, de al dan niet integratie van het AFA in het FBZ en vooral de te vergoeden categorieën van personen en ziekten. In enkele weken tijd bereikt men een akkoord over deze discussiepunten en dus over een basistekst, met name de Programmawet van 27 december 2006. Zo beslist men onder meer dat het AFA wordt opgericht binnen het FBZ. In tegenstelling tot het FBZ kan het AFA

vergoedingen uitbetalen aan slachtoffers die niet beroepsmatig ziek zijn geworden. Vanaf dan gaat het snel. De laatste stappen worden met spoed behandeld omdat de politici nog graag het AFA willen opstarten vóór de verkiezingen van 2007. Dit lukt en op 1 april 2007 opent het AFA officieel zijn deuren.

Philippe Courard “De oprichting van het AFA was een noodzaak. In de eerste plaats omdat de mensen die blootgesteld zijn geweest aan asbest en daardoor een verschrikkelijke ziekte hebben opgelopen nu de kans krijgen om een vergoeding te krijgen. Daarnaast toont het ook de wil aan van de overheid om zeer concrete hulp aan te bieden aan zij die lijden of hebben geleden. Voor mij zijn dat essentiële elementen voor de slachtoffers en hun familie. Tussen 1 april 2007, de datum waarop het AFA is opgericht, en eind februari 2012 heeft het AFA 887 gevallen van mesothelioom erkend. In 80% van de gevallen ging het om een asbestbloostelling op het werk. De overige 20% betreft slachtoffers die in aanraking kwamen met asbest in familieverband of omdat ze vlakbij een fabriek hebben gewoond waar asbest werd gebruikt of omdat ze als doehet-zelver met asbest in contact waren gekomen. Eén van de bijzonderheden van het AFA is dat het geïntegreerd is in het FBZ. Op zich erg logisch want men beschikt er over de juiste competenties en middelen. Het AFA

- Staatssecretaris voor Sociale Zaken, Gezinnen en Personen met een handicap, belast met Beroepsrisico’s -

staat voor vrijwel iedereen open en niet enkel voor werknemers. Bij het AFA gaat het ook over de verantwoordelijkheid van de Staat, namelijk rekening houden met elk slachtoffer en dat onafhankelijk van zijn statuut. Een tweede bijzondere eigenschap van het AFA is de snelheid waarmee het mesothelioomdossiers aanpakt. Het systeem dat het management van het AFA in werking heeft gezet, is erg effectief: 92% van de aanvragen worden behandeld binnen de 90 kalenderdagen. De recente voorstellen van een aantal politieke partijen, in het bijzonder wat de ‘immuniteit’ betreft, moeten volgens mij met de nodige voorzichtigheid benaderd worden. Anders lopen we immers het risico dat er belangrijke en historische evenwichten in het gedrang komen. De Senaatscommissie Sociale Zaken is nog maar net begonnen met het bestuderen van deze voorstellen. Ik ga dit zeker op de voet volgen. Ik wil ook benadrukken dat we waakzaam moeten zijn voor nieuwe materialen die nu gebruikt worden bij de vervaardiging van

nieuwe producten. Dramatische situaties zoals bij asbest moeten we te allen tijden vermijden. De oprichting van een register met giftige stoffen of veronderstelde giftige stoffen, in het bijzonder als het over de werkplaats gaat, kan een handig hulpmiddel hierbij zijn. Ik zal de haalbaarheid van dergelijk register bestuderen. Ik hoop dat het AFA niet al te lang hoeft te blijven bestaan. Maar ondertussen wil ik dat eerst alle zaken behandeld worden. Er zijn zeker nog steeds asbestslachtoffers die zich niet aanmelden bij het AFA, omdat ze het bestaan ervan niet kennen - ik denk hier met name aan de zelfstandigen - of omdat ze bang zijn voor een trage behandeling van hun zaak (bv. bij asbestose.). Ik kan alleen maar deze mensen aanmoedigen om zich aan te melden om zo te krijgen waar ze recht op hebben. Tenslotte wens ik ook dat er voor andere ziekten wordt nagegaan of er een link is met asbest. Dat kan alleen maar op basis van epidemiologische en statistische gegevens en uiteraard enkel in overleg met het Beheerscomite van het AFA.“


15

Van 2007 tot vandaag De basiswetgeving van het AFA vindt men terug in een programmawet van 27 december 2006. In deze wet staat aangegeven dat het AFA in werking treedt op 1 april 2007. Dit hield in dat het FBZ ervoor moest zorgen dat tegen die datum alles in orde was zodat het een eventuele aanvraag in behandeling kon nemen en een procedure in gang kon zetten. Dankzij de reeds aanwezige expertise, is het FBZ daar toen in geslaagd. Op 1 april 2007 stonden onze administratieve, medische en preventiediensten klaar om

informatie te verschaffen en konden we de eerste aanvraagformulieren (die reeds waren binnengekomen) officieel in behandeling nemen. Ook de communicatie naar de burger toe verliep vrij vlot. Zo was de gloednieuwe website van het AFA reeds voor 1 april raadpleegbaar, zodat geïnteresseerde burgers er meer informatie konden zoeken of er onze aanvraagformulieren downloaden. Op basis van de eerste reacties was ook reeds een FAQ opgebouwd. De nodige media-aandacht zorgde ervoor dat het AFA vrij snel enige bekendheid genoot bij het brede publiek. Ook de toenmalige ministers Peter Vanvelthoven, Minister van Werk, en Rudy Demotte, Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, ondersteunden het initatief en lanceerden een persbericht naar de media toe. Hoewel de motor van het AFA vrij vlot in gang was gezet, kon de organisatie nog niet volop draaien. Er ontbrak immers nog een koninklijk besluit waardoor het AFA weliswaar al een aanvraag kon behandelen, maar nog geen beslissing kon nemen. De financiële middelen van het AFA waren immers nog niet vast-

gelegd en ook de bedragen van de vergoedingen voor de slachtoffers stonden nog niet vast. Dit besluit werd op 29 mei 2007 in het Staatsblad gepubliceerd, zodat bij het begin van de zomer het AFA de eerste beslissingen kon nemen. Tijdens het 5-jarig bestaan van het AFA is er relatief weinig veranderd aan zijn werking en wetgeving. Uiteraard moet een nieuwe organisatie in het begin soms nog wat zoeken om haar procedures vlot te laten verlopen. Toch was het AFA snel zijn kinderschoentjes ontgroeid. Zo zien we dat de huidige termijnen waarbinnen het AFA een beslissing neemt korter zijn dan 5 jaar geleden. De meest opmerkelijke verandering binnen het AFA vond wellicht reeds in augustus 2007 plaats. Rond die tijd kocht het AFA immers een negenkoppige microscoop aan voor zijn Mesothelioomcommissie. De eerste maanden van 2007 werden de longweefselcoupes nog onderzocht aan de Universiteit te Gent. Met de aanschaf van dit nieuwe apparaat is het AFA momenteel in het bezit van een hoogtechnologische microscoop, waardoor we negen experts naar Brussel kunnen laten komen, die dan tegelijkertijd weefselcoupes kunnen bestuderen en hun adviezen formuleren.

Christine Bogaert “Binnen Abeva proberen we mensen te informeren over het gevaar van asbest en daarnaast ook mensen met raad en daad bij te staan. We zijn een kleine vrijwilligersorganisatie en het is dus soms roeien met de riemen die we hebben, maar toch proberen we de nodige aandacht voor het thema in de media en in de politieke wereld te krijgen. Dat is belangrijk omdat er nog steeds zaken beter kunnen, maar ook omdat preventie nodig is opdat er zo weinig mogelijk nieuwe slachtoffers vallen. Ik kijk er nog steeds van op als ik mensen spreek die zich amper bewust zijn van het gevaar van asbest. Aan de andere kant was ik vroeger zelf ook zo. Mijn vader heeft lang gewerkt voor een internationaal bedrijf in Sint-Jans-Molenbeek. Ze gebruikten daar onder meer asbesthoudende materialen. Toen mijn vader in 1996 ziek werd en 7 maanden later aan mesothelioom overleed,

wisten we dat zijn werk de oorzaak was van zijn overlijden. En toch is mijn moeder in datzelfde bedrijf blijven werken. Ik herinner me nog dat het bedrijf een kleine schadevergoeding had uitbetaald aan mijn moeder en dat zij dat toch wel een mooi gebaar vond. Over de verantwoordelijkheid van het bedrijf dachten we in feite niet na. Acht jaar later zou mijn moeder zelf ook sterven aan mesothelioom. Mijn ouders zijn 57 en 59 jaar jong geworden. Zonder asbest hadden ze veel langer van hun leven kunnen genieten. Zelf ben ik me pas echt in de materie gaan verdiepen toen mijn moeder ziek werd. In 2004 heb ik contact gezocht met Abeva. Omdat de moedertaal van de familie Jonckheere - de stichters van Abeva - Frans is, ben ik langzaam maar zeker de contacten gaan onderhouden met de Nederlandstalige media. Ik schreef en vertaalde ook artikels voor

- Mede-voorzitster ABEVA -

‘Abeva news’. Voor mijn ouders kan ik nu niet veel meer doen, maar ik hoop wel nog iets bij te dragen om het aantal toekomstige slachtoffers binnen de perken te houden. Bij Abeva waren we uiteraard heel blij met de oprichting van het AFA, maar het is niet omdat er nu een Asbestfonds is, dat onze taak erop zit. Het kan nog altijd beter. We blijven hameren op betere rechten voor de slachtoffers. Zo willen we dat het AFA meer asbestgerelateerde ziekten vergoedt (bv. longkanker ten gevolge van asbest) en dat een bedrijf geen ‘juridische immuniteit’ krijgt als een slachtoffer een vergoeding aanvaardt. Bedrijven die uit winstbejag mensen langer hebben laten werken dan nodig, moeten kunnen veroordeeld worden. Daarnaast slingert er nog altijd een hoop asbestvuil rond in België. We vinden dat het dringend tijd wordt dat de vervuiler begint met opruimen.”

