24. 9 juni Kansen voor zon, wind en biomassa. Project

Colofon

Opdrachtgever Sector

Drinkwater, Leon Kors

Afdeling

Waterkwaliteit en Procesonderst

Projectleiding

Onderzoek en Projecten, afd Projecten, Jos van der Meer

Projectnummer

66060-1

Opdrachtnemer Sector

Onderzoek en Projecten

Afdeling

Onderzoek en Advies

Projectleiding

M.N.W. Nijman

Kwaliteitsborging

Karin Bosklopper

Projectnummer

66060-1

Rapport Rapportage

M.N.W. Nijman

Versie

01

Rapportnummer

10.014972

9 juni 2010 - Kansen voor zon, wind en biomassa Project 66060-1 - 10

3/24

Inhoud

1

Achtergrond

5

2

Beleid en toekomstige ontwikkelingen

6

2.1

Internationaal

6

2.2

Nationaal

6

2.3

Provinciaal

7

2.4

Gemeentelijk

7

2.5

Initiatieven van derden

8

2.6

Waternet

8

3

Toepassingsmogelijkheden en technische parameters

8

3.1

Heden

8

3.2

Toekomst

9

4

Verschillende biomassastromen bij Waternet

10

5

Vergunningen

12

6

Subsidiemogelijkheden

13

7

Exploitatie- en beheervormen

14

7.1

Exploitatievormen

14

7.2

Beheervormen

15

8

Risico-analyse

15

9

Bedrijfseconomische analyse

16

10

Milieutechnische analyse

17

11

Conclusies en aanbevelingen

19

11.1

Conclusies/samenvatting

19

11.2

Aanbevelingen

19

12

Literatuur

21

Bijlage 1

22

Eindproducten Bijlage 2

23

Biomassastromen bij Waternet Bijlage 3

22

23

24

Berekening, bron-gegevens en aannames


24

4/24

1

Achtergrond Door de discussie over de klimaatverandering is ook de discussie met betrekking tot het gebruik van biomassa in plaats van fossiele brandstof “losgebarsten”. Welke biomassastromen kun je op een duurzame en verantwoorde manier inzetten voor warmte, energie of als co-productie van chemicaliën en transportbrandstoffen? Het voordeel van biomassa ten opzichte van fossiele brandstof is dat biomassa, indien goed beheerd, niet eindig is en dat het gebruik van biomassa een vrijwel CO2neutraal proces is. Dit komt doordat de CO2 die vrijkomt, onlangs is vastgelegd in de desbetreffende biomassastroom. Bij het gebruik van fossiele brandstof komt CO2 vrij dat al zeer lang is opgeslagen en dan ook in praktische zin geen deel meer uitmaakt van de korte CO2-kringloop. Onderstaande tabel geeft aan hoeveel energie natuurlijke energiebronnen bevat ten opzichte de hoeveelheid energie die momenteel door de mens wordt verbruikt. Tabel 1: beschikbaarheid van energie in natuurlijke bronnen

Natuurlijke onuitputtelijke bron

Aantal keer beschikbaar t.o.v het gebruik door de mens

Zon

2850

Wind

200

Biomassa

20

Aardwarmte

5

Getijde stroming

2

Wat is Biomassa? Definitie biomassa [richtlijn 2001/77/EG] De biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en residuen van de landbouw (met inbegrip van plantaardige en dierlijke stoffen), de bosbouw en aanverwante bedrijfstakken, alsmede de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huishoudelijk afval. Onderverdeling van biomassastromen (hernieuwbare energie) Biomassastromen kunnen op verschillende manieren worden onderverdeeld. Zo is er bijvoorbeeld natte en droge biomassa. Natte biomassa kan over het algemeen goed vergist worden tot biogas, droge biomassa kan verbrand worden waarbij energie geproduceerd wordt. Ook kun je kijken naar herkomst. Zo worden bijvoorbeeld biobrandstoffen die verbouwd zijn op bosarealen groter dan 1 hectare, gebieden die zijn toegewezen voor natuurbescherming, waterrijke gebieden (wetlands) en graslanden met een hoge biodiversiteit niet geaccepteerd als hernieuwbare energie. Biobrandstoffen op basis van afvalstoffen, reststromen, non food celluloseachtig materiaal en ligno cellulose (bestanddeel hout) worden aanbevolen. Ook speciaal gekweekte biomassa wordt geaccepteerd (algenkwekerij – algen bestaan voor 30% uit olie) [toekomst 2020]. Bij Waternet komt Biomassa als reststroom of afvalstroom vrij bij de sectoren drinkwater (o.a. houtchips), afvalwater (o.a. putvet) en watersysteem (o.a. drijfvuil).


5/24

2 2.1

Beleid en toekomstige ontwikkelingen Internationaal Sinds 25 juni 2009 is de Renewable Energy Directive (RED), de Europese richtlijn “Hernieuwbare energie”, gepubliceerd. Nederland heeft 18 maanden om deze nieuwe richtlijnen te implementeren in de Nederlandse wetgeving. De richtlijn schrijft voor dat in 2020 het aandeel hernieuwbare energie in transport 10% moet zijn. Daaronder vallen biobrandstoffen, hernieuwbare elektriciteit (groene stroom) en waterstof.

2.2

Nationaal Algemeen Het kabinet (Balkenende 4) wil van Nederland een van de schoonste en zuinigste energielanden in Europa maken. In het werkprogramma ‘Schoon en Zuinig’: Nieuwe energie voor het klimaat’ beschrijft het kabinet de ambities voor onder andere energiebesparing, duurzame energie en opslag van CO2 in de grond. Het ministerie van VROM coördineert het project. [werkprogramma ‘schoon en zuinig’ – VROM is onderdeel van het beleidsprogramma 2007-2011 – www.regering.nl]. Minister Cramer: We willen een trendbreuk realiseren. Dat is ambitieus maar met het werkprogramma ‘Schoon en Zuinig’ ga ik er van uit dat we de doelstellingen in 2020 gaan halen. Het kabinet wil de volgende doelen bereiken. 1.

De uitstoot van broeikasgassen, met name CO2, in 2020 met 30% verminderen ten opzichte van 1990;

2.

Het tempo van energiebesparen de komende jaren verdubbelen van 1% naar 2% per jaar;

3.

Het aandeel duurzame energie in 2020 verhogen van ongeveer 2% naar 20% van het totale energieverbruik.

