HERORDENING VAN FUNCTIES NA HERSENINFARCT: CONSEQUENTIES VOOR THERAPIE?
1. Functionele beeldvorming (fMRI) 2. Consequenties voor therapie? 3. Tractografie (DTI): 2 wegen 4. Consequenties voor therapie?
Michel Rijntjes Klinik für Neurologie Universitätsklinikum Freiburg
Zigzag HAND
Zigzag VOET
Rijntjes, J Neurosci, 1999
MOTOR CORTEX FASCICULUS ARCUATUS
Patient > Gezond PmD
PmD
Inf. Par.
SMC, lat. Ext.
DLPFC Inf. Par.
Insula, front. Operc.
BROCA AREAAL WERNICKE AREAAL AKOESTISCHE CORTEX
Weiller, Ann Neurol, 1992
Geschwind, Scientific American, 1972
WERKWOORDEN GENEREREN
BRO
BRO
BRO
BRO
WER
WER
WER
WER
GEZOND
CVA HERSTELD VAN WERNICKE AFASIE
Weiller, Ann Neurol, 1995
HERSTELD
Hyper-Activatie „Normalisatie“ CVA
„De piloot vliegt het vliegtuig“ (correct) „De piloot eet het vliegtuig“ (semantische fout) „giutgeilv teh tgeilv toolip ed“ (verdraaid)
PERFORMANCE
ACTIVATIE
n
Gezond
Diaschisis TIJD
ї Rijntjes, Curr Op Neurol, 2006
Saur, Brain, 2006
ANDERE FASE: ANDERE THERAPIE?
1. Functionele beeldvorming (fMRI) 2. Consequenties voor therapie? 3. Tractografie (DTI): 2 wegen 4. Consequenties voor therapie?
CVA Gezond
Tijd
Saur, Brain, 2006
Dagelijkse training rechte hand -/+ spiegel
Control-groep : Obervatie RH
Spiegel-groep : Obervatie RH in Spiegel
N=20 (5 x 2‘ x 5 Tage) Altschuler, Lancet, 1999
Hamzei, Neurorahab Neural Rep, 2012
Effect op prestatie van de rechte hand
Effect op prestatie van de linke hand
150
p < 0,002 p < 0,011 140
140
p < 0,013 130
p < 0,076
130
p < 0,47 120
120
110
110
Spiegel 100 Baseline
Tag 1
Tag 2
Tag 3
Spiegel + Tag 4
Tag 5
n = 20
Spiegel 100 Baseline
day 1
day 2
day 3
Spiegel + day 4
day 5
n = 20 Hamzei, Neurorahab Neural Rep, 2012
Hamzei, Neurorahab Neural Rep, 2012
SPIEGEL -TRAINING
ANDERE FASE: ANDERE THERAPIE?
OBSERVATIE GRIJPEN LINKE HAND
HOE KLINISCH TE BEPALEN ?
HERSTEL TOENAME NA TRAINING
EN: HOE LANG?
THERAPIE 1
THERAPIE 2
Dobkin, Neurorehab Neural Rep, 2005
THERAPIE: WAT OEFENEN?
Zigzag HAND
Rijntjes, J Neurosci, 1999
THERAPIE: WAT OEFENEN?
Zigzag HAND
Zigzag VOET
Rijntjes, J Neurosci, 1999
Zigzag VOET
Handtekening VOET
MEDICATIE: HOE SPECIFIEK?
MEDICATIE: HOE SPECIFIEK?
patient met optische ataxie Pulvermüller, Nat Rev Neurol 2011
AMFETAMINE L-DOPA TRICYCLISCHE ANTIDEPRESSIVA NORADRENALINE PIRACETAM …………
SMC
Pariente, Ann Neurol, 2001 Luria, Brain, 1959
MEDICATIE: HOE SPECIFIEK?
patient met optische ataxie
THERAPIE : HOE SPECIFIEK ?
CIMT (Forced-Use)
30 minuten na injectie van caffein Luria, Brain, 1959
Taub, Stroke 2006
THERAPIE : HOE SPECIFIEK ?
THERAPIE EN LOCATIE ? CIMT
TMS
NA
6 MAANDEN sec
BLIK NAAR LINKS
RECHTUIT
2
RECHTS
4
WMFT-sec
VOOR
6 8 10
*
12
*
1
2
*
3
PIRAMIDEBAAN M1 INTACT PIRAMIDEBAAN M1 BESCHADIGD PIRAMIDEBAAN Baker, J Neurosci, 1999
THERAPIE EN LOCATIE ?
