Het alternatief voor de VAR Door:
1
Inhoud Samenvatting........................................................................................................................................... 3 Achtergronden en voorgeschiedenis ...................................................................................................... 5 Nadelen en zwakke plekken in het huidige systeem .............................................................................. 6 Nadelen en zwakke plekken bij de VAR Web module............................................................................. 6 Het alternatief voor de VAR .................................................................................................................... 7 Voorlichting ............................................................................................................................................. 7 Kamer van Koophandel ........................................................................................................................... 8 Expertisecentrum Zelfstandig Ondernemerschap (EZO)......................................................................... 8 Bewijs van Ondernemerschap................................................................................................................. 9 Handhaving.............................................................................................................................................. 9 Starters .................................................................................................................................................. 10 Verlaging administratieve lasten ........................................................................................................... 10 Bijlage 1: vragenlijsten .......................................................................................................................... 11
2
Samenvatting De samenwerkende zzp-organisaties FNV Zelfstandigen, Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO), Stichting ZZP Nederland en Zelfstandigen Bouw vinden dat het huidige VAR-systeem verbeterd kan worden. Het huidige systeem stimuleert ondernemerschap onvoldoende en doet te weinig om schijnzelfstandigheid te voorkomen. De plannen om het huidige vragenformulier te vervangen door een VAR Webmodule zal hierin helaas geen verandering brengen. Alle huidige nadelen blijven bestaan. Vandaar dat FNV Zelfstandigen, PZO, ZZP Nederland en Zelfstandigen Bouw hun kennis en krachten gebundeld hebben en een alternatief hebben ontwikkeld. Het huidige systeem en de voorgestelde VAR Webmodule kennen een aantal zwakheden: Een eenduidige definitie van zelfstandig ondernemerschap ontbreekt, waardoor rechtsonzekerheid ontstaat. Een VAR ROW, die veel starters ontvangen, leidt niet tot vrijwaring van de opdrachtgevers. Opdrachtgevers zetten zelfstandige ondernemers onder druk om een VAR WUO te overleggen. Men vult de VAR in op basis van verwachtingen, maar controle vindt plaats achteraf. Hierdoor kan een zelfstandig ondernemer in de verleiding komen om te rooskleurige verwachtingen in te vullen, waardoor werkelijkheid en antwoorden op het VAR-formulier niet met elkaar overeenstemmen. Door het gebrek aan gerichte handhaving vindt in een aantal sectoren misbruik plaats, waardoor schijnzelfstandigheid en uitbuiting voorkomen. Het alternatief voor de VAR maakt een einde aan de hiervoor benoemde zwakheden. Het bestaat uit zes aspecten: a. Preventieve toetsing ondernemerschap De Kamer van Koophandel vervult een sleutelrol. Bij inschrijving in het Handelsregister vult de Kamer van Koophandel met de startende ondernemer een vragenlijst in. De Kamer van Koophandel beoordeelt of de starter voldoende op de hoogte is van de risico’s die het ondernemerschap met zich meebrengt en of de starter ‘ondernemend’ genoeg is. Bij gerede twijfel mag de Kamer van Koophandel inschrijving weigeren. Indien de starter de Nederlandse taal onvoldoende beheerst is er een onafhankelijke tolk aanwezig. Zo wordt voorkomen dat een tussenpersoon het gesprek feitelijk voert en onbekend is of de startende ‘ondernemer’ zich bewust is van de reikwijdte van zijn beslissing. b. Zekerheid vooraf voor zowel opdrachtgever als opdrachtnemer De inschrijving bij de Kamer van Koophandel geeft een Verklaring van Ondernemerschap. Deze Verklaring van Ondernemerschap biedt rechtszekerheid voor opdrachtgever en opdrachtnemer. De opdrachtgever is gevrijwaard. Een afzonderlijke VAR is niet meer nodig.