Het werkprogramma ‘Schoon en Zuinig’ valt onder een van de zes pijlers van het kabinetsbeleid. Met de pijler ‘Duurzame Leefomgeving’ werkt het kabinet aan concrete stappen naar een duurzame samenleving. Dit door verantwoord en spaarzaam om te gaan met energie en grondstoffen en om energiebronnen in te zetten die duurzaam zijn. Biomassa In een visiedocument van 2007 spreken vijf ministeries zich uit voor de zogenaamde ‘biobased economy’. Daarin wordt biomassa aangemerkt als vervanger van fossiele grondstoffen. Alhoewel biomassa in Nederland al jaren wordt benut, ook bij Waternet in vergistingsinstallaties, ligt de nadruk bij de biobased economy op een toename van het gebruik van biomassa, efficiëntere benutting en geavanceerde toepassingen, door middel van geavanceerde conversietechnologieën.


6/24

Het Platform Groene Grondstoffen geeft in het ‘Groenboek energietransitie’ aan dat groene grondstoffen de fossiele grondstoffen gedeeltelijk kunnen worden vervangen. Gestreefd wordt om in 2030 bij transportbrandstoffen een vervangingpercentage van 60% te behalen, bij productie van chemicaliën en materialen 25%, bij warmteverbruik 17% en bij elektriciteitsverbruik 25%. Het benutten van plantengroei in sloten en kanalen voor energiewinning is volgens dit platform een interessante mogelijkheid. Biomassa kan worden verkregen uit reststromen, teelt en import. Geschat wordt dat in Nederland door het benutten van de reststromen ca. 10% van de totale energievoorziening verkregen kan worden. 2.3

Provinciaal De provincie Noord-Holland voert actief beleid om alle hernieuwbare energiebronnen optimaal te benutten, biomassa valt daar zeker onder [Uitvoeringsprogramma Biomassa Provincie Noord-Holland 2010-2011 – 19 maart 2010 concept]. De provincie is actief bezig om hernieuwbare energie in de kop van Noord Holland te promoten en doet mee in Energy Valley (Noord-Holland-Noord). Energy Valley is een biomassa platform met als doel om via een gestructureerde aanpak enkele regionale biomassaketens te identificeren die voldoende perspectief bieden op realisatie op korte termijn in de regio Noord-Holland [www.energyvalley.nl]. De provincie NoordHolland wil dit concept graag ook aan de zuidkant van het Noordzeekanaal uitrollen. Waternet zien ze hierin als geschikte partner. De provincie is zeer lovend over de initiatieven van Waternet op het vlak van duurzame energie. Kansen: -

opschalen van biomassastromen (Provincie kan regierol op zich nemen)

-

gebruikmaken van programma Bioloco – dit programma moduleert alle biomassastromen in een bepaald gebied.

Afgesproken met de Provincie Noord-Holland (bij monde van dhr. drs. F.C.M. Weijnen) is dat Waternet uitgenodigd wordt voor Bioloco en het platform Energy Valley. Waternet houdt de Provincie en het platform op de hoogte van de intenties op het gebied van biomassastromen. De provincie organiseert een bijeenkomst in Noord-Holland-Noord, Waternet wordt hiervoor uitgenodigd. 2.4

Gemeentelijk Er zijn veel ontwikkelingen op het gebied van duurzame bewerking en verwerking van biomassastromen in de regio Hilversum, zoals Gft-afval, knip- en snoeiafval en grof tuinafval. Diverse onderzoeken op korte en middellange termijn naar de kansen voor de regio op energiewinning uit biomassa en het voorbereiden en ontwikkelen van ‘duurzame’ oplossingen wordt door De Gewestelijke Afvaldienst (GAD) uitgevoerd. [www.hilversum.nl]


7/24

De Gewestelijke Afvalstoffen Dienst (GAD) Gooi- en Vechtstreek draagt zorg voor de inzameling van huishoudelijk afval afkomstig van de huishoudens van de gemeenten Blaricum, Bussum, Hilversum, Huizen, Laren, Muiden, Naarden, Weesp en Wijdemeren. [www.gad.nl] 2.5

Initiatieven van derden Derden zien Waternet als partner voor het verwerken van hernieuwbare grondstoffen. Waternet is in 2010 benaderd door Grontmij (in opdracht van Gemeente Wijdemeren en Natuurmonumenten) om de mogelijkheden te verkennen van fermentatie van natte groenafvalstromen (natte maaisels, carbonda, etc,) en de opwekking van biogas of groengas. Tevens is Waternet door Hergebruikfrituurvet BV benaderd om het door hun ingezamelde putvet [200 ton/week] te vergisten – eindproduct is dan biogas of groengas. Momenteel wordt dat door Waternet al gedaan met putvet dat ingezameld wordt door onze eigen dienst.

2.6

Waternet Waternet wil een klimaatneutrale organisatie zijn. Aanvankelijke was het streven om dit doel te behalen in het jaar 2012. Recentelijk is dit streefdoel voor 2012 losgelaten. Het huidige doel ten aanzien van klimaatbeleid is een reductie van 50% van de CO2 -uitstoot in 2010 ten opzichte van 1990. Dit doel gaat gehaald worden. In het kader van het klimaatbeleid van Waternet is het actieplan “Warm lopen voor het klimaat” opgesteld. Hierin staan zowel adaptatie als mitigatiemaatregelen genoemd.

3

Toepassingsmogelijkheden en technische parameters Onderscheid wordt gemaakt tussen toepassingsmogelijkheden die nu al in gebruik zijn (heden) en de toepassingsmogelijkheden van de toekomst, deze zijn nog in ontwikkeling.

3.1

Heden Biomassa is de belangrijkste bron van duurzame energie en wordt op vele manieren gebruikt. De belangrijkste toepassingen zijn: Warmte: pelletkachels voor warmte bij bedrijf en huishouden Een pelletkachel is een kleine biomassaketel. De brandstof bestaat uit houtpellets, de kleine geperste korrels 3

waarvan 1,7 kilo gelijk is aan 1 m aardgas. In de kachel zit een bunker. Hieruit worden de pellets, door middel van een vijzel, naar de brander getransporteerd. Het eindproduct is warme lucht voor luchtverwarming of warm water voor de centrale verwarming.

