Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken die ambulant begeleid worden in een MSOC

 

Academiejaar 2013‐2014  Tweedekansexamenperiode  

          Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken  die ambulant begeleid worden in een MSOC                   

Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van  Master of science in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting Orthopedagogiek  Promotor: Prof. Dr. Vanderplasschen     Margo Wauters  00903944

                                                     

 

   

Academiejaar 2013‐2014  Tweedekansexamenperiode  

          Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken  die ambulant begeleid worden in een MSOC                   

Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van  Master of science in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting Orthopedagogiek  Promotor: Prof. Dr. Vanderplasschen     Margo Wauters  00903944

 

                                                    Ondergetekende, Margo Wauters, geeft toelating tot het raadplegen van de masterproef  door derden. 

 

Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken die ambulant  begeleid worden in een MSOC.  Margo Wauters   Academiejaar 2013 – 2014, Master Orthopedagogiek   Promotor: Prof. Dr. Wouter Vanderplasschen 

 

ABSTRACT    In  deze  masterproef  gaat  men  op  zoek  naar  de  manier  waarop  opiaatafhankelijke  ouders,  die  momenteel een ambulante begeleiding volgen, Quality of Life (QoL) en herstel ervaren. Wanneer men  peilt  naar  concepten  zoals  QoL  en  herstel  wordt  er  vaak  vertrokken  vanuit  de  visie  van  de  hulpverlening op deze denkkaders, en wordt er op die manier voorbijgegaan aan het perspectief van  de  cliënten.  In  dit  onderzoek  wordt  getracht  om  hieraan  tegemoet  te  komen,  door  te  vertrekken  vanuit  een  persoonsgerichte  benadering.  De  opiaatafhankelijke  ouders  maken  momenteel  deel  uit  van  het  KDO  (Kinderen  en  Drugsverslaafde  Ouders)  project.    Dit  project,  ontstaan  in  2008,    tracht  tegemoet te komen aan de noden van opiaatafhankelijke ouders, naar specifieke begeleiding in hun  ouderrol,  en  wel  door  tijd  en  de  middelen  te  bieden  voor  een  integrale  begeleiding.  De  ervaringen  van de ouders met het KDO project krijgen in dit onderzoek een prominente rol.   In deze masterproef vertrekt men vanuit een persoonsgerichte benadering, en onderzoekt men welke  elementen  een  belangrijke  rol  spelen  bij  de  levenskwaliteit  en  bij  herstel  van  opiaatafhankelijke  ouders die deelnemen aan het KDO project. Tevens gaat men na hoe de opiaatafhankelijke ouders de  ondersteuning vanuit het KDO project ervaren, en in welke mate het KDO project erin slaagt om hun  doelstellingen te verwezenlijken.   Om  op  de  onderzoeksvragen  een  antwoord  te  kunnen  bieden  werd  gewerkt  met  kwalitatief,  semi  gestructureerde  interviews.  In  totaal  werden  deze  interviews  afgenomen  bij  12  opiaatafhankelijke  ouders. Uit de interviews blijkt dat voor de ouders, de kinderen en het gezin in zijn geheel, het meest  waardevolle element is in hun leven. De meest storende factoren voor een goede QoL zijn de leef‐ en  woonomgeving 

van 

de 

ouders, 

alsook 

de 

nadelen 

ten 

gevolge 

van 

de 

methadononderhoudsbehandeling. In hun zienswijze op herstel komen volledig opiaatvrij zijn alsook  een evenwichtig en stabiel leven leiden, als twee belangrijkste doelen op de voorgrond. Wat het KDO  project  betreft  zijn  de  ouders  het  unaniem  eens  over  de  positieve  invloed  van  dit  project  op  hun  leven. Ze ervaren de begeleidsters als ware steunfiguren in hun leven. De continue beschikbaarheid,  de  open  en  informele  houding  van  de  begeleidsters  en  de  opvoedingsondersteuning  die  ze  ontvangen,  zijn  slechts  enkele  van  de  vele  zaken  die  de  ouders  appreciëren  aan  het  project. 

 

WOORD VOORAF    Deze  masterproef  is  het  resultaat  van  een  zeer  interessant  en  leerrijk  jaar.  Graag  wil  ik  enkele  mensen  bedanken  die  mij  hebben  geholpen  om  deze  studie  tot  een  goed  einde  te  brengen.   Vooreerst wil ik mijn promotor Prof. Dr. Vanderplasschen bedanken om mij het vertrouwen  en de kans te geven onderzoek te verrichten omtrent dit thema, alsook voor de feedback en  bijsturing waar nodig. Tevens bedank ik Anne Dekkers, bij wie ik steeds terecht kon met al  mijn vragen. Ze gaf mij zeer veel bruikbare tips. Evenzeer bracht zij mij nieuwe inzichten bij,  waardoor dit onderzoek meer tot zijn recht kwam.    Graag  wil  ik  Fabienne  Vandensteen,  psychologe  en  hoofdverantwoordelijke  van  het  KDO  (Kinderen  en  Drugsverslaafde  Ouders)  project  bedanken  om  mij  de  kans  te  geven  om  onderzoek  te  doen  omtrent  dit  thema,  alsook  steeds  antwoord  te  bieden  op  mijn  vragen.  Dankzij haar kreeg ik een inkijk op de werking van het KDO project. Deze manier van werken  inspireerde en motiveerde mij. Tevens zorgde zij ervoor dat ik contact kon opnemen met de  participanten die deelnamen aan dit onderzoek. Een speciale bedanking gaat naar hen, voor  hun  bereidheid  tot  medewerking.  Ik  ben  zeer  dankbaar  dat  ik  mocht  luisteren  naar  hun  verhaal, hun ervaringen, en deze vervolgens kon verwerken in dit onderzoek.   Tot  slot  wil  ik  graag  een  dankwoord  richten  tot  mijn  ouders  en  mijn  vriendinnen.  Mijn  ouders wil ik bedanken voor de nodige steun alsook voor de oprechte interesse tijdens het  schrijven  van  dit  onderzoek.  Evenzeer  zorgde  mijn  vriendinnen  voor  aanmoediging  en  ontspanningsmomenten tijdens het schrijven van deze masterproef.  

     

   

 

  INHOUDSTAFEL    Inleiding .............................................................................................................................1 I. Theoretisch kader............................................................................................................3 1.1 Verslaving........................................................................................................................ 3 1.2 Opiaatafhankelijkheid ..................................................................................................... 5 1.2.1 Geschiedenis ............................................................................................................ 5 1.2.2 Opiaatafhankelijkheid en ouderschap ..................................................................... 7 1.2.3 Methadon ................................................................................................................ 8 1.2.4 Methadononderhoudsbehandeling ......................................................................... 9 1.2.5 Methadon: afbouw ................................................................................................ 12 1.3 Herstel........................................................................................................................... 13 1.3.1 Verschillende visies op herstel............................................................................... 13 1.3.2 Klinisch  versus persoonlijk herstel ........................................................................ 15 1.4 Quality of Life................................................................................................................ 18     1.4.1 Historiek en concept ............................................................................................ 18 1.4.2 Kenmerken............................................................................................................. 19 1.4.3 QoL en opiaatafhankelijkheid ................................................................................ 20 1.5 KDO project................................................................................................................... 22  1.5.1 Ontstaan en concept............................................................................................ 22 1.5.2 Doelstellingen ........................................................................................................ 23 1.6 Case management ........................................................................................................ 24 1.6.1 Casemanagement – concept.................................................................................. 24 1.6.2 Case management in de verslavingszorg ............................................................... 25 II. Probleemstelling..........................................................................................................27 III. Methodologie..............................................................................................................30 3.1 Inleiding – kwalitatief onderzoek.................................................................................. 30 3.2 Participanten................................................................................................................. 30 3.3 Procedure...................................................................................................................... 31 3.4 Instrumenten ................................................................................................................ 32

 

3.4.1 Kwalitatief interview .............................................................................................. 32 3.4.2 MANSA ................................................................................................................... 33 3.5 Data analyse.................................................................................................................. 34 3.5.1 Data verwerking ..................................................................................................... 34 3.5.2 Betrouwbaarheid en Validiteit............................................................................... 36 IV. Resultaten ..................................................................................................................37 4.1 Visie op Herstel en QoL ................................................................................................. 37 4.1.1 Betekenis herstel ................................................................................................... 37 4.1.2 Elementen die ouders als betekenisvol aanschouwen voor een goede QoL ......... 39 4.1.3 Elementen die een optimale QoL belemmeren ..................................................... 40 4.2 Algemene ervaringen van de ouders met het KDO project .......................................... 43 4.3 Resultaten vooropgestelde doelstellingen KDO project ............................................... 45 4.3.1 Verlenen van opvoedingsondersteuning: een geslaagde doelstelling? ................. 45 4.3.2 Ervaringen met de overige doelstellingen ............................................................. 48 4.3.3 Tevredenheid met betrekking tot de werking van het project .............................. 50 V. Discussie ......................................................................................................................51 5.1 Bespreking onderzoeksresultaten................................................................................. 51 5.1.1 Interne en externe veranderingen ten gevolge van het herstelproces ................. 51 5.1.2 Het gezin als voornaamste factor voor een goede QoL en reden tot herstel ........ 53 5.1.3 Leef‐ woonomgeving en/of methadon als meest vernoemde storende elementen  voor hun QoL .................................................................................................................. 54 5.1.4 Het KDO project als multidimensionele ondersteuningsvorm............................... 56 5.2 Methodologische beperkingen ..................................................................................... 60 5.3 Aanbevelingen voor praktijk, beleid en verder onderzoek ........................................... 61 VI. Conclusie.....................................................................................................................63 VII. Referentielijst.............................................................................................................64 VIII. Bijlagen .....................................................................................................................77 Bijlage 1. Gegevens participanten....................................................................................... 77 Bijlage 2. Informed consent ................................................................................................ 78 Bijlage 3. Semi‐gestructureerd interview............................................................................ 81

 

 

INLEIDING    Doorheen onze opleiding werden we meer en meer wegwijs gemaakt in middelenmisbruik  en afhankelijkheid. Zo zagen we de visie op verslaving mettertijd veranderen. Een evolutie  van  een  leertheoretische  model  waarin  verslaving  gezien  wordt  als  een  onaangepast,  aangeleerd gedrag (1960) naar de visie van vandaag, met name ‘verslaving als recidiverende  hersenziekte’ (van den Brink, 2009). Door dit chronische karakter van verslaving werd mijn  interesse  gewekt  omtrent  de  visie  op  herstel  van  personen  in  behandeling.  Hoe  zien  zij  herstel en welke visie hanteren zij? Tijdens dit onderzoek wou ik te weten komen of totale  abstinentie voor hen prioritair is, alsook welke elementen zij als ondersteunend ervaren in  hun  herstelproces.  Het  is  van  belang  om  te  achterhalen  welke  betekenissen  personen  aan  het  concept  herstel  toekennen,  aangezien  deze  persoonlijke  zingeving  een  belangrijke  drijfveer vormt bij klinisch herstel (van der Stel, 2012).   Een gevolg van dit chronische karakter van verslaving is dat, zoals reeds gebeurt bij andere  chronische  aandoeningen  waaronder  kanker,  meer  aandacht  dient  uit  te  gaan  naar  het  Quality of Life (QoL) concept (De Maeyer, 2010). Schalock en Verdugo Alonso (2013, p. 38)  omschrijven  dit  QoL  concept  als  volgt:  “Kwaliteit van Leven is een multidimensioneel fenomeen, dat uit vier kerndomeinen bestaat, en beïnvloed wordt door persoonlijke‐ en omgevingsfactoren. Deze kerndomeinen zijn dezelfde voor iedere persoon, al kunnen deze individueel van relevantie en belang verschillen. Kwaliteit van Leven houdt rekening met cultuurgevoelige indicatoren.”  Het  is  echter  zo,  dat  dit  concept  ‐  nog  vaak  door  de  hulpverlening ingevuld wordt in plaats van door de cliënt zelf. Evenzeer ligt de focus dikwijls  op de gezondheid, niettegenstaande dat voor de cliënten zelf vaak andere levensdomeinen  belangrijker blijken (De Maeyer, 2010).   Dit  is  de  reden  waarom  er  in  dit  onderzoek  de  nadruk  ligt  op  een  persoonsgerichte  benadering,  waarin  er  op  zoek  gegaan  wordt  naar  de  elementen  die  opiaatafhankelijken  belangrijk vinden voor een goede QoL en herstel. Op die manier kan het perspectief van de  persoon  een  belangrijke  plaats  krijgen  in  het  proces  en  evaluatie  van  de  behandeling  (De  Maeyer, 2010). Omwille van het feit dat het denkkader van verslaving als chronische ziekte  nog  een  vrij  recentelijk  gegeven  is,  is  het  QoL  concept  in  de  verslavingszorg  nog  niet  zo  enorm gekend (Laudet, 2011).  

 

1 

Aangezien deze verschuiving naar een denkkader van verslaving als een chronisch gegeven,  zou de focus in de hulpverlening eerder moeten liggen op een verbetering van QoL in plaats  van een focus op totale onthouding (Laudet, 2011).   Vanuit deze interessegebieden kwam ik bij het Medisch Sociaal Opvangcentrum (MSOC) in  Gent  terecht.  Daar  kwam  ik  in  contact  met  de  psychologe  en  hoofdverantwoordelijke  van  het Kinderen en Drugsverslaafde Ouders (KDO) project. Het KDO project werd opgericht eind  2008  en  richt  zich  specifiek  tot  de  doelgroep  van  drugverslaafde  ouders  en  zwangere  vrouwen.  Men  besteed  reeds  aandacht  aan  deze  doelgroep,  desalniettemin  hebben  organisaties  weinig  tijd  en  middelen  om  voldoende  aandacht  te  besteden  aan  deze  specifieke  doelgroep.   Hierdoor  krijgen  ouders  niet  altijd  de  gepaste  zorg.  Al  meer  dan  vijf  jaar staat het KDO project in voor de ondersteuning van druggebruikende ouders, hun jonge  kinderen  en  zwangere  vrouwen.   Het  project  is  gebaseerd  op  de  case  management  methodiek  en  combineert  medische  en  psychosociale  begeleiding.  Het  KDO  project  is  afhankelijk  van  projectsubsidies. Momenteel  wordt  dit  project  gefinancierd  door  het  “Federaal fonds ter bestrijding van de verslavingen”.  Voor 2015 is de financiële situatie nog  onduidelijk.  Het KDO project is volledig afhankelijk van deze projectsubsidies, wat impliceert  dat het voortbestaan van het project afhangt van de beslissingen die gemaakt zullen worden  voor 2015.    Deze masterproef omschrijft de visie en betrachtingen van het KDO project maar laat tevens  de cliënten zelf aan het woord. Door de deelnemende ouders hierover te bevragen, kan het  KDO  project  mogelijks  bijgestuurd  worden  waar  nodig,  en  kan  de  maatschappelijke  noodzaak van het project gepromoot worden. Over de effectiviteit van case management op  zich bestaat al vrij veel onderzoek maar er is een gebrek aan onderzoek naar programma’s  die  deze  methodiek  toepassen  bij  drugsverslaafde  ouders  en  hun  kinderen  (Masquelin,  2011). Door met het KDO project in contact te komen kreeg ik de kans om te onderzoeken  welke elementen opiaatafhankelijke ouders als belangrijk en betekenisvol ervaren voor een  goede QoL. Evenzeer kon ik peilen naar hun visie op herstel en mogelijke veranderingen in  hun herstelproces sinds hun deelname aan het KDO project.   Omwille van verscheidene, bovenstaande redenen, kregen de ervaringen van de ouders met  het  KDO  project,  alsook  de  al  dan  niet  bereikte  doelstellingen  van  het  project  een  prominente  rol  in  dit  onderzoek.  Ik  hoop  zodoende  met  deze  masterproef  een  beeld  te   kunnen schetsen van hun visie op QoL, het herstelproces van de ouders alsook over hoe zij  hun deelname aan het KDO project beleven.  

 

2 

I. THEORETISCH KADER   1.1 VERSLAVING     Uit de geschiedenis en uit antropologische studies blijkt dat het gebruik van middelen altijd  al  heeft  bestaan  en  daarenboven  wereldwijd  voorkomt.  Zo  kwamen  er  reeds  brouwerijen  voor  in  Egypte  en  Babylonië  vanaf  6000  voor  Christus  en  werd  er  al  in  grote  mate  opium  gebruikt bij de oude Egyptenaren en de Grieken (4000 voor Christus). Maar wanneer spreekt  men  van  ‘verslaving’  of  ‘afhankelijkheid’?  Heel  wat  mensen  gebruiken  namelijk  bij  gelegenheid tabak, slaapmiddelen of alcohol (Broekaert et. al, 2010). In Europa hebben, naar  een  schatting,  meer  dan  80  miljoen  volwassenen  ooit  eens  illegal  drugs  gebruikt.  Dit  is  ongeveer  een  kwart  van  de  totale  bevolking  in  de  Europese  Unie  (Europees  drugsrapport  [EMCDDA],  2014).  Broekaert  et  al.  spreken  over  ‘middelenmisbruik’  wanneer  het  individu  geen  controle  meer  heeft  over  zijn/haar  gebruik,  waardoor  het  problematisch  wordt.    Er  bestaat tot op vandaag echter geen eenduidigheid over deze termen. De visie op verslaving  is  evenwel  veranderd  over  de  jaren  heen.  Vroeger  waren  het  leer‐  theoretische  model  (verslaving  als  gevolg  van  onaangepast  aangeleerd  gedrag,  1960‐1970)  en  het  bio‐ psychosociale  model  (verslaving  als  resultaat  van  de  interactie  tussen  biologische,  psychologische  en  sociale  omstandigheden)  de  dominante  denkbeelden.  Tegenwoordig  staat  de  visie  van  verslaving  als  chronisch  recidiverende  hersenziekte  centraal  (van  den  Brink,  2009).  In  de  DSM  III  en  DSM  IV  werd  gekozen  om  de  term  ‘afhankelijkheid’  te  gebruiken eerder dan ‘verslaving’. In de DSM V spreekt men over ‘verslaving en gerelateerde  stoornissen’.   O’Brien en Volkow (2006) geven aan in hun artikel dat de term afhankelijkheid traditioneel  gebruikt wordt om fysieke afhankelijkheid te beschrijven. Deze verwijst naar de symptomen  die  opduiken  en  resulteren  in  ontwenningsverschijnselen  wanneer  het  gebruik  van  drugs  zoals  alcohol  en  heroïne  worden  stopgezet.  Fysieke  afhankelijkheid  wordt  echter  ook  waargenomen wanneer men bepaalde psychoactieve medicaties neemt zoals antidepressiva  en bètablokkers. Om een deel van dit probleem aan te pakken werd in de DSM V de naam  van het hoofdstuk veranderd in ‘addicition and related disorders’ waarin ook gokverslaving  werd opgenomen.    

 

3 

Een  andere  belangrijke  wijziging  betreft  de  afschaffing  van  de  tweedeling  misbruik/afhankelijkheid,  gezien  het  ontbreken  van  data  over  een  tussenfase  (O'Brien,  2011).  In  de  DSM  V  omschrijft  men  het  hoofdkenmerk  van  ‘middelgerelateerde  en  verslavingsstoornissen’  als  volgt  (American  Psychiatric  Association,  2013,  p.  658):  “Het hoofdkenmerk van een stoornis in het gebruik van een middel is een cluster van cognitieve, gedragsmatige en somatische symptomen waaruit blijkt dat de betrokkene het middel blijft gebruiken ondanks de significante problemen die dit oplevert.”   Van  den  Brink  (2009)  verwijst  naar  een  toenemende  belangstelling  voor  verslaving  als  hersenziekte  in  de  laatste  decennia.  In  deze  visie  spelen  de  medisch‐biologische  aspecten  een  belangrijke  rol.  Men  legt  hier  namelijk  de  nadruk  op  een  aangeboren  kwetsbaarheid  voor frequent gebruik van psychoactieve middelen, wat op zijn beurt kan leiden tot moeilijk  terug  te draaien  veranderingen in het brein (van den Brink, 2009).  Dit heeft als gevolg dat  een belangrijk doel van de behandeling gericht moet zijn op het omkeren of compenseren  van  deze  veranderingen  in  het  brein.  Deze  doelstellingen  kunnen  het  best  worden  bereikt  door  medicamenteuze  en  gedragstherapeutische  behandelingen,  en  kunnen  zorgen  voor  een  daling  van  het  middelenmisbruik  en  langere  perioden  van  onthouding.  Bij  de  veronderstelling dat verslaving een chronische hersenziekte is moet namelijk vooral de focus  liggen  op  een  controle  en  beheer  van  de  ziekte  in  plaats  van  enkel  en  alleen  de  focus  te  leggen  op  genezing  (Leshner,  1997).  Naast  de  medicamenteuze  behandelingen  wordt  het  belang  van  een  aanhoudende  hulpverlening  in  de  praktijk  alsook  van  psychosociale  ondersteuning benadrukt. Met behulp van deze ondersteuning kan de Quality of Life (QoL)  van opiaatafhankelijke personen verhoogt worden (De Maeyer, Dekkers & Vanderplasschen,  2012).   Verslaving  brengt  zowel  sociale,  lichamelijke  als    psychische  implicaties    met  zich  mee.  Mclellan, Lewis, O'Brien, & Kleber (2000) wijzen vooral op de sociale problemen ten gevolge  van  verslaving  met  name  criminaliteit,  werkloosheid,  pleegzorg  enzovoorts.  De  hulpverlening dient zich dus niet enkel te focussen op het voorkomen en behandelen van de  gezondheidsproblemen  die  verslaving  met  zich  mee  brengt.  Het  is  tevens  een  sociaal  probleem  dat  om  rechtshandhaving  vraagt.  Zo  kunnen  sociale  gevolgen  van  verslaving  variëren van geluidsoverlast en vandalisme tot criminaliteit, arbeidsverzuim alsook huiselijk  geweld,  kindermishandeling  enzovoorts  (van  Hasselt,  2010).  Naast  deze  sociale  implicaties  zijn  er  tevens  lichamelijke  gevolgen  van  verslaving.  Een  voortgezet  gebruik  van  middelen  zorgt voor veranderingen in het centrale zenuwstelsel.  

 

4 

Deze  veranderingen  leiden  uiteindelijk  tot  tolerantie,  lichamelijke  afhankelijkheid,  craving,  en herval (Cami & Farré, 2003). Middelenmisbruik brengt ook grote risico’s met zich mee op  gebied van gezondheid. Zo loopt men bij intraveneus gebruik het risico om allerlei infecties  van zeer uiteenlopende aard op te lopen. De meest gekende zijn het Hepatitis B virus en het  human immunodeficiëntivirus (HIV)(Van Limbeek, Buster & Van Brussel, 1995). Tevens kan  verslaving  psychische  gevolgen  met  zich  meebrengen  zoals  schaamte‐  en  schuldgevoelens  (Broekaert et al., 2010).  In  het  volgende  hoofdstuk  wordt  er  dieper  ingegaan  op  opioïdegerelateerde  stoornissen.  Deze krijgen een aparte categorie in de DSM V.  

1.2 OPIAATAFHANKELIJKHEID   

1.2.1 GESCHIEDENIS   Opiaatgebruik  kent  een  rijke  geschiedenis.  Vanaf  de  twaalfde  eeuw  is  in  Europa  in  toenemende  mate  gebruik  gemaakt  van  opium  als  medicijn.  Aan  het  einde  van  de  achttiende  eeuw  werd  opium  gebruikt  als  genotsmiddel  en  deze  gewoonte  werd  snel  verspreid.  Wanneer het gaat over andere opiaten zoals heroïne wordt er veel minder terug  in de tijd gegaan. Zo werd heroïne gesynthetiseerd in 1898 en het duurde nog een hele tijd  vooraleer deze stof verboden werd (Kerssemakers, Meerten, Noorlander & Vervaeke 2008).   Toen deze opiaten werden ontdekt, gebruikte men ze over het algemeen matig als recreatief  genotsmiddel  of  als  medicijn,  bijvoorbeeld  opiumlikeur  tegen  stress.  Het  merendeel  van  opiaatafhankelijke  personen  in  de  laat  19e  eeuw  waren  oudere  blanke  vrouwen  van  de  midden‐  en  hogere  klasse.  De  producten  waren  hen  voorgeschreven  voor  aandoeningen  zoals  menstruatiepijn  en  "vrouwelijke  problemen,"  de  overige  gebruikers  waren  oorlogsinvaliden en mensen met een beperking (Nicaise et al., 2003). In de 19e eeuw werd er  naar hen gekeken vanuit een zekere verdraagzaamheid en medeleven, dit althans vanuit de  medische wereld (Kauffman, 2003).  Dit veranderde echter aan het begin van de 20e eeuw,  als gevolg van de intrede van migranten uit Europa en China in  Amerika. Ze leefden in de  achtergestelde  buurten  en  de  getto’s  waar  reeds  veel  criminaliteit  bestond  (Nicaise  et  al.,  2003). Het merendeel van de gebruikers werden jonge mannen die in armoede leefden en  vanaf  hun  adolescentie  vaak  hun  toevlucht  zochten  tot  illegale  activiteiten  om  hun  opiaatgebruik te kunnen bekostigen (Kauffman, 2003).  

 

5 

Aan de periode dat men opiaten als zinvolle medicijnen zag kwam een einde en men keek  ernaar als gevaarlijke genotsmiddelen die enkel nog door marginale delen van de bevolking  werden  genuttigd.  Als  antwoord  hierop  kwam  er  in  de  meeste  Westerse  landen  een  drugswetgeving  waarin  werd  opgenomen  dat  men  opiaten  enkel  nog  mocht  gebruiken  wanneer er een wetenschappelijke of medische reden voor bestond (De Kort, 1997). Naast  deze  drugwetgeving  ontstond  in  Amerika  tevens  de  methadononderhoudsbehandeling.  Doordat  midden  en  eind  jaren  ’60  heroïnegebruik  de  voornaamste  doodsoorzaak  bij  jongvolwassenen  in  New  York  vormde  en  mede  door  het  feit  dat  een  groot  aantal  opiaatafhankelijke  personen  in  gevangenissen  verbleven  door  vele  druggerelateerde  delicten zocht men naar een effectieve behandeling.  Om deze reden werd de haalbaarheid  en doeltreffendheid van een methadon onderhoudsbehandeling  bestudeerd (Nicaise et al.,  2003). De methadononderhoudsbehandeling werd in Europa geïntroduceerd in 1960, eerst  in  Zweden,  dan  in  Nederland,  het  Verenigd  Koninkrijk  en  Denemarken,  zij  het  vaak  in  de  context van op abstinentie gerichte programma’s (Hedrich, Pirona & Wiessing, 2008).   Het  aantal  Europese  landen  die  een  methadononderhoudsbehandeling  in  hun  beleid  opnamen is snel toegenomen in de jaren ´90. In 2009 ondersteunen ongeveer 31 Europese  landen  harm  reduction  in  het  drugsbeleid  en  in  de  praktijk.  Ze  voorzien  substitutiebehandelingen  en/of  spuitenruil.  Europa  heeft  een  belangrijke  rol  gespeeld  in  deze  ontwikkeling  en  blijft  belangrijk  voor  de  verdere  ontwikkeling  van  harm  reduction  op  internationaal  niveau  (Cook,    Bridge  &  Stimson,  2010).  Met  de  opkomst  van  HIV  in  1980  werd  er  nieuw  leven  geblazen  in  deze  vorm  van  interventie  door  ze  te  combineren  met  outreachende  modellen.  Outreachend  werken  richt  zich  op  mensen  met  een  complexe  problematiek en houdt sterk rekening met diens context. Tevens verwacht de hulpverlener  geen hulpvraag van de cliënt, het zijn de hulpverleners zélf die naar de cliënt stappen (Van  Doorn, 2004).    Tot  op  heden  veroorzaakt  het  illegale  gebruik  van  opiaten  nog  steeds  een  groot  sterfte  aantal in Europa. Men schat het totale aantal problematische opiaatgebruikers in Europa op  1,3  miljoen,  waarvan  de  meerderheid  heroïnegebruikers  zijn  (EMCDDA,  2014).  Opiaatafhankelijke  ouders  vormen  hierin  een  aparte  doelgroep  die  om  specifieke  ondersteuning vraagt. In het volgende hoofdstuk bespreekt men de moeilijkheden en risico’s  die opiaatafhankelijkheid en ouderschap met zich meebrengt.    

 

6 

1.2.2 OPIAATAFHANKELIJKHEID EN OUDERSCHAP   Wanneer  een persoon met een drugsverslaving kampt, zorgt dit niet alleen voor implicaties  voor  onze  samenleving  (zie  1.1)  maar  heeft  dit  ook  een  invloed  op  de  directe  omgeving.  Drugsmisbruik tijdens de zwangerschap kan schadelijke effecten hebben op de ontwikkeling  van de foetus. Na de geboorte van het kind kunnen er neonatale ontwenningsverschijnselen  optreden  (National  Advisory  Committee  on  Drugs  [NACD],  2011).  Kinderen  die  worden  blootgesteld  aan  drugs  tijdens  de  zwangerschap  lopen  bovendien  een  verhoogd  risico  op  ontwikkelings‐ en gedragsproblemen (Jansson, Montoya, Schweitzer, Golden & Svikis, 2004).  Kinderen  van  drugsverslaafde  ouders  komen  derhalve  in  een  risicovolle  opvoedingssituatie  terecht (Vanderplasschen, Autrique & De Wilde, 2010).   De  ouderlijke  capaciteiten  van  opiaatafhankelijken  staan  onder  druk  omwille  van  een  verscheidenheid  aan  redenen.  Enkele  elementen  die  het  ouderschap  kunnen  beïnvloeden  zijn  middelenmisbruik,  de  eigen  opvoedingsgeschiedenis,  een  chaotische  leefsituatie  en  levensstijl,  psychische  problemen  enzovoorts  (Jansson  &  Velez,  1999).  Drugsverslaving  is  echter geen factor die goed ouderschap in de weg staat. Het is wel een feit waar rekening  mee  moet  gehouden  worden,  omdat  deze  het  ouderschap  wel  gecompliceerder  maakt  (Marcenko, Kemp & Larson, 2000).  Omwille van het middelenmisbruik worden deze ouders  beperkt  in  het  geven  van  gepaste  zorg  aan  hun  kinderen.  Een  ouder  onder  invloed  is  namelijk niet altijd beschikbaar. Kinderen van opiaatafhankelijke ouders hebben meer kans  op  het  ervaren  van  diverse  problemen  op  verscheidene  domeinen  in  hun  leven.  Enkele  voorbeelden  hiervan  zijn  problemen  op  gebied  van  geestelijke  gezondheid,  sociale  vaardigheden,  academische  prestaties  alsook  middelenmisbruik.  Naargelang  de  termijn  waarin  een  kind  wordt  blootgesteld  aan  ouderlijk  drugmisbruik  wordt  de  cognitieve  ontwikkeling van het kind negatief beïnvloed (NACD, 2011).   Dit  wil  niet  zeggen  dat  we  ze  als  ongeschikte  ouders  mogen  beschouwen,  al  zeker  niet  wanneer  ze  bereidheid  tonen  tot  aanvaarding  van  hulp  (Adeniji  et  al.,  2010).  Zo  biedt  de  zwangerschaps‐ en de perinatale periode een verscheidenheid aan kansen voor vrouwen om  even  stil  te  staan  bij  hun  eventuele  behoefte  en/of  verlangen  naar  herstel  alsook  over  de  relatie  met  hun  pasgeborene.  Net  omdat  deze  periode  een  cruciale  ommekeer  kan  betekenen  in  het  leven  van  deze  moeders  en  hun  omgeving  zijn  aangepaste  programma’s  voor moeder en kind gewenst (Nardi, 1998).  

