Los Vast 2 - 2012
Honden aan het werk zetten met eenvoudige middelen
Hersenwerk voor honden heeft de toekomst Honden mogen niet of nauwelijks meer doen waar ze voor gemaakt zijn: jagen, bewaken, hoeden. De meeste honden krijgen te weinig beweging – geestelijk en lichamelijk. Drie maal tien minuten lopen per dag is voor veel dieren al heel wat. Veel eigenaars van populaire rassen realiseren zich niet dat bijvoorbeeld een Beagle gemaakt is om in een meute achter de haas aan te gaan of dat de Ierse Terriër ratten en muizen moest weghouden op het erf, mee op jacht ging met de baas en ook nog eens huis en haard moest verdedigen. Die taken kunnen we de honden in de huidige samenleving nauwelijks meer aanbieden, maar we zouden er wel meer aan kunnen doen om honden op een andere manier aan het werk te zetten. ‘Hersenwerk voor honden’ lijkt een goed antwoord te bieden op de vraag hoe je een hond zinvol kunt bezighouden, tot genoegen niet alleen van de hond, maar ook van de baas. Door Leo Leunissen Los Vast is op een zaterdag in maart te gast in Daarlerveen op de workshop ‘Hersenwerk voor honden’ van Inge van Harte. Inge is eigenaar van ‘Personal Dog Coach’, dat zich toelegt op het persoonlijk begeleiden van baas-hond combinaties met problemen. Daarnaast is zij in ons land een van de wegbereiders van de beweging die zich sterk maakt voor het actief stimuleren van honden op een andere manier dan de traditionele hondensporten. Door middel van het aanbieden van spelletjes, of beter gezegd puzzels, worden diverse zintuigen van de hond geprikkeld en wordt tegemoet gekomen aan de behoefte van de hond om met zijn omgeving bezig te zijn. Die hersenwerkspelletjes zijn overigens geen kant en klaar pakketjes, maar zelf te verzamelen materialen, die de eigenaar op meer of minder ingenieuze wijze in elkaar knoopt, duwt of timmert. De honden gaan op zoek naar voedsel, speelgoed of, indien getraind, speurobjecten die in de puzzel worden opgeborgen. “Tijdens de workshop gebruiken we meestal voer, omdat dit toch de grootste motivator blijkt”, aldus Inge. Dit houdt ook in dat een ongeoefende hond voor een puzzel gemotiveerd moet zijn om te eten; spelletjes met voer doe je niet op een volle maag.
Zelf ontdekken Een belangrijk deel van de workshop wordt besteed aan het zelf ‘ontdekken’ van spelletjes die bij de eigen hond passen. Inge heeft op een groot zeil een uitstalling gemaakt met spullen een koninginnedag-kraampje waardig. “Als je eenmaal de smaak te pakken hebt, kun je niet ophouden met verzamelen. Wcrollen, eierdozen, kranten, dozen, plastic bekers, plastic containers, koffiebekers, spijkerbroeken, handdoeken, oude gordijnen, stoffen draagtasjes, pvc-buizen, plastic fles-
Het oefenen begint met een stapeltje lapjes van verschillende groottes 29
Los Vast 2 - 2012
sen, fietsbanden, autobanden, alles kun je gebruiken om iets moois te maken. Niets is meer afval, als je eenmaal gegrepen bent door het spelletjes-virus”, waarschuwt Inge. Hersenwerk kun je zien als iets groots en ingenieus, hersenkrakers, waar je speciaal voor gaat zitten, maar je kunt het ook klein doen, hap snap spelletjes, zoals tijdens het wandelen wat lekkers verstoppen in de groeven van de schors van een boom. “Zelfs het strooien van wat brokjes in het gras is voor de hond een opgave die de zinnen stimuleert. En als je hond niet of nauwelijks kan wandelen door ziekte of ongeval kun je spelletjes maken waardoor de hond geestelijk wordt bezig gehouden.”