Elektriciteit:

het meestoken van biomassa in elektriciteitcentrales en het verbranden in afvalverbrandingsinstallaties;

Gas:

omzetten van natte biomassa in gas;

Brandstof:

het gebruik van biobrandstof in het wegverkeer


8/24

Warmte Pelletkachels gestookt op hout pallets (snoeihout e.d.) kunnen voorzien in de warmtebehoefte voor bedrijf en huishouden. Deze methode spaart fossiele brandstof en heeft daarmee een positieve bijdrage aan de CO2 -reductie. Elektriciteit - De elektriciteit die door middel van het verbranden van afval in afvalverbrandingsinstallaties wordt verkregen kan niet voor 100% als groene stroom bestempeld worden. Dit komt doordat er in het afval ook fossiele restproducten en andere schaarse grondstoffen zitten. Het verbranden van plantaardig materiaal zoals snoeiafval is wel 100% groen. - In elektriciteitcentrales op basis van kolen of aardgas kan biomassa meegestookt worden. Kolencentrales stoken agrarische reststromen en houtpellets mee, gasgestookte centrales stoken vaak plantaardige olie mee. Momenteel wordt er ruim 1 Mton (ca. 20 PJ1) elektriciteit uit biomassa verkregen, in 2020 verwacht men een toename tot ca. 5 Mton (ca. 80PJ). [Beschikbaarheid voor Nederlandse biomassa voor elektriciteit en warmte in 2020 - SenterNovem 11-2009]. Gas Er zijn twee hoofdroutes waarlangs de productie van groen gas – gas van biologisch oorsprong – kan plaatsvinden: door vergisting van (natte) biomassa en door vergassing van droge biomassa. Bij de eerste route gaat het om het vergisten van restmateriaal. Vergisting levert een bepaalde hoeveelheid biogas op dat via een aantal stappen opgewaardeerd kan worden en kan worden ingevoerd in het aardgasnet. De techniek “vergassing van droge biomassa” is beschikbaar maar moet nog geoptimaliseerd worden. Desondanks wordt voorzien dat de technologie tussen vijf en tien jaar grootschalig toepasbaar is (2014-2019). [www.ecn.nl] Brandstof In 2020 moet 10% van de transportbrandstof in Europa bestaan uit hernieuwbare energie. Volgens het platform “Groene stroom” is in 2030 60% haalbaar. 3.2

Toekomst Technieken van de toekomst zijn: Fischer-Tropisch synthese Hydro Thermal Upgrading Pyrolise Torrefractie In bijlage 1 zijn de mogelijke eindproducten opgenomen. [www.ecn.nl]

1

PJ = Peta Joule


9/24

4

Verschillende biomassastromen bij Waternet De vrijkomende biomassastromen bij Waternet zijn weergegeven in bijlage 2. In deze bijlage is ook opgenomen wat er momenteel mee gebeurt, wat er mee gedaan kan worden (nu en in de toekomst) en of er overige partijen (gemeente, provincie, etc) zijn waarbij kan worden aangesloten. Opgemerkt dient te worden dat niet alle gevraagde gegevens door de sectoren zijn geleverd. Deze inventarisatie kan dan ook niet als compleet worden beschouwd. In onderstaande tabellen is per sector aangegeven welke soorten biomassastromen er vrij komen, de hoeveelheid van die biomassastromen, of het rendementvol is om deze stromen duurzaam te verwerken en of op dit moment een optimalisatieslag zinvol is. Toelichting tabel Duurzaam verwerken

Æ hiermee wordt bedoeld of deze stroom op een duurzame manier te

Duurzaam inzamelen

Æ hiermee wordt bedoeld of deze stroom op een duurzame manier in

Kosten besparing

Æ hierbij wordt naar het kosten aspect gekeken. Duurzaam

verwerken is. te zamelen is. verwerken mag niet te duur zijn.

Sector Drinkwater = ja

= onbekend

= nee

+ = optimalisatie kans +/- = waarschijnlijk kans -/+ misschien kans 0 = voorlopig niet aan beginnen

Product

Ton/jaar

Groen maaisel

Duurzaam te

Duurzaam in

Kosten

Wordt het

verwerken

te zamelen

besparing

al gedaan?

Optimalisatie

1180

+/-

Houtchips

450

+

Stobben

350

0

??

-/+

(niet gezeefd)

Maaisel + hout

(van

vastgoed)


10/24

Sector Afvalwater = ja

= onbekend

= nee


Product

Ton/jaar

Biomassa uit drijflaag

Duurzaam te

Duurzaam in

Kosten

Wordt het al

verwerken

te zamelen

besparing

gedaan?

Optimalisatie

970

+

520

+

4250

+/-

450

0

Zuiveringsslib

??

0

Reststoffen RWZI

??

0

??

-/+

RWZI-West* Verstoppingsmateriaal uit gemaal en riolen A’dam* Rioolslib RKG A’dam* Putvet

(AGV) Maaisel + hout van vastgoed

(terrein rond

gemaal) * alleen Amsterdam

Sector Watersysteem = ja

= onbekend

= nee


Product

Ton/jaar

Groen maaisel

Duurzaam te

Duurzaam in

Kosten

Wordt het al

verwerken

te zamelen

besparing

gedaan?

Optimalisatie

??

+/-

??

+/-

??

-/+

??

-/+

1100

+

(maai – slootwerk)

Groen maaisel (dijken)

Maaisel + hout van vastgoed

(terrein

rond gemaal)

Bagger Waterbodem Drijfvuil (Organisch materiaal – riet ed.)

Rayon west en oost


11/24

Ter illustratie staat in onderstaande tabel op welke wijze het bedrijf Orgaworld deze biomassastromen zou verwerken. Tevens is aangegeven wat het rendement van de verwerkingsmethode is. Cluster

Rendement

verwerkingsmethode

Groen maaisel + drijfvuil +

90 % benutting

Compostering / droge vergisting

waterbodem (bagger) Hout + stobben

(structuur materiaal) 90 % benutting

Compostering/ droge vergisting (structuur materiaal)

Putvet

90 % energie omzetting

Verstoppigsmateriaal + drijflaagput

90 % energie omzetting

Natte vergisting Droge vergisting Natte vergisting

Rkg-slib

5

90 % benutting

Compostering

Vergunningen richtlijnen Om negatieve effecten te voorkomen zijn in de RED (Renewable Energy Directive)2 duurzaamheidscriteria opgenomen. Toelichting [palmolie als biomassa – oliedom] Na de levensmiddelenindustrie heeft nu ook de energiesector deze goedkope en multitoepasbare grondstof ontdekt. Palmolie wordt door politiek en bedrijfsleven omarmd als de oplossing voor het klimaatprobleem. Palmolie wordt geïmporteerd uit Indonesië en Maleisië. Om aan de behoefte te kunnen voldoen worden nieuwe oliepalmplantages aangelegd. Voor de aanleg van oliepalmplantages wordt op grote schaal tropisch regenwoud en veenbos kaalgekapt en platgebrand. Tevens wordt om de juiste grondwaterstand te krijgen veengebieden drooggelegd. Bij deze methode van ontginnen komen zoveel broeikasgassen vrij, dat alle CO2- besparing door gebruik van palmolie ruimschoots teniet wordt gedaan. Door deze industrie komt Indonesië op de derde plaats van meest broeikasgas-producerende landen.