3
c. Effectieve bestrijding schijnzelfstandigheid FNV Zelfstandigen, PZO, ZZP Nederland en Zelfstandigen Bouw zijn ervan overtuigd dat door selectie aan de poort schijnzelfstandigheid wordt voorkomen. Door mensen toegang tot het ondernemerschap te mogen weigeren, zullen opdrachtgevers voor een andere contractvorm kiezen. Bovendien verzamelt de Kamer van Koophandel dankzij de intakegesprekken waardevolle data over risicosectoren en nieuwe ontwikkelingen. Op basis hiervan kan gericht gehandhaafd worden. d. Bewustwording bij startende ondernemer over consequenties ondernemerschap Dit bereiken we op twee manieren. Allereerst door gedegen voorlichting aan potentiële starters. In de tweede plaats doordat deze thema’s aan bod komen bij het intake gesprek bij de Kamer van Koophandel. Het blijft niet bij een eerste gesprek. Gedurende de startersperiode van drie jaar vindt een jaarlijkse evaluatie plaats. Ook hierdoor wordt schijnzelfstandigheid voorkomen. e. Handhaving en monitoring Er wordt een Expertisecentrum Zelfstandig Ondernemerschap (EZO) opgericht. In het bestuur van het Expertisecentrum zitten vertegenwoordigers van de vier samenwerkende zzp-organisaties, de Kamer van Koophandel, betrokken Ministeries en overige overheidsdiensten, zoals de Belastingdienst en Inspectie SZW. Het EZO adviseert de Minister over het zelfstandig ondernemerschap. Het EZO beschikt daartoe over alle gegevens uit de door de zelfstandig ondernemers ingevulde vragenlijsten. Zo kan het EZO bijvoorbeeld analyseren in welke sectoren of in welke werkzaamheden opvallende stijgingen of dalingen plaatsvinden. Aan de hand van deze analyse stelt het EZO criteria vast voor het zelfstandig ondernemerschap en adviseert het EZO over handhaving en bestrijding van schijnzelfstandigheid. Een andere taak van EZO is de taak voorlichting aan potentiële en startende ondernemers. f. Verlaging administratieve lasten voor opdrachtgever en opdrachtnemer De administratieve lasten dalen. In plaats van het aanvragen van een VAR en inschrijving in het Handelsregister, is er voortaan sprake van één enkele verklaring van ondernemerschap. Ook is het niet meer nodig om voor verschillende werkzaamheden, meerdere VAR’s te moeten aanvragen.
4
Achtergronden en voorgeschiedenis De huidige VAR bestaat sinds 1996. Het grote voordeel van de huidige regelgeving is de vrijwaring die de VAR WUO en VAR DGA bieden aan opdrachtgevers. Hierdoor is de marktpositie van zelfstandig ondernemers met een VAR WUO of VAR DGA sterk verbeterd. De VAR is nodig vanwege het ontbreken van een eenduidige definitie van zelfstandig ondernemerschap en het daardoor ontstane grijze gebied tussen werknemer en ondernemer. Met een eenduidige definitie van zzp’er zal de VAR overbodig zijn. De VAR leidt helaas tot een aantal problemen in de praktijk. Een groot probleem is dat zelfstandigen onder druk worden gezet cq in de verleiding komen om hun bedrijfsactiviteiten anders te omschrijven dan de werkelijkheid, vanuit de wens om een VAR WUO te krijgen. Dit werkt schijnzelfstandigheid in de hand. Schijnzelfstandigheid is een groot probleem. In de eerste plaats voor de ‘gedwongen’ ondernemers, maar ook onze achterbannen hebben er last van. Schijnzelfstandigheid zet tarieven onder druk en geeft het ondernemerschap een slechte naam. Hier willen we iets tegen doen. Het kabinet is zich zeer bewust van de problematiek van schijnzelfstandigheid en wil het probleem aanpakken door de introductie van een VAR Webmodule. Bron: brief van Weekers d.d. 17 september 2012, DB/2012/253: a. Ontwikkeling van een Webmodule waarbij partijen zelf de beoordeling van de arbeidsrelatie kunnen toetsen. Hiermee wordt de oordeelsvorming van de Belastingdienst vooraf inzichtelijk. Dus niet pas achteraf bij