(h)eerlijke erwtensoep! Maak van gezond eten een feest! Moerman-klassieker: ZOEK EEN DOKTER DIE NAAR JE LUISTERT. (met nieuw MMV-kookboek)

Uitzicht

UITGAVE VAN MMV #10 2015 JAARGANG 42

GEZOND ACTIEF – NATUURLIJK BETER

Maak van gezond eten een feest! (met nieuw MMV-kookboek) Gerda Schapers (67)

‘ZOEK EEN DOKTER DIE NAAR JE LUISTERT’

: r e k e i s s a l k n a Moerm

e k j i l r e e ) (h ensoep! erwt

In dit nummer

Vitamine D / Levertraanolie Vitamine D is een in vet oplosbare vitamine die ofwel via de voeding, dan wel door het lichaam kan worden geproduceerd als zonlicht op de huid valt. Mensen die te weinig zonlicht krijgen kiezen vaak voor het aanvullen van vitamine D. Vitamine D is essentieel voor gezonde botten en tanden en wordt ook belangrijk geacht voor een gezond immuunsysteem. Vitamine D draagt ook bij tot de instandhouding van een normale werking van de spieren en speelt een rol in het celdelingsproces.

redactioneel

5

Wensen en plannen

Gerda (67) gooide haar leefstijl compleet om

10  Familieopstellingen Maken onbewuste patronen voelbaar 15 Marlie’s Boekenhoek 18 Peter Gøtzsche ‘Vertrouw uw dokter, maar niet zijn medicijnen’

22

Makers MMV-kookboek: ‘Gezond eten is lekker!’

180c

Voor € 21,60

24 Actueel: agenda 25 Regiobijeenkomst: volle bak in Vught 26 MMV-ledendag: ‘Vertel uw arts over uw complementaire behandelingen’

En verder

120vc

Voor € 26,55

Vitamine D3 4.000ie (100mcg), 120 vc

Levertraanolie 1000mg, 180c

04 Kastanje 09 Column: in de media 13 Lijf & Leden: Eefje 16 Recepten 25 Column Gert Schuitemaker 27 Kruidentuin: IJslands mos 28 Vraag & Antwoord

27

December is bij uitstek de maand waarin we achterom kijken. Het jaar dat bijna voltooid verleden tijd is nog even de revue laten passeren. Wat bracht het en wat bracht het niet? We weten immers wel hoe we een nieuw jaar binnengaan, maar niet hoe dat verloopt en hoe we er in het volgende grensgebied van oud en nieuw zullen voorstaan. Werden de ‘beste wensen’ die we elkaar aanreikten vervuld, of juist niet? De balans van 2015 mag u zelf opmaken. We hebben wensen en maken plannen. Persoonlijk, maar ook als MMV. Waar staan we, waar willen we heen en hoe bereiken we dat? Daar is MMV druk mee geweest in 2015. Er is veel werk verzet, er zijn plannen gerealiseerd, maar er is nog meer dan genoeg te doen om van MMV die slagvaardige vereniging te maken die ze graag wil zijn. In de stellingen bij het proefschrift van een onlangs gepromoveerd toekomstig internist trof ik deze aan: ‘De beste oplossingen vind je als je van de gebaande paden afwijkt’. Zo, die zit! In alle bescheidenheid, daar zijn we al decennialang mee bezig en daar gaan we ook in 2016 mee door.

…MMV als goed doel voor een gift…

December, het jaarlijkse ijkpunt van wensen en plannen. MMV heeft ook voor het nieuwe jaar meer dan genoeg wensen en plannen. Ze hebben bij het realiseren één ding gemeen: ze kosten allemaal geld. Nee, ik ga niet aan fondswerving doen. Daar zijn anderen stukken beter in. Maar omdat december óók de maand is waarin de giftenstroom doorgaans ruim vloeit (vanwege de fiscale aftrekbaarheid) waag ik het toch u te wijzen op MMV als goed doel voor een gift. Ga naar www.mmv.nl en u vindt op elke pagina rechts bovenin de knop ‘doneren’. Makkelijker kunnen we het niet maken. Ik sluit af met het belangrijkste: fijne feestdagen en een zo gezond mogelijk 2016.

Cor van Groningen hoofdredacteur

www.hb08.nl

Uitzicht

3

interview vitamine c 50 mg

kalium 600 mg

fosfor 90 mg mag 45 mnesium g

vet g 2,7

vitami 1,2 mgne e

water 54 g ten iden a r d y r koolh 35 glysaccha po 9 g) n a arv 2 a w (

fo 300lauat g

tamme kastanje

Kastanjes zijn bij uitstek geschikt als je moet aansterken na een ernstige ziekte of medicijnkuur. De kastanje bevat als enige noot namelijk een hoge concentratie vitamine C. Uniek zijn ook de complexe koolhydraten en de verzadigde vetzuren. Daarnaast zitten kastanjes boordevol vitamine B6, thiamine, folaat, mangaan, riboflavine, niacine en pantotheenzuur. De kastanje bevat ook aesculine en aescine: stoffen die de binnenkant van de vaten schoonmaken en zorgen voor de juiste spanning in de aders. Kastanjes kunnen vers, gedroogd, gepoft of gekookt gegeten worden. Ook kunnen kastanjes tot een glutenvrij meel worden vermalen. Kastanjes bestaan - anders dan andere noten - voor vijftig procent uit water. Dat maakt het belangrijk om verse kastanjes in de koelkast te bewaren. De genoemde hoeveelheden gelden per 100 gram rauwe kastanje.

Op pagina 17 vindt u een recept met kastanjes.

4

Uitzicht

rde van de jst: a a sw g in ed vo e d er ov en et Meer w a naar de online voedingsmiddelenli kastanje? Gwww.mmv.nl/voedingsmiddel

‘MIJN BUDDY STELDE VRAGEN WAAR IK ZELF TOEN DE BODEM UIT MIJN BESTAAN WAS GESLAGEN - NIET AAN DACHT’

‘Ikidheenbce easved bmazzel’ Uitzicht

5

>>

Wie: Gerda Schapers (67) Werk: Gerda is opgeleid als onderwijssocioloog, geeft managementtrainingen en schrijft voor het blad Doorgang van de Stichting van Patiënten met Kanker aan het Spijsverteringskanaal (SPKS). Privé: Woont in Ermelo met twee katten Anna en Annika. Gerda is alleenstaand en heeft twee kinderen, een kleinzoon, een stiefkleinzoon en een kleinkind op komst. Ziektegeschiedenis: Diagnose darmkanker stadium IV juli 2010. Zes chemokuren in 2010 en 2011. Darmoperatie zomer 2011. In 2012: Trans Artial Chemo Embolisatie (TACE) van de lever op eigen kosten in Frankfurt. Februari 2013: Radio Emoblisatie als experimentele behandeling bij het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam. Maart 2015; verwijdering deel van de lever. Gerda is op dit moment vrij van kanker en eet grotendeels volgens het Moermandieet.