 

7 

Momenteel bestaan reeds enkele initiatieven in Vlaanderen om vroegtijdig ondersteuning te  bieden  aan  deze  specifieke  doelgroep,  maar  het  aanbod  blijft  echter  vrij  beperkt.  Enkele  voorbeelden  van  bestaande  initatieven  zijn  onder  meer:  het  KDO  project  (MSOC  Gent)  ,  KiDO‐project  (MSOC  Oostende),  OP+  (ADIC),  het  Tipi‐programma  (De  Kiem)  en  Druglink  (CGG  Vagga  Antwerpen)(Masquelin,  2011).  In  hoofdstuk  1.5  wordt  het  ontstaan  en  de  werking van het KDO project nader toegelicht. Al deze hulpverleningsprogramma’s bevatten  een  medische  component,  een  substitutiebehandeling,  en  dit  in  combinatie  met  psychosociale begeleiding.  De medische component, de methadononderhoudsbehandeling,  vormt  zoals  reeds  vermeld  een  belangrijk  hulpmiddel  in  de  strijd  tegen  opiaatafhankelijkheid.  Er  wordt  tot  2/3e  van  de  cliënten  behandeld  met  methadon,  waardoor  het  de  meest  voorgeschreven  substitutiemedicatie  vormt  in  Europa  (EMCDDA,  2014).  In  het  volgende  hoofdstuk  wordt  besproken  wat  methadon  precies  is.  Aansluitend  wordt de methadononderhoudsbehandeling nader toegelicht. 

1.2.3 METHADON   Methadon  is  een  synthetisch  opiaat  met  een  langdurige  werking  (Kauffman,  2003).  Het  opiaat werd in 1947 goedgekeurd als pijnstiller door de Food and Drug Administration (FDA).  Vanaf  1950  werd  het  gebruikt  om  de  ontwenningsverschijnselen  van  heroïne  en  andere  opiaten  tegen  te  gaan  (Baxter  et  al.,  2013).  Methadon  wordt  oraal  toegediend  voor  de  behandeling van opiaatafhankelijken en biedt een stabiliteit van zo’n 24 tot 36 uur. Doordat  het langzaam vrijkomt in het lichaam moet het slechts één keer per dag ingenomen worden.  Wanneer  er  dagelijks  een  voldoende  dosis  methadon  geboden  wordt,  ervaart  de  cliënt  minder ‘craving’ of ‘verlangen’ naar drugs. Kauffman verwijst tevens op de vermindering van  symptomen  die  optreden  bij  druggebruik  en  op  het  voorkomen  van  herval.     Onderzoek  toont  aan  dat  methadon  een  werkzame  stof  is  voor  de  behandeling  van  opiaatafhankelijkheid.  Er zijn echter ook nadelen aan methadon. Zo moet men aandachtig  zijn voor een te snelle opbouw van de methadondosis. Dit kan namelijk leiden tot een suf,  loom  gevoel  alsook  tot  ademhalingsdepressie.  Enkele  bijwerkingen  van  methadon  zijn  irritatie van de huid en constipatie (Driessen & Noorlander, 2004). Andere bijwerkingen die  kunnen  optreden  zijn  gewichtstoename,  depressie,  en  een  afname  van  het  libido  (Winklbaur, Jagsch, Ebner, Thau & Fischer, 2008).    

 

8 

1.2.4 METHADONONDERHOUDSBEHANDELING   Methadononderhoudsbehandeling  is  de  oudste  vorm  van  de  harm  reduction  behandeling  die  de  verslavingszorg  kent  (Rutten,  2009).  Tevens  is  het  de  standaard  medische  behandeling  voor  opiaatafhankelijkheid  in  de  meeste  landen  (De  Maeyer  et  al.,  2011).  De  basiseffecten  die  van  een  methadononderhoudsbehandeling  verwacht  worden,  volgen  rechtstreeks uit de farmacologische eigenschappen van het middel. Wanneer men een vaste  dosis  per  dag  over  lange  termijn  toedient,  kan  men  een  stabiele  plasmaconcentratie  van  opiaten  behouden.  Hierdoor  treden  er  geen  eufore  perioden  op,  maar  ondervindt  de  persoon  geen  hinder  van  afkickverschijnselen  (Balthazar,  De  Ruyver  &  Van  Bouchaute,  1994). De afwezigheid van ontwenningsverschijnselen zorgt ervoor dat de persoon normaal  kan functioneren in de maatschappij (Departement of Health and Human Services [DHHS] ,  2002).   Een  methadononderhoudsbehandeling  is  langdurig  van  aard.  Voor  sommigen  zelfs  levenslang.  Het  belangrijkste  aandachtspunt  hierbij  is  dat  de  tijd  van  de  behandeling  individueel  wordt  bepaald  (Kauffman,  2003).  Ook  in  een  rapport  van  de  Aegis  Medical  Systems  (AMS,  2002)  wordt  er  gewezen  op  het  belang  van  een  geïndividualiseerde  behandeling waarbij de duur van de onderhoudsbehandeling niet alleen bepaald wordt door  de  hersenfuncties  maar  ook  door  een  aantal  belangrijke  psychosociale  factoren  zoals  omgevingsfactoren,  persoonlijkheidskenmerken,  stress,  enzovoorts.    Kauffman  (2003)  wijst  als  gevolg  hiervan  op  het  nut  van  een  multidisciplinaire  benadering.  Een  methadononderhoudsbehandeling  is  volgens  de  auteur  immers  enkel  effectief  wanneer  deze  gecombineerd  wordt  met  psychosociale  behandeling  waarbij  voortdurende  aandacht  wordt  geschonken  aan  de  medische,  psychologische,  sociale,  omgevings‐,  culturele  en  gedragsmatige factoren.  Verbrugge en de Jong (2004) wijzen evenzeer  op het feit dat opiaatafhankelijkheid vaak een  zekere  complexiteit  in  problematiek  met  zich  meebrengt.  De  hulpverlening  mag  zich  om  deze  reden  nooit  focussen  op  slechts  één  probleem  van  de  cliënt.  Het  aanpakken  van  de  onderliggende  redenen  waarom  men  gestart  is  met  heroïne  en  de  behandeling  van  de  gevolgen  van  de  afhankelijkheid  die  men  ervaart  kan  pas  beginnen  wanneer  de  persoon  gestabiliseerd is op een bepaalde dosis methadon.    

 

9 

Bijgevolg  kan  men  besluiten  dat  een  efficiënte  methadononderhoudsbehandeling  altijd  uit  twee  componenten  bestaat  die  sterk  met  elkaar  in  verbinding  staan,  namelijk  zowel  een  medische  component,  het  toedienen  van  methadon,  als  een  psychosociale  component  waarin men therapie geeft en aandacht schenkt aan de contextuele factoren (Van Beusekom  & Iguchi, 2001). Ten slotte halen Best et al. (2010) het belang aan van de continuïteit van de  zorg. Dit is een essentieel onderdeel voor de doeltreffendheid van de behandeling.   Een methadononderhoudsbehandeling heeft zowel voordelen als nadelen.  Deze worden in  het volgende hoofdstuk verduidelijkt. 

1.2.4.1 Voor en nadelen van een methadononderhoudsbehandeling   Een methadononderhoudsbehandeling heeft heel wat positieve effecten, niettemin bestaan  er 

ook 

neveneffecten. 

Allereerst 

worden 

de 

voordelen 

besproken.  

Uit  onderzoek  blijkt  dat  de  methadononderhoudsbehandeling  werkzaam  is  in  het  verminderen van het illegale gebruik van opiaten. Dit heeft als gevolg dat het verschillende  levensdomeinen  van  cliënten  stabiliseert  (DHHS,  2002).  Kauffman  (2003)  bevestigt  dat  methadon de ernst van de verslaving en druggebruik vermindert. Dit doordat het de cliënt in  staat  stelt  om  op  een  aanvaardbaar  niveau  in  de  maatschappij  te  functioneren.  Er  vindt  immers  verbetering  plaats  op  verschillende  domeinen  zoals  de  lichamelijke  en  geestelijke  gezondheid  van  de  cliënt.  Verder  biedt  het  ook  mogelijkheden  op  gebied  van  werkgelegenheid, aangezien methadon ervoor zorgt dat de cliënt beter kan inspelen op, en  deelnemen  aan  de  arbeidsmarkt.  Bovendien  ervaart  de  cliënt  doorgaans  succeservaringen  met  betrekking  tot  familierelaties  evenals  een  verbetering  van  de  woon‐  en  leefomgeving.  Doordat er een daling is in het illegaal opiaatgebruik als gevolg van het methadongebruik is  er  een  afname  van  druggerelateerde  criminaliteit  op  te  merken  (DHHS,  2002;  Kauffman  2003).  Deze  daling  zorgt  er  ook  voor  dat  het  risico  op  verspreiding  en  oplopen  van  besmettelijke  ziekten  zoals  aids,  aanzienlijk  teruggedrongen  wordt  (Masuda,  Stotts  &  Wilson, 2006).   Tenslotte  zorgt  het  ook  voor  een  beter  verloop  van  de  zwangerschap  (DHHS,  2002).  Wanneer de moeder tijdens de zwangerschap genotsmiddelen misbruikt, zorgt dit namelijk  voor  allerlei  bijkomende  gezondheidsrisico’s  voor  het  ongeboren  kind,  enkele  hiervan  zijn  prematuriteit,  het  foetaal  alcohol  syndroom  (FAS),  groeiachterstand  enzovoorts  (van  de  Wetering, Strootker & Heida, 2006).  

 

10 

Toch  blijft  de  methadononderhoudsbehandeling  controversieel.  Zo  zijn  de  personen  die  deze behandeling volgen volledig afhankelijk van methadon. Sommige professionals zijn van  mening  dat  het  substitueren  van  de  ene  verslaving  door  een  andere  niet  ethisch  of  therapeutisch 

aanvaardbaar 

is. 

Daarnaast 

zorgt 

een 

langdurige 

methadononderhoudsbehandeling  voor  beperkingen  in  de  dagelijkse  activiteiten  (steeds  naar  de  apotheek  voor  dagelijkse  dosis),  en  een  stigma  (Masuda  et  al.,  2006).   Uit  een  onderzoek  van  Smye,  Browne,  Varcoe,  &  Josewski  (2011)  blijkt  namelijk  dat  ongeachte  de  goede  intenties  van  de  hulpverleners,  cliënten  die  dagelijks  of  wekelijks  beroep  doen  voorzieningen  die  aan  harm  reduction    doen,  nog  steeds  stigmatisering  en  discriminatie ervaren.   “Als je een methadonprogramma volgt, word je door de maatschappij nog steeds niet geaccepteerd als een persoon die zichzelf ‘onder controle’ heeft. Menigmaal zien de potentiële werkgevers, familie en vrienden, en zelfs het individu zelf zich nog steeds als ‘verslaafde’.” (Järvinen, 2008, p. 986)  Verder 

blijken 

er 

ook 

enkele 

kritieken 

op 

de 

kwaliteit 

van 

de 

methadononderhoudsbehandeling te bestaan. Zo is er vaak geen compleet pakket van zowel  medische als psychosociale zorg aanwezig tijdens de behandeling. De focus ligt dan op het  medische  luik  terwijl  de  psychosociale  zorg  beperkt    en  vaak  zeer  vrijblijvend  is  waardoor  mensen  zich  niet  altijd  aangesproken  voelen.  Het  scala  aan  fysieke,  psychische  en  sociale  problemen  van  opiaatafhankelijken  vraagt  echter  om  deze  omvattende  ondersteuning  (De  Maeyer, Dekkers & Vanderplasschen, 2012).    Een  bijkomend  nadeel  van  een  methadononderhoudsbehandeling  is  dat  de  personen  in  behandeling  nog  steeds  afhankelijkheid  ervaren.  Zo  definiëren  vele  van  de  gebruikers  hun  afhankelijkheid van methadon als even problematisch en pijnlijk als de afhankelijkheid van  heroïne. Enerzijds ervaren ze methadon als een soort ‘vangnet’, anderzijds zien ze dit ook als  een  gevaarlijk  opiaat  dat  hen  angst  inboezemt  en  voor  blijvende  afhankelijkheid  zorgt.  Dit  zorgt voor een blijvend onderscheid tussen ‘methadongebruikers’ en ‘de anderen’  (Järvinen,  2008).  Stigmatisering en de daaruit voortvloeiende discriminatie lijken de meest sterke en  aanhoudende 

elementen 

die 

een 

volledige 

aanvaarding 

van 

de 

methadononderhoudsbehandeling in de weg staan (Joseph, Stancliff & Langrod 1999).  

 

11 

1.2.5 METHADON: AFBOUW   Zoals  eerder  vermeld  bestaan  er  verscheidene  negatieve  gevolgen  van  een  methadononderhoudsbehandeling.  Om  die  reden  bestaat  er  een  behandeling  die  de  cliënt  helpt om af te bouwen.  Het afbouwen van methadon is een proces dat geleidelijk dient te  gebeuren.  Tijdens  dit  proces  wordt  doorgaans  een  schema  gevolgd,  waarbij  iedere  dag  de  dosering  met  tien  procent  verlaagd  wordt.  Op  die  manier  komt  het  zogenoemde  ‘onttrekkingssyndroom’ geleidelijk tot stand (Verbrugge & de Jong, 2004). In het rapport van  Aegis  Medical  Systems  (2002)  wordt  vermeld  dat  het  onderzoeken  van  de  oprechtheid  en  motivatie van de cliënt om af te bouwen van groot belang is, alsook of hij/zij er mentaal en  fysiek klaar voor is. Timing is hier een cruciaal element. Indien de cliënt beslist om vroeger  uit  de  methadononderhoudsbehandeling  te  stappen,  is  het  belangrijk  dat  men  de  kans  op  terugval  evalueert  en  dat  de  cliënt  hier  grondige  redenen  heeft  voor  deze  vroegtijdige  beëindiging (Joseph et al., 1999).   Er  zijn  meerdere  drempels  te  overwinnen  bij  de  ontwenning  van  methadon.  Een  eerste  obstakel  dat  optreedt  zijn  de  fysieke  en  psychologische  ongemakken.  Wanneer  je  snel  wil  afkicken  van  methadon  veroorzaakt  dit  namelijk  langdurige  fysiologische  klachten  (bijvoorbeeld misselijkheid, diarree, pijn in botten). Uit ervaringen van cliënten blijken deze  klachten zelfs nog ernstiger te zijn dan bij het afkicken van heroïne. Ook psychische klachten  treden  op,  deze  zijn  voornamelijk  te  wijten  aan  een  intense  angst  gerelateerd  aan  het  ervaren  van  de  ontwenningssymptomen.  Reeds  vooraleer  de  eerste  fysieke  symptomen  optreden  rapporteerden  cliënten  angst  en  zorgen  over  dreigende  pijn  en  mogelijk  lijden  (Masuda  et  al.,  2006).  Verbrugge  &  de  Jong  (2004)  benadrukken  om  deze  redenen  het  belang van een goede begeleiding tijdens dit proces van afbouwen en ontwenning.   Ze  leggen  de  klemtoon  op  een  gezond  eetpatroon,  lichamelijke  verzorging,  herstellen  enzovoorts. Ondanks deze gevolgen bestaat er een grote mate van interesse voor de afbouw  van  methadon  met  als  doel  volledige  abstinentie.  Hierin  spelen  verscheidene  nadelen  van  methadon  een  belangrijke  rol.  Het  is  zo  dat  zowel  hulpverleners  als  gebruikers  vaak  verschillende visies over dit herstelproces kunnen innemen. In wat volgt worden er enkele  visies verduidelijkt.  

   

 

12 

1.3 HERSTEL   1.3.1 VERSCHILLENDE VISIES OP HERSTEL   Wanneer men terugkijkt in de geschiedenis van de verslavingszorg merkt men dat ‘herstel’  niet altijd een prominente plaats gekregen heeft. Waar men zich vroeger in de hulpverlening  voornamelijk  concentreerde  op  het  verminderen  van  de  schade,  veroorzaakt  door  druggebruik, zien we dat men nu de focus ruimer heeft gemaakt. Tegenwoordig wil men een  alomvattende  ondersteuning  bieden  aan  personen  die  herstel  kiezen  als  een  weg  naar  onafhankelijkheid (Groshkova, Best & White, 2013). Dit heeft gevolgen voor het sociaal en  politiek beleid betreffende verslaving alsook voor het klinische model in de verslavingszorg  (Rakib  et  al.,  2005).  Deze  paradigmaverschuiving  vormt  een  motief  voor  het  opstarten  van  andere vormen van hulpverlening zoals outreachend werken, recovery coaching, enzovoorts  (White, 2008). In de verslavingszorg bestaat er echter nog geen consensus over de definitie  van  herstel  van  ernstige  en  aanhoudende  alcohol‐  en  drugproblemen.  Er  worden  twee  concrete voorbeelden van beschouwingen over ‘herstel’ besproken.  White  (2007)  definieert  herstel  als  volgt:  “Recovery is the experience (a process and a sustained status) through which individuals, families, and communities impacted by severe alcohol and other drug (AOD) problems utilize internal and external resources to voluntarily resolve these problems, heal the wounds inflicted by AOD‐related problems, actively manage their continued vulnerability to such problems, and develop a healthy, productive, and meaningful life.” (White, 2007, p.236).   In  deze  definitie  wordt  benadrukt  dat  herstel  een  ‘proces’  is  en  dat  de  ondersteuning  bij  problemen zoals alcohol‐ en drugsverslaving een voortdurende inspanning vergt om herstel  op lange termijn te bereiken (Finney, Humphreys & Moos, 1995).   Doordat de definitie aandacht schenkt aan de steunfiguren uit de omgeving overstijgt deze  de  traditionele  focus  op  het  individu.  Op  die  manier  wordt  de  klemtoon  gelegd  op  de  onderlinge verbondenheid tussen het individu, de familie en de gemeenschap (Granfield &  Cloud, 2008).  Familie  en  andere  steunfiguren uit de omgeving spelen vaak  een  cruciale rol  en  zouden,  indien  van  belang  voor  de  cliënt,  een  pertinente  plaats  moeten  krijgen  in  het  herstelverhaal (Shepherd, Boardman & Slade, 2008). Het is belangrijk dat zowel innerlijke als  omgevingsaspecten  een  rol  spelen  in  het  herstelproces.  Granfield  &  Cloud  (2008)  hebben  het hier over ‘herstel kapitaal’ waar later nog op zal worden teruggekomen.  

 

13 

The  Betty  Ford  Institute  (BFI)  (2007)  definieert  herstel  als  volgt:  “Recovery from substance dependence is a voluntarily maintained lifestyle characterized by sobriety, personal health, and citizenship.” (BFI, 2007, p.222).  In de definitie van BFI (2007) wordt onder meer de nadruk gelegd op ‘sobriety’, een term die  verwijst  naar  onthouding  van  alcohol  en  alle  andere  niet  voorgeschreven  drugs.  Uit  een  onderzoek van Laudet (2007) blijkt dat mensen die zich in het proces van herstel  bevinden,  deze  term  over  het  algemeen  definiëren  als  ‘totale  abstinentie’.  Herstel  gaat    echter  over  veel  meer  dan  alleen  onthouding.  Het  wordt  ervaren  als  een  soort  van  ‘nieuw  leven’,  een  continu proces van groei, persoonlijke ontwikkeling en het herontdekken van jezelf (Laudet,  2007).  Een  tweede  belangrijk  begrip  volgens  het  BFI  verwijst  naar  ‘personal  health’.  Persoonlijke  gezondheid  wijst  op  een  betere  persoonlijke  levenskwaliteit  die  wordt  beïnvloed door verscheidene factoren zoals lichamelijke en psychische gezondheid.   Wanneer  de  twee  definities  met  elkaar  vergeleken  worden  zien  we  dat  White  (2007),  in  overeenstemming  met  Laudet  (2007),  oog  heeft  voor  de  ontwikkeling  van  een  gezond,  productief  en  zinvol  leven.  Herstel  is  echter  volgens  deze  benadering  veel  meer  dan  enkel  een  veranderd  patroon  van  AOD‐gebruik.  De  klemtoon  ligt  op  vooruitgang  en  niet  op  perfectie.  Deze  vooruitgang  kan  men  weerspiegeld  zien  in  interne  veranderingen  (bijvoorbeeld  nieuwe  kennis,  waarden,  denkpatronen)  of  in  externe  veranderingen  (dagelijkse rituelen, veranderingen in de interpersoonlijke relaties met name met familie en  vrienden,  enzovoorts).  Met  gezond  wordt  een  verbetering  bedoeld  van  de  kwaliteit  van  leven, lichamelijke en emotionele gezondheid en een verbetering van iemands familiale en  sociale  relaties.  Met  productief  wijst  White  op  het  feit  dat  men  door  verandering  van  gedrag, in plaats van schade te brengen, een bijdrage kan leveren aan de gemeenschap. Die  bijdrage  aan  de  gemeenschap  krijgt  ook  een  plaats  in  de  definitie  van  het  BFI.  Het  begrip  ‘citizenship’  verwijst  naar  burgerschap  en  naar  leven  met  respect  voor  de  mensen  om  je  heen en naar het opnemen van verantwoordelijkheden en dergelijke (BFI, 2007).  De definitie van White (2007) biedt, in vergelijking met de definitie van BFI, een bredere kijk  op het begrip ‘herstel’. Zo toont White met het begrip ‘zinvol’ aan dat men dankzij herstel  zijn  leven  ziet  als  iets  van  persoonlijke  waarde.  Het  definiëren  van  wat  betekenisvol  en  bevredigend  is  in  het  leven  is  iets  dat  enkel  en  alleen  gebeurt  door  de  persoon  zélf  (Shepherd  et  al.,  2008).  White  legt  tevens  sterk  de  nadruk  op  de  ‘ervaring’  van  herstel  en  hiermee  ook  op  het  zeer  persoonlijke  karakter  hiervan,  dat  gekleurd  wordt  door  leeftijd,  geslacht, etniciteit, culturele achtergrond, seksuele geaardheid en religie.  

 

14 

Door ervaring als centraal begrip te beschouwen, onderstreept men de rol van diegenen die  het herstelproces beleven, alsook de mensen uit diens omgeving, en niet het perspectief van  de professionals.  In dit hoofdstuk werden twee concrete voorbeelden aangekaart van zienswijzen op herstel.  Met  deze  voorbeelden  wordt  aangetoond  dat  ondanks  de  gemeenschappelijke  elementen  die terugkomen in de definities, er toch een verschil is in de opvattingen over herstel. Zo legt  White (2007) meer de nadruk op het zeer persoonlijke karakter van herstel. Uiteraard geeft  dit  slechts  een  schets  van  de  verschillende  visies  die  kunnen  ontstaan.  Men  kan  verschillende visies over herstel echter ook onderverdelen in grotere categorieën met name  ‘persoonlijk herstel ’ en ‘klinisch herstel’.  

1.3.2 KLINISCH VERSUS PERSOONLIJK HERSTEL   Er zijn verschillende manieren om naar herstel te kijken. De manier waarop we naar herstel  kijken  bepaalt  ook  voor  een  groot  stuk  hoe  we  naar  mensen  kijken  die  een  behandeling  volgen  of  gevolgd  hebben.  Twee  verschillende  visies  hierop  zijn  ‘klinisch  herstel’  en  ‘persoonlijk  herstel’.  Deze  eerste  visie  is  eerder  gericht  op  het  wegnemen  van  eventuele  beperkingen  en  symptomen  bij  personen  in  behandeling,  terwijl  de  tweede  visie  vertrekt  vanuit het unieke en persoonlijke aspect van herstel.  

1.3.2.1 Klinisch herstel   Klinisch herstel is ontstaan vanuit de vakliteratuur en richt zich op aanhoudende abstinentie  en  op  het  volledige  herstel  van  functioneren.  Dit  plaatst  het  begrip  ‘herstel’  binnen  een  ziektekader  waarbij  het  hoofdkenmerk  is  dat  herstel  bij  elk  individu  volgens  hetzelfde  stramien verloopt (Slade, Amering & Oades, 2008). Klinisch herstel betreft de inspanningen  van  psychiaters,  psychologen  en  alle  overige  hulpverleners  die  erop  gericht  zijn  om  de  symptomen te verlichten of weg te nemen en mensen te genezen (van der Stel, 2012).  De  meeste  klinische  interventies,  vooral  diegene  gericht  op  chronische  aandoeningen  en  problemen die gerelateerd zijn aan de volksgezondheid, worden niet alleen geëvalueerd op  de effectiviteit van het verminderen of wegnemen van de symptomen, maar ook voor hun  effecten  op  ziekte‐gerelateerde  kosten  voor  het  individu  en  voor  de  samenleving.  Het  is  belangrijk  dat  mogelijke  oorzaken  en  consequenties  ook  worden  aangepakt  daar  enkel  en  alleen  het  wegnemen  van  het  middelenmisbruik  tot  een  minder  gunstig  vooruitzicht  zal  leiden (McLellan, McKay, Forman, Cacciola, & Kemp, 2005).   

15 

Deze  holistische  benadering  is  belangrijk,  omdat  de  persoon  geholpen  wordt  op  verscheidene vlakken om uiteindelijk tot een verbetert emotioneel, fysiek en sociaal welzijn  te komen (Breslin, Reed & Malone, 2003).  Het  voornaamste  doel  van  klinische  interventies  is  vaak  het  reduceren  van  alcohol‐  en  drugsgebruik,  maar  er  moet  beklemtoond  worden  dat  dit  zelden  volstaat  voor  de  verwezenlijking  van  andere  belangrijke  doelstellingen.  Voorbeelden  hiervan  zijn  een  verbetering van persoonlijke gezondheid en sociaal functioneren alsook op langere termijn  een  vermindering  van  de  bedreiging  van  de  volksgezondheid  en  het  algemene  veiligheidsgevoel  (McLellan  et  al.,  2005).  Persoonlijk  herstel  focust  zich  meer  op  het  persoonlijke karakter van herstel.  

1.3.2.2 Persoonlijk herstel   Persoonlijk  herstel  vertrekt  vanuit  het  perspectief  van  de  betrokkenen  zelf.  Het  gaat  erom  dat  mensen  hun  verslaving  weten  te  plaatsen  (van  der  Stel,  2012).  Ze  gaan  actief  zelf  op  zoek  naar  wat  voor  hen  in  het  leven  belangrijk  is  (zingeving),  wie  ze  zijn  of  willen  zijn  (identiteit), welke doelen ze willen nastreven en gaan op die manier voor zichzelf hoop op  verandering 

creëren 

 

(Shepherd 

et 

al., 

2008; 

van 

der 

Stel, 

2012).   

Persoonlijk  herstel  kan  een  belangrijke  drijfveer  zijn  bij  klinisch  herstel.  Men  kan  namelijk  een  behandeling  zeer  moeilijk  uitvoeren  wanneer  de  betrokkenen  hier  niet  met  volle  overtuiging aan meewerken (van der Stel, 2012).   Best et al. (2010) wijzen op het feit dat het individu dé centrale actor is in het herstelproces.  Verder  halen  ze  het  belang  van  empowerment,  hoop  en  kracht  aan,  als  belangrijke  voorspellers van een duurzame recovery. Zo spelen verschillende thema’s  een centrale een  rol  binnen  persoonlijk  herstel  waaronder  empowerment,  groeiend  zelfvertrouwen,  zelfwaardering  en  een  veranderde  zelfperceptie.  Ook  de  gemeenschap  en  ‘peer  learning’  spelen  hierin  een  belangrijke  rol,  wat  ontbreekt  bij  de  klinische  benadering.  Persoonlijk  herstel  is  een  continu  en  dynamisch  proces  van  verandering  (Best  et  al.,  2010).  Een  belangrijke  drijvende  kracht  achter  het  succes  van  persoonlijk  herstel  is  ‘herstel  kapitaal’  (Granfield & Cloud, 2008). 