zich kunnen concentreren. Als je daar met aanwijzingen tussenkomt leid je hem af. De hond weet niet meer wat de bedoeling is.” Het oefenen begint met een stapeltje lapjes van verschillende groottes, die Inge voor iedere deelnemer heeft meegenomen. De lapjes zijn in het midden aan elkaar genaaid. Aan de hand van de lapjes kunnen de eerste beginselen van het puzzelen worden uitgelegd, waarbij het er vooral omgaat te leren kijken vanuit het standpunt van de hond. “Wat zou de eenvoudigste, eerste stap kunnen zijn als we een brokje neerlegen voor de hond?”, krijgen de deelnemers als eerste opgave. Het duurt een tijd voordat bedacht wordt dat het wegleggen op de grootste lap het eenvoudigste is, want met de minste afleiding. Vervolgens wordt gekeken hoe het iets moelijker voor de hond kan worden gemaakt, bijvoorbeeld het lekkers bovenop het kleinste lapje leggen waar allerlei afleidingen in het vlak zijn door de randen van de onderliggende lappen. Vervolgens kan de puzzel verzwaard worden door een rand om te slaan en in die rand het snoepje te leggen. En zo gaat het verder. In no time wordt duidelijk hoe je telkens kleine stappen kunt zetten en hoe je van zoiets eenvoudigs als een paar kleine lappen al een echte puzzel kunt maken. Ondertussen kan geoefend worden in het afleren van het aanmoedigen, het aanwijzen en belonen. In de loop van de dag zal blijken dat dit nog een van de moeilijkste opgaven is: de hond gewoon zijn gang laten gaan en hem geconcentreerd laten werken.
Persoonlijke zone Aan het begin van de workshop attendeert Inge de deelnemers op een direct gevolg van het gebruik van de puzzelspelletjes: de persoonlijke zone van de hond wordt groter. “Zelfs de braafste hond wordt bezitterig van een spel waar hij enthousiast mee bezig is geweest.” Ook wordt geadviseerd om de honden niet met elkaar te laten spelen of aan elkaar te laten snuffelen om de opwinding te beperken met het oog op de concentratie. Een andere waarschuwing van Inge betreft de begeleiding van de hond tijdens het spel. Eigenaars hebben de neiging om de hond te helpen, te waarschuwen te stimuleren of te belonen. Allemaal niet nodig. “De hond wordt door de puzzelopgave gestimuleerd en moet
Aanwijzing Als de hond eenmaal door heeft hoe leuk het werken met een lap stof of een oude spijkerbroek is, of hoe je bekers, kartonnen rolletjes en proppen papier uit een bak kunt halen, is de kans groot dat hij dit op eigen initiatief overal in huis gaat doen. Om te voorkomen dat geen tapijt of kledingstuk meer veilig is in huis, mag het werken aan een puzzel alleen op aanwijzing of duidelijke toestemming van de baas gebeuren. Voordat de hond aan een puzzel kan beginnen moet hij zich op zijn gemak voelen. Op de workshop is een deelnemer met een herplaats Beagle, die pas drie weken geleden op zijn
De puzzel kan verzwaard worden door een rand om te slaan 30
Los Vast 2 - 2012
nieuwe adres is. De hond is aan het begin van de workshop vooral druk met zijn omgeving in de weer en het duurt een tijd voordat hij belangstelling heeft voor de puzzel die speciaal voor hem klaar is gemaakt. Opbouwen Bij de honden die aan het werk gaan valt het op hoe snel ze al moeite hebben om iets dat verstopt is terug te vinden. De honden mogen toekijken als het lekkers verstopt wordt, ze zien dat er vouwen worden gemaakt in een lap, maar de hersenen van een hond werken kennelijk niet zo dat als ze zien hoe iets weggestopt wordt, ze ook in staat zijn de werkwijze in omgekeerde volgorde te doorlopen om het lekkers te halen. De regel is dan ook om het hersenwerk in rustige stappen op te bouwen. De hond moet leren een stuk stof terug te vouwen of om een beker rustig op te tillen. Dat leren gebeurt door het succes van het oplossen van de puzzel(stap) en niet door een beloning, aanmoediging of clicker van de baas. Heeft de hond het spel door dan kun je het moeilijker gaan maken. Als het dier woest gaat doen, bijvoorbeeld de lap gaat uitschudden, dan is dat volgens Inge een teken van frustratie en heb je de oefening te moeilijk gemaakt of is de hond moe. Aan de houding van de hond kun je trouwens goed zien of hij nog aan het zoeken is of dat hij (bijna) beet heeft. Bij het zoeken en proberen gaat de staart driftig heen en weer, maar als het succes nabij is gaat de staart in rust alsof alle energie nu geconcentreerd wordt op een bepaald punt. Moe Puzzelen maakt moe. Sommige honden beginnen al na tien minuten aardig te hijgen en dat terwijl ze nauwelijks een paar stappen hebben gezet. Dit houdt een aanwijzing in voor al die mensen die tijdens de dagelijkse wandeling de hond verbieden om te snuffelen en aansporen om vooral door te lopen. Die eigenaren denken de hond een plezier te doen om vooral te lopen, terwijl het snuffelen de hond pas echt moe maakt, niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk. Inge van Harte beaamt dit. Als haar honden willen snuffelen tijdens de wandeling dan mogen ze hun gang gaan, dan loopt ze wat minder ver.
