Help! Hoe leer ik mijn kind fatsoen? Informatie & tips voor ouders

Help! Hoe leer ik mijn kind fatsoen? Informatie & tips voor ouders

Inhoud HELP! Hoe leer ik mijn kind fatsoen? Fatsoenlijk gedrag

6

De basisregels

7

Hoe pas je de regels toe?

8

Moderne etiquette

9

Samen op één lijn?

11

Fatsoen bij tieners

12

Wat kan school doen?

13

Colofon Dit is een uitgave in de HELP!-brochurereeks van OUDERS & COO. Deze brochures helpen ouders om hun kind belangrijke vaardigheden aan te leren die nodig zijn voor thuis en op school. De brochures zijn ook in te zetten bij bijvoorbeeld ouderavonden of projectweken op school. © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van OUDERS & COO. Tekst: Cécile de Bruin, Beeld: Bajo, Eindredactie: Saskia Hankins, Vormgeving: Louise Vlegels. OUDERS & COO, Postbus 125, 3970 AC Driebergen Tel.: 0343 513434, mail: [email protected]

WWW.OUDERS.NET 2 HELP!

HELP!

3

Voorwoord HELP! Hoe leer ik mijn kind fatsoen? Geklaag over de slechte manieren van kinderen is van alle tijden. Ook vandaag de dag horen we het: de jeugd is grof in de mond, heeft geen waarden en normen, is brutaal, denkt alleen aan zichzelf... Is het echt zo slecht gesteld met het fatsoen van onze kinderen? Volgens de Sire-campagne van 2009 ‘Hoe asociaal ben jij?’ vindt 78% van de Nederlanders dat we aardiger moeten worden. Dat heeft ook z’n weerslag op hoe we tegen de opvoeding van kinderen aankijken. Kernwoorden van onze maatschappij sinds de jaren ’60 en ’70 zijn: zelfstandigheid, vrijheid en mondigheid. Maar er klinken nu steeds meer geluiden van ouders die de fatsoensregels steviger willen bijbrengen. Die vinden dat de mondigheid is doorgeschoten. Deze ouders zijn het zat over alles te moeten discussiëren en onderhandelen met hun kinderen. Ze willen zich niet schamen voor het gedrag van hun kind. Maar het bijbrengen van fatsoen gaat niet vanzelf. Want wat versta je onder fatsoen, welke regels vind je belangrijk? Vindt je partner dat ook? Moet en kan de school een steentje bijdragen? Deze brochure biedt u een steuntje in de rug bij het aanleren van fatsoen bij uw kind.

4 HELP!

HELP!

5

Fatsoenlijk gedrag Marloes: “Het belang van fatsoen is dat je er een prettiger mens van wordt. Prettig in de omgang met je medemens. Het hoort bij je opvoeding om je fatsoenlijk te gedragen.” Nina: “Fatsoen is vooral de vaardigheid om je aan te kunnen passen. Een kind dat zich goed gedraagt en zich weet aan te passen maakt het zichzelf in de omgang met anderen gemakkelijker. Die kinderen bereiken vaak meer dan kinderen die lastig zijn in de omgang. En daarom wil ik mijn kinderen dat ook bijbrengen.” Jan: “Fatsoen is belangrijk. We leven niet alleen op de wereld. Het heeft ook met respect te maken.” Jessica: “Fatsoen is nou ook weer niet dat je alle etiquette-regels kent en toepast. Maar wel dat je je een beetje normaal gedraagt. Niet alleen thuis, maar vooral bij een ander en in het openbaar.”

6 HELP!

D

e afgelopen jaren zijn er nogal wat boekjes verschenen voor zowel ouders als kinderen over ‘hoe het hoort’. De schrijvers zijn gespecialiseerd in de etiquetteleer. Zo zijn er uitgaven over zakelijke etiquette (hoe het kennen en hanteren van bepaalde gedragsregels leidt tot succes in de loopbaan), etiquette in het openbaar (hoe behoren we ons te gedragen op straat, in winkels, in restaurants) en over etiquette-regels in de opvoeding. Je gedragen naar de regels van ‘hoe het hoort’, betekent in de kern: op een prettige en respectvolle manier omgaan met elkaar, rekening houden met een ander. We leven in een tijd dat er voor iedereen veel vrijheid is. Een kind hoeft bijvoorbeeld niet meer het beroep van zijn ouder te kiezen, maar mag eigen keuzes maken. Ook in vrienden, studies, geld, vrije tijdsbesteding… Dat is fijn, maar ook moeilijk. Aan opvoeders de taak om die vrijheid te begrenzen en begeleiden: je leeft niet voor jezelf alleen, maar altijd met anderen samen. Het aanleren van goede manie-