handhaving. De Webmodule die het bestaande proces van de VAR zal vervangen, biedt daarmee transparantie en zekerheid over de uitleg van de Belastingdienst van de jurisprudentie van de arbeidsrelatie. Het Kabinet wil de Webmodule plaatsen bij de KAMER VAN KOOPHANDEL. Hierdoor kan inschrijving in het Handelsregister en invulling van de Webmodule plaatsvinden bij één loket. b. Het is gewenst dat de balans tussen verantwoordelijkheden van opdrachtgever en opdrachtnemer wordt hersteld. De opdrachtgever moet weer verantwoordelijk worden voor feiten en omstandigheden waarop hij zelf een doorslaggevende invloed heeft. De aansprakelijkheid van opdrachtgevers wordt in de nieuwe Webmodule beperkt tot de feiten en omstandigheden waarop de opdrachtgever een beslissende invloed heeft, zoals arbeidsvoorwaarden. Zolang de werkzaamheden plaatsvinden in de omstandigheden waarvoor de opdrachtgever heeft getekend, kan de opdrachtgever een zelfstandige inhuren zonder risico op naheffing. c. Verbetering van de handhaving is noodzakelijk en blijft ook na invoering Webmodule belangrijk. Schijnzelfstandigheid als gevolg van misbruik van het systeem moet worden
5
tegengegaan. Het plan van aanpak is gericht op meer efficiëntie in handhaving door risicogericht toezicht, verbetering van samenwerking met andere overheidsorganisaties, verbetering van voorlichting en vergroting van de kennis van de doelgroep over rechten en plichten van ondernemers. Het vergroten van efficiëntie van de controlecapaciteit wordt in de eerste plaats gerealiseerd door capaciteit te richten op organisaties die veel gebruik maken van zzp’ers en organisaties die faciliteren dat zzp’ers aan de slag kunnen bij opdrachtgevers door middel van bemiddelingsconstructies. Daarnaast kan gericht toezicht plaatsvinden door middel van afspraken met branches en sectoren. Ook zal het gebruik van de VAR onderdeel gaan uitmaken van afspraken in het kader van horizontaal toezicht.
Nadelen en zwakke plekken in het huidige systeem Het huidige systeem ken een aantal zwakheden, die voor ons onacceptabel zijn: a. Een eenduidige definitie van zelfstandig ondernemerschap ontbreekt, waardoor rechtsonzekerheid ontstaat; b. Een VAR ROW, die veel starters ontvangen, leidt niet tot vrijwaring van de opdrachtgevers. Opdrachtgevers zetten zelfstandige ondernemers onder druk om een VAR WUO te overleggen; c. Men vult de VAR in op basis van verwachtingen, maar controle vindt plaats achteraf. Hierdoor kan een zelfstandig ondernemer in de verleiding komen om te rooskleurige verwachtingen in te vullen, waardoor werkelijkheid en antwoorden op het VAR-formulier niet met elkaar overeenstemmen; d. Door het gebrek aan gerichte handhaving vindt in een aantal sectoren misbruik plaats, waardoor schijnzelfstandigheid en uitbuiting voorkomen.
Nadelen en zwakke plekken bij de VAR Web module Met de komst van de VAR Webmodule zullen deze zwakke punten niet verbeteren. Integendeel, wij verwachten dat de problemen zullen toenemen. a. Er is voor gekozen om géén definitie van zelfstandig ondernemer te formuleren;1 b. De Webmodule zal het bestaande proces van de VAR vervangen. Deze biedt volgens het Ministerie transparantie en zekerheid over de uitleg van de Belastingdienst van de jurisprudentie van de arbeidsrelatie, omdat de oordeelsvorming van de Belastingdienst vooraf inzichtelijk zou worden. Volgens ons is er geen verschil met de huidige situatie en is dit puur een ICT-aanpassing; c. Men wilde balans tussen verantwoordelijkheden van opdrachtgever en opdrachtnemer herstellen door de opdrachtgever verantwoordelijk te maken voor feiten en omstandigheden 1
Om deze reden is ervoor gekozen om géén definitie op te nemen in dit stuk. De ideeën over een definitie zijn uitgewerkt in een separaat stuk.