Biobrandstoffen en vloeibare biomassa die vervaardigd zijn uit niet van landbouw, aquacultuur, visserij of bosbouw afkomstige afvalstoffen en residuen, hoeven alleen te voldoen aan de duurzaamheidscriteria. Zo telt bijvoorbeeld biobrandstof op basis van afval en reststromen dubbel mee om te voldoen aan de RED. De productie van biobrandstoffen mag niet ten koste gaan van biodiversiteit en de reductie van broeikasgasemissies moet tenminste 35% zijn. Deze eis is van toepassing op alle biobrandstofinstallaties die op of na 1 januari 2008 operationeel geworden zijn. In 2017 wordt de grens aangescherpt naar 50% en voor nieuwe installaties 60%. Niet alleen de CO2- emissie moet aan minimale eisen voldoen, ook worden er randvoorwaarden gesteld voor het type land waarop de biomassa verbouwd mag worden. [www.senternovem.nl]

2

Europese richtlijn “hernieuwbare energie” Richtlijn 2009/28/EG


12/24

6

Subsidiemogelijkheden SenterNovem is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken. Namens de overheid bieden zij een groot aantal regelingen en programma’s aan op het gebied van duurzaamheid en innovatie. Deze regelingen zijn bedoeld om bedrijven, overheden, kennisinstellingen en in enkele gevallen ook consumenten te ondersteunen bij duurzame of innovatieve projecten. De ondersteuning die SenterNovem geeft, kan bestaan uit financiële steun, advies, kennis of hulp bij het zoeken van partners en contacten in binnen- en buitenland. Diverse subsidieregelingen komen in aanmerking, zoals: SDE, EOS, UKR, EIA en DEN. SDE De subsidieregeling SDE (Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie) stimuleert de productie van duurzame elektriciteit en de productie van duurzaam gas door middel van een vergoeding op de onrendabele top. De SDE-2009 stimuleert naast grootschalige projecten op het gebied van afvalverbranding ook meer kleinschalige projecten op het gebied van co- en gft-vergisting en thermische conversie van biomassa. In het Nederlandse energie- en klimaatbeleid is op korte termijn een grote rol weggelegd voor bio-energie. Naast het vergisten van mest en gft-afval zijn veel meer mogelijkheden. Daarom wil SenterNovem stimuleren dat het aantal bioenergieprojecten sterk toeneemt. Voor duurzame elektriciteit uit biomassa is in 2009 een budget van €715 miljoen, voor duurzaam gas uit biomassa is dat €195 miljoen beschikbaar. Voor biomassa binnen de SDE-2009 is het mogelijk om subsidie aan te vragen voor zowel de productie van duurzaam elektriciteit als voor de productie van duurzaam gas. Hieronder valt o.a. vergisting en thermische conversie van biomassa. In het “Conceptadvies basisbedragen 2010 – voor elektriciteit en groen gas in het kader van de SDE-regeling” geeft ECN zijn advies aan SenterNovem voor het subsidiejaar 2010. In dit conceptrapport zijn wederom de vaste en vloeibare biomassastromen voor vergisting en thermische conversie opgenomen. EOS (Energie Onderzoek Subsidie) EOS demo is bedoeld voor de eerste toepassingen van duurzame energietechnologieën. UKR (Unieke Kansen Regeling) Unieke Kansen Regeling: Nadruk op versnelde marktintroductie van technieken die bijdragen aan duurzame energiehuishouding. Nadruk op samenwerking tussen Nederlandse marktpartijen en niet-marktpartijen.


13/24

DEN (Duurzame Energie in Nederland) DEN stimuleert het gebruik van duurzame energiebronnen zoals wind, zon, biomassa, water of aardwarmte. DEN kan helpen bij een zorgvuldige en snelle realisatie van de vergunningverlening rond grote energieprojecten. [steunpunt vergunningverlening bio-energie] EIA (Energie Investerings Aftrek) Na EOS komt EIA. Na het onderzoeksstadium wordt het tijd om de technologie grootschalig in de markt wordt gezet. Dit is een fiscale regeling die het investeren in energiebesparing en duurzame energie stimuleert. Met behulp van leaseconstructies kan deze regeling mogelijk ook voor publieke organisaties toegepast worden. Dit moet nader onderzocht worden.

7

Exploitatie- en beheervormen De exploitatie en beheersvorm hangt af van de hoeveelheid en soort biomassa, de locatie waar de biomassa ingezameld wordt, verwerkingslocatie en de methode van verwerking. De optimale verwerkingmethode (maximale benutting of omzetting) kan per biomassastroom anders zijn. Om een positief rendement te behalen voor het milieu moet het volume wel groot genoeg zijn. Als dat niet het geval is, kan bekeken worden of met andere partijen schaalvergroting gerealiseerd kan worden. De biomassastromen kunnen ook als totaal pakket (alle stromen als totaal) ter verwerking worden aangeboden. Het kan dan voorkomen dat een bepaalde stroom niet honderd procent tot zijn recht komt maar om volume te creëren toch een positieve bijdrage aan het geheel levert. Het belangrijkste vraagstuk voor exploitatie en beheersvorm is echter de logistiek. Veel biomassastromen worden namelijk niet ingezameld maar achtergelaten op het land.

7.1

Exploitatievormen Intern Waternet beschikt over een aantal vergistingsinstallaties (op zuiveringen om het zuiveringsslib te verwerken). Deze vergistinstallaties kunnen mogelijk gebruikt worden als co-vergisters, dit betekent dat niet alleen het zuiveringsslib vergist wordt, maar dat ook andere stromen worden mee-vergist, bijvoorbeeld putvet en groen maaisel. Eind december 2009 vindt een proef plaats om op de zuivering van Amstelveen Amsterdams putvet mee te vergisten. Mogelijk kan dit ook met andere biomassastromen. Door schaalvergroting kan per biomassastroom een duurzame verwerking worden gerealiseerd. Schaalvergroting kan mogelijk gerealiseerd worden door samen met andere partijen de biomassastromen te beheren en te verwerken. Ander partijen zijn o.a. gemeente Amsterdam, Provincie NH, Waterschappen, Rijkswaterstaat, etc. Extern Alle biomassastromen kunnen aangeboden worden op de markt om duurzaam te verwerken. Er kan per stroom een verwerker worden benaderd, ook bestaat de mogelijkheid om het totaal pakket door een extern bureau op de markt aan te bieden.