Met darmkanker stadium IV (‘het ergste stadium’) leidt Gerda Schapers al vijf jaar een normaal leven. Sterker nog: ze is op dit moment zelfs kankervrij dankzij een combinatie van complementaire en experimentele behandelingen die in Nederland nog niet gestandaardiseerd zijn. ‘Zo gezond en bewust als nu heb ik nog nooit geleefd.’ TEKST RINEKE WISMAN BEELD GIJS VERSTEEG

6

Uitzicht

B

ij de ingang van haar huisje in het bos staat een afgebladderd bord met daarop een uitspraak die bij Gerda’s levenshouding past: Don’t take life too seriously, nobody gets out alive anyway. Met eenzelfde nuchterheid benadert ze haar conditie. “Het hoofd chirurgie van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis zei: ‘Mevrouw Schapers, u bent een uniek geval. Van het palliatieve pad bent u wellicht op het curatieve pad terechtgekomen.’” Technisch gezien is er geen kanker meer, maar genezen verklaard is ze ook niet. Haar oncoloog in het Antoniusziekenhuis Utrecht benadrukte dat ze ‘voorlopig’ kankervrij is. In 2010 kreeg Gerda de boodschap dat ze nog hooguit twee jaar te leven had. Er zat een grote tumor in de darm met 28 uitzaaiingen in de lever. Twee dagen na de diagnose onderging ze de eerste chemokuur. “Later dacht ik: daar had ik langer over na willen denken. Hoewel het hielp hoor, want de tumor werd kleiner.” Maar de bijwerkingen waren afschuwelijk. “Ik ontwikkelde een chemobrein. Ik kon niet meer lezen, mijn aandacht niet vasthouden. Mijn persoonlijkheid veranderde; ik werd depressief en zat alleen maar te janken. Bizar om mee te maken, want ik ben een geboren optimist. Ik heb bij wijze van spreken de vrolijkheid uitgevonden”, lacht ze.

Na zes kuren besloot ze daarom te stoppen. Omdat het bloedbeeld goed was, ging de oncoloog akkoord met een wait and see-strategie. Gerda wachtte niet af. Zij las tig boeken over kanker en paste haar leefstijl ten positieve aan.

zevenblad gerust kunnen laten staan. “Heerlijk om te eten. Net als brandnetels, die eet ik ook tegenwoordig.” Overdag last ze om de 25 minuten tien minuten beweegpauze in. “Zo gezond en bewust als nu heb ik nog nooit geleefd.”

Verslaving

Zonder snijden

“Ik heb alles omgegooid”, benadrukt ze. “Ik ben gestopt met roken en drinken, pakjes en zakjes. Ik eet vooral veel groenten en veel fruit, zoveel mogelijk biologisch, en vul dat aan met kwalitatief goede supplementen.” Haar houvast in het begin was het boek Anti Kanker van dr. David Servan- Schreiber gecombineerd met Eten tegen kanker van dr. Richard Beliveau en dr. Denis Gingras, twee Canadese oncologen. Stoppen met roken deed ze zonder boek. “Als je te horen krijgt dat je bijna dood gaat, lukt dat wel”, grinnikt ze. Ze doorbrak haar decennialange gewoonte om roken en drinken - alcohol - standaard te combineren. “Nu drink ik nog één glas rode wijn bij het eten, omdat het mag van Servan Schreiber.” Ook lichamelijk kwam ze in beweging, hoewel ze dat ‘haat’. Ze loopt nu meestal het bos uit en komt drie kwartier terug met haar krant. Daarnaast leeft ze zich in de tuin uit met ‘nutteloos werk’. “Ik pak een knipschaartje en knip gewoon een end weg”, lacht ze. “Sommige mensen zien alleen maar onkruid in mijn tuin. En dan zeg ik: waar dan? Die boterbloemen in het gras zijn toch leuk?” Ook wijst ze deze mensen erop dat ze het

Midden 2011 zag Gerda op de scan dat de uitzaaiingen in de lever kleiner werden. Sommige waren verdwenen. “Mazzel, volgens de oncoloog voor wie evidence based geneeskunde heilig is. Dan heb ik evidence based mazzel, reageerde ik.” Deze verandering leidde tot de mogelijkheid om de tumor uit de darm te snijden. “De tumor was goed operabel en de lymfklieren rondom waren schoon.” Een jaar lang was het rustig. Toen daarna de uitzaaiingen in de lever weer groeiden, stelde de oncoloog een Avastin-kuur (middel dat de groei van bloedvaten naar de tumor blokkeert) voor, maar dat mocht alleen in combinatie met chemotherapie. En die wilde Gerda niet meer. Op zoek naar alternatieven las ze over minimaal invasieve behandelingen in het UMC Utrecht. Opereren zonder snijden (zie kader op pagina 8). Maar met darmkanker, stadium IV, kwam Gerda niet in aanmerking. “Ik was - gek genoeg - niet ziek genoeg. Het is eigenlijk alleen voor mensen die niet tegen chemo kunnen.” Daarom zocht ze haar heil bij een kliniek in het Duitse Frank-

‘Kanker is beroerd; ik wijs mensen graag op het belang van preventie’

Uitzicht

7

>>

>>

in de media TEKST ARJAN VAN LAAR

furt. “Ik kan u niet beter maken, maar wel uw leven verlengen met behoud van kwaliteit’, zei de Duitse professor. Haar oncoloog waarschuwde haar: ‘Dat zijn cowboys, hoor! Wat ze doen, is niet bewezen!’” Maar Gerda ging toch. “Onderzoek alles en behoud het goede, zei mijn moeder altijd.” Ze onderging vier behandelingen, waarna er nog twaalf uitzaaiingen over waren. Op een symposium kwam ze in contact met een arts die patiënten zocht voor een proef met radio-embolisatie, een methode waarbij kleine bolletjes met radioactieve stof in de lever worden gebracht. Die behandeling onderging ze in 2013. Daarna bleef de ziekte tot begin dit jaar stabiel. Toen volgde een operatie waarbij een deel van haar lever wordt weggenomen. Sindsdien is ze dus kankervrij. Voorlopig.

Zorgkosten De behandeling in Duitsland kostte haar een vermogen: 20.000 euro. De verzekeraar weigerde de kosten te betalen. “De behandeling met Avastin in combinatie met chemo zou ongeveer € 8.000,- per maand kosten: dat was wél declarabel. Vaak zit je een half jaar of langer aan deze behandeling vast.” De Belastingdienst accepteerde, na enige uitleg, de kosten wel als aftrekpost. Gerda realiseerde zich dat ze in de toekomst waarschijnlijk weer veel geld nodig zou hebben voor haar eigen zorg. Daarom verkocht ze dit jaar haar huis in Utrecht en verkaste naar een huurwoning van een vriend in Ermelo. “Je leert loslaten”, zegt ze. Of zoals haar dochter zei: ‘Liever een levende moeder in een huurhuis dan een dode moeder in een koophuis.’ Vanaf het begin reflecteerde ze op de vraag waarom uitgerekend zij darmkanker kreeg. “Ik heb de kanker over mezelf afgeroepen, realiseerde ik me. Ik rookte, dronk en aan bewegen had ik een hekel. Veel slapen vond ik ook onzin. Mijn moeder had een café, drinken was normaal in onze familie. Ik drink vanaf mijn 15e. De afgelopen jaren was ik goed voor zeker vier à vijf flessen wijn per week.” Eten deed ze altijd al gezond: geen suiker en zetmeel, maar wel veel slechte vetten. “Ik schoof zo een hele camembert naar binnen!”, schatert ze. “Dat mocht van Montignac.”

