Herverdeling gemeentefonds Wikken en wegen. Gijs Oskam Expertisecentrum Gemeentefinanciën VNG Utrecht, 18 november 2013

Herverdeling gemeentefonds Wikken en wegen

Gijs Oskam Expertisecentrum Gemeentefinanciën VNG Utrecht, 18 november 2013

Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Programma

• • • • •

Inkomsten van gemeenten Terugblik op de herverdeling 1997 en 2001 Voorgenomen herverdeling 2013 (afgeblazen) Voorgenomen herverdeling 2015 Vragen en opmerkingen, discussie

Inkomsten van gemeenten


Inkomsten van gemeenten • Eigen inkomsten – Belastingen – Rechten – Overige eigen inkomsten (rente, dividend etc.) • Specifieke uitkeringen • Gemeentefonds – Algemene uitkering – Decentralisatie- en integratieuitkeringen


Gemeentefonds • Geldstroom van het Rijk naar gemeenten • Onderdelen: • Algemene uitkering (AU) • Decentralisatie/integratieuitkeringen (DU/IU) • Omvang GF 2013 € 17,8 mrd. waarvan €14,9 mrd. AU • Beheerders ministers van Financiën en BZK • Besteding niet gekoppeld aan bepaald doel, dus vrij besteedbaar (‘niet geoormerkt’)


Karakter DU en IU • ‘Decentralisatie- en Integratieuitkeringen: – Lijken op specifieke uitkeringen, in het gemeentefonds herkenbaar (bijv. WMO) – Eigen verdeling en vaak ook eigen groeipad – Geld is niet geoormerkt – Eenvoudige verantwoording in gemeenterekening • Binnen gemeenten mogelijk discussie over de aanwending


Onderdelen gemeentefonds 2013

18%

82%

Algemene uitkering

Decentralisatie- en Integratieuitkeringen


Onderdelen gemeentefonds 2015 Schatting

45% 55%

Algemene uitkering

Decentralisatie- en Integratieuitkeringen

Herverdelingen toen en nu


Herverdelingen Terug kijken en vooruit blikken

• 1997: van rijk naar arm 1e fase • 2001: van rijk naar arm 2e fase • 2013: aanpassing aan de actualiteit, waarbij rekening wordt gehouden met voorkeuren van het Rijk (afgeblazen) • 2015: aanpassing aan actuele cijfers van gemeenten (voornemen)


Herverdelingen 1997 en 2001 Belangrijke kenmerken • Uitgangspunten: – Gemeenten kunnen bij gelijke tarieven een gelijkwaardig voorzieningenniveau bieden – Verdeling volgt gemeentelijk uitgavenpatroon, zoals naar voren komt in begroting en jaarrekening • Verdeling is globaal en kostengeoriënteerd: – Sociale en fysieke structuur, centrumfunctie – Belastingcapaciteit (‘OZB-afrekpost’) • Algemene uitkering verdeeld in zgn. clusters


Herverdelingen 1997 en 2001 Introductie uitgavenclusters

W er k ch .z o Ed rg Ku uc ns at ie t& on ts p. Gr oe n VH RO SV Ou dh ei d Op W eg en en ba re Fy or si de ek m ili eu Be vo lk in Be g st Al uu g. r on de rs t. aa ts

M


Uitgavenclusters in algemene uitkering (x mln. euro’s)

6.000

4.000

2.000

0


IJkpunten en verdeelmaatstaven • Omvang van elk cluster wordt bepaald met behulp van een ijkpunt. Wat zijn de factoren die bepalend zijn voor de hoogte van de kosten voor het leveren van voorzieningen? Wat is het gewicht van elke factor?

• Vervolgens worden de ijkpunten vertaald in verdeelmaatstaven, waaraan technische eisen worden gesteld: eenduidige definitie, objectief vast te stellen, periodiek gemeten enz. Er bestaan ongeveer 60 maatstaven.


