Hervormingen vereisen omslag in denken

Sectorvisie Langdurige Zorg ING Economisch Bureau

Hervormingen vereisen omslag in denken Nederland kent de hoogste collectieve uitgaven aan langdurige zorg ter wereld. Hervormingen die daar verandering in moeten brengen doen de sector op haar grondvesten schudden. Zorg en ondersteuning aan huis worden belangrijker. Het collectieve aandeel krimpt, private en informele zorg nemen toe. De turbulentie biedt kansen voor vernieuwende zorgconcepten die wonen, welzijn en zorg combineren. Niettemin staan veel instellingen voor de grote uitdaging meer klantgericht in plaats van aanbodgericht te gaan werken. Dit vereist een omslag in denken. Alleen door tijdig in te spelen op nieuwe vraagontwikkelingen en een strakkere financiële sturing blijven zij in control.

verpleeghuis verblijft gehalveerd. Tegenwoordig woont van de mensen ouder dan tachtig 86% zelfstandig (figuur 1). Steeds meer ouderen zijn daarnaast hoger opgeleid en hun besteedbaar inkomen is sterk toegenomen. Tussen 1993 en 2010 is het netto vermogen van ouderen meer dan verviervoudigd. Ouderen leven bovendien langer in goede gezondheid (figuur 2). Collectieve kosten hoog… Nederland kent de hoogste collectieve uitgaven aan langdurige zorg ter wereld. In 2009 gaf Nederland collectief bijna 4% van het bbp uit aan langdurige zorg voor ouderen, gehandicapten en psychiatrische patiënten (inclusief huishoudelijke verzorging). Het OESO-gemiddelde bedraagt nog geen 1,5% (figuur 3).

1. Veranderde context langdurige zorg Zelfredzaamheid ouderen sterk gegroeid De Nederlandse bevolking vergrijst. Tegelijkertijd veranderen de voorkeuren van ouderen. Ouderen willen en kunnen langer zelfstandig blijven wonen. Hun behoefte aan autonomie en eigen regie neemt toe. In twintig jaar tijd is het percentage 80-plussers dat langdurig in een verzorgingshuis of

…mede door relatief veel intramurale zorg… Ondanks de toegenomen zelfredzaamheid van ouderen worden de hoge collectieve kosten deels veroorzaakt door een relatief hoog aandeel intramurale zorg (figuur 4). In combinatie met een relatief grote babyboomgeneratie zouden de kosten tot 2040 daardoor zonder hervorming veel sterker stijgen dan in andere landen. Het overgrote deel van de

Figuur 1 Ontwikkeling aantal ouderen en hun woonsituatie

Figuur 2 Ontwikkeling levensverwachting ouderen zonder matige of ernstige beperking

800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0

30%

6

25%

5

20% 15% 10% 5% '95 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13

0% Aantal personen van 80 jaar en ouder

4 3 2 1 '84 '86 '88 '90 '92 '94 '96 '98 '00 '02 '04 '06 '08 '10 '12 Mannen op 80-jarige leeftijd Vrouwen op 80-jarige leeftijd

% 80-plussers dat in een zorginstelling woont (rechter as) Bron: CBS

Bron: CBS

uitgaven is publiek bekostigd. De Nederlandse private uitgaven aan langdurige zorg bedroegen in 2010 zo’n 10% van het totaal tegenover 30% in Duitsland.

De-institutionalisering

De-professionalisering

…en relatief weinig informele zorgverlening Verder bestaat de langdurige zorg voor thuiswonende ouderen in Nederland voor een belangrijk deel uit formele zorg. Met name in de huishoudelijke hulp – bijvoorbeeld hulp bij boodschappen doen, hulp in het huishouden of bij de administratie – is dit percentage duidelijk hoger dan in de ons omringende landen.