8

Uitzicht

“Je moet jezelf geen schuldgevoel aanpraten, zeiden de dokters. Dat deed ik ook niet, maar ik wil er ook niet mijn ogen voor sluiten. Ik wijs mensen graag op het belang van preventie via voeding. Kanker in het spijsverteringskanaal is beroerd en een van de oorzaken is onze leefstijl: laten we in vredesnaam onze omgeving waarschuwen!”

Buddy Toen ze de diagnose kreeg in 2010 had Gerda haar tien jaar oudere zus bij zich. “Maar zij was bijna nog meer overstuur dan ik. Ik dacht: ‘Je bent een schat, maar ik neem jou niet meer mee.” Gerda neemt sindsdien een buddy mee naar ieder consult: André, een vriend met ervaring in de gezondheidszorg. Hij stelt op het juiste moment de juiste vragen, zegt ze. “Is dit de enige optie? Wat zijn de bijverschijnselen? Kan Gerda blijven werken? Vragen waar je zelf in het begin, als de bodem uit je bestaan wordt geslagen - niet aan denkt. Hoeveel kans heeft ze dat de chemo aanslaat?, vroeg hij. 25 procent, antwoordde de oncoloog. Het is echt schieten met hagel, hoor!” Of ze met bijvoorbeeld voeding zelf iets kon doen tegen haar kanker? vroeg ze zelf. “Nee”, zei haar oncoloog meteen. Dat geloofde ze niet. Gerda laat alles wat

Opereren

ze doet - ook complementair - noteren in haar medisch dossier. Ondanks meningsverschillen is de verstandhouding met haar oncoloog ‘uitstekend’. “Ik kan met hem discussiëren, we zijn het niet altijd eens, maar dat geeft niet.” Toen zij hem vertelde dat wiet-thee haar hielp tegen de misselijkheid bij de chemo - en niet de voorgeschreven medicatie - vond ze bij thuiskomst in de mailbox een verantwoord recept. “Hij zei: ‘U bent de eerste die wiet-thee gebruikt.’ Nee, zei ik, maar ik ben waarschijnlijk wel de eerste die het zegt tegen de dokter.” “Kies je eigen pad en zoek een dokter die bereid is naar je te luisteren”, is haar advies aan anderen. “Vaak klagen mensen over hun oncoloog die niet aardig is. Dan zeg ik: waarom blijf je er dan bij? Ik kan toch niet zomaar weglopen?, zeggen ze dan. Nee? Ik zou niet weten waarom niet.” Privé zette Gerda strepen. Ze liet energieslurpende vriendschappen doodbloeden en gaat niet meer naar verjaardagen die ze niet leuk vindt. “Ik wil alleen maar mensen om me heen waar ik energie van krijg. Een paar jaar geleden zei een oncoloog tegen me: ‘Ik zie dat u nog werkt. Waarom gaat u niet genieten van het leven?’ Zo’n gastje van een jaar of dertig... Kom nou! Ik vind mijn werk leuk, daar geniet ik van, en dat blijf ik doen tot ik er bij neer val.”

zonder snijden

De ‘minimaal invasieve’ behandelingen die Gerda onderging zijn nog niet opgenomen in het zorgpakket. Ziekenhuizen experimenteren ermee met eigen financiële middelen. De kern van deze behandelingen is dat met behulp van radiologische technieken als röntgendoorlichting, echo, CT-scan, of MRI, beeldgestuurde behandelingen plaatsvinden via kleine prikgaatjes door de huid (dat heet ‘minimaal invasief ’). De behandelingen kunnen bestaan uit het door de huid aanprikken van een tumor met een naald waarmee de tumor kan worden weggekookt of bevroren (ablatie). Een andere manier is het via een slagader inbrengen van een slangetje (embolisatie). Via dat slangetje kunnen dan chemische cocktails of radioactieve bolletjes naar de tumor worden gebracht. De opname duurt vaak niet langer dan een dag.

R

‘Geluk’spillen

eclame, worden we geacht te weten, is voor een flink deel misleiding. Natuurlijk gaat de zon niet schijnen als we in een Snickers bijten, net zomin worden we gelukkig van een antidepressivum. Hoe doorzichtig en suf het ook mag lijken, reclame werkt. Gelukkig maar dat publieksreclame voor receptmedicijnen in Europa verboden is. Laat mensen die er voor gestudeerd hebben maar beslissen wat goed voor ons is. Of toch liever niet? Want de professionals worden wel platgegooid met reclame, als ze al niet regelrecht worden bedrogen. Of omgekocht. Moesten de medische tijdschriften het zonder de advertentie-inkomsten van de farmaceutische industrie stellen dan regende het faillissementen. Die wetenschap maakt hoofd­ redacteuren een stuk minder kritisch. Toezichthouders zoals in Nederland het College ter Beoordeling Geneesmiddelen zijn, zoals oud voorzitter Huub Schellekens het formuleert, ‘onderdeel van probleem’ (zie ‘In de media’ 4 van 2013). Patiëntenorganisaties die hun welstand danken aan de vrijgevigheid van de industrie zijn kritiekloze voorvechters van nieuw geregistreerde, en dus dure, medicijnen. De stroom vermeende doorbraken die ‘Big Pharma’ tevoorschijn tovert, vereist massa’s verklarende informatie. Panklaar gelegd door marketingafdelingen, die in omvang en budget de researchafdelingen ruim overtreffen. Officieel heet dat geen reclame maar informatie. Informatie die harde feiten over bijwerkingen, gevaarlijke interacties en klinisch relevante resultaten zorgvuldig buiten beschouwing laat. Het siert de borstkankervereniging dat hun jaarrekeningen online staan. Dan weten we tenminste dat de industrie hun kas jaarlijks voor minstens een kwart miljoen euro spekt. Zolang moraliteit geen rol speelt, is het voor commercieel ingestelde types het fijnst werken met een product dat voldoet aan de volgende twee criteria: 1) je

