Herinrichting Plas Marnemoende
Voorjaar 2016
Impuls voor recreatie, natuur en landschap
Inleiding Marnemoende is een bruisende pleisterplaats voor recreanten aan de Hollandse IJssel en is vernoemd naar de Marne, een klein voormalig riviertje uit de Romeinse tijd. In een watersysteem als de Hollandse IJssel, ontstaan grote natuurwaarden bij een geleidelijke overgang van land naar (ondiep) water. Dit komt in de Hollandse IJssel slechts beperkt voor. Door een deel van de plas en de jachthaven Marnemoende te verondiepen, wordt de basis gecreëerd voor natuurontwikkeling en kunnen de recreanten nog meer genieten. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden gaat vanaf 2016 de Hollandse IJssel verdiepen. Dit biedt een unieke kans om met de vrijkomende gebieds eigen waterbodem herinrichting te realiseren met natuur- en recreatieve meerwaarde in de plas Marnemoende. De verondieping van plas Marnemoende, een initiatief van K3Delta, Staatsbosbeheer en de heer en mevrouw Kromwijk (eigenaar van de plas), is in deze brochure beschreven waarbij de landschap pelijke, natuurlijke en recreatieve kwaliteit, eindinrichting, de beoogde doelen en de realisatie aan de orde komen.
2
van Utrecht en IJsselstein fungeert het gebied rond de Hollandse IJssel als recreatief uitloopgebied voor fietsers, wandelaars en vaarrecreanten. De Meerlobrug is als fietsbrug een wezenlijk onderdeel van de recreatieve infrastructuur tussen Utrecht (Nieuwegein, IJsselstein, De Meern) en Lopikerwaard. Marnemoende zelf is een modern toeristisch recreatief knooppunt (aangewezen als toeristisch overstappunt (TOP), bestaande uit de jachthaven met grootschalige botenloodsen, het restaurant, met overnachtingsfaciliteiten als de Trek-in. Marnemoende is vanaf 2003 in de plaats gekomen van twee agrarische bedrijven. Er is in de uiterwaard zand gewonnen waardoor de plas is ontstaan, met een diepte van circa 10 meter. De plas bestaat in de huidige situatie uit twee delen: • de westzijde met de jachthaven voor 240 ligplaatsen • de oostzijde, met het meer natuurlijke
Landschap
deel zonder boten. In dit deel ligt drijvende vergaderlocatie (‘Roos van Marne-
De Hollandse IJssel is van oorsprong een
basis van de Polder IJsselveld en Polder
zijarm van de Lek, al in de Romeinse tijd
Broek, deel uitmakend van de weidse
Binnen dit natuurlijke deel is een ondiepe
liep hier een rivier en er werd rondom de
Lopikerwaard. De polders waren een
oeverzone aangebracht, bij de aanleg
oude bedding gewoond. In de 13e eeuw
uitgestrekt voormalig moerasgebied. Nu
destijds verondiept met de oorspronkelijke
is de rivier afgedamd en nu functioneert
(sinds de Late Middeleeuwen) is dit over-
bovengrond. Deze zone is door een onder-
de Hollandse IJssel als boezemwater.
wegend agrarisch weidelandschap met de
waterrichel van het diepere deel geschei-
De Hollandse IJssel met haar meanders
kenmerkende slagenverkaveling en veel
den. Buiten de zuidoostelijke plas ligt een
en uiterwaarden liggen relatief hoog in
watergangen. Verspreid in het landschap
natuurlijk wandelpad in een grasstrook.
het landschap. De stroomgordel van de
en gekoppeld aan wegen en percelen lig-
Deze graskade wordt begrensd door riet
Hollandse IJssel is ruimtelijk herkenbaar
gen landschapselementen als bomenrijen,
en populierenbosje aan de plaszijde en
als een verdicht bebouwingslint met meer
kleine bosjes en boomgaarden.
door een watergang aan de zijde van de
opgaande beplanting. Naast een functie
moende’) en enkele kampeervlotten.
achterkanten (veelal tuinen) van de versprei-
voor de waterbeheersing, is de Hollandse
Recreatie
de woonbebouwing. Vanaf Marnemoende
IJssel van belang voor de recreatieve
In Polder IJsselveld is een groter bos aan
en vanaf de IJsseldijk is de Hollandse IJssel
scheepvaart. De dijk is als grondlichaam
geplant, ten behoeve van de recreatie.
niet goed zichtbaar, maar vanaf de brug is
niet herkenbaar, maar wel als ontginnings-
Door de ligging nabij het stedelijk gebied
deze voormalige rivier goed waar te nemen.
3
Natuur Uit gegevens van de Provincie Utrecht blijkt dat de
in principe in de richting naar Gouda is. In droge
voorkomende plant- en diersoorten in en nabij de
perioden kan bij Gouda water worden ingelaten.