14/24

7.2

Beheervormen Met beheervormen worden verschillende vormen van verwerken bedoeld. Bij de verschillende vormen spelen daarnaast nog verschillende samenwerkingsmogelijkheden om schaalvergroting te realiseren een dominante rol. Tabel 1 Voor- en nadelen bij verschillende beheervormen Beheervorm Vrij komende biomassastromen zelf verwerken

Per stroom de beste verwerkingsmethode toepassen.

Alle stromen als één pakket aanbieden.

Het zelf verwerken van biomassa (bv houtchips voor warmte vraag gebouwen)

8

Voordelen Nadelen Van Waternet naar Waternet -Aanpassen bestaande installaties -Energie blijft in de regio binnen één bedrijf [weinig -Aanpassen vergunningen -Extra slijtage bestaande kilometers]. installaties -Goed imago voor -Kennis + expertise logistiek Waternet ontbreekt. Van Waternet naar verwerker -Veel vervoersbewegingen naar -Maximaal rendement uit diverse verwerkingslocaties biomassa -imagovoordeel voor verwerker en Waternet -Grote hoeveelheid -Minder vervoerbewegingen -imagovoordeel voor verwerker en Waternet

-Minder rendement

Van leverancier naar Waternet -Afhankelijk van prijs en -Minder gebruik van beschikbaarheid biomassa. Prijs is fossiele brandstof. afhankelijk van energieprijs, subsidie en vraag en aanbod. -onduidelijk wie hierbij imagovoordeel heeft [leverancier of Waternet]

Risico-analyse Intern Intern verwerken van biomassastromen (co-vergisting in huidige vergistinstallaties) en aan het bouwen en exploiteren van nieuwe verwerkings-installaties door Waternet zijn risico’s verbonden. Intern verwerken in huidige installaties Het verwerken van meerdere stromen in de huidige installaties is niet altijd mogelijk (capaciteit), het kan het vergistingsproces van zuiveringsslib verstoren. Het kan ook gebeuren dat de bijmenging leidt tot verstoppingen, extra slijtage van apparatuur of een grotere hoeveelheid residu. Als de kerntaak van Waternet hierdoor nadelig wordt beïnvloed, zal dit mogelijk leiden tot imagoverlies. Nieuwe installaties Aan het bouwen en exploiteren van nieuwe biomassacentrales door Waternet zijn risico’s verbonden. Deze risico’s zijn niet meegenomen in deze studie.


15/24

Extern Er zijn geen risico’s aan het extern verwerken van biomassastromen. Wel kan als knelpunt aangemerkt worden dat de logistiek en het inzamelen van de biomassastromen goed op elkaar moeten zijn aangesloten.

9

Bedrijfseconomische analyse De investeringskosten voor nieuwe installaties is in deze studie niet meegenomen. Intern Als biomassastromen intern in bestaande installaties verwerkt kunnen worden, zijn daar geen tot minimale investeringkosten aan verbonden. Voorbeeld: Putvet verwerken op de zuivering Amstelveen is zonder investering gerealiseerd. Vindt de verwerking plaats op een andere Waternetzuivering dan zal geïnvesteerd moeten worden in een ontvangstput en een pomp. De investeringskosten zijn snel terug verdiend omdat het bedrag dat momenteel betaald wordt aan de huidige verwerker weg valt (45 euro/ton – 450 ton/jaar). Tevens komt het, in eigen installatie, extra gemaakte biogas ook in eigen portemonnee terug.

Tevens kan bij nieuwbouw in de warmtevraag worden voorzien middels een pelletkachel. De terugverdientijd is 5 tot 8 jaar. [TNO-2002] Extern Het op een duurzame manier extern verwerken van biomassastromen hoeft niet meer te kosten dan nu het geval is. In het beste geval levert het iets op. De kansen worden beïnvloed, zowel positief als negatief, door: - de subsidiemogelijkheden; - het beleid van Nederland en Europa; - de hoeveelheid beschikbare biomassa op de markt en - de prijs-conventionele energie. Als men zo veel mogelijk biomassa wil vergaren en verwerken, dus ook de stromen die nu achter blijven op het land, zal energie in het verzamelen en de logistiek gestoken moeten worden. Het is onbekend of de investering om die stromen in te zamelen, te transporteren en te verwerken wordt terugverdiend.


16/24

10

Milieutechnische analyse Biomassastromen die al per as worden afgevoerd, kunnen in bestaande biomassacentrales met een positief milieurendement worden verwerkt. Voordat men biomassastromen die op het land achterblijven, gaat inzamelen, transporteren en verwerken zal eerst bepaald worden of het positieve milieurendement wel opweegt tegen de inspanning (vervuiling bij inzamelen, transport ed); uiteraard wordt daarin meegenomen dat het op het land laten liggen van die biomassastroom ook een milieu-impact heeft (uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater). In tabel 2, pag. 18, besparing ton CO2 per jaar, is per soort biomassa-stroom aangegeven hoeveel energie er uit gehaald kan worden. Tevens is aangegeven hoeveel CO2 -reductie dat oplevert. Opgemerkt dient te worden dat een aantal biomassa-stromen al duurzaam verwerkt wordt, dus dit levert geen extra CO2 reductie op, deze is er immers al. De berekening is opgenomen in bijlage 3. In figuur 1 is de verhouding aangegeven tussen de CO2 –reductie, die al behaald wordt en de CO2 -reductie die nog behaald kan worden als de overige biomassastromen ook duurzaam verwerkt worden.

Figuur 1: behaalde CO2 -reductie t.o.v nog te behalen CO2 -reductie

co2 reductie - ton/jaar

1275

1775 ton/jaar

w ordt al gedaan


ton/jaar

w ordt nog niet gedaan

17/24

-

1 kwh = 3,6 MJ

-

1 kwh = 0,59 kg CO2

-

Elektrisch rendement biomassacentrale = 40%

Tabel 2: besparing KG CO2 per jaar Soort

Hoeveelheid

Energie

CO2

biomassa

[ton/jaar]

[MJ/KG ns 3]

reductie

Sector

Opmerking

[ton /jaar] Groen

1180

5,3

410

DW

Wordt al gedaan

Houtchips

450

8

236

DW

Wordt al gedaan

Stobben

150

8

79

DW

Wordt al gedaan

Drijflaag rwzi

970

-

442

AW

maaisel

Vergistingsproef uitgevoerd, zie rapport “omgaan met vet”

Verstoppings-

520

-

187

AW

materiaal

Vergistingsproef uitgevoerd, zie rapport “omgaan met vet”

Rioolslib RKG Putvet

4250

-

-

AW

450

35,6

1050

AW

Onbekend Wordt al gedaan (rwziAmstelveen)

Zuiveringsslib

-

-

-

AW

Onbekend

Reststoffen

-

-

-

AW

Onbekend

1100

1,3

94

WS

Wordt nog niet

rwzi Drijfvuil rayon oost en

gedaan

west Maaisel

1575

5,3

547

WS

Aantal ton is

(slootwerk en

berekend, zie

dijken)

bijlage 3. Wordt nog niet gedaan.