“Bij Abeva waren we uiteraard heel blij met de oprichting van het AFA, maar het is niet omdat er nu een Asbestfonds is, dat onze taak erop zit.”


17

Asbestslachtoffers

Wat is mesothelioom ? Definitie Mesothelioom is een zeldzame en zeer krachtige vorm van kanker die het vlies rond de longen (de pleura), de buikholte (het peritoneum) of het hartzakje (het pericard) aantast. We spreken over mesothelioom zodra we de kanker waarnemen op de buitenzijde van pleurale membraan waar de kanker begint. We spreken over een gevorderde vorm van mesothelioom als er een verspreiding is die vertrekt van het oorspronkelijke oppervlak van de pleura naar andere lichaamsdelen, zoals bv. de lymfeklieren, de longen, de borstwand of de organen in de buik.

Pleuraal mesothelioom wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de blootstelling aan asbestvezels (in 80% van de gevallen). Het inademen van die vezels veroorzaakt deze ziekte. Sommige mensen werden aan dergelijke vezels op de werkplaats blootgesteld, terwijl anderen er daarbuiten mee geconfronteerd werden (asbestvezels in de kleren of het haar van werknemers die ze zo mee naar huis namen, ‘vervuiling’ van de omgevingslucht, doe-het-zelfwerk waarbij asbesthoudende materialen werden gebruikt, enz). Roken verhoogt niet het risico om mesothelioom te krijgen.

siteiten).

Symptomen en diagnose

Mesothelioom komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen en het risico neemt toe met de leeftijd.

De vaststelling van mesothelioom gebeurt vaak laattijdig vooral omdat de symptomen niet specifiek zijn (pijn aan de borstkas vaak gepaard met bijvoorbeeld ademnood). De latentietijd tussen de eerste blootstelling en de ontwikkeling van mesothelioom bedraagt vaak 30 tot 40 jaar, soms meer. Bij het AFA wordt de diagnose bevestigd door middel van pathologische anatomie. De biopsies worden altijd geanalyseerd door een college van experts (Mesothelioomcommissie samengesteld uit 9 eminente leden van Belgische univer-

Hoewel de incidentiegraad de afgelopen 20 jaar is toegenomen, is mesothelioom nog altijd een relatief zeldzame kanker. Zo noteerde het Belgische kankerregister 2,5 gevallen op 100.000 inwoners voor mesothelioom in het jaar 2008. Ter vergelijking: in Nederland bedraagt de incidentiegraad circa 3 gevallen op 100.000 inwoners en in Frankrijk is dit slechts 1,8 op 100.000 inwoners. België heeft momenteel een vrij hoog gemiddelde omdat het gedurende meerdere jaren de grootste gebruiker van asbest was (per kilo per inwoner).

Het is een bijzonder agressieve kwaadaardige tumor. De behandeling van mesothelioom met conventionele therapieën blijkt niet efficiënt te zijn en de patiënten hebben op dit ogenblik jammer genoeg slechts een gemiddelde overlevingsduur van 6 tot 12 maanden na de diagnose.

AFA verslag - Asbestslachtoffers

19

Wat is asbestose ? Definitie Asbestose is - volgens de Belgische wetgeving - een interstitiële, diffuse en progressieve fibrose van de long veroorzaakt door asbest. Door het langdurig inademen van asbeststof onstaat een fibrose van het longweefsel dat op zijn beurt ademhalingsmoeilijkheden veroorzaakt. De ingeademde vezels zijn klein van afmeting en worden afgezet in de kleine luchtwegen waar ze tot in de longblaasjes gaan. In deze blaasjes veroorzaken ze een

ontstekingsreactie die leidt tot de fibrose. Het risico om een asbestose te ontwikkelen is evenredig met de intensiteit van de blootstelling (hoeveelheid vezels en duur). Er bestaat helaas geen behandeling die het proces kan omkeren, maar toch heeft men vastgesteld dat een onmiddellijke stopzetting van de asbestblootstelling het mogelijk maakt de evolutie van de ademhalingsmoeilijkheden te vertragen. Er is een consensus onder experts om te stellen dat asbestose zich niet ontwikkelt onder een minimumblootstellingsdrempel van 25 vezeljaren (25 vezels/cm³ lucht/jaar). Het is waarschijnlijk dat deze aandoening, die nu al minder voorkomt in het arbeidsmilieu, volledig zal verdwijnen in de komende jaren. Het AFA neemt ook de vergoeding ten laste van slachtoffers met bilaterale diffuse pleuraverdikkingen omdat de oorzaak en het gevolg van deze ziekte hetzelfde is als voor asbestose. We stellen de ziekte dus gelijk met asbestose. In het geval van pleurale plaques (die geen effect hebben op de ademhaling) beschouwen we deze ziekte louter als een teken dat er een blootstelling is geweest.

Symptomen en behandeling De initiële symptomen van asbestose zijn weinig specifiek en ontwikkelen zich progressief. Zo is er vaak een progressieve benauwdheid, aanvankelijk beperkt tot momenten waarop men inspanningen levert, soms vergezeld van een hoest. De ademhaling wordt moeilijker naarmate de asbestose evolueert. Sommige patiënten vertonen soms wat men trommelstokvingers noemt (verdikking en verbreding van de vingeruiteinden) of worden blauw onder de nagels en rond de mond. De ademhalingsproblemen verergeren progressief en in ongeveer 15% van de gevallen doet zich een ademhalingsinsufficiëntie voor. Het risico op longkanker is aanzienlijk hoger voor een persoon die rookt en die aan asbest is blootgesteld geweest. Geen enkele behandeling geneest longfibrose. Men kan alleen de symptomen verzachten (met behulp van bijvoorbeeld bronchodilatoren of ademhalingskinesitherapie). De gevorderde stadia van de ziekte kunnen zuurstoftherapie thuis noodzakelijk maken.

Georges Dallemagne “Toen men me aanbod om voorzitter van het Beheerscomité te worden, sprak me dat onmiddellijk aan. Als arts en als parlementslid heb ik in mijn leven heel wat zieken en slachtofferverenigingen gesproken en het heeft me altijd geschokt dat onze maatschappij zo lang getalmd heeft alvorens slachtoffers te vergoeden, en dat ondanks onze kennis van de problematiek. Ook de onderhandelingen over de oprichting van het AFA hebben te lang geduurd. Als we spreken over het verbieden van gevaarlijke producten zoals asbest en het vergoeden van de slachtoffers ervan, dan heeft onze maatschappij een onmiskenbare verantwoordelijkheid. Om mijn taak hier naar behoren te vervullen, heb ik een aanvullende opleiding gevolgd en een briefing over de asbestproblematiek gekregen. Voor een aantal agendapunten over asbest in het Beheerscomité, is er op voorhand

- Voorzitter van het Beheerscomité -

overleg in het kadercomité tussen de gedelegeerden van werkgevers- en werknemerszijde. Als voorzitter bestaat mijn taak erin om er zorg voor te dragen dat de sociale partners de bestuursovereenkomst goedkeuren en dat het Fonds deze naleeft. Daarvoor moeten we goed communiceren over de activiteiten van het AFA en de onderzoeksduur van de mesothelioomdossiers verbeteren omdat deze hoogdringend zijn. Zelf wil ik graag optreden als bemiddelaar, maar ook een tussenen contactpersoon zijn voor de sociale partners. Als parlementslid wil ik het standpunt van het AFA in de politieke wereld laten horen. Ik krijg hierbij heel wat hulp van het bestuur dat zijn dossiers erg bekwaam voorbereidt. We kunnen de kennis over en de competenties van het AFA verbeteren door op een efficiente manier te communiceren, maar ook door meer asbestgerelateerde

ziekten te erkennen (keel- of longkanker bv.). Ik besef dat het moeilijker zal worden om correcte diagnoses op te maken, maar zo’n erkenning zou wel rechtvaardiger zijn. Voor mij is dit erg belangrijk, net zoals meer wetenschappelijk onderzoek voeren en daarvoor de nodige middelen vrij te maken. Op die manier kunnen we misschien ooit een geneesmiddel vinden, of op zijn minst een behandeling die het leven van mesothelioompatiënten kan verlengen. Er zijn politieke voorstellen die de akkoorden tussen de sociale partners in vraag stellen, maar persoonlijk zou ik geen akkoorden aanpassen die de oprichting van het AFA mogelijk gemaakt hebben. Overigens, als België op wereldvlak het voortouw kan nemen in de problematiek van de antipersoonsmijnen, waarom kunnen we dan niet hetzelfde doen bij asbest en hier onze verantwoordelijkheid opnemen?”

