Hellende daken. Dakpannen, lei, riet, golfplaten, metalen dakpanelementen. LAD Verbetering van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid

Hellende daken Dakpannen, lei, riet, golfplaten, metalen dakpanelementen

BLAD

Verbetering van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid

Arbouw: verbetering van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid

Arbouw is opgericht door werkgevers- en werknemersorganisaties in de bouwnijverheid. Sinds september 1986 werkt Arbouw aan de opdracht om de veiligheid en de gezondheid in de bouw- en nevenbedrijven te bevorderen en het ziekteverzuim te verminderen. Daartoe verricht Arbouw onderzoek en worden instrumenten ontwikkeld, die alle bij het bouwproces betrokken disciplines in staat stellen om de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid gunstig te beïnvloeden. Arbouw ontwikkelt normen, modellen en richtlijnen op het gebied van arbeidsomstandigheden en draagt zorg voor adequaat voorlichtingsmateriaal. Een belangrijk element van kennisoverdracht vormt het geven van op de doelgroepen afgestemde cursussen, trainingen en workshops. Daarnaast is de organisatie van de bedrijfsgezondheidszorg in de bouwnijverheid een belangrijke taak. Arbouw ziet toe op de uniformiteit van de dienstverlening door arbodiensten en bewaakt de kosten en de kwaliteit. Het aandachtsgebied van Arbouw omvat de bouw- en nevenbedrijven, opdrachtgevers, ontwerpers, handel, industrie en overheid, alsmede het onderwijs. Arbouw werkt branche- en sectorgericht. Binnen Arbouw werken samen het Algemeen Verbond Bouwbedrijf (AVBB), de Federatie van Ondernemersorganisaties in de Afbouw (FOA), de Bouw- en Houtbond FNV en de Hout- en Bouwbond CNV.

© Arbouw, Amsterdam, februari 2000 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave, noch middels deze uitgave verkregen gegevens mogen verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, door fotokopieën, of enig andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Arbouw aanvaardt geen aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade ontstaan door of verband houdende met toepassing van door de Stichting Arbouw gepubliceerde uitgaven.

Het A-blad

Hellende daken

Dakpannen, lei, riet, golfplaten, metalen dakpanelementen

1

Het A-blad Hellende daken

3

2

Knelpunten en afspraken bij het werken op hellende daken

3

Grenzen aan de belasting

4

Maatregelen om het werk gezond en veilig uit te voeren

7

Ontwerpen van veilige daken Goede werkvoorbereiding Goede werkorganisatie

11

14 15

16

Werken met dakstoel, daklorrie, daksteiger, dakbak of dakzak Gebruik dakladder

18

19

Gebruik lichtere golfplaten en dakpanelementen Kantelbare platenwagen Gebruik glijplank

9

13

Zorg voor goede veiligheidsmaatregelen Mechanisch opperen

5

20

20

21

Gebruik zelfborende golfplaatbevestigers

22

Pneumatisch of elektrisch bewerken van dakpanelementen en golfplaten Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen Overige arborisico’s Toekomst

23

24

27

Inhoud

2

5

Zorgen voor goede arbeidsomstandigheden

28

Risico’s inventariseren en evalueren: de ABRIE-bouw Arbobesluit afdeling bouwplaatsen Opleiding, voorlichting en instructie Bedrijfshulpverlening

30

Taakinstructie en werkoverleg Bedrijfsgezondheidszorg 6

Informatie Literatuur Adressen

31 31

32

30

30

29 29

28

22

B

Bij het dakdekken met dakpannen, leisteen, leipannen, riet, golfplaten en metalen dakpanelementen worden de leggers en opperlieden vaak belast door het werk. Voorbeelden zijn: bukken, tillen, het klimaat en de stofbelasting bij slopen en zagen. Behalve het belastende werk is ook veiligheid een punt dat voortdurend aandacht verdient om de kans op vallen van hoogte te voorkomen. Dit werk kan lichamelijke klachten en ongevallen tot gevolg hebben die op hun beurt weer leiden tot ziekteverzuim en eventueel arbeidsongeschiktheid.

1 Het A-blad

Hellende daken

3

In dit A-blad staan de afspraken die werkgevers en werknemers in de bouw hebben gemaakt om het dakdekken op hellende daken te verbeteren. Het gaat om het aanbrengen van dakpannen, riet, leisteen, leipannen, golfplaten en metalen dakpanelementen op het dak. De afspraken hebben betrekking op het ontwerp van de hellende daken, op de manier van aanleveren van de materialen, de te gebruiken hulpmiddelen en gereedschappen en de werkmethoden. Deze afspraken zijn gemaakt om branchespecifieke invulling te geven aan de Arbowet, de Wet op de Ondernemingsraden en het voorgeschreven overleg met de werknemers in het bedrijf. 4

Met dit blad willen werkgevers en werknemers bereiken dat het werken op hellende daken minder belastend en veiliger wordt. Hierdoor wordt de kans op ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid kleiner en kan de kwaliteit van het werk verbeteren. Voor het belastende werk worden in dit blad verschillende maatregelen beschreven; maatregelen voor zowel kleine als grote dakdekkersbedrijven. De arbeidsomstandigheden bij het leggen van dak-

bedekking zijn vaak mede afhankelijk van anderen, zoals: opdrachtgevers, ontwerpers, werkvoorbereiders, fabrikanten van hulpmiddelen en gereedschappen. Ook zij moeten zich richten naar de maatregelen uit dit blad. In dit A-blad staan maatregelen en aanbevelingen om het belastende werk te verminderen bij de volgende werkzaamheden: – opperen op de grond – opperen op het dak – dakbedekking leggen, bevestigen en verwijderen – vastzetten van panlatten – zagen in dakpannen, -elementen en golfplaten De meeste maatregelen in dit A-blad hebben betrekking op alle soorten dakbedekking, enkele maatregelen alleen op één soort, zoals de maatregelen kantelbare platenwagen en zelfborende golfplaatbevestigers (alleen golfplaten), lichter materiaal en pneumatisch of elektrisch bewerken (golfplaten en dakpanelementen) en de glijplank (alleen dakpannen). Andere onderwerpen die direct verband houden met het vakkundig leggen van dakbedekking worden behandeld in het A-blad ‘Kappen (dakplaten, dakelementen en scharnierkappen)’. De in dit A-blad voorgestelde maatregelen zullen leiden tot een verbetering van het werk bij het leggen van dakbedekking en tot een grotere veiligheid. Een deel van de maatregelen leidt niet alleen tot betere arbeidsomstandigheden, maar ook tot efficiënter werken of tot een hogere kwaliteit.