Het nut van goede manieren n Goede manieren zijn spelregels voor prettig samenleven n Als je beleefd bent naar anderen, zijn zij het ook naar jou n Weten ‘hoe het hoort’ geeft zelfvertrouwen.

ren ligt in het verlengde van het rekening houden met een ander, het nemen van verantwoordelijkheid: met elkaar ben je de samenleving. Daarin bent u een belangrijk voorbeeld voor uw kind. Fatsoenlijk voorbeeldgedrag is bijvoorbeeld: niet blijven hangen in klagen, maar er wat aan doen. Niet een ander er alleen voor laten staan, maar een handje helpen. Niet voordringen als u haast hebt, maar op uw beurt wachten. Niet schelden op voortrazende auto’s in de wijk, maar u aanmelden als verkeersouder op school. Van zulk voorbeeldgedrag steekt uw kind veel op.

De basisregels E

r zijn drie basisregels die u uw kind van jongs af aan kunt leren en die een groot verschil maken: Glimlach! (toon goede zin, een vriendelijk blik doet wonderen) Zeg pardon (meeleven doet goed, ook al deed je iets niet expres) Zeg ‘alsjeblieft’ en ‘dank je wel’ (als iemand je geholpen heeft, als je iets ontvangt of geeft).

Wanneer goede manieren niet alleen een trucje zijn (om zelf beter van te worden), maar voortkomen uit jezelf (je hebt je de normen eigen gemaakt) dan geeft dat kinderen zelfvertrouwen. Ze hoeven zich niet ongerust te maken over hun manieren. Voor alle leeftijden geldt dat kinderen ontdekken dat het helpt wanneer je zelf vriendelijk en beleefd

bent. Het opent als het ware deuren. Belangrijke les voor uw kind: dat wat je niet wilt dat met jezelf gebeurt, doe dat ook niet bij een ander! Leer uw kind dus om niet egoïstisch te zijn. Stimuleer het zich in te leven in een ander, een ander ruimte te geven. Laat uw kind zien dat je vriendelijk gedrag (bijna altijd) ook weer terug krijgt. Dat maakt het leven een stuk prettiger.

HELP!

7

Hoe pas je de regels toe? Kim: “ ’s Middags moest Harmen de tafeltennistafel opruimen. Dat lukte hem niet en hij gilde op de oprit om hulp. Ik was aan het koken en hoorde het allemaal wel, maar reageerde eerst niet. Van ons mag je alleen gillen bij noodgevallen; pijn of gevaar. Uiteindelijk ben ik toch naar de deur gelopen en heb rustig gezegd dat hij als hij me nodig had eerst naar binnen moest komen om dat normaal aan me te vragen. Uiteindelijk heeft hij dat gedaan en heb ik hem geholpen. Maar wel met de nodige ergernis….” Marloes: “Ik vind fatsoen bijbrengen een kwestie van het goede voorbeeld geven en blijven herhalen hoe het wel moet. Herhalen en corrigeren. Bij het ene kind moet dat tig keer en het andere pakt het zo op. En jong beginnen met alles aanleren! Bijvoorbeeld als het gaat om met volle mond praten, het ‘dank je wel’ zeggen of nog zoiets: het toiletbezoek. Ik heb het liefst dat onze jongens (zeker toen ze nog kleuters waren) zittend plassen of in elk geval de wc fatsoenlijk(!) achterlaten. Als het weer eens mis is, haal ik ze erbij en moeten ze het zelf schoonmaken.”

8 HELP!

A

ls ouder moet je geloofwaardig zijn en daadwerkelijk laten zien dat bepaalde omgangsvormen voor jou heel normaal zijn. Kinderen zijn heel gevoelig voor huichelarij en mooie praatjes. Ze houden volwassenen akelig scherp een spiegel voor: ‘Ja mam, maar jij hebt de poep van de hond laatst ook op de stoep laten liggen’, ‘ Toen we laatst de autoradio keihard aan hadden vond jij dat ook best kicken pap!’

Tips voor fatsoen: n Geef het goede voorbeeld n Heb geduld, leg niet op alle slakken zout (uw kind hoeft niet perfect te zijn, dat ben u zelf immers ook niet) n Hanteer van jongs af aan duidelijke gezinsregels n Benoem welk gedrag u wenst (‘Ik wil dat je de tv uitzet als er bezoek komt’ in plaats van roepen ‘Doe effe normaal’). Vaak zeggen we wel wat we niet willen, maar benoemen niet welk gedrag we wel willen van ons kind. n Belonen en rustig corrigeren werken beter dan straffen n Bij tieners: leg het nut, de achterliggende reden, van de regels uit.