“ Als voorzitter wil ik graag optreden als bemiddelaar, maar daarnaast wil ik ook een tussenen contactpersoon zijn voor de sociale partners”


21

Profiel van de slachtoffers Als we de cijfers bij de hand nemen, dan zien we dat er gemiddeld jaarlijks 180 mesothelioomslachtoffers werden erkend door het AFA. Voor asbestose gaat het om gemiddeld 126 slachtoffers per jaar. In totaal heeft het AFA op een periode van bijna 5 jaar 1505 asbestslachtoffers erkend. Aangezien niet enkel het slachtoffer recht heeft op een vergoeding, maar ook eventuele nabestaanden, is het aantal mensen dat een vergoeding kreeg of krijgt van het AFA een stuk hoger.

Aantal slachtoffers Hoewel om het even welk gebruik van asbest in België al ruim 10 jaar verboden is, blijft het aantal mensen dat op jaarbasis een asbestziekte krijgt relatief stabiel. Bij de start van het AFA zien we een piek in het aantal erkende asbestlachtoffers (337 in 2007), maar dat komt vooral door de hoeveelheid aanvragen die onderzocht werden bij de prille start. Vanaf 2009 zien we dat het AFA jaarlijks gemiddeld zo’n 271 nieuwe asbestslachtoffers erkent.

Meest voorkomende blootstelling bij mesothelioompatienten 2007*

2008

2009

2010

2011

2012*

TOT

100

162

109

93

127

7

598

Zelfstandigen

0

11

6

12

12

1

42

Openbare sector

0

4

5

2

3

0

~ Openbare sector**

0

10

12

6

5

Buurt van fabriek

0

3

8

1

Samenwonenden

0

10

5

Hobby

0

6

Andere omgeving

0 22

Privésector

Andere

Aantal slachtoffers erkend door het AFA Mesothelioom

Asbestose

Totaal

2007*

122

215

337

2008

255

75

330

2009

175

97

272

2010

135

135

270

2011

184

88

272

16

8

24

887

618

1505

2012* Totaal

Meest voorkomende blootstelling bij asbestosepatienten 2007*

2008

2009

2010

2011

2012*

TOT

207

63

90

129

85

5

579

Zelfstandigen

0

1

2

0

2

1

6

14

Openbare sector

0

0

2

1

0

1

4

1

34

~ Openbare sector**

8

2

3

2

0

1

16

4

0

16

Buurt van fabriek

0

0

0

0

0

0

0

1

4

0

20

Samenwonenden

0

0

0

0

0

0

0

8

7

6

3

30

Hobby

0

0

0

0

0

0

0

42

17

9

16

3

87

Andere omgeving

0

0

0

0

0

0

0

7

5

4

7

1

46

Andere

0

9

0

3

1

0

13

* Alle statistieken in dit rapport betreffen de periode 1 april 2007 t/m 29 februari 2012. ** ~ Openbare sector houdt in: personeelsleden van Belgacom, NMBS, gemeenten, provincies en het leger.

Privésector

Meest voorkomende beroepen van slachtoffers * De overgrote meerderheid van de aanvragen (78%) komt uit de privésector. Bij mesothelioom zien we een aantal omgevingsslachtoffers (18%), terwijl er bij asbestose geen omgevingsslachtoffers zijn, en dit omdat je over het algemeen zeer lang en uitvoerig aan asbest moet zijn blootgesteld om deze ziekte te ontwikkelen. Een klein deel van de slachtoffers komt uit de publieke sector, maar dat kan verklaard worden omdat er in deze sector minder met asbest gewerkt werd. Het lage aantal zelfstandigen is dan weer moeilijker te verklaren. Mogelijk zijn er nog steeds zelfstandigen die geen aanvraag bij het AFA indienen omdat ze bijvoorbeeld niet op de hoogte zijn van het bestaan van het AFA. We komen hier later op terug.

Gevaarlijkste beroepen 89% van de slachtoffers is met asbest in aanraking gekomen op de werkvloer. Bij de meest gevaarlijke beroepen (naast de werknemers van bedrijven waar asbest verwerkt werd) vinden we loodgieters, lassers en plaatwerkers, gevolgd door vakmannen, bouwvakkers en havenarbeiders. Ook ovenarbeiders, walsers, electriciens en arbeiders uit de houtsector worden af en toe het slachtoffer van een asbestziekte. Hoewel bij mesothelioom

Mesothelioom

Asbestose

Totaal

Loodgieters, lassers, plaatwerkers

144

149

293

Vakmannen en productiearbeiders

89

45

134

Bouwvakkers

83

77

160

Havenarbeiders, magazijniers

53

61

114

Ovenarbeiders, walsers

40

49

89

Electriciens

47

43

90

Arbeiders uit de houtsector

52

38

90

8

14

22

35

17

52

137

112

249

688

605

1293

Werfleiders Andere techniekers Andere beroepen Totaal en asbestose dezelfde beroepen terugkeren als ‘meest gevaarlijk’, zien we wel dat mesothelioom veel meer voorkomt bij vakmannen, terwijl we bij havenarbeiders in verhouding meer asbestoseslachtoffers zien.

Leeftijd en geslacht De meeste slachtoffers van mesothelioom krijgen tussen hun 65ste en 74ste verjaardag te horen dat ze kanker hebben. Omwille van de vaak lange latentietijd tussen het moment

van blootstelling en het moment waarop iemand ziek wordt, krijgen de meeste mensen de ziekte pas op oudere leeftijd. Slechts 10% onder hen zijn jonger dan 55 jaar. Voor asbestose zijn de cijfers gelijkaardig. Slechts 5% van de slachtoffers is jonger dan 55 jaar. Op 618 personen zijn er zelfs maar 3 die al voor hun 45ste verjaardag geconfronteerd werden met asbestose. Doordat de meeste slachtoffers op hun werk zijn blootgesteld aan asbest en het in hoofd-

* Voor de periode van 1 april 2007 tot en met 29 februari 2012. Niet opgenomen in deze tabel: (a) slachtoffers waarbij de blootstelling aan asbest niet-professioneel is

(b) slachtoffers waarvan het beroep onduidelijk is


23

zaak gaat om mensen die handenarbeid hebben gedaan, zijn de meeste slachtoffers mannen. Voor mesothelioom zien we dat 110 op 887 slachtoffers (ofwel 12%) van het vrouwelijk geslacht is. Bij asbestose zien we zelfs nog veel minder vrouwen, ook al omdat hier in principe een zeer lange blootstelling nodig is. Zo zijn er slechts 14 vrouwen op 618 slachtoffers (ofwel 2,2%).

De cijfers in perspectief Internationaal vergeleken valt België met deze cijfers in de middenmoot. Als we deze cijfers naast die van 20 andere Europese landen leggen**, dan zien we dat er bv. in het Verenigd Koninkrijk en Nederland meer slachtoffers zijn. Toch is het erg gevaarlijk om zulke vergelijkingen te maken, omdat elk land anders registreert. Ook in België bestaat er discussie over het aantal asbestslachtoffers. Zo registreerde het Belgische kankerregister voor de periode 2007-2008 bijvoorbeeld 503 gevallen van mesothelioom. Het gaat hier om het aantal mensen waarbij een arts in België de diagnose van mesothelioom opstelde. Het AFA erkende tijdens diezelfde periode slechts 377 personen. Ook al zijn deze cijfers niet helemaal vergelijkbaar (bv.: de datum diagnose kanker is niet dezelfde als de datum waarop wij een aanvraag ontvan*