A

Algemene knelpunten

– valgevaar of getroffen worden door vallende materialen en materieel – afwezigheid schaft- en toiletgelegenheden – klimaat (zon, wind, regen, koude) – gevaarlijke stoffen (asbest, stof ) – tillen van zware delen (lood, dakraam, zakken dakmortel, golfplaten, dakpannenpakket) – werken onder tijdsdruk – (de)monteren van steigers en liften Knelpunt: dakpannen leggen zonder valbeveiliging

2 Knelpunten en afspraken bij het werken op hellende daken Opperen op de grond

Knelpunten lichamelijke belasting: – opperen bij de opslagplek – opperen bij de lift Knelpunt veiligheid: – vallende voorwerpen

– tillen en eenhandig dragen (afvoer sloopmateriaal) Knelpunt veiligheid: – valgevaar Zagen/slijpen/boren in dakpannen, golfplaten of metalen dakpanelementen

Opperen op het dak

Knelpunten lichamelijke belasting: – dragen van de dakbedekking (bijvoorbeeld meer dan vier bossen riet, meer dan vier dakpanelementen, eenhandig dragen van dakpanelementen) – neerzetten van de dakbedekking – lopen over panlatten Knelpunt veiligheid: – uitglijden en valgevaar

Knelpunt lichamelijke belasting: – gebogen romp bij boren Knelpunt geluid: – schadelijk geluid van slijptol Knelpunt trillingen: – hand/armtrillingen van slijptol Knelpunt stof: – (kwarts)stof Knelpunt veiligheid: – gevaren bij het werken met gereedschappen

Dakbedekking leggen, verankeren en slopen

Knelpunten lichamelijke belasting: – werken in ongunstige werkhouding (gebogen romp, enkels en armen, steunen zonder kniebescherming)

Leidekken

Knelpunt lichamelijke belasting: – sorteren: tillen en gebogen lichaamshouding

5

Rietdekken

Knelpunten lichamelijke belasting: – uitrollen, kloppen, vastbinden van riet: gebogen rug en arm, gedraaide knie en enkel, steunen zonder kniebescherming, langdurig staan op voorvoet – aanduwen met dekspaan/zetje: te weinig drukverdeling op de borst bij weinig kleding Vastzetten panlatten

Knelpunt geluid: – schadelijk geluid bij mechanisch spijkeren/nieten Knelpunt trillingen: – terugslag bij mechanisch spijkeren/nieten Leggen van metalen dakpanelementen

Knelpunt lichamelijke belasting: – knippen/buigen: gebogen romp en duwkracht

6

Bij het dakdekken zijn tillen en bukken de belangrijkste oorzaken van klachten en aandoeningen aan het lichaam. Een groot deel van het ziekteverzuim wordt hierdoor veroorzaakt. Daarnaast zijn veiligheidsgevaren een altijd aanwezig probleem bij het werken op hellende daken. Vaak doen de dakdekkers lang achter elkaar steeds hetzelfde werk: opperen, dakbedekking leggen, zagen. Hierdoor ontstaat eenzijdige belasting, die sneller tot ziekteverzuim leidt. Om het werk veiliger en gezonder te maken hebben de werkgevers en werknemers afspraken gemaakt.

De afspraken – Werken wordt zoveel mogelijk afgewisseld tussen werkzaamheden op de grond en op het dak. – Zware materialen zoals pakketten dakpannen, golfplaten en dakpanelementen worden met een mechanisch hulpmiddel tot op het dak gebracht, bijvoorbeeld met een ladderlift, kraan met pallethaak of pannencassette. – Bij het ontwerp van het dak wordt indien mogelijk een helling tussen 30° en 50° gekozen. – Op hellende daken wordt altijd gewerkt met steunmiddelen, zoals panlatten, dakstoel, daksteiger of dakladder.

Voor een duidelijk en snel inzicht of maatregelen

I

moeten worden genomen, zijn de grenzen in kleuren aangegeven. Groen: kans op

In de bouwnijverheid zijn klachten en aandoeningen van het houdings- en bewegingsapparaat, het gehoor en de longen (stof!) de belangrijke oorzaken van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Om deze problematiek terug te dringen heeft de bedrijfstak voor de ontwikkeling van A-bladen limieten en grenzen opgesteld voor dit belastende werk.

gezondheidsschade klein. Geel: kans op gezondheidsschade; maatregelen opnemen in plan van aanpak. Rood: sterk verhoogd risico op gezondheidsschade; direct maatregelen nemen.

3 Grenzen aan de belasting

7

Lichamelijke belasting

De limieten voor lichamelijke belasting zijn als volgt vastgesteld: De Actie Limiet (AL) Dit is de maximale lichamelijke belasting die 90% van de mannelijke medewerkers mag ondergaan, zonder op termijn schade aan de gezondheid op te lopen. De Actie Limiet is dus een gezondheidskundige norm. Allereerst wordt gestreefd naar het halen van de Actie Limiet. Is dit niet haalbaar met technische en organisatorische maatregelen, dan wordt een Maximale Arbouw Limiet vastgesteld. De Maximale Arbouw Limiet (MAL) Dit is de lichamelijke belasting die een medewerker mag ondergaan waarbij alle maatregelen zijn genomen, die gezien de stand van de techniek en de organisatie in de bedrijfstak of branche mogelijk zijn. De uitersten van de MAL liggen tussen de 90% en de 25% van de mannelijke medewerkers die deze lichamelijke belasting kunnen ondergaan, zonder daarbij gezondheidsschade op te lopen.

Maximale Arbouw Limiet (MAL)

0%

AL

MAL

10%

75%

100%

Percentage van de medewerkers dat zonder kans op gezondheidsschade kan werken.

Maximaal 10% van de medewerkers heeft kans op gezondheidsklachten. Minimaal 10% tot maximaal 75% van de medewerkers heeft kans op gezondheidsklachten. Neem maatregelen op in het Plan van Aanpak. Minimaal 75% van de medewerkers heeft kans op gezondheidsklachten, neem direct maatregelen.

gevaarlijke stoffen: – tot 50% van de MAC/grenswaarde, gemiddeld over 8 uur: groen – 50-100% van de MAC/grenswaarde, gemiddeld over 8 uur: geel – hoger dan de MAC/grenswaarde, gemiddeld over 8 uur: rood MAC: Maximaal Aanvaarde Concentratie van een gas, damp, nevel of stof op een werkplek. Andere arbo-aspecten zijn: Voor de andere belastende aspecten van het werk gelden de volgende grenzen: geluid: – > 85 dB(A) gemiddeld over 8 uur: rood – > 80 dB(A) gemiddeld over 8 uur: geel dB(A): decibel gemeten met een A-filter 8

trillingen (hand/arm): – > 5 m/s 2 gemiddeld over 8 uur: rood – > 2,5 m/s 2 gemiddeld over 8 uur: geel

veiligheid: – valgevaar – vallende voorwerpen – uitglijden – ongevallen met gereedschappen klimaat: – blootstelling aan weer en wind biologische risico’s: – schimmels in (nieuw) riet

O

Om belastend werk bij het dakdekken te verlichten of te voorkomen zijn er veel maatregelen. Maatregelen zijn te onderscheiden in gebruik van nieuwe of verbeterde hulpmiddelen, verbetering van de organisatie of werkwijze, veiliger ontwerpen en gebruik van lichtere materialen. Daarvoor wordt een aantal maatregelen aanbevolen.

Bij alle maatregelen is aangegeven wat het arboeffect is als er gewerkt wordt volgens deze methode. Arbo-effect betekent dat het werk minder belastend wordt door deze toepassing. +

van ‘geel’ naar ‘groen’

++

van ‘rood’ naar ‘geel’

+++

van ‘rood’ naar ‘groen’.