Moderne etiquette Marloes: “Het bijbrengen van fatsoen is niet veranderd ten opzichte van onze eigen jeugd. Maar de jeugd van nu heeft veel meer toegang tot communicatie met elkaar (sms’en, chatten, mobiel) waarvoor ook fatsoenregels gelden. Als ouder heb je daar niet altijd kijk op, wat het soms lastig maakt.” Jan: “Als ik in onze vriendenkring rondkijk, zie ik dat fatsoen nog steeds belangrijk is en dat we nog steeds graag willen dat onze kinderen fatsoenlijk zijn naar anderen. Ik weet niet of het vroeger anders was. Wel zei ik vroeger ’u’ tegen mijn ouders en alle volwassenen. En nu zeggen onze kinderen je en jij, ook tegen leerkrachten.” Jessica: “Kinderen van nu vertonen te vaak verwend gedrag. Vroeger was iedereen veel armer en nu is de invloed van reclame op kinderen enorm. Ik vind het moeilijk om aan mijn eigen regels vast te houden als ik zie dat kinderen van andere ouders van alles krijgen (een wave-board en wii). Ik wil dat mijn kinderen ook blij zijn met iets kleins. Dat vind ik ook horen bij fatsoenlijk gedrag.”

K

inderen lijken de baas in onze maatschappij. Het begint al bij de kindermeubels met kroontjes en prinsessenbedden. Ze hebben hun eigen koninkrijk in huis. En dat wordt doorgezet in de tv-hoek in de supermarkt en de dvd-rugleuning in de gezinsauto. In de winkels liggen honderden producten speciaal gericht op kinderen. Al met al moet je als ouder behoorlijk stevig in je schoenen staan om je kind te

leren dat de wereld niet om hem draait. Aan de andere kant worden sommige kinderen door omstandigheden ook erg aan hun lot overgelaten. Die kinderen krijgen weinig aandacht en begeleiding en hebben niet geleerd zichzelf te vermaken. Ze hangen uren voor de tv of computer of doelloos buiten. Wat ook op de moderne ouder afkomt, is de mobiele telefoon, dvd, computer-

HELP!

9

Samen op één lijn? games en internet. Maar ook hierbij hebben kinderen grenzen en begeleiding nodig. Moderne etiquette is dan bijvoorbeeld: n Zet de tv uit als er bezoek komt n Praat niet met volle oren (dopjes uit je oren) n Sms en bel niet in gezelschap n Doe niet mee aan pesterijen via hyves of msn.

Gezag en respect

Kenmerkend voor deze tijd is ook dat er geen vanzelfsprekend gezag meer is voor volwassenen. Het is niet meer zo dat wat de leerkracht zegt waar is omdat hij de leerkracht is. Dat vinden de kinderen, maar ook hun ouders. Respect moet verdiend worden lijkt het wel. Kinderen van nu zijn mondig. Dat is fijn, omdat ze een eigen mening mogen hebben en niet in een keurslijf zitten. Maar het kan wel doorslaan. Dan wordt mondigheid brutaliteit. Als kinderen blikjes en snoeppapier zomaar op straat gooien omdat nergens staat dat dat niet mag, klopt er iets niet. Als ze thuis op de leerkracht schelden omdat

10 HELP!

ze het ergens niet over eens zijn, is dat niet oké. Of als ze zonder kaartje in de trein stappen omdat er toch nooit wordt gecontroleerd, is de regel ten onrechte omgedraaid. Het gaat er niet om dat je de regels aan je laars kan lappen (omdat niemand er last van heeft), maar het gaat erom dat we met elkaar regels nodig hebben waardoor onze samenleving leefbaar is en blijft. Leg uw kind dus uit waarom deze regels er zijn en dat je daar uiteindelijk zelf ook van profiteert.

D

enken uw partner en u hetzelfde over fatsoensregels? Veel ouders verschillen daar nogal eens van mening over. De een vindt bijvoorbeeld goede tafelmanieren erg belangrijk, de ander vindt dat de partner veel te streng is. Dat kan uitmonden in fikse discussies. Daarom is het belangrijk dat ouders op één lijn zitten. Of je het nu wel of niet met elkaar eens bent, respecteer elkaars regels en val elkaar niet af waar het kind bij is. Vaak oneens met elkaar over omgangsregels en fatsoen? Vul samen de volgende lijst met fatsoensregels in en kijk waar ‘m de verschillen in zitten. U kunt ook nog regels toevoegen. Vraag elkaar waarom de ander die regel zo belangrijk vindt (dat levert vaak meer begrip op!) en spreek samen duidelijke gezinsregels af.