Leeftijd en sekse mesothelioomslachtoffers*

Leeftijd en sekse asbestoseslachtoffers* Man

Vrouw

Totaal

2

0

2

45 - 54

26

0

26

198

55 - 64

145

1

146

35

357

65 - 74

242

7

249

214

33

247

> 75

188

6

194

777

110

887

Totaal

604

14

618

Man

Vrouw

Totaal

< 45

10

3

13

< 45

45 - 54

61

11

72

55 - 64

170

28

65 - 74

322

> 75 Totaal

gen), toch is het aantal asbestslachtoffers bij het kankerregister opvallend hoger. Maakt asbest in België dan meer slachtoffers dan wat de AFA-cijfers aangeven? Helaas wel. We leggen u uit hoe zoiets kan. Wie geen aanvraag bij het AFA indient (of niet weet dat dit kan), kan ook geen vergoeding krijgen. Weliswaar proberen we via allerhande campagnes het AFA zo bekend mogelijk te maken, maar helaas kunnen we niet uitsluiten dat hier en daar iemand de boot mist. Zo zien we dat slechts 3,2% van de aanvragen van zelfstandigen komt. We vermoeden dat sommigen niet weten dat ze een aanvraag kunnen indienen. Onder meer omwille van het medisch geheim hebben we niet het recht om bij het kankerregister de identiteit van alle slachtoffers op te vragen. We kunnen ze dus helaas niet zelf contac-

teren. Een andere verklaring voor het lager aantal geregistreerde slachtoffers bij het AFA ligt bij ons onderzoek dat op zoek gaat naar de blootstelling. Hierdoor zien we dat sommige patiënten die bij het kankerregister geregistreerd staan als mesothelioompatiënten binnen het AFA niet erkend kunnen worden omdat ze niet in België aan asbest werden blootgesteld. Hoeveel mesothelioomslachtoffers ons land werkelijk telt, weet niemand, maar wellicht is 250 gevallen van mesothelioom per jaar een redelijke inchatting van de ware impact van asbest op onze maatschappij.

Alle statistieken in dit rapport betreffen de periode 1 april 2007 t/m 29 februari 2012. Het gaat om de leeftijd van het slachtoffer op het moment dat hij zijn aanvraag bij het AFA indiendde.

** Enkele voorbeelden: 2,5 gevallen op 100.000 inwoners in België t.o.v. 8 in het Verenigd Koninkrijk, 3 in Nederland, 1,8 in Frankrijk en minder dan 1 in Spanje.

Willy Verhelst “In 1989 begon ik te voelen dat er iets niet klopte. Ik was snel kortademig en op het werk moest ik meer inspanningen leveren. Ik vreesde dat het aan mijn hart lag, tot ik een cardioloog ging opzoeken. Die adviseerde me naar een longarts te gaan. Daar heb ik een heel aantal testen gedaan. Zo heeft hij onderzocht of ik geen astma had, maar uiteindelijk was de conclusie zo klaar als een klontje: ‘asbestose’. Eerlijk waar, ik wist toen niet eens wat dat was. De arts heeft dat toen uitgelegd en dan ga je zelf ook wat op zoek naar informatie. Mijn vrouw en ik hebben toen veel schrik gehad. Wat als het erger wordt? Ga ik nog kunnen werken? Het idee dat je wel eens aan deze ziekte zou kunnen sterven, komt al eens voorbij in je gedachten. De longarts adviseerde ons om elke zes maanden opnieuw op consultatie te komen. Sedertdien ben ik ook begonnen puffers te gebruiken.

- Asbestoseslachtoffer -

Elke ochtend en elke avond haal ik er zo’n puffer bij. Als het even fysiek wat moeilijker gaat, dan neem ik nog een derde. Dat doe ik nu al 20 jaar lang. Mijn vrouw houdt ook een oogje in het zeil zodat ik het niet vergeet. Op consultatie gaan, doe ik wel niet meer elke 6 maanden omdat mijn ziekte nu stabiel is. Ik ga nu elk jaar naar de dokter en het blijft toch altijd een beetje bang afwachten. Bij een verkoudheid pas ik ook altijd extra hard op. Hopen op genezing is voorlopig niet aan de orde. Die asbestvezels zitten in mijn longen en zullen er niet snel uitgeraken. Mijn vrouw en ik leven gewoon verder, maar de angst voor asbest blijft altijd wel ergens hangen. Ik was trouwens maar 46 toen ik hoorde dat ik asbestose had en ik ben dus gewoon blijven werken. Op karakter dan. Mijn collega’s zagen vaak niet eens dat ik serieus aan het afzien was.

Ik heb in mijn leven een aantal risicoberoepen gehad waar de aanwezigheid van asbest niet uit te sluiten was, ook al kende ik toen het gevaar er niet van. In 1961 ben ik - als 19-jarige gast - in de haven gaan werken. Ik was er chauffeur en hielp zo mee bij het laden en lossen van allerhande materiaal in mijn vrachtwagen. Zo heb ik indertijd veel naar de Eternit-fabriek gereden. Daar haalde ik dan asbesthoudende producten op om die dan naar een magazijn aan de haven te brengen. Ik herinner me nog goed dat er op die momenten soms heel wat stof dwarrelde. Maar ja, wisten we toen veel dat we tussen een levensgevaarlijk goedje stonden... Als ik nu over straat loop en ik zie een jonge gast aan zijn dak werken, dan hoop ik maar dat hij weet waar hij mee bezig is. Je ziet die asbestvezels niet, maar - geloof me vrij - het is een gevaarlijk goedje!”

“Mijn vrouw en ik hebben toen veel schrik gehad. Wat als het erger wordt ?”


25

Van aanvraag tot vergoeding

Indienen van een aanvraag Om een vergoeding aan te vragen bij het AFA, moet men een aanvraag indienen via formulieren die men van de website kan downloaden. Van bij het begin hebben het AFA en het FBZ ervoor gezorgd dat hun formulieren op elkaar zijn afgestemd. Aanvragen van asbestslachtoffers worden immers automatisch door beide instellingen onderzocht, ongeacht of het slachtoffer het aanvraagformulier van het AFA of het FBZ heeft gebruikt.

Het grote aantal mesothelioomaanvragen bij de beginperiode van het AFA valt te verklaren doordat alle personen die al een vergoeding voor deze ziekte kregen van het FBZ automatisch binnen het AFA werden erkend. Voor de slachtoffers die een vergoeding kregen voor asbestose lag het enigszins anders, omdat hier heel wat lopende dossiers van het FBZ opnieuw moesten onderzocht worden. Deze slachtoffers hebben van ons een brief gekregen om voor 1 april 2010 een aanvraag bij het AFA in te dienen. Dit verklaart het hoge aantal aanvragen in 2008 en 2009.

Slachtoffers met een aanvraag voor mesothelioom 300

De toekenningsdienst coördineert het onderzoek van de aanvraag: administratieve medewerkers werken samen met ingenieurs en artsen om zo snel mogelijk een beslissing te nemen. De administratieve medewerkers kunnen het meeste werk uitvoeren zonder de aanvrager bijkomende vragen te stellen. Als er toch informatie ontbreekt, dan zullen ze eerst andere bronnen raadplegen om deze informatie te achterhalen. Soms vragen ze ook medische gegevens op bij de arts van het slachtoffer, maar in principe niet zonder deze laatste daarvan te verwittigen.

Slachtoffers met een aanvraag voor asbestose 800 700

250

600 200 150

500 400

268 227

100

158

196

690

300

200

200

50

717

367

335

100 30

0 2007*

2008

2009

2010

2011

2012*

151 26

0 2007*

2008

2009

2010

2011

2012*

* Alle statistieken in dit rapport betreffen de periode 1 april 2007 t/m 29 februari 2012. Naast bovenstaande aanvragen komen er bij het AFA ook aanvragen binnen voor andere (niet erkende) ziekten, zoals bv longkanker. Tussen 1 april 2007 en 29 februari 2012 bereikten ons in totaal 79 aanvragen voor andere ziekten.

AFA verslag - Van aanvraag tot vergoeding

27

Jo Meganck “De eerste maanden van het AFA waren moeilijk. De wetgeving was pas klaar op het moment dat de aanvragen al volop begonnen binnen te stromen. Procedures waren nog in ontwikkeling. Bovendien hadden veel mensen die bij het FBZ al voor een asbestziekte erkend waren, ook onmiddellijk recht op een vergoeding van het AFA. We moesten hen daarvan uiteraard zo vlug mogelijk verwittigen en dat bracht wel wat extra werk met zich mee. Ondertussen zijn de kinderziektes overwonnen en kunnen we de meeste vragen snel beantwoorden. De mensen die bij ons komen aankloppen, hebben vaak zeer slechte medische vooruitzichten. Ze willen weten wanneer en in welke mate het AFA hen en hun naasten financieel kan ondersteunen. Zeker als het gaat om jonge mensen, zijn die verhalen schrijnend. Gelukkig zijn dit eerder uitzonderingen.