Rijntjes, Rest Nerol Neurosci, 2011
Conclusie
CORRELATIE: 2 WEKEN CIMT (WMFT) EN fMRI-SIGNAAL
PIRAMIDEBAAN INTACT
'
fMRI: - functies in netwerken - beschrijft dynamische herorganisatie na CVA
AFNAME
- verandering in fMRI en herstel: kritisch
' PIRAMIDEBAAN BESCHADIGD
- kan ideeën geven voor therapie TOENAME
z = 45
%' TOENAME
Rijntjes, Rest Nerol Neurosci, 2011
DTI (Diffusion Tensor Imaging)
1. Functionele beeldvorming (fMRI) 2. Consequenties voor therapie? 3. Tractografie (DTI): 2 wegen 4. Consequenties voor therapie?
VISUELE SYSTEEM
RUIMTELIJKE ORIENTATIE
DORSAAL / PARIETAAL : „WAAR“ Dorsaal: & &ĂŶĚϰϰї Perceptie BA 44 BA 45
ACTIVATIE
Ventraal: TPJ, insula, prefrontaal ї Betekenis DTI
VENTRAAL / TEMPORAAL : „WAT“ Ungerleider, Mishkin, 1982
Umarova, Cereb Cortex, 2009
TAAL
TAAL
PSEUDOWOORDEN HERHALEN
BLAUW: PSEUDOWOORDEN HERHALEN ROOD: ZINNEN BEGRIJPEN F. long. superior (SLF) F. arcuatus
ZINNEN BEGRIJPEN
In
Pu In
Pu
Capsula Extrema (EmC)
Saur, PNAS, 2008
AFASIE: LOCATIE CVA EN SYMPTOOM
Saur, PNAS, 2008
AFASIE: LOCATIE CVA EN SYMPTOOM Capsula extrema (EmC): knelpunt in netwerk voor begrijpen, overlapping van infarcten
Naspreken
y = -26
x = -44
z = 27
Begrijpen EmC
x = -28
y=4
z = -9
Correlatie Voxel – Behaviour (n = 100)
Kümmerer, Brain 2013
Kümmerer, Brain 2013
MOTORISCH SYSTEEM
MOTORISCH SYSTEEM
ACTIEVE BEWEGING
1
VORSTELLING BEWEGING Capsula extrema (EmC) Activatie
DTI Vry, Exp Brain Res, 2012
Johnson, Neuroreport, 2002
Dorsale en ventrale verbindingen voor alle Modaliteiten SEQUENTIE - perceptie / actie („doen“) - tijd/ruimte
1. Functionele beeldvorming (fMRI) 2. Consequenties voor therapie? 3. Tractografie (DTI): 2 wegen 4. Consequenties voor therapie?
STRUCTUUR - begrip, concepten - tijd/ruimte – onafhankelijk - „begrijpen, wat je doet / hoort / ziet“ Rijntjes , Frontiers Evol Neurosci, 2012
Catani 2005 Rilling 2008 Friederici 2009
7-jarige kinderen versus volwassenen
Friederici, TICS, 2009
Brauer, Cereb Cortex, 2011
DENKEN Vygotsky
„Tot op een zeker moment zijn denken en spreken onafhankelijk van elkaar.
INTERNE TAAL
SPREKEN Op een zeker moment komen ze samen, en dan wordt denken verbaal, en spreken rationaal.“
Vygotsky, Thought and Language, 1934
Vygotsky, Thought and Language, 1934
3-5 jaar: EGOCENTRISCHE TAAL
HYPOTHESE: DORSAAL EN VENTRAAL KOMEN SAMEN
„… en toen bakte ik een taart …“
c.s.
c.s.
GEBOORTE
7 JAAR
INTERNALISERUNG Rijntjes, Frontiers Evol Neurosci, 2012
PARESE NA CVA HYPOTHESE: DORSAAL EN VENTRAAL KOMEN SAMEN
Beweging eerst weer externaliseren, taal helpt Parese: Invloed zwaartekracht verminderen - „Als ik de arm op tafel leg, kan ik met de hand veel meer doen “ - „Arm verder weg van het lichaam maakt hem zwaarder, daarom heb ik geoefend, grijpbewegingen vlak bij het lichaam te maken “
c.s.
Spasticiteit - „Als ik iets moet pakken is het gemakkelijker, als ik eerst bewust de vingers uitstrek. Veel geoefend, gaat steeds automatischer“
c.s.
GEBOORTE
7 JAAR
INTERNALISERUNG Rijntjes, Frontiers Evol Neurosci, 2012
Conclusie
- Dorsaal: Sequentie en ventraal: Structuur, in alle modaliteiten -Samengaan: anatomische rijping, ontwikkeling kind - Verklaart sommige symptomen na CVA - Kan ideeën geven voor therapie
Analyse van de beweging „Bij het lezen bladzijden omslaan gaat automatisch, nu ik heb gemerkt, dat het dezelfde beweging is als bij kaartspelen“ - „Ik ontleed nieuwe en onbekende opgaven in aparte delen, dan lukt het“
verbale zelfsturing (patient) verbale instructie (therapeut) Sabini, J Hand Therapy, 2012