kunt er niet mee stoppen en 2) als je er toch mee ophoudt doet het pijn. Dus alcohol, tabak en junkfood. Maar het allermooiste zijn wel de psychofarmaca, want die worden door witte jassen voorgeschreven. Een drugdealer verdient op de gemiddelde verjaardag met zijn beroep weinig respect. Maar artsen die psycho­ farmaca voorschrijven, blijven opmerkelijk salonfähig. Wat irrationeel is gezien de gevaarlijke verslavende middelen die ze verkopen en het beroep op de pseudowetenschap waar ze dit mee rechtvaardigen. Er is geen enkel klinisch bewijs voor het bestaan van de stoornissen die ze propageren, bewijst Peter Gøtzsche in zijn boek ‘Dodelijke medicijnen en georganiseerde misdaad’. Een zogenaamd ‘verstoord chemisch evenwicht’ ontstaat pas na de medicatie. Leidend tot diabetes, hartfalen, cholesterolstijging, longontsteking, ernstig hersenletsel en daarmee uitgerekend díe psychiatrische excessen waar ze tegen zouden moeten helpen. Inclusief moord(aanslagen) en zelfmoord. Het cynische is dat artsen in hun collectieve waan de ontwenningsverschijnselen waarnemen als een terugval in de depressie of psychose. Meer dan een eeuw nu, pusht de industrie haar eigen gepatenteerde drugs. Van de barbituraten en bromiden, via de benzodiazepinen tot de selectieve serotonine heropnameremmers (ssri’s). Gøtzsche: “Mensen worden vandaag de dag in ongeveer dezelfde mate gedrogeerd als vijftig jaar geleden.” De Deense hoogleraar opzet en analyse van klinisch onderzoek is zo geschrokken van de psychofarmaca dat hij er een apart boek aan wijdt. ‘Sommige (van die) geneesmiddelen kunnen sommige patiënten soms helpen’, erkent hij. Maar voor gewone mensen was het beter als alle psychofarmaca uit de handel werd genomen, want ‘artsen kunnen er niet mee omgaan’. Onthoud dat als uw huisdealer, euh huisarts, naar de middelen grijpt. Gelukkig nieuwjaar!

Reageren? [email protected] Youtube.com ‘Making a killing: the untold story of Psychotropic Drugging’

ersnijden.nl kunt u uw Op www.opererenzond casus voorleggen aan de behandelaars. Uitzicht

9

achtergrond

J ‘ e af miliegesc

eh

h i e omarmend,enwiserkt lend’

Net als een ongezonde leefwijze kunnen ongezonde denk- en reactiepatronen ons ziek maken. Soms gaat het om dynamieken die we (tot generaties terug) onbewust overnemen van familieleden. Familie- of systeemopstellingen geven inzicht in (probleem)gedrag en thema’s die nú spelen. Hoe werkt dat? En hoe helpt het tegen een ziekte als kanker? ‘Patronen die niet meewerken aan mijn genezing, laat ik nu makkelijker achter me.’ TEKST LINDA DE WAART BEELD DEELSTRA & DE JONG

‘Uit overlevingsdrang zijn we geneigd om té pijnlijke aspecten uit ons leven te wissen’

10

Uitzicht

D

e lijst van inspanningen die Nicole Dujardin (48) verrichtte om haar uitgezaaide melanoomkanker de baas te worden, past nog net op een A4-tje. Van het moment dat de diagnose werd gesteld (in 2013) tot medio 2014 stelde ze alles in het werk om, zoals ze dat zelf noemt, ‘heel te worden.’ Want: “Ik zag de reguliere therapieën niet zitten. Ik wilde het zelf doen.” De teleurstelling was dan ook immens toen de tumoren toch verder groeiden. Er zat niets anders op: Nicole moest aan de pillen. Ze liep vast, vertelt ze. “Ik deed zo vreselijk mijn best. Dat ik daar niet voor werd beloond was onverteerbaar.” Bovendien vond ze dat ze te weinig

aandacht kreeg van haar moeder, die ze op dat moment zo nodig had. “Ik dacht: wat doe ik kinderachtig! Op je 47ste heb je je moeder toch niet meer nodig? Ik stopte het gevoel weg en zette er maar weer een tandje extra bij.” Het hielp haar niet, besefte Nicole. “Ik was hard voor mezelf. Alles voelde als een taakje en daarnaast was ik erg bang voor de dood. Ik kon niet meer genieten.” Jaren geleden gaven familieopstellingen haar heldere antwoorden op levensvragen die destijds speelden. Daarom besloot ze opnieuw een aantal sessies te volgen.

Groot gevoel van bestaansrecht “Familieopstellingen of systeemopstellingen laten ons zien welke plek we in onze huidige familie of in de

‘Niet bij je familie horen, kán niet’

familiegeschiedenis innemen”, legt Bibi Schreuder, opstellingenbegeleider en opleider bij het Bert Hellinger Instituut in Groningen uit. “Samen met een begeleider stelt de cliënt ‘representanten’ (mensen of voorwerpen die de familieleden vertegenwoordigen. red.) op in de ruimte. Die opstelling geeft een helder beeld van de onderlinge relaties, loyaliteiten, knelpunten en patronen waardoor een systeem incompleet of uit balans is geraakt.” Naast personen spelen vooral gebeurtenissen een rol, vertelt Schreuder. “Uit overlevingsdrang zijn we geneigd om té pijnlijke aspecten uit ons leven te wissen, zoals de dood van een geliefde, mishandeling of ziekte. Maar zo’n gebeurtenis maakt wél deel uit van je familiegeschiedenis. Het systeem wil compleet zijn terwijl jij je hier – onbewust – tegen verzet. Dat leidt tot innerlijke conflicten die ziekmakend kunnen zijn. Door een familieopstelling wordt duidelijk waar precies de schoen wringt. De bewustwording zorgt voor beweging in de situatie. Hetgeen waartegen jij je onbewust verzette, krijgt weer een plek in het systeem.” Nicole ontdekte bijvoorbeeld dat ze zich een patroon van hard werken en knokken eigen had gemaakt, net als haar vader. “Net als hij wilde ik graag in de gratie komen bij anderen en vond ik het moeilijk om mezelf te accepteren. Uit de opstelling bleek dat ik als enige vrouw aan de kant van de mannelijke familieleden stond. De boodschap die ik kreeg was dat ik mocht ophouden met mijn mannelijke manier van waardering proberen te krijgen, en me gaan identificeren met de vrouwelijke kant.” Ze plaatste haar representant naast haar moeder. “Ik besefte dat dat mijn plek was in ons gezin en in de familie. Een essentiële plek die mij een groot gevoel van bestaansrecht gaf. Het gevoelsmatige gebrek aan aandacht van haar moeder loste zich daarna als vanzelf op.” De dood had ook een wezenlijk aandeel in de opstelling, vertelt Nicole. “Dat hij er is, staat buiten kijf. Maar hij maakt een vaste ronde; personen komen naar hém toe, niet andersom. Dat was een opluchting: de kanker betekende niet automatisch mijn doodsvonnis.”