Verdeelmaatstaven AU OZB (negatieve maatstaf)

Omgevingsadressendichtheid

Inwoners

Lokaal klantenpotentieel

Woonruimten

Regionaal klantenpotentieel

Huishoudens laag inkomen

Oppervlakte land

Bijstandsontvangers

Oppervlakte binnenwater

Uitkeringsontvangers

Oppervlakte buitenwater

Minderheden

Oppervlakte bebouwing

Jongeren

Oeverlengte

Ouderen

Bodemgesteldheid

Leerlingen SO en VO

En nog veel meer…….


Alg. uitkering per inwoner 2013 Nederland gemiddeld € 906 Gemeente*

€

Amsterdam

1.639

Bloemendaal

577

Rotterdam

1.525

Blaricum

601

Den Haag

1.428

Waalre

609

Rozendaal

1.352

Bunnik

610

Utrecht

1.164

Wijdemeren

610

Groningen

1.154

Bunschoten

618

Leeuwarden

1.115

Maasdonk

620

Heerlen

1.100

Leusden

623

Schiedam

1.087

Molenwaard 2013**

668

De Marne

1.074

Gorinchem 2013

980

* excl. Wadden

Gemeente

** excl. maatstaf herindeling

€


AU omgeslagen per inwoner 2013

Molenwaard (€ 668 totaal*) en Gorinchem (€ 980) Maatstaf

Molenwaard €

Gorinchem €

10,50

37,25

4,06

55,04

48,86

93,84

Klantenpotentieel regionaal

0,81

17,56

Leerlingen voortgezet onderwijs

0,00

96,99

19,17

1,58

Historische kern

0,85

4,35

Oppervlakte land

19,62

2,59

Woonruimten

99,17

122,05

Bijstandsontvangers Minderheden Klantenpotentieel lokaal

Kernen en kernen >500 inwoners

* excl. maatstaf herindeling

Terugblik op de voorgenomen herverdeling 2013


Aanleiding herverdeling 2013 • Scheefgroei tussen uitgaven en inkomsten in de clusters • Economische crisis, met bijbehorende lage groei en lage accressen in de algemene uitkering • Grote taakoverhevelingen (AWBZ begeleiding, Jeugdzorg en –toen nog- Wet werken naar vermogen) • Advies Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) over vaste bedragen G4 (in 2010 in totaal 650 mln)


Uitgangspunten herverdeling 2013

• Omvang algemene uitkering voorlopig ongewijzigd • Gemeenten worden in gelijke startpositie geplaatst • Verdeling volgt gemeentelijk uitgavenpatroon, met nieuwe elementen: – Sobere en doelmatige uitvoering – Ketensamenhang, in en buiten algemene uitkering – Meer transparantie


Concrete stappen >> clusters 2013 • IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: – Zijn de uitgaven structureel? – Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? – Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? – Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? – Samenhang met andere geldstromen (ketens)?


Concrete stappen >> clusters 2013 • IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: – Zijn de uitgaven structureel? – Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? – Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? – Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? – Samenhang met andere geldstromen (ketens)?


Enkele reacties in najaar 2011 VNG • Gemeentefonds blijft weliswaar vrij besteedbaar, maar Rijk bemoeit zich met gemeentelijk beleidskeuzes . Je gaat er over of niet! Binnenlands Bestuur • “De minister van BZK verlaagt de algemene uitkering voor gemeenten als hun beleid afwijkt van het kabinet” Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) • Beheerders van het gemeentefonds worden bestuurders van het gemeentefonds

Vooruitblik op de voorgenomen herverdeling 2015


Doelstellingen herverdeling 2015 • Basis van het gemeentefonds weer op orde en de verdeling toekomstbestendig • Gemeentefonds klaar voor decentralisaties • Monitoring, onderhoud en verantwoording op orde met accent op decentralisaties • Bezuinigingen Regeerakkoord (o.a. educatie)


Uitgangspunten verdeling na herijking Hoofdlijn: continuïteit • Verdeling gemeentefonds blijft globaal en kostengeörienteerd >> geen bemoeienis Rijk met besteding gelden • Het onderhoud wordt dynamischer: verdeelstoornissen worden eerder gevonden en gerepareerd • Uitgaven voor taken met veel beleidsvrijheid worden niet volledig gevolgd (bijv. cultuur, sport). Dit geldt ook voor de ontvangstenclusters OZB en OEM


Uitgangspunten verdeling na herijking Hoofdlijn: continuïteit • Verdeling gemeentefonds blijft globaal en kostengeörienteerd >> geen bemoeienis Rijk met besteding gelden • Uitgaven voor taken met veel beleidsvrijheid worden niet volledig gevolgd (bijv. cultuur, sport). Dit geldt ook voor de ontvangstenclusters OZB en OEM • Het onderhoud wordt dynamischer: ‘verdeelstoornissen’ worden eerder gevonden en gerepareerd


Waarom groot onderhoud? • Sommige gemeenten worden nu wat overbedeeld in de verdeling, andere juist onderbedeeld >> onevenwichtigheid herstellen • Definitiewijzigingen van maatstaven >> voorkomen onbedoelde herverdeeleffecten • Fonds geschikt maken voor opvangen maatregelen Regeerakkoord, waaronder de decentralisaties • Onderhoudsystematiek fonds actualiseren


Enkele concrete voornemens • • • •

Aanpassen ijkpunten Beperken aantal clusters (van 17 naar 11) Vaststellen omvang van clusters Aanpassing vaste bedragen G4.


Relatie ontvangsten – uitgaven gemeentefonds • Verdeelformules: niet alleen de omvang van het gemeentefonds ook een deel van de eigen inkomsten van gemeenten (OZB en OEM) wordt meegenomen • Feitelijke eigen inkomsten van gemeenten: ca. € 1,5 miljard hoger dan de inkomsten waarmee in de verdeling wordt gerekend (normatieve inkomsten) • Feitelijke uitgaven van gemeenten kunnen daarom hoger zijn dan de normatieve inkomsten • Voorstel: hogere inkomsten in de autonome ruimte van gemeenten laten


Vaste bedragen G4 •

Vaste bedragen onderbrengen in: – Educatie – Cultuur en ontspanning – Infrastructuur & gebiedsontwikkeling – Openbare orde en veiligheid – Wegen & water – VHROSV • Verdeling via nieuwe en bestaande maatstaven


Planning herijking • 2011 • Fase 1 afgerond • 2013 – Aankondiging herstart herijking (mei 2013) – Draagvlak voor voorstel bij ministeries en gemeenten • 2014: – Brief aan Tweede Kamer: uitgangspunten, definitieve aanpak m.i.v. jaar 2015 (januari) – Voorlopige uitkomsten in februari (april) – Formele uitkomsten herverdeling m.i.v. 2015 (meicirculaire) • 2015: – Nieuwe verdeling is een feit


Enkele slotopmerkingen • Het nadeel van alle herverdelingen was tot nu toe niet groter dan per saldo € 15 per inwoner per jaar • De effecten van de nieuwe woningtelling volgens de BAG* worden in de nieuwe verdeling meegenomen inkomsten • De compensatie voor nieuwe taken wegens de decentralisaties komen in 2015 in de vorm van integratie-uitkeringen. Het idee is om dit sociaal deelfonds in 2018 te integreren in de AU • Aantal verdeelmaatstaven niet kleiner, eerder groter * Basisregistratie adressen en gebouwen

Vragen, opmerkingen en discussie Maak van uw hart geen moordkuil

Herverdeling gemeentefonds Wikken en wegen. Gijs Oskam Expertisecentrum Gemeentefinanciën VNG Utrecht, 18 november 2013

Recommend Documents