Decollectivisering

2. Hervorming langdurige zorg in gang gezet Minder kosten, meer kwaliteit en meer participatie Het kabinet heeft een omvangrijke hervorming van de langdurige zorg in gang gezet. Doel is de kwaliteit van zorg en ondersteuning te verbeteren, de financiële houdbaarheid te vergroten en de zelf- en ‘samenredzaamheid’ van burgers te versterken. Het stelsel van langdurige zorg en ondersteuning gaat op de schop langs de lijn van de drie D’s. 1. De-institutionalisering: zorg moet niet aanbod-, maar vraaggestuurd zijn om mensen in staat te stellen zo lang mogelijk in de eigen omgeving te blijven wonen. 2. De-professionalisering: het versterken en benutten van sociale samenhang en maatschappelijke betrokkenheid. De overheid springt alleen bij wanneer mensen vanuit hun sociale netwerk onvoldoende steun krijgen. 3. De-collectivisering: minder collectieve en meer private zorg, mantelzorg en sociale ondersteuning.

Meer vraaggestuurde zorg. Minder collectief gefinancierde zorg. Meer ‘zelf- en samenredzaamheid’.

Sinds 2013: scheiding tussen wonen en zorg Waar voorheen voor een groot gedeelte van de langdurige zorg sprake was van integrale bekostiging op basis van zorgzwaartepakketen (ZZP), inclusief een indicatie voor verblijf, wordt de bekostiging van wonen en zorg sinds 2013 gefaseerd van elkaar gescheiden. Steeds meer nieuwe zorgvragers met lichtere zorgbehoefte gaan zelf voor hun woning betalen. Dit om meer keuzevrijheid en diversiteit in woonvormen mogelijk maken.

Alles bij elkaar genomen vindt er een herdefiniëring van de langdurige zorg plaats. Alleen die noodzakelijke zorg en ondersteuning waarin het sociale netwerk van de zorgvrager niet kan voorzien, zal nog collectief worden bekostigd.

Meer financiële prikkels voor zorginstellingen Daarnaast moeten zorginstellingen sinds 2012 zelf een toenemend gedeelte van de kapitaallasten (rente en afschrijving) voortkomend uit huisvesting opbrengen. In 2018 krijgen instellingen in de care voor het laatst een deel van de kapitaallasten vergoed op basis van nacalculatie. Vanaf dan moeten deze kosten volledig worden gedekt door een opslag

Figuur 3 Publieke uitgaven aan langdurige zorg, als % van bbp (2009 of dichtstbijzijnde jaar)

Figuur 4 Publieke uitgaven aan persoonlijke verzorging en verpleging van ouderen (% bbp, 2010)

VS Spanje

Aus. Jap. Dui. OECD

Duitsland

Fra. Bel. Den.

Nederland

Zwe. Ned.

0,0% 0%

1%

2%

Gezondheidscomponenten

3%

4%

Totaal

Sociale componenten

Bron: CPB, OESO

Sectorvisie Langdurige Zorg Juni 2014 2

Bron: CPB

0,5%

1,0%

Intramurale zorg

1,5% Extramurale zorg

2,0%

op verleende zorg. Capaciteit die niet benut wordt, levert dan geen dekking voor vastgoedkosten meer op. Zorginstellingen gaan dus in toenemende mate risico lopen over hun vastgoedbeslissingen. Deze financiële prikkel stimuleert zorginstellingen om met klantgerichte dienstverlening een rendabel verdienmodel te ontwikkelen. 2015: extramurale AWBZ-zorg naar Wmo en Zvw Het kabinet wijzigt het stelsel van langdurige zorg ingrijpend. Per 1 januari 2015 treedt de Wet langdurige zorg (Wlz) in werking, als opvolger van de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, zie bijlage I voor een overzicht van huidige AWBZ-aanspraken en -uitgaven). Alleen de echt langdurige, intensieve zorg voor mensen die niet zelfstandig kunnen wonen, komt onder deze nieuwe wet te vallen. Dit betreft voornamelijk de zwaardere gehandicaptenzorg en verpleeghuiszorg. De AWBZ-zorg die buiten de deuren van een instelling plaatsvindt wordt overgeheveld naar de nieuwe Wet maatschappelijke ordening 2015 (Wmo 2015) en de Zorgverzekeringswet (Zvw). In deze twee wetten wordt dan 35% van de huidige uitgaven aan langdurige zorg geregeld (figuur 5). Van het huidige aantal AWBZ-gebruikers zal naar verwachting van het Ministerie van VWS op termijn nog 25% overblijven als Wlz-gebruiker.  Onderdelen van de AWBZ die overwegend gericht zijn op ondersteuning en participatie komen onder de Wmo 2015 te vallen.  Zorg gericht op genezing of behoud van lichamelijke en geestelijke functies – behandeling en verpleging – gaat naar de Zvw.  De behandeling van kinderen met een verstandelijke beperking of psychiatrische aandoening gaat naar de Jeugdwet. Meer samenhang in zorg Opsplitsing van AWBZ-zorg in verschillende wetten moet tot meer samenhang in zorgverlening en bezuinigingen op collectieve uitgaven leiden. Door de overheveling van zorg naar