 

16 

1.3.2.3 ‘Herstel kapitaal’ Met  de  benadrukking  van  herstel  als  een  proces  (zie  1.3.1)  verwijst  ‘herstel  kapitaal’  naar  het  scala  aan  elementen  die  een  impact  kunnen  hebben  op  dit  proces.  Het  begrip  is  een  toepassing  van  het  begrip  ‘sociaal  kapitaal’,  afkomstig  uit  de  sociologie.  Granfield  &  Cloud  (2001) pasten dit begrip toe binnen de verslavingsproblematiek. Ze stellen dat er mogelijks  minder  ingrijpende  vormen  van  behandeling  nodig  zijn  voor  diegene  die  beschikken  over  ‘sociaal kapitaal’. Dit begrip duidt echter niet alleen op de sociale hulpbronnen waarop het  individu  beroep  kan  doen  in  moeilijke  tijden  (de  ouders,  familie,  vrienden).  Het  impliceert  ook  engagement  vanuit  de  persoon  zelf  alsook  een  zekere  inzet  voor  de  gemeenschap  (Granfield & Cloud).   In  het  artikel  van  White  &  Cloud  (2008)  worden  drie  soorten  van  ‘herstel  kapitaal’  aangehaald waaronder als eerste ‘persoonlijk herstel kapitaal’. Hieronder valt zowel ‘fysiek‐’  als  ‘menselijk  kapitaal’.  Hiermee  wordt  eerst  en  vooral  de  lichamelijke  gezondheid,  financiële  aspecten,  ziekteverzekering,  onderdak,  kleding,  voeding  en  vervoer  bedoeld.  ‘menselijk kapitaal’ wijst dan weer op de persoonlijke waarden van het individu, samen met  zijn  kennis,  onderwijs‐  en  beroepsvaardigheden,  probleemoplossend  vermogen,  eigenwaarde,… Een tweede soort herstel kapitaal is ‘familiaal en sociaal kapitaal’. Dit omvat  intieme relaties, familie en verwantschappen en de sociale relaties. Deze vorm van herstel  kapitaal  wordt  bepaald  door  de  bereidheid  van  de  partners  en  familieleden  om  ondersteuning te bieden aan de persoon in behandeling en door de toegang en connecties  met traditionele instellingen zoals school, werk en andere maatschappelijke organisaties.   Als laatste halen White & Cloud (2008) ‘herstel kapitaal van de gemeenschap’ aan. Dit omvat  de houding van de gemeenschap, het beleid en hulpmiddelen die direct gerelateerd zijn aan  herstel om de strijd tegen alcohol‐ en drugsproblemen te bevorderen. Enkele voorbeelden  hiervan zijn: actieve inspanningen van de gemeenschap om het stigma rond ‘verslaving’ te  verminderen  en  het  bevorderen  van  de  toegankelijkheid  van  hulpmiddelen  binnen  de  verslavingszorg.  Samenvattend  vormt  herstel  kapitaal  een  ondersteuning  voor  problemen  die bij herstelkunnen optreden zoals onvoldoende motivatie om AOD gebruik te veranderen,  emotioneel leed, groepsdruk, interpersoonlijke conflicten en andere situaties die risico’s op  herval opleveren (White & Cloud, 2008).    

 

17 

Onderzoekers  Laudet,  Becker  &  White  (2009)  verwijzen  in  hun  artikel  naar  het  verband  tussen herstel en QoL. Uit hun onderzoek blijkt namelijk dat een hoge tevredenheid van QoL  in  verbinding  zou  staan  met  een  langere  termijn  van  onthouding.  Om  deze  reden  benadrukken  de  auteurs  het  belang  van  onderzoek  naar  tevredenheid  van  QoL  bij  opiaatafhankelijken. Tevens tonen Stark & Cambell (1991) in hun onderzoek aan dat één van  de  grootste  motivaties  van  opiaatafhankelijken  om  een  methadononderhoudsbehandeling  te  volgen  een  betere  QoL  is.  In  het  volgende  hoofdstuk  wordt  het  QoL  concept  nader  omschreven en wordt het verband gelegd tussen QoL en opiaatafhankelijkheid.  

1.4 QUALITY OF LIFE    

1.4.1 Historiek en concept 

  De  oorsprong  van  ‘Quality  of  Life’  (QoL)  ligt  in  de  sociologie,  maar  actueel  wordt  QoL  algemeen toegepast in verscheidene disciplines (Mandzuk  & McMillan, 2005). Het concept  wordt onder meer gebruikt in de psychologie, economie, milieuwetenschappen en krijgt een  prominente  plaats  in  de  medische  wereld  (Costanza  et  al.,  2007).    Zo  wordt  er  in  de  gezondheidszorg  verwezen  naar  Health  Related  Quality  of  Life  (HRQOL)  (Derrett,  Paul  &  Morris, 1999).   Wanneer men kijkt naar de geschiedenis van het concept QoL zien we dat de belangstelling  hiervoor gegroeid is vanuit drie elementaire bronnen. Vooraleerst kwam er een verschuiving  in  het  denkbeeld  dat  men  voor  een  verbetering  van  de  levenskwaliteit  in  zijn  geheel  zich  enkel moet focussen op wetenschappelijke, medische en technologische vooruitgang.   Men  kwam  tot  het  inzicht  dat  er  allerlei  bijkomende  factoren  en  interacties  hierin  een  belangrijke 

rol 

spelen. 

Voorbeelden 

hiervan 

zijn 

persoonlijke, 

familiale 

en 

omgevingsfactoren  alsook  elementen  die  een  rol  spelen  bij  het  maatschappelijk  welzijn,  eigen  waarden  en  percepties.  Het  leek  ook  een  logische  stap  als  gevolg  van  de  normalisatiebeweging,  waarbij  aan  ‘community‐based  services’  gevraagd  wordt  om  de  ‘waarde’ van een individu in de maatschappij in kaart te brengen. Tevens is het een gevolg  van de nadruk op ‘empowerment’ van de burger en diens rechten. Hierbij ligt de nadruk op  ‘personal outcomes’ alsook op zelfbeschikking (Verdugo, Schalock, Keith & Stancliffe, 2005).   Ondanks het feit dat QoL een veelgebruikt concept is, ontstaan er tot op vandaag nog vaak  onduidelijkheden over de definiëring van dit begrip (Mandzuk & McMillan, 2005).  

 

18 

Zo    worden  er  vaak  meerdere  interpretaties  toegekend  aan  QoL  (Haas,  1999).  Volgens  Dijkers  (2007)  is  er  geen  nood  aan  een  universeel  aanvaarde  definitie  van  QoL.  De  auteur  benadrukt  het  feit  dat  we  ons  voortdurend  bewust  moeten  zijn  dat  er  vele  verschillende  betekenissen aan het begrip QoL kunnen worden toegekend. Waar men het wel over eens  is, is dat QoL een multidimensioneel en subjectief begrip is (Costanza et al., 2007).  

1.4.2 KENMERKEN   Cummins    (2005,    p.  700)  haalt  in  zijn  artikel  aan  dat  QoL  onder  te  verdelen  is  in  vier  principes.  Deze  houden  in  dat  QOL  kan  worden  opgevat  als  een  begrip  dat:  “(1) multidimensioneel is en beïnvloed wordt door persoonlijke en omgevingsfactoren en interacties, (2) dezelfde elementen bevat voor iedereen, (3) zowel subjectieve als objectieve elementen bevat en (4) wordt versterkt door zelfbepaling, hulpmiddelen, doelen in het leven en een gevoel van verbondenheid.”   Bijgevolg mag QoL niet worden gedefinieerd in termen van ofwel zijn objectieve ofwel zijn  subjectieve  componenten.  Beide  zijn  waardevolle  indicatoren  van  de  levenskwaliteit.  Bovendien  bestaat  er  gewoonlijk  een  zwakke  relatie  tussen  deze  elementen.  Zo  kunnen  mensen  hun  QoL  als  goed  beoordelen  terwijl  objectieve  elementen  wijzen  op  een  eerder  slechte QoL.  Om deze reden is het belangrijk dat beide worden gemeten om de algemene  levenskwaliteit  te  kunnen  bepalen  (Cummins,  2000).  QoL  bestaat  dan  uit  de  relatie  van  objectieve  menselijke  behoeften  en  persoonlijke  opvattingen  over  het  subjectief  welzijn.  Wanneer  men  zowel  de  objectieve  als  de  subjectieve  componenten  opneemt  in  de  beoordeling  krijgt  men  een  meer  compleet  en  bruikbaar  beeld  van  QoL  (Costanza  et  al.,  2007).  Actueel  wordt  het  QoL‐begrip  gebruikt  als  een  sociale  constructie  met  als  hoofddoel  een  verbetering teweeg brengen in het welzijn van de persoon. Het wordt echter voor meerdere  zaken  gebruikt.  Zo  is  QoL  een  sensibiliserend  begrip  dat  als  een  soort  van  gids  kan  dienen  voor de hulpverlening. Het geeft het ons een beeld van het perspectief van het individu, met  inbegrip van diens omgeving.  Bovendien zorgt het voor verstrekken van een kader om op  die  manier  QoL  te  kunnen  conceptualiseren,  kwantificeren  alsook  toepassen  (Schalock,  2004).  Tenslotte  is  QoL  een  dynamisch  gegeven,  en  moet  bijgevolg  gezien  worden  als  een  construct in voortdurende verandering (Allison, Locker & Feine, 1997; Mandzuk & McMillan,  2005).  

 

19 

Zoals reeds vermeld wordt er in de medische sector veelvuldig onderzoek gevoerd naar QoL,  dit  voornamelijk  bij  patiënten  die  chronisch  ziek  zijn.  Hun  perspectief  over  QoL  krijgt  een  belangrijke plaats in het proces en de evaluatie van behandeling. Binnen de verslavingszorg  is  de  aandacht  voor  het  QoL  begrip  echter  nog  zeer  gering,  wat  opmerkelijk  is  gezien  het  chronische karakter van verslaving (De Maeyer, 2010). In het volgend hoofdstuk wordt hier  dieper op ingegaan.  

1.4.3 QOL EN OPIAATAFHANKELIJKHEID   Het  QoL  concept  werd  eerst  toegepast  in  de  medische  praktijk.  Men  wou  behandelingen  voor  kanker  evalueren  alsook  het  welzijn  van  deze  patiënten.  Drugs‐  en  alcoholmisbruik  heeft, net zoals andere chronische ziekten, een aanzienlijke invloed op QoL (Winklbaur et al.,  2008). Het denkbeeld van verslaving als chronische ziekte is pas laat gekomen, zoals eerder  vermeld,  en  om  deze  reden  is  het  QoL  concept  in  de  verslavingszorg  relatief  onderontwikkeld  (Laudet,  2011).  Tot  in  de  jaren  90  werd  er  slechts  in  beperkte  mate  het  verband  gelegd  tussen  QoL  en  de  verslavingszorg  (Sanders,  Egger,  Donovan,  Tallon,  &  Frankel,  1998).  Sinds  2000  is  hier  verandering  in  gekomen  en  groeide  de  interesse  in  het  verband tussen QoL en verslaving (De Maeyer, 2010).   Zo  zijn  er  reeds  een  aantal  zaken  geweten  over  QoL  en  opiaatafhankelijkheid.  Opiaatafhankelijkheid zorgt voor aanzienlijke problemen op gezondheids‐ en sociaal gebied.  Uit  verscheidene  kwantitatieve  studies  komt  naar  voren  dat  opiaatafhankelijken  op  verschillende  levensdomeinen  een  lagere  QoL  hebben  in  vergelijking  met  de  algemene  bevolking  (De  Maeyer  et  al.,  2011).  De  QoL  van  opiaatafhankelijke  personen  is  het  meest  vergelijkbaar met die van personen met psychiatrische problemen (Millson et al., 2004).   Er werd door De Maeyer (2010) onderzoek gedaan naar de QoL van personen die tussen de  vijf  en  10  jaar  geleden  een  methadononderhoudsbehandeling  begonnen  zijn.  Enkele  resultaten  hiervan  tonen  de  grootste  tevredenheid  met  levensdomeinen  als  ‘veiligheid’  en  ‘betekenisvolle perspectieven’. Aan dit laatste domein kennen ze de hoogste score toe. Dit  wijst  op  het  feit  dat  de  respondenten  een  gevoel  van  tevredenheid  ervaren  bij  hun  toekomstplannen  en  levensdoelen.  Het  minst  tevreden  zijn  deze  respondenten  over  hun  familiale relaties alsook over hun financiële situatie (De Maeyer et al., 2011). Evenzeer werd  een lage QoL score opgemerkt voor de ‘leefsituatie’ en ‘realiseren van hun levensdoelen’. De  respondenten  ervaren  een  positief  gevoel  bij  het  stellen  van  levensdoelen,  maar  schatten  hun kansen laag in wanneer het gaat over het effectief bereiken van deze doelen.  

 

20 

In  vergelijking  met  andere  domeinen  leggen  relatief  weinig  personen  uit  de  studie  van  De  Maeyer (2010) het verband tussen een lage QoL en hun gezondheid. Enerzijds toont dit aan  dat  een  methadononderhoudsbehandeling  effectief  is  voor  het  reduceren  van   gezondheidsproblemen. Anderzijds is dit een bevestiging dat we verder moeten kijken dan  enkel naar gezondheidsgerelateerde aspecten van QoL (De Maeyer).   Uit  verder  onderzoek  van  De  Maeyer  (2010)  blijkt  het  belang  van  sociale  integratie,  psychosociaal welzijn, betekenisgeving,  en onafhankelijkheid als elementen voor een goede  QoL van opiaatafhankelijke personen.   De  aanwezigheid  van  ondersteunende  relaties  is  één  van  de  belangrijkste  thema’s  dat aan  bod komt in de studie van De Maeyer (2010). Men moet voldoende aandacht besteden aan  de  sociale  relaties  van  de  personen  in  behandeling.  Ook  Shepherd,  et  al.  (2008)  wijzen  op  het 

belang 

van 

steunfiguren 

uit 

de 

omgeving 

in 

het 

herstelproces.  

Uit de studie van De Maeyer blijkt dat deze sociale contacten vaak ontbreken in het leven  van  opiaatafhankelijke  individuen.  Dit  is  niet  zo  vanzelfsprekend  gezien  het  stigma  waar  opiaatafhankelijken vaak mee kampen (Link, Yang, Phelan & Collins, 2004).   Een  positief  zelfbeeld  en  een  evenwichtig  psychosociaal  welzijn  blijken  tevens  belangrijke  componenten als basis voor een goede QoL (De Maeyer, 2010). Psychologische problemen  hebben de sterkste negatieve invloed op de QoL van de respondenten. Evenzeer zorgt het  nemen  van  medicatie  om  deze  psychologische  klachten  tegen  te  gaan  voor  een  sterke  negatieve  impact  op  QoL.  Hieruit  blijkt  het  belang  voor  het  vroegtijdig  opmerken  van  psychologische  problemen  en  aandacht  voor  de  comorbiditeit  die  kan  optreden  voor  en  tijdens het uitvoeren van een methadononderhoudsbehandeling (De Maeyer).   Een  betekenisvol  leven  wordt  tevens  aangehaald  als  één  van  de  meest  belangrijke  elementen voor een goede QoL. Zich nuttig voelen en iets teruggeven aan de samenleving  brengt  positieve  gevoelens  en  een  hogere  QoL  met  zich  mee.  Een  laatste  veelvuldig  vernoemd  element  is  onafhankelijkheid.  Dit  beperkt  zich  niet  alleen  tot  onafhankelijkheid  van  drugs,  maar  wijst  tevens  op  financiële  onafhankelijkheid  alsook  onafhankelijkheid  van  een partner (De Maeyer, 2010).  De afhankelijkheid van methadon is zeer ambivalent. Langs  de ene kant zorgt methadon voor meer financiële vrijheid alsook voor meer controle in hun  heroïnegebruik.  Langs  de  andere  kant  wordt  deze  afhankelijkheid  vervangen  door  een  nieuwe afhankelijkheid, namelijk deze van methadon (De Maeyer).  

 

21 

Tenslotte  toont  deze  studie  aan  dat  een  multidisciplinaire  en  langdurige  ondersteuning  belangrijk is om hun QoL te verbeteren. Er wordt benadrukt dat methadon wel helpt voor de  participatie in de samenleving en om hun situatie te stabiliseren maar dat de neveneffecten  zoals afhankelijkheid hun QoL op negatieve wijze beïnvloeden.  Heden wordt nog steeds te  weinig  onderzoek  gevoerd  naar  QoL  en  opiaatafhankelijkheid  (De  Maeyer,  2010).    Laudet  (2011)  beschrijft  in  haar  artikel  dat  opiaatafhankelijken  vooral  hulp  zoeken  om  aan  de  negatieve  gevolgen  van  hun  gebruik  te  ontsnappen  om  die  manier  een  betere  QoL  te  krijgen.  Dit  heeft  als  gevolg  dat  de  focus  in  de  verslavingszorg  meer  zou  moeten  liggen  op  verbetering  van  de  QoL  van  het  individu  in  plaats  van  te  streven  naar  totale  onthouding.   Wanneer het individu een tevredenheid van zijn/haar QoL ervaart ziet men namelijk dat dit  positief correleert met de termijn van abstinentie (Laudet).  Het verband tussen gezondheidsgerelateerde elementen en QoL wordt nog te vaak gelegd  volgens  De  Maeyer  (2010).  Een  hulpverleningsvorm  die  de  problemen  van  opiaatafhankelijken op alle levensdomeinen wil aanpakken is het KDO project (Vandensteen,  Traen, Aelvoet & Van Bouchaute, 2011). Zij richten zich tot een specifieke doelgroep binnen  deze opiaatafhankelijken, met name opiaatafhankelijke ouders (1.2.2). In wat volgt worden  het ontstaan, de werking alsook de doelstellingen nader toegelicht.  

  1.5 KDO PROJECT   1.5.1 Ontstaan en concept      Het KDO project is een project opgestart vanuit het Medisch Sociaal Opvangcentrum (MSOC)  te  Gent  in  2008  om  ondersteuning  te  bieden  aan  drugsverslaafde  ouders  en  zwangere  vrouwen.  Het  project  wordt  gesubsidieerd  door  het  Federaal  Fonds  ter  bestrijding  van  de  verslavingen en bestaat uit één hoofdbegeleidster, één begeleidster die bij enkele gezinnen  mee ondersteuning biedt alsook een verslavingsarts.   Het  project  wil  toekomstige  opvoedingsproblemen  voorkomen  (Vandensteen  et  al.,  2011).  Men  had  namelijk  geconstateerd  dat  zodra  drugsverslaafde  personen  ouders  werden,  zij  meer  en  meer  afstand  namen  van  het  reguliere  hulpverleningsnetwerk.  Hoofdreden  hiervoor  is  de  angst  dat  wanneer  vernomen  wordt  dat  ze  én  moeder  én  verslaafd  zijn,  ze  gescheiden zullen worden van hun kind (Vanderplasschen et al., 2002).  

 

22 

Vele  moeders  zijn  terughoudend  in  hun  bereidheid  om  in  behandeling  te  treden,    dit  uit  angst  voor  stigmatisering.  Men  vreest  dat  ze  het  label  ‘ongeschikte  moeder’  toegekend  krijgen vanwege hun druggebruik.   Vroege  deelname  aan  een  behandeling  zorgt  echter  voor  een  goede  bescherming  van  moeder  en  kind  en  is  dus  van  groot  belang  (Baker  &  Carson,  1999).  Wanneer  de  moeder  tijdens  de  zwangerschap  genotsmiddelen  misbruikt  kan  dit  ernstige  medische  gevolgen  hebben  voor  het  kind  zoals  het  foetaal  alcohol  syndroom  (FAS),  prematuriteit,  groeiachterstand enzovoorts (van de Wetering et al., 2006).   Zoals reeds vermeld zijn er een aantal factoren,  rechtstreeks of onrechtstreeks verbonden  met  het  druggebruik,  die  het  ouderschap  kunnen  bemoeilijken.  Zo  neemt  het  druggebruik  vaak een centrale plaats in waardoor de opvoeding en zorg voor de kinderen meer naar de  achtergrond  verdwijnt  (Vanderplasschen,  Autrique  &  De  Wilde,  2010).  Dit  kan  een  aantal  consequenties  hebben  zijnde  een  verminderde  aanwezigheid  en  betrokkenheid,  onveilige  leefomgeving, gebrek aan hygiëne, een chaotische manier van leven alsook een wisselvallige  gemoedsstemming (Barnard & McKegany, 2004). Om deze reden is het belangrijk dat men  voor  het  verlichten  van  de  complexe  problematiek  die  samenhangt  met  drugsgebruik  en  zwangerschap  een  holistische  methode  hanteert.  Deze  blijken  uit  onderzoek  het  meest  succesvol te zijn (Adeniji et al., 2010).   Het  KDO  project  is  opgericht  om  aan  de  ingewikkelde  problematiek  van  drugsverslaafde  ouders  tegemoet  te  komen.    Het  project  wil  zijn  ondersteuning    niet  alleen  tot  opiaatafhankelijke  vrouwen  beperken,  maar  ook  de  vaders  en  de  partners  in  de  hulpverlening  betrekken.  Ze  stellen  bepaalde  doelstellingen  voorop,  waarvan  de  voornaamste worden besproken in het volgende onderdeel. 

1.5.2 DOELSTELLINGEN   Het KDO project is opgebouwd rond een aantal doelstellingen die men wil nastreven. Zo wil  men  de  sociale  inclusie  en  emancipatie  van  de  cliënten  stimuleren.  De  focus  ligt  mede  op  het  inperken  van  mogelijke  schade  door  samen  op  zoek  te  gaan  naar  oplossingen.  Het  project  beoogt  via  terugvalpreventie  te  streven  naar  een  zo  minimaal  mogelijk  of  in  het  beste  geval  geen  gebruik.  Toch  wil  men  zeker  voldoende  ruimte  laten  om  het  eventuele  gebruik  bespreekbaar  te  maken.  Er  wordt  vertrokken  vanuit  het  gedachtegoed  dat  dit  eventuele gebruik een goede opvoeding en verzorging niet wezenlijk uitsluit.  

 

23 

Wel  heel  belangrijk  is  dat  er  voldoende  aandacht  besteed  wordt  aan  het  creëren  van  een  veilige leefomgeving voor het kind. Dit wil men verwezenlijken door de ondersteuning van  de  protectieve  elementen  in  het  leven  van  de  cliënt,  alsook  door  het  verkleinen  van  eventuele risicofactoren (Vandensteen et al., 2011).   Er wordt naar gestreefd om de ouders op elk levensdomein te helpen alsook om een soort  tolk  te  zijn  naar  hulpverleningsinstanties  die  zorg  verlenen  aan  de  kinderen.  Dit  terwijl   voldoende  aandacht  wordt  besteed  aan  het  bevorderen  en  beschermen  van  het  ontwikkelingsproces  van  de  kinderen.  Het  project  beoogt  een  intensieve,  outreachende  begeleiding  en  zal  steeds  de  cliënt  benaderen  in  zijn  leefomgeving  door  regelmatig  op  huisbezoek te gaan. Het is de bedoeling dat ouders zich versterkt en ondersteund voelen in  hun  ouderrol  en  hierbij  is  het  belangrijk  dat  er  vooral  opbouwende,  positieve  feedback  gegeven  wordt  zodat  ze  uiteindelijk  het  ouderschap  goed  kunnen  opnemen.  Men  vertrekt  vanuit de empowerment gedachte, waardoor er veel aandacht gaat naar de sterktes van de  ouders  en  naar  het  vergroten  van  inzicht  in  de  eigen  problematiek  (Vandensteen  et  al.,  2011). Case management vormt een belangrijke leidraad om deze vooropgestelde doelen te  verwezenlijken  (Vandensteen  et  al.,  2011).  Deze  methodiek  vormt  namelijk  een  specifieke  hulpverleningsvorm  om  tegemoet  te  komen  aan  opvoedings‐  en  ontwikkelingsproblemen  van  kinderen  van  drugsverslaafde  ouders  (Vanderplasschen,  Derluyn,  &  Broekaert  2002).   Case  management  is  een  relatief  recente  ontwikkeling  binnen  de  verslavingszorg  (Vanderplasschen,  Lievens  &  Broekaert,  2001).  In  het  volgende  hoofdstuk  wordt  deze  hulpverleningsvorm  besproken,  alsook  wordt  de  link  gelegd  tussen  case  management  en   verslavingszorg.    

1.6 CASE MANAGEMENT   1.6.1 CASEMANAGEMENT – CONCEPT   Het ontstaan van casemanagement vond plaats in het begin van de jaren ’70 in de Verenigde  Staten.  Er  deed  zich  een  deïnstitutionalisering  voor  in  de  geestelijke  gezondheidszorg  als  gevolg van de hoge kosten van de residentiële gezondheidszorg. Casemanagement wou hier  een  antwoord  op  bieden  (Vanderplasschen  et  al.,  2001).  Casemanagement  is  een  hulpverleningsvorm die een breed scala van diensten tracht aan te bieden, en dit op maat  van het individu (Hall, Carswell, Walsh, Huber & Jampoler, 2002).  

 

24 

De case manager zal de persoon in contact brengen met deze hulpverleningsdiensten alsook  hen  helpen  om  hulpbronnen  uit  hun  nabije  omgeving  te  raadplegen  (Geenens,  Vanderplasschen, Broekaert, De Ruyver & Alexandre, 2005).   Van der Breggen (2010, p. 15) beschrijft casemanagement als volgt: “Casemanagement gaat om het organiseren van samenhang in het hulppakket rond een bepaalde, meestal complexe, vraag van een cliënt. Het gaat daarbij om regie met betrekking tot afstemming, coördinatie en continuïteit van de hulp”.    Casemanagement heeft dus als hoofddoel om een antwoord te bieden op het fenomeen dat  in onze moderne samenleving steeds meer mensen te maken krijgen met  complexe en/of  aanhoudende 

problematieken 

en 

hiervoor 

als 

dusdanig 

met 

verschillende 

hulpverleningsinstellingen  in  contact  komen  (van  Riet  &  Wouters,  2010).  Een  van  de  belangrijkste  bijdragen  van  casemanagement  betreft  het  afstemmen  van  deze  diensten  op  elkaar  en  het  geheel  te  coördineren,  zodat  de  hulpverlening  overzichtelijk  wordt  voor  de  cliënt  en  de  betrokken  diensten.  Hierdoor  krijgt  de  cliënt  zorg  op  maat  en  is  de  retentie  hoger (Vanderplasschen et al., 2001).   Een  vorm  van  casemanagement  is  ‘strenght  based  case  management’.  Deze  vorm  van  casemanagement vindt zijn theoretische basis in het sociaal werk en is vooral gericht op de  individuele  mogelijkheden.  Het  doel  van  deze  methode  is  het  samen  op  zoek  gaan  en  herontdekken van de mogelijkheden en persoonlijke sterktes van de persoon (Brun & Rapp,  2001). Strenght based casemanagement is volgens Brun & Rapp gebaseerd op drie principes.  Het  eerste  principe  handelt  over  het  bevorderen  van  het  gebruik  van  informele  hulpverleningsvormen.  Vervolgens  wil  men  met  strenght  based  casemanagement  zelfbewuste,  maatschappelijke  betrokkenheid  aanbieden  door  de  casemanagers  alsook  de  nadruk  leggen  op  de  relatie  tussen  cliënt  en  casemanager.  Het  is  een  methode  die  wordt  toegepast in de verslavingszorg.  

1.6.2 CASE MANAGEMENT IN DE VERSLAVINGSZORG   Aan het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw kwam er heel wat beweging op het  terrein  van  hulp‐  en  dienstverlening.  De  overtuiging  groeide  dat  er  nood  was  aan  meer  samenwerking  tussen  verschillende  hulpverleningsinstellingen,  gecoördineerd  rond  één  cliënt (van Riet & Wouters, 2010).  

 

25 

Andere  factoren  die  een  rol  speelden  in  de  opkomst  van  case  management  in  de  verslavingszorg  waren  een  verandering  in  de  visie  op  drugsgebruik,  problemen  in  de  toenmalige drughulpverlening alsook een druk op kostenbeheersing (Ridgely & Willenbring,  1993). Men zocht naar een aanpak die een antwoord kon bieden op deze overtuiging (van  Riet & Wouters, 2010). Vaak is ondersteuning in de verslavingszorg gericht op abstinentie of  beheersing  van  het  gebruik  terwijl  casemanagement  erop  gericht  is  de  beschermende  factoren en  steunfiguren  in  hun omgeving te gaan zoeken en te raadplegen  (Siegal, 1998).  Druggebruikers  ervaren  vaak  problemen  op  verschillende  levensdomeinen  waaronder  de  zoektocht  naar  werk,  een  woonplaats,  justitie  en  politie,  sociale  en  familierelaties  en  financiële zaken (Van Brussel, 2001).   Cliënten in de verslavingszorg hebben vaak ook last van gezondheidsproblemen, veroorzaakt  door hun drugsgebruik, waaronder niet alleen fysieke maar ook psychische klachten. Omdat  verslaving zoveel verschillende facetten van het leven van deze persoon beïnvloedt, is een  uitgebreid continuüm van diensten bevorderlijk voor het herstel en het kan de cliënt helpen  om opnieuw te integreren in de samenleving (Substance Abuse and Mental Health Services  Administration  [SAMHSA],  1998).  Overige  positieve  gevolgen  van  casemanagement  in  de  verslavingszorg  zijn  een  daling  van  het  aantal  residentiële  opnames  en  een  stijging  van  ambulante  en  gemeenschapsgerichte  zorg  (Vanderplasschen,  Wolf  &  Colpaert,  2004).  De  case  manager  faciliteert  de  toegang  tot  behandelingsprogramma’s  door  het  wegnemen  of  verminderen van mogelijke obstakels (Bokos, Mejta, Mickenberg & Monks 1992). Er wordt  ook  meer  volharding  opgemerkt  bij  de  deelname  aan  behandelingsprogramma’s  en  een  betere  QoL.  Tenslotte  heerst  er  een  grotere  cliënttevredenheid  en  is  er  vaak  een  grotere  stabiliteit  en  verbetering  van  de  leefomstandigheden  op  te  merken,  zelfs  bij  zeer  ernstige  druggebruikers (Vanderplasschen et al., 2004).  

