Henk van Aelst: architectuur voor een betere wereld

vectorworks ecodossier n°2

Henk van Aelst: architectuur voor een betere wereld Design Express benelux • Vectorworks & CINEMA 4D •• ontwikkeling • verkoop • training • support

Architectuur met een

goed G e v o e l

Met betaalbare, innoverende ecologische projecten werkte de Berlaarse architect Henk Van Aelst zich de voorbije jaren in de kijker. In zijn ontwerpen zijn Japan, Zumthor en Van de Velde nooit ver weg. Voor de uitvoering ervan grijpt hij vaak terug naar oude, beproefde technieken. In deze casestudy licht hij vier recente ontwerpen toe: zijn passieve praktijkwoning in Berlaar, een indrukwekkende houtskeletwoning in Bergen-Op-Zoom, een earthbag-hobbyruimte in de Kempen en de omvorming van een drukkerij tot eco-loft in de Antwerpse studentenbuurt.

2

Vectorworks Case Study • Henk Van Aelst

Praktijkwoning in Berlaar

A

rchitect Henk Van Aelst verwierf bekendheid toen hij in 2007 de tweejaarlijkse Energieprijs ontving van de Federatie van de Belgische architecten voor zijn groene kantoorwoning. Met hout, strobalen, leem, klei en andere duurzame materialen ontwierp hij een eigentijds, bijna minimalistisch gebouw. onbegrensd panorama Grote open ruimtes, veel lichtinval en ademende, tastbare materialen maken dat het er prettig toeven is. Het gebouw ligt midden in de bosrijke omgeving van Berlaar, hartje Kempen, en ligt met de rug naar de straat. Zo kunnen gezin en collega’s genieten van een vrijwel onbegrensd natuurpanorama. Met dezelfde ruime blik kijkt Van Aelst als architect naar de wereld. In het cybertijdperk vindt hij oplossingen in traditionele bouwtechnieken, maar tegelijk zoekt hij mee naar de architectuur van de 21ste eeuw. “Ik wil gebouwen maken waar je een goed gevoel bij krijgt. Ze moeten speels zijn en een lichte energie hebben”, zegt Van Aelst. Het minimalisme van Zumthor is een van zijn inspiratiebronnen: “Ik streef ook naar een sobere aflijning plus maximale expressie. Maar de architectuur moet wel duidelijk

leesbaar en functioneel blijven: je moet bijvoorbeeld kunnen zien naar welke kant een deur opengaat. Dat is iets wat in het pure minimalisme niet altijd het geval is. Ook het modernisme van Henry Van de Velde is een invloed: “daar kan je in België immers niet aan ontsnappen”. En dan is er nog de Japanse architectuur. In dat laatste vindt hij vooral het samengaan van de sobere vorm en de natuurlijke materialen boeiend. Band met de bewoner Een van de natuurlijke materialen die zijn interesse wekten was stro. Van Aelst specialiseerde zich de voorbije jaren als een van de weinigen in de strobalentechniek. Stro is een restproduct uit de landbouwsector. Vaak komt het uit de buurt van het ontworpen gebouw. Het is relatief goedkoop en samengeperst is het een uitstekend isolatiemateriaal. Al op het einde van de 19de eeuw begon men in de V.S. strohuizen te bouwen. De voorbije jaren begon de techniek ook in Europa aan een opmars. “Stro is niet alleen een goedkoop product, je kan het ook makkelijk zelf plaatsen. Zo bespaar je op de arbeidskost én je creërt een band tussen opdrachtgever en gebouw.”

De praktijkwoning in Berlaar, gebouwd in 2006: dit was de de eerste passiefwoning van strobalen in België


3

Houtskeletbouw Bergen-Op-Zoom In het Nederlandse Bergen-Op-Zoom heeft Van Aelst een duurzame houtskeletwoning ontworpen. Het houtwerk bestaat uit twee geraamtes: een dragend hoofdskelet en een subskelet rond de ramen. “Vergelijk het met Mecano, maar dan in het groot”, aldus Van Aelst. Het skelet bestaat uit 23 kubieke meter gelamineerde balken. “Deze balken worden samengesteld uit verlijmde planken. Tussen de grote balken worden strobalen geplaatst die worden aangespannen met een trekbalk of pomp. De balken worden in mekaar geschoven of verankerd. In theorie is het gebouw dus perfect demonteerbaar.”