Vreemde eend Zodra een familiesysteem staat opgesteld, gebeurt er iets opmerkelijks. De representanten krijgen duidelijke en herkenbare informatie over de leden van het systeem en voelen zich ook vaak als het familielid waar zij voor staan. Hoe dat werkt, is nog een mysterie, vertelt Schreuder. “Kennelijk heeft iedereen voelsprieten in het lichaam voor systeemenergie”, zegt ze. “Daarmee worden we ons bewust van wat er onbewust ontbreekt.” Een systeem bestaat door binding: iedereen die deel uitmaakt van dat systeem heeft (recht op) een plek. “Níet

FAMILIE­ OPSTELLINGEN Familieopstellingen, ofwel systeemopstellingen, worden ingezet om antwoord te krijgen op belangrijke levensvragen. In West-Europa introduceerde de Duitse therapeut Bert Hellinger deze methode. Bij een familieopstelling wordt gebruik gemaakt van representanten: mensen of voorwerpen die de leden uit het systeem vertegenwoordigen. Samen met een begeleider zet de cliënt de representanten op hun plaats. Vervolgens komt informatie vrij over verbanden en patronen die inzicht geven in onderlinge relaties, loyaliteiten, knelpunten en handelingspatronen, die een systeem incompleet of uit balans brachten. Tijdens de opstelling wordt gezocht naar manieren om die patronen te doorbreken en het systeem weer compleet te maken. Dikwijls komen dynamieken aan het licht die in eerdere generaties zijn ontstaan. Een opstelling is voor alle betrokkenen een diepgaande ervaring die bijdraagt aan heelwording. Ziekteopstellingen zijn een variatie op de familieopstellingen. Hierbij worden naast familieleden ook andere elementen opgesteld die te maken hebben met de ziekte.

bij je familie horen, kán niet”, verklaart Schreuder. “Daarnaast kennen systemen een ordening. Als aan (een van) deze systeembehoeftes niet wordt voldaan,

Uitzicht

11

lijf & leden

‘De kanker betekende niet automatisch een doodsvonnis, dat was een opluchting’

raken de verhoudingen verstoord.” Renée Hoogreef (48) kan daarover meepraten. Haar leven lang voelde zij zich een vreemde eend in de bijt. “Mijn familie was niet gelovig, terwijl ik zeker wist dat er meer was tussen hemel en aarde. Er golden rigide maatstaven, waarmee ik me niet kon vereenzelvigen. Pijnlijke gebeurtenissen en gevoelens werden weggestopt. Toen ik vierenhalf jaar geleden de diagnose borstkanker kreeg, voelde dat als een wake-up-call. Ik ben ervan overtuigd dat ziekte toeslaat op het moment dat je te ver van jezelf, van je zijn, afdwaalt. Tegelijkertijd is kanker zó ernstig dat je wel direct actie moet ondernemen om jezelf te fiksen. Om de weg naar binnen te vinden, ben ik specifiek op ziekte en kanker gerichte familieopstellingen gaan doen. Daar had ik veel baat bij. Ik weet nu waarom ik ben zoals ik ben en wat mijn levensdoel is. Ik mag anderen helpen om ook zichzelf te vinden en de taal van hun lichaam te leren verstaan.”

Meer levenslust dan ooit “Gebeurtenissen zijn gebeurd. Het heeft geen zin om in het heden bijvoorbeeld je grootmoeder alsnog een beter lot te willen bezorgen”, zegt Schreuder. “De complete geschiedenis omarmen, werkt helend. Bovendien: als mensen daadwerkelijk in het hier en nu leven, in plaats van in de generatie van hun grootmoeder, geeft dat een enorme boost aan het zelfhelend vermogen. Je steekt geen energie meer in de illusie het verleden te kunnen veranderen en dus blijft er meer energie over voor jezelf.” Een gezonde balans tussen lichaam, geest en ziel is essentieel voor het zelfhelend vermogen, zegt Renée. “Familieopstellingen hielpen mij te ontdekken wat mijn heling compleet maakte. Ik mag mijn eigen weg gaan, ondanks de afhoudende houding van mijn familie. Ik leef nu puur vanuit mezelf. Zo kreeg ik rust in mijn hoofd én lijf.” De tumoren zitten nog in haar borst, maar groeien niet. “Ik zie ze niet

12

Uitzicht

als vijand, ik zie ze als raadgever”, vertelt Renée. “Mijn tumoren laten me letterlijk voelen hoe ik ervoor sta. Nu ik zachter ben voor mezelf, voelen ze werkelijk zachter en meer ontspannen. Ik merk ook dat ze veranderen onder invloed van hormonen en stress. Dat ze er zitten, zegt niets over mijn gezondheid. Het gaat erom hoe ik me voel. En mede dankzij de opstellingen, voel ik me energiek en gelukkig met meer levenslust dan ooit.” Ook Nicole voelt zich vitaal en gezond. “Kanker krijgen is ontzettend naar. Toch zie ik het ook als een kans”, vertelt ze. “Ik mag mezelf gaan helen op ieder vlak: mentaal, fysiek en spiritueel. Daarbij is de kanker voor mij een graadmeter die me toont in hoeverre ik mijn problemen heb opgelost.” Het gaat de goede kant op, zo blijkt. De tumoren in haar lichaam slinken, de reguliere medicatie verdraagt ze goed. “Ik heb geen last van bijwerkingen. Dat komt natuurlijk omdat ik zo gezond leef. Maar ik geloof ook dat de familieopstellingen daaraan hebben bijgedragen. Patronen die niet meewerken aan mijn genezing laat ik nu makkelijker achter me. Ik ben licht, gelukkig, vrij en sta weer in mijn kracht. En dat integreert steeds verder, tot in iedere cel van mijn lijf. Kortom: ik vóél me gezond, op alle niveaus van mijn zijn. Dát is mijn grootste beloning.”

Wilt u een familieopstelling doen?

Controleer altijd of de therapeut een gedegen opleiding heeft gevolgd. Laat uw gevoel spreken. Het is belangrijk dat u vertrouwen in de begeleider heeft, zodat u zich vrij en veilig voelt om zich open te stellen.

www.familieopstellingen.nll www.hellingerinstituut.n

LEDEN VAN MMV VERTELLEN HOE ZE PERSOONLIJK INVULLING GEVEN AAN HET THEMA ‘GEZOND ETEN – GEZOND LEVEN’. TEKST PETRA PRONK BEELD JOHAN OOSTINDIËN

Geen koffie, witmeel en suiker meer De bijbel zette Eefje van den Brandhof (35) uit Ede op het spoor van gezonde voeding. ‘Ik heb het rigoureus aangepakt.’