Maaisel van

1

5,3

0,3

vastgoed

DW/AW/W S

Onbekend hoeveel ton, wordt nog niet gedaan.

Hout als

1

chips van vastgoed

8

0,5

DW/AW/W S

Onbekend hoeveel ton, wordt nog niet gedaan.

3

Ns = natte stof


18/24

11 11.1

Conclusies en aanbevelingen Conclusies/samenvatting -

Er is zowel internationaal als nationaal (provincie, gemeente, waterschap, ed) belangstelling voor het benutten van hernieuwbare grondstoffen (biomassa).

-

Er zijn diverse subsidieregelingen die projecten om energie uit reststoffen (biomassa) te halen bevorderen.

-

Vanwege de omvang van de biomassa-stromen en de jaarlijkse verwerkingscyclus kunnen deze stromen een rol spelen in de CO2 -reductie. Als de biomassastromen die nog niet duurzaam verwerkt worden, optimaal benut worden, geeft dat een CO2 -reductie van 1270 ton/jaar. Samen met de biomassastromen die al duurzaam verwerkt worden geeft dat voor Waternet een totale CO2 -reductie van 3045 ton/jaar.

-

Er liggen kansen in schaalvergroting en optimalisatie. Tevens zijn er ook kansen voor biomassastromen die nu nog niet benut worden.

-

Toepassingsmogelijkheden in de toekomst zijn groot maar nog niet operationeel.

3045 ton/jaar CO2 komt overeen met de uitstoot van 13,8% CO2-eq/jaar van de sector Drinkwater en komt overeen met 5,4% CO2-eq/jaar van de rest uitstoot van Waternet4. 1270 ton/jaar CO2 komt overeen met de uitstoot van 5,8% CO2-eq/jaar van de sector Drinkwater en komt overeen met 2,3% CO2-eq/jaar van de rest uitstoot van Waternet.

11.2

Aanbevelingen

In deze studie is globaal geïnventariseerd welke biomassastromen er binnen Waternet zijn en wat de mogelijkheden zijn voor een duurzame verwerking. De volgende vervolgstappen voor de sector Drinkwater worden aanbevolen: -

Waternet: Bij Waternet komen veel soorten biomassastromen vrij op verschillende locaties en bij verschillende sectoren. Een betere afstemming en samenwerking op het gebied van inzamelen en duurzaam verwerken van biomassastromen is wenselijk. Het voordeel van schaalvergroting wordt hiermee al meteen verkregen.

-

Pelletkachel: voorzien middels pelletkachel in de warmtebehoefte heeft een behoorlijk milieurendement. Voor het verwarmen van gebouwen is dan immers geen fossiele brandstof meer nodig. Dit is alleen aan te raden bij nieuwbouw of als de verwarmingsketels worden vervangen. De ketel in het dienstgebouw te Leiduin wordt binnenkort vervangen. We adviseren om na te gaan of een pelletkachel hier haalbaar is.

-

Optimalisatie houtchips: momenteel worden de houtchips meegestookt in een energiecentrale. Als houtchips verwerkt worden tot pellets hebben ze een hoger milieurendement en kunnen ze voorzien in de warmtebehoefte. Houtchips vertegenwoordigt een CO2 -waarde van 236 ton. Bij een optimalisatie van 35% (energie rendement) geeft dit een reductie van 83 ton CO2 , ofwel 0,4% van de uitstoot van de sector Drinkwater.

4

Climate footprint 2008 (inclusief inkoop groene stroom)


19/24

We adviseren om bij de haalbaarheidsstudie voor de pelletkachel (zie voorgaande punt) na te gaan of het haalbaar is om eigen houtchips te gebruiken in de pelletkachel (met of zonder voorbehandeling). -

Groen maaisel: Momenteel wordt het groen maaisel van de sector Drinkwater gecomposteerd. Een duurzamere verwerkingsmethode is momenteel niet voor handen maar wel in ontwikkeling. Door samen met andere partijen (overige sectoren Waternet, inliggende gemeentes of provincie) schaalvergroting te creëren kan ook deze stroom een meerwaarde hebben om apart in te zamelen en apart te verwerken. Gedacht kan worden aan co-vergisting. Groen maaisel van de sector Drinkwater vertegenwoordigt een CO2 -waarde van 410 ton. Bij een optimalisatie van 35% geeft dit een reductie van 143 ton CO2, ofwel 0,7% van de uitstoot van de sector Drinkwater

-

Groen maaisel + hout vastgoed: Eventueel aanhaken bij bovenstaande punt “groen maaisel”. Voordat hieraan begonnen wordt, moet eerst inzichtelijk gemaakt worden of het inzamelen en transporteren van deze relatief kleine hoeveelheden geen zwaardere milieubelasting teweeg brengt dan de werkelijke opbrengst.

-

Actief aansluiting behouden (contacten onderhouden) met: door aansluiting te houden met onder andere Energy Valley, Provincie N-H, andere waterschappen en inliggende gemeenten, wordt overzicht behouden van de ontwikkelingen (kansen) in de regio. Dit werkt uiteraard ook andersom. Hierdoor kan bijvoorbeeld gemakkelijker een schaalvergroting van een bepaalde biomassastroom of verwerkingsinstallatie worden gecreëerd.

-

Passief nieuwe technologieën volgen: de komende 10 à 20 jaar gaat het benutten van energie uit reststromen en groene stromen in Nederland en Europa door. Als Waternet het hoogst mogelijke milieurendement wil behalen en niet achterop wil geraken, zullen deze ontwikkelingen gevolgd moeten worden. Hierdoor kan tijdig ingesprongen worden op nieuwe verwerkingsmethoden, inzichten en technieken.

-

Subsidie: Er zijn diverse mogelijkheden om in aanmerking te komen voor subsidie, echter dit is alleen relevant als Waternet daadwerkelijk actief een project gaat uitvoeren.

In bijlage drie is de berekening, bron-gegevens en aannames voor CO2 -reductie per biomassastroom en sector opgenomen.