ARCHITECTURALE MEERWAARDE “Een houtskelet kan het gebouw een architecturale meerwaarde geven. Het geraamte vormt immers de draagstuctuur. Dat laat je toe om vrijer om te gaan met de invulling van het huis”, zegt de architect. “Het moeilijke aan een dergelijk ontwerp is het leidingverloop: de balken zitten in de weg. Voor de electriciteit is dat niet zo’n probleem: je kan gemakkelijk enkele gaten in het hout boren. Maar voor de afvoerleidingen moet je op voorhand heel goed nadenken over de juiste plaats.”

Renderworks-visualisatie van het skelet en de woning. 4


3540

3469

10x28

14x44

440

14x44

14x44

3500

440

10x28

10x28

440 3440

sub 5.4x50

3440

Spant 4

140

10x28

4

100

3700

sub 5,4x50

Spant 3

140

10x28

440

11940

10x28

140

3540

3

Spant 2

440

14x44

2

10x28

sub 5,4x50

Spant 1

1

3868

roostering 7.5x22.5 hoh 61cm

sub 5.4x50

680,1 54


4810

5260


sub 5.4x50

917

14x44

10x28

14x44

10x28

140

440

14x44

140

10940

14x44

sub 5.4x50

54

806

4506

1683 75

1683


trapgat

2

54

2110

6.8*21.5 1877

3

1359 1914

54

806

54

712

140

14x44 140

440

sub 5.4x44

1769

sub 5.4x44

140

14x44

op niveau tussenbordes

7.5x22.5

7.5x22.5

1914

sub 5.4x50

54

sub 5.4x44

1401

6.8*21.5

3944 212 1680

14x44 440 806

sub 5.4x44

54

sub 5.4x44

1

712

onder balklaag

54

2053

4810

2110 54 1359 440

40 100



140

14x44

995 2123,7

882

sub 5.4x44

54

sub 5.4x44

54

sub 5.4x44

4

Vectorworks-plan van het houten skelet. Het is gemaakt uit vuren, het hout van de Woning fijnspar. Dat -1/2 is in Nederland de meest gebruikte naaldhoutsoort. Het is makkelijk te bewerken en relatief goedkoop.

Voor het ontwerp maakte Van Aelst twee plannen: een plan voor het houtskelet en een regulier plan. “Het is belangrijk dat het geraamte qua stabiliteit in orde is. Daarover hebben we uitgebreid overleg gepleegd met de ingenieurs. We hebben het plan geregeld moeten aanpassen. Zoals een schip bevindt de woning zich deels onder het maaiveld. Zo wordt de leefruimte boven het maaiveld getild. Bij de ingang wordt gewerkt met een splitlevel. Opmerkelijk aan het ontwerp is de ligging van de slaapkamers in de kelderverdieping.

Oorspronkelijk wilde Van Aelst de slaapruimtes onder een schuin dak herbergen, maar de toegelaten bouwhoogte was slechts 4,5 meter. Omdat de bovenverdieping de warmste plek is, besloot Van Aelst het dak plat te maken en de slaapkamers in de kelder te plaatsen. Die ingreep leverde drie voordelen op. Er ontstond meer ruimte omdat de architect het schuine dak verving door een plat dak. De constante grondtemperatuur beschermt de slaapkamers in de kelder tegen oververhitting en vrieskoude. En voor de opdrachtgever betekende het een flinke besparing, want kelderbouw is ruim zes tot acht keer goedkoper. Vectorworks Case Study • Henk Van Aelst

5

Twee doorsnedes van de houtskeletwoning. Van Aelst en zijn twee medewerkers gebruiken Vectorworks voor alle teken-, ontwerpen detailleringswerk.

6


Detail aansluiting keldervloer-kelderwand Detail van dakrand en deur aan voorgevel.

Detail raamkozijn opendraaiend raam. Een ecogebouw mag voor maximum 25 % uit glas bestaan.

Detail van de dakrand en de luifel aan de achtergevel. Ze zorgen voor koelte in de zomer en zonlicht in de winter.


7

Earthbag in de Kempen enk Van Aelst omschrijft zijn opdrachtgevers als jong en geïnformeerd: ”Biologen, landbouwingenieurs, maar ook veel ambtenaren, want die zijn vaak beter dan wie ook op de hoogte van de voordelen van ecobouwen.”

H

hebben we weinig onkosten. De zandzakjes uit polypropeen kosten ongeveer 60 euro. De autobanden komen van een autokerkhof. De klei komt uit de tuin en de opdrachtgever kan die zelf mee verwerken.”