Figuur 5 Verdeling van langdurige zorg naar de verschillende wetten 100%

Wmo: 5%

80% 60% 40%

Uitgangspunten herinrichting langdurige zorg 1. Wat kunnen mensen nog wel? In plaats van wat kunen zij niet. Kwaliteit van leven staat voorop. 2. Ondersteuning dichtbij georganiseerd, vanuit eigen sociale netwerk en middelen. 3. Ondersteuning en/of passende zorg voor wie niet meer zelfredzaam is. 4. De meest kwetsbare mensen behouden recht op zorg in een intramurale omgeving.

de Zvw, de Wmo en de Jeugdwet worden zorgverzekeraars en gemeenten in staat gesteld een aantal zaken te realiseren:  meer zelfstandigheid van hulpbehoevenden,  meer lokaal maatwerk,  betere coördinatie van medische, sociale en psychische invalshoeken leiden. Wmo 2015: gemeenten op zoek naar slimme combi’s Gemeenten worden verantwoordelijk voor een groter deel van de langdurige zorg. Zij nemen onder de Wmo 2015 de uitvoering van begeleiding en ondersteuning aan huis over van de zorgkantoren. Doordat zij ook de Jeugdwet en Participatiewet uitvoeren, worden zij verantwoordelijk voor het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer door alle burgers, met of zonder beperking. Met slimme combinaties van bijvoorbeeld ondersteuning, maatschappelijke begeleiding en begeleiding naar werk zullen zij meer samenhang in zorgverlening moeten realiseren. Zvw: zorgverzekeraars kopen wijkverpleging in Extramurale verpleging en persoonlijke verzorging die nauw met verpleging samenhangt, komen in de nieuwe aanspraak eerstelijns wijkverpleging van het Zvw-basispakket terecht. Zorgverzekeraars worden verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van deze zorg. Dit betreft niet alleen medische zorg, maar ook om coördinatie van zorg en ondersteuning, Jeugdwet • Alle jeugdhulp aan kinderen tot 18 jaar en hun ouders i.v.m. opgroeien opvoedproblemen

Jeugdw: 5%

Wmo 2015

Zvw: 17% Wmo: 18%

• Ondersteuning bij zelfredzaamheid en participatie • Beschermd wonen en opvang • Ondersteuning mantelzorg, cliëntondersteuning

Wlz: 60%

• Wijkverpleging • Extramurale behandeling zintuiglijk beperkten • Eerste drie jaar curatieve intramurale ggz voor volwassenen

Nieuwe prestaties Zvw

AWBZ: 95%

20%

Wlz

0% 2013 Bron: VWS


2017

• Zware zorg voor gehandicapten en ouderen, curatieve GGZ voor volwassenen na eerste drie jaar • Integraal pakket aan zorg in een instelling (natura) of thuis (pgb/vpt)

coaching en preventie. Zij vormt de spil van de door gemeenten op te richten ‘sociale wijkteams’, waarvan ook maatschappelijk werkers onderdeel uitmaken. Zij bepaalt uiteindelijk welke behoefte aan verpleging en verzorging in de wijk bestaat. Jeugdwet: einde aan versnipperde uitvoering Met de hervorming van de jeugdzorg komt er een einde aan de versnipperde verantwoordelijkheid voor de zorg voor kinderen en gezinnen. Terwijl deze nu nog is verdeeld over verzekeraars, gemeenten, provincies en het Rijk, wordt de gemeente vanaf 2015 de enige verantwoordelijke voor de uitvoering van de gehele jeugdzorg (preventie, jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering). Dit biedt hen meer mogelijkheden voor samenhangende en daarmee effectievere hulp aan jeugdigen en gezinnen. De (verblijfs-)zorg voor jongeren die vanwege een verstandelijke beperking levenslang zorg nodig hebben, komt onder de Wlz te vallen. Het betreft bijvoorbeeld jeugdigen met een licht verstandelijke handicap, met ernstige gedragsproblemen of met zware lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke beperkingen. Wlz: een nieuwe kern-AWBZ De verzekerde zorg kan onder de Wlz bestaan uit:  verblijf in een instelling,  persoonlijke verzorging, begeleiding, behandeling en verpleging,  hulpmiddelen,  vervoer voor begeleiding of behandeling,  woningaanpassingen voor cliënten tot 18 jaar.