20/24

12

Literatuur - www.vrom.nl - CBS (duurzame energie in Nederland 2008) - Site gemeente Hilversum en gad - Platform groene brandstoffen - www.senternovem.nl - www.landvanenergie.nl

- creatieve energie – energietransitie - www.ecn.nl - www.regering.nl - rapport ECN - “Conceptadvies basisbedragen 2010 – voor elektriciteit en groen gas in het kader van de SDE-regeling” - rapport procedé biomassa bv – “beschikbaarheid van Nederlandse biomassa voor elektriciteit en warmte in 2010” - rapport Platform groene grondstoffen– “biomassa in de Nederlandse energiehuishouding 2030”


21/24

Bijlage 1 Eindproducten - [ca. 2015] Cellulose ethanol is ethanol gemaakt van het houtachtige gedeelte. Het reduceert de uitstoot van CO2 met ca. 85%. - [>2020] Bio-FT-diesel, ook wel groene diesel of BtL (Biomass to Liquid) genoemd, ontstaat door vergassing met behulp van het zogenaamde Fischer Tropisch (FT) procedé. - [onb.] Bio-ethanol stond vroeger bekend onder de naam houtalcohol. Het is een vloeibare brandstof die onder meer te fabriceren is uit synthesegas, een mengsel van koolmonoxide (CO) en waterstof (H2) dat vrijkomt bij de vergassing van biobrandstof. - Net als bio-ethanol ontstaat biobutanol door fermentatie van plantaardige grondstof (o.a. mails, graan, suikerriet of legnocellulose). Butanol is breed toepasbaar in de energie, transport en chemie sector en heeft een aantal voordelen t.o.v. ethanol. - [ca. 2013] Pyrolyse-olie, ook wel bio-olie genoemd, ontstaat na pyrolyse van biomassa. Door het houtachtige materiaal bij een beperkte toevoer van zuurstof te verhitten vindt afbraak van de houtachtige moleculen plaats. Pyrolyse-olie is niet geschikt om direct als brandstof in voertuigen in te zetten, de olie moet worden opgewerkt tot een geschikte kwaliteit. Deze opwerking bevindt zich nog in het onderzoeksstadium. - [> 2020] Biowaterstof. Waterstof is een energiedrager voor het gebruik in brandstofcellen om warmte en elektriciteit op te wekken. Net als FT-diesel en methanol wordt waterstof ook geproduceerd uit fossiele energiedragers als aardgas en aardolie. Waterstof is daarmee niet per definitie biowaterstof, dit is het alleen als de grondstof een biomassa was in plaats van een fossiele energiedrager. - [ca. 2017] SNG (Synthetic Natural Gas), Synthesegas bevat voornamelijk waterstof (H2) en koolmonoxide (CO) en ontstaat door biogas te vergassen met een ondermaat zuurstof of (in een tweetrapsproces) met stoom. Na reiniging valt dit synthesegas op te waarderen tot synthetisch aardgas. Auto’s die al geschikt zijn om op gas te rijden kunnen ook SNG gebruiken. De verwachting is dat SNG gas rond 2015 commercieel kan worden ingezet.


22/24

Bijlage 2 Biomassastromen bij Waternet


23/24

Biomassa stromen DW product

locatie

Groen maaisel

leiduin (AWD) en loenen + overige natuurgebieden

1180

Houtchips

leiduin (AWD) en loenen + overige natuurgebieden

450

stobben ongezeefd

leiduin (AWD)

350

Groen maaisel + hout

vastgoed DW

ton/jaar wat gebeurt er nu mee

?

compostering

meestoken in energiecentralen Eerst zeven [150 ton blijft over]. Deels meestoken in energiecentrale, deels inzetten als biofilter

onbekend

opmerking

optimalisatie Schaalvergroting, al het groen maaisel van heel Compostering is momenteel de duurzaamste Waternet bij een verwerkingsmethode. Eventueel kan ook via verwerker aanbieden voor fermentatie groen maaisel verwerkt worden. compostering of biogas is dan het eindproduct. Aansluiting kan fermentatie. Eventueel zelf gezocht worden bij inliggende gemeentes verwerken Meesstoken is een duurzame verwerkingsmethode voor houtchips. Een hoger milieurendement is te behalen als de Schaalvergroting, alle houtchips via een pelletkachel voorzien in de houtchips van Waternet warmte van een van de waternetlocaties. gebruiken voor Vraag en aanbod moet dan wel goed op warmtebehoefte op de elkaar afgestemd zijn. Waternetlocatie's.

meestoken en inzetten als biofilter zijn duurzame toepassingen.

nee

Groen maaisel kan gecomposteerd of mogelijk gefermateerd worden. Hout kan verwerkt worden tot houtchips en via houtkachels voorzien in de warmte behoefte of mee gestookt worden in een energiecentrale. Inzamelen en transporteren van deze stromen kan een negatief milieueffect hebben of mogelijk erg duur zijn.

mogelijk biedt schaalvergroting een uitkomst.

getallen uit rapport "beschikbaarheid van nederlandse biomassa voor elektriciteit in 2010" van MJ naar kwh 3,6 van kwh naar CO2 0,59 kgCO2/kwh rendement biomassacentralen 40% MJ/KG ns afkomstig uit rapport "beschikbaarheid van nederlandse biomassa voor elektriciteit en warmte in 2010" (hiermee is gerekend) MJ/KG ds afkomstig uit rapport "beschikbaarheid van nederlandse biomassa voor elektriciteit en warmte in 2010" (hiermee is niet gerekend) KG CO2 DW TON MJ/KG ns MJ/KG ds MJ 40% KWH reductie * OPMERKING groen maaisel 1180 5,3 18,1 natuurgras 6254000 2501600 694889 409984 wordt al gedaan houtchips 450 8 19,8 uit landschap 3600000 1440000 400000 236000 wordt al gedaan stobben

150

8

19,8 hout uit landschap

maaisel van vastgoed hout als chips van vastgoed

1

5,3

1

8

AW biomassa uit drijflaag rwzi-west

TON

MJ/KG ns

970 nvt

nvt

verstoppingsmateriaal rioolslib RKG putvet zuiveringsslib reststoffen rwzi

520 nvt 4250 ? 450 1? 1?

nvt 35,6

maaisel van vastgoed hout als chips van vastgoed

1

5,3

1

8

1200000

480000

133333

18,1 natuurgras

5300

2120

589

19,8 snippers

8000

3200

889

MJ

40%

KWH

6741110

2696444

749012

2851535 ? 16020000 ? ?

1140614 6408000

18,1 natuurgras

5300

2120

589

19,8 snippers

8000

3200

889

MJ/KG ds gegevens uit "omgeen met vet" gegevens uit "omgeen met vet" ? 38,1 restvetten ? ?

78667 wordt al gedaan ton/jaar onbekend; 347 wordt nog niet gedaan ton/jaar onbekend; 524 wordt nog niet gedaan

316837 ?

? 1780000

? ?

? ?

KG CO2 reductie * OPMERKING ton/jaar onbekend; 441917 wordt nog niet gedaan ton/jaar onbekend; 186934 wordt nog niet gedaan onbekend 1050200 wordt al gedaan onbekend onbekend ton/jaar onbekend; 347 wordt nog niet gedaan ton/jaar onbekend; 524 wordt nog niet gedaan

WS groen maaisel (maai+slootwerk+dijke n) maaisel van vastgoed hout als chips van vastgoed bagger waterbodem drijfvuil (rayon oost+west) stel waternet bezit 500km dijk en oever a 3 meter breedt per jaar groeit op 1 ha 10,5 ton o.s.

TON

MJ/KG ns

1575

5,3

bermgras en gras 18,1 van waterwegen

1

5,3 8

1 1? 1100

1,3

1500000 m2 150 ha 1575 kg o.s./jaar

MJ/KG ds

MJ

40%

KWH

8347500

3339000

927500

18,1 natuurgras

5300

2120

589

19,8 snippers ? aquatische 38,1 biomassa

8000

3200

889

?

? 1430000

572000

? 158889

KG CO2 reductie * OPMERKING ton/jaar is berekend (aanname); wordt nog 547225 niet gedaan ton/jaar onbekend; 347 wordt nog niet gedaan ton/jaar onbekend; 524 wordt nog niet gedaan onbekend 93744 wordt nog niet gedaan

Biomassa stromen AW product

locatie


opmerking

biomassa uit drijflaagput rwzi (west) rwzi west

970

afvoer naar Roti te Lijnden energetische waarde = 6741110 MJ/jaar

verstoppingsmateriaal uit afvalwaterstelsel riool en gemaal (a'dam) amsterdam

520

afvoer naar Afvalzorg

biomassa uit vetafscheiders restaurants (a'dam)

Diverse restaurants amsterdam

450

rioolslib RKG (a'dam)

amsterdam

4250

hout en maaisel vastgoed

zuiveringsslib reststoffen (slib) na ontwatering

energetische waarde = 2851536 MJ/jaar energetische waarde = 3120884 MJ/jaar. Wordt sinds 2010 vergist, met succes, in eigen instalatie op de rwzi Amstelveen. Andere putvetophaaldiensten kunnen mogelijk ook bij Waternet hun putvet laten vergisten (momenteel laten zij het in Duitsland afvoer naar Roti te Lijnden verwerken). Vermoedelijk veel zand en weinig organisch materiaal. Volgens de marktpartijen kan RKGafvoer naar Afvalzorg slib gecomposteerd worden.

vastgoed AW

?

onbekend

AGV

?

Wordt vergist in eigen beheer.

Groen maaisel kan gecomposteerd of mogelijk gefermateerd worden. Hout kan verwerkt worden tot houtchips en via houtkachels voorzien in de warmte behoefte of mee gestookt worden in een energiecentrale. Inzamelen en transporteren van deze stromen kan een negatief milieueffect hebben of mogelijk erg duur zijn. RWZI West: biogas gaat naar AEB. RWZI Amstelveen+Hilversum+Horstermeer: biogas gaat naar WKK. RWZI Ronde Venen: biogas wordt aardgas (groen gas)

AGV

?

wordt verwerkt door AEB

stadswarmte (NUON)

optimalisatie kan mogelijk vergist worden. Eindproduct biogas. kan mogelijk vergist worden. Eindproduct biogas.

Alleen als er capaciteit in vergistinstalaties van Waternet over is kan aan schaalvergroting worden gedacht aanbieden aan composteerbedrijf


van biogas naar groengas nee

Biomassa stromen WS

product

maai en slootwerk stedelijk gebied (groen maaisel)

locatie

AGV-gebied


??

gemeente moet maaisel aannemen. per gemeente (stadsdeel) zijn andere aflever plaatsen. Soms wordt het gecomposteerd. Het wordt al ingezameld

opmerking

optimalisatie

Compostering is momenteel de duurzaamste verwerkingsmethode. Eventueel kan ook via fermentatie groen maaisel verwerkt worden. biogas is dan het eindproduct. Dit product wordt al ingezameld en getransporteerd. Er komt dus geen extra milieubelasting vrij als het naar een andere verwerker getransporteerd wordt.

Ja, al het ingezamelde groen maaisel composteren of fermenteren. Schaalvergroting?

maai en slootwerk landelijk gebied (groen maaisel)

AGV-gebied

??

landeigenaar moet maaisel aannemen, wordt dus op maaisel rot weg (moeilijk te verzamelen) oever achter gelaten.

maaisel dijken

AGV-gebied

??

??

alleen de niet verpachte delen, <100km

momenteel niet, of er moeten andere milieubelangen zijn (verschralen van land of zo) als het al ingezameld wordt dan composteren of fermenteren. Schaalvergroting?

?

onbekend

Groen maaisel kan gecomposteerd of mogelijk gefermateerd worden. Hout kan verwerkt worden tot houtchips en via houtkachels voorzien in de warmte behoefte of mee gestookt worden in een energiecentrale. Inzamelen en transporteren van deze stromen kan een negatief milieueffect hebben of mogelijk erg duur zijn.


??

gemeente/stadsdeel heeft ontvangstplicht

makkelijk te verzamelen. Volgens de marktpartijen kan waterbodem gecomposteerd worden of via aanbieden aan droge vegisting verwerkt worden. composteerbedrijf

maaisel hout van vastgoed (terrein rondom gemalen) vastgoed WS bagger (waterbodem) stedelijk gebied

Amsterdam

bagger (waterbodem) landelijk gebied

AGV-gebied

drijfvuil

AGV-gebied inzamelingspunt is roosterwerk voor poldergemaal

??

> 550

< klasse 2 afzetten op land, moeilijk in te verzamelen > klasse 2 naar depot

materiaal wordt tegen betaling gestort

[organisch materiaal - riet e.d.]. Staf-DO geeft aan dat bv. Composteren ipv storten al winst is. Er komt dus geen extra milieubelasting vrij als het naar een andere verwerker getransporteerd wordt.

momenteel niet, of er moeten andere milieubelangen zijn. Ja, al het ingezamelde groen maaisel composteren of fermenteren. Schaalvergroting?

Bijlage 3 Berekening, bron-gegevens en aannames


24/24

24. 9 juni Kansen voor zon, wind en biomassa. Project

Recommend Documents