Dat ze jong zijn, betekent ook dat ze minder kapitaalkrachtig zijn dan een ouder publiek, maar dat heeft dan weer als voordeel dat ze mee de handen uit de mouwen kunnen en willen steken.

HOBBYRUIMTE De earthbag maakt deel uit van de volledige ecologische renovatie van een woning en is bedoeld als hobbyruimte. Als het klaar is, dan wil de opdrachtgever erin gaan wonen tijdens de rest van de verbouwingen.

“Ik werk dikwijls met strobalen en die kan je makkelijk zelf plaatsen. Zo bespaar je op de arbeidskosten én je werkt met een relatief goedkoop product. Op die manier wordt ecobouwen betaalbaar.” Doe-het-zelf Die combinatie van goedkope, ecologisch verantwoorde materialen en zelf meebouwen aan een project zorgt ervoor dat ook de bouw van de earthbag in de Kempen weinig zal kosten. “De zwaarste kostprijs zal het glas in de koepel en in de grote inkomdeur zijn. Voor het overige

8


Kegelvormig De kegelvormige constructie van 4 x 4 x 4m bestaat uit zandzakjes gevuld met klei en kurk, die met elkaar verbonden zijn met prikkeldraad en bekleed met rubberfolie. Op het rubber worden netten geplaatst met daarop een laag klei en aarde. Op die laag komt begroeïng. Bovenaan is er een betonnen ring die alles bij elkaar houdt. Daarop wordt een glazen koepel geplaatst. De grote toegangsdeur is het tweede glaswerk in het project. De constructie staat op een fundering van autobanden. Om verzakking te voorkomen is

1446

B

van tuinberging

60

A'

van tuinberging

360

541

gootsteen

Bestaande putten worden geledigd en toegemaakt

vaatwas

29

SLAAPKAMER 4

2cm houten vloer 2cm osb 2x5cm kurk isolatie 5cm uitvullingslaag (leidingen) bestaande tegelvloer bestaande betonplaat

kachel

nieuwe vloerpas 0.18

DETAIL A vloerpas 0.02

329

40

bestaande kruipruimte 2cm houten vloer 8cm uitvullingchape (leidingen) 2x5cm kurk isolatie 40cm argex ,bovenste 5cm toplaag vastgelegd met cementmelk

Snede A-A'

nutsleidingen wachtl. hydrofoorpomp

condensafvoer boiler

-0.17

36

-0.38

toezichtstop

enkel urine compost-wc

1cm leem 3cm klei 45cm strobalen tussen kepers 3cm klei 1cm leem

ZITHOEK

filterput

36

391

28

165

28

416

36

douche

VERLUCHTE KELDERRUIMTE VERLUCHTE KELDERRUIMTE

1164

1092

1164

REGENWATERPUT 10000 L

bad

EPDM folie polyesterfolie 200g/m2 1,8 cm OSB-plaat 36x4 cm kepers + strobalen 2,4 cm planken dampscherm intello + 1 cm tengellat 2,4 cm panlat (leidingszone) 0,9 cm fermacell

EPDM folie polyesterfolie 200g/m2 1,8 cm grenen planken T&G gesapt 36x4 cm kepers verslankt + gesapt druiprand

dakbedekking: best. polyester vlasvezelplaten houten plankenspanten in helling 15 cm best. plankenspant hoh 115 cm papiervlokken (isofloc) dampscherm intello 1 cm tengellat 2,4 cm panlat 0.9 cm gipsplaat

zonnepaneel 260x170cm helling 30°

50

170

10

141

2

0.0

22

57 60

druiprand

515 nieuwe vloerpas 0.18

bestaande vloerpas 0.00

SLAAPKAMER 3

249

rw

249

383

365

43

36

251

SLAAPKAMER 2

wastafel wc

19

kantlat + dakrandprofiel

DETAIL C

74

wegpeil -0.64

2550

EPDM folie polyesterfolie 200g/m2 1,8 cm OSB-plaat 36x4 cm kepers + strobalen 2,4 cm planken dampscherm intello + 1 cm tengellat 2,4 cm panlat (leidingszone) 0,9 cm fermacell