…GGZ 1 en GGZ2, …VG 1 en VG 2, ontvangen geen verblijfsindicatie meer (zorg geëxtramuraliseerd).

In de Zvw-prestatie wijkverpleging zullen de volgende onderdelen opgaan:  de huidige extramurale AWBZ-functie verpleging;  het overgrote deel van de huidige extramurale AWBZ functie persoonlijke verzorging;  medisch specialistische verpleging thuis, die momenteel al onder de Zvw valt;  taken die nu zijn opgenomen onder het programma Zichtbare Schakel zoals het coördineren en regisseren van de zorgvraag.

Hoewel de Wlz zich alleen nog zal richten op de mensen met een zware zorgbehoefte, is de verwachting van de regering dat een deel van de cliënten of hun vertegenwoordigers de zorg in de eigen omgeving zal willen en kunnen vormgeven. Daarvoor blijven in de Wlz twee opties overeind: het persoonsgebonden budget (pgb) en het volledige pakket thuis (vpt). Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij ouderen die langer bij hun gezonde partner willen blijven wonen of bij kinderen of jongvolwassenen die bij het eigen gezin blijven. PGB wordt trekkingsrecht om fraude te beperken Bij een vpt betaalt een cliënt of zijn vertegenwoordiger zelf de hoteldiensten en of dagbesteding, zorg ontvangt hij ‘in natura’. Bij een pgb kunnen ‘Wlz-klanten’ zelf ‘passende zorg’ inkopen die niet door het zorgkantoor is gecontracteerd. Het pgb wordt een trekkingsrecht bij de Sociale Verzekeringsbank (SVB) om de kans op fraude te verkleinen. De

Fasering herinrichting langdurige zorg

2013 ► Nieuwe cliënten met indicatie ZZP…VV 1 en VV 2,

Wijkverpleging in de Zorgverzekeringswet

2014 ► Nieuwe cliënten met indicatie ZZP…VV 3 ontvangen geen verblijfsindicatie meer.

2015 ► Deel van nieuwe cliënten met indicatie ZZP…VG 3 ontvangen geen verblijfsindicatie meer (naar verwachting 50%; lichtere zorgvormen).

2016

► Invoering Wet langdurige zorg (Wlz), intramurale zorg blijft een verzekerd recht. ► Extramurale zorg naar: 1. Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo): begeleiding, en 2. Zorgverzekeringswet (Zvw): verpleging en verzorging.

► Nieuwe cliënten met indicatie ZZP-… …VV 4 (naar verwachting 25% van de gevallen, lichtere zorgvraag),

► Verpleging en verzorging vallen onder nieuwe aanspraak wijkverpleging in Zvw (totaal: €3,1 mrd.). ► Gemeenten bieden ondersteuning vanuit sociale wijkteams (Wmo, €50 mln.).

…LG 1 en LG 3, …ZG 1 (zowel auditief als visueel)

► Bezuiniging op (huishoudelijke) ondersteuning. Gemeenten behouden 60% van de middelen. ► ZZP-GGZ 3 inclusief wooncomponent over naar Zvw en Wmo. Binnen deze domeinen mogelijkheden bezien voor afbouw intramurale capaciteit en langer zelfstandig wonen.


ontvangen geen verblijfsindicatie meer.

hoge of lage eigen bijdrage die zorgontvangers onder de AWBZ moeten betalen zal onder de Wlz terugkomen, in de huidige vermogensafhankelijke vorm of in een inkomensafhankelijke vorm. Bekostiging op termijn naar cliëntniveau De uitvoering van de Wlz is verder praktisch hetzelfde als die van de AWBZ. Zorgkantoren verdelen in verschillende regio's het budget over bestaande aanbieders op basis van cliëntenvolumes. De taken van het Centraal Administratiekantoor (CAK) blijven hetzelfde als in de AWBZ (voor een overzicht van taken zie tabel II achteraan deze publicatie). Wel gaat het CAK op termijn achteraf uitbetalen op basis van declaraties in plaats van vooraf bevoorschotten. De bekostigingsbasis gaat op termijn volledig over van instellingsniveau naar cliëntniveau. Bezuiniging van € 2,5 miljard op langdurige zorg De beoogde bezuiniging op uitgaven aan langdurige zorg komt structureel op circa € 2,5 miljard uit. Een derde daarvan moet door een bezuiniging op de begeleiding en persoonlijke verzorging worden opgebracht. Andere grote bezuinigingen staan ingeboekt voor het beperken van de huishoudelijke hulp onder de Wmo en het beperken van intramurale zorg onder de Wlz. De huidige uitgaven aan huishoudelijke hulp – die gemeenten al langere tijd uitvoeren – worden met 40% ingeperkt. Per saldo wordt verwacht dat de begrote uitgaven na alle maatregelen en correctie voor loon- en prijsbijstellingen in 2017 op een vergelijkbaar niveau komt te liggen als in 2013, circa € 28,5 miljard. Dat de bezuinigingen niet tot structureel lagere uitgaven leiden, komt door de onderliggende groei van de zorgbehoefte.

32 regionaal werkende zorgkantoren die voor alle inwoners zorg organiseren. Cliënten kunnen niet kiezen uit concurrerende verzekeraars.

Intramurale AWBZ in 2012: 263.000 indicaties 5% kiest voor PGB 791 zorgaanbieders (excl. GGZ) Bandbreedtetarieven per ZZP

AWBZ ►Wlz


Extramurale AWBZ in 2012: 590.000 indicaties 19% kiest voor PGB 1.461 zorgaanbieders Integrale Maximumtarieven per uur of dagdeel

3. Zorginstellingen hebben succes in eigen hand Extramuralisering schudt sector op Het beleid van extramuralisering en financieel scheiden van de woon- en zorgcomponent zorgt ervoor dat cliënten hun “woon/zorg-consumptie” gaan voelen in de portemonnee en daardoor bewustere keuzes maken. Zij stellen hogere eisen aan de kwaliteit van woonvoorzieningen en zijn lang niet altijd bereid om een standaard woonzorgpakket inclusief woonvoorzieningen en extra dienstverlening af te nemen. Zeker niet wanneer zij in hoge mate zelfredzaam zijn of de middelen bezitten om meer luxe woon-zorgvormen in te schakelen. Volgens Berenschot dreigt voor 600 van de ongeveer 2.000 verpleeg- en verzorgingstehuizen sluiting, omdat het scheiden van wonen en zorg in deze instellingen financieel niet rendabel is. De staatssecretaris houdt het op 200 sluitingen. Locaties zijn vaak niet meer rendabel te krijgen, doordat deze enerzijds te grootschalig zijn opgezet gegeven de vraagontwikkeling en anderzijds een toenemend deel van de leegstand voor rekening van de zorgaanbieder komt. Nieuw stelsel leidt tot veel onrust bij aanbieders In anticipatie op de nieuwe vormgeving van langdurige zorg en de grote bezuinigingen die ermee gepaard gaan, is onder aanbieders van langdurige zorg ook onzekerheid ontstaan over de continuïteit van zorgverlening. Zolang niet duidelijk is hoe gemeenten en zorgverzekeraars de zorg willen inrichten en aanbesteden of inkopen dreigen zorgaanbieders buiten de boot te vallen en blijven zij met verhoogde exploitatierisico’s zitten. Voor hun medewerkers dreigt ontslag, wanneer zij niet bij een vervangende aanbieder in dienst kunnen treden. Administratieve lasten Care-instellingen stijgen Door de opsplitsing van de AWBZ in verschillende wetten krijgen zorginstellingen die een brede productmix aanbieden met een groter aantal bekostigingsmethodieken en inkopende partijen te maken dan voorheen. Zo zal het aantal gemeenten waarmee contracten moet worden afgesloten voor levering van Wmo-diensten over het algemeen veel groter zijn dan het aantal zorgverzekeraars of zorgkantoren. De overeengekomen leveringsvoorwaarden verschillen vaak sterk van contract tot contract. De administratieve last zal daardoor sterk toenemen. Ook doordat steeds hogere eisen worden gesteld aan financiële sturing en aan de verantwoording van geleverde zorg(kwaliteit).  GGZ-instellingen zullen vanaf 2015 afhankelijk van hun product-mix vanuit de Zvw, Wmo, Wlz en Jeugdwet worden bekostigd. De Zvw regelt de eerste drie jaar op behandeling gerichte intramurale ggz aan volwassenen. Beschermd wonen (RIBW’s) wordt gepositioneerd in de Wmo. De zorg voor psychiatrische patiënten die langer dan drie jaar in een instelling verblijven wordt geregeld





in de nieuwe Wlz. De jeugd-ggz valt onder de Jeugdwet. Gehandicaptenzorg zal uiteenvallen in een deel dat gefinancierd wordt vanuit de Wmo en een deel dat naar de Wlz gaat (zwaardere doelgroepen, sterk gericht op gedrag). Licht verstandelijke gehandicapten jonger dan 18 jaar oud vallen onder de Jeugdwet. Ouderenzorg: hier geldt dat verpleeghuizen (ZZP 5 en hoger) naar de Wlz overgaan. Voor de zwaardere doelgroepen in het verzorgingshuis (ZZP 4) kan de helft naar de Wlz over. Met de nieuwe aanspraak wijkverpleging (Zvw) kunnen zorgaanbieders vanuit de thuiszorgorganisatie een gelijkwaardig aanbod ontwikkelen.

Strategische heroriëntatie noodzaak Steeds meer instellingen zien zich al genoodzaakt deels leegstaande locaties te sluiten. Massaontslagen vinden regelmatig plaats bij instellingen die zich voorbereiden op het nieuwe stelsel met beperktere budgetten. Dit betreft niet alleen de intramurale zorg, maar bijvoorbeeld ook de thuiszorg en jeugdzorg. Aan de andere kant ontstaan er ook marktkansen, zoals nieuwe woon-zorgvormen voor kwetsbare ouderen met een behoorlijke zelfredzaamheid. Om op de ontwikkelingen in te kunnen spelen is een strategische heroriëntatie voor veel instellingen noodzakelijk. Met name voor instellingen die lichtere zorgvormen leveren. Vanuit strategische visie vastgoed reorganiseren Instellingen die langdurige zorg leveren zullen veel minder vanuit de traditionele scheiding tussen intra- of extramuraal moeten denken en meer vanuit de regionale klantvraag. Het bestaande vastgoed is een factor van belang, maar mag niet leidend zijn voor de strategie die de aanbieder kiest. De reorganisatie van de vastgoedportefeuille zal uit een strategische herpositionering moeten voortvloeien. Instellingen in de ouderenzorg hebben op hoofdlijnen vier strategische vastgoedopties (zie voor meer achtergronden de ING-themavisie Scheiden wonen en zorg in de AWBZ uit juni 2013). 1. Het vergroten van de verpleeghuiszorgcapaciteit (ZZP 5-10). 2. Het verhuren van zorgappartementen en (mogelijk) extramurale zorg verlenen. 3. Het reorganiseren van het vastgoed en de thuiszorg capaciteit uitbreiden. 4. Het alternatief inzetten van het vastgoed met als einddoel het vastgoed afstoten. Zorgvilla steeds grotere concurrent voor instelling Ondertussen zal de concurrentie voor traditionele ouderenzorgaanbieders blijven toenemen. Een groeiend aantal ondernemers speelt in op de veranderende behoeften van welvarende en beter opgeleide ouderen. Nieuwe aanbieders ontwikkelen in rap tempo kleinschalige, luxe woonvormen. Het aantal particuliere zorgvilla's voor ouderen groeit snel: in 2013 met 13% tot een totaal van 169. De groeiende vraag


naar kleinschalige woonvormen wordt, behalve door regel‘Kritische wethouders zien tal van mogelijkheden om geld te besparen’ ‘De overheidsfinanciering is doorgeschoten’, zegt Lenie Scholten, wethouder zorg, welzijn en jeugd in Eindhoven. ‘Voor iedere hulpvraag komt een aparte hulpverlener over de vloer. Mensen wordt niet meer gevraagd of ze de problemen ook zelf op kunnen lossen. Dus als je mij vraagt of gemeenten kunnen bezuinigen op de nieuwe zorgtaken, is het antwoord ja.’ Wat volgens Scholten wel moet gebeuren, is dat er een einde komt aan het circus van hulpverleners waarmee sommige gezinnen te maken krijgen. ‘Neem het gezin Jansen’, zegt ze. Ze kampen met schulden, dus komt er iemand van de schuldhulpverlening. Van de stress raakt vader Jansen aan de drank, dus komt iemand van de verslavingszorg langs. Het drankprobleem van vader doet de relatie met moeder geen goed, daarvoor wordt algemeen maatschappelijk werk ingeschakeld. Een hulpverlener van Bureau Jeugdzorg geeft vervolgens opvoedingsondersteuning. Met een beetje pech spijbelt een van de kinderen en komt er ook nog een leerplichtambtenaar langs. Het is geen uitzondering. Van de 118.000 gezinnen in Eindhoven komen bij 17% meerdere hulpverleners over de vloer. ‘Iedere hulpverlener werkt vanuit zijn eigen koker met een eigen geldstroom en vaak weten ze niet van elkaar wat ze doen’ zegt Scholten. Doordat al die budgetten nu naar gemeenten komen, krijgen ze zicht op waar de overlap zit. Bron: FD, 19-03-‘14

geving en meer zelfredzaamheid ook veroorzaakt door de hogere eigen bijdrage – sinds 2012 vermogens- in plaats van inkomensafhankelijk – die ouderen betalen voor collectieve zorg. Met name voor traditionele verzorgingshuizen die zich op lichtere zorg richten is het daarom van cruciaal belang een kwalitatief beter onderscheidend zorgconcept aan te bieden om de concurrentie aan te kunnen. Traditionele aanbieders ouderenzorg krimpen… Terwijl de particuliere zorg groeit, staat de omzet van traditionele instellingen sterk onder druk. Uit een analyse van de instellingskoepel Actiz blijkt dat de impact van de stelselwijziging op aanbieders van ouderenzorg sterk uiteen loopt. Dit komt voort uit verschillen in samenstelling van het aanbod en hangt samen met de mate waarin organisaties kans zien om bijvoorbeeld leegstaande ruimtes te verhuren of nieuwe diensten aan te bieden. …kansen voor integrale zorgconcepten groeien Hoewel het totale budget kleiner wordt, ontstaan door de nieuwe wetgeving ook nieuwe mogelijkheden voor crossovers tussen de domeinen zorg en welzijn. Dit zijn nu vaak nog twee gescheiden werelden. Verschillende marktpartijen spelen hierop in met integrale concepten gericht op efficiënte combinaties van zorg en welzijn. een grote dienstverlener als Facilicom verwacht bijvoorbeeld via overnames een efficien-

cyslag te kunnen maken door zorg en ondersteuning over de traditionele domeinen heen dicht bij de burger te organiseren. Door lokale huisartsenposten, plaatselijke thuiszorg en welzijnswerk onder één dak te brengen, denkt zij efficiënter en klantgerichter te kunnen werken. Liquiditeitsposities structureel onder druk In de Wlz zal op termijn (na 2016) van bevoorschotting op basis van productieafspraken naar betalingen op basis van declaraties van geleverde zorg worden overgegaan. Door afschaffing van de bevoorschotting zullen instellingen meer werkkapitaal nodig hebben om de periode tussen levering en uitbetaling van zorg te overbruggen. Tegelijkertijd komen de vermogens- en liquiditeitspositie van veel instellingen door teruglopende resultaten steeds verder onder druk te staan. De financieringsbehoefte – gemiddeld 3 maanden per instelling, in totaal circa € 6 miljard – zal als gevolg daarvan moeilijker zijn in te vullen. Daar komt bij dat de marktomstandigheden een stuk risicovoller zijn geworden en financiers minder diepe zakken hebben dan voorheen. Extra druk op de liquiditeit ontstaat door eenmalige kosten van reorganisaties en incidentele verliezen, de vraag neemt namelijk sneller af dan instellingen kunnen reorganiseren. Doordat sprake is van nieuwe zorgproducten, nieuwe zorginkopers en benodigde aanpassingen in ICT-omgevingen zullen vertragingen in de financiële afwikkeling van zorg plaatsvinden.