     

 

26 

II.  PROBLEEMSTELLING   In  dit  onderzoek  wordt  stilgestaan  bij  de  visie  op  herstel  en  kwaliteit  van  leven  van  opiaatafhankelijke  ouders  die  momenteel  een  methadononderhoudsbehandeling  volgen,  alsook  deel  uit  maken  van  het  KDO  project.  De  Maeyer  (2010)  wijst  in  haar  studie  op  het  gebrek aan onderzoek naar wat opiaatgebruikers die een methadononderhoudsbehandeling  volgen  zelf  als  belangrijke  aspecten  in  hun  leven  beschouwen  en  wat  hun  persoonlijke  doelen  en  wensen  voor  de  toekomst  zijn.  Ook  wordt  er  weinig  aandacht  geschonken  aan  zaken  die  wel  goed  gaan  in  hun  leven,  waarbij  vertrokken  wordt  vanuit  een  focus  op  het  goede en op hun sterktes in plaats van een probleem‐georiënteerde aanpak, gebaseerd op  falen en onaanvaardbaar gedrag. De stem en het perspectief van de cliënt worden te vaak  genegeerd  (De  Maeyer,  2010).  De  focus  op  ‘persoonlijk  herstel’  kan  hierop  een  antwoord  bieden, door te vertrekken vanuit het perspectief van de betrokkenen zelf. Deze gaan actief  op  zoek  naar  wat  voor  hen  in  hun  leven  van  belang  is  (zingeving).  Dit  kan  een  belangrijke  beweegreden  vormen  bij  klinisch  herstel.  Het  achterhalen  van  welke  doelen  ze  willen  nastreven  helpt  hen  in  het  herstelproces  en  creëert  een  verlangen  naar  verandering  (Shepherd  et  al.,  2008;  van  der  Stel,  2012).  Een  klinische  interventie  zoals  een  methadononderhoudsbehandeling  richt  zich  voornamelijk  op  het  wegnemen  van  het  middelenmisbruik.  Echter,  gezien  ook  andere  oorzaken  en  gevolgen  impact  hebben  op  het  herstelproces  en  ten  gevolge  dienen  te  worden  aangepakt,  zal  het  louter  focussen  op  het  wegnemen van middelenmisbruik waarschijnlijk tot een minder effectief vooruitzicht leiden  (McLellan et al., 2005).   Het  KDO  project  wil  hieraan  tegemoet  komen  door  een  methadononderhoudsbehandeling  te  combineren  met  een  outreachende,  op  case  management  gebaseerde  benadering.  Het  project  is  erop  gericht  om  drugsverslaafde  ouders  en  zwangere  vrouwen  te  ondersteunen  (Vandensteen  et  al.,  2011).  Deze  doelgroep  dient  extra  aandacht  te  krijgen  omdat  een  zwangerschap  bij  drugsverslaafde  ouders  een  risicovolle  opvoedingssituatie  met  zich  mee  kan  brengen  (Vanderplasschen  et  al.,  2010).  De  begeleidsters  leggen  de  focus  op  het  ondersteunen  van  de  ouder  en  zijn  protectieve  factoren  om  deze  opvoedingssituatie  te  verbeteren.  Ze  willen  voldoende  aandacht  schenken  aan  positieve  en  constructieve  feedback (Vandensteen et al., 2011).  

 

27 

Het project sluit met hun visie hiermee aan bij Best et al. (2010) die wijzen op het belang van  empowerment,  hoop  en  kracht  als  voorspellers  van  een  aanhoudend  herstel.  Ze  zien  het  individu als dé centrale persoon in heel het herstelproces.   Er is vaak een discrepantie tussen de visie van hulpverlening op QoL en wat de personen zelf  belangrijk vinden en als ondersteunend ervaren, met andere woorden welke elementen hun  leven  betekenis  en  vorm  geven  (de  Maeyer,  2010).  Er  is  nood  aan  een  meer  persoonsgerichte benadering in de hulpverlening waarin men gelooft in het vermogen van  mensen  om  in  vrijheid  hun  eigen  keuzes  te  maken  en  betekenissen  en  waarden  toe  te  kennen aan zichzelf en de wereld om hen heen. Personen kunnen zelf actief op zoek  gaan  naar welke doelen ze willen nastreven en wat belangrijk voor hen is (van der Stel, 2012).   Bijgevolg  zijn  de  doelen  van  deze  masterproef  enerzijds  nagaan  hoe  opiaatafhankelijke  ouders,  die  momenteel  een  methadononderhoudsbehandeling  volgen  herstel  en  QoL  zien  en ervaren, vertrekkend vanuit een persoonsgerichte benadering. Anderzijds beoogt men te  onderzoeken  in  hoeverre  het  KDO  project  ondersteunend  is  voor  deze  ouders  evenals  in  hoeverre ze vooropgestelde doelstellingen die ze nastreven daadwerkelijk bereiken.   Tot op heden werd nog geen onderzoek gedaan naar hoe de ouders hun deelname aan het  KDO project ervaren. Dit is van belang aangezien men het project op die manier mogelijks  kan  bijsturen.  Er  zijn  namelijk  verscheidene  factoren  die  rechtstreeks  verbonden  met  druggebruik het ouderschap kunnen bemoeilijken (Vanderplasschen et al., 2010). Om deze  reden is het belangrijk om na te gaan of het KDO project deze risicofactoren kan verkleinen,  en op die manier een veilige opvoedingssituatie kan creëren. Tevens ontstaan er binnen de  ambulante categoriale drughulpverlening, waarbij opvoedingsondersteuning verleend wordt  aan  drugsverslaafde  ouders,  dikwijls  obstakels.  Een  aantal  obstakels  die  zich  kunnen  voordoen,  zijn  onder  meer  moeilijkheden  met  het  samenwerken  met  kindgerichte  voorzieningen,  ouders  die  niet  altijd  eerlijk  zijn  over  opvoedingsproblemen  die  ze  ondervinden, gebrek aan expertise van de hulpverleners over kindzorg alsook onenigheden  over  zienswijze  en  aanpak  (Vanderplasschen  et  al.,  2002).  Naar  aanleiding  van  deze  obstakels  die  kunnen  voorkomen  is  het  belangrijk  om  te  zien  of  deze  in  het  project  ook  voorkomen,  zodat  de  nodige  aanpassingen  kunnen  gebeuren  om  de  ouders  een  optimale  ondersteuning te kunnen bieden.   Tenslotte  is  de  mening  van  de  ouders  over  hun  deelname  aan  het  project  belangrijk,  aangezien het zeer moeilijk is om personen in behandeling te ondersteunen wanneer zij hier  zonder overtuiging aan meewerken (van der Stel, 2012).    

28 

Naar  aanleiding  van  deze  probleemstellingen  worden  in  deze  masterproef  volgende  onderzoeksvragen vooropgesteld:  •

Vertrekkend vanuit een persoonsgerichte benadering, welke elementen spelen een  belangrijke rol bij herstel van opiaatafhankelijke ouders die deelnemen aan het KDO  project?  

•

Vertrekkend vanuit een persoonsgerichte benadering, welke elementen spelen een  belangrijke  rol  bij  de  levenskwaliteit  van  opiaatafhankelijke  ouders  die  deelnemen  aan het KDO project?  

•

Hoe ervaren de opiaatafhankelijke ouders de ondersteuning vanuit het KDO project?  

                             

 

29 

III. METHODOLOGIE    3.1. INLEIDING – KWALITATIEF ONDERZOEK     In  dit  onderzoek  wordt  vertrokken  vanuit  een  kwalitatieve  onderzoeksbenadering.  Dit  omdat  kwalitatief  onderzoek  ruimte  biedt  voor  en  een  centrale  focus  legt  op  ervaringen,  gedachten,  levensverhalen  en  gevoelens  van  respondenten.  De  betekenisverlening  alsook  subjectiviteit  zijn  zeer  belangrijk  in  dit  onderzoek,  waar  op  zoek  gegaan  wordt  naar  de  achterliggende  gevoelens  van  de  participanten  (Claes  &  Van  Hove,  2011).  Binnen  het  verslavingsonderzoek zijn kwalitatieve studies reeds lange tijd (sinds 1920) veel voorkomend  (Neale,  Allen  &  Coombes,  2005).    Hoewel  het  definiëren  van  kwalitatief  onderzoek  niet  eenvoudig is, wordt algemeen aanvaard dat kwalitatieve onderzoekers personen bestuderen  in hun natuurlijke omgeving met als doel te begrijpen hoe deze actie ondernemen en hoe ze  hun dagdagelijkse activiteiten uitvoeren (Miles & Huberman zoals geciteerd in Neale et al.,  2005).   Kwalitatief onderzoek binnen het verslavingsonderzoek streeft naar het achterhalen van de  sociale  betekenissen  die  de  personen  toekennen  aan  het  drugsgebruik  en  het  beschrijven  van de sociale processen waarbinnen deze betekenissen worden gecreëerd. Het onderzoek  richt zich met andere woorden op het verkennen van allerlei details van levenservaringen en  op  het  onderzoeken  naar  hoe  mensen  worden  begrepen  in  verschillende  contexten  en  in  diverse  sociale  groepen  (Rhodes,  1995).  Als  gevolg  van  de  keuze  voor  een  kwalitatief  onderzoek leek het meest voor de hand liggend om te werken aan de hand van interviews.  Dit  omdat  ze  makkelijk  kunnen  worden  uitgevoerd  gedurende  eenmalig  contact  met  de  participanten.  Tevens  hebben  ze  als  voordeel  dat  ze  minder  tijdrovend  evenals  goedkoper  uit te voeren zijn dan bijvoorbeeld etnografisch kwalitatief onderzoek (Neale et al., 2005).   

3.2 PARTICIPANTEN    In  deze  masterproef  wordt  vertrokken  vanuit  een    persoonsgerichte  benadering  met  als  doelgroep 

opiaatafhankelijke 

ouders 

die 

momenteel 

zowel 

een 

methadononderhoudsbehandeling  als  een  outreachende,  psychosociale  begeleiding  bij  het  MSOC volgen.  

 

30 

De  nadruk  op  de  persoonsgerichte  benadering  vloeit  voort  uit  het  feit  dat  de  stem  en  het  perspectief  van  de  cliënt  over  QoL  nog  te  vaak  genegeerd  wordt  (De  Maeyer,  2010).  De  zoektocht  naar  participanten  begon  bij  het  Medisch‐Sociaal  Opvangcentrum  voor  druggebruikers  (MSOC)  in  Gent.  In  het  kader  van  mijn  onderzoek  rond  QoL  werd  ik  in  contact  gesteld  met  de  projectverantwoordelijke  en  psychologe  van  het  KDO  project.  De  contactgegevens  van  de  deelnemende  ouders  die  wilden  participeren  aan  dit  onderzoek  werden per e‐mail doorgegeven, onder akkoord van de ouders. Eind december 2013 werden  de  participanten  gecontacteerd.  Om  het  doel  van  onderzoek  nog  eens  te  verhelderen,  alsook het maken van een afspraak voor het interview vlot te laten verlopen, werd er voor  gekozen om dit contact telefonisch op te nemen.  Het nakomen van de gemaakte afspraken  via  telefoon,  verliep  niet  altijd  even  probleemloos.  Sommige  participanten  haakten  op  het  laatste moment af, of vroegen een aantal keren om de afspraak te verzetten. Oorspronkelijk  werden  15  participanten  gecontacteerd  maar  uiteindelijk  werd  de  dataverzameling  beëindigd na de afname van 12 interviews. Twee participanten zagen hun deelname aan het  onderzoek niet meer zitten en één participant beheerste de Nederlandse taal onvoldoende  om het interview tot een goed einde te brengen. In bijlage 1. vindt u een kort overzicht van  de  basisgegevens  van  de  participanten  (leeftijd,  start  deelname  project,  aantal  kinderen 

alsook leeftijd kinderen).                                                                                                                                                                 

3.3 PROCEDURE     De dataverzameling verliep steeds op dezelfde wijze. Aan het begin van elk interview werd  kort overlopen wat de intenties waren van deze studie en van waaruit mijn interesse voor  dit onderwerp komt. Vervolgens werd de informed consent (zie bijlage 2) samen overlopen  en  ondertekend.  Alle  interviews  werden,  met  toestemming  van  de  participanten,  opgenomen  op  dictafoon.  Er  werden  telkens  voor  de  start  van  het  interview  nog  enkele  gegevens samen ingevuld met de participanten. Het bedroeg basisinformatie zoals geslacht,  start  van  deelname  aan  het  project  en  datum  van  afname  interview.  Tijdens  het  interview  werd gevraagd naar de leeftijd van de kinderen en of deze al dan niet geplaatst zijn. Op het  einde werd steeds gepolst naar eventuele vragen omtrent het interview en naar suggesties  ter verbetering van het KDO project.    

 

31 

De plaats van het interview werd steeds bepaald in overleg met de participanten. Als gevolg  hiervan  gebeurden  deze  vaak  bij  de  respondenten  thuis.  Een  onderzoeker  komt  op  die  manier  in  hun  leefwereld  terecht.  Dit  creëerde  een  gemoedelijke  en  vertrouwde  sfeer  tijdens  de  afname  van  het  interview.  Een  bijkomend  voordeel  is  dat  de  participanten  zich  niet moesten verplaatsen voor het interview en dit voor hen dus minder tijdrovend was. Bij  drie participanten kon het interview niet thuis plaatsvinden omdat ze zich in het ziekenhuis  bevonden. Er werd dan binnen de ziekenhuissetting gezocht naar een geschikte ruimte om  het interview af te nemen. De duur van de interviews varieerde tussen 43 minuten en 1 uur  en 23 minuten. Het interview gebeurde telkens met één persoon. Uitzonderlijk (tweemaal)  was  de  partner  of  een  kind  aanwezig  in  dezelfde  ruimte  waar  het  interview  werd  afgenomen, dit wegens plaatsgebrek.    

3.4 INSTRUMENTEN  3.4.1 KWALITATIEF INTERVIEW

  Het  kwalitatief  interview  is  de  meest  voorkomende  en  één  van  de  belangrijkste  hulpmiddelen voor data verzameling in kwalitatief onderzoek (Myers & Newman, 2007). Een  kwalitatief interview kan verschillende verschijningsvormen aannemen maar meestal wordt  het  gebruikt  voor  een  face‐to‐face  gesprek  met  één  interviewer  en  één  geïnterviewde.  Op  die  manier  kan  er  geen  groepsconformiteit  heersen  en  kan  de  interviewer  lichaamstaal  observeren,  maar  ook  de  toon  waarop  iemand  spreekt  en  allerlei  andere  contextuele  factoren (Hall & Rist, 1999). Het interview bevindt zich op een continuüm van gestructureerd  en  ongestructureerd  (Claes  &  Van  Hove,  2011).  In  dit  onderzoek  werd  gekozen  voor  een  semigestructureerd  interview.  Dit  omdat  het  de  onderzoeker  de  mogelijkheid  geeft  om  bij  de kwestie te blijven maar aan de hand van doorvragen het onderwerp en de betekenissen  meer  uit  te  diepen  (Myers  &  Newman,  2007).  De  interviewer  vertrekt  vanuit  een  nieuwsgierigheid  naar  ervaringen  en  perspectieven  van  mensen  (Claes  &  Van  Hove,  2011).  De  onderzoeker  stelt  zich  als  een  actieve  luisteraar  op,  en  speelt  in  op  wat  de  deelnemer  vermeldt om hierop volgende vragen te baseren die de duidelijkheid en van het antwoord  ten goede moeten komen (Claes & Van Hove, 2011; Rubin & Rubin, 2012).    

 

32 

Het kwalitatief interview heeft een aantal voordelen maar er zijn echter ook enkele valkuilen  waar  de  interviewer  rekening  mee  moet  houden.  Myers  en  Newman  (2007)  bespreken  er  enkele  in  hun  artikel.  Zo  kunnen  er  zich  problemen  voordoen,  omwille  van  de  ambiguïteit  van taal. De betekenis van onze woorden kan vaak dubbelzinnig zijn. Tevens kan er sprake  zijn  van  een  gebrek  aan  vertrouwen,  omdat  de  interviewer  hoogstwaarschijnlijk  een  vreemdeling  is  voor  de  geïnterviewde.  Hall  &  Rist  (1999)  sluiten  hierbij  aan  en  maken  ons  opmerkzaam voor het feit dat een individu zich tijdens het interview geïsoleerd kan voelen  en  mogelijks  liever  zijn  opinie  deelt  in  groep.  Tenslotte  halen  deze  auteurs  aan  dat  en  kwalitatief interview zeer tijdrovend is (Hall & Rist, 1999; Myers & Newman, 2007).   In dit onderzoek werd rekening gehouden met, en ingespeeld op deze mogelijke valkuilen.  Eerst  en  vooral  werden  de  interviewvragen  zo  opgesteld  dat  er  nagenoeg  geen  onduidelijkheid  kon  heersen.  Dit  door  de  vragen  te  concretiseren  en  met  behulp  van  gelijkbetekende concepten meer duidelijkheid te creëren. De plaats van het interview werd  steeds overlegd met de participanten zodat zij zelf een ruimte konden bepalen waar er het  meest  ongedwongenheid  heerste.  Er  werd  steeds  een  moment  gekozen  waarop  zowel  de  onderzoeker  als  de  respondenten  voldoende  tijd  hadden  en  met  als  gevolg  geen  tijdsdruk  ervoeren.   In deze studie werd het interview opgesteld aan de hand van vijf thema’s. De hoofdthema’s  die aan bod kwamen waren de algemene ervaringen van de ouders met het KDO project, de  doelstellingen van het project, de visie op QoL, de MANSA vragenlijst en tenslotte de visie op  herstel.  Deze  thema’s  werden  bepaald  op  basis  van  de  onderzoeksvragen  en  verder  uitgewerkt  steunend  op  de  verkregen  informatie  van  de  KDO  projectverantwoordelijke,  alsook  aan  de  hand  van  de  literatuurstudie.  De  opgestelde  interviewvragen  werden  meermaals  voorgelegd  aan  de  promotor  en  herhaaldelijk  aangepast.  De  KDO  projectverantwoordelijke  had  medezeggenschap  over  welke  vragen  in  dit  interview  zeker  aan bod dienden te komen. Tevens werd gebruik gemaakt van de MANSA.  

3.4.2 MANSA Om een algemeen idee te krijgen over hun kwaliteit van leven alsook aanvullende informatie  te  verkrijgen  voor  de  onderzoeksvraag,  werd  gebruik  gemaakt  van  de  Nederlandstalige  versie  van  de  Manchester  Short  Assessment  of  quality  of  life  (MANSA)  (Priebe,  Huxley,  Knight  &  Evans,  1999).  Dit  instrument  wordt  vooral  gebruikt  in  onderzoek  binnen  de  geestelijke gezondheidszorg (Rakib et al., 2005).  

 

33 

Het  is  gebaseerd  op  ervaringen  die  zijn  opgedaan  uit  duizenden  QoL  interviews  en  op  de  resultaten  van  systematische  onderzoeken.  De  MANSA  is  een  verkorte  versie  van  de  Lancashire Quality of Life Profile (LQLP) en is er gekomen om tegemoet te komen aan enkele  tekortkomingen van de LQLP, zijnde de lengte van de interviews, het ontbreken van vragen  over  seksualiteit  alsook  het  feit  dat  een  aantal  vragen  onduidelijk  verwoord  zijn  (van  der  Veeken, Bogaerts & Lucieer, 2012).  Naast  het  opnemen  van  persoonlijke  gegevens  en  objectieve  levensomstandigheden  bevat  de  MANSA  16  vragen  waarvan  er  4  objectief  zijn  en  te  beantwoorden  met  ja  of  nee.  De  overige  12  vragen  peilen  naar  een  subjectieve  tevredenheid  (Rakib  et  al.,  2005).  De  vragenlijst werkt met een 1‐7 schaal waarbij 1 ….en 7…. De subjectieve vragen peilen naar  tevredenheid  over  het  leven  in  het  algemeen  en  binnen  verschillende  levensdomeinen  (Priebe et al., 1999). Uit de resultaten van het onderzoek van Priebe et al.,  (1999) blijkt de  MANSA een valide en betrouwbaar instrument om de kwaliteit van leven beknopt weer te  geven.    

3.5 DATA ANALYSE  3.5.1 DATA VERWERKING In  de  eerste  fase  van  de  verwerking  van  de  onderzoekgegevens  werden  de  interviews  één  voor  één  beluisterd.  Vervolgens  werden  de  geluidsbestanden  letterlijk  uitgetypt  in  de  tekstverwerker ‘Microsoft Office Word’. Lapadat (1999) wijst op het belang van dit proces.  Het  uitschrijven  van  de  gesproken  data  vereenvoudigt  namelijk  de  procedure  waarin  betekenis  gegeven  wordt  aan  de  data.  Dit  omwille  van  de  aandachtigheid  en  het  interpretatieve  denken  tijdens  het  neerschrijven  van  de  gesproken  data.    Om  de  authenticiteit  van  het  interview  en  van  de  geïnterviewde  te  bewaren,  alsook  vanwege  de  betrouwbaarheid  en  transparantie  van  dit  onderzoek,  werd  bewust  gekozen  om  de  interviews letterlijk uit te typen. Wanneer alle interviews uitgetypt waren, zijn deze grondig  nagelezen  derhalve  voldoende  vertrouwdheid  met  de  data  te  ontwikkelen.    Voor  de  verwerking van de onderzoeksgegevens werd gekozen voor een thematische analyse. Dit is  een nuttige techniek die zeer toegankelijk is voor beginnende onderzoekers. Het verplicht de  onderzoeker  om  een  gelimiteerd  aantal  thema’s  te  identificeren  om  neergeschreven  data  adequaat te kunnen beschrijven. Het is een analyse van wat gezegd is, eerder dan van hoe  iets gezegd is (Claes & Van Hove, 2011).  

 

34 

De  thematische  analyse  verliep  als  volgt.  De  interviews  werden  meermaals  gelezen  en  de  belangrijkste  thema’s  die  in  de  meerderheid  van  de  data  aan  bod  kwamen  werden  genoteerd.  Enkele  thema’s  werden  vervolgens  onderverdeeld  in  subthema’s.  Uiteindelijk  werd  er  een  boomstructuur  opgesteld  met  codes  waarmee  men  aan  de  slag  kon  in  het  computerprogramma NVivo voor een verdere analyse van de data. 

3.5.1.1 NVivo   In dit onderzoek werd gekozen om het uitvoeren van de thematische analyse te faciliteren  met behulp van een software pakket. NVivo is een computerprogramma dat de onderzoeker  helpt bij de analyse van kwalitatieve data. Dit doordat het een set ‘tools’ voorziet en op die  manier de doeltreffendheid en de werkzaamheid van de analyse tracht te vergroten (Bazeley  & Jackson, 2013).   Op  de  markt  worden  er  vele  pakketten  beschikbaar  gesteld  om  de  kwalitatieve  analyse  te  faciliteren maar NVivo heeft twee belangrijke meerwaarden. Zo blinkt het programma uit op  gebied  van  zoekfuncties  die  talrijk  aanwezig  zijn  alsook  omwille  van  de  sterk  ontwikkelde  analyse‐instrumenten. Bovendien, en dit is waarschijnlijk de belangrijkste troef, zorgt NVivo  ervoor  dat  de  verwerking  van  de  gegevens  makkelijker  alsook  op  een  meer  effectieve  manier verloopt. Dit is het gevolg van een aaneenschakeling van verschillende functies die  de  categorisering  en  structurering  van  data  vergemakkelijken  (Mortelmans  &  Van  Looy,  2009).   Deze  categorisering  en  structurering  van  de  data  verliep  als  volgt.  Vooraleerst  werden  de  interviews ingevoerd in Nvivo. Vervolgens werd de boomstructuur, met name de thema’s en  subthema’s,  in  NVivo  ingevoerd.  Tijdens  het  grondig  overlopen  en  lezen  van  de  interviews  werden er codes toegekend aan de tekstsegmenten uit de interviews. Zodra deze procedure  afgerond  was,  kon  men  aan  de  analyse  van  de  data  beginnen.  Per  onderzoeksvraag  werd  gekeken  naar  de  codes  die  hier  van  toepassing  waren.  Op  basis  van  deze  informatie  werd  een zo passend mogelijk antwoord geformuleerd. Er werd gebruikt gemaakt van citaten van  de ouders in het onderdeel ‘resultaten’, om op die manier de bevindingen uit dit onderzoek  te staven. Deze citaten worden letterlijk weergegeven. Dit om de authenticiteit te bewaren.  Om de anonimiteit van de participanten te verzekeren werd ervoor gekozen om te verwijzen  naar ‘respondenten’.       

 

35 

3.5.2 BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT   Lucassen en Hartman (2007) bediscussiëren in hun boek de betrouwbaarheid van kwalitatief  onderzoek.  Deze  wordt  namelijk  meestal  als  niet  hoog  aangeschreven.  De  auteurs  geven  enkele  adviezen  om  deze  betrouwbaarheid  te  verhogen.  In  dit  onderzoek  werd  gebruik  gemaakt van deze aanbevelingen. Er werd voor gekozen om zoveel mogelijk op een gelijke  manier te werk te gaan en enigszins vast te houden aan de vooropgestelde structuur (met  name  de  introductie  van  het  onderzoek,  manier  en  volgorde  van  vragen  stellen  en  dergelijke).  Daarenboven  werden  zoals  reeds  vermeld  alle  interviews  opgenomen  op  een  geluidsband om te de betrouwbaarheid te verhogen. Tenslotte werd de thematische analyse  ettelijke  malen  herhaald  en  gecontroleerd  zodoende  dat  er  geen  thema’s  over  het  hoofd  werden gezien en eveneens om zo weinig mogelijk subjectiviteit van de onderzoeker te laten  meespelen. Het computerprogramma NVivo draagt ook bij aan de betrouwbaarheid van dit  onderzoek,  mede  doordat  het  de  kans  dat  bepaalde  codes  over  het  hoofd  worden  gezien  aanzienlijk verkleint.    De validiteit van dit onderzoek werd gewaarborgd door de interviews op te nemen op een  geluidsband  en  nadien  letterlijk  uit  te  typen.  Het  doel  hiervan  is  om  een  selectieve  dataverzameling te verhoeden. Het kan namelijk voorkomen dat een onderzoeker zich niet  van zijn selectiviteit bewust is wat een vertekend beeld van de resultaten kan opleveren (van  Zwieten & Willems, 2004).           

   

 

36 

IV.  RESULTATEN     In  dit  hoofdstuk  wordt  getracht  om  een  gepast  antwoord  te  vinden  op  de  gestelde  onderzoeksvragen. Vooraleerst gaat men dieper in op de betekenis die de ouders toekennen  aan herstel en de redenen hiertoe. Hierbij wordt stilgestaan bij de factoren die momenteel  goed  lopen  in  hun  leven  alsook  welke  doelstellingen  de  ouders  reeds  bereikt  hebben.  Er  wordt  ook  gepeild  naar  de  karaktereigenschappen  die  de  ouders  zien  als  eigen  sterktes.  Vervolgens staat men stil bij de betekenisvolle alsook storende elementen voor de QoL van  de  ouders.  Evenzeer  wil  men  nagaan  hoe  de  opiaatafhankelijke  ouders  de  ondersteuning  van  het  KDO  project  ervaren.  Het  KDO  project  heeft  namelijk  een  aantal  doelstellingen  vooropgesteld.    

4.1 VISIE OP HERSTEL EN QOL  4.1.1 BETEKENIS HERSTEL In  dit  onderzoek  wordt  gepeild  naar  de  betekenis  of  waarde  die  wordt  toegekend  aan  het  begrip ‘herstel’ in relatie tot QoL. Negen respondenten antwoorden hierop dat herstel zeer  belangrijk  is  om  een  goede  kwaliteit  van  leven  te  waarborgen.  De  betekenis  die  men  aan  ‘herstel’  toekent,  komt  zeer  vaak  neer  op  dezelfde  elementen  namelijk  volledig  onafhankelijk zijn van opiaten en stabiliteit in hun leven.  Respondent 7 (vrouw) vat dit als  volgt samen:     ”Herstel is voor mij clean kunnen blijven en van de vuiligheid af zijn, dat is het belangrijkste om een normaal leven te leiden”.     Eén  ouder  geeft  aan  dat  sinds  ze  geen  heroïne  meer  gebruikt,  ze  de  zin  terug  gevonden  heeft in het leven. Het gebruik was voor haar op termijn eerder een gewoonte, een ritueel  om de tijd te doden. Nu maakt ze het leven bewuster mee waardoor ze meer plezier uit de  dingen haalt.  Drie ouders geven aan dat herstel een meerjarenplan is. Je bent volgens hen  niet volledig hersteld, als verschillende fases niet doorlopen zijn.  

 

37 

“Herstel is een begrip waar je een vijfjaren plan kan van maken, of moet van maken. Dat kan niet op 1, 2, 3 opgelost zijn. Herstel, recovery heeft zijn tijd nodig, eerst lichamelijk, fysisch, psychologisch.” (Respondent 4, man)    Doorzettingsvermogen,  vastberadenheid  en  volharding  werden  dan  ook  menigmaal  vernoemd  als  positieve  karaktereigenschappen.  Acht  ouders  zijn  trots  op  het  feit  dat  hun  huishouden  momenteel  behoorlijk  stabiel  verloopt.  De  inrichting  van  hun  woning,  betalen  van  de  huur  en  rekeningen,  de  zorg  voor  de  kinderen,  enzovoorts.  Ze  zijn  fier  dat  ze  erin  slagen om, alleszins meer dan voordien, een dagelijkse structuur te hanteren.    “Als ik gebruikte ik stond op en ging meteen naar buiten en dan ga je zoeken naar drugs, heel de dag ben je weg. En nu niet eh, nu sta je op en ga ik met S. naar school, eten maken, afwassen, boodschappen doen …” (Respondent 2, vrouw)  Ondanks het feit dat ze reeds meer structuur ingebouwd hebben in hun leven verlangen de  ouders naar nog meer stabiliteit. Deze wordt als noodzakelijk element aangehaald voor een  goede QoL en is volgens de ouders enkel te bereiken door volledig ‘clean’ te zijn.     “Een stabiele basis krijgen. Een stabiele woonsituatie, een stabiele relatie met uw partner. Een stabiele familiale relatie vind ik ook belangrijk dat ik iemand heb, familie ook om op terug te vallen als het minder goed gaat.” (Respondent 8, vrouw)  Eveneens halen de ouders aan dat het afbouwen van methadon vlot verloopt. Tien ouders  staan  op  een  stabiele  methadondosis  of  zijn  bezig  met  het  verlagen  van  hun  dosis.  Ze  hebben allemaal als uiteindelijk doel om methadon volledig af te bouwen aangezien dit een  storende  factor  blijkt  te  zijn.  Hier  wordt  verder  dieper  op  ingegaan.  Twee  van  de  twaalf  ouders zijn reeds methadonvrij. Uit de peiling  naar de algemene levenstevredenheid van de  ouders,  aan  de  hand  van  de  MANSA,  blijken  alle  ouders  gemengd  tot  tevreden  over  hun  leven als geheel.     “Ik ben langzaam aan de afbouw van methadon bezig, ook voor aan mijn gezondheid te werken maar ook om eindelijk normaal te leven en niet als een plant.”  (Respondent 7, vrouw)   

 

38 

4.1.2 ELEMENTEN DIE OUDERS ALS BETEKENISVOL AANSCHOUWEN VOOR EEN GOEDE QOL   Uit de interviews komt naar voren dat we de elementen die belangrijk zijn voor de ouders,  en die betekenis geven aan hun leven, kunnen onderverdelen in zes categorieën. Een eerste  factor die mede hun QoL bepaalt, zijn hun kinderen en hun gezin. Acht ouders vinden dit het  belangrijkste element dat betekenis geeft aan hun leven.     “Mijn relatie is een grote factor. Mijn gezin geeft betekenis aan mijn leven, ik leef voor mijn gezin. Dat hebben ze ooit van mij afgepakt en dat is echt wel iets wat levenslang bijblijft. ” (Respondent 9, vrouw)  Meer  dan  de  helft  van  de  ouders  is  enorm  fier  op  het  feit  dat  er  geen  gebruik  meer  plaatsvindt en vindt dit een belangrijke bouwsteen naar geluk. Ze zijn opgetogen dat ze nu  de kracht hebben om ‘neen’ te zeggen tegen gebruik. De meeste moeders zijn gestopt met  heroïnegebruik  en  gestart  met  een  methadonprogramma  van  zodra  ze  wisten  dat  ze  zwanger  waren.  De  wil  om  te  stoppen  was  dus  bij  het  merendeel  van  de  ouders  reeds  aanwezig bij de start van de deelname aan het project.     “Ik kan ‘neen’ zeggen nu tegen het gebruik. Als ze mij vragen ‘weet je iets zijn?’ antwoord ik neen. Ik lach er ook mee terwijl vroeger mijn buik begon te krimpen, ik had er zin in en nu ben ik er echt vies van.” (Respondent 7, vrouw)    Als  voornaamste  reden  tot  herstel  worden  dan  ook  unaniem  de  kinderen  vermeld.  De  ouders hebben een sterke band met de kinderen, en zij willen dat er absoluut geen gebruik  meer plaatsvindt, uit angst voor een eventuele plaatsing. Ouders waarvan de kinderen reeds  geplaatst zijn willen ook een drugsvrij leven om op die manier hun kind terug naar huis te  laten  komen.  Ze  willen  een  tweede  kans  om  hun  kinderen  te  kunnen  zien  opgroeien  en  samen met het gezin een toekomst uit te bouwen (woning, werk, financiële zekerheid, …).  Slecht nieuws over de kinderen vormt dan ook een mogelijke trigger voor herval.     Verder appreciëren twee ouders vooral de kleine dingen in het leven. Zo vermelden ze dat  ze genieten van eenvoudige zaken zoals met de kinderen spelen, in de zetel zitten, naar een  film kijken met het gezin, enzovoorts.    