DETAIL B 50

496

VOLLE GROND

18

351

407 1172 rw

354

60

0

29

16 29 16

19 140

109

140

50 109

19 140

50 120 35

991

200

29 14

HOBBYRUIMTE

764

19

50

275

36

391

28

416

gemengd water septisch water nutsleidingen

schouw 54

epdm

terrasdak in hout

165 373

10

8 108

92

130 127

440

383

361

150

309

56 313

419

CARPORT

80

240

165

79 36

490 1095

A

337

92

houten beplanking

268

glas

riet aangevuld met kiezels

best. opening dichtmetsen houten buitenschrijnwerk stenen plint; donkerbruine gevelsteen

325 383

150

440

394

7

21 18 55

20

57

464 39

houten beplanking

10

NIV 0

schaal: 1/50

17

78 418

55

113

338

B'

80

75

92 10

18

39

131

-0.38


0.00 -0.38

38

172 0.18

80

houten buitenschrijnwerk

120

18

opening dichtmetsen 78

0.00

riet

houten beplanking

518

393

350

SLAAPKAMER 1

DRESSING

230

39

0.00

Linkerzijgevel - ZW

10

SLAAPKAMER 2

250

351

593

schouw afbreken

0.00

stenen plint; recuperatiesteen

17

h 90

wasm.

9

droogk.

CARPORT

oprit in grasdallen

houten beplanking

wastafels + onderkasten bergruimte

854

854

NACHTHAL

600

1157

390

391

BADKAMER/ WASPLAATS

373

146

verharding in waterdoorlatende kleiklinkers


165

116

74 leem (beige)

riet

-0.17


houten beplanking SLAAPKAMER 3

water

afloop regenwater carport in rietveld

373

419 donkerbruine gevelsteen


Rechterzijgevel - NO

60

10

zonnebalansboiler elektr. kast ventilatie

leem (beige)

0.00

35

38

technische ruimte bergruimte

-0.38

glas


105

23 23

238

222

90

18 21

1700

358

bergruimte

WC compostwc met compostvak 10

0.18

319

MUDROOM/ BERGING

sanitaire ventilator

venster tot op grond

55

98

349

18

vensterdeur

179

340

9

werktafel

395

SLAAPKAMER 4 340

boekenrek

251

onderdakfolie ipv celit 289 -0.17

bestaande opening dichtmaken

1912

-0.17

19

440

150

58

-0.17

0.18

BUREAU

ruimte voor jassen

92 65

121

houten beplanking

88

18

rw

345

open situatie

gesloten situatie

383

schuifdeur

18

werktafel

vensterdeur

0.02

1068

100


10 904


KEUKEN

0.02

218


17

461 550

achtergevel - N 57

497

35 cm opgehoogd

541

EETHOEK

balken verslankt

240 0.00

-0.17

werktablet + boven-en onderkasten

92

127

h 90

ZITHOEK

kachel

165

365

130

419

365

zitbank

tv-meubel

leem (beige) houten beplanking

verharding in waterdoorlatende kleiklinkers

0.02

108

8 leem (beige)

399

304

269

108

53

B

173

8

A

B' regenwater

houtskeletwand

strook dakbedekking in gewapende glas voor venster

dakbedekking in hout

afel werkt

45

wegpeil -0.64

huishoudelijkwater

A'

54

TERRAS

-0.38

naar openbare riolering

LEGENDE

rw

14 479 411

WERKPLAATS

296

14

leem wand

verharding houten planken

365

249 36

36

1100

1150 46

bestaande vloerpas 0.00

Snede B-B'

285 180


2cm houten vloer 8cm uitvullingslaag (leidingen) 2x5cm kurk isolatie 40cm argex ,bovenste 5cm toplaag vastgelegd met cementmelk

36

1435

45 14

OVERDEKT TERRAS


bestaande kruipruimte

28

schaal: 1/100

A'

SLAAPKAMER 1

BADKAMER/ WASPLAATS

MUDROOM/ BERGING 2cm houten vloer 2cm osb 2x5cm kurk isolatie 5cm uitvullingchape (leidingen) bestaande tegelvloer bestaande betonplaat

vloerpas 0.02

-0.17

165

NIV fundering - nieuwe toestand

A

KEUKEN

18

wastafel 355

wastafel

40

VERLUCHTE KELDERRUIMTE

TUINBERGING

1cm leem 3cm klei 45cm strobalen tussen kepers 3cm klei 1cm leem

DUBBELE SCHEPPUT met reukafsluiter

wasm. + droogk.

383

74

voorgevel - ZO

De earthbag is een onderdeel van de ecologische renovatie van een bestaande woning.

daaronder nog een betonnen laag voorzien. Als de earthbag gebouwd wordt, dan zal het het eerste zijn in België. In Nederland ging in 2008 de primeur naar Zwolle.