- Medewerker Nederlandstalige toekenningsdienst -

Binnen onze dienst volgen we de aanvragen van zeer nabij op. Als het nodig is, contacteren we de behandelende artsen voor medische inlichtingen. Samen met onze ingenieurs proberen we zo nauwkeurig mogelijk te achterhalen waar en wanneer iemand met asbest in aanraking is gekomen. Dat kan soms tientallen jaren geleden zijn. Het is dan ook niet altijd eenvoudig en het neemt vaak heel wat tijd in beslag om al die gegevens bij mekaar te zoeken. We moeten regelmatig een beroep doen op onze collega’s van de Rijksdienst voor Pensioenen en van de RSZ, die oude documenten letterlijk uit hun kelders gaan opdiepen. Toch is het belangrijk de omstandigheden van de blootstelling na te gaan omdat mensen die voor hun beroep met asbesthoudende materialen moesten werken, ook een schadeloosstelling van het FBZ kunnen krijgen als ze een asbest-

ziekte hebben opgelopen. Een snelle, maar vooral een correcte beslissing is altijd onze eerste bekommernis. Het gebeurt ook dat we telefoons en mails krijgen van mensen die bezorgd zijn omdat ze denken dat ze met asbest in aanraking gekomen zijn. Als we zelf geen afdoend antwoord kunnen geven, proberen we hen door te verwijzen naar de juiste persoon, bijvoorbeeld één van onze ingenieurs. Zo kunnen zij de mensen vaak geruststellen. Naar de toekomst toe hoop ik dat het aantal aanvragen, in het bijzonder voor mesothelioom, gestaag afneemt en dat het AFA op een dag overbodig wordt. Ondertussen zou ik graag zien dat sommige ziekten die vandaag niet vergoed worden door het AFA maar toch (mee?) veroorzaakt worden door asbest, weldra op de lijst van vergoedbare ziekten kunnen geplaatst worden.”

“Ik zou graag zien dat sommige ziekten die vandaag niet vergoed worden door het AFA, maar toch (mee?) veroorzaakt worden door asbest, weldra op de lijst van vergoedbare ziekten kunnen geplaatst worden.”

Ondergaan van een medisch onderzoek Nadat de toekenningsdienst een dossier heeft aangemaakt, wordt dit onmiddellijk aan de medische dienst overhandigd. Deze gaat na of de aanvrager effectief een ziekte heeft waarvoor hij een vergoeding kan krijgen.

Afhankelijk van de ziekte Als het om mesothelioom gaat, gebeurt het onderzoek louter op basis van histologische stukken of coupes van pleuraal weefsel. Een Mesothelioomcommissie (onafhankelijk van het AFA) bekijkt het aangebrachte materiaal en formuleert een advies op basis hiervan. Gezien de ernst van deze ziekte roepen we

in dergelijke gevallen eventuele slachtoffers nooit op voor een medisch onderzoek. Voor asbestose of bilaterale diffuse pleuraverdikkingen moet er absoluut een controle van de longfunctietests worden uitgevoerd om de eventuele gevolgen van de asbestblootstelling op de longfunctie te evalueren. De patiënt wordt dus voor onderzoek opgeroepen. Eenmaal de patiënt op consultatie komt bij de arts van het AFA, doet deze laatste het volgende: • Hij bestudeert de CT-scan van de thorax. Die scan kan bijvoorbeeld pleurale plaques of een andere asbestziekte aantonen. • Hij voert een longfunctietest en diffusiemeting uit. Die kunnen eventueel een restrictief syndroom aantonen (vermindering van longvolume).

asbestlichaampjes of asbestvezels te vinden, die een effectieve blootstelling bewijzen. Dit type onderzoek wordt uitgevoerd in het laboratorium voor mineralogie en opsporing van deeltjes van het Universitair Ziekenhuis Erasmus in Brussel.

Wat denken de patiënten ? Het Fonds voerde in 2011 een tevredenheidsonderzoek uit bij alle bezoekers die bij de instelling over de vloer kwamen voor een medisch onderzoek. De resulaten waren uitermate goed. 94% zegt tevreden of zeer tevreden te zijn. Ook bij meer diepgaande vragen over de klantvriendelijkheid van het administratief en medisch personeel, de onderzoekslokalen, de algemene communicatie,... bleek telkens meer dan 90% van de bezoekers tevreden te zijn.

Eventueel kan een patiënt een bronchofibroscopie (onderzoek van de bronchiën) hebben ondergaan, samen met een BAL (bronchoalveolaire lavage) als de ademhalingsfunctie dit toeliet. We kunnen een mineralogische analyse van deze BAL uitvoeren, waardoor het mogelijk is om


29

Dr. Joël Thimpont “Sinds enkele jaren ben ik verantwoordelijk voor de Franstalige medische dienst van het AFA en van het FBZ. Zo heb ik een multidisciplinaire, gespecialiseerde ploeg (KNO, arbeidsgeneesheren, toxicologen, pneumologen...) onder mijn hoede, die goed samenwerkt met onze administratieve diensten. Naar buiten toe, delen we - wat het AFA betreft - onze expertise met pneumologen, radiologen, anatoompathologen en arbeidsgeneesheren. Zelf publiceer ik regelmatig artikelen over deze problematiek in wetenschappelijke tijdschriften en geef ik ook regelmatig conferenties over dit onderwerp. Dat het AFA nu bestaat, heeft te maken met een reële behoefte van artsen en wetenschappers aan het begin van de jaren 2000 om over een mesothelioomregister te beschikken. Die behoefte werd ondersteund door een formele vraag van de Minister van Volksgezondheid in 2002.

- Coördinator Franstalige medische dienst -

Het doel van die vraag was enerzijds om een betrouwbaar kadaster te verkrijgen dat deze ziekte voor ons land in kaart zou brengen en anderzijds om het mogelijk te maken om omgevingsslachtoffers te gaan vergoeden. Als ik zelf van iets spijt heb, dan is het dat ik, als vertegenwoordiger van het medisch korps, niet heb kunnen meewerken aan de oprichting van het AFA. Positief aan dit verhaal is dat er zo een eerste eerste stap werd gezet naar de erkenning van een niet-beroepsgebonden kanker. Het is aan ons om actief en waakzaam te blijven zodat we nog meer voordelen kunnen verkrijgen voor zowel de sociaal verzekerden als de zelfstandigen. Verder moeten we de patienten en de artsen die een asbestziekte constateren of vermoeden vragen en zelfs aandringen om altijd een aanvraag tot schadeloosstelling in te dienen.

Veel mensen hebben met asbest gewerkt of zijn er indirect mee in contact geweest (de zgn. omgevingsblootstellingen), maar toch doen nog niet alle slachtoffers een aanvraag. Hoe zoiets kan? Volgens mij zijn daarvoor meerdere verklaringen mogelijk. Allereerst kan zo’n ziekte ontstaan na de pensionering van een blootgestelde persoon (niet evident om dan nog het verband met het werk te zien). Daarnaast wordt er niet grondig genoeg onderzocht en weten de gepensioneerden te weinig over hun professionele blootstelling. Tenslote speelt ook de wijze waarop ons sociaal zekerheidssysteem is georganiseerd een rol. Om met een postieve noot te eindigen: de oprichting van het AFA heeft onze kennis van asbestziekten zeker vergroot en we werken nu nauwer samen met enkele toonaangevende specialisten van onze universiteiten en algemene ziekenhuizen.”

“Dankzij de oprichting van het AFA is onze kennis op het gebied van asbestziekten vergroot en werken we nu nauwer samen met enkele toonaangevende specialisten van onze universiteiten en algemene ziekenhuizen.”

Mesothelioomcommisie De leden (in alfabetische volgorde) • Dr. David Creytens Universitair Ziekenhuis Antwerpen • Dr. Caroline Geers Universitair Ziekenhuis Brussel • Dr. Gilberte Hermans Université de Liège • Dr. Marleen Praet (Voorzitster) Universitair Ziekenhuis Gent • Dr. Myriam Remmelink CUB-ULB - Hôpital Erasme • Dr. Hilde Vande Walle Centrum voor Pathologische Morfologie Brussel • Dr. Jozef Van Goethem Middelheimziekenhuis Antwerpen • Dr. Eric Verbeken UZ Leuven - UZ St. Rafaël • Dr. Birgit Weynand Clinique universitaire Mont-Godinne

De werking De Mesothelioomcommissie bestaat uit negen leden, afkomstig van verschillende universiteiten van ons land. Het gaat om ana-

toompathologen, die één keer per maand op het AFA bijeenkomen om daar histologische stukken of coupes te analyseren die afkomstig zijn van een patiënt of een overledene. De coupes worden gekleurd en onderzocht onder een microscoop, waarna de leden van de commissie hun bemerkingen noteren. Als de commissie overeenstemt om een bepaald standpunt in te nemen, wordt de conclusie onmiddellijk genoteerd. Indien er evenwel geen consensus is, dan wordt er een besluit opgemaakt dat het aantal aanwezige leden vermeldt en de naam van de leden die bedenkingen hadden. In de mate van het mogelijke zullen de leden nieuwe coupes of kleuringen onderzoeken om zo tot een éénsluidend advies te komen. Er zijn zes mogelijke eindconclusies : • Het gaat om een mesothelioom. Er is geen twijfel over de diagnose. • Het kan overeenkomen met een mesothelioom. Er heerst nog enige twijfel, maar het sluit het beste aan bij een mesothelioom. Het microscopisch rapport legt uit waarom er enige twijfel is. • Er is geen zekerheid. De diagnoses zijn verschillend Het microscopisch rapport

legt de onzekerheid betreffende de diagnose uit en vertelt welke mogelijkheden er zijn. • Waarschijnlijk gaat het niet om een mesothelioom. Het profiel komt niet overeen, of er zijn meer argumenten tegen dan voor. • Geen mesothelioom. De reden wordt toegelicht in het microscopisch rapport. • Er is geen diagnose mogelijk. Het advies wordt zowel elektronisch als op papier bijgehouden en zal in principe worden opgevolgd bij het vervolg van de procedure.