 

39 

“Het zijn allemaal kleine dingen die mij de waarde doen kennen van het leven, waarom ik het doe. Als ik hem ga gaan halen in de crèche, ik neem hem niet onmiddellijk van zijn bezigheid, ik geniet ervan als ik hem zie spelen. Ik kan daar soms 5 minuten naar staan kijken zonder dat ik iets zeg, gewoon genieten van hem. Dat zijn zo kleine domme dingen. Het hoeft geen geld te zijn, een klein dom lachje geeft me meer waarde als 10 000 euro.” (Respondent 7, vrouw)    Twee ouders refereren naar ‘gezondheid’ wanneer het gaat over elementen die van belang  zijn  voor  hun  QoL.  Deze  respondenten  vermelden  dan  ook  een  slechte  lichamelijke  en/of  psychische  gezondheid  als  een  trigger  voor  herval.  Twee  ouders  vinden  werk  een  cruciaal  gegeven  voor  een  goede  QoL.  Desalniettemin  blijkt  uit  de  MANSA  dat  acht  ouders  ontevreden zijn met het feit dat ze werkloos zijn. De hoofdreden hiervoor is dat ze het zeer  moeilijk  vinden  om  hele  dagen  thuis  te  zitten,  gezien  dit  een  nadelig  effect  heeft  op  hun  psychisch  welzijn.  Bovendien  zou  een  vaste  job  een  positieve  invloed  hebben  op  hun  moeilijke financiële situatie. Vijf ouders halen werk dan ook aan bij de vraag naar eventuele  wensen voor de toekomst. Naast een gezin en een relatie wordt door één ouder het belang  van  vrienden  aangehaald.  In  onderstaand  citaat  worden  de  reeds  vernoemde  belangrijke  elementen benoemd.     “Goede kameraden, goeie vrienden. Dat heb ik ook pas na een jaar of 2 jaar terug beginnen toelaten in mijn leven. Waarom? Ik had liever dan geen kameraden als slechte kameraden. Wat aan mijn leven betekenis geeft is vooral werk, thuis, en een goede relatie en een goede band met uw kind.” (Respondent 8, vrouw)   

4.1.3 ELEMENTEN DIE EEN OPTIMALE QOL BELEMMEREN   Uit  dit  onderzoek  blijkt  de  leef‐  en  woonomgeving  de  meest  vernoemde  factor  wanneer  gepeild  wordt  naar  waar  de  ouders  zich  het  meest  aan  storen  in  hun  leven.  Acht  ouders  klagen  over  de  buurt  waarin  ze  leven  en  waarin  nog  gebruikt  wordt.  Het  zorgt  voor  een  dagelijkse  confrontatie  met  (ex‐)gebruikers.  Tevens  vinden  ze  hun  eigen  huisvestiging  niet  geschikt en wordt deze menigmaal omschreven als te klein en niet in goede staat. De ouders  verlangen dan ook naar een grotere (sociale) woning maar de wachtlijst is lang.    

 

40 

De leefomgeving wordt tevens als voornaamste trigger tot herval omschreven. Daarenboven  vormt  de  nabije  omgeving  ook  soms  een  trigger,  namelijk  ruzie  met  de  partner  of  met  de  kinderen. Er worden een aantal manieren vermeld waarop men met triggers omgaat, zoals  afleiding  zoeken  in  andere  dingen  (bijvoorbeeld  gaan  winkelen,  huishouden)  en  bepaalde  plaatsen  bewust  vermijden.  Evenzeer  wordt  werken  als  een  zinvol  alternatief  aangehaald.  Het zorgt ervoor dat ze nieuwe mensen leren kennen uit een ander milieu.     De  tweede  meest  storende  factor  blijkt  methadon  te  zijn.  Hoewel  ouders  tevredenheid  ervaren  over  methadon  als  hulpmiddel  in  hun  strijd  tegen  het  gebruik,  wordt  het  door  de  helft  van  de  ouders  evenzeer  gezien  als  een  onaangename  factor  die  hun  kans  op  een  stabiel, normaal leven hindert. Ze vinden het storend dat ze voortdurend rekening moeten  houden met het feit dat ze hun methadon op tijd moeten hebben. Het is voor hen moeilijk  om nog steeds afhankelijk te zijn van medicatie.     “Methadon is ook een vuiligheid, het is nog meer verslavend als die drugs. Van drugs ben je op 3 dagen vanaf, het zit in je hoofd. Methadon na een maand en half zie je er nog van af. Soms voel je je een plant die water nodig heeft voor te kunnen leven, ik heb die methadon nodig om te functioneren.” (Respondent 7, vrouw)    Als  gevolg  van  gebruik  in  het  verleden,  maar  ook  van  methadon,  klagen  drie  ouders  over  fysieke en/of psychische klachten. Een aantal symptomen die worden vernoemd als gevolg  van  methadongebruik  zijn  de  volgende:  regelmatig  moe  zijn,    minder  kracht  hebben,  aanwezigheid 

van 

depressieve 

gedachten 

(verminderd 

psychisch 

welzijn) 

en 

vergeetachtigheid.  ‘Herstel’  houdt  voor  de  ouders  niet  alleen  in  dat  er  geen  gebruik  van  heroïne  meer  is  maar  ook  stoppen  met  de  methadononderhoudsbehandeling  komt  naar  voren, om op die manier een normaal, medicatievrij, en gezond leven te kunnen leiden.     “Ik zou het liefst gewoon volledig normaal zoals vroeger zijn. Geen methadon. Kunnen gaan waar ik sta. Nu is dat altijd van ‘ahja dat gaat niet want ik moet morgen achter mijn methadon of moet dat nog vragen of dit of dat’. Ik zou graag terug een normaal leven hebben.” (Respondent 10, vrouw)   

 

41 

Uit  de  afname  van  de  MANSA  blijkt  dat  twee  ouders  ontevreden  zijn  over  hun  psychische  gezondheid  en  dit  volledig  wijten  aan  het  methadongebruik  en  aan  druggebruik  in  het  verleden.     “Dat is er ook op achteruitgegaan eh door methadon en drugsgebruik.. als ik het bekijk van een schaal van 0 tot 10 zou ik als ik niet gebruikte een 9 hebben en nu met methadon een 7. Ik vergeet snel en het heeft wel een impact op mijn psychisch welzijn. De ene keer voel ik mij beter als de andere keer.” (Respondent 4, man)     Men wil deze storende factoren wegnemen, met als uiteindelijke doel hun leven volledig zelf  in handen te hebben. Drie ouders geven aan dat ze dit het belangrijkst vinden.   “Dat we gewoon verder kunnen, zonder begeleiding. En dat de begeleiders af en toe eens zullen zien en dat ze eens kunnen binnen komen en zeggen dat is lang geleden hoe gaat het met jullie. Zonder dat we er nog moeten aan werken, … maarja we zijn er belange nog niet. Het is niet omdat we clean zijn dat we uit alle problemen zijn. Niet enkel drugs is het probleem er zijn veel meer problemen dan drugs.” (Respondent 4, man)    Vijf van de 12 ouders hebben kinderen die geplaatst zijn. Deze respondenten vermelden het  moeten missen van hun kinderen als een aanzienlijk storend element. Ze ervaren een gevoel  van  incompleetheid,  omdat  hun  kinderen  geen  deel  uitmaken  van  hun  dagelijkse  leven.  Tevens kan er jaloezie optreden naar het pleeggezin.      “Mijn kind zit daar en ik mis iets, ik zie mijn kind nog naar haar trekken omdat zij hem omkoopt met van alles en nog wat. Alez ja dat geeft mij niet want het is wel voor mijne kleinen, maar ze weet ik dat ik dat allemaal niet kan kopen voor hem. Dus automatisch gaat hij altijd maar liever daar zijn, maar naar liefde toe, probeer ik mij 100% te geven voor mijn kind.” (Respondent 1, vrouw)  Uit  de  interviews  blijkt  dat  vier  ouders  van  geplaatste  kinderen  een  gevoel  van  machteloosheid ervaren. Ze vermelden dat het  demotiverend is hoe lang ze hun best doen,  en  hoe  weinig  deze  inspanning  opgemerkt  wordt  door  allerlei  instanties  betreffende  de  kinderen. Deze moeite levert naar hun mening weinig resultaat op.  

 

42 

Deze respondenten hebben als wens hun kinderen meer te zien, of in het beste geval dat ze  terug  naar  huis  kunnen  komen  wonen.  Eén  moeder  vermeldt  tevens  dat  ze  het  moeilijk  heeft met de vooroordelen waarmee ze te maken krijgt. Zo heeft ze het gevoel dat ze door  de maatschappij raar bekeken wordt, en dat er snel een oordeel gevormd wordt. Tenslotte  bespreekt  een  respondent  zijn  gevoel  van  spijt,  over  hoe  het  allemaal  anders  had  kunnen  lopen. Hij heeft moeite met het aanvaarden van de keuzes die hij in het verleden gemaakt  heeft.    

4.2 ALGEMENE ERVARINGEN VAN DE OUDERS MET HET KDO PROJECT      Om  op  de  onderzoeksvraag  die  peilt  naar  de  algemene  ervaringen  van  de  ouders  met  het  KDO  project  een  antwoord  te  geven,  werd  bij  aanvang  van  het  interview  telkens  gepolst  naar zowel de positieve als negatieve ervaringen. Op gebied van positieve ervaringen is de  voornaamste factor dat ze de begeleiders van het KDO project als ware steunfiguren zien in  hun leven. Elf ouders vermelden als belangrijkste positieve ervaring dat ze permanent op de  begeleiding  kunnen  rekenen.  Er  is  een  lage  drempel  om  dingen  te  vragen  en  ze  staan  ook  steeds meteen klaar voor elk soort probleem.  Eén ouder benadrukt dit verschil vanuit haar ervaring met vorige begeleidingsvormen, waar  de  drempel  beduidend  hoger  lag.  Het  vertrouwen  in  de  begeleidsters  is  zeer  groot  en  die  continue beschikbaarheid wordt als een grote steun ervaren.   “Ik vind het positief dat ze mij altijd wil helpen als ik iets nodig heb. De begeleidster gaat nooit zeggen, neen ik ga dat niet maken of niet proberen, ik heb dat nog nooit gehoord. Ik ben altijd welkom voor alles.” (Respondent 2, vrouw) Eén ouder heeft dankzij dit project opnieuw haar geloof in de hulpverlening teruggevonden.  “Dankzij hun geloof ik dat er wel nog hulpverleners zijn die je vooruit helpen. Ik heb er eigenlijk nooit niet in geloofd, … uiteindelijk hebben zij mij getoond dat het anders kan.” (Respondent 9, vrouw) Verder  vermelden  de  ouders  dat  de  begeleidsters  goede  gesprekspartners  zijn  en  een  luisterend oor bieden. Ze appreciëren ook dat ze ten allen tijde op een eerlijke manier raad  geven. Tevens wordt de informele sfeer die er heerst ten zeerste gewaardeerd.  

 

43 

De  ouders  zijn  het  er  unaniem  over  eens  dat  ze  over  ieder  onderwerp  eerlijk  kunnen  zijn  tegenover de begeleiding. Zo hebben ze ingezien dat enkel wanneer ze zich open opstellen  en oprecht zijn, de begeleiding hen kan verder helpen.    “Vooral open zijn, mensen toelaten om je te helpen. Niet altijd alles moet goed gaan. Ik heb beseft dat het eens mag misgaan dat ik daar niet voor ga gestraft worden. Dat is vooral hetgeen dat ik mij gerealiseerd heb dat ik het beter zeg, en op tijd zeg als het moeilijk gaat. Dat de mensen mij echt kunnen op tijd helpen, als ik het verzwijg gaat het alleen maar erger en erger worden.” (Respondent 8, vrouw)    De  respondenten  waarbij  beide  hulpverleners  op  huisbezoek  kwamen,  vinden  dat  beide  hulpverleners  elkaar  goed  aanvullen.  Zo  ervaren  ze  de  hoofdbegeleidster  als  iemand  die  eerder zal helpen op emotioneel gebied en wanneer het op psychologisch vlak wat minder  gaat. De andere begeleidster zien ze als iemand die zich meer bezighoudt met de praktische  zaken.  De  helft  van  de  ouders  ziet  deze  hulp  op  praktisch  en  administratief  vlak  als  zeer  zinvol omdat ze hierbij verscheidene moeilijkheden ondervinden. Op dit gebied wordt veel  ondersteuning geboden, doch is het steeds een proces van samenwerking.   Vijf respondenten zijn dan ook opmerkzaam voor het feit dat ze het initiatief vanuit henzelf  willen laten komen. Zo vermeldt een ouder dat de begeleidsters steeds verwachten dat zij  de  eerste  stap  zet  en  bijvoorbeeld  de  telefoon  neemt  om  te  bellen  naar  een  instantie.  Wanneer  ze  dan  zien  dat  er  bijgestuurd  moet  worden  zullen  ze  wel  tussenkomen  en  ondersteuning bieden.   “Ze hebben eigenlijk gewoon alles een beetje van mijne kant laten komen. Alle stappen die ik heb gezet hebben zij ondersteund maar het is wel volledig van mijn kant moeten komen. Het is stapje per stapje intensiever geworden maar op mijn vraag, en dat vind ik eigenlijk wel goed, dat het op mijn tempo gebeurd is. Want ik denk moest het teveel geforceerd geweest zijn ik het meer als een straf zou gezien hebben of controle en nu heb ik dat niet. Met andere begeleiding die ik heb gehad voelde dit wel zo aan en dan klapte ik toe. Met hun ja, ze laten alles open, en dat vind ik positief ja.” (Respondent 8, vrouw)     

 

44 

Twee  ouders  laten  ook  weten  dat  ze  het  feit  dat  de  begeleidsters  meegaan  naar  allerlei  instanties betreffende de kinderen, zoals de jeugdrechtbank, instellingen waar hun kinderen  verblijven  enzovoorts  als  zeer  ondersteunend  ervaren.  Er  werd  evenzeer  gepeild  naar  eventuele  negatieve  ervaringen  met  het  project.  Geen  enkele  ouder  heeft  een  negatieve  opmerking hierover.    

4.3 RESULTATEN VOOROPGESTELDE DOELSTELLINGEN KDO PROJECT   4.3.1 VERLENEN VAN OPVOEDINGSONDERSTEUNING: EEN GESLAAGDE DOELSTELLING?   Eén van de primaire doelstellingen van het KDO project is om opvoedingsondersteuning te  bieden.  Iedere  ouder  vindt  deze  ondersteuning  zinvol  en  heeft  het  gevoel  dat  hij/zij  voor  elke  vraag  hieromtrent  bij  de  begeleidsters  terechtkan.  Het  vertrouwen  in  de  begeleiders  omtrent opvoedingsadvies is dan ook groot.   “Ik wil wat de mensen zoals de begeleidsters of anderen aan ons meegeven, ook gebruiken in de realiteit naar mijn zoon toe. Dus luisteren naar wat ze ons zeggen van ‘kijk wij vinden dat het misschien beter zo is en zo’, en er ook naar luisteren en niet mijn eigen willetje doordrijven ofzo. Aanvaarden.” (Respondent 4, man)    Ouders  van  geplaatste  kinderen  zitten  vaak  met  vele  vragen,  twijfels  en  onzekerheden.  Zo  vertelt  een  moeder  hoe  moeilijk  het  voor  haar  was  dat  haar  kind  mama  zegt  tegen  de  pleegmoeder. Hierover kan ze met de begeleidster praten en haar onzekerheden uiten, tips  vragen hoe hiermee om te gaan. Andere manieren van opvoedingsondersteuning die binnen  dit onderzoek naar voren komen zijn onder meer: de ouders voorbereiden op een kind dat  terug thuis komt wonen, problemen op school, planningen rond de kinderen en huishouden  opstellen,    overlopen  van  hoe  het  bezoek  geweest  is  (indien  plaatsing),  onzekerheden  omtrent  de  opvoeding  bevragen,  helpen  met  administratieve  zaken  inzake  de  kinderen,  meegaan  naar  instanties  (jeugdrechtbank,  instellingen)  waar  de  kinderen  verblijven  enzovoorts. Sinds de opvoedingsondersteuning leggen de ouders ook een positief parcours  af en krijgen ze steeds meer vrijheden betreffende de kinderen.      

 

45 

“Ik heb een heel andere wereld zien open gaan sinds ik met het MSOC in contact gekomen ben. Ik heb veel vooruitgang geboekt in het omgangsrecht met mijn kinderen ook. Eigenlijk komt het er echt op neer, ik heb de hulp ingeroepen van het MSOC, ze hebben mij aanvaard, en alles is in een versnelling gegaan. Uiteindelijk mijn kinderen kwamen naar huis, ik heb een woning, die zwangerschap is erbij gekomen en we zijn echt een hele stap vooruitgegaan. Ik ga het niet alleen aan het MSOC toeschrijven maar toch grotendeels, qua naar mijn kinderen toe vind ik dat toch.” (Respondent 9, vrouw) Naast deze ondersteuning vinden ouders het ook interessant dat ze op de hoogte gehouden  worden  van  allerlei  budgetvriendelijk  evenementen  of  verenigingen  waar  ze  met  hun  kinderen  terecht  kunnen.  Vermits  uit  de  MANSA  vragenlijst  blijkt  dat  negen  respondenten  ontevreden zijn over hun financiële situatie vormt deze informatie een toegevoegde waarde  voor de ouders. Verder heeft het project een geringe invloed op hun financiële situatie en  worden de meeste zaken hieromtrent geregeld door het OCMW. Het KDO project helpt hen  wel  met  de  administratieve  kant  met  name  het  invullen  van  papieren,  helpen  omtrent  rekeningen die betaald moeten worden.   

4.3.2.1 Protectieve factoren versterken en risicofactoren verkleinen Om  de  opvoeding  zo  vlot  mogelijk  te  laten  verlopen  is  een  veilige  opvoedingssituatie  zeer  belangrijk.  Om  dit  te  garanderen  willen  de  begeleidsters  de  protectieve  factoren  voor  de  ouders en kinderen achterhalen alsook versterken. De genoemde beschermende elementen  door  de  ouders  kunnen  we  onderverdelen  in  vier  categorieën.  Een  eerste  categorie  is  methadon.  Eén  moeder  zegt  dat  ze  methadon  echt  nodig  heeft,  en  angst  heeft  zonder.  Ergens vreest ze dat ze hier voor altijd afhankelijk van zal zijn. Een aantal moeders zien hun  eigen doorzettingsvermogen als een beschermende factor. Het streven naar volledig herstel  en stabiliteit moet volgens zeven ouders niet alleen voor de kinderen, maar ook voor zichzelf  gebeuren.   “Er zelf volledig achter staan want als je het zelf niet voelt dat ge er klaar voor zijt dan gaat het toch niet lukken. Ten eerste moet dat voor u eigen zijn en om u zelf terug beter te voelen en de zin in het leven te vinden.”  (Respondent  1,  vrouw)    Ook het kind een veilige omgeving bieden wordt meermaals aangehaald. Dit doen ze door  bepaalde milieus en/of personen bewust te gaan vermijden.  

 

46 

De ouders vinden het belangrijk om het kind niet in gevaar te brengen en niet in contact te  laten komen met gebruikers.     “Ik vind het belangrijk om een moeder te zijn die alert is, die kan geven aan haar kind wat die nodig heeft, een veilige omgeving zonder gebruik. Veiligheid, warmte, liefde vooral dat is heel belangrijk”. (Respondent 7, vrouw)   Een  laatste  en  meest  vernoemde  categorie  zijn  steunfiguren  uit  de  omgeving  zoals  (vaak  hernieuwde  relaties  met) familie, hulpverlening (KDO project), vrienden alsook de partner.  Uit de resultaten van de MANSA komt naar voren dat op één ouder na, alle respondenten  gemengd tot zeer tevreden zijn over de familierelaties. De ouders geven aan dat er hersteld  en  beter  contact  met  hun  familie  is.  Er  wordt  veel  gesproken  over  hoe  het  contact  ooit  verwaterde of verbroken werd, meestal als gevolg van het gebruik. De ouders vermelden dat  de begeleidster hen een nieuwe kijk en inzicht gaf op dingen die gebeurd zijn waardoor ze  dan toch de stap kunnen zetten om opnieuw contact op te nemen en het vertrouwen terug  op te bouwen.   “Ik had zoiets van, ze hebben mij laten staan ze moeten niet meer komen. En de begeleidster heeft mij duidelijk gemaakt dat dit in vele gevallen zo is, en dat het normaal is want wie heeft wel graag dat iemand uit de familie verslaafd is. Maar ik had zoiets van ze hadden er moeten zijn op slechte momenten, nu heb ik ingezien dat het voor hun ook moeilijk was. Ik ben blij dat ik geluisterd heb en dat ik er terug bij ga.” (Respondent 10, vrouw)    Naast  het  ondersteunen  van  deze  protectieve  factoren  wil  het  project  de  risicofactoren  verkleinen.  Dit  doen  ze  onder  meer  door,  zoals  reeds  vermeld,  opvoedingsondersteuning  aan  te  bieden  maar  ook  door  hulp  aan  te  bieden  omtrent  het  gebruik,  met  eventuele  snellere  doorverwijzing.  Het  waarborgen  van  een  veilige  omgeving  voor  het  kind  uit  zich  onder  meer  in  het  voorzien  van  containers  waar  mogelijke  medicatie  in  kan  opgeborgen  worden  zodat  het  kind  er  niet  aan  kan.  Uit  dit  onderzoek  blijken  twee  ouders  ook  ondersteuning  te  vragen  op  gebied  van  huishoudelijke  taken.  Het  project  helpt  hen  hierin  door  samen  een  bepaalde  structuur  en  planning  in  te  bouwen  en  orde  te  scheppen  waar  nodig.      

 

47 

4.3.2 ERVARINGEN MET DE OVERIGE DOELSTELLINGEN   Het KDO project streeft naast opvoedingsondersteuning tevens andere doelstellingen na. Zo  wil  het  project  dat  ouders  eigen  krachten  en  sterktes  gaan  gebruiken  om  zo  hun  levenskwaliteit te bevorderen. Zes van de 12 ouders merken dit op. Ze bevestigen dat hun  sterke  punten  naar  boven  gehaald  worden,  om  op  die  manier  eigen  veerkracht  te  ontwikkelen. De ouders hebben vaak een laag zelfbeeld door hun verleden en schatten hun  eigen mogelijkheden en kunnen laag in. De begeleidsters moedigen hen aan om dit anders  te zien.   “Ja ze zeggen dat wel zo van, N. ge hebt meer in u mars en ge moet dat naar boven halen. Dat helpt wel om dat ook dan te doen eigenlijk.” (Respondent 7, vrouw)  Verscheidene ouders vinden dat hun zelfbeeld op een positieve manier evolueert sinds hun  deelname aan het project. Dit is mede een gevolg van de positieve feedback die ze krijgen.  Tevens  worden  ze  veelvuldig  bevestigd  in  het  feit  dat  ze  een  goede  moeder  of  vader  zijn  voor hun kind.   “Ik heb mijn eigen leren graag zien. Mijn eigen leren aanvaarden. Ik ben misbruikt geweest en ik dacht het is mijn schuld, maar eigenlijk is het mijn schuld totaal niet. Het [de begeleiding] heeft mij zelfvertrouwen gegeven.” (Respondent 7, vrouw)    Vijf  ouders  bevestigen  dat  het  project  het  inzicht  in  de  eigen  problematiek  verruimt.  Een  moeder  vermeldt  tevens  dat  wanneer  ze  depressief  is  en  zegt  wat  het  probleem  is,  de  begeleidster  haar  een  ander  zicht  geeft  op  de  zaken  en  haar  doet  nadenken  hierover.  De  andere  respondenten  zeggen  dat  ze  reeds  een  vrij  heldere  kijk  hadden  op  hun  verslavingsproblematiek  net  voor  ze  aan  het  project  begonnen  en  om  die  reden  hulp  gevraagd hebben. Dit gaat dan vooral over inzicht in de problematiek van hun gebruik, maar  op andere zaken wordt er door de ouders wel een meer heldere kijk ervaren.   “We leren meer de dingen aan te nemen en aan te pakken in plaats van struisvogelpolitiek, met de kop in het zand, toch wel ja. We weten waar dat de oorzaak ligt en we gaan korter op de bal spelen.” (Respondent 4, man)  Het  doel  is  niet  alleen  om  meer  inzicht  te  geven  maar  ook  om  samen  naar  oplossingen  te  zoeken.  Ouders  ervaren  hierbij  dat  de  aanpak  van  problemen  meteen  moet  gebeuren  en  niet iets is wat kan blijven uitgesteld worden.  

 

48 

Enkele  voorbeelden  van  problemen  die  worden  aangehaald  zijn  administratieve  zaken  die  geregeld  moeten  worden,  problemen  met  de  partner,  regelingen  betreffende  de  kinderen  enzovoorts.  Vier  ouders  zeggen  ook  dat  ze  deze  snelle  aanpak  appreciëren  en  dat  dit  hen  helpt in het oplossen van hun problemen.   “Ze zegt niet van ja straks gaan we bellen, kom we gaan bellen. Nu, niet straks. Dat helpt mij ook want ik neem een voorbeeld aan hun. Want het moet NU en niet straks. Dat heeft mijn leven structuur gegeven door naar hen op te kijken.”  (Respondent 7, vrouw)  Acht  ouders  zeggen  dat  het  bespreekbaar  maken  van  eventueel  gebruik  en/of  herval  absoluut niet meer van toepassing is bij hen. Zo zegt respondent 4 (man): “Je mag voor mij gebruiken, ik ga ermee lachen.” Elf van de twaalf ouders hebben echter wel het gevoel dat  moest  er  sprake  zijn  van  herval  dit  zeker  en  vast  bespreekbaar  is,  en  dat  ze  hier  volledig  eerlijk en open over kunnen zijn.   “Ze vragen dan of er gebruikt geweest is maar dat is bij mij nu echt niet meer het geval. Maar het is wel bespreekbaar, moest het zo zijn zou ik het ook gemakkelijk kunnen zeggen. Het is niet dat me mij daarvoor zouden veroordelen, ik weet dat ik er met hen zou kunnen over spreken en eventueel een oplossing zoeken.” (Respondent  8, vrouw)  Afgezien van deze gesprekken omtrent gebruik en mogelijke triggers ervaren de ouders ook  ondersteuning  op  gebied  van  medicatie.  Dit  gaat  dan  onder  meer  over  het  afbouwen  van  methadon  maar  ook  over  andere  medicatie  bijvoorbeeld  Concerta  en  dergelijke.  De  begeleidsters  geven  tips  over  hoe  hier  op  een  correcte  manier  mee  om  te  gaan,  zoals  opschrijven  wat  je  op  een  dag  inneemt  van  medicatie  zodat  je  dit  onder  controle  kan  houden.  Evenzeer  verwijzen  de  hulpverleners  ouders  door  en  helpen  ze  om  het  toegangsproces sneller te laten verlopen indien dit nodig is.   “Mij hebben ze alleszins geholpen bij het afbouwen van mijn methadon. Ik had mijn zoontje gekocht en ze hebben mij wel geholpen om naar ADDIC te gaan met mijn zoontje in Antwerpen en ze hebben mij gebracht en komen halen. Gebeld enzo. Ik heb er veel steun aan gehad. Het is ook door hen dat ik naar ADDIC kunnen gaan heb.” (Respondent 7, vrouw) 

 

49 

4.3.3 TEVREDENHEID MET BETREKKING TOT DE WERKING VAN HET PROJECT Omtrent  de  intensiteit  van  het  project  worden  weinig  opmerkingen  gegeven.  De  meeste  ouders zijn tevreden met het tweewekelijks bezoek. Twee ouders hadden graag dat ze elke  week  kwamen  en  één  ouder  vindt  het  aantal  bezoeken  net  iets  teveel.  Ze  hebben  wel  het  gevoel dat indien ze dit zouden aangeven de begeleidsters hier rekening mee zullen houden.  Ouders die op verscheidene hulpverleningsdiensten beroep doen, vinden dat de afstemming  hiervan  zeer  vlot  verloopt.  Ze  hebben  het  gevoel  dat  het  project  met  alle  hulpverleners  in  contact staat en dat ze elkaar op de hoogte houden van de vorderingen.   “Nu binnenkort gaan ze allemaal samen zitten om te kijken wat hebben we al bereikt, waar gaan we verder in, wat zijn de doelstellingen nog.”  (Respondent  9,  vrouw)  Naast voldoende intensiviteit en de afstemming van verschillende hulpverleners op elkaar,  streeft het project ernaar om de ouders op een outreachende manier te bereiken. Dit onder  meer door op huisbezoek te gaan. Uit dit onderzoek blijkt dat nagenoeg elke ouder dit als  een meerwaarde ervaart. Dit heeft verscheidene redenen. Enerzijds vinden ze het gewoon  gemakkelijk  dat  ze  zich  niet  moeten  verplaatsten.  Anderzijds  voelen  ze  zich  ook  comfortabeler, gaan ze sneller dingen vertellen, vragen durven stellen.   Een bijkomend voordeel is dat de ouders op die manier niet naar het MSOC moeten en ook  niet  in  contact  hoeven  te  komen  met  andere  (ex‐)gebruikers.  Tenslotte  werd  als  reden  opgegeven dat ze op die manier een zekere sociale controle hebben.   “Ze komen niet alleen voor een babbelke eh, ze komen ook een beetje kijken van hoe is haar kot, en aan dat zien ze ook aan een mens hoe dat ze zich voelen eh. Als mijn kot bombastiek gaat zijn gaan ze weten dat er iets scheelt. Dat vind ik wel goed, daarom laat ik ze ook komen. Om die puntjes te horen. Want soms besef ik het zelf niet dat ik niet goed bezig ben of met iets verkeerd bezig ben en dan maken ze mij er attent op. En dat vind ik wel oké”. (Respondent 7, vrouw)    

 

 

50 

V. DISCUSSIE     In  deze  masterproef  wordt  op  zoek  gegaan  naar  hoe  herstel  en  QoL  wordt  ervaren  door  opiaatafhankelijke ouders, die deelnemen aan het KDO project. Tevens wordt er nagegaan  in hoeverre het KDO project door hen als ondersteunend ervaren wordt en of het project de  vooropgestelde  doelstellingen  bereikt.  In  dit  hoofdstuk  worden  de  meest  opmerkelijke  onderzoeksresultaten  gekoppeld  aan  bestaande  bevindingen  uit  de  literatuur.  Daaropvolgend worden de beperkingen van dit onderzoek besproken, evenals de eventuele  aanbevelingen voor beleid, praktijk en verder onderzoek.  