Tot dusver stonden de Belgische overheden weigerachtig tegenover deze “vreemde” bouwtechnieken. Al heeft Van Aelst nu wel goede hoop dat het project in de Kempen gerealiseerd wordt. De voorbije jaren stelde hij immers een mentaliteitswijziging vast bij de ambtenarij. “De duurzame bouwtechnieken worden steeds bekender. Het komt er in de eerste plaats op neer om zo veel en zo goed mogelijk te communiceren met de overheden en de projecten te kaderen in wat wettelijk mag.” Behalve via zijn architectuur tracht Henk Van Aelst de duurzame principes ook via andere kanalen te verspreiden. Hij stichtte mee de Nationale Strobalenvereniging en het Ecoforum. Daarnaast is hij gastspreker en cursusorganisator Strobalen bij Vibe, het Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen. Aan de Artesis-hogeschool in Antwerpen geeft hij gastcolleges duurzaam bouwen.


9

Renovatie drukkerij tot eco-loft Met het ontwerp voor de herbestemming van een oude drukkerij tot loft, tekende Van Aelst voor zijn eerste grote renovatie-project. Het L-vormig complex ligt in het hartje van de drukke Antwerpse studentenbuurt, omringd door vele andere gebouwen. Behalve een loft moet het pand ook een studentenkamer herbergen. De stedelijke overheid stemde toe in de renovatie op voorwaarde dat er opnieuw een open binnenplaats zou komen. De heraanleg van de binnenplaats zorgt ook voor een opvallende estethische ingreep in het ontwerp: de kasseien lopen door van de binnenplaats tot in de woonkamer, waar ze halverwege aansluiten met het parket.

Omdat het om een renovatie gaat, waren de eco-ingrepen beperkt. Toch kon Van Aelst nog heel wat duurzame principes doorvoeren, zoals het gebruik van kleitegels en de installatie van een warmtepomp voor de vloerverwarming. Polystyreen isoleert de wanden van het complex. Metalen luifels houden de warmte buiten. INDUSTRIEel ASPECT De verluchting wordt geregeld met een balansventilatie. De vervuilde lucht wordt afgevoerd via industrieel ogende kokers. Deze beklemtonen het vroegere industriële aspect van het complex, net zoals de afwisseling van mat en helder glas en de onbewerkte en geleemde muren.

voor

na 10


Vectorworks-ontwerp van de voor- en na-situatie op niveau 1.

voor

na

Vectorworks-ontwerp van de voor- en na-situatie op niveau 0.


11

nd en ben je volop op zoek naar mens- en rde bouwtechnieken voor je droomhuis? nde woning gekocht, maar wil je die toch gezond en ecologisch mogelijk inrichten?

Architectenbureau Henk Van Aelst bvba Hertstraat 52 2590 BERLAAR 015/22.51.43 [email protected] www.henkvanaelst.be www.ecoforum.be Nuttige adressen en links: VIBE Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen & Wonen Grotesteenweg 91 2600 Antwerpen-Berchem Tel.: 03/218.10.60 e-mail: [email protected] VIBE & uitgeverij Lannoo:

je alles over bio-ecologisch (ver)bouwen. illende bouwmethoden? Wat zijn de pro’s ke materialen gebruik je best als je je huis l aankleden? Hoe zorg je voor een gezond binnenklimaat?

evat ook tal van reportages over woon- en odat je zeker de microbe te pakken krijgt. nopte technische info voor de liefhebbers.

oek voor al wie wil bouwen of verbouwen met mens en milieu. Met prachtige foto’s van Studio Verne.

Natuurlijk Wonen, 176p., € 29,95. Met o.m. een bespreking van de kantoorwoning van Van Aelst. Je kan het bestellen via www.vibe.be Dit boek werd mogelijk gemaakt mede door de steun van

PASSIEFHUIS PLATFORM Gitschotellei 138 2600 Berchem www.passiefhuisplatform.be Tekst © Design Express. Alle beeldmateriaal in dit artikel © Henk Van Aelst.

Nederland: Oosthaven 8, 2801 PB Gouda, 0182-756 660 • België: Kleine Heide 26, 2811 Leest (Mechelen), 015 / 71 96 00 www.designexpress.eu • [email protected] • www.vectorworks.be / www.vectorworks.nl • www.cinema4d.be / www.cinema4d.nl

Henk van Aelst: architectuur voor een betere wereld

Recommend Documents