Met autobanden kun je spannende dingen doen. Je begint met een band met veel lekkers. Met een tweede band kun je allerlei variaties bedenken. Zoals bij alle spellen geldt hier dat je de hond niet moet dwingen
31
Los Vast 2 - 2012
Met een aantal fietsbanden kun je allerlei opstellingen maken. Je kunt beginnen met verschillende stukjes lekkers in een band te stoppen. Gaat dat goed dan pak je een tweede band erbij en ten slotte kun je veel banden in verschillende formaties leggen
Puzzelspelletjes kun je dagelijks spelen als onderdeel van een wandeling; als je om je heen kijkt zijn er in de omgeving altijd wel objecten die je kunt inzetten. Als het slecht weer is kun je een puzzel als een (gedeeltelijke) vervanging van de wandeling doen. Bijzonder nuttig zijn hersenspelletjes als je zelf niet goed ter been bent of dat de hond weinig mag lopen, bijvoorbeeld na een ongeval. In asiels kunnen puzzelspelletjes helpen om de omgeving van de honden te verrijken; bij het asiel in Beilen begeleidt Inge van Harte het personeel en de stagiaires bij het toepassen van spelletjes. In dit asiel is hersenwerk voor honden een standaard manier geworden om de omgeving van de honden te verrijken. Hersenwerk-collega Marleen van Baal doet hetzelfde in het dierenasiel De Bommelerwaard.
veld van zintuigen aangesproken. Er zijn honden die wel twintig minuten bezig kunnen zijn met het lospeuteren van een spijkerbroek waarvan de pijpen in elkaar geknoopt zijn. Zoiets is ideaal als honden een tijdlang alleen moeten zijn. Inge benadrukt in een toelichting dat met het oog op de veiligheid hersenwerken altijd onder toezicht dient te gebeuren. Dus eerst hersenwerken, dan alleen laten. Wat een geschikt spelletje is, blijkt voor iedere hond anders te liggen. Heeft je een hond een grove motoriek, dan zal hij veel moeite hebben om bijvoorbeeld een dun lapje om te slaan. Heeft je hond de neiging om snel dingen kapot te bijten, gebruik dan materialen die geen kwaad kunnen, dus geen plastic dat scherpe randen maakt, maar karton. Vindt de hond scherpe of krassende geluiden niet prettig, dan zal hij niet graag met spullen werken die dat soort geluiden maken, bijvoorbeeld een grote plastic container. Gaat hij niet graag een afgesloten ruimte in, dan zal zoeken in een dichte ballenbak niet echt een feest zijn.
Spijkerbroek Puzzels doen een groot beroep op de hersenen en als zij goed in elkaar zitten wordt een breed 32
Los Vast 2 - 2012
Het onderdeel ‘lappen’ bestaat uit een verzameling lappen (oude gordijnen, handdoeken, oude spijkerbroek) waar iets lekkers in of onder wordt verstopt. Hoe dieper weggestopt hoe moeilijker het is voor de hond
Het flessenspel noemt Inge van Harte een echte hersenkraker die veel van de hond eist, maar ook van het inzicht van de baas. Het toestel bestaat uit een ‘telraam’,waaraan in plaats van kralen bekers, flessen en buisjes aan de liggers ‘geregen’ kunnen worden. Je begint met de hond te laten zien dat er iets lekkers in een beker zit, dan laat je de hond zelf bezig gaan. Hij moet de beker omkiepen om er iets uit te kunnen halen
Als de deelnemers aan het einde van de workshop de zelfbedachte spelletjes presenteren is een van de eerste vragen die Inge van Harte dan ook stelt: “Heb je het geprobeerd met je eigen hond en hoe reageerde hij?” ‘Hersenwerk voor honden’ is een geweldig initiatief, waarvoor naast Inge van Harte, Marleen van Baal en Titia van Soelen de basis hebben gelegd. Het is geen sport en kent geen competitie, het hoeft niets te kosten en iedereen kan het doen. Het heeft alles in zich om zich als alternatief voor de bekende hondensporten te ontwikkelen. Het doet een beroep op de creativiteit van de baas en diens inzicht in het gedrag van de hond. Er is een groeiende groep van fans die zich verzameld heeft rond de website http://www.hersenwerkvoorhonden.nl/ en er is een Facebook groep ‘Hersenwerk voor honden’. Daar worden tips doorgegeven en ervaringen doorgegeven. Oh ja, er is wel een competitie, die heet ‘Idee van de maand’.
Je kunt variëren in het soort flessen, openingen en draaipunten 33