“I

n 2014 kreeg ik last van gewrichtsklachten en pijnlijke spieren. Ik was gewend altijd door te gaan, maar op een gegeven moment had ik zo weinig energie dat ik op het punt stond mijn baan op te zeggen. Via een begeleidingstraject leerde ik met ademhalingsoefeningen, meer bewegen en het aangeven van mijn grenzen mijn stress onder de knie te krijgen. Het boek ‘Gezond leven en gezond geloven’ van Stormie Omartian zette mij vervolgens op het spoor van gezonde voeding. Het boek geeft zeven basisprincipes voor gezond leven in het licht van de bijbel. Eén van de principes is: puur voedsel. Ze omschrijft dat pijnlijke spieren een opeenhoping kunnen zijn van giftige afvalstoffen. Fruit en verse groenten zuiveren je lichaam, voeren afvalstoffen af en zorgen voor een goed zuur-base evenwicht. De auteur verwijst naar Genesis 1:29 waarin God zegt: ‘Hierbij geef ik jullie alle zaaddragende planten en alle vruchtbomen op de aarde. Dat zal jullie voedsel zijn’.

Rigoureus Het idee dat fruit en groente ons tot zegen zijn, omdat ze een perfecte hoeveelheid voedingsstoffen bevatten, klinkt logisch. Ik heb mijn voedingspatroon rigoureus aangepakt. Geen koffie meer, geen witmeel en geen suiker. Wel water, honderd procent natuurlijke kruidenthee en versgeperste vruchtensappen. Ik stoom de groenten nu, zodat de vitamines bewaard blijven en eet gevarieerder. Dat leidde binnen twee weken tot een enorme verbetering in mijn gezondheid. Mijn energie ging als een speer omhoog en de spier- en gewrichtsklachten verdwenen. Om mijn kennis over gezonde voeding te vergroten, ben ik lid geworden van MMV. Wat ik lees in Uitzicht sluit aan bij mijn ideeën dat je via een gezond voedingspatroon veel gezondheidsproblemen kunt voorkomen. Ook artikelen over het belang van vasten en de rol van voeding bij ADHD spreken mij aan. Ik neem mijn zoontje van 2 bewust mee in mijn gezonde leefstijl, en dat werkt. Hij is net zo blij met een mandarijntje als met een snoepje.

Vindingrijker Ik eet heus nog wel eens een stukje appeltaart, maar dan wel gezoet met rietsuiker of biologische honing. Ik ben vindingrijker geworden in het koken met natuurlijke ingrediënten. Daar wordt het eten lekkerder van en het is sowieso gezonder. Ik merk het direct als ik het niet zo nauw neem met mijn voeding. Als ik op vakantie uit eten ga of elke dag een ijsje neem, reageren mijn spieren daar meteen op. Ik luister meer naar mijn lichaam, zoek vaker de zon op, beweeg meer en kan beter nee zeggen. Allemaal dingen die belangrijk zijn om lichamelijk en geestelijk in evenwicht te blijven.”

Uitzicht

13

(advertenties)

Marlie's kookboekenhoek

BEELD LEONARD DAVIDS (MET DANK AAN GOEDHART KEUKENS TE ALPHEN AAN DE RIJN)

Nieuwe kookboeken verschijnen aan de lopende band. Welke titels hebben meerwaarde voor u? Marlie Hillekens, amateur-kok en MMV-bestuurder, gaat voor u met veelbelovende uitgaven de keuken in.

VASCULAIRE NUTRIËNTEN

Alfytal Broccoli Pure-Sprouts PREMIUM QUALITY BROCCOLIKIEMENEXTRACT

OrthoBasics/ALFytal Postbus 9 1687 ZG Wognum. t. 0229-202138 www.alfytal.nl

gestandaardiseerd op sulforafaan. 2 capsules per dag levert 1000 mg broccolikiemenextract = 4 mg PURE SULFORAFAAN! Dit komt overeen met 400 - 1000 gram broccoli of 20 gram broccolikiemen! Flacons met 90 capsules - 100% vegetarisch. O.a. verkrijgbaar bij De Roode Roos.

Good Food Door Laurianne Ruhé Hardcover - 200 bladzijden ISBN 978 90 5594 942 7 PRIJS € 22,50

VOOR OPTIMALE EFFECTIVITEIT EN SLIKGEMAK LEVEREN WIJ UITSLUITEND PRODUCTEN IN CAPSULES.

De schrijfster Laurianne Ruhé, verstaat de kunst inspirerend, motiverend en met veel humor te schrijven. Het boek bestaat voor ongeveer vijftig procent uit laagdrempelige en zeer toegankelijke theorie, de andere helft bestaat uit recepten die goed uitvoerbaar zijn en voorzien zijn van mooie foto’s. Een lijst met een beschrijving van ieder afzonderlijk ingrediënt en diens heilzame werking sluit het boek af. Voor iemand die al vertrouwd is met De Natuurrijke Keuken staan er een aantal verboden ingrediënten of bereidingswijzen in, maar iemand met een beetje kookervaring kan daar wel een mouw aan passen.

VITAMINE D3 Maak kennis met onze familie! Nu ook vitamine D3 30 00 IE!



Voor de beginner die de overstap naar gezonder eten wil leren maken, is het boek absoluut een aanrader.

Smakelijck, Groenten voor elk moment van de dag Door Williene Klinck Hardcover - 198 bladzijden ISBN 978-90-820750-1-4 PRIJS € 24,95 Williene Klinck schrijft recepten met pure, eerlijke ingrediënten, zonder kunstmatige toevoegingen en zonder geraffineerde suikers. We zouden meer groenten moeten eten, van ’s morgens tot ’s avonds, veel en gevarieerd. Het boek begint met een stukje theorie over seizoengroenten, de top-10 van gezondste groenten, tips voor kinderen. De recepten zijn niet allemaal Moermanproof, maar omdat ze vegetarisch, E-nummervrij, witmeelvrij, tarwevrij en vrij van geraffineerde suikers zijn voldoen ze in grote mate aan De Natuurrijke Keuken. Ik vind het boek een aanrader!

 Met dit boek helpt Williene je om

groenten op een lekkere, gezonde manier in je eetpatroon te integreren.

Vegan Door Sue Quinn Hardcover - 255 bladzijden ISBN 978 94 6143 105 9 PRIJS € 24,95

Puur plantaardig eten is hot! Sue Quinn legt beknopt, en met behulp van schema’s, uit wat een veganistisch dieet is, hoe je ermee begint, hoe je volwaardig eet en hoe je een bestaand recept vegan-proof kunt maken. Ze begint met tips om de dagelijkse dierlijke basisproducten zoals melk en boter te vervangen door plantaardige alternatieven. De recepten zijn over het algemeen redelijk simpel en vragen niet al te veel bereidingstijd. Het is daarbij wel raadzaam om te zorgen dat je de eerder genoemde alternatieven voor dierlijke basisingrediënten op voorraad hebt.

 Een mooi en praktisch boek dat

voorlopig nog wel even onder handbereik blijft in mijn keuken.

VITAMINE D3

met 25% korting bestellen Te bestellen bij DeteRoode RoosbijB.V. De Roode Roos B.V.