6
waarop hij zelf een doorslaggevende invloed heeft. Dit zal een averechts effect hebben. Opdrachtgevers zullen huiverig zijn om zelfstandigen in te huren. De markt voor bemiddelings- en detacheringsbedrijven zal exploderen; d. Om per arbeidsrelatie te kunnen verifiëren hoe de Belastingdienst deze arbeidsrelatie zal beoordelen, zullen opdrachtnemers en -gevers bij iedere opdracht de Webmodule moeten invullen. Dit vergroot administratieve lasten voor zelfstandigen en hun opdrachtgevers; e. Informatie blijft net zo onbetrouwbaar, als deze op iedere plek door iedereen wordt ingevuld. Niemand kan controleren of de zelfstandige zelf of een koppelbaas de gegevens heeft ingevoerd. De verleiding om de VAR Webmodule zodanig in te vullen dat de gewenste uitkomst wordt bereikt, blijft bestaan; f. VAR Webmodule in zichzelf leidt niet tot verbetering handhaving; g. VAR Webmodule voorkomt geen schijnzelfstandigheid.
Het alternatief voor de VAR Dit alles in ogenschouw nemende, zal een alternatief voor de VAR aan de volgende eisen moeten voldoen: Bewustwording bij startende ondernemers over consequenties ondernemerschap (afstand van sociale zekerheid en pensioen); Preventieve toetsing ondernemerschap; Effectieve bestrijding schijnzelfstandigheid; Zekerheid vooraf voor zowel opdrachtgever als opdrachtnemer; Handhaving en monitoring; Verlaging administratieve lasten voor opdrachtgever en opdrachtnemer.
Voorlichting Voor potentiële ondernemers komt er betrouwbare en laagdrempelige voorlichting. Deze voorlichting wordt georganiseerd door het EZO (zie hierna) en wordt aangeboden via websites, seminars en andere vormen. Bij reorganisaties wordt werknemers standaard een voorlichting aangeboden om zich te oriënteren op het ondernemerschap. Doel van de voorlichting is dat mensen, die zich als ondernemer willen vestigen, zich vooraf realiseren wat dit inhoudt, wat dit van hen vraagt. Tevens dienen zij te beschikken over de benodigde ondernemersvaardigheden. Daarom staan wij ook niet onwelwillend tegenover een verplichte voorlichting. De eerste inschrijving bij de Kamer Van Koophandel is een goed moment om te toetsen of iemand daadwerkelijk ondernemer wil worden en of deze persoon ondernemend genoeg is. In plaats van het thuis invullen van een VAR formulier, vindt een persoonlijk gesprek plaats, waarbij de Kamer Van Koophandel Bedrijfsadviseur aan de hand van een vragenlijst de ondernemersvaardigheden toetst
7
volgens de richtlijnen van EZO. Zo nodig is er een tolk aanwezig. Hierdoor komt er een einde aan de huidige praktijk waarbij een tussenpersoon de inschrijving verzorgt voor een aantal schijnzelfstandigen, alle formaliteiten afhandelt en de ‘ondernemer’ alleen maar een handtekening bij het kruisje zet. Bij twijfel over het ondernemerschap heeft de Kamer Van Koophandel de bevoegdheid om inschrijving te weigeren of iemand te adviseren om zich te laten voorlichten en later terug te komen. Dit vloeit voort uit de wettelijke taak van de Kamer van Koophandel: het zorgdragen voor een betrouwbaar handelsregister. De inschrijving in het handelsregister levert een Bewijs Van Ondernemerschap (BVO) op, het alternatief voor de VAR.