31

Bepalen van de blootstelling De meeste slachtoffers van mesothelioom wonen in de provincies Antwerpen, VlaamsBrabant en Oost-Vlaanderen. In Wallonië is Henegouwen het zwaarst getroffen. Niet toevallig liggen de gebieden met de meeste slachtoffers in de buurt van de asbestproducerende fabriek van Eternit in Kappele-opden-Bos. Het gaat hier wel om de woonplaats van het slachtoffer op het moment dat hij een aanvraag doet. Aangezien asbestziekten vaak pas tientallen jaren na de blootstelling tot uiting komen, moeten we deze cijfers wel met het juiste korreltje zout lezen.

Aantal erkende slachtoffers van mesothelioom per 10.000 inwoners *

Onze dienst Preventie onderzoekt de vraag ’hoe, wanneer, waar...’ iemand werd blootgesteld aan asbest. Dit team van hoofdzakelijk industrieel ingenieurs kijkt niet alleen of er een blootstelling is geweest en hoe die is verlopen, maar ook of die bloostelling wel voldoende aanwezig was om een bepaalde ziekte te veroorzaken. Expertise is nodig en aanwezig, want elk onderzoek verloopt weer anders. Soms kan een beslissing genomen worden op basis van gegevens op papier, terwijl in andere gevallen men contact zal opnemen met het bedrijf, het slachtoffer of zijn naaste omgeving om meer informatie te verkrijgen.

* De cijfers hebben betrekking op het totaal aantal erkende dossiers voor alle slachtoffers van mesothelioom die het AFA heeft erkend van 1 april 2007 tot 29 februari 2012

Joeri Luts “Het bepalen van een asbestblootstelling is geen gemakkelijke opdracht. Het grootste probleem is dat mensen 20 tot 40 jaar geleden in aanraking zijn geweest met asbest. We voeren ons onderzoek dus lang na de feiten en daarom moeten we ons vaak baseren op verklaringen of op informatie van bedrijven. 40 jaar na datum bestaan een heel aantal bedrijven evenwel niet meer. We zijn in feite bezig met het reconstrueren van een historische blootstelling. Als blijkt dat een mesothelioomslachtoffer inderdaad aan asbest werd blootgesteld, dan voeren we in principe geen bijkomend onderzoek meer uit. Bij asbestose ligt het iets complexer omdat je die ziekte enkel krijgt na een langdurige en veelvuldige blootstelling. We onderzoeken hier ook of de blootstelling ‘voldoende’ is geweest om te kunnen zeggen dat iemand asbestose heeft. Zo vereisen we voor asbestose een blootstelling

- Directeur dienst Preventie & risicoanalyse -

van minimaal 25 vezeljaren. We spreken over één vezeljaar als men zich gedurende één werkjaar in een ruimte bevindt met 1 asbestvezel per cm³. 25 asbestvezels op 1 cm³ klinkt veel, maar een asbestvezel is slechts 0,005 millimeter groot. Op basis van onze ervaring en enkele erkende lijsten kunnen we voor een activiteit bepalen hoe hoog een concentratie ingeademde asbestvezels was. Neem nu dat iemand jarenlang met een hogedrukreiniger golfplaten heeft gekuisd. We weten dat iemand die één jaar lang dat soort werk 8 uur per dag heeft gedaan 5 vezels/cm³ heeft ingeademd. Als deze persoon nu 5 jaar lang zo heeft gewerkt, dan is hij dus 25 vezeljaren blootgesteld aan asbest. Het aantal asbestvezels is in die mate hoog dat iemand het risico loopt om asbestose te ontwikkelen of reeds te hebben. Asbest is jammer genoeg nog steeds ‘overal’ aanwezig. In België zijn

alle ondernemingen verplicht om een asbestinventarisatie op te maken. Ze moeten dus kunnen zeggen of er asbest in hun gebouw zit en in welke mate. Particulieren moeten oppassen met huizen die ouder dan 30 jaar zijn. Vooral de aanwezigheid van leien, golfplaten, oude isolatie van verwarmingsinstallaties e.d. kunnen een aanwijzing zijn dat er asbest zou kunnen zijn. De gouden regel luidt: ‘Als je niet weet of er asbest is, kom er dan ook niet aan!’ Er zijn heel wat gespecialiseerde firma’s die kunnen helpen. Sommige bedrijven weten ook niet dat ze ons kosteloos kunnen vragen om metingen bij hen uit te voeren. De wetgever laat dat toe in het kader van de preventie van beroepsziekten (in feite dus bij het FBZ). Het is wel zo dat we bij deze metingen slechts de aanwezigheid van asbest bepalen. We spreken ons niet uit over de eventuele concentratie.”

“De gouden regel luidt: ‘Als je niet weet of er asbest is, kom er dan ook niet aan!”


33

Nemen van een beslissing Het AFA erkent gemiddeld 180 mesothelioomslachtoffers per jaar. Over alle jaren heen, zien we dat bijna 89% van het aantal beslissingen voor mesothelioomaanvragen een positief antwoord krijgt.

dienen voor asbestose in werkelijkheid niet lijden aan deze ziekte, maar ‘slechts’ pleurale plaques hebben. Voor deze laatste aandoening keert het AFA geen vergoeding uit. Slachtoffers van pleurale plaques ondervinden in hun dagelijks leven immers geen ‘last’ van de asbestvezels in hun longen, ook al zijn ze inderdaad aanwezig.

Voor asbestose zien we dat het aantal positieve belissingen een heel stuk lager ligt. Het is zo dat 71% van de aanvragen niet leidt tot een positieve beslissing. Hoe kan dit? Omdat heel wat mensen die een aanvraag in-

Als we vaststellen dat een slachtoffer effectief een asbestose heeft opgelopen, vergt het ons ook iets meer tijd om een beslissing te nemen dan bij een mesothelioomaanvraag. Het is immers zo dat we bij asbestose het

Positief of negatief ?

Erkenning: FBZ en/of AFA ? Mesothelioomslachtoffers die reeds erkend waren door het FBZ en nog in leven waren op 1 april 2007 hebben automatisch een positieve beslissing van het AFA gekregen. Ze hebben dus niet opnieuw een aanvraag moeten indienen. Wat asbestose betreft is de datum van 1 januari 2001 cruciaal. Het is Slachtoffers met een beslissing voor asbestose

350

700

300

600 Aantal beslissingen

Aantal beslissingen

Slachtoffers met een beslissing voor mesothelioom

slachtoffer zullen oproepen voor een medisch onderzoek (het gaat hier dus niet om een beslissing ‘op papier’).

250 200 255

150

50

135

122 35 2008

16 2010

28 2011

2 2012*

122

255

175

135

184

16

5

35

26

16

28

2

Positieve beslissingen Negatieve beslissingen

135

500 400

75

300

527

200 100

26 2009

5 2007*

0

184

175

100

97

0

447

327

88 225

215

8 21

2007*

2008

2009

2010

2011

2012*

Positieve beslissingen

215

75

97

135

88

8

Negatieve beslissingen

0

327

527

447

225

21

* Alle statistieken in dit rapport betreffen de periode 1 april 2007 t/m 29 februari 2012. ** Naast bovenstaande negatieve beslissingen gebeurt het ook dat het AFA negatieve beslissingen neemt voor andere (niet erkende) ziekten, zoals bv longkanker. Tussen 1 april 2007 en 29 februari 2012 namen we in totaal 69 negatieve beslissingen voor andere ziekten.

Overleden erkende slachtoffers van mesothelioom *

Overleden erkende slachtoffers van asbestose *

140

14

120

12

100

10

80

8

60 101

118

117

126 91

40

2

0

0 2008

2009

immers op deze datum dat er nieuwe medische criteria werden vastgelegd waardoor het duidelijk werd of iemand al dan niet asbestose heeft. Het is pas sedert die datum dat we het onderscheid kunnen maken tussen asbestose en eerder goedaardige ziekten, zoals pleurale plaques. Wie dus erkend was als asbestoseslachtoffer bij het FBZ tussen 1 januari 2001 en 1 april 2007 kreeg eveneens automatisch een positieve beslissing. Wie voor 1 januari 2001 door het FBZ was erkend, heeft evenwel opnieuw een aanvraag moeten indienen omdat we voor het AFA niet konden uitgaan van het automatisme om een positieve beslissing toe te kennen.