Hollandse IJssel vrij algemeen zijn. De plantensoort
De Hollandse IJssel wordt als boezem beheerd
zwanenbloem komt in de sloten op verschillen-
met een beperkte peilfluctuatie. Plas Marnemoende
de plaatsen voor. De moeras- en oeverplanten
staat in open verbinding met de Hollandse IJssel.
die in de uiterwaarden worden aangetroffen zijn beperkt in aantallen. De ecologische kwaliteiten
Beleefbare natuur in recreatiegebied
van zuidwest Utrecht zijn, naast het weidevogelge-
In recreatiegebied Marnemoende zijn nu weinig
bied, vooral de landschapselementen en vochtige
natuurwaarden, de kwaliteit van de Hollandse IJssel
bossen op klei. Ook hier is de soortenrijkdom
is matig en de oeverbeplanting is zeer smal en zon-
beperkt en algemeen. De landschapselementen
der variatie, met een beperkt aantal watervogels,
zijn een belangrijke biotoop voor vogels en kleine
insecten en zichtbare vissen.
zoogdieren. Plas Marnemoende zelf heeft door de
Door verondieping worden de omstandigheden
diepte en relatief steile oevers geen hoge natuurlij-
voor natuurontwikkeling gecreëerd, waardoor
ke waarden. Aan de oevers en in de zuidoosthoek
enerzijds water- en oeverplanten kunnen ontwik-
zijn voornamelijk riet en lisdodde waar te nemen,
kelen met bijbehorende fauna. Hierdoor neemt de
met plaatselijk wilgenopslag. Ook op de landtong
waterkwaliteit toe. Anderzijds wordt het landschap
tussen Hollandse IJssel en jachthaven staan
boeiender en het ondiepe water door de vegetatie
wilgen, zowel aangeplante bomen als spontaan
en de (water)dieren beter beleefbaar. Het recreatief
opgeslagen in het rietland. Dit eiland heeft een be-
gebruik blijft daarbij vrijwel gelijk: de jachthaven,
perkte oevervegetatie, door de aanwezigheid van
de overnachtingfaciliteiten, de mogelijkheden voor
een beschoeiinig. In het ondiepe deel is voor zover
wandelen, picknicken, vissen en afmeren blijven
bekend geen onderzoek naar de ecologische
onverminderd groot en belangrijk.
waarden gedaan. Het grasland van de kade rond-
De recreatieve beleving neemt toe, toegevoegd
om oogt schraal en met een relatief grote soorten-
worden de mogelijkheid om in de natuur te ver-
rijkdom. In de plas zijn veel watervogels aanwezig,
toeven en om natuur te observeren. In de natuur
mogelijk ook als broedvogel op de eilanden in het
vertoeven vanaf het water: met de kano, de roei-
gebied. Het naastgelegen begraasde terrein ten
boot, de surfplank en vanaf de oever. Op de oever/
zijden van de plas is in beheer bij Staatsbosbeheer.
kade blijft het gras op dezelfde manier recreatief te gebruiken als nu het geval is. In het inrichtingsplan
4
Hydrologie
is als extra voorzien in de aanplant van een grote
Van Nieuwegein tot Gouda is de Hollandse IJssel
boom: vergroting van de biodiversiteit met als extra
een doorgaand water, waarbij de stromingsrichting
dimensie schaduw en als ruimtelijk accent.
Doelstellingen Landschap
se IJssel niet wenselijk. Het water
• de herinrichting versterkt de landschappelijke
in de Hollandse IJssel heeft zo’n slechte wa-
opbouw en daarmee de herkenbaarheid van
terkwaliteit dat afsluiten en daardoor stagne-
de Hollandse IJssel
ren in de zuidoostzijde meer kansrijk is. Dan
• de beleving van het landschap wordt door
krijgen de zuiverende processen de overhand
natuurontwikkeling versterkt ten behoeve van
en is de ondiepe zone meer geschikt voor de
recreatie
ondergedoken waterplanten.