  5.1 BESPREKING ONDERZOEKSRESULTATEN   5.1.1 INTERNE EN EXTERNE VERANDERINGEN TEN GEVOLGE VAN HET HERSTELPROCES   Uit  de  resultaten  blijkt  dat  de  respondenten  herstel  als  een  cruciale  factor  zien  om  een  goede  kwaliteit  van  leven  te  vrijwaren.  White  (2007)  benadrukt  het  persoonlijke  karakter  van  herstel.  Desalniettemin  halen  in  dit  onderzoek  de  respondenten  vaak  dezelfde  elementen aan wanneer gepeild wordt naar hun visie. Voor de meerderheid is herstel gelijk  aan  ‘clean’  zijn,  met  als  gevolg  ook  methadonvrij  zijn,  en  een  stabiel  leven  leiden.  Enkele  ouders zijn er zich van bewust dat dit tijd vraagt en sluiten hiermee aan bij het ‘herstel als  een  proces’‐  gedachtengoed.  Herstel  is  volgens  White  (2007)  en  Finney  et  al.  (1995)  een  proces,  dat  een  langdurige  inspanning  vraagt  indien  men  een  duurzaam  resultaat  wil  bereiken.   In deze studie komt naar voren dat er zowel interne als externe veranderingen plaatsvonden  ten gevolge van hun herstelproces, mede dankzij de ondersteuning van het KDO project. De  innerlijke veranderingen betreffen; inzicht in de eigen problematiek, meer geloof in zichzelf  maar  ook  in  hun  capaciteiten  als  ouder,  alsook  een  groeiend  vertrouwen  in  de  hulpverlening. Omdat ze zelf vaak niet opgegroeid zijn in een warm gezin is het van  belang  dat  opiaatafhankelijke  ouders  positief  bevestigd  worden  in  hun  bekwaamheid  als  ouder.   Een  goede  vertrouwensrelatie  tussen  de  begeleiders  en  de  ouders  is  hiervoor  enorm  belangrijk (Hans, Bernstein & Henson, 1999). 

 

51 

Onderzoek van Pitkänen, Hätönen, Kuosmanen & Välimäki (2009) toont aan dat een positief  zelfbeeld en een evenwichtige psychische gezondheid de basis vormen voor een goede QoL.  Wanneer  de  ouders  een  positief  zelfbeeld  hebben  vergroot  dit  tevens  hun  ‘persoonlijk  herstel  kapitaal’,  aangezien  eigenwaarde  hierin  een  belangrijke  rol  speelt  (White  &  Cloud,  2008).  De studie van De Maeyer (2010) wijst op het belang van psychisch welzijn voor een  goede  QoL.  Hieruit  blijkt  dat  psychologische  problemen  de  sterkste  negatieve  invloed   hebben op de QoL van opiaatafhankelijken. Om deze reden benadrukt De Maeyer dat hier  voldoende 

aandacht 

aan 

besteed 

moet 

worden 

voor 

en 

tijdens 

de 

methadononderhoudsbehandeling.   De  interne wil om te stoppen met druggebruik was reeds voor de deelname aan het project  aanwezig. Het gegeven dat vrouwen in verwachting zijn biedt een krachtige motivatie om te  stoppen  met  middelenmisbruik,  en  om,  vaak  op  eigen  initiatief,  contact  op  te  nemen  met  hulpverlening.  Dit  is  een  belangrijke  stap,  aangezien  een  gepaste  ondersteuning  aan  het  begin van de zwangerschap de kansen op een succesvolle geboorte en verdere ontwikkeling  van het kind bevordert (Miotto et al., 2006). Zoals reeds vermeld is deze stap echter niet zo  vanzelfsprekend, aangezien vele ouders met een reële angst zitten dat hun kind geplaatst zal  worden eens de autoriteiten te weten komen dat de moeders met een verslaving kampen  (Vanderplasschen et al., 2002).    Wat betreft de veranderingen in de omgeving werden de familiebanden bij de meerderheid  van de respondenten hersteld. Het KDO project speelde hierin een belangrijke rol. Zo kregen  de  ouders  een  nieuwe  kijk  op  de  situatie.  De  tevredenheid  met  de  familiale  relaties  in  dit  onderzoek  is  opmerkelijk,  aangezien  uit  het  onderzoek  van  De  Maeyer  (2010)  de  respondenten het minst tevreden bleken over de familiale contacten. In deze studie wordt  aangehaald  dat  dit  soort  relaties  vaak  ontbreken  in  het  leven  van  opiaatafhankelijke  personen.    Derluyn  (2002)  wijst  op  het  belang  om  tijdens  de  opvoedingsondersteuning  voldoende  aandacht  te  schenken  aan  de  relatie  tussen  het  gezin  en  zijn  omgeving/familie.  Doordat  deze  familiebanden  opnieuw  hersteld  zijn,  wordt  het  familiaal  en  sociaal  herstel  kapitaal  van  de  ouders  vergroot.  De  familieleden  maken  op  deze  manier  opnieuw  deel  uit  van het leven van de respondenten, alsook van de behandeling (White & Cloud, 2008). Dit  door de ouders te ondersteunen in het herstelproces (Siegal, 1998; Shepherd et al., 2008).   Evenzeer  is  het  leren  hanteren  van  een  dagelijkse  structuur  een  belangrijke  externe  verandering ten gevolge van hun deelname aan het project. Het belang hiervan wordt in het  volgende hoofdstuk nader besproken. 

 

52 

5.1.2 HET GEZIN ALS VOORNAAMSTE FACTOR VOOR EEN GOEDE QOL EN REDEN TOT HERSTEL Uit de resultaten blijkt dat de kinderen en het gezin beschouwd worden als het belangrijkste  en meest betekenisvolle element in hun leven. De ouders waarvan de kinderen geplaatst zijn  ervaren dan ook een zwaar gemis. Deze resultaten sluiten aan bij de studie van De Maeyer  (2010).  Hieruit  blijkt  dat  sociale  relaties,  waaronder  kinderen  of  een  ondersteunende  partner,    een  positieve  invloed  op  de  QoL  van  opiaatafhankelijke  individuen  hebben.  Een  drugsvrij leven staat nauw in verband met het feit dat de kinderen op de eerste plaats staan,  en  dit  leven  zonder  gebruik  wordt  als  tweede  belangrijkste  element  aangehaald.  Ouders  geven  aan  dat  dit  toekomstig  ouderschap  een  grote  motivatie  vormde  in  hun  strijd  tegen  gebruik.  Dit  resultaat  sluit  aan  bij  de  studie  van  Best,  Segal  en  Day  (2009),  waarin  geconstateerd  werd  dat  de  zwangerschapsperiode  een  omwenteling  kan  betekenen  in  het  druggebruik en kansen tot herstel biedt.   Tevens  benadrukken  Miotto  en  collega’s  (2006)    de  kracht  van  een  zwangerschap  als  een  belangrijke  motivatie  om  te  stoppen  met  gebruik  en/of  hulp  te  zoeken.  Uit  de  resultaten  blijkt  dan  ook  dat  de  voornaamste  reden  tot  herstel,  voor  alle  ouders,  de  kinderen  zijn.  Er  bestaat een angst voor een eventuele plaatsing van de kinderen, indien er toch nog gebruik  zou plaatsvinden. Doch heeft deze er niet voor gezorgd dat de ouders terughoudend waren  in  hun  bereidheid  tot  behandeling,  wat  vaak  het  geval  is  (Baker  &  Carson,  1999).  Dit  is  mogelijks  een  gevolg  van  de  laagdrempeligheid,  alsook  van  de  informele  sfeer  en  open  en  oprechte  houding  die  de  begeleidsters  van  het  KDO  project  hanteren.  Deze  open  houding  van  de  begeleidsters  is  belangrijk,  vooral  voor  ouders  die  momenteel  nog  onder  toezicht  staan  door  de  jeugdbescherming.  Uit  onderzoek  van  Holland  en  collega’s  (2013)  blijkt  namelijk  dat  wanneer  ouders  hun  verleden  en  hun  eventuele  schuldgevoelens  en/of  tekortkomingen  als  ouder  bespreekbaar  maken,  zij  kunnen  loskomen  van  hun  ‘gestigmatiseerde  identiteit’.  Op  die  manier  worden  er  allerlei  risico’s  zoals  een  mogelijke  plaatsing,  aanhoudende  verslavingsproblematiek  en/of  gedragsproblemen  bij  de  kinderen  verkleind.  Genieten van de kleine dingen wordt evenzeer vermeld als zijnde betekenisvol. Ook in hun  wensen  voor  de  toekomt  is  dit  een  terugkerend  element.  Ouders  hebben  niet  zo’n  grote  verlangens en verwachtingen voor hun leven, zij ambiëren vooral een dagelijkse structuur en  willen ten volle kunnen genieten van de kleine dingen.  

 

53 

Deze resultaten zien we ook in het onderzoek van De Maeyer, Dekkers & Vanderplasschen  (2012)  waar  een  gestructureerde  daginvulling  alsook  een  betekenisvol  leven  twee  prominente  elementen  zijn  die  de  QoL  van  opiaatafhankelijke  personen  typeert.  “Opiaatafhankelijke individuen willen vooral weer kunnen genieten van de ‘kleine dingen des levens’. Zij koppelen een zinvol leven vaak aan dagdagelijkse activiteiten die hun interesseren en het gevoel geven nuttig te zijn.” (De Maeyer, Dekkers & Vanderplasschen 2012, p. 51) 

5.1.3 LEEF‐ WOONOMGEVING EN/OF METHADON ALS MEEST VERNOEMDE STORENDE ELEMENTEN VOOR HUN QO L   De  resultaten  tonen  aan  dat  de  grootste  belemmerende  factor  voor  hun  QoL,  alsook  de  grootste  trigger  voor  herval,    de  leef‐  en  woonomgeving  blijkt  te  zijn.  Er  vindt  nog  te  vaak  een  confrontatie  met  gebruikers  plaats,  de  woning  is  te  klein  of  is  in  slechte  staat  en  het  wachten op een sociale woning duurt voor vele respondenten te lang. Uit onderzoek van De  Maeyer  en  collega’s  (2011)  blijken  de  opiaatafhankelijke  individuen  tevens  een  lage  score  toe  te  kennen  aan  het  domein  ‘leefsituatie’.  Ouders  vinden  dit  een  belangrijk  element  omdat een goede huisvesting bijdraagt aan het mogen op bezoek komen of inwonen van de  kinderen.  Uit  een  studie  van  Vanderleyden  en  Pickery  (2010)  blijkt  het  verband  van  een  goede  leefomgeving  en  woning  met  een  hogere  levenstevredenheid.  Het  onderzoek  van  Aneshensel  en  Sucoff  (1996)  toont  het  belang  aan  van  een  goede  sociaal‐economisch  omgeving voor de kinderen. Hieruit blijkt dat jongeren die in een omgeving verblijven met  een  lager  sociaal‐  economische  profiel  meer  kans  hebben  om  terecht  te  komen  in  de  criminaliteit, druggebruik enz. dan jongeren die opgroeien in een omgeving met een beter  sociaal‐economisch profiel.   De  respondenten  ondervinden  evenzeer  diverse  moeilijkheden  met  het  feit  dat  ze  afhankelijk  zijn  van  methadon.  Om  een  optimale  QoL  te  ervaren  willen  ze  volledig  opiaatonafhankelijk zijn. Deze bevindingen spreken Laudet (2011) enerzijds tegen, aangezien  deze  onderzoekster  QoL  en  totale  onthouding  van  elkaar  loskoppelt.  De  focus  in  de  verslavingszorg  moet  volgens  haar  eerder  op  een  verbetering  van  de  QoL  liggen,  met  als  logisch  gevolg  een  langere  termijn  van  abstinentie.  De  ouders  echter  zijn  van  mening  dat  men  eerst  volledig  methadonvrij  moet  zijn,  en  dat  dan  pas  een  optimale  QoL  kan  plaatsvinden. Dit verschil is hoogstwaarschijnlijk te wijten het reëel verlangen van de ouders  naar  meer  evenwichtig,  stabiel  leven  met  een  vaste  dagelijkse  structuur,  en  volledig  methadonvrij zijn staat hiermee in verbinding.  

 

54 

De bevindingen uit deze studie sluiten wél aan bij een eerder onderzoek van Laudet (2007),  waaruit blijkt dat mensen die zich in het proces van herstel  bevinden, deze term over het  algemeen  definiëren  als  ‘totale  abstinentie’.  Tevens  blijkt  uit  onderzoek  van  De  Maeyer  (2010) dat opiaatafhankelijken ‘clean’ zijn of worden van groot belang achten om bepaalde  elementen van een goede QoL te kunnen vervullen.    In het onderzoek van Masuda et al. (2006) wordt evenzeer besproken hoe een lange termijn  methadononderhoudsbehandeling voor beperkingen zorgt in het dagelijks leven. Ook in de  studie van Järvinen (2008) en De Maeyer et al. (2012) blijkt dat personen in behandeling met  methadon,  deze  afhankelijkheid  als  problematisch  ervaren  en  als  storend  voor  hun  QoL.  Zowel  uit  de  literatuur  als  uit  de  voorliggende  resultaten  blijkt  de  grootste  reden  hiervoor  dat  deze  afhankelijkheid  problemen  met  zich  mee  brengt  op  gezondheidsgebied,  alsook  beperkingen in het dagelijkse leven veroorzaakt. Uit voorliggend onderzoek komt wel naar  voren dat de afbouw van methadon bij iedere ouder vlot verloopt, hier is dus een positieve  evolutie te merken. Het afbouwen van methadon is een langzaam, intensief proces dat zeer  geleidelijk  dient  te  gebeuren  (Verbrugge  &  de  Jong,  2004).  Om  deze  reden  lijkt  een  aanhoudende  psychologische  ondersteuning  van  groot  belang,  zodat  de  ouders  voldoende  gemotiveerd blijven om de behandeling voort te zetten.   Zoals  De  Maeyer  (2010)  in  haar  studie  aanhaalt  is  de  invloed  van  methadon  op  onafhankelijkheid  zeer  tegenstrijdig.  Dit  aangezien  de  ouders  nog  steeds  afhankelijkheid  ervaren  van  een  opiaat,  maar  desalniettemin  meer  onafhankelijkheid  gewaarworden  op  andere gebieden zoals illegale opiaten en de financiële situatie. Uit de resultaten blijkt dat  methadon  inderdaad  een  gunstig  effect  heeft  op  het  heroïnegebruik  van  de  ouders.  Een  logisch gevolg hiervan is derhalve een vermindering van financiële uitgaven aan drugs. Doch  is er nog geen sprake van financiële onafhankelijkheid, dit onder meer wegens schulden die  moeten afbetaald worden.   Een veelvoorkomende kritiek op de methadononderhoudsbehandeling is het gebrek aan een  holistische  benadering.  Hepburn  (2004)  en  Kauffman  (2003)  wijzen  op  het  belang  van  een  multidisciplinaire  hulpverlening  voor  opiaatafhankelijken  met  aandacht  voor  zowel  medische als psychosociale aspecten van hun welzijn. Dit gebrek aan een brede benadering  is bij de ouders die deelnemen aan het KDO project niet van toepassing. Naast de medische  hulp  door  de  verslavingsarts  krijgen  zij  via  het  KDO  project  ondersteuning  op  allerlei  levensdomeinen.  Een  bijkomende  kritiek  die  door  Järvinen  (2008)  en  Joseph  en  collega’s  (1999)  wordt  aangehaald  is  het  stigma  dat  methadonafhankelijkheid  met  zich  meebrengt. 

 

55 

Aangezien dit een sterke kritiek is die meerdere malen terugkomt in verscheidene studies, is  het  opmerkelijk  dat  in  voorliggend  onderzoek  dit  slechts  door  één  respondent  aangehaald  wordt als zijnde een storende factor die methadon met zich meebrengt.   Verder  blijkt  uit  de  MANSA  vragenlijst  dat  vier  ouders  ontevreden  zijn  over  hun  fysieke  gezondheid  en  twee  ouders  over  hun  psychische  gezondheid.  Doch  blijkt  dit  niet  zo  zeer  bepalend  te  zijn  voor  hun  QoL  aangezien  dat  slechts  twee  ouders  gezondheid  als  betekenisvol  aanhalen.  Dit  wordt  bevestigd  door  Laudet  (2011)  alsook  door  Vanagas  en  collega’s. Deze onderzoekers wijzen op het feit dat gezondheid niet mag gezien worden als  een  alles  bepalend  element  voor  QoL  en  dat  dit  begrip  ruimer  moet  bekeken  worden.  De  Maeyer  (2010)  sluit  hierbij  aan  met  haar  studie  waaruit  blijkt  dat  druggebruikers  het  QoL  begrip niet noodzakelijkerwijs in verbinding stellen met gezondheid.   Een  soortgelijk  patroon  als  bij  gezondheid  zien  we  bovendien  ook  optreden  bij  de  peiling  naar  (on)tevredenheid  over  de  werksituatie.  Maar  liefst  acht  ouders  zijn  ontevreden  over  het feit dat ze werkloos zijn. Doch wordt dit maar door twee ouders opgegeven als cruciaal  voor  de  QoL.  Desalniettemin  wijzen  onderzoekers  Bilban,  Kastelič  en  Zaletel‐Kragelj  (2008)  op het feit dat het uitoefenen van een job nochtans een eerste stap is, die cliënten die een  methadononderhoudsbehandeling  volgen,  helpt  om  opnieuw  deel  uit  te  maken  van  de  samenleving. Werkloosheid zou bovendien in verbinding staan met een afname van familiale  relaties, alsook met een daling van de levenskwaliteit van deze cliënten (Lin, Wu en Detels ,  2011). De resultaten van dit onderzoek spreken dit tegen, aangezien de familiale banden die  verbroken waren hersteld zijn, en deze werkloosheid bijgevolg geen negatieve impact heeft  op het contact met de familie. Een mogelijke verklaring hiervoor is de nadruk die men vanuit  het project legt op het hernieuwen en behouden van deze contacten.  

5.1.4 HET KDO PROJECT ALS MULTIDIMENSIONELE ONDERSTEUNINGSVORM   Uit  de  resultaten  blijkt  dat  de  algemene  ervaring  van  de  ouders  met  het  KDO  project  unaniem  positief  is.  Ze  ondervinden  een  lage  drempel  om  op  de  begeleidsters  beroep  te  doen, en vinden het zeer positief dat dit te allen tijde kan. Dit staat in contrast met de hoge  drempel  die  opiaatafhankelijke  ouders  vaak  ervaren  in  de  drughulpverlening.  Hierdoor  bestaat  het  gevaar  dat  ouders  en  zwangere  vrouwen  pas  laat  een  gepaste  ondersteuningsvorm vinden, waardoor de kans op ontwikkelingsproblemen bij de kinderen  toeneemt (Vanderplasschen et al., 2002).  

 

56 

Uit  de  bevindingen  van  deze  studie  komt  tevens  naar  voren  dat  men  een  goede,  eerlijke  gesprekspartner vindt in de begeleidsters en dat er een zeer vertrouwelijke relatie ontstaan  is.  Loth  Wits,  de  Jong  &  van  de  Mheen  (2012)  wijzen  op  het  belang  van  een  duurzame  hulpverleningsrelatie waaruit dit wederzijds vertrouwen groeit. Vander Laenen en collega’s  (2013)  sluiten  hierbij  aan  en  benadrukken  dat  het  krijgen  en  bewaren  van  dit  vertrouwen  een  niet  te  onderschatte  factor  is  bij  substitutiebehandelingen.  Eveneens  blijkt  dat  de  hulpverleners van het KDO project een zeer open, niet veroordelende houding hebben met  voldoende aandacht voor het positieve. Dit is van groot belang voor het zelfvertrouwen van  de ouders in hun opvoedingscapaciteiten (Hans et al., 1999). Dit zelfvertrouwen speelt dan  weer een belangrijke rol voor het psychisch welzijn van de ouders, wat uit de studie van De  Maeyer (2010) evenzeer een belangrijke factor blijkt te zijn, voor een goede QoL.   Opiaatafhankelijke  ouders  ervaren  vaak  een  complexe  problematiek  (Van  Brussel,  2001).   Een holistische, vroegtijdige en intensieve ondersteuning is van groot belang, om de kansen  van  de  kinderen  optimaal  te  beschermen  (Exponent,  2013).  Het  KDO  project  is  een  ondersteuningsvorm die tegemoetkomt aan deze problematiek op verschillende domeinen.  Zo  kunnen  ze  terecht  met  vragen  of  onzekerheden  omtrent  opvoeding,  praktische  en  administratieve  zaken,  (familiale)  relaties,  huishoudelijke  taken,  financiële  problemen,  medische  bezorgdheden  enzovoorts.  De  begeleidsters  geven  adviezen  en  ondersteuning  maar  faciliteren  bijvoorbeeld  ook  opnames  in  residentiële  centra.  Indien  het  KDO  project  geen  rechtstreeks  gepaste  hulp  kan  bieden,  worden  de  ouders  doorverwezen  naar  andere  hulpverleningsvormen.  De  begeleidsters  maken  op  die  manier  gebruik  van  de  case  management methodiek, waardoor een netwerk ontstaat van hulpverleningsdiensten die de  ouders  ondersteunen.  Dit  continuüm  van  diensten  is  bevorderlijk  en  helpt  ouders  om  zich  opnieuw  te  integreren  in  onze  maatschappij  (SAMHSA,  1998).  De  afstemming  van  deze  verschillende  diensten  op  elkaar  is  belangrijk  omdat  op  die  manier  de  hulpverlening  overzichtelijker  wordt  voor  de  cliënt  (Vanderplasschen  et  al.,  2001).  Deze  coördinatie  verloopt volgens de ouders vlot.   Zoals reeds vermeld streeft het KDO project een aantal doelstellingen na. Wellicht één van  de voornaamste doelstellingen betreft de opvoedingsondersteuning die men biedt. Ouders  zijn hier unaniem zeer tevreden over. De opvoedingsondersteuning wordt hier echter ruim  bekeken  en  gaat  ook  over  meegaan  naar  instanties  betreffende  de  kinderen,  gesprekken  over  de  plaatsing,  bezoekrecht,  planningen  opstellen  voor  het  bezoek  van  de  kinderen  en  dergelijke.  

 

57 

Hoewel  de  ouders  tevreden  zijn  over  deze  ondersteuning,  alsook  meer  vrijheden  krijgen  betreffende de kinderen,  wordt in een artikel over het KDO project gepleit voor een extra  opleiding  omtrent  kinderzorg  en  opvoeding.  Deze  vraag  vloeit  voort  uit  het  feit  dat  de  begeleidsters  vooral  ervaring  hebben  als  case  manager  binnen  de  drughulpverlening  en  minder  pedagogische  kennis  hebben.  Deze  opleiding  kan  dan  bijdragen  aan  een  nog  optimalere  opvoedingsondersteuning  voor  de  ouder.  Eventueel  kan  er  dan  ook  een  ‘partnership’ ontstaan tussen de case manager en organisaties zoals Kind en Gezin opdat de  kennis van beide hulpverleners samengebracht kan worden, en op die manier verrijkend kan  zijn (Vandensteen et al., 2011).  Uit de resultaten blijkt het bespreekbaar maken van eventueel gebruik en/of herval tevens  een geslaagde doelstelling te zijn. Dit is enorm belangrijk, aangezien uit onderzoek van Klee  Jackson en Lewis (2002) blijkt dat heel wat moeders angst hebben voor stigmatisering van  de  samenleving  en  voor  een  eventuele  plaatsing  van  hun  kinderen  wanneer  zij  zouden  hervallen.  De  eerlijkheid  van  ouders  over  hun  mogelijk  herval    is  hoogstwaarschijnlijk  een  gevolg van de vertrouwensband die ze ervaren, alsook van het gedachtegoed dat het KDO  project  omarmt.  De  begeleidsters  gaan  er  namelijk  van  uit  dat  dit  eventuele  gebruik  een  goede  opvoeding  niet  wezenlijk  uitsluit  maar  dat  een  ondersteunend  netwerk  hierbij  van  belang  is  (Vandensteen  et  al.,  2011).  Hierbij  komt  het  project  opnieuw  tegemoet  aan  het  belang van ‘familiaal en sociaal herstel kapitaal’ maar ook aan dat van ‘herstel kapitaal van  de gemeenschap’. Deze bevat de ondersteuningsbronnen waar de ouders beroep op kunnen  doen binnen de verslavingszorg (White & Cloud, 2008).   Het KDO project geeft tevens allerlei adviezen en biedt ondersteuning op vlak van familiale‐  en  hulpverleningsrelaties,  relatieadvies,  vrijetijdsbesteding,  veilige  omgeving,…  De  protectieve  factoren  worden  dus  versterkt.  Evenzeer  verkleinen  ze  de  risicofactoren  onder  meer door structuur in hun leven in te bouwen, te helpen met de zoektocht naar een andere  woning  en  naar  werk,  containers  te  voorzien  voor  medicatie  enzovoorts.  Deze  zoektocht  naar woning en werk verloopt echter, om allerlei redenen zoals blijkt uit de resultaten, niet  zo  vlot.  We  weten  uit  onderzoek  dat  chronisch  druggebruik  de  kansen  om  actief  deel  te  nemen  aan  de  arbeidsmarkt  aanzienlijk  verkleint  (Richardson,  Wood,  Li  &  Kerr  2010).  Bij  personen  die  een  methadononderhoudsbehandeling  volgen  vindt  doorgaans  een  verbetering  plaats  op  gebied  van  tewerkstelling.  Dit  omdat  methadon  ervoor  zorgt  dat  de  cliënt  erin  slaagt  om  op  een  aannemelijke  manier  te  functioneren  in  onze  samenleving  (Kauffman 2003). Doch spreken de resultaten in dit onderzoek deze stelling tegen.  

 

58 

De impact van werkloosheid mag niet onderschat worden. De Witte (2003) wijst op het feit  dat voor vele werklozen de confrontatie met het feit dat ze geen werk hebben doorweegt op  verscheidene vlakken, zowel op sociaal, psychologisch als fysiek vlak. Evenzeer verloopt de  zoektocht  naar  een  woning,  zoals  reeds  vermeld,  ook  niet  zo  vlot.  Enerzijds  door  de  lange  wachtlijsten voor een sociale woning. Een andere mogelijke verklaring kan men terugvinden  in  het  feit  dat  huurbazen  vaak  niet  zitten  wachten  op  ‘ex‐verslaafden’  met  een  laag  inkomen, waardoor zij vaak uit de boot vallen (De Decker, 2006).   De  doelstelling  waarbij  men  streeft  naar  het  aanmoedigen  van  eigen  krachten  en  sterktes  staat in verbinding met de ‘persoonlijk herstel’ benadering die het individu zelf als centrale   actor  ziet.  De  elementen  die  hiervoor  belangrijk  zijn,  zijn  empowerment,  een  groeiend  zelfvertrouwen,  zelfwaardering  en  een  veranderde  zelfperceptie,  en  zorgen  voor  een  duurzaam herstel (Best et al., 2010).  De begeleidsters van het KDO project proberen deze  eigenschappen dan ook te versterken. Ze erkennen de ouders in hun verantwoordelijkheden  en  in  hun  mogelijkheden  om  de  zaken  zélf  in  handen  te  nemen,  en  laten  daarom  het  initiatief  vaak  aan  de  ouders  over.  Ze  passen  hiermee  het  ‘strenght  based’  principe  toe  waarin  men  samen  op  zoek  gaat  naar  de  competenties  en  persoonlijke  sterktes  van  de  persoon (Brun & Rapp, 2001). De initiatiefname wordt gefaciliteerd doordat de begeleidsters   helpen  in  het  verruimen  van  inzicht  in  de  eigen  problematiek  en  het  zoeken  naar  oplossingen.   De  ouders  zijn  over  het  algemeen  tevreden  over  de  intensiteit  van  de  ondersteuning.  Zo  komen  de  begeleidsters  bij  de  meeste  ouders  tweewekelijks  langs.  Deze  outreachende  manier  van  werken  door  middel  van  huisbezoeken,  zien  de  ouders  als  een  aanzienlijk  voordeel.  Zo  moeten  ze  zich  niet  verplaatsen,  is  er  sociale  controle  en  komen  ze  niet  opnieuw in contact met (ex‐)gebruikers. Door bij de ouders thuis te gaan, wordt belangrijke  informatie  verkregen,  waardoor  (indien  nodig)  meteen  kan  ingegrepen  worden    ter  preventie naar de kinderen toe (Vandensteen et al., 2011).   Hiermee  komt  het  project  tegemoet  aan  een  knelpunt  in  het  hulpverleningscircuit  voor  drugsverslaafde moeder en kinderen. Zo zijn er weinig initiatieven die ambulante thuiszorg  aanbieden  (Vanderplasschen  et  al.,  2002).  Uit  de  resultaten  kan  men  dus  concluderen  dat  het KDO project erin slaagt om de meeste doelstellingen te verwezenlijken. Desalniettemin  dient er nog extra aandacht besteed te worden aan de tewerkstellingen van de ouders om  op  die  manier  een  betere  financiële  situatie,  alsook  een  betere  woon‐  en  leefomgeving  te  verkrijgen.  