4 Maatregelen om het werk gezond en veilig uit te voeren

9

situatie zonder maatregel

situatie met maatregel

lichamelijke belasting

maatregelen

lichamelijke belasting

1 ontwerpen van veilige daken *

1,2

2 goede werkvoorbereiding * 2 3 goede werkorganisatie * 3 4 zorg voor goede veiligheidsmaatregelen * 2 5 mechanisch opperen * 2 6 werken met dakstoel, daklorrie, daksteiger, dakbak of dakzak 7 gebruik dakladder * 2 8 gebruik lichtere golfplaten en dakpanelementen 9 kantelbare platenwagen 10 gebruik glijplank * 2 11 gebruik zelfborende golfplaatbevestigers 12 pneumatisch of elektrisch bewerken van dakpanelementen en golfplaten * 1 tevens minder geluid, trillingen en stof door minder zagen en slijpen van dakpannen * 2 grotere veiligheid * 3 vermindering werkdruk 10

maatregelen

opdrachtgever/ architect

1 ontwerpen van veilige daken

X

2 goede werkvoorbereiding

X

3 goede werkorganisatie 4 zorg voor goede veiligheidsmaatregelen 5 mechanisch opperen 6 werken met dakstoel, daklorrie, daksteiger, dakbak of dakzak 7 gebruik dakladder 8 gebruik lichtere golfplaten en dakpanelementen

X

9 kantelbare platenwagen 10 gebruik glijplank 11 gebruik zelfborende golfplaatbevestigers 12 pneumatisch of elektrisch bewerken van dakpanelementen en golfplaten

X

dakdekkersbedrijf

dakdekker

leverancier/ fabrikant

X X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

1

Ontwerpen van veilige daken

Bij het ontwerpen van daken kunnen uitgangspunten in acht genomen worden waardoor het werk van de dakdekker verbetert. De dakhelling bepaalt de veiligheid en het gemak van het dakdekken: een dak steiler dan 50˚ is altijd af te raden, bij een dakhelling kleiner dan 30˚ moet de dakdekker dieper bukken. De meest ideale hoek is 40˚ tot 45˚. Daken met een helling van meer dan 50˚ vereisen dat er speciale voorzieningen worden aangebracht. Ook kan door het ontwerp van het dak worden voorkomen dat er veel gezaagd moeten worden in de dakbedekking. Bij de bepaling van de dakafmetingen kan rekening worden gehouden met de maat van de te gebruiken dakbedekkingselementen. Eventuele hoeken in het dak kunnen zodanig worden ontworpen dat er een minimum aan zaagwerk is.

11

Ontwerpen van veilige daken Oplossing(en) door

Architect, opdrachtgever Randvoorwaarde

Opnemen ontwerpaspecten in opleidingen bouwkunde Toepassing

Bij alle voorkomende daken Rendement 12

Sneller werken Arbo-effect lichamelijke belasting: + Arbo-effect trillingen, stof: minder zagen en slijpen van dakpannen Zie pagina 9

Bij gebruik van dakpannen met panlatten kunnen de panlatten tenminste 2-3 cm boven de dakplaten en isolatie worden bevestigd, zodat er een afstand ontstaat tussen de twee steunpunten voor de voet van de dakdekker van ongeveer 8,5 cm breed. Hiermee wordt ten minste 2/3 van de schoen van de dakdekker ondersteund (de grootste maat schoen van een dakdekker is ongeveer 12 cm breed). Prefab daken die zijn voorzien van (mandragende) folie zijn voor dakdekkers ergonomisch nadelig. De voeten kunnen niet steunen op zowel de panlat als het dakvlak. De enkels worden daardoor bij het lopen en staan zwaarder belast. Misstappen zullen eerder tot een val leiden of tot het verzwikken van de enkel. Daarom dienen prefab daken een harde bovenhuid te hebben. Een aantal maatregelen is opgenomen in het rapport van Stichting Bouwresearch ‘Veilig ontwerpen binnen het Bouwprocesbesluit: deel 1 Oplossingen voor daken’ en het A-blad ‘Kappen’ van Arbouw. Indien daken voorzien worden van ladderhaken met bevestigingsogen, kunnen dakdekkers en degenen die later onderhoud op het dak uitvoeren er vanglijnen aan bevestigen. Bij leidaken is het aanbrengen van veiligheidshaken noodzakelijk waaraan de dakstoelen bevestigd kunnen worden. Verder kunnen veilige looproutes op het dak aangelegd worden: voor de dakdekker is dit van beperkt belang, maar voor degene die later onderhoud moet plegen des te meer.

2

Goede werkvoorbereiding

Veel onveilige en ongezonde situaties kunnen worden voorkomen door een goede werkvoorbereiding. De volgende onderwerpen zouden in het bestek moeten worden opgenomen: – Tijdig contact met de eigenaar van de grond opnemen om het gebruik van de grond te regelen en het nemen van verkeersmaatregelen, zodat de bouwplaats toegankelijk is voor een eventuele kraan. Zodoende wordt er een veilige plek gecreëerd om de pannen zo dicht mogelijk bij de lift te opperen. – Het aanbrengen van de benodigde veiligheidsmaatregelen als steigers en vanglijnen voor een veilige werkplek. – De aanwezigheid regelen van toilet en/of schaftkeet. Zie voor de eisen die aan deze voorzieningen gesteld kunnen worden het Arbouw-advies ‘Hygiënische voorzieningen op de bouwplaats’. – De mechanische transportmiddelen om de dakbedekking op het dak te brengen. – De hulpmiddelen zoals vuilcontainers en stortkokers om het sloopmateriaal gemakkelijk af te voeren. – De hulpmiddelen die op het dak worden gebruikt om de pannen te transporteren, te leggen, te bevestigen of te bewerken. – In principe altijd een mandragende ondergrond aanbrengen; is dit niet mogelijk dan dienen extra veiligheidsvoorzieningen te worden getroffen. – Bij het sorteren van leisteen zorgen voor werkplekken op een goede werkhoogte (85 tot 95 cm, afhankelijk van de lengte van de dakdekker).

13

Goede werkvoorbereiding Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, opdrachtgever Randvoorwaarden

Afspraken vastleggen in bestek Toepassing

Bij alle werkzaamheden Rendement

Neutraal, soms sneller werken Arbo-effect veiligheid: grotere veiligheid Arbo-effect lichamelijke belasting: +++ Zie pagina 9

3

14

Goede werkorganisatie

De organisatie van het werk is ook belangrijk om te zorgen voor de afwisseling tussen het werk op de grond (opperen van dakbedekking) en het leggen op het dak. De lichamelijke belasting verschilt tussen deze twee soorten werk, zodat afwisseling minder snel leidt tot overbelasting. Het zoveel mogelijk afwisselen van lichaamshoudingen tijdens werken op het dak en het (op de juiste wijze) gebruiken van hulpmiddelen is daarbij belangrijk. Goede afspraken en samenwerking met werknemers, opdrachtgever en eventuele andere dakdekkersbedrijven, kunnen voorkomen dat er werkdruk ontstaat door tijd- of capaciteitsgebrek.

Goede werkorganisatie Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Randvoorwaarden

– Werknemers voorlichten en trainen in werktechniek en afwisseling. – Afspraken schriftelijk vastleggen. – Samenwerken met andere dakdekkersbedrijven. Toepassing

Bij alle voorkomende werkzaamheden Rendement

Betere planning, tijdige oplevering Arbo-effect lichamelijke belasting: +++ Tevens vermindering van de werkdruk. Zie pagina 9

4

Zorg voor goede veiligheidsmaatregelen

Door enkele belangrijke maatregelen kan de veiligheid bij het dakdekken aanmerkelijk verbeterd worden. Deze maatregelen zijn: – Zorgen voor een veilige steiger, die door een deskundige steigerbouwer is neergezet en vrijgegeven. Als het niet mogelijk is een steiger te plaatsen kan gewerkt worden met een vanaf de grond opgebouwde dakrandbeveiliging, of een vangnet aan de dakgoot. Check altijd de deugdelijkheid van de dakgootconstructie. Indien de dakdekkers zelf de steiger bouwen dient dit deskundig te gebeuren; zie hiervoor het A-blad ‘Steigerelementen’. – Een andere oplossing is het werken met valbeveiliging. Deze gordels worden aan een haak in het dak of aan een in de breedterichting van het dak gespannen en verankerde draad geklikt. – De gevaren die optreden bij het aanbrengen van de beveiliging (zoals steigers) moeten in verhouding staan tot de veiligheid die bij die werkzaamheden op het dak worden verkregen. Bij kortdurende reparaties kan bijvoorbeeld met een vanglijn worden gewerkt in plaats van met een steiger.

– Vangnetten/gaasnetten kunnen gebuikt worden onder nog niet dichtgelegde daken en bij het leggen van niet-mandragende daken. Mandragende folie aanbrengen is nog beter, met het oog op toekomstige onderhouds- en herstelwerkzaamheden. – Alleen gebruikmaken van goed onderhouden gereedschappen en machines, voorzien van de CE-markering. De gereedschappen en machines moeten regelmatig gekeurd worden en mogen alleen gebruikt worden voor het doel waarvoor ze gemaakt zijn. Liften moeten door deskundige, voldoende onderrichte en daartoe bevoegde werknemers worden geplaatst. Onveilig materieel moet door de dakdekker zoveel mogelijk zelf kunnen worden opgemerkt en direct worden gerapporteerd aan de voorman of de uitvoerder. Voor meer informatie over veilige aankoop, gebruik en beheer van materieel wordt verwezen naar het ‘Handboek Arbeidsmiddelen voor de bouwnijverheid’ van Arbouw. 15

Zorg voor goede veiligheidmaatregelen Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Randvoorwaarden

– Goede voorlichting en instructie. – Gebruik valbeveiliging bij aanbrengen dakrandbeveiliging. – Voldoen aan de van toepassing zijnde NEN-EN normen voor valbeveiliging. Meer informatie staat vermeld in AI-15 ‘Veilig werken op daken’ van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, in de ‘Gids persoonlijke beschermingsmiddelen’ van het NNI en in de ‘Koopwijzer persoonlijke beschermingsmiddelen’ van Arbouw. Toepassing

Bij alle werkzaamheden Rendement

Neutraal Arbo-effect veiligheid: beheersing veiligheid Zie pagina 9

5

Mechanisch opperen

Mechanische transportmiddelen kunnen het opperen van grote hoeveelheden zware dakbedekking zowel op de grond, als op het dak vergemakkelijken. Bij het opperen met een kraan, dakgiraf (hydraulische kraan met een knikbare giek) of verreiker wordt de dakbedekking in kleine pakketten met speciale klemmen opgepakt en op het dakvlak gezet en vervolgens verder met de hand verdeeld; hierbij hoeft niet veel te worden gelopen. Een ‘skidster’ is een aangedreven voertuig op vier grote luchtbanden, uitgerust met een arm met klem, waarmee zware dakbedekking op de grond gemakkelijk opgepakt en verplaatst kan worden, van bijvoorbeeld de opslag naar de ladderlift. 16

De lichamelijke belasting bij het opperen met de ladderlift is enigszins vergelijkbaar met die bij het opperen met de kraan of dakgiraf, mits de ladderlift met knikmogelijkheid ook over de nok heen kan. Bij een ladderlift met een dubbele knikmogelijkheid

kunnen ook mansarde daken goed bereikt worden. Toch zal men meer lopen met de dakbedekking, omdat het verplaatsen van de ladderlift tijdrovend is. Dakpannen kunnen zeer goed mechanisch het dak op worden getransporteerd. Als ze daarbij meteen over het dakvlak worden verdeeld, scheelt dat veel lopen, tillen en dragen over het dak. Het best worden de pannen over het dakvlak verdeeld met de dakpannencassette. De dakpannencassette is een aan een kraan op te hangen lange bak met vakverdeling. In elk van de acht vakken kunnen twaalf pannen worden geplaatst. De dakpannencassette kan op de grond worden geladen en op het dak geleegd. Een mechanische evenaar tussen cassette en kraan zorgt ervoor dat de cassette op de grond horizontaal en boven evenwijdig aan het dakvlak komt te hangen. De pannen kunnen zo in afgemeten bosjes over het dak verdeeld worden, zonder dat er met pannen gelopen hoeft te worden. Deze werkmethoden zullen alleen bij grotere daken bedrijfseconomisch rendabel zijn. Het enige ergonomische nadeel van deze wijzen van mechanisch opperen is dat de werkzaamheden nogal eenzijdig kunnen worden. Opperen met de bouwlift vergt van alle mechanische oppermethoden de grootste lichamelijke belasting, omdat de dakbedekking daarmee slechts tot de goot getransporteerd kan worden. Bij kleinere rietdekkersprojecten is een mechanisch transportmiddel niet echt noodzakelijk, mits er niet meer dan vier bossen riet tegelijk gedragen worden.

Mechanisch opperen Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, fabrikant, dakdekker Randvoorwaarden

– Bewegende delen moeten afgeschermd zijn. – Kooiconstructie/opstaande randen om platform bij ladderlift. – (Ladder)lift duidelijk markeren zodat geen personen onder de lift doorlopen. – Gebruik bij heffen en hijsen geschikte klemmen. Randvoorwaarden dakpannencassette

– Aanwezigheid van kraan met geschikte ophanging/hijsjuk of evenaar die instelling op juiste dakhoek mogelijk maakt. – Lengte cassette zodanig dat deze bij steunen op het dak altijd op een gording steunt (> 3 meter breed). Randvoorwaarden ladderlift met knikmogelijkheid

– Bewegende delen moeten afgeschermd zijn. – Kooiconstructie/opstaande wegklapbare randen om platform. Toepassing

Bij opperen van dakbedekking naar/op het dak Rendement

Sneller werken, minder afval/verpakkingsmateriaal van het dak Arbo-effect veiligheid: minder sjouwen bij opperen Arbo-effect lichamelijk belasting: ++(+) Zie pagina 9

17

6

Werken met dakstoel, daklorrie, daksteiger, dakbak of dakzak

18

Op een hellend dak kun je niet goed staan en weinig neerleggen, want materiaal of gereedschappen vallen al snel naar beneden. Een horizontaal werkvlak als een dakstoel, daksteiger of dakbak is nodig om goed te kunnen werken en om gereedschap of materialen op te leggen. Een emmer met een touw aan een haak (om achter een panlat te hangen) is een eenvoudig alternatief om gereedschap in te leggen. Een dakstoel kan ook eenvoudig aan enkele panlatten vastgezet worden, indien dit constructief verantwoord plaatsvindt. De dakzak gaat uit van hetzelfde principe en kan gebruikt worden voor het verzamelen van afval. De daklorrie is een horizontaal vlak dat ook horizontaal over het dak kan rijden bij het opperen van pannen. De dakbak is een lorrie met randopbouw. De daksteiger bestaat uit twee of meer dakstoelen met een steigerbrug daartussen, voorzien van een dubbele leuning. Er bestaat ook een in hellingshoek verstelbare daksteiger die met wielen beweegbaar is. De steiger kan vanaf de laagste positie of vanaf het werkbordes omhoog gebracht worden.

Dakbak

Werken met dakstoel, daklorrie, daksteiger, dakbak of dakzak Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Randvoorwaarden

– Vlak instelbaar op iedere dakhelling. – Handgrepen voor verplaatsen aanwezig. – Lichtgewicht uitvoering. – Aanwezigheid van systeem voor hoger/lager instellen vanaf de goot en handgrepen voor verplaatsen. Toepassing

Bij de meeste soorten dakbedekking leggen, daklorrie alleen bij dakpannen leggen op brede daken; daksteiger voornamelijk bij leidekken. Rendement

Gereedschap en materialen gemakkelijker bij de hand Arbo-effect lichamelijke belasting bij het opperen: +++ Arbo-effect lichamelijke belasting bij het leggen van dakbedekking: +++ Zie pagina 9

Daklorrie

Daksteiger

7

Gebruik dakladder

Een dakladder kan in de goot geplaatst worden, mits de constructie dit toelaat. Maar het afhangen aan de nok of aan een haak is ook vaak handig. Door het werken met de dakladder kan er veiliger op het dak gelopen worden en kan er in een betere werkhouding gewerkt worden. Naast de houten dakladders zijn ook ladders verkrijgbaar in rubber uitvoering die de vorm van de ondergrond aannemen. Dakladders met enigszins gebogen treden geven de voeten van de dakdekker meer steun, omdat er meer ruimte is voor de voorvoet.

Gebruik dakladder Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Randvoorwaarden

Licht van gewicht, geen scherpe kanten, stevig Toepassing

Bij (uit)lopen op hellend dak en dakdekken Rendement

Gemakkelijker en sneller lopen, beter staand werken (bijvoorbeeld bij zagen) Arbo-effect veiligheid: meer steun bij het lopen op het dak Arbo-effect lichamelijke belasting: ++ Zie pagina 9

19

8

Gebruik lichtere golfplaten en dakpanelementen

Het opperen en leggen van de zware golfplaten is zwaar werk. Golfplaten van vezelcement zijn het zwaarst, platen van polyethyleen zijn iets lichter, maar platen van polycarbonaat zijn aanzienlijk lichter. Het maximale aanbevolen gewicht voor golfplaten die handmatig verwerkt moeten worden, is 8 kg per plaat. Deze platen zijn daardoor zonder overbelasting te verwerken, mits men er niet te veel op elkaar stapelt bij het opperen. Ook voor de metalen dakpanelementen zijn er alternatieve lichte materialen in de vorm van lichtmetalen geïsoleerde dakpanplaten (5 kg/m 2). Gebruik lichtere golfplaten en dakpanelementen Oplossing(en) door

Ontwerper, dakdekkersbedrijf, dakdekker 20

Randvoorwaarden

Lichter alternatief moet minstens dezelfde kwaliteit

9

Kantelbare platenwagen

Golfplaten kunnen door gebruik van een kantelbare platenwagen gemakkelijk getransporteerd worden en zonder moeite in de horizontale stand worden gedraaid om de plaat te verzagen. De platenwagen is uitgerust met twee grote luchtbanden om transport op een ongelijke ondergrond mogelijk te maken. Bij gebruik van de platenwagen als werktafel kunnen extra poten uitgeklapt worden voor de stabiliteit.

bezitten Toepassing

Kantelbare platenwagen

Bij dekken met golfplaten en metalen dakpanelementen

Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Rendement

Sneller werken

Randvoorwaarden

Geen Arbo-effect lichamelijke belasting: +++ Zie pagina 9

Toepassing

Bij zagen in golfplaten Rendement

Beter staand werken Arbo-effect lichamelijke belasting: Zie pagina 9

10

Gebruik glijplank

De glijplank is een eenvoudig en handig hulpmiddel bij steile daken om pannen die over de nok verplaatst moeten worden, naar beneden te laten glijden. De plank mag alleen gebruikt worden voor één pan tegelijk. Anders wordt de klap op de hand en de pols van de dakdekker te groot. Doordat er minder over het dak gelopen hoeft te worden is het werk ook veiliger.

Gebruik glijplank Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Randvoorwaarden

Eén pan tegelijk Toepassing

Alleen bij over de nok transporteren van pannen bij steile daken Rendement

Het werk kan sneller uitgevoerd worden Arbo-effect veiligheid: minder lopen op dak Arbo-effect lichamelijke belasting: ++ Zie pagina 9

21

11

Gebruik zelfborende golfplaatbevestigers

12

Pneumatisch of elektrisch bewerken van dakpanelementen en golfplaten

Het voorboren van golfplaten gebeurt in een belastende werkhouding. Door bij het bevestigen van zelfborende schroeven gebruik te maken, is het niet langer nodig de golfplaten voor te boren. De zelfborende bevestigers zijn voorzien van sluitringen. De schroeven kunnen op elke gewenste plaats door de golfplaat in het dak vastgezet worden. Het systeem is niet toepasbaar bij vezelcementplaten, maar alleen bij kunststofgolfplaten.

Het in een slechte werkhouding knippen en buigen van metalen dakpanelementen kan vergemakkelijkt worden, door een pneumatische of elektrische kniptang en buigmachine te gebruiken. Ook bij het knippen/zagen in golfplaten kan een elektrische knipschaar handig zijn. Op het dak is het gemakkelijker en veiliger om te werken met accuaangedreven machines, omdat deze geen slangen of snoeren hebben.

Gebruik zelfborende golfplaatbevestigers

Pneumatisch of elektrisch bewerken van dakpanelementen en golfplaten

Oplossing(en) door

Ontwerper, dakdekkersbedrijf, dakdekker

Oplossing(en) door

Dakdekkersbedrijf, dakdekker Randvoorwaarden

Golfplaten van kunststof

Randvoorwaarden

Bij pneumatische machine is een compressor nodig 22

Toepassing

Bij bevestigen van golfplaten op het dak

Toepassing

Bij knippen en buigen van golfplaten en metalen Rendement

dakpanelementen

Sneller bevestigen zonder voorboren Rendement

Arbo-effect lichamelijke belasting: +

Sneller knippen en buigen

Zie pagina 9

Arbo-effect lichamelijke belasting: + Zie pagina 9

Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen

Bij het dakdekken ontstaan vele vormen van belasting zoals fysieke belasting, onveiligheid, stof, lawaai en klimaatinvloeden. Niet alle bronnen van deze belastingen kunnen altijd afdoende aangepakt worden, zodat de volgende persoonlijke beschermingsmiddelen nodig blijven: – Bouwhelm: zoals ook elders in de bouw is de bouwhelm een noodzakelijke hoofdbescherming indien binnen het hijsbereik van de kraan wordt gewerkt, of de kans bestaat getroffen te worden door vallende voorwerpen. – Schoenen voor dakdekkers moeten aan hoge eisen voldoen. Ze moeten voldoende steun geven en duurzaam zijn. Halfhoge of hoge veiligheidsschoenen van het type S3 (stalen neus, stalen zool, kerfvastheid bovenleer, slip-, zuur- en oliebestendigheid) zijn nodig en voldoen goed. – Kniebeschermers bij geknield werken; tegenwoordig zijn er goede kniebeschermers die in houders in de overall geplaatst kunnen worden. Hierdoor wordt het gebruik aanmerkelijk vergemakkelijkt. – Stoffilters bieden bescherming tegen stof bij het slopen van oude daken en bij zagen en slijpen van golfplaten, dak- en leipannen en dakpanelementen. Ondanks het feit dat de stofbelasting bij dakdekkers niet al te groot is, is bij langdurig zagen of slijpen en bij kwarts een P3-filter/masker nodig. Tevens moet men bij het slopen attent zijn op de aanwezigheid van asbest in asbestcementleien. Voor werkzaamheden waarbij asbest kan vrijkomen gelden strikte regels. Asbest en asbesthoudende materialen mogen alleen worden verwijderd door bedrijven die in het bezit zijn van een KOMO-procescertificaat asbestverwijdering. – Bescherming bij gebruik van geïmpregneerd hout: indien het hout voorzien is van een KOMO-keur is

–

–

– – – –

het impregneermiddel voldoende gefixeerd. Bij bewerking is wel een P3-stoffilter noodzakelijk. Bescherming voor schimmels in riet die ontstekingsreacties van de huid en andere gezondheidseffecten veroorzaken zoals hoest en neusbloedingen. Schimmelvorming kan voorkomen worden door voor droge opslag van het riet te zorgen. Indien schimmelvorming met gezondheidsschade aan de orde is, is een P3-filter/masker nodig. Oordoppen of oorkappen bieden bescherming tegen lawaai bij het zagen of slijpen van dakpannen. Ademende en waterdichte kleding bij slecht en koud weer, broek in tuinbroekuitvoering. Handschoenen bij het uitlopen en leggen van de dakbedekking. Veiligheidsbril bij zagen en slijpen. Zonnebrandcrème bij werken in de zon.

23

24

Overige arborisico’s Gevaarlijke stoffen

Stof

Bij dakwerkzaamheden wordt soms gewerkt met lood en met zink. Bij bewerkingen zoals knippen en snijden ontstaat geen gezondheidsrisico. Maar bij bewerkingen waarbij fijn stof vrijkomt of damp (solderen), kan voor de gezondheid schadelijke stof of damp worden ingeademd. In het oude hout en ook in het daarop aanwezige stof, kunnen resten van houtconserveermiddelen aanwezig zijn, mogelijk ook middelen die in het verleden werden toegepast maar inmiddels niet meer mogen worden gebruikt. Ook kunnen asbestresten aanwezig zijn indien platen of rookkanalen van asbestcement op het dak aanwezig zijn geweest.

Bij onderhoud en renovatie komt bij het verwijderen van de oude dakbedekking, of bij het herstellen daarvan, stof vrij. Dit stof bestaat ten dele of grotendeels uit organisch materiaal. Het stof werkt irriterend op ogen en luchtwegen. Bij pannendaken kunnen resten aanwezig zijn van vogelnesten. Bij stof met resten van vogelnesten of vogeluitwerpselen is het mogelijk dat werknemers die daarvoor (over)gevoelig zijn, een allergische reactie vertonen, zoals soms ook voorkomt bij duivenhouders. Dat leidt tot ‘verkoudheids’klachten en tot benauwdheid. Het stof komt vrij bij verwijderen van stof en gruis van het dak, of bij het vastslaan van panlatten waarbij het stof uit het hout of uit kieren vrijkomt.

Bij verwijderen van riet of bij onderhoud aan rieten daken komt, indien het riet droog is, erg veel stof vrij. Het is te verwachten dat de grenswaarde voor hinderlijk stof ver wordt overschreden. In dit organische stof kunnen schimmels of andere schadelijke stoffen aanwezig zijn. Inademen van die stoffen kan tot longaandoeningen leiden. Het kan een acute reactie zijn (hoesten en benauwdheid), maar bij jarenlange blootstelling is ook een chronische (blijvende) aantasting van de luchtwegen of de longen mogelijk. Schimmels groeien goed in een vochtige, of afwisselend vochtige en droge omgeving. Het is te verwachten dat ze in het riet op een rieten dak aanwezig zullen zijn en mogelijk ook in nieuw riet. Aanbevelingen: – Het werk zo indelen dat stofvorming zoveel mogelijk wordt beperkt en dat het aantal werknemers dat wordt blootgesteld zo gering mogelijk is. – Waar mogelijk stof verwijderen door zuigen en niet door vegen. – Ademhalingsbescherming – In het werkoverleg aandacht besteden aan de risico’s van stof. – Voor werknemers met klachten over benauwdheid of ‘verkoudheid’ samenhangend met het werk, zoeken naar andere taken of naar een andere wijze van uitvoering van taken, waarbij de klachten niet meer optreden. Kwartsstof

Bij het bewerken van materialen waarin kwarts aanwezig is zoals pannen en leien, komt kwartsbevattend stof vrij. Fijn kwartsbevattend stof is schadelijk voor de longen en jarenlang inademen van te hoge concentraties kan de longen aantasten en mogelijk ook longkanker veroorzaken. Bij het merendeel van de werkzaamheden op het dak is de concentratie kwartsstof heel laag. Bij het zagen (zonder watertoevoer) of doorslijpen zijn echter kortdurend concentraties mogelijk die de grenswaarde overschrijden. Vooral bij ingewikkelde dakvormen kan de daggemiddelde grenswaarde ver worden overschreden. Aanbeveling: Gebruik voor het op maat maken van pannen een steen- of pannenzaag met watertoevoer, of een slijptol met stofafzuiging.

Geluid

Hoge geluidniveaus komen voor bij het werken met apparaten zoals een boormachine, elektrische zaag, steenzaag, niet- en spijkerpistolen en schiethamer. Dat geldt echter ook voor het slaan met een hamer. De grens van schadelijk geluid wordt daarbij ver overschreden en bij onvoldoende bescherming is er kans op gehoorschade. 25

Aanbevelingen: – Probeer lawaai zoveel mogelijk te vermijden. – Een goede maatvoering voorkomt lawaaiige bewerkingen op de werkplek. – Kies bij de aanschaf van apparatuur voor types die zijn voorzien van geluidsdemping. – Het treffen van maatregelen en ook het dragen van gehoorbescherming is wettelijk verplicht bij geluidsniveaus boven 85 dB(A).

Trillingen

Blootstelling aan hand/armtrillingen vindt plaats bij het werken met apparaten zoals een boormachine, elektrische schroevendraaier, elektrische zaag, niet- en spijkerpistolen en schiethamer. Hand/armtrillingen kunnen leiden tot gezondheidseffecten zoals ‘dode vingers’ en gewrichtsaandoeningen. Aanbevelingen: – Om gezondheidseffecten te voorkomen is het raadzaam niet langer dan een tot twee uur over de gehele dag met dit soort apparatuur te werken. – Wissel elkaar zonodig af. – Kies bij de aanschaf van deze apparatuur voor types die zijn voorzien van trillingsdemping. Klimaat

26

Bij werk op het dak wordt men blootgesteld aan weer en wind. Slechte weersomstandigheden in combinatie met kleding die onvoldoende bescherming biedt, leiden tot een grotere kans op gezondheidsklachten. Warm weer in combinatie met zon en weinig wind kan bij zwaar werk leiden tot hittebelasting. Harde wind kan leiden tot ongevallen door vallen ten gevolge van uit balans raken of door van het dak waaiende materialen. Door regen, sneeuw, ijzel of aanvriezen kunnen daken glad worden, waardoor de kans op uitglijden toeneemt. In het Arbouw-advies ‘Werken in de winter’ wordt aangegeven welke maatregelen getroffen kunnen worden, om werknemers in de bouw tegen slechte weersinvloeden te beschermen.

Aanbevelingen: – Maak afspraken over werken bij wind, koude en regen. Bepaal wanneer er wel en wanneer er niet wordt gewerkt. Spreek af welke beschermende maatregelen worden genomen. – Bij warm en zonnig weer in combinatie met zwaar werk regelmatig korte pauzes inlassen en veel drinken. – Maak afspraken over de maximale windkracht waarbij nog mag worden gewerkt. Ga daarbij niet alleen uit van de standaard richtlijnen, maar houdt ook rekening met andere factoren zoals de hoogte van het dak, de windgevoeligheid van te verwerken materialen, de verwachte hogere windkracht in bepaalde gebieden, zoals langs de kust of in de omgeving van hoge gebouwen. – In de zomerperiode is bij zonnig weer bescherming nodig tegen zonlicht. Vooral de sterk aan de zon blootgestelde lichaamsdelen zoals gelaat en nek, moeten worden beschermd, bijvoorbeeld met een klep of een helm met een nekflap en worden ingesmeerd met een beschermende crème.

Toekomst

De meeste van de in dit A-blad gegeven oplossingen kunnen direct toegepast worden. Het verdient aanbeveling dat de branche samen met de toeleverende industrie blijft zoeken naar betere werkmethoden. Nieuwe oplossingen zijn in de toekomst mogelijk om het dakdekken verder te verbeteren. Voorbeelden zijn: – Werken met beloopbare dakpannen. Door het aanbrengen van ‘schoenen’ of klimijzers ontstaat een beloopbaar dak. Dit wordt bijvoorbeeld in Duitsland al veel toegepast. – Werken onder een overkapping die over het gehele bouwproject gebouwd wordt. Zo’n overkapping beschermt dakdekkers en de andere bouwvakkers tegen ongewenste weersinvloeden. Bij een overkapping dient mechanisch transport mogelijk te blijven. – Het takenpakket van de dakdekkers uitbreiden. Bij het pannenleggen kunnen bijvoorbeeld naast het leggen van pannen ook dakkapellen gebouwd worden, goten aangelegd worden en schoorstenen gemetseld worden. Deze taken zijn reeds in de opleidingen tot dakdekker opgenomen. 27

E

Er zijn in dit A-blad veel punten genoemd die de gezondheid en de veiligheid bij het werk positief kunnen beïnvloeden. Indien de hele branche zich hieraan houdt zou er al veel zijn bereikt. Toch kan en moet er volgens de Arbowet en -regelgeving nog meer gebeuren.

28

5 Zorgen voor goede arbeidsomstandigheden Risico’s inventariseren en evalueren: de ABRIE-bouw

Alle bedrijven in Nederland, groot en klein, zijn verplicht na te gaan welke risico’s hun werknemers lopen bij het werk. Als er zaken niet in orde zijn zoals te zwaar tillen, blootstelling aan schadelijke stoffen of aan te hoge geluidsniveaus, dan dienen maatregelen te worden genomen. Om aan deze verplichting te voldoen is een instrument ontwikkeld, de Algemene Bedrijfsverkenning & Risico-Inventarisatie en -Evaluatie in de bouwnijverheid, de ABRIE-bouw. Daarmee kan op een eenvoudige wijze inzicht worden verkregen in de arborisico’s van een bedrijf.

Arbobesluit afdeling bouwplaatsen

Op grond van het Arbobesluit (afdeling bouwplaatsen) moet al in de ontwerpfase van een bouwproject rekening worden gehouden met de gezondheid en veiligheid van de werknemers op de bouwplaats. Alle betrokken partijen moeten er door een goede coördinatie en samenwerking voor zorgen dat er veilig en gezond wordt gewerkt. Bij grote en/of risicovolle projecten moet een veiligheids- en gezondheidsplan worden opgesteld. Tevens moet een ‘coördinator ontwerpfase’ worden benoemd door de opdrachtgever en een ‘coördinator uitvoeringsfase’ door een van de aannemers. Meestal zal dit de bouwkundig-aannemer zijn. Onder- of nevenaannemers zijn verplicht de aanwijzingen van deze ‘coördinator uitvoeringsfase’ op te volgen. De coördinator zal onder meer vragen naar de verhoogde risico’s bij het werk en naar de maatregelen die zijn getroffen ter bescherming van werknemers en derden. Beoordeeld moet worden of de maatregelen, zoals die zijn vastgelegd in het kader van de risicoinventarisatie en -evaluatie in het bedrijf, ook voor het project doeltreffend zijn en/of aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn.

Opleiding, voorlichting en instructie

Vakbekwaamheid bevordert veilig, gezond en efficiënt werken. Een goede opleiding is dan ook van groot belang. Ontwikkeling van nieuwe werkmethoden maakt het regelmatig opfrissen van kennis en vakbekwaamheid noodzakelijk. Het is bovendien verplicht op grond van de Arbeidsomstandighedenwet. Goede voorlichting en instructie zijn een vereiste. Vaak wordt die verstrekt door de voorman, de uitvoerder of door een ervaren werknemer. Zij kunnen de nieuwkomers wegwijs maken en wijzen op het belang van veilig en gezond werken. Belangrijke uitgangspunten bij het toepassen van de juiste tiltechnieken en werkmethoden zijn: – Til zo weinig mogelijk, gebruik zoveel mogelijk hulpmiddelen. – Til liever twee keer een enkele zware golfplaat dan twee platen tegelijk. – Til niet meer dan vier bossen riet, vier dakpanelementen, vier betonpannen of zes keramische pannen in een keer (maximaal 18 kg). – Ga recht voor de last staan, til nooit met gedraaide rug.

– Houd de pannen zo dicht mogelijk tegen het lichaam, voorkom reiken. – Til rustig, niet met een ruk. – Til zwaarder materieel met zijn tweeën. – Kijk uit voor obstakels en gladde ondergrond. – Zorg voor een goede lichamelijke conditie. – Volg een door Arbouw erkende cursus ergonomisch werken. – Wissel tilwerk af met ander werk dat niet of minder belastend is voor de rug. – Gebruik pauzes om te rusten. – Bespreek problematische tilsituaties in het werkoverleg. Relevante opleidingen voor dakdekkers worden gegeven door de Stichting Opleiding Hellende Daken in samenwerking met Bouwradius, de Vakfederatie Rietdekkers in samenwerking met BDA Opleidingen, de Nederlandse Vereniging van Leidekkers in samenwerking met de Stichting Beroepsopleidingen Dakbedekkingsbranche (SBD) en Arbouw.

29

Bedrijfshulpverlening

De werkgever is verplicht om een aantal bedrijfshulpverleners in dienst te hebben die kunnen optreden in noodsituaties. De wet schrijft voor dat de werkgever de bedrijfshulpverlening moet organiseren op het gebied van EHBO, brandbestrijding, ontruiming en het begeleiden van professionele hulpverleningsdiensten als brandweer en ambulancediensten. De aanwezigheid van deskundige, gediplomeerde bedrijfshulpverleners op de bouwplaats is gewenst. Daarnaast is een planmatige aanpak van een bedrijfshulpverleningsplan specifiek voor de (bouw)locatie onmisbaar. Werknemers moeten op de hoogte zijn van de inhoud van dit plan en moeten weten wat ze in noodgevallen moeten doen. Een EHBO-trommel moet op een bij iedereen bekende plaats in de directe nabijheid van het werk aanwezig zijn.