GEAVANCEERDE VOEDINGSSUPPLEMENTEN MET EEN GEZONDE PRIJS VitOrtho levert exclusief voedingssupplementen van NOW en VitOrtho | www.vitortho.nl

14

Uitzicht

VEGETARISCH? Geen vlees, wel vis MOERMANPROOF? Nee DE NATUURRIJKE KEUKEN? Grotendeels

VEGETARISCH? Ja MOERMANPROOF? Nee DE NATUURRIJKE KEUKEN? Grotendeels

VEGETARISCH? Ja MOERMANPROOF? Nee DE NATUURRIJKE KEUKEN? Grotendeels

beren? pro uit ept rec een en n eke kbo koo ken pro bes de r ove ten we Meer Ga naar www.MMV.nl/kookboekrecensies

Uitzicht

15

*Let Yoghurt is niet Mopoe! rmanproof. Biogarde, kefir enW kwark wel.

natuurrijke recepten

Kerstbroodjes

Feestelijk

Tamme

CA. 12 STUKS - MOERMANPROOF

4 - 6 PERSONEN - MOERMANPROOF

MOERMANPROOF

taartje

kastanjes

gekiemde

erwtensoep met venkel 4 PERSONEN - MOERMANPROOF

BEREIDING

BEREIDING

BEREIDING

BEREIDING

1M  eng alle ingrediënten in de keukenmachine of met de hand goed door elkaar. 2 Vul kleine goed ingevette stenen bloempotjes of een muffinvorm met het deeg. 3 Bak de broodjes op 160 graden in ongeveer een halfuur gaar.

1 Meng alles in de keukenmachine of met de hand alles goed door elkaar en laat het deeg een poosje rusten. 2 Doe de kruiden in een papieren theezakje en laat het met de appel en het fruit een uurtje op een zacht vuur een uurtje trekken. 3 Neem de kruiden uit het fruit en prak alles met een vork grof door. 4 Strooi nu door het mengsel de vlozaad of ander bindmiddel. 5 Verdeel het deeg in een kleine bakvorm en giet de vruchten erin. 6 Laat het taartje in een halfuur bakken op 150-160 graden in een voorverwarmde oven. 7 Garneer op het laatste moment met de in plakjes gesneden peer en wat frambozen.

1P  el de kastanjes. 2D  oe in een koekenpan een klontje roomboter en bak de kastanjes op laag vuur zachtjes bruin. 3B  estrooi ze rijkelijk met kurkuma en wat zwarte peper.

1Z  et de groene erwten twee dagen van tevoren in de week. 2 S poel ze de volgende ochtend goed af en laat ze in een zeef uitlekken. 3Z  et de zeef op je aanrecht en spoel ze s' avonds goed door. 4H  erhaal dit totdat de erwten ‘neusjes’ krijgen (als de erwten niet kiemen, zijn de erwten niet vers). Dan zijn ze klaar om in de soep verwerkt te worden. 5 S melt de roomboter op laag vuur en roerbak de kleingesneden knoflook, uien, en venkelknol. 6 S moor nu ook de kruiden mee, en blijf zachtjes bakken totdat de kruiden goed zijn opgenomen. 7G  iet nu het water bij de groentes en ook de gekiemde erwten. Omdat de erwten gekiemd zijn, is alles in ongeveer drie kwartier gaar. 8 E ventueel pureren. 9 S nijd op het laatst de ragfijn gesneden wortel en knolselderij erdoor en laat deze groente beetgaar worden.

BELEG 1 S nijd de broodjes in dunne plakjes en besmeer ze met roomboter 2 Beleg de broodjes met plakjes appel die met kaneel zijn gedroogd in een (droog)oven.

Het product op de foto kan afwijken van het recept.

Tip: Ook lekker met noten of ongezwavelde abrikozen!

Tip: Lekker met walnoten en broccolikiemen

Tip: Lekker met wat sladigrt oomamg)of zure room (als je

Tip: Serveer met zure room!

INGREDIËNTEN Voor het deeg • 150 g speltmeel • 6 el biogarde of dikke yoghurt* • Snufje zout • 2 tl wijnsteenbakpoeder • 6 kleingesneden ongezwavelde abrikozen • 3 klein gesneden vijgen • 1 zoete dadel INGREDIËNTEN • 250 g spelt- of volkoren meel • Iets zout • 2 eieren • 3 el dikke yoghurt of kwark* • 120 g rozijnen • 1 kleingesneden appel • 1 koffielepel baking soda • 1 koffielepel kaneel of speculaaskruiden

16

Uitzicht

Voor de vulling • 1 pakje diepvriesfruit • 1 kaneelstokje • 4 kruidnagels • 2 steranijs • sinaasappelschilletje • iets vanillepoeder • 1 kleingesneden appel • 1 dessertlepel vlozaad of iets anders om te binden • Voor de garnering een peer en wat frambozen

INGREDIËNTEN • kastanjes • roomboter • kurkuma •

zwarte peper

INGREDIËNTEN • 1 l water of iets meer als de soep te dik wordt • 400 g gekiemde groene erwten • 30 g roomboter • 3 tenen knoflook • 2 rode uien • 1 venkelknol • 1/2 knolselderij • 1 wortel • 1 koffielepel: kurkumamix, gemberpoeder of verse gember, 2 laurierblad, paar stukjes verse kurkuma • Naar behoefte iets zout

Uitzicht

17

achtergrond

WIE HET WEET MAG HET ZEGGEN Peter C. Gøtzsche voltooide de studies biologie en chemie. De 65-jarige Deen was artsenbezoeker én arts. Als productmanager liet hij belabberd onderzoek publiceren in gerenommeerde wetenschappelijk titels. En sinds zijn promotie op ‘bias (vertekening) bij dubbelblinde onderzoeken’ publiceert hij juist over die belabberde onderzoeken. Wat gezien de aanhoudende juridische tegenwerking een frustrerende aangelegenheid is en daarmee een reden voor een boek: “In een boek heb ik meer vrijheid.” Gøtzsche is medeoprichter van de Cochrane Collaboration, een internationaal netwerk dat de effecten van de gezondheidszorg bestudeert. Sinds 2010 is Gøtzsche hoogleraar Opzet en Analyse van Klinisch Onderzoek aan de universiteit van Kopenhagen.

KEIZER FARMA HEEFT GEEN KLEREN AAN, MAAR BLIJFT WEL DE BAAS

De hoge prijs van (zelf)bedrog

Vertrouw uw dokter, maar niet zijn medicijnen. Want die helpen u, op een gelukkige uitzondering na , van de wal in de sloot. Dat is het beste advies dat Peter Gøtzche na veertig jaar ervaring in en met de farmaceutische industrie kan geven. Want schrik niet: “Elke huisarts doodt gemiddeld één van zijn patiënten per jaar.” TEKST ARJAN VAN GRONINGEN BEELD ISTOCK

“I

k had wel even met hem in discussie willen gaan, maar dat leek mij in dit publiek weinig zinvol”, grimlacht een oudere heer na afloop van het minisymposium (op 11 november in het Leids UMC) ter gelegenheid van de Nederlandse vertaling van Gøtzsches boek Dodelijke medicijnen en georganiseerde misdaad. De man stelt zich voor als oud-directeur van Organon – de Nederlandse farmaceut die Akzo in 2007 voor 11 miljard euro verkocht. “Wij produceerden als eerste insuline. Voor die tijd stierven de mensen, vaak kinderen, aan diabetes type I. Medicijnen redden ook levens, daar hoor je Gøtzsche niet over.”