2010

2011

9

4

20

2007*

13

6

9

5

2007*

Overlijden Het AFA erkent gemiddeld circa 112 overlijdens ten gevolge van mesothelioom per jaar en 8 in het geval van asbestose. In dergelijke gevallen wordt er een éénmalig kapitaal uitgekeerd aan eventuele rechthebbenden. Voor alle duidelijkheid: het gaat hier om slachtoffers die gestorven zijn aan hun ziekte. Slachtoffers die omwille van een andere reden overlijden, komen niet voor in bovenstaande statistieken.

4

2008

2009

2010

2011

Wie heeft recht op een vergoeding ten gevolge van een overlijden ? • Echtgenoot of wettelijk samenwonende. • Gescheiden echtgenoot (uit de echt of van tafel en bed) die onderhoudsgeld geniet op het moment van overlijden. • Kinderen met nog kinderbijslag op het moment van overlijden. Zelfs als het slachtoffer zelf nooit een aanvraag heeft ingediend, kunnen rechthebbenden tot zes maanden na het overlijden nog steeds een aanvraag indienen om een schadevergoeding te verkrijgen.

* Opgepast: het gaat hier enkel om erkende overleden slachtoffers, gerangschikt op datum dat hun nabestaanden een aanvraag hebben ingediend.


35

Maria Victoria Marfil “Mijn schoonvader, Juan Loro Falantes, heeft tot zijn 30ste in Andalusië geleefd. Omdat in de jaren ‘60 de economische toestand in het zuiden van Spanje te wensen overliet, besloot hij te komen werken in België. Hier oefende hij allerhande beroepen uit. Zo was hij onder meer elektricien, eerst als bediende en later als zelfstandige, maar ook tuinman en horecabediende. Mijn schoonvader heeft zich nooit te buiten gelaten aan excessen en altijd een evenwichtig leven geleid. Hij heeft nooit gezondheidsproblemen gehad, tot hij op vakantie in Spanje een stekende pijn aan zijn ingewanden voelde en een opgeblazen gevoel kreeg. Een bezoek aan een plaatselijk ziekenhuis leverde weinig op, want daar stelde men niets vast. Ook in Brussel kreeg hij in een ziekenhuis te horen dat het gewoon zijn ingewanden waren die wat overhoop lagen. Omdat de pijn echter niet

wegtrok en zijn buik verder opzwelde, trok hij evenwel naar de spoedafdeling van het UCL, waar men inderdaad vaststelde dat er vocht in zijn buik zat. Er volgden allerlei bloedproeven, diverse analyses,.. Drie weken lang heeft men gezocht en gedacht aan tuberculose, tot er weefselmonsters naar het Pasteur-instituut in Parijs werden gestuurd. Daar stelde men vast dat het om buikvlieskanker, ofwel mesothelioom ging. De hele familie kreeg te horen dat mijn schoonvader leed aan een zeer zeldzame, vreselijke en dodelijke vorm van kanker. Voor mijn schoonvader restte er niet veel meer dan zijn pensioen te regelen om zo zijn tijd te verdelen tussen België en Spanje én nog wat te genieten van zijn kinderen en kleinkinderen... Je stelt je nadien de vraag hoe het kan dat hij die ziekte heeft gekregen. Het antwoord daarop moeten we zoeken in de jaren 1963

- Schoondochter van een mesothelioomslachtoffer -

tot 1969 bij de bouw van het Berlaymontgebouw. Mijn schoonvader was daar als elektricien aanwezig en terwijl hij de elektrische kabels legde, plaatsten collega’s asbestplaten naast hem. Doordat het gebouw volledig open was, vloog het asbeststof in het rond. De collega’s die met asbest werkten, droegen een klein masker maar alle andere werknemers hadden niets... Een maatschappelijk werker van het UCL heeft ons nadien op het bestaan van het FBZ (het AFA bestond toen nog niet) gewezen en heeft ons geholpen met de administratie. Zijn vrouw krijgt nu een vergoeding. Als mijn familie mijn schoonvader aansprak over zijn ziekte, zei hij enkel ‘laten we over iets anders spreken’. Hij besefte het wel, maar wou er niet over spreken. Zes maanden later is hij gestorven. Gelukkig heeft hij nog net zijn laatste kleindochter kunnen zien.”

“Als mijn familie mijn schoonvader aansprak over zijn ziekte, zei hij enkel ‘laten we over iets anders spreken’. Zes maanden later is hij gestorven.”

Financiële kant belicht Het AFA heeft een financiële reserve opgebouwd via de financiering van de instelling tijdens de eerste 5 jaar. Gezien de recente budgettaire besparingsopdrachten van onze regering zal de financiering van het AFA naar beneden toe worden herzien. De huidige reserve zal dienen voor een gedeelte van de vergoedingen van de slachtoffers voor de komende jaren. We gaan er vanuit dat vanaf 2012 het AFA nog de helft van zijn inkomsten zal krijgen. De Staat en de bedrijfswereld dragen ieder de helft bij. Asbestslachtoffers en hun nabestaanden hebben recht op een schadevergoeding. Deze bedragen worden geïndexeerd (hieronder staan de niet-geïndexeerde bedragen). Slachtoffers van mesothelioom hebben recht op een maandelijkse rente van € 1500. Voor nabestaanden gaat het om een éénmalig kapitaal dat verschillend is naargelang het gaat om een partner, ex-partner of kind (resp. € 30.000, € 15.000, € 25.000). Slachtoffers van asbestose hebben recht op een maandelijkse rente van €15 per % lichamelijke ongeschiktheid. Eventuele nabestaanden hebben recht op een kapitaal dat de helft bedraagt van bovenstaande bedragen voor nabestaanden van mesothelioomslachtoffers. De ontvangen sommen zijn niet onderworpen aan de personenbelasting en zijn vrijgesteld van sociale bijdragen.

Uitgaven voor het jaar 2011

16% 2%

Slachtoffers mesothelioom 39%

Nabestaanden mesothelioom Nabestaanden asbestose Slachtoffers asbestose

43%

Actuele vergoedingen (geïndexeerd en geldig op 29/02/2012)

Mesothelioom Asbestose

Slachtoffer

Partner

Ex-partner

Kinderen

€ 1.689,30 (maandelijks)

€ 33.786 (éénmalig)

€ 16.893,00 (éénmalig)

€ 28.155,00 (éénmalig)

16,89 euro per % lich. ongesch. (maandelijks) *

€ 16.893,00 (éénmalig)

€ 8.446,50 (éénmalig)

€ 14.077,50 (éénmalig)

* in het geval men een schadeloosstelling omwille van dezelfde aandoening van het FBZ ontvangt: 7,5 euro per % lichamelijke ongeschiktheid (maandelijks)


37

Françoise Hennaux “Zodra we hoorden van de oprichting van het AFA, hebben we binnen de Financiële dienst vergaderd met de personen die onze boekhouding doen en onze informaticadienst om een evaluatie op te maken van de behoeften voor het AFA. Samen hebben we zeer snel het betaalsysteem voor de AFA-vergoedingen in een opzichzelf staande boekhouding georganiseerd. Mijn enige spijt is dat ik de start van het AFA gemist heb wegens de geboorte van mijn kind. Vanop een afstand wist ik evenwel dat alles snel en goed verliep. De eerste betalingen binnen het AFA zijn op 15 augustus 2007 uitgevoerd. Wetende dat de oprichting van het AFA van april dateert en de eerste beslissingen in juli zijn genomen, is dit een zeer mooie prestatie. Ik moet erkennen dat de veranderingen bij de financiële dienst rustig verlopen zijn. Alle nieuwe codes en begrotingsartikelen waren

op tijd klaar. Bovendien is de manier waarop de vergoedingen voor het AFA betaald worden niet zo heel anders dan voor andere opdrachten. Het enige verschil is dat de kapitalen aan de nabestaanden moeten worden uitbetaald op een bankrekening (in de mate dat het land van verblijf dit mogelijk maakt). Voor de slachtoffers zelf moet dit niet, maar we betalen wel bij voorkeur ook op een bankrekening uit. Daarvoor hebben we speciaal een formulier opgemaakt dat we voegen bij de brief waarop de beslissing van het AFA staat. Als we na een schriftelijke of telefonische herinnering nog steeds geen bankrekeningnummer hebben gekregen, betalen we toch zo snel mogelijk d.m.v. een circulaire cheque, wetende dat sommige slachtoffers niet lang meer te leven hebben. Je moet altijd in gedachten houden dat achter elk dossier een zieke zit, waarvan de gezondheidstoe-

- Directeur Financiële dienst -

stand zware medische zorgen vereist en er bijgevolg ook heel wat onkosten bijkomen. Vandaag betalen we binnen een termijn van ongeveer 45 dagen. Het kan ook sneller als we het bankrekeningnummer tijdig kennen. Bij overlijden is het zo dat hoe sneller de nabestaanden zich bekend maken, hoe sneller we de achterstallen kunnen uitbetalen aan de juiste persoon. In mijn dienst zijn alle personeelsleden betrokken bij het AFA: van de goedkeuring van de beslissing tot aan de uitbetaling van de vergoedingen. We staan ook in regelmatig contact met de andere diensten van het AFA en met de zieken en hun families. Die contacten verlopen over het algemeen zeer goed en we beantwoorden zo goed mogelijk de diverse vragen, of het nu gaat om de berekening van een vergoeding, de betalingstermijnen of met documenten nodig in geval van overlijden...”