Exploitatierisico’s kunnen zich opstapelen Zorginstellingen kunnen met een stapeling van exploitatierisico’s geconfronteerd worden. Zeker wanneer onvoldoende vooruit is gedacht en de bedrijfsvoering niet flexibel genoeg is om snel bij te kunnen sturen. Bovendien kan sprake zijn van regionale overcapaciteit en een ongunstige ZZP-mix waarin cliënten met lichtere zorgzwaarte de overhand hebben. Niettemin hebben zorginstellingen die tijdig in actie komen hun lot in eigen hand. Bestuurders die succesvol op de huidige ontwikkelingen inspelen focussen op de volgende zaken: 1. Heldere positionering: waar vraagt de klant om en wat is het onderscheidend vermogen? 2. Keuzes maken: afslanken en terug naar de kern. 3. Ontwikkeling van klantgerichte dienstverlening. 4. Flexibiliseren van bedrijfsvoering (vastgoed, personeel) 5. Financieel in control blijven: • Sturen op kritische ratio’s. • Ramingen op basis van scenario’s, waardoor tussentijds tijdig is bij te sturen. • Professionaliseren treasury functie, balansmanagement. • Cash is king: liquiditeit verdient prioriteit. Voorspelbaarheid van kasstromen is van levensbelang.

Overcapaciteit in grootstedelijke gebieden Effect van dubbele transitie: scheiden wonen-zorg + hervorming AWBZ incl. bezuiniging

Te trage aanpassing bedrijfsvoering

Stapeling van risico’s bij zorginstellingen

Ongunstige ZZP-mix (omzetkrimp > 10%)

Onvoldoende schaal

Onvoldoende flexibiliteit in vastgoed en workforce Sectorvisie Langdurige Zorg Juni 2014 7

Bijlage I – Overzicht huidige AWBZ-aanspraken en uitgaven

AWBZ: aanspraken en uitgaven Verplichte volksverzekering gericht op het verzorgen, verplegen, begeleiden en behandelen bij het ontbreken van perspectief op genezing

Persoonlijke verzorging

Verpleging

Extramurale zorg

•persoonlijke verzorging, •verpleging, •begeleiding en behandeling in de thuissituatie, •voor: ouderen, gehandicapten en mensen met een psychiatrische aandoening of beperking

Mensen met somatische en/of psychogeriatrische problematiek (ouderenzorg)

Mensen met een lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke handicap (gehandicaptenzorg)

Begeleiding

Behandeling

Intramurale zorg

Verblijf

•persoonlijke verzorging, •verpleging, •begeleiding en behandeling in combinatie met verblijf in een instelling, •voor: ouderen, gehandicapten en mensen met een psychiatrische aandoening of beperking

Mensen met een psychiatrische aandoening of beperking (geestelijke gezondsheidszorg)

PGB's Overig 12% 16% Extramuraal 15%

Bron: NZa


Intramuraal 57%

*€ 1 mrd.

AWBZ-uitgaven 2012 en meerjarig: 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Verpleeg- en verzorgingshuiszorg Gehandicaptenzorg met verblijf Thuiszorg

Langdurige GGZ

2009

2010

2011

2012

Bijlage II - Verantwoordelijke partijen en hun taken binnen de Wet langdurige zorg

Bron: VWS


Meer weten? Kijk op ING.nl Of bel met Erwin Winkel, Sectormanager Gezondheidszorg 068 36 42 427 Edse Dantuma, Sectoreconoom Gezondheidszorg 068 36 48 306

Wilt u nieuwe publicaties per mail ontvangen? Ga naar ING.nl/kennis

vf Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 25 juni 2014.

Hervormingen vereisen omslag in denken

Recommend Documents