 

59 

5.2 METHODOLOGISCHE BEPERKINGEN     Er 

moet 

voorzichtig 

omgegaan 

worden 

met 

het 

interpreteren 

van 

deze 

onderzoeksresultaten,  aangezien  dit  onderzoek  een  aantal  beperkingen  kent.  Een  eerste  beperking is dat het hier gaat om een kwalitatief onderzoek. Desondanks het feit dat men de  betrouwbaarheid  van  voorliggend  onderzoek  zo  goed  mogelijk  probeert  te  realiseren,  brengt dit type onderzoek enkele beperkingen met zich mee. Zo zijn er enkele kritiekpunten  op kwalitatief onderzoek.  Een  eerste  vorm  van  kritiek  is  dat  kwalitatief  onderzoek  te  subjectief  is.  De  resultaten  worden  vaak  beïnvloed  door  bepaalde  overtuigingen  en  opvattingen  van  de  onderzoeker.  Verder  zijn  de  resultaten  ook  afhankelijk  van  de  relatie  tussen  onderzoeker  en  zijn  respondent  (Everaert  &  van  Peet,  2006).  In  dit  onderzoek  heeft  men  deze  invloeden  proberen te minimaliseren door steeds een zo neutraal en bescheiden mogelijke positie in te  nemen  met  vooral  aandacht  voor  het  individuele  verhaal  van  de  ouder.  Een  andere  beperking  is  dat  er  in  kwalitatief  onderzoek  problemen  bestaan  rond  generalisering  (Everaert  &  van  Peet).  In  dit  onderzoek  wordt  om  deze  reden  aanbevolen  om  dit  niet  te  doen,  omwille  van  het  beperkte  aantal  respondenten.  Interviews  vonden  plaats  bij  12  respondenten,  waardoor  men  de  resultaten  niet  mag  veralgemenen.  Daarenboven  mogen  er  geen  algemene  conclusies  getrokken  worden,  aangezien  de  respondentengroep  voornamelijk  uit  vrouwen  bestond  (n=10).  Dit  kan  mogelijks  een  eenzijdig  beeld  geven.  Evenzeer  vond  de  deelname  aan  dit  onderzoek  plaats  op  basis  van  vrijwilligheid,  wat  de  onderzoeksresultaten  mogelijks  beïnvloedt.  Zo  is  het  reëel  dat  de  respondenten  die  niet  wensten deel te nemen, en evenzeer deel uit maken van het KDO project, een andere kijk op  de zaken hebben.   Een  bijkomende  beperking  is  dat  het  interview  niet  op  voorhand  getest  werd  op  een  proefpersoon.  Zo  werden  de  vragen  slechts  aangepast  na  de  eerste  twee  interviews.  Eventuele knelpunten in de vraagstelling hadden aldus vroeger opgemerkt kunnen worden.  Tevens waren er bij twee respondenten een kind of partner aanwezig in dezelfde ruimte, dit  wegens plaatsgebrek. Mogelijks heeft dit de antwoorden van de ouder beïnvloed. Tenslotte  is de kwalitatieve data‐analyse vaak complex, en vraagt deze van de onderzoeker een zekere  ervaring en kennis van bepaalde vaardigheden (van Staa & Evers, 2010). In deze studie is de  onderzoeker onervaren in het uitvoeren van data analyses, wat een mogelijke beperking kan  vormen in de zowel de analyse als de formulering van de bevindingen.  

 

60 

5.3 AANBEVELINGEN VOOR PRAKTIJK, BELEID EN VERDER ONDERZOEK     In  wat  volgt  worden  enkele  indicaties  gegeven  voor  praktijk,  beleid  en  verder  onderzoek.  Vooraleerst  worden  er  enkele  aanbevelingen  voor  de  praktijk  gegeven.  Uit  dit  onderzoek  komt een ontevredenheid naar voren op een aantal levensdomeinen. Zoals reeds meerdere  malen  aangehaald  blijkt  de  leef‐  en  woonomgeving  een  veel  genoemde  storende  factor  te  zijn  voor  de  QoL  van  de  ouders.  Een  aanbeveling  voor  de  praktijk  kan  zijn  om  hier  meer  aandacht  aan  te  besteden  zodoende  dat  deze  gezinnen  in  een  veiligere  en  aangename  woonomgeving kunnen verblijven. Aan de lange wachtlijsten voor sociale woningen kan er  echter  niet  veel  veranderd  worden,  van  het  KDO  project  uitgaande.  Op  gebied  van  werksituatie is er echter wel verbetering mogelijk. Dit staat rechtstreeks in verbinding met  de financiële situatie. Wanneer de ouders meer ruimte krijgen op financieel gebied,  kan dit  een positief gevolg hebben betreffende de leef‐ en woonsituatie. Hoewel ouders werk niet  als een cruciaal gegeven zien voor hun QoL wil het merendeel van de ouders graag aan het  werk, om op die manier ook een betere financiële situatie te verwerven. Bovendien ervaren  opiaatafhankelijken  een  hogere  QoL  wanneer  ze  zich  nuttig  voelen,  en  iets  kunnen  teruggeven  aan  de  samenleving  (De  Maeyer,  210).  Een  mogelijke  aanbeveling  is  extra  ondersteuning  en  nabije  opvolging  in  deze  zoektocht  naar  werk.  De  ouders  moeten  hierin  nog  meer  aangemoedigd  en  gemotiveerd  worden.  Het  hebben  van  werk  zorgt  tevens  ook  voor meer structuur en stabiliteit, een wens die vaak aan bod komt wanneer het over een  optimale QoL gaat.   De  visie  van  de  samenleving  op  personen  die  een  behandeling  volgen,  of  gevolgd  hebben,  voor hun verslaving speelt hier echter ook een rol in. Zo wijzen Lin, Wuc en Detels (2011) ons  op  de  terughoudendheid  van  vele  werkgevers  om  ‘ex‐verslaafden’  in  dienst  te  nemen.  De  maatschappij  als  geheel  moet  volgens  de  onderzoekers  meer  aandacht  besteden  aan  het  tewerkstellen  van  personen  die  een  methadononderhoudsbehandeling  volgen  zodat  ze  de  kans krijgen om zich te integreren in de samenleving en op die manier hun leven structuur  kunnen geven.  Verder is de wens om volledig methadonvrij te zijn zeer aanwezig. Ondanks  het  feit  dat  men  een  multidisciplinaire  benadering  hanteert  met  voldoende  aandacht  voor  de psychosociale component, streven de ouders naar volledige opiaatonafhankelijkheid. Een  mogelijke aanbeveling voor de praktijk kan zijn om voldoende aandacht te schenken aan het  blijvend  motiveren  van  de  ouders  om  een  vroegtijdige  beëindiging  van  de  behandeling  te  voorkomen. 

 

61 

Uit dit onderzoek blijkt dat het KDO project een ware ondersteuning vormt voor de ouders.  De  toepassing  van  casemanagement  bij  opiaatafhankelijken,  en  zeker  bij  ouders,  is  zoals  reeds vermeld een vrij recente ontwikkeling. Er bestaan echter verscheidene projecten die  deze methodiek toe passen binnen het kader van een MSOC zoals het MaPA project binnen  het MSOC van Vlaams‐Brabant en het KIDO (Kinderen van Druggebruikende Ouders) project  van  Oostende.    Op  gebied  van  beleid  zou  er  meer  aandacht  kunnen  besteed  worden  aan  onder  meer  de  uitbereiding  en  investering  in  soortgelijke  initiatieven  voor  opiaatafhankelijke  ouders,  waarbij  casemanagement  en  outreachende  methodieken  gecombineerd worden.  Er  werd  reeds  aangegeven  dat  het  belangrijk  is  om  de  aspecten  na  te  gaan  die  opiaatafhankelijke personen belangrijk vinden in hun leven. Er is meer nood aan een focus  op  wat  goed  gaat,  doelstellingen  die  reeds  bereikt  zijn  en  op  de  sterktes  van  de  personen  zelf  (De  Maeyer,  2010).  Tot  op  vandaag  werd  zeer  weinig  onderzoek  gevoerd  naar  de  persoonlijke  beleving  van  kwaliteit  van  leven  en  herstel  van  opiaatafhankelijken.  Wanneer  men  in  de  hulpverlening  aan  de  slag  gaat  is  het  belangrijk  om  vooraleerst  te  onderzoeken  welke  elementen  de  personen  zélf  cruciaal  vinden  voor  een  goede  kwaliteit  van  leven  en  herstel, om een nog meer adequate ondersteuning te kunnen bieden. De verbinding tussen  QoL  en  gezondheid  wordt  nog  te  vaak  als  vanzelfsprekend  beschouwd,  waardoor  men  te  weinig naar andere bepalende elementen voor een goede QoL kijkt.     Verder lijkt onderzoek naar de effectiviteit van andere soortgelijke projecten zeer wenselijk,  om  op  die  manier  de  afstemming  van  de  ondersteuning  op  maat  van  het  individu  te  optimaliseren. Zo kan men een beeld vormen over zaken die voor verbetering vatbaar zijn,  alsook over de elementen die zeker dienen behouden te worden.   In  dit  onderzoek  wordt  voorbijgegaan  aan  het  perspectief  van  de  kinderen.  Dit  is  een  belangrijke  aanbeveling  voor  verder  onderzoek,  en  kan  een  meerwaarde  vormen  in  een  betere afstemming van soortgelijke projecten op de belangen van de kinderen.   De  respondenten  bestaan  zoals  reeds  vermeld  voornamelijk  uit  moeders.  Het  is  wenselijk  om  ook  onderzoek  te  voeren  naar  de  standpunten  van  vaders  of  partners,  alsook  van  de  steunfiguren  uit  de  omgeving.  De  personen  uit  het  nabije  omgevingsnetwerk  vormen  namelijk een belangrijke ondersteuning in het herstelproces.    

 

 

62 

VI. CONCLUSIE     Deze masterproef resulteert in de volgende conclusie:   Bij de visie op herstel zien we vaak dezelfde elementen naar voren komen waaronder ‘clean’  zijn,  en  met  gevolg  ook  methadonvrij  zijn,  alsook  een  stabiel  leven  lijden.  Wat  betreft  de  interne  en  externe  veranderingen  ten  gevolge  van  hun  herstelproces  hebben  de  ouders  meer inzicht gekregen in de eigen problematiek, alsook meer zelfvertrouwen. Tevens vond  bij de meerderheid van de ouders een hersteld contact met de familieleden plaats.  Met betrekking tot de QoL  van de ouders worden het gezin en de kinderen als belangrijkste  elementen  aangehaald  om  een  goede  QoL  te  bekomen.  Evenzeer  ervaren  de  meerderheid  van de ouders grote tevredenheid over hun doorzettingsvermogen wat geleid heeft tot een  leven  zonder  druggebruik.    Leef‐  en  woonomgeving  en  methadon  worden  het  vaakst  vernoemd als  factoren die een optimale QoL in de weg staan. De buurt waarin de ouders  leven zorgt nog te vaak voor confrontatie met (ex‐)gebruikers en de eigen huisvesting wordt  als niet geschikt ervaren. Ouders hebben het tevens moeilijk met het feit dat ze nog steeds  afhankelijk zijn van methadon.   Ten  slotte  blijkt  uit  dit  onderzoek  het  KDO  project  een  multidimensionele  ondersteuningsvorm te zijn. De ervaring van de ouders met het project is unaniem positief.  Ze  beschouwen  het  project  als  laagdrempelig  en  als  een  vaste  waarde  waar  ze  steeds  beroep op kunnen doen. De begeleidsters vormen belangrijke steunfiguren in het leven van  de ouders.  Tevens zijn de ouders unaniem tevreden over de opvoedingsondersteuning die  ze krijgen.      

       

 

63 

VII. REFERENTIELIJST     Aegis medical systems (2002). Tapering off of Methadone Maintenance: Evidence‐Based Guidelines. Geraadpleegd via  http://www.aegisuniversity.com/Aegis%20Documents/Tapering%20off%20of%20Methadon e%20Maintenance%205‐24‐02.pdf  Adeniji, A. A., Purcell, A., Pearson, L., Antcliffe, J. M., Tutty, S., Sinha, C., ... & Lindow, S. W.  (2010). Multidisciplinary antenatal care for opiate‐using women: Childcare issues. Drug and alcohol review, 29(2), 189‐192. doi:10.1111/j.1465‐3362.2009.00131.x  Allison, P. J., Locker, D., & Feine, J. S. (1997). Quality of life: a dynamic construct. Social Science & Medicine, 45, 221‐230. Geraadpleegd via:  http://www.researchgate.net/publication/13995022_Quality_of_life_a_dynamic_construct  Aneshensel, C.S. & Sucoff, C.A. (1996). The neighborhood context of adolescent mental  health. Journal of Health and Social Behavior, 37 (4), 293‐310. doi: 10.2307/2137258  American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM‐5. Washington, D.C: American Psychiatric Association.  Baker, P. L., & Carson, A. (1999). “I TAKE CARE OF MY KIDS” Mothering Practices of  Substance‐Abusing Women. Gender & society, 13(3), 347‐363.  doi:10.1177/089124399013003005  Balthazar, T., De Ruyver, B., Van Bouchaute., J. (1994). Methadon: hulpmiddel of wondermiddel? (No. 2). Garant.  Barnard, M., & McKeganey, N. (2004). The impact of parental problem drug use on children:  what is the problem and what can be done to help? Addiction, 99, 552–559. doi:  10.1111/j.1360‐0443.2003.00664.x  Baxter Sr, L. E., Campbell, A., DeShields, M., Levounis, P., Martin, J. A., McNicholas, L., ... &  Wilford, B. B. (2013). Safe methadone induction and stabilization: report of an expert  panel. Journal of addiction medicine, 7(6), 377‐386  Bazeley,  P.,  &  Jackson,  K.  (2013). Qualitative data analysis with NVivo.  (2nd  ed.).  London,  England: Sage 

 

64 

Best,  D.,  Segal,  J.,  &  Day,  E.  (2009).  Changing  patterns  of  heroin  and  crack  use  during  pregnancy 

and 

beyond. 

Journal

of

Substance

Use,

14(2), 

124‐132 

doi:10.1080/14659890802658962  Best, D., & Laudet, A. B. (2010). The potential of recovery capital. London: RSA.  Best, D., Rome, A., Hanning, K. A., White, W., Gossop, M., Taylor, A., & Perkins, A.  (2010). Research for recovery: a review of the drugs evidence base. Edinburgh, Scotland:  Scottish Government.  Bilban,  M.,  Kastelič,  A.,  &  Zaletel‐Kragelj,  L.  (2008).  Ability  to  work  and  employability  of  patients  in  opioid  substitution  treatment  programs  in  Slovenia.  Croatian medical journal, 49(6), 842. doi: 10.3325/cmj.2008.49.842  Bokos,  P.  J.,  Mejta,  C.  L.,  Mickenberg,  J.  H.,  &  Monks,  R.  L.  (1992).  Case  management:  An  alternative  approach  to  working  with  intravenous  drug  users.  NIDA research monograph, 127, 92‐92.   Breslin, K. T., Reed, M. R., & Malone, S. B. (2003). An holistic approach to substance abuse  treatment. Journal

of

psychoactive

drugs, 35(2), 

247‐251. 

doi: 

10.1080/02791072.2003.10400006  Broekaert, E., Van Hove, G., Vandevelde, S., Soyez, V., Vanderplasschen, W. (2010).  Handboek bijzondere orthopedagogiek (Rev. ed). Antwerpen‐Apeldoorn, België: Garant    Brun, C., & Rapp, R.C. (2001). Strenght‐based casemanagement: Individuals’ perspectives on  strenghts and the case manager relationship. Social Work, 3, 278‐288. Geraadpleegd via:  file:///Users/margowauters/Downloads/Brun%20&%20Rapp%20(2001)%20Strengths%20ba sed%20case%20management%20(1).pdf    Cami, J., & Farré, M. (2003). Drug addiction. New England Journal of Medicine, 349(10), 975‐ 986. doi: 10.1056/NEJMra023160    Center for Substance Abuse Treatment. (1998). Comprehensive Case Management for Substance Abuse Treatment (Report No.: (SMA) 98‐3222). Geraadpleegd via:  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22514833   

 

65 

Claes, L., & Van Hove, G. (2011). Qualitative research and educational sciences: a reader about useful strategies and tools. Harlow, England: Pearson Education Limited.   Cloud, W., & Granfield, R. (2008). Conceptualizing recovery capital: Expansion of a  theoretical construct. Substance Use & Misuse, 43(12‐13), 1971‐1986. doi: 10.1080/10826080802289762  Cook, C., Bridge, J., & Stimson, G. V. (2010). The diffusion of harm reduction in Europe and  beyond.  European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA), Harm reduction: evidence, impacts and challenges, Rhodes, T. and Hedrich, D. (eds), Scientific Monograph Series, (10). Geraadpleegd  via  http://www.drugtext.org/EMCDDA‐Harm‐ Reduction/chapter‐2‐the‐diffusion‐of‐harm‐reduction‐in‐europe‐and‐beyond.html  Costanza, R., Fisher, B., Ali, S., Beer, C., Bond, L., Boumans, R., ... & Snapp, R. (2007). Quality  of life: An approach integrating opportunities, human needs, and subjective well‐ being. Ecological economics, 61(2), 267‐276. doi: 10.1016/j.ecolecon.2006.02.023  Cummins, R. A. (2000). Objective and subjective quality of life: An interactive model. Social indicators research, 52(1), 55‐72. doi:10.1023/A:1007027822521  Cummins, R.A. (2005). Moving from the quality of life concept to a theory. Journal of Intellectual Disability Research, 49, 699–706. doi:10.1111/j.1365‐2788.2005.00738.x  De Decker, P. (2006). Waar kunnen armen (nog) wonen en welke ondersteuning kunnen ze  daarbij van de overhead verwachten. J. Vranken, K. De Boyser, en D. Dierckx (red.). Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek, 257‐288.   De Kort, M. (1997). Een actueel probleem met een verleden. no, 31.   Derluyn,  I.  (2002)  Drugsverslaafde  ouders  met  jonge  kinderen:  Draaiboek  voor  opvoedingsondersteuning 

in 

een 

residentiële 

setting. 

Geraadpleegd 

via: 

http://www.dekiem.be/documents/tekst/Draaiboek2002.pdf  Derrett, S., Paul, C., & Morris, J. M. (1999). Waiting for elective surgery: effects on health‐ related quality of life. International Journal for Quality in Health Care, 11(1), 47‐57. doi: 10.1093/intqhc/11.1.47  De  Maeyer,  J.  (2010).  Quality  of  life  among  opiate‐dependent  individuals  after  starting  methadone maintenance treatment (Doctoral dissertation, Ghent University, Belgium). 

 

66 

De Maeyer, J., Vanderplasschen, W., Camfield, L., Vanheule, S., Sabbe, B., & Broekaert, E.  (2011). A good quality of life under the influence of methadone: A qualitative study among  opiate‐dependent individuals. International Journal of Nursing Studies, 48(10), 1244‐1257.  doi:10.1016/j.ijnurstu.2011.03.009 a   De Maeyer, J., Vanderplasschen, W., Lammertyn, J., van Nieuwenhuizen, C., Sabbe, B., &  Broekaert, E. (2011). Current quality of life and its determinants among opiate‐dependent  individuals five years after starting methadone treatment. Quality of life research, 20(1),  139‐150. doi:10.1007/s11136‐010‐9732‐3      De Maeyer, J., Dekkers, A., & Vanderplasschen, W. (2012). Kwaliteit van leven: ‘onder  invloed’ van methadon. Verslaving, 8(3), 45‐58. doi: 10.1007/s12501‐012‐0029‐9  Department of Health and Human Services. (2002). Methadone maintenance treatment.  Geraadpleegd via: http://www.cdc.gov/idu/facts/methadonefin.pdf  De Witte, H. (2003). Over de gevolgen van werkloosheid en jobonzekerheid voor het welzijn:  empirische  toets  op  basis  van  de  Europese  Waardenstudie.  Tijdschrift klinische psychologie, 33, 

7‐21. 

Geraadpleegd 

via 

http://www.acco.be/download/nl/10503637/file/tkp_2003‐jg33‐ 1_over_de_gevolgen_van_werkloosheid_en_jobonzekerheid_voor_het_welzijn.pdf  Dijkers, M. (2007). 'What's in a name?' The indiscriminate use of the 'Quality of life' label,  and the need to bring aubout clarity in conceptualizations. International Journal of Nursing Studies, 153‐155. doi:10.1016/j.ijnurstu.2006.07.016  Driessen F., &  Noorlander E. (2004). Hoge doseringen methadon. Handboek Verslaving, 1‐ 26. Houten/Diegen: Bohn Stafleu van Loghum.  Europees  Waarnemingscentrum  voor  drugs  en  drugsverslaving.  (2014).  Europees Drugsrapport. Trends en ontwikkelingen (ISSN 2314‐9159).   Everaert,  H.,  &  van  Peet,  A.  (2006).  Kwalitatief  en  kwantitatief  onderzoek.  Kenniskring Gedragsproblemen in de Onderwijspraktijk Publicatie, 11, 2‐50.  Exponent (2013). Woord vooraf. Periodieke nieuwsbrief van de Expertisegroep Ouders onder Invloed.

1,

1. 

Geraadpleegd 

via 

http://free‐clinic.be/wp‐

content/uploads/2013/07/EXPONENT‐1‐Juli‐2013.pdf

 

67 

Finney J.W., Humphreys, K., & Moos, R.H. (1995). Two pathways out of drinking problems  without professional treatment. Addictive Behaviors, 20. 427–441. doi:10.1016/0306‐ 4603(95)00005‐W  Geenens, K., Vanderplasschen, W., Broekaert, E., De Ruyver, B., & Alexandre, S. (2005).  Tussen droom en daad: implementatie van case management voor druggebruikers binnen de hulpverlening en justitie. Gent, Belgie: Academia Press.  Granfield, R., & Cloud, W. (2001). Social context and “natural Recovery”: The Role of Social  capital in the Resolution of Drug‐ associated Problems. Substance use and misuse, 36, 1543‐  1570. doi:10.1081/JA‐100106963  Groshkova, T., Best, D., & White, W. (2013). The assessment of recovery capital: Properties  and psychometrics of a measure of addiction recovery strengths. Drug and alcohol review, 32(2), 187‐194. doi:10.1111/j.1465‐3362.2012.00489.x  Haas, B. K. (1999). Clarification and integration of similar quality of life concepts. Image: The Journal of Nursing Scholarship, 31(3), 215‐220. doi:10.1111/j.1547‐5069.1999.tb00483.x  Hall, A. L., & Rist, R. C. (1999). Integrating multiple qualitative research methods (or avoiding  the  precariousness  of  a  one‐legged  stool).  Psychology & Marketing, 16(4),  291‐304.  doi:  10.1002/(SICI)1520‐6793(199907)16:4<291::AID‐MAR2>3.0.CO;2‐#  Hall, J.A., Carswell, C., Walsh, E., Huber, D.L., & Jampoler, J.S. (2002). Lowa case  management: Innovative social casework. Social Work, 47(2), 132‐141. doi:  10.1093/sw/47.2.132   Hans, S.L., Bernstein, V. & Henson, L.G. (1999). The role of psychopathology in the parenting  of  drug‐dependent  women.  Development and Psychopathology, 11,  957‐977.  doi:  10.1017/s0954579499002400  Hedrich, D., Pirona, A., & Wiessing, L. (2008). From margin to mainstream: the evolution of  harm reduction responses to problem drug use in Europe. Drugs: Education, Prevention, and Policy, 15(6), 503‐517  Hepburn, 

M. 

(2004). 

Substance 

abuse 

in 

pregnancy. Current

Obstetrics

&

Gynaecology, 14(6), 419‐425. doi: 10.1016/j.curobgyn.2004.07.006 

 

68 

Holland, S., Forrester, D., Williams, A. & Copello, A. (2013) Parenting and sub‐ stance misuse:  understanding  accounts  and  realities  in  child  protection  context.  British Journal of Social Work. bcs197. doi: 10.1093/bjsw/bcs197  Jansson, L. M., & Velez, M. (1999). Understanding and treating substance abusers and their  infants. Infants & Young Children, 11(4), 79‐89. doi:  Jansson,  L.  M.,  Montoya,  I.  D.,  Schweitzer,  W.,  Golden,  A.,  &  Svikis,  D.  (2004).  Parenting  knowledge  among  substance  abusing  women  in  treatment. Journal of Substance Abuse Treatment, 27(3), 215‐222. doi:10.1016/j.jsat.2004.07.004  Järvinen, M. (2008). Approaches to methadone treatment: harm reduction in theory and  practice. Sociology of health & illness, 30(7), 975‐991. doi: 10.1111/j.1467‐ 9566.2008.01094.x    Joseph, H., Stancliff, S., & Langrod, J. (1999). Methadone maintenance treatment (MMT): a  review of historical and clinical issues. The Mount Sinai Journal of Medicine, New York, 67(5‐ 6), 347‐364.    Kauffman, J.F. (2003). Methadone Treatment and Recovery for Opioid Dependence. Primary Psychiatry. Geraadpleegd via:  http://www.primarypsychiatry.com/aspx/articledetail.aspx?articleid=1199    Kerssemakers, R., Meerten, R. van, Noorlander, E. & Vervaeke, H. (2008). Drugsverslaving en alcoholisme. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.  Klee, H., Jackson, M., & Lewis, S. (Ed). (2002). Drug misuse and motherhood. Geraadpleegd  via:  http://books.google.be/books?hl=nl&lr=&id=MwaCAgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=Drug+ misuse+and+motherhood&ots=s_VSMyfuHq&sig=bGCNJoA1re0JT_MfDYD3kZkxPR4#v=onep age&q=Drug%20misuse%20and%20motherhood&f=false  Lapadat,  J.  C.,  &  Lindsay,  A.  C.  (1999).  Transcription  in  research  and  practice:  From  standardization  of  technique  to  interpretive  positionings.  Qualitative Inquiry, 5(1),  64‐86.  doi: 10.1177/107780049900500104 

 

69 

Laudet, A.B. (2007). What does recovery mean to you? Lessons from the recovery  experience for research and practice. Journal of Substance Abuse Treatment, 33, 243–256.  doi:10.1016/j.jsat.2007.04.014  Laudet, A. B. (2011). The case for considering quality of life in addiction research and clinical  practice. Addiction science & clinical practice, 6(1), 44. Geraadpleegd via:  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3188817/  Leshner, A.I. (1997). Addiction is a brain disease, and it matters. Science, 278,45‐47. doi:10.1126/science.278.5335.45  Lin, C., Wu, Z., & Detels, R. (2011). Family support, quality of life and concurrent substance  use among methadone maintenance therapy clients in China. Public health, 125(5), 269‐274.  doi: 10.1016/j.puhe.2011.01.009 Link,  B.  G.,  Yang,  L.  H.,  Phelan,  J.  C.,  &  Collins,  P.  Y.  (2004).  Measuring  mental  illness  stigma. Schizophrenia

Bulletin, 30(3), 

511‐541. 

Geraadpleegd 

via: 

http://schizophreniabulletin.oxfordjournals.org/content/30/3/511.short   Lopez,  S.  J.,  &  Snyder,  C.  R.  (2009). Oxford handbook of positive psychology.  Oxford  University Press.  Loth,  C.,  Wits,  E.,  de  Jong,  C.  &  van  de  Mheen,  D.  (2012).  Richtlijn  Opiaatonderhoudsbehandeling (RIOB). Herziene versie. Amersfoort: Resultaten Scoren.  Lucassen, P. L. B. J., & olde Hartman, T. (2007). Kwalitatief onderzoek: praktische methoden voor de medische praktijk. Antwerpen: Standaard  Mandzuk, L. L., & McMillan, D. E. (2005). A concept analysis of quality of life. Journal of orthopaedic nursing, 9, 12‐18. doi: 10.1016/j.joon.2004.11.001  Masquelin, M. (2012). Kwalitatief onderzoek naar de ervaringen van (ex‐)drugverslaafde  ouders met case management als ondersteuningsvorm (Masterproef, Universiteit Gent,  België). Geraadpleegd via: http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/893/737/RUG01‐ 001893737_2012_0001_AC.pdf  Masuda, A., Stotts, A.L., & Wilson, K. (2006). Using acceptance and commitment therapy  during methadone dose reduction: rationale, treatment description, and a case report.  Cognitive and Behavioral Practice, 16, 205‐213. doi:10.1016/j.cbpra.2008.08.003 

 

70 

Marcenko,  M.O.,  Kemp,  S.P.  &  Larson,  N.C.  (2000).  Childhood  Experiences  of  Abuse,  Later  Substance Use, and Parenting Outcomes Among Low‐Income Mothers. American Journal of Orthopsychiatry, 70, 316–326. doi: 10.1037/h0087853   McLellan, A. T., Lewis, D. C., O'Brien, C. P., & Kleber, H. D. (2000). Drug dependence, a  chronic medical illness: implications for treatment, insurance, and outcomes evaluation.  Jama, 284, 1689‐1695. doi:10.1001/jama.284.13.1689.  McLellan, A. T., McKay, J. R., Forman, R., Cacciola, J., & Kemp, J. (2005). Reconsidering the  evaluation of addiction treatment: From retrospective follow‐up to concurrent recovery  monitoring. Addiction, 100, 447−458. doi: 10.1111/j.1360‐0443.2005.01012.x  Millson,  P.  E.,  Challacombe,  L.,  Villeneuve,  P.  J.,  Fischer,  B.,  Strike,  C.  J.,  Myers,  T.,  ...  &  Pearson, M. (2004). Self‐perceived health among Canadian opiate users: a comparison to the  general  population  and  to  other  chronic  disease  populations. Canadian Journal of Public Health/Revue

Canadienne

de

Sante'e

Publique, 

99‐103. 