Kamer van Koophandel Net als het kabinet willen wij de rol van de Kamer van Koophandel vergroten. Dit doen we om de navolgende redenen. Artikel 2 van de Handelsregisterwet luidt als volgt: Er is een handelsregister van ondernemingen en rechtspersonen: a. ter bevordering van de rechtszekerheid in het economisch verkeer; b. voor de verstrekking van gegevens van algemene, feitelijke aard omtrent de samenstelling van ondernemingen en rechtspersonen ter bevordering van de economische belangen van handel, industrie, ambacht en dienstverlening; c. voor het registreren van alle ondernemingen en rechtspersonen als onderdeel van de gegevenshuishouding die bijdraagt aan het efficiënt functioneren van de overheid. Ruim 90% van het aantal inschrijvingen in het Handelsregister betreft een eenmanszaak of DGA BV. Het is van groot belang dat deze gegevens overeenkomen met de werkelijkheid, omdat anders de in de Handelsregisterwet genoemde doelen niet realiseerbaar zijn. Het ligt daarom voor de hand om de registratie van Ondernemerschap bij de KAMER VAN KOOPHANDEL neer te leggen.
Expertisecentrum Zelfstandig Ondernemerschap (EZO) Er wordt een Expertisecentrum Zelfstandig Ondernemerschap (EZO) opgericht. In het bestuur van het Expertisecentrum zitten vertegenwoordigers van de vier samenwerkende zzp-organisaties, de Kamer van Koophandel, betrokken Ministeries en overige overheidsdiensten, zoals de Belastingdienst en Inspectie SZW. Het EZO adviseert de Minister over het zelfstandig ondernemerschap. Het EZO beschikt daartoe over alle gegevens uit de door de zelfstandig ondernemers ingevulde vragenlijsten. Zo kan het EZO bijvoorbeeld analyseren in welke sectoren of in welke werkzaamheden opvallende verschuivingen plaatsvinden. Aan de hand van deze analyse stelt het EZO algemeen geldende criteria vast voor het zelfstandig ondernemerschap en adviseert het EZO over handhaving en bestrijding van
8
schijnzelfstandigheid. Een andere taak van EZO is het geven van voorlichting aan potentiële en startende ondernemers. Het EZO vervult een sleutelrol. Nu is het nog zo dat de civiele rechter iemand als ondernemer kan beschouwen, terwijl de belastingrechter dezelfde persoon als werknemer beoordeelt. Doordat het EZO als enige organisatie belast wordt met het vaststellen van de criteria van het ondernemerschap, komt aan deze ongelijkheid een einde. Het ondernemerschap is vloeibaar, mensen zoeken voortdurend naar nieuwe contractvormen. Het is een taak van het Expertisecentrum om deze nieuwe trends te signaleren en overheid en Kamer Van Koophandel te adviseren of deze nieuwe contractvormen voldoen aan de criteria van het zelfstandig ondernemerschap.
Bewijs van Ondernemerschap De inschrijving bij de Kamer van Koophandel levert een Bewijs Van Ondernemerschap op en vervangt daarmee de huidige VAR. Het Bewijs Van Ondernemerschap kan men letterlijk opvatten. We willen een ‘ondernemerspas’ introduceren. Met deze pas laat je opdrachtgevers zien dat je ondernemer bent. De economie is gediend bij rechtszekerheid. Door de verklaring van ondernemerschap heeft de opdrachtgever, mits er wordt gewerkt op basis van een overeenkomst van opdracht of een overeenkomst van aanneming van werk, de zekerheid dat degene die hij of zij inhuurt een zelfstandig ondernemer is. De verklaring van ondernemerschap vrijwaart de opdrachtgevers, net als nu het geval is bij de VAR WUO en VAR DGA. De aard van de werkzaamheden is niet relevant. Je bent wel of geen ondernemer. Het is niet nodig om meerdere vragenlijsten in te vullen, als je meerdere bedrijfsactiviteiten hebt. Uiteraard moet een ondernemer wel op basis van een overeenkomst van opdracht of aannemingsovereenkomst werken. Wordt er gewerkt met een arbeidsovereenkomst of uitzendovereenkomst, dan gelden, voor dat deel van de inkomsten, uiteraard niet de regels voor winst uit onderneming. Het urencriterium kan hierdoor komen te vervallen, evenals het onderscheid tussen de verschillende soorten VAR.
Handhaving Een zwakke plek in de huidige situatie is dat de werkelijkheid vaak niet overeenkomt met de antwoorden op het vragenformulier op basis waarvan de VAR wordt toegekend. De door de Minister voorgestelde VAR Webmodule brengt hierin geen enkele verbetering. Handhaving is taak van de Belastingdienst, dat blijft ook zo. Om doelgericht en kostenefficiënt te kunnen handhaven, wordt de Belastingdienst gevoed door het Expertisecentrum Zelfstandig Ondernemerschap. Het EZO geeft in haar adviezen criteria om schijnzelfstandigheid op te kunnen sporen en sectoren waar extra handhaving zou moeten plaatsvinden. Hierbij dient de Belgische en
9
Franse regelgeving als inspiratie. Daarnaast signaleert het EZO malafide praktijken van opdrachtgevers, die constructies van schijnzelfstandigheid gebruiken voor uitbuiting en valse concurrentie op de arbeidsmarkt.
Starters Voorkomen is beter dan genezen. Dit doen we door de eerste periode van het ondernemerschap als startperiode te beschouwen. Na inschrijving bij de Kamer van Koophandel en uitgifte van het BVO, vindt een jaarlijkse evaluatie plaats met een toetsend karakter gedurende de eerste drie jaar. Het BVO wordt dan telkens voor een jaar verlengd. Met de Kamer van Koophandel wordt een vragenlijst ingevuld over het ondernemerschap. Bij twijfel over het ondernemerschap adviseert de Kamer van Koophandel om de bedrijfsvoering aan te passen, dan wel zich uit te schrijven en op zoek te gaan naar een baan. Als er evident sprake is van uitbuiting en schijnzelfstandigheid, is de Kamer van Koophandel bevoegd de informatie door te spelen naar de Belastingdienst. Na de startperiode wordt iedere drie jaar een vragenlijst toegezonden om te checken of men nog voldoet aan de eisen van het ondernemerschap en of de inschrijving in het handelsregister nog strookt met de werkelijkheid.
Verlaging administratieve lasten In het Alternatief voor de VAR-procedure zullen de administratieve lasten dalen voor zowel de opdrachtgever als de ondernemer. In plaats van het aanvragen van een VAR en inschrijving in het Handelsregister, is er voortaan sprake van een enkele verklaring van ondernemerschap: het Bewijs Van Ondernemerschap. Ook is het niet meer nodig om voor verschillende werkzaamheden meerdere VAR’s te moeten aan vragen.
10
Bijlage 1: vragenlijsten Voorstel vragen bij eerste inschrijving 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Wat gaat u doen? Hebt u de EZO-voorlichting voor startende ondernemers gevolgd? Hebt u een ondernemingsplan? Bent u bereid om afstand te doen van uw rechten op WW, WIA en andere sociale zekerheidsuitkeringen? Heeft uw oud-werkgever gevraagd of u zich wilde inschrijven in het Handelsregister? Bent u van plan om reclame te maken om op zoek te gaan naar meerdere opdrachtgevers? Bent u van plan om zo lang mogelijk bij uw eerste opdrachtgever te blijven? Beschikt u over uw eigen standaard overeenkomsten en algemene voorwaarden? Zo ja, dan exemplaren uploaden. Wie betaalt u door bij ziekte of vakantie? Wie betaalt de spullen die u nodig heeft bij de uitoefening van uw bedrijf? En uw opleidingen?
Vragen na inschrijving tijdens de startersperiode 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
U staat op de navolgende wijze in het Handelsregister. […] Kloppen deze gegevens nog? In welke sector was u actief? Wat was uw gemiddelde uurtarief? Was u in de positie om te onderhandelen over de hoogte van het uurtarief en overige voorwaarden? Hoeveel opdrachtgevers hebt u gehad? Hoeveel hebt u in uw bedrijf geïnvesteerd? Hebt u voorzieningen getroffen tegen arbeidsongeschiktheid, aansprakelijkheid en oudedagsvoorziening? Hebt u reclame gemaakt?
11