Natuur
Recreatie
• het water in het plangebied wordt verondiept,
• het is de bedoeling om de recreatieve functie
waardoor de natuurwaarden toenemen • er wordt ingezet op het ontwikkelen van met name open ondiep water, oevervegetatie en rietmoeras • het gebied gaat fungeren als ecologische
(planologisch) te versterken • natuurontwikkeling op korte afstand van recreatiegebied Marnemoende versterkt de natuurbeleving van de recreant; • afhankelijk van de wensen van Staatsbos
verbinding en leefgebied voor amfibieën,
beheer en Marnemoende kan worden ingezet
vissen en moerasvogels. Bij het doel moeras-
op verder versterken van de natuurgerichte
vogels is de bestaande recreatieve druk het
recreatie door bijvoorbeeld:
uitgangspunt
- het aanbrengen van een bijzondere
• de herinrichting draagt bij aan de verbetering
- toegang tot de drijvende vergaderlocatie
van de waterkwaliteit en het halen van de
- een uitkijkpunt op het eind van de
Kaderrichtlijn Waterdoelen
- graskade - het afgraven van de graskade en
Hydrologie
- vervangen voor een knuppelpad
• het bestaande peil van de Hollandse IJssel is
- een natuurspeelplaats voor kinderen
leidend voor de inrichting • in de eindsituatie is doorspoeling tussen het water van de verondiepte plas en de Holland-
- op/nabij de kade • betere kanomogelijkheden • picknicken 5
Inrichtingsplan MARNEMOENDE beleefbare natuur in recreatiegebied
16 maart 2016
Zonering
Natuurontwikkeling
door dat er meer opgaand riet en andere
De zuidoostelijke plas wordt als water-
Plas-drassituaties en ondiep water vor-
water- en oeverplanten groeien. Door het
gerelateerd recreatief natuurgebied ont-
men de basis voor de natuurontwikkeling:
aanplanten van een grote boom op de
wikkeld. De graskade blijft voor recreanten
•e r vormen zich lange flauwe onder-
graskade, wordt dit deel ruimtelijk nog
toegankelijk, optimaal voor de natuurbele-
watertaluds, met waterdiepten waarin
meer geaccentueerd. Bovendien draagt
ving. Verdere toename van de natuurwaar-
de ontwikkeling van oevervegetatie,
een boom bij aan de biodiversiteit. Daar-
den of extra natuurbeleving bijvoorbeeld in
waterplanten en onderwaterplanten in
bij gebruiken roofvogels deze als uitzicht-
de vorm van een knuppelpad of uitkijk
principe optimaal is
punt. Als soort kan worden gedacht aan
toren zijn nu niet in het plan opgenomen.
• in de ondiepten tussen de vegetatie
In de jachthaven, het recreatieve deel,
paaien vissen, ontwikkelen insecten
zullen de natuurwaarden naar verwachting
en andere microfauna. Dit heeft een
wel toenemen, doordat het daglicht de waterbodem raakt. Maar het karakter van de jachthaven verandert hierdoor niet.
positieve invloed op de waterkwaliteit • de bestaande oevers vormen de
een notenboom of een paardenkastanje. Naast, of in plaats van, de graskade kan een zogenaamd knuppelpad worden aangelegd, voor de toegankelijk van
bron voor de ontwikkeling van nieuw
recreanten, bijvoorbeeld naar een uit-
rietmoeras en lisdodden op de nabij
kijkpunt. Dat versterkt de beleving en het
gelegen verondieping
natuurlijk karakter.
• de onderwater richel blijft grotendeels gehandhaafd, golfslag is hier niet
Recreatie
gewenst
• slapen op vlonders op het water • kanovaren
6
Landschapsversterking
• vissen
De herkenbaarheid en de zichtbaarheid
• vogels kijken
van de Hollandse IJssel als (oorspron-
• jachthaven en overnachting
kelijke) natuurlijke rivier worden vergroot
• picknickmogelijkheden
concept
Nuttig toepassen en verondiepen Het project biedt een kans om de vrijkomende waterbodem vanuit de Hollandse IJssel nuttig te hergebruiken in plas Marnemoende. Alleen per schip zal deze waterbodem Marnemoende inkomen. Alle nieuw aangebrachte waterbodems worden afgedekt met reeds aanwezige grond, minimaal 0,50 m, waarna de aangegeven diepten ontstaan. De bodem van de jachthaven wordt verondiept naar een waterdiepte van minimaal 2,50 m. In het ondiepe zuidoostelijke deel is nu een onderwaterrichel. Deze richel blijft gehandhaafd. Achter de richel wordt de grond afgegraven en gebruikt om de waterbodems mee af te dekken. Daarna wordt achter de richel waterbodem aangebracht en afgedekt. Aan de havenzijde van de richel wordt dit deel van de plas verondiept met een aflopende water diepte van circa 0,10 m tot 2 m. Tegen het bestaande eiland en de richel wordt een breed deel met een vlakke bodem aangebracht, voor de rietmoeraszone. Wanneer de verondieping is aangelegd, wordt in de laatste afwerking de afsluiting van de Hollandse IJssel gerealiseerd. Door deze werkwijze wordt op den duur het water in de plas helderder, en is er op lange termijn voor natuurontwikkeling meer kans op succes.
Dwarsprofielen
Planning • Voorlichting omgeving: maart 2016 • Aanvraag vergunning: april 2016 • Doorlooptijd aanvraag vergunning: mei t/m augustus 2016 • Aanbesteding werk Hollandse IJssel: zomer 2016 • Uitvoering: Graskade met nieuwe grote boom
vanaf najaar 2016 De duur van het project is vermoedelijk maximaal twee jaar.
Onderwaterrichel met wilgen
7
Contact Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze brochure? Wij staan u vanzelfsprekend graag te woord.
Rondweg 29-33, 6515 AS Nijmegen
Postbus 2, 3800 AA Amersfoort
Postbus 200, 6660 AE Elst (Gld)
Smallepad 5, 3811 MG Amersfoort
T | 024 348 88 00
T | 030 6926111
F | 024 348 88 08
F | 030 6922978
[email protected]
[email protected]
www.k3delta.nl
www.staatsbosbeheer.nl