Geraadpleegd 

via: 

http://search.proquest.com/docview/231996283?accountid=11077   Miotto,  K.  A.,  Suti,  E.,  Hernandez,  M.  M.,  &  Pham,  P.  L.  (2006).  Pregnancy  and  substance  abuse.  In Psychiatric disorders in pregnancy and the postpartum (pp.  153‐178).   doi:10.1007/978‐1‐59745‐013‐3_7  Mortelmans,  D.,  &  Van  Looy,  D.  (2009).  Nvivo  (versie  8).  Een  inleiding.  Geraadpleegd  via:  http://uahost.uantwerpen.be/mtso/documenten/MTSO‐INFO%2053%20‐%20Nvivo.pdf  Myers, M. D., & Newman, M. (2007). The qualitative interview in IS research: Examining the  craft. Information and organization, 17(1), 2‐26. doi:10.1016/j.infoandorg.2006.11.001  National  Advisory  Committee  on  Drugs.  (2011).  Parental substance misuse: addressing its impact on children. A review of the literature.  Dublin,  Stationary  Office.  Geraadpleegd  via:  http://www.drugsandalcohol.ie/16114/1/NACD_parental_substance_misuse_impact_childr en_litreview.pdf  Nardi, D. (1998). Addiction recovery for low‐income pregnant and parenting women: a  process of becoming. Archives of psychiatric nursing, 12(2), 81‐89. doi:10.1016/S0883‐ 9417(98)80057‐5  Neale,  J.,  Allen,  D.  and  Coombes,  L.  (2005),  Qualitative  research  methods  within  the  addictions. Addiction, 100, 1584–1593. doi: 10.1111/j.1360‐0443.2005.01230.x 

 

71 

Nicaise, P., Corten, P., Bergeret, I., Pelc, I., Casselman, J., & Meuwissen, K. (2003).  Substitutiebehandelingen in België. Ontwikkeling van een model ter evaluatie van de verschillende zorgtrajecten en van de patiënten. Traitements de substitution en Belgique.  Academia Press.   O’Brien, C. & Volkow, N. (2006). What’s in a Word? Addiction Versus Dependence in DSM‐V.  Am J Psychiatry, 163, 764‐765. doi:10.1176/appi.ajp.163.5.764  O'Brien, C. (2011). Addiction and dependence in DSM‐V. Addiction, 106(5), 866‐867. doi: 10.1111/j.1360‐0443.2010.03144.x  Philipsen,  H.,  &  Vernooij‐Dassen,  M.  (2004).  1  Kwalitatief  onderzoek:  nuttig,  onmisbaar  en  uitdagend. Huisarts en Wetenschap, 47(10), 454‐7. doi: 10.1007/BF03083760.  Pitkänen,  A.,  Hätönen,  H.,  Kuosmanen,  L.,  Välimäki,  M.,  2009.  Individual  quality  of  life  of  people  with  severe  mental  disorders.  Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing 16 (1), 3–9. doi:10.1111/j.1365‐2850.2008.01308.x  Priebe,  S.,  Huxley,  P.,  Knight,  S.,  &  Evans,  S.  (1999).  Application  and  results  of  the  Manchester  Short  Assessment  of  Quality  of  Life  (MANSA). International journal of social psychiatry, 45(1), 7‐12. doi: 10.1177/002076409904500102  Rakib, A., White, P. D., Pinching, A. J., Hedge, B., Newbery, N., Fakhoury, W. K., & Priebe, S.  (2005).  Subjective  quality  of  life  in  patients  with  chronic  fatigue  syndrome.  Quality of Life Research, 14(1), 11‐19. doi: 10.1007/s11136‐004‐1693‐y  Rhodes, T. (1995). Theorizing and researching ‘risk’: notes on the social relations of risk in  heroin users’ lifestyles. AIDS: Safety, sexuality and risk, 125‐143.  Richardson, L., Wood, E., Li, K. & Kerr, T. (2010). Factors associated with employment among  a cohort of injection drug users. Drug and Alcohol Review, 29, 293–300. doi:10.1111/j.1465‐ 3362.2009.00141.x  Ridgely, M.S., Willenbring, M.L. (1993). Application of Case Management to Drug Abuse  Treatment: Overview of Models and Research Issues. NIDA research monograph, 127, 12‐12.  doi:10.1037/e496102006‐002  Rubin,  H.  J.,  &  Rubin,  I.  S.  (2012).  Qualitative interviewing: The art of hearing data. Geraadpleegd 

 

via: 

72 

http://books.google.be/books?id=T5RDmYuueJAC&dq=strength+qualitative+interview&lr=& hl=nl&source=gbs_navlinks_s  Rutten, R. (2009). Drugs en alcohol Gebruik, misbruik en verslaving. doi:10.1007/978‐90‐313‐ 6554‐8_20   Sanders, C., Egger, M., Donovan, J., Tallon, D., & Frankel, S. (1998). Reporting on quality of  life in randomised controlled trials: Bibliographic study. British Medical Journal, 317(7167),  1191‐1194.  doi: 10.1136/bmj.317.7167.1191  Schalock, R. L., Brown, I., Brown, R., Cummins, R. A., Felce, D., Matikka, L., ... & Parmenter, T.  (2002). Conceptualization, measurement, and application of quality of life for persons with  intellectual disabilities: Report of an international panel of experts. Journal Information,  40(6), 457‐470. doi:10.1352/0047‐6765(2002)040<0457:CMAAOQ>2.0.CO;2   Schalock, R. L. (2004), The concept of quality of life: what we know and do not know. Journal of Intellectual Disability Research, 48, 203–216. doi: 10.1111/j.1365‐2788.2003.00558.x  Schalock, R.L, Verdugo Alsonso, M.A. (2013). The Impact of the Quality of Life Concept on  the Field of Intellectual Disability. In M.L Wehmeyer (Ed.), The Oxford Handbook of Positive Psychology and Disability (pp. 37‐45). doi:10.1093/oxfordhb/9780195398786.013.013.000  Shepherd, G., Boardman, J., & Slade, M. (2008). Making recovery a reality (pp. 1‐3). London:  Sainsbury 

Centre 

for 

Mental 

Health. 

Geraadpleegd 

via: 

http://www.recoverydevon.co.uk/download/Making_recovery_a_reality.pdf    Siegal, H.A. (1998). Comprehensive Case Management for Substance Abuse Treatment. (Report No.: (SMA) 98‐3222). Geraadpleegd via:  http://adaiclearinghouse.org/downloads/TIP‐27‐Comprehensive‐Case‐Management‐for‐ Substance‐Abuse‐Treatment‐66.pdf  Slade, M., Amering, M., & Oades, L. (2008). Recovery: an international  perspective. Epidemiologia e psichiatria sociale, 17(02), 128‐137.  Smye, V., Browne, A. J., Varcoe, C., & Josewski, V. (2011). Harm reduction, methadone  maintenance treatment and the root causes of health and social inequities: An intersectional  lens in the Canadian context. Harm reduction journal, 8(1), 17. doi:10.1186/1477‐7517‐8‐17    Stevens, R. (Ed.). (1996). Understanding the self (Vol. 1). Sage.   

73 

  The Betty Ford Institute Consensus Panel. (2007). What is recovery? A working definition  from the Betty Ford Institute. Journal of Substance Abuse Treatment, 33. 221‐228.  doi:10.1016/j.jsat.2007.06.001    Vanagas,  G.,  Padaiga,  Z.,  &  Subata,  E.  (2004).  Drug  addiction  maintenance  treatment  and  quality  of  life  measurements.  Medicina (Kaunas), 40(9),  833‐841.  Geraadpleegd  via  http://medicina.kmu.lt/0409/0409‐02e.pdf?origin=publicationDetail  Van  Beusekom,  I.,  &  Iguchi,  M.  Y.  (2001). A review of recent advances in knowledge about methadone maintenance treatment. Rand  Van Brussel, G. (2001). Druggebruik van jeugd tot geriatrisch probleem, een samenvatting. In  B.  De  Ruyver,  G.  Vermeulen,  A.  Flaveau,  A.  De  Leenheer,  F.  Arlier,  A.  Noirfailise  &  I.  Pelc  (Eds.),  Drugbeleid  2000:  drugbeleid  aan  de  vooravond  van  de  21e  eeuw  (pp.  161‐163).  Antwerpen/Apeldoorn: Maklu   van  den  Brink,  W.  (2009).  Uit  de  kliniek:  Verslaving  een  chronisch  recidiverende  hersenziekte. TBV‐Tijdschrift voor Bedrijfs‐en Verzekeringsgeneeskunde, 17(4), 155‐160. doi:  10.1007/BF03081165  Vandensteen, F., Traen, A., Aelvoet, G., & Van Bouchaute, J. (2011). HELP Kinderen:  hulpverlening en laagdrempelig project voor kinderen van drugsverslaafde  ouders. Verslaving, 7(2), 62‐74.doi: 10.1007/s12501‐011‐0020‐x   van  der  Breggen,  M.  (2010).  Casemanagement. Pallium, 12(5), 15‐17.  Geraadpleegd  via:  http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs12479‐010‐0096‐8?LI=true#page‐1  Vander  Laenen,  F.,  Vanderplasschen,  W.,  Smet,  V.,  De  Maeyer,  J.,  Buckinx,  M.,  Van  Audenhove,  S.,  ...  &  De  Ruyver,  B.  (2013). Analysis and optimization of substitution treatment in Belgium (SUBANOP). Academia Press.    Vanderleyden,  L.  &  Pickery,  J.  (2010).  Determinanten  van  buurttevredenheid  en  de  relatie  met algemene levenstevredenheid. De kwaliteit van het leven, een mozaïek van het dagelijks leven, 

97‐124. 

Geraadpleegd 

via 

http://shop.vlaamsesportfederatie.be/uploads/Docu/svrstudie_de_kwaliteit_van_het_leven _een_mozaiek_van_het_dagelijks_leven.pdf#page=98   

 

74 

Vanderplasschen, W., Lievens, K., & Broekaert, E. (2001). Implementatie van een methodiek  van  case  management  in  de  drughulpverlening:  een  proefproject  in  de  provincie  Oost‐ Vlaanderen.  Orthopedagogische  reeks  Gent  (Vol.  14).  Gent: Universiteit Gent. Vakgroep Orthopedagogiek. Vanderplasschen,  W.,  Derluyn,  I.,  &  Broekaert,  E.  (2002).  Opvoedingsondersteuning  van  drugsverslaafde  ouders  en  hun  jonge  kinderen.  Handboek verslaving: hulpverlening, preventie en beleid, 1‐24.  Vanderplasschen, W., Wolf, J., & Colpaert, K. (2004). Effectiviteit van casemanagement voor  druggebruikers. W. Buisman ea (eds.), Handboek Verslaving: hulpverlening, preventie en beleid, 1‐34.  Vanderplasschen,  W.,  Autrique,  A.,  &  De  Wilde,  J.  (2010).  Drugverslaafde  ouders.  Gezin, 6, 208–227. Geraadpleegd op: https://biblio.ugent.be/record/1177504  van der Stel, J. (2012). Gij zult u zélf herstellen. Verslaving, 8, 10‐12. doi:10.1007/s12501‐ 012‐0026‐z  van der Veeken, F., Bogaerts, S., & Lucieer, J. (2012). Routine Outcome Monitoring in  Forensic Psychiatry: FPC2landen and FPC de Kijvelanden. Progression in forensic psychiatry,  355. Geraadpleegd via https://pure.uvt.nl/portal/files/1469942/9789013111767_Progression_in_forensic_Bw_V2. 2.pdf#page=356  van de Wetering, B. J. M., Strootker, W. J., & Heida, A. (2006). Kan aan een aanstaande  moeder die verslaafd is een dwingende maatregel opgelegd worden ter bescherming van  een ongeboren kind? Vademecum permanente nascholing huisartsen, 2764‐2766. doi:  10.1007/978‐90‐313‐8808‐0_1457  Van Doorn, L. (2004). ‘Mag ik hier op de stoep staan?’ Ervaringen met outreachende hulpverlening. doi:10.1007/BF03070462  Van  Laar,  M.,  Onrust,  S.,  Verdurmen,  J.,  Algra,  H.,  &  De  Jonge,  M.  (2010).Preventie van schadelijk alcoholgebruik en drugsgebruik onder jongeren.  N.  van  Hasselt  (Ed.).  Trimbos  Instituut. 

 

75 

Van Limbeek, J., Buster, M. C. A., & Van Brussel, G. H. A. (1995). Epidemiologie van  drugsverslaving in Nederland. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde, 139, 2614‐2617.  Geraadpleegd op http://www.ntvg.nl/system/files/publications/1995126140001a.pdf  van  Riet,  N.,  &  Wouters,  H.  (2010).  Casemanagement.  Een leer‐ werkboek over de organisatie en coördinatie van zorg‐, hulp en dienstverlening. Assen: Van Gorcum.   van Staa, A. L., & Evers, J. (2010). ‘Thick analysis’: strategie om de kwaliteit van kwalitatieve  data‐analyse  te  verhogen.  KWALON. Tijdschrift voor Kwalitatief Onderzoek in Nederland, 43(1), 5‐12.   van  Zwieten,  M.,  &  Willems,  D.  (2004).  Waardering  van  kwalitatief  onderzoek.  Huisarts en wetenschap, 47(13), 38‐43. doi: 10.1007/BF03083653  Verbrugge,  C.,  &  de  Jong,  C.  (2004).  Van detoxificatie naar abstinentie.  Geraadpleegd  via   http://www.venvn‐spv.nl/vakblad/sppdf/sp73/sp73_hoofd03.pdf  Verdugo, M. A., Schalock, R. L., Keith, K. D., & Stancliffe, R. J. (2005). Quality of life and its  measurement: important principles and guidelines.Journal of intellectual disability research, 49(10), 707‐717. doi:10.1111/j.1365‐2788.2005.00739.x, W.L. (2007). Addiction  recovery: Its definition and conceptual boundaries . Journal of Substance Abuse Treatment,  33. 229‐241. doi:10.1016/j.jsat.2007.04.015  White, W. & Cloud, W. (2008). Recovery capital: A primer for addictions professionals.  Counselor, 9, 22‐27. Geraadpleegd via  http://www.williamwhitepapers.com/pr/2008RecoveryCapitalPrimer.pdf  White, W. (2008). Recovery: Old wine, flavor of the month or new organizing paradigm?  Substance Use and Misuse, 43, 1‐14. doi:10.1080/10826080802297518    Winklbaur, B., Jagsch, R., Ebner, N., Thau, K., & Fischer, G. (2008). Quality of life in patients  receiving opioid maintenance therapy. European Addiction Research, 14(2), 99‐105.  doi:10.1159/000113724    World  Health  Organization,  1985  World  Health  Organization.  Basic  documents  (35th  ed.)  WHO, Geneva, Switzerland  

 

76 

VIII. BIJLAGEN    BIJLAGE 1. GEGEVENS PARTICIPANTEN     Geslacht (n=12) 

Leeftijd 

Start project 

Aantal kinderen 

Leeftijd kinderen 

Vrouw  Man    Vrouw  Man    Vrouw    Vrouw    Vrouw    Vrouw    Vrouw    Vrouw    Vrouw    Vrouw 

26 jaar  32 jaar    niet gekend  niet gekend    27 jaar    24  jaar     48 jaar    37 jaar    39 jaar    37 jaar    37 jaar    26 jaar 

2013  2013    2013  2013    2012    2010    2009    2013    2012    2012    2010    2013 

1      3       1     2     1     4     4     2     3    1  

11 maanden       5,12 en16jaar      5 jaar    3 en 9 jaar     6 jaar    7 maand, 10, 11 en 13 jaar      21, 20, 14 en 7 jaar    2 en 19 jaar     19,  13 en 9 jaar     8 maanden  

 

                 

 

77 

BIJLAGE 2. INFORMED CONSENT    

Beste,  Ik  ben  een  studente  Pedagogische  Wetenschappen  (Orthopedagogiek)  aan  de  Universiteit  van  Gent.  Voor  mijn  masterproef  (thesis)  en  op  vraag  van  het  Medisch‐ Sociaal  Opvangcentrum  (MSOC)  te  Gent,  had  ik  graag  onderzoek  gedaan  naar  de  kwaliteit van leven van gezinnen binnen het project Kinderen en Drugsverslaafde Ouders  (KDO). De bedoeling is om na te gaan wat goed loopt en wat beter zou kunnen. Om dit  te  onderzoeken  had  ik  graag  een  gesprek  met  je  gevoerd.  Eventueel  opnamemateriaal  van de interviews zal enkel in het kader van het onderzoek gebruikt worden.  Hebt u er  bezwaren tegen dat de interviews opgenomen worden?  

☐ Ja ☐ Nee   Indien ik in mijn tekst zaken zou aanhalen die je gezegd hebt, zal dat volledig anoniem  gebeuren. Je deelname aan dit onderzoek is volledig vrijwillig en je kan het gesprek op  elk moment stopzetten, zonder hiervoor een reden te moeten geven. Deze weigering zal  in geen geval (negatieve) gevolgen hebben.  Ik respecteer als onderzoekster het beroepsgeheim. Wat er tijdens het gesprek gezegd  wordt, blijft dus geheim en zal enkel en alleen gebruikt worden voor mijn onderzoek. De  bevindingen  die  voortvloeien  uit  mijn  onderzoek  (en  die  persoonlijk  op  jou  betrekking  hebben) zullen enkel worden doorgegeven aan MSOC Gent als jij hier uitdrukkelijk mee  akkoord gaat.  

☐ Akkoord ☐ Niet akkoord   Daarnaast  heb  je  (overeenkomstig  de  Wet  ter  Bescherming  van  de  Persoonlijke  Levenssfeer  van  8  december  1992)  altijd  het  recht  om  de  bij  jou  verzamelde  onderzoeksgegevens te bekijken. Dit onderzoek is goedgekeurd door MSOC Gent en je  hebt  het  recht  om  op  elk  moment  vragen  te  stellen  over  de  mogelijke  en/of  gekende  risico’s of nadelen van deze studie, of om extra uitleg te vragen.   

 

78 

Ik  hoop  dat  je  bereid  bent  om  deel  te  nemen  aan  dit  onderzoek.  Indien  je  verdere  vragen of bedenkingen hebt of zou krijgen naarmate het onderzoek vordert, kun je me  altijd contacteren op onderstaande contactgegevens.   Vriendelijke groeten,  Margo Wauters 

[email protected]  

GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING   ‘Evaluatie KDO project MSOC Gent’    Ondergetekende,………………………………………………….……………………………………..(NAAM),  verleent  zijn/haar  toestemming  voor  de  afname  van  het  interview  m.b.t.  de  kwaliteit  van leven van het gezin binnen het project Kinderen en Drugsverslaafde Ouders (KDO).  Ik verklaar hierbij dat ik,  1. De  uitleg  over  de  inhoud  en  werkwijze  van  het  onderzoek  mondeling  en  schriftelijk  heb  vernomen  en  dat  me  de  mogelijkheid  werd  geboden  om  bijkomende informatie te verkrijgen;  2. Totaal uit vrije wil deelneem aan het onderzoek;  3. De  toestemming  geef  aan  de  onderzoeker  om  de  resultaten  op  een  vertrouwelijke wijze te bewaren, te verwerken en te rapporteren;  4. Op de hoogte ben van de mogelijkheid om mijn deelname aan het onderzoek op  ieder  moment  stop  te  zetten  zonder  negatief  effect  op  de  relatie  met  het  behandelend  team  en  dat  er  na    de  terugtrekking  van  de  toestemming  geen  gegevens meer zullen verwerkt worden vanaf het ogenblik van terugtrekking van  de toestemming;  5. Ervan  op  de  hoogte  ben  dat  ik  op  aanvraag  een  samenvatting  van  de  onderzoeksbevindingen kan krijgen.  

  Voor akkoord,  Plaats en datum 

 

 

Naam + handtekening van de deelnemer  

………………………  

 

…………………………………………………………… 

Plaats en datum 

 

 

………………………  

 

…………………………………………………………… 

 

 

Naam + handtekening van de onderzoeker 

79 

Heb  je  er  bezwaar  tegen  dat  de  gegevens  die  voortkomen  uit  dit  interview  worden  vrijgegeven aan de voorziening (MSOC Gent)?  

☐ Ja ☐ Nee        

                                     

80 

  BIJLAGE 3. SEMI‐GESTRUCTUREERD INTERVIEW    

INTERVIEW  –  KWALITEIT  VAN  LEVEN  VS.  EVALUATIE  KDO  PROJECT   

BASISGEGEVENS     Geslacht:    Periode deelname KDO project   Datum afname interview   

  Start:     

  INLEIDING – UITLEG INTERVIEW     Ik kwam bij het MSOC in Gent terecht omwille van mijn interesse naar de verschillende visies  op  herstel  en  kwaliteit  van  leven  bij  mensen  die  een  methadonbehandeling  volgen,  en  daarbij aansluitend mijn zoektocht naar participanten voor mijn masterproef. Daar maakte  ik kennis met het KDO project waarvan jij deel uitmaakt. Graag zou ik het vandaag met jou    over  dit  project  hebben.  Welke  impact  heeft  dit  op  je  leven  in  het  algemeen  en  op  de  kwaliteit  ervan.  Allereerst  zou  ik  willen  polsen  naar  jouw  algemene  ervaringen  met  het  project.  

ALGEMENE ERVARINGEN KDO PROJECT     •

Hoe ervaar je je deelname aan het KDO project?     − Welke zaken zijn voor jou positief of helpend?   − Wat ervaar je als minder positief binnen het project?  

  GEPOOGDE DOELSTELLINGEN KDO PROJECT    Het KDO project is er gekomen om ondersteuning te bieden aan drugsverslaafde ouders en  zwangere vrouwen. Naast ondersteuning bieden zijn er verschillende doelstellingen die men   

81 

wil nastreven. In het volgende deel van het interview zou ik graag nagaan in hoeverre deze  doelstellingen bij jou bereikt zijn.     •

•

•

•

•

Het KDO project wil de sociale inclusie en emancipatie van de cliënten bevorderen.  Het  wil  gelijke  kansen  geven  aan  iedereen  en  cliënten  positief  bekrachtigen.  De  bedoeling  is  om  jullie  eigen  krachten  en  sterktes  te  gaan  gebruiken  om  zo  de  levenskwaliteit  te  bevorderen.    (Ze willen ervan uitgaan dat mensen vaak meer kunnen dan ze zelf denken & dit proberen ze aan te moedigen).   − Hoe is dit bij jou tot uiting gekomen?   − Is dit gelukt, zo ja is het iets wat blijft duren?     Het project is gericht op het verruimen van inzicht in de eigen problematiek van de  ouders   − Hoe heb je dit ervaren?   − Indien positief, op welke manier heb je meer inzicht gekregen?   − Welke elementen spelen hier een rol in?     Het project is gericht op de beperking van mogelijke schade, het wil ervoor zorgen  dat de situatie niet erger wordt. Wanneer je je aanmeldt bij het KDO project zit je  vaak met een aantal vragen en problemen.  Doelstelling is in de eerste plaats dat de  problemen niet erger worden, maar dat er naar oplossingen worden gezocht.  − Wat is je ervaring hierbij ?    Ze  zijn  ook  gericht  op  terugvalpreventie. Ze  proberen  te  streven  naar  een  zo  minimaal  mogelijk  gebruik  of  in  het  beste  geval  effectief  geen  gebruik  meer.  Belangrijk is dat er niet alleen ruimte is om het “clean” zijn te bespreken maar ook  het gebruik zelf. − Heb je het gevoel dat hierover gepraat kan worden?   − Op welke manier wordt hierrond bij jou gewerkt?   − Wat is jouw ervaring hierbij? Positief? Negatief?   − Wat zijn voor jou triggers voor herval?  − Hoe  ga  je  om  met  triggers  die  zouden  kunnen  leiden  tot  herval?  Op  welke  manier bescherm je jezelf tegen herval? In hoeverre speelt het KDO project  hier een rol in?     KDO  tracht  een  gesprekspartner  te  zijn  voor  de  ouders  en  hun  opvoedingsondersteuning te bieden − Op welke manier komt voor jou die ondersteuning tot uiting?   − Heb  je  het  gevoel  terecht  te  kunnen  bij  Fabienne  voor  al  je  opvoedingsvragen? Op welke manier is zij er voor een antwoord te bieden  op deze vragen?   

 

 

82 

 

•

•

•

•

 

  Creëren van een veilig milieu en een veilige opvoedingssituatie voor het kind  − Het project probeert de aanwezige beschermende factoren te ondersteunen  (Dit kunnen zowel karaktereigenschappen of persoonlijke krachten zijn als krachten uit je directe of ruimere omgeving. Voorbeelden: afspraken nakomen, een stabiele relatie, liefde voor je kind,…)    o Wat zijn voor jou aanwezige beschermende factoren?   o Heb  je  het  gevoel  dat  dankzij  het  KDO  project  deze  factoren  vergroot  en  versterkt  worden?  Indien  ja,  op  welke  manier  gebeurt  dit?   o Waaraan ervaar je dat je zelf, als ouderfiguur, centraal staat en dat  je zelf richting kan geven aan jouw leven?     − Verder  probeert  men  de  risicofactoren  te  verkleinen  door  samen  naar  oplossingen te zoeken met de ouders. (Dingen die je niet goed kan zoals bvb afspraken nakomen, gebruik in het bijzijn van je kind, weinig steunfiguren, …)  o Hoe ervaar je dit?       Het KDO project wil een intensieve begeleiding bieden en de zorg coördineren   − Hoe ervaar jij deze intensiviteit, is deze voldoende?   − Heb  je  het  gevoel  dat  de  verschillende  hulpverleners  die  jou  helpen  op  elkaar afgestemd zijn? Indien ja, hoe voel je dit aan?     Men  wil  de  ouders  benaderen  in  hun  eigen vertrouwde omgeving  door  huisbezoeken te organiseren  − Is dit voor jou een meerwaarde? Waarom?  − Hoe ervaar je de frequentie van de huisbezoeken?   − Wat is je persoonlijke ervaring met Fabienne als hulpverlener?   o Wat heb je als het meest positief ervaren?   o Wat heb je als minder positief ervaren? Op welke manier zou je dit  anders hebben willen zien?    Verblijven jouw kinderen momenteel thuis?     − Indien ja:  o Wat wil je door je opvoeding meegeven aan je kind ?  o Ben je soms bang dat je kind geplaatst zal worden?  o Kan je hierover met mensen praten?  o Kan je altijd eerlijk zijn tegenover de hulpverleners?  o Wat is voor jou de definitie van een goede ouder? 

83 

−

  Indien nee:   o Zijn je kinderen geplaatst (grootouders, ouders, vader, moeder, ckg,  pleeggezin, …)  o Hoe vaak zie je je kinderen en vind je dit oké ?  o Vind je de plaatsing terecht ?  o Wat zou je in de toekomst willen veranderen?  o Wat is voor jou de definitie van een goede ouder? 

 

KWALITEIT VAN LEVEN – PERSOONLIJKE VISIE     Ik zou eerst en vooral van jou graag weten, los van het KDO project, wat jij verstaat onder  kwaliteit van leven:   − − − − − −

Welke elementen zijn voor jou belangrijk en geven betekenis aan je leven?   Welke elementen ervaar je als storende factoren voor je kwaliteit van leven?  Welke positieve doelstellingen die je reeds vooropstelde heb je al bereikt?  Wat zijn je persoonlijke wensen en doelen voor de toekomst?   Wat  zijn  de  zaken  waarvan  je  zegt,  deze  dingen  lopen  momenteel  goed  in  mijn  leven?   Welke factoren ervaar je als eigen sterktes?  

KWALITEIT VAN LEVEN ‐ KDOPROJECT   Om een verband te kunnen leggen tussen jouw kwaliteit van leven en het KDO project zal ik  eerst  een  korte  vragenlijst  bij  je  afnemen.  Daarna  kunnen  we  dieper  ingaan  op  jouw  antwoorden en deze verbinden met jouw ervaringen met het KDO project. Na elke vraag zou  ik graag polsen naar het ‘waarom’ van je ontevreden of tevredenheid  en wat voor rol het  KDO project hierin speelt.  

MANSA – Manchester Short Assessment of quality of life Respondent-nummer

______________________________

Datum interview

____ ____ ___________________

Plaats interview

______________________________

Naam interviewer

______________________________

 

84 

   

 

 

 

85 

 

 

 

86 

   

HERSTEL/RECOVERY    Als laatste thema zou ik graag herstel van verslaving met jou willen bespreken. Hierbij zou ik  graag zicht krijgen op jouw visie op herstel van verslaving (in hoeverre vind je dit belangrijk),  welke  impact  het  KDO  project  al  dan  niet  hierop  heeft  gehad,  welke  impact  jouw  persoonlijke  levenssfeer  (persoonlijke  kenmerken  en  omgevings(f)actoren)  hierop  (kan)  hebben.   − −

Welke betekenis of waarde ken je toe aan dit begrip ‘herstel’ in relatie tot je  kwaliteit van leven?   Is  er  sprake  van  een  verandering  van  jouw  visie  op  herstel  (voor  het  KDO  project en nu)?   o Hebben er zich interne veranderingen voorgedaan?  Bijvoorbeeld nieuwe kennis, waarden, denkpatronen   o Zijn  er  externe  veranderingen  zijn  zichtbaar?  Bijvoorbeeld  dagelijkse  rituelen,  veranderingen  in  de  relaties  met  familie  en  vrienden,  enzovoorts  o Wat betekent herstel van verslaving voor jou? Wat houdt dit in?  o Wat zijn voor jou belangrijke redenen tot herstel?  

SLOT   Heb  je  zelf  nog  vragen  of  zaken  die  je  kwijt  wil  ten  gevolge  van  dit  interview?   Heb je zelf suggesties ter verbetering van het KDO project?      

 

87 

Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken die ambulant begeleid worden in een MSOC

Recommend Documents