onderhouden+verbouwen 32
Duurzaam energie opwekken zonder overlast
Het beste alternatief voor wind is zon
Op veel plekken waar het kabinet nieuwe windturbines plant, protesteren omwonenden tegen overlast. Ook op energiegebied geldt: we hebben liever zon dan wind in onze achtertuin. TEKST MARIJKE VAN GERVEN FOTOGRAFIE HOLLANDSE HOOGTE, ISTOCK EN CLEMESNS RIKKEN
‘D
e buren van verderop zijn dorpsverraders,’ zegt Jan Hendriks. Hij woont in Meeden, Oost-Groningen, waar een groot windpark is gepland. Dat park splijt het dorp in voor- en tegenstanders. Hendriks: ‘Als de buren drie turbines op hun erf krijgen, verdienen ze daar al gauw anderhalve ton per jaar mee. En wie heeft de overlast? Wij. Zij niet, want zodra die ellendige molens worden geplaatst, verhuizen ze naar een nieuw adres.’ Hendriks voert sinds twee jaar met een ploeg dorpsgenoten actie tegen het windpark dat naast het dorp moet komen. Hun actiegroep
Storm Meeden is niet tegen het opwekken van duurzame energie, maar ziet dat liever niet ‘in hun achtertuin’ gebeuren met turbines van tweehonderd meter hoog. Op diverse plaatsen in het land plant het kabinet windparken zoals dat bij Meeden. Twee jaar geleden spraken het Rijk en de provincies namelijk in het Nationaal Energieakkoord af dat 14 procent van de Nederlandse energieproductie in 2020 duurzaam moet zijn. Dat jaar moeten alle windmolens op land een gezamenlijk vermogen hebben van zesduizend megawatt. Dat komt neer op zo’n tweeduizend turbines die 3,6 miljoen huishoudens van
eigen huis magazine november 2015 33
Wind versus zon Stroom voor
1.500
Capaciteit
3
Bouwkosten
4,5
huishoudens
megawatt
miljoen euro
1.500
6
7,4
Oppervlakte
1
hectare
Windturbine
huishoudens megawattpiek miljoen euro
10
hectare
Zonnepark Ameland Een windturbine van drie megawatt levert ongeveer zoveel stroom als het zonnepark op Ameland. Twee kanttekeningen: de bouwkosten van een windturbine zijn onder andere afhankelijk van de locatie en de soort turbine. En: een windturbine zelf neemt weliswaar minder ruimte in, maar op een afstand van gemiddeld vier mastlengtes mogen geen 'gevoelige objecten' als woningen staan. Als je die ruimte meerekent, neemt een windmolen meer ruimte in dan een zonnepark.
elektriciteit zullen voorzien. Het kabinet wees daarop elf gebieden aan waar grote windparken op land mogen komen. Dat zijn vooral gebieden waar het relatief hard waait en waar weinig mensen wonen. Elke provincie heeft een doelstelling. Zo moet over vijf jaar in Groningen 855,5 megawatt worden opgewekt. Windpark N33, het park nabij Meeden, gaat met minimaal 120 megawatt, een behoorlijk aandeel leveren. Het is overigens onzeker of de doelen uit het Energieakkoord worden gehaald. De verduurzaming van Nederland gaat langzamer dan verwacht, blijkt uit de Nationale Energieverkenning 2015. De auteurs van het rapport, werkzaam bij het Energieonderzoek Centrum Nederland, Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Bureau voor de Statistiek, verwachten dat het aandeel duurzame energie in 2020 niet hoger wordt dan 12,4 procent. Ook die zesduizend megawatt wordt moeilijk, schrijven ze. Slechts 5.100 megawatt lijkt haalbaar. Een van 34 eigen huis magazine november 2015
de belangrijkste redenen hiervoor is het beperkte maatschappelijke draagvlak voor windenergie. Want niet alleen in Groningen wordt actie gevoerd tegen windplannen van de Rijksoverheid. Verspreid over Nederland zijn ongeveer honderdveertig actiegroepen actief. Die vinden onder andere dat windturbines te dicht bij woningen worden geplaatst, bewoners onvoldoende worden gecompenseerd voor de overlast en dat landeigenaren, veelal boeren, te veel verdienen aan de turbines op hun grond.
Grimmig
In Meeden is de sfeer inmiddels grimmig. In tientallen voortuinen staan te koop-borden met daarop het telefoonnummer van het provinciehuis. Een actie van Storm Meeden, die de provincie verantwoordelijk houdt voor het doordrukken van het windpark. Aan bijna elke lantaarnpaal langs de doorgaande Hereweg hangt een protestbord. De verdeeldheid in het dorp was vorig jaar zelfs merkbaar op een
plaatselijke basisschool. Enkele kinderen droegen T-shirts met leuzen over het windpark. Daarop verbood de schooldirecteur ouders actie te voeren via hun kinderen. Begin september legde de actiegroep een in plastic gewikkelde pop op de stoep voor het hoofdkantoor van energiebedrijf RWE. RWE is betrokken bij het windplan bij Meeden. De pop – het moest een lijk voorstellen – werd besmeurd met rode verf, om duidelijk te maken dat de actiegroep bang is dat in het dorp gewonden vallen als de plannen doorgaan. Hendriks: ‘We hebben al eens iemand moeten tegenhouden die van plan was een akker in brand te steken.’ Actiegroep Storm Meeden is ervan overtuigd dat ze het windpark bij hun woonplaats kunnen tegenhouden. ‘Tenminste, als we een alternatief voorstellen dat wel wordt gedragen door de omgeving. Wij willen ook duurzame energie opwekken. Alleen niet met windturbines, maar met zonnepanelen,’ zegt Hendriks. Dat is niet zo’n gek idee, want door het hele land worden zonneparken gebouwd waar omwonenden achter staan, en zelfs aan mee betalen. De Zonnewijde in Breda bijvoorbeeld. Dat is de grootste zonnepaneleninstallatie van Nederland die voor meer dan de helft is gefinancierd door huishoudens. Via crowdfunding brachten 714 huishoudens 884 duizend euro bij elkaar. Vooraf hoopten de initiatiefnemers op 750 duizend euro. De rest is door een bank en met subsidie betaald. De bouw begon afgelopen oktober. De 6.970 panelen wekken vanaf januari 2016 genoeg duurzame stroom op voor 450 huishoudens. De afgelopen maanden maakten meer gemeenten bekend dat ze een zonnepark willen aanleggen. Bij Schiphol moet een zonneweide van 52 voetbalvelden groot komen en in Emmen één van 38 voetbalvelden. Afgelopen september is op Ameland begonnen met de bouw van wat het
grootste zonnepark van Nederland moet worden. Maar waarschijnlijk zal Ameland niet lang koploper zijn. Uit de recentste cijfers van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, die de subsidiepot voor duurzame energieprojecten beheert, zijn subsidieaanvragen voor nog eens 48 zonneparken goedgekeurd. Zonneparken zijn zo populair omdat ze, anders dan windmolens, de horizon niet vervuilen, geen slagschaduw veroorzaken en geen herrie maken. Huishoudens kunnen vaak ook meedoen aan zonprojecten in de buurt, al geldt dat ook voor enkele windparken.
Omstreden
Waarom laat minister Kamp dan niet wat meer zonneparken aanleggen, op de plek van omstreden windparken? In een debat, begin september, zei de minister daarover dat een alternatief plan in procedure brengen jaren verEen windturbine (165 m), aan de horizon gezien, vergeleken met de Martinitoren in Groningen (96,8 meter)
Actiegroep Storm Meeden besmeurde meer dan tweehonderd verkiezingsborden in de provincie Groningen met ‘pek en veren’. Foto: Kees van de Veen
traging zou opleveren. Zo zou de doelstelling van zesduizend megawatt windenergie uit het Nationaal Energieakkoord nooit worden gehaald. In reactie op de Nationale Energieverkenning 2015, begin oktober, schreef de minister zelfs aan de Tweede Kamer dat hij ‘in overleg met de provincies nadrukkelijker gaat sturen op de
tijdige realisatie van windprojecten op land.’ Een zonnepark is wat hem betreft dus geen vervanging voor windturbines, hooguit een aanvulling. Waarschijnlijk spelen ook de kosten mee. Zowel windprojecten als zonneparken hebben subsidie nodig om rendabel te zijn, maar zonneparken heel wat meer. De kostprijs van windenergie op land is ongeveer 7 cent per kilowattuur (kWh). De marktprijs voor electriciteit, zonder belastingen, ligt rond de 4 tot 5 cent per kilowattuur. Het verschil van 2 tot 3 cent per kWh tussen de duurzame elektriciteits- en marktprijs wordt gedurende een vastgestelde periode met subsidie vergoed. Het verschil tussen de kosten marktprijs van zonneparken is veel groter: 9 tot 10 cent per kWh. Wim Sinke, hoogleraar en expert zonne-energie bij Energieonderzoek Centrum Nederland, waarschuwt bovendien voor het ‘not in my backyard-effect’ dat nu vooral optreedt bij de bouw van windparken. Zodra meer zonneparken worden aangelegd, kan ook daarvoor het draagvlak afnemen, denkt hij.
Eerste grote park
Toen het eerste grote zonnepark van Nederland drie jaar geleden werd aangelegd, hadden enkele omwonenden al bezwaar. Volgens Mark Lieven van Pfixx Solar, het bedrijf dat het eigen huis magazine november 2015 35
Het grootste zonnepark van Nederland, gebouwd op de voormalige vuilnisbelt in Azewijn. De schapen houden het gras kort, zodat dat de panelen niet overwoekert
initiatief nam voor het park, kwam dat vooral doordat het ‘iets nieuws was’. ‘Enkele omwonenden waren bang dat hun huizen minder waard zouden worden. Die bezwaren bleken ongegrond. Bovendien zie je de panelen nauwelijks door de omheining van bomen,’ zegt Lieven. Het zonnepark is aangelegd op een oude vuilnisbelt in het Gelderse Azewijn, tegen de Duitse Grens. Het is met 36 duizend panelen goed voor 1,8 megawatt en nog steeds het grootste zonnepark van Nederland. Toen het park werd aangelegd, was het rendement van de panelen een stuk lager. Op hetzelfde terrein zou nu drie keer zoveel energie kunnen worden opgewekt.
Geen volwaardig alternatief
Zonneparken zijn nog geen volwaardig alternatief voor windprojecten. Toch kan minister Kamp wat opsteken van de initiatiefnemers van zonneparken: overlast kun je beperken door omwonenden bij plannen te betrekken en ze te laten verdienen aan duurzame energie. Neem Teus de Jong uit
Mark Lieven: ‘Door een omheining van bomen zie je de panelen nauwelijks’
Flevoland. In 1998 wilden enkele boeren uit zijn omgeving twaalf windturbines plaatsen, maar zij kregen geen vergunning voor de bouw. Totdat de omwonenden bij het plan werden betrokken. De meest dichtbijzijnde turbine staat inmiddels buiten zijn erf, op tweehonderd meter afstand van zijn woning. ‘Ik heb die molen nooit vervelend gevonden. Windturbines passen bij het landschap hier, omdat Flevoland een strak en jong woongebied is. In een landelijk gebied met een historische uitstraling horen ze niet thuis,’ zegt De Jong. Hij krijgt een jaarlijkse vergoeding. Hoe hoog die is, wil en mag hij niet zeggen. De Jong: ‘Maar ook als ik geen geld had gekregen, had ik de bouw van de turbines toegejuicht. Overlast zit tussen je oren, denk ik. Het geluid van de rotorbladen is heel constant. In bed is het net alsof ik de branding van de zee hoor.’ ‘Er zijn nog altijd veel windturbines gepland op locaties waar draagvlak ontbreekt. Het kan de acceptatie van die windplannen ten goede komen als
omwonenden mogen meepraten en meebeslissen over de exacte locatie van de turbines,’ zegt Claudia Umlauf, beleidsadviseur bij Vereniging Eigen Huis. Zij is ervan overtuigd dat mensen ook sneller zullen instemmen als ze een structurele en individuele vergoeding krijgen. Umlauf: ‘Daar waar het verzet hevig blijft, kan beter naar een andere oplossing worden gezocht. Dat voorkomt juridisch gesteggel, geld en tijdsverspilling. De minister houdt zich vast aan windenergie, terwijl acceptabelere duurzame opwekmethoden binnen handbereik zijn. De doelstelling zou moeten gaan over zesduizend megawatt duurzame energie in 2020. Niet over de techniek erachter.’
Vereniging Eigen Huis begint een online petitie om omwonenden van windmolens meer inspraak te geven. Hierover leest u meer op bladzijde 7 van dit magazine en op eigenhuis.nl/ petitie-wind eigen huis magazine november 2015 37