“Je moet altijd in gedachten houden dat achter elk dossier een zieke zit, waarvan de gezondheidstoestand zware medische zorgen vereist en er bijgevolg ook heel wat onkosten bijkomen.”

Betwisten van een beslissing Elke beslissing van het AFA over het al dan niet betalen van een vergoeding kunnen aangevochten worden voor de arbeidsrechtbank. Om dit op een rechtsgeldige manier te doen, moet er een verzoekschrift op tegenspraak ingediend worden bij de rechtbank (dit kan kosteloos) of een dagvaardiging (dit is niet gratis) en dit binnen de 3 maanden na bekendmaking van de beslissing. Deze termijn van 3 maanden is een stuk korter dan deze voor betwistingen van beslissingen van het FBZ (waar de termijn 1 jaar bedraagt). Het aantal mensen dat een beslissing van het AFA aanvecht is relatief beperkt. Van de 1659 negatieve beslissingen die het AFA sedert 1 april 2007 heeft genomen, zijn er slechts 62 daarvan die geleid hebben tot een zaak voor de rechtbank. In 2007 heeft niemand een beslissing van het AFA aangevochten, terwijl er in 2008 slechts 8 zaken werden ingeleid voor de rechtbank. 3 zaken betroffen een erkenningsaanvraag voor mesothelioom en 5 voor asbestose. In 2009 nam het aantal betwistingen gevoelig toe: 28 dossiers kwamen voor de rechtbank

(4 voor mesothelioom en 24 voor asbestose). In 2010 (12 betwistingen, allemaal voor asbestose) en in 2011 (14 betwistingen, waarvan 4 voor mesothelioom en 10 voor asbestose) nam dit aantal weer wat af. Tijdens de eerste 2 maanden van 2012 werd er voorlopig nog geen enkele beslissing van het AFA betwist. Vaak draait de betwisting rond de vraag of de ziekte al dan niet een ziekte is die door het AFA wordt vergoed of rond het al dan niet bestaan van gevolgen van een asbestose. In de meeste zaken wordt de beslissing van het AFA gevolgd door de rechter.

Aantal betwistingen van beslissingen mesothelioom * +

-

Lopend

Totaal

2007*

0

0

0

0

2008

1

1

1

3

2009

2

0

2

4

2010

0

0

0

0

2011

0

0

4

4

2012*

0

0

0

0

Totaal

3

1

7

11

Aantal betwistingen van beslissingen asbestose * +

-

Lopend

Totaal

2007*

0

0

0

0

2008

4

0

1

5

2009

12

0

12

24

2010

1

0

11

12

2011

1

0

9

10

2012*

0

0

0

0

18

0

33

51

Totaal

* Alle statistieken in dit rapport betreffen de periode 1 april 2007 t/m 29 februari 2012. + wil zeggen dat de rechter de beslissing van het AFA heeft gevolgd - wil zeggen dat de rechter de beslissing van het AFA afwijst.


39

Nawoord van de sociale partners Het slotwoord is voor de sociale partners die altijd unanieme standpunten hebben ingenomen als ze in aanraking kwamen met de verschillende problematieken van het AFA. Het is dit streven naar consensus, maar ook de bekommernis om efficiëntie en het zoeken naar een evenwicht tussen de rechten van de slachtoffers en de diverse verantwoordelijkheden m.b.t. het gebruik van asbest die het voortbestaan van een systeem zoals het AFA verzekeren. De sociale partners hebben zich onmiddellijk gezet achter een snel en forfetair vergoedingssysteem zonder een zware bewijslast bij het slachtoffer te leggen. Daarnaast staat dan de keuze voor een algemene bijdrage en een burgerrechterlijke

immuniteit voor alle werkgevers. A priori zou een doelgerichte bijdrage ten laste van de ondernemingen die verantwoordelijk zijn voor het verhoogde risico m.b.t. asbestgebonden ziekten kunnen worden overwogen. Maar door de latentietijd van mesothelioom (gemiddeld 40 jaar) zijn de slachtoffers van vandaag lang geleden blootgesteld aan asbest en dit in een tijdperk met een heel andere context. Het kan zijn dat de betrokken ondernemingen vandaag niet meer bestaan. Als we bij het FBZ de statistieken van de asbestgebonden ziekten nader bekijken, dan stellen we vast dat er zich gevallen van mesothelioom en asbestose voordoen in alle sectoren en niet alleen bij welbepaalde ondernemingen. Het gaat hier om de bouwsector, de automobielsector (remvoeringen), de metallurgie en staalindustrie, de non-ferrometallurgie, de chemie, de petrochemie, de textielweverijen (stof op basis van asbest) en de cementvezelindustrie. Het akkoord tussen de sociale partners heeft het mogelijk gemaakt om snel een vergoedingsmechanisme in te voeren voor de asbestslachtoffers nadat eerder de regering haar beslissing had genomen. Het zijn de sociale partners die eerst in de

NAR (Nationale Arbeidsraad) en vervolgens in het Beheerscomité van het FBZ de krijtlijnen van het huidige systeem hebben uitgetekend. Van bij het begin hebben ze gewild dat een schadeloosstellingfonds verbonden zou worden aan het FBZ en onder zijn leiding kwam te staan. Het zijn ook zij die het principe hebben ingevoerd waarbij de vergoeding voor niet-beroepsgebonden slachtoffers niet hoger kon liggen dan deze toegekend aan beroepsgebonden slachtoffers. Ten slotte hebben de sociale partners altijd gepleit voor een maximale samenhang tussen de vergoedingen voor beroepsziekten en de vergoedingen uitbetaald door het AFA. Ze wilden dat de niet-beroepsgebonden slachtoffers dezelfde tegemoetkomingen konden genieten voor gezondheidszorg, begrafeniskosten en de hulp van een andere persoon en bovendien wilden ze dat er specifiek aandacht was voor palliatieve zorgen. Dit laatste moet nog worden geconcretiseerd. Sinds de oprichting van het AFA volgen de sociale partners aandachtig de evolutie van het aantal vergoede slachtoffers en hun rechthebbenden op. Ze zien ook toe op de kwaliteit van de beslissingen en op het financiële evenwicht van het systeem. Ten slotte zetten ze zich in voor het bevorderen van het wetenschappelijk onderzoek op het vlak van mesothelioom.

Contact Het Asbestfonds Sterrenkundelaan 1 1210 Brussel

Het Fonds voor de beroepsziekten * Sterrenkundelaan 1 1210 Brussel

T +32 (0)2 226 63 16 F +32 (0)2 226 68 07

T +32 (0)2 226 62 11 F +32 (0)2 219 19 33

www.afa.fgov.be [email protected]

www.fbz.fgov.be [email protected] * Het Asbestfonds is een onderdeel van het Fonds voor de beroepsziekten

De PDF-versie van dit rapport kunt u raadplegen en downloaden via onze website: www.afa.fgov.be

Dit verslag kwam tot stand dankzij de medewerking van: Anne Kirsch, Annelies Van Vossel, Béatrice Saccani, Chris De Wolf, Christine Bogaert, Françoise Broodcoorens, Françoise Hennaux, Gédéon Muhindo Akonkwa, Georges Dallemagne, Jan Uytterhoeven, Jo Meganck, Joël Thimpont, Joeri Luts, Josse Teeuwen, Julie Bingen, Karim Wilmotte, Laurence Paquier, Maria Victoria Marfil, Michel Devriese, Patricia Delva, Patrick Strauss, Philippe Courard, Yves De Groeve, Yves Rosez en Willy Verhelst.

Media en pers Alexander Van de Sande Communicatieverantwoordelijke T +32 (0)2 226 62 27 [email protected]

Het Asbestfonds (AFA) “Het Asbestfonds werd op 1 april 2007 opgericht binnen het Fonds voor de beroepsziekten. Het keert vergoedingen uit aan slachtoffers (en hun nabestaanden) van asbestose en mesothelioom, twee ziekten die men enkel kan krijgen na in contact te zijn geweest met asbest. Dit verslag geeft een zicht op de evolutie van het AFA gedurende de eerste vijf jaren van zijn bestaan.”

Het Asbestfonds (AFA)

T +32 (0)2 226 62 11 F +32 (0)2 219 19 33 Sterrenkundelaan 1 www.afa.fgov.be 1210 Brussel [email protected]

Het Asbestfonds. 5-jarig bestaan ( )

Recommend Documents