Taakinstructie en werkoverleg

30

Een taakinstructie is het in teamverband doornemen van het werk waar men straks samen aan gaat beginnen. Zo'n bespreking kan bijvoorbeeld plaatsvinden voor aanvang van het werk. In deze bespreking zal men ook moeten letten op gezond en veilig werken. Naast taakinstructie kan ook het werkoverleg bijdragen tot betere arbeidsomstandigheden. Met het werkoverleg wordt een vorm van bespreking bedoeld waarbij de betrokken medewerkers problemen aangeven die vaak voorkomen en bespreken hoe deze opgelost kunnen worden. Voorbeelden van zaken die in het werkoverleg naar voren kunnen komen zijn: planningen, de soorten en kwaliteiten van gereedschappen en de hulpmiddelen, hoe te werken met nieuwe methoden, de kwaliteit van materialen.

Bedrijfsgezondheidszorg

Op grond van de van toepassing zijnde CAO’s hebben werknemers recht op het zogenoemde ‘individugerichte pakket preventiezorg’. Arbouw heeft afspraken gemaakt met een groot aantal arbodiensten over de uitvoering van deze bedrijfsgezondheidszorg. Het bij de CAO afgesproken individugerichte pakket preventiezorg bestaat uit: – Intredekeuring (IK) – Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek (PAGO) – Gericht Periodiek Onderzoek (GPO) – Arbo-spreekuur – Vervolgactiviteiten Er hoeft hiervoor geen contract met een arbodienst te worden afgesloten. Het GPO is een periodiek onderzoek gericht op beroepen en werkzaamheden waaraan bijzondere gezondheids- en veiligheidsrisico’s zijn verbonden. Voor uitvoerders is het ‘GPO Uitvoerders’ van toepassing. Voor werknemers die asbesthoudende materialen verwijderen, is het ‘GPO Asbest’ van toepassing. Overigens mogen asbest en asbesthoudende materialen alleen worden verwijderd door bedrijven die in het bezit zijn van een KOMO-procescertificaat asbestverwijdering. Werknemers kunnen bij de arbodienst terecht als zij gezondheidsklachten hebben die samenhangen met het werk. Vervolgens kan de arbodienst helpen om in samenspraak met de werkgever of de uitvoerder tot oplossingen te komen.

Tenslotte

Dit A-blad biedt een groot aantal concrete maatregelen waarmee het werk gezonder, veiliger en lichter kan worden uitgevoerd. Bij Arbouw en de werkgevers- en werknemersorganisaties kunt u altijd terecht voor informatie en advies.

6 Informatie

31

Literatuur

– Arbeidsomstandigheden bij het dekken van hellende daken met pannen, Arbouw, 1997 Deel 1: Risico-inventarisatie en -evaluatie fysieke belasting bij het dekken van hellende daken met pannen Deel 2: Beoordeling veiligheid en overige arborisico’s bij het dekken van hellende daken met pannen – A-blad Tillen, Arbouw, 1994 – A-blad Steigerelementen, Arbouw, 1997 – A-blad Kappen (dakplaten, dakelementen, scharnierkappen), Arbouw, 1999

– Arbouw-advies voor de bouwnijverheid ‘Werken in de winter’ – Arbouw-advies voor de bouwnijverheid ‘Hygiënische voorzieningen op de bouwplaats’ – Risico-inventarisatie en -evaluatie fysieke belasting bij het dekken van daken met riet, lei, golfplaten en metalen dakpanelementen, Arbouw, 1999 – Koopwijzer Persoonlijke Beschermingsmiddelen, Arbouw, 1999 – Handboek Arbeidsmiddelen voor de bouwnijverheid, Arbouw, 1999

Adressen Arbouw

Postbus 8114 1005 AC Amsterdam Telefoon (020) 580 55 80 Fax (020) 580 55 55 E-mail [email protected] Internet www.arbouw.nl AVBB

Postbus 90603 2509 LP Den Haag Telefoon (070) 328 62 00 Fax (070) 324 49 00 E-mail [email protected] Internet www.avbb.nl Bouw- en Houtbond FNV

Postbus 520 3440 AM Woerden Telefoon (0348) 57 59 11 Fax (0348) 42 36 10 E-mail [email protected] Internet www.bhbfnv.nl 32

Het Hellende Dak

Waterveste 1A 3992 DB Houten Telefoon (030) 634 34 54 Fax (030) 634 20 40 E-mail [email protected] Hout- en Bouwbond CNV

Oude Haven 1 2984 KT Odijk Telefoon (030) 659 77 11 Fax (030) 657 11 01 E-mail [email protected] Internet www.cnv.nl Nederlandse Vereniging van Leidekkers

Nijverheidsweg 3 7161 AA Neede Telefoon (0545) 29 22 17 Fax (0545) 29 22 19

NVOB

Postbus 320 3740 AH Baarn Telefoon (035) 54 27 911 Fax (035) 54 11 044 E-mail [email protected] Internet www.nvob.nl Vakfederatie Rietdekkers

Van Oldenbarneveldtstraat 69 3862 SG Nijkerk Telefoon (033) 246 44 50 Fax (033) 245 39 66 E-mail [email protected] Internet www.riet.com BDA Opleidingen

Postbus 389 4200 AJ Gorinchem Telefoon (0183) 66 96 16 Fax (0183) 63 06 30 E-mail [email protected] Bouwradius

Postbus 3011 2700 KG Zoetermeer Telefoon (079) 368 58 48 Fax (079) 362 00 06 E-mail [email protected] Internet www.bouwradius.nl Nederlands Normalisatie Instituut

Postbus 5059 2600 GB Delft Telefoon (015) 269 03 90 Fax (015) 269 01 90 E-mail [email protected] Internet www.nni.nl SDU

Postbus 20014 2500 EA Den Haag Telefoon (070) 378 98 80 Fax (070) 378 97 83 E-mail [email protected] Internet www.sdu.nl

Stichting Beroepsopleidingen

Stichting Opleiding Hellende Daken

Dakbedekkingsbranche

Postbus 234 5670 AE Nuenen Telefoon (040) 290 79 69 Fax (040) 290 79 39 E-mail [email protected]

Groningenhaven 4 3433 PE Nieuwegein Telefoon (030) 606 21 12 Fax (030) 606 15 69 E-mail [email protected] Stichting Bouwresearch

Postbus 1819 3000 BV Rotterdam Telefoon (010) 206 59 59 Fax (010) 413 01 75 E-mail [email protected] Internet www.sbr.nl

Productie

Arbouw, Amsterdam Layout/lithografie

Beijlsmit Prepress BV, Amsterdam Fotografie

Dick Vader, Amstelveen Weijers Eikhout BV Vakfederatie Rietdekkers Verkoelen Weert BV S. Vernooy Druk

Drukkerij De Meer VOF, Diemen

Voor vragen over arbeidsomstandigheden: Informatielijn 0900 – 202 53 12 (ƒ 0,44 per minuut) Internet www.arbouw.nl Voor bestellingen van brochures en folders: Fax (020) 580 55 55 E-mail [email protected] Van elk A-blad is apart een samenvatting met de afspraken beschikbaar.

Arbouw La Guardiaweg 4 1043 DG Amsterdam Postbus 8114 1005 AC Amsterdam Telefoon (020) 580 55 80 Telefax (020) 580 55 55 Internet: www.arbouw.nl E-mail: [email protected]

ARB 0661 00/02

ƒ 12,50