Lijst fatsoensregels

Geef elke regel een cijfer van 1 tot 5. 1 = totaal onbelangrijk, 5 = uiterst belangrijk

■ Niet neuspeuteren ■ Schone en gestreken kleren aan hebben

■ Iets opeten wat je niet lekker vindt

■ Met mes en vork eten ■ Niet met de ellebogen op

■ Op je beurt wachten in

tafel tijdens het eten ■ Niet met volle mond praten ■ Een stevige hand geven en bezoek aankijken ■ U zeggen tegen volwassenen ■ Bedanken als je bij een ander hebt gespeeld

■ Opstaan voor een ander

de winkel in de bus

■ Hand voor je mond als je moet hoesten

■ Gasten eerst laten kiezen bij wat lekkers

■ Wachten met eten tot iedereen zover is

Praktijkvoorbeeld: tafelmanieren In de rubriek Moderne Manieren van Beatrijs Ritsema in Trouw stond het voorbeeld van een stel dat het niet eens is over de tafelmanieren. Hij vond regels als ellebogen van tafel en niet uit de schalen eten zeer belangrijk, zij vond het thuis opgeprikt en burgerlijk: dat was iets voor buiten de deur. De vader vroeg Beatrijs Ritsema om raad. Haar antwoord: ‘Iemand die weet hoe het hoort kan altijd kiezen om de regels en voorschriften te laten vallen. Maar iemand die zich geen formaliteiten heeft eigen gemaakt kan zich maar op één manier gedragen, namelijk zoals het hem toevallig invalt. Als uw vrouw zich niet aangesproken voelt door deze argumenten, kunt u een beroep doen op haar goedhartigheid en vragen of ze de afdeling tafelmanieren aan u wil overlaten zonder intussen tegen te stribbelen.’

HELP!

11

Fatsoen bij tieners Jessica: “Toen onze oudste van 14 jaar echt niet meer mee wilde met het wekelijks bezoek aan opa en oma (een uur in de auto), hebben we afgesproken dat hij tweewekelijks mee gaat. En dat hij dan zijn best doet er een gezellig bezoekje van te maken!”

Juist als je kind in de puberteit komt, is het belangrijk dat je het als ouders samen eens bent over de belangrijkste fatsoensregels. Want tieners zijn geen tieners als ze de die ook niet gaan uittesten. Hoe reageert mijn vader als ik scheldwoorden gebruik? Hoe ver kan ik gaan in het ontlopen van huishoudelijke klusjes?

Etiquette-spiegel Ouders vinden goede manieren belangrijk. Maar hebben ze die zelf wel? Kinderen ergeren zich groen en geel aan ouders die: n Je belachelijk maken waar iedereen bij staat n Niet luisteren naar jouw mening n Zeggen dat jij stil moet zijn in een gesprek, maar jou niet laten uitpraten n Schreeuwen ‘zet die herrie uit’ als ze het hebben over jouw lievelingsmuziek n Flauwe opmerkingen maken tegen je vrienden n Een sigaret opsteken terwijl jij nog zit te eten n Altijd aanmerkingen maken op wat je doet of wat je aan hebt n Je dwingen op een familiefeest op te treden met je muziekinstrument n Vervelende grapjes maken als ze horen dat je iemand leuk vindt n Aan je hoofd zeuren als je moe thuiskomt van sport, een schoolkamp of feest Uit: Eerst jij dan ik, Marja Baseler, 2004

12 HELP!

Tips: n hanteer duidelijke regels (welke woorden zijn verboden) n toon begrip (ik snap dat je nu andere dingen wilt doen), maar houd vast aan de regel (toch moet het gebeuren) n geef complimenten, beloon goed gedrag (een schouderklopje, een vriendelijk woord… ook tieners zijn er gevoelig voor).

Praat met tieners over het waarom van de regels. Snappen waarom de regel er is, maakt het makkelijker voor uw tiener zich eraan te houden. Natuurlijk zal uw kind ze ter discussie stellen. Luister naar zijn argumenten (daar leer je zelf ook van!), maar ga niet in alles mee. Kom desnoods tot een compromis. Heb het met uw tiener over vragen als: n Hoe zou ons gezin (onze wereld) eruit ziet als er geen omgangsregels bestaan? n Welke fatsoensregels vind jij zelf belangrijk? n Welke regels vind je het moeilijkst om je aan te houden? n Wanneer is het moeilijk om rekening te houden met een ander?

Wat kan school doen? Nina: “De meester van groep 7/8 oefende met de klas hoe ze kinderpostzegels moesten verkopen. Beleefd vragen, niet aandringen, nooit mee naar binnen gaan... Helaas moet je kinderen leren dat niet iedereen te vertrouwen is. Heel moeilijk vind ik dat. Maar ik zie wel dat mijn kinderen soms te goed van vertrouwen zijn. Ze hebben op school besproken dat het weliswaar niet beleefd is om weg te lopen bij het verkopen van kinderpostzegels, maar als je het niet vertrouwt moet je dat toch doen. Gelukkig is alles goed gegaan!”

D

e peuterspeelzaal of crèche is een goede leerschool om basisregels over omgangsvormen te leren. Door allerlei rituelen (tanden poetsen, handen wassen,spelletjes in de kring, buiten spelen en speelgoed delen) leren peuters hier hoe het hoort. Ze leren om op hun beurt te wachten en rekening te houden met elkaar. Bij (rollen)spel kruipen kinderen in de huid van een ander (jij was de ober en ik was de klant). Het is leerzaam om zo te oefenen

wat voor gedrag wenselijk is in allerlei situaties. Op die manier kunnen leerkrachten en leidsters kinderen voorbereiden op levensechte situaties. Ook thuis kun je dat spel ‘programmeren’. Gaat uw kind voor het eerst spelen of logeren en ziet het daar tegenop? Bereid uw kind voor door erover te praten of speel samen situaties uit: n Wat doe je als je heimwee krijgt? n Wat doe je als je je bord niet leeg krijgt? n Wat doe je als je iets krijgt

HELP!

13

wat je niet lust? n Wat doe je als je ruzie

krijgt?

Omgangsregels

De crèche, peuterspeelzaal, basisschool en later de middelbare school zijn belangrijke leerscholen voor omgangsregels. Kinderen ervaren ongemerkt wat de norm is. Want ‘als de juf er niks van zegt’ dan zal het wel normaal zijn dat een kind een ander duwt, jassen op de grond liggen of telkens dezelfde kinderen het hoogste woord hebben. Leerkrachten zijn verant-

14 HELP!

woordelijk voor het scheppen van een groepsklimaat waarin het prettig vertoeven is voor iedereen. Pas als er zo’n klimaat is, kan de leerkracht toekomen aan het onderwijzen en de kinderen aan het leren. Het zit hem vooral in de dagelijkse gang van zaken. In kringgesprekken bijvoorbeeld leren kinderen het hele jaar door hoe het hoort : duidelijk praten, iemand aankijken, op je beurt wachten, luisteren naar een ander. Niet alleen omdat dat zo hoort in een gesprek, maar omdat je dan als klas merkt dat het gezel-

lig en goed met elkaar is. En bovenal: dat kinderen het als eigen verantwoordelijkheid gaan voelen om de sfeer in de klas te bewaken. De leerkracht is weliswaar soms scheidsrechter of vraagbaak, maar een kind leert: dit zijn onze omgangsregels en wij kunnen zelf zorgen dat we plezierig met elkaar omgaan. Dat is etiquette-leer op school in een notendop. En als school en thuis elkaar daarin goed aanvullen geeft dat kinderen een goede basis om in hele leven op terug te vallen!

Vragen over het onderwijs aan uw kind, bijvoorbeeld over omgangsregels op school? Bel gratis 0800 5010, (kies eerst 1, dan 3 voor OUDERS & COO) of kijk op www.ouders-5010.nl voor antwoorden op veelgestelde vragen van ouders.

Bel gratis!

kies 1 dan 3

HELP!

15

OUDERS & COO is de landelijke vereniging voor ouders, ouder- en medezeggenschapsraden in het christelijk en oecumenisch onderwijs. OUDERS & COO: n adviseert en ondersteunt ouders van schoolgaande kinderen n zet zich in voor een optimale samenwerking tussen school en thuis n maakt zich sterk voor een goede kwaliteit en sfeer op school n biedt hulp bij de opvoeding n informeert en schoolt ouders n bemiddelt bij conflicten n bestrijdt pesten, faalangst en geweld in het onderwijs n voert actie voor lage schoolkosten n verzorgt kant-en-klare ouderavonden n ondersteunt en schoolt overblijfkrachten n organiseert cursussen, trainingen en congressen n geeft voorlichting via ouderbladen en brochures n behartigt ouderbelangen n voert overleg met de overheid.

U kunt lid worden van OUDERS & COO. Kijk voor alle voordelen van een individueel lidmaatschap voor ouders op www.ouders.net of bel 0343 513434 voor meer info. 16 HELP!