‘Deze criminelen pushen drugs en maken meer slachtoffers dan de maffia ooit gedaan heeft’

Ongetwijfeld wachtten patiënten in 1923 met smart op de grootschalige toepassing van wat de Canadese onderzoekers Banting en Best twee jaar daarvoor ontdekt hadden. Maar Gøtzsches boek gaat, zoals hij in de inleiding schrijft, nou eenmaal “niet over de ontegenzeggelijke voordelen van geneesmiddelen, die blijken uit de grote successen bij de behandeling van infecties, hartziekten, bepaalde vormen van kanker en hormoondeficiënties als diabetes type 1. Het boek richt zich tegen een algemene tekortkoming in het systeem, die wordt veroorzaakt door wijdverspreide misdadigheid, corruptie en een machteloze farmaceutische regelgeving.”

Maffia Omkoping, bedrog, intimidatie, samenspanning, illegale prijsafspraken, obstructie van de rechtsgang; het zijn niet

18

Uitzicht

zomaar beschuldigingen van Gøtzsche, maar strafbare feiten waar tal van farmaceutische bedrijven door rechtbanken voor veroordeeld zijn. Gøtzsche stelt vast dat de industrie in deze handelwijze volhardt en vraagt zich retorisch af waarin ze eigenlijk verschilt van de maffia. “Deze criminelen pushen drugs, die in veel gevallen verslavend zijn en ze maken meer slachtoffers dan de maffia ooit gedaan heeft.” In de EU komen jaarlijks 200.000 mensen om het leven door medicijnen. “Dit betekent dat (..) geneesmiddelen de derde doodsoorzaak zijn na hartziekten en kanker.” Dat de British Medical Association juist deze radicale aanklacht vorig jaar met haar book award bekroonde, is een indicatie voor de ernst van de situatie. Want Gøtzsche was deze erkenning nooit ten deel gevallen als hij geen ijzersterke zaak had. In bijna vijfhonderd pagina’s, onderbouwd met negenhonderd referenties, maakt hij op overtuigende wijze aannemelijk dat de schandalen die de pers halen geen incidenten zijn, zoals de industrie wil doen geloven, maar algemeen gangbare praktijk.

Reclame werkt… Hoe is het mogelijk dat hele volkstammen plotseling lijden aan ziekten die klinisch niet eens aangetoond kunnen worden? Dat ze daar pillen tegen slikken die aantoonbaar niet werken? Dat er nauwelijks zicht is op de bijwerkingen? En al helemaal niet op de interacties van verschillende medicijnen in vaak oudere en dus zwakkere patiënten? Dat we allemaal Prozac kennen? In één woord: reclame.

Gezonde mensen worden via de media opgeroepen hun slaap- en plasgewoonten, erectiële functioneren, stressniveau, bloeddruk, cholesterol, psychisch welbevinden en ga zo maar door, langs de meetlat van normaliteit te (laten) leggen. Wat opmerkelijk vaak tot het advies leidt een afspraak met de huisarts te maken. Die op zijn, of haar, beurt dankzij artsenbezoekers en industriegefinancierde ‘nascholing’ vaak uitstekend op hoogte is van de nieuwste middelen en de nieuwste toepassingen van oudere middelen. Gøtzsche pleit voor een totaal en effectief verbod op reclame. “Medicijnen die werken, hebben geen reclame nodig.” De eigenzinnige Deen weet uit ervaring hoe essentieel onafhankelijke informatie is; als artsenbezoeker heeft hij lang genoeg onzin verkocht (zie kader 'Wie het weet mag het zeggen').

toezichthouders en de promotie moet het dan wel beter lijken te werken dan het bestaande middel. Gøtzsche schrijft: ‘Als ondanks alle voorzorgsmaatregelen het noodlot toeslaat en de resultaten uitwijzen dat een concurrerend middel het beste is, is de makkelijkste uitweg om het hele onderzoek in het archief op te bergen.’ En overnieuw te beginnen of een andere toepassing te verzinnen.

… en misdaad loont

Maar het komt ook tot regelrechte omkoping (Farmaceut Eli Lilly moest een sleutelfiguur binnen de Zweedse toezichthouder omkopen teneinde het waardeloze Prozac geregistreerd te krijgen). Is de goedkeuring eenmaal een feit dan moet er heel wat gebeuren willen toezichthouders op hun beslissing terugkomen. Liever voegen ze een waarschuwing toe aan de duizend die er al zijn en schuiven de verantwoording zo af op de individuele (huis)arts.

Academische onderzoekers, schrijft Gøtzsche, hebben tegenwoordig ‘weinig tot niets te zeggen over de opzet van een onderzoek, (….) geen toegang tot de ruwe onderzoeksresultaten en (ze mogen) die resultaten maar in beperkte mate interpreteren.’ De monopolisering van medicijnonderzoek door de industrie verklaart de omgekeerde wereld die zichtbaar wordt tussen resultaten waar de toezichthouders zich op baseren en de effecten die onafhankelijke onderzoekers na de marktintroductie vinden. Bij een verkoophit hoopt de concurrentie dat succes met een eigen product te kopiëren. Voor de goedkeuring van de

Ook beïnvloeding behoort tot de mogelijkheden. Legaal, door financiële banden met artsen, opinieleiders en patiëntenorganisatie. Zij kunnen druk uitoefenen op de politiek en toezichthouders bepaalde middelen goed te keuren. Financiële banden met individuele leden van toezichthouders zijn ook toegestaan. “Ik noem dat prostitutie”, zei Gøtzsche tijdens het minisymposium in Leiden.

Ondertussen zet de fabrikant alle zeilen bij om slechte publiciteit te voorkomen. Zo hield Lilly een decennium lang vol dat Prozac niet leidde tot meer zelfmoorden en gewelddadig gedrag, terwijl het met nabestaanden schikkingen trof om hun

Uitzicht

19

>>

column ‘Voor artsen is Gøtzsche milder dan voor de industrie’

>>

zaak buiten de rechtbank te houden. Uit een rapport over een intern praktijkonderzoek verwijderde de fabrikant 76 van de 97 meldingen van suïcidaal gedrag. Ondanks miljardenboetes – Pfizer betaalde in 2009 2,3 miljard dollar – is de sector winstgevender dan ooit. Pas als het voortbestaan op het spel staat, betoogt Gøtzsche, zal de industrie haar leven beteren. Maar de winstgevendheid is de afgelopen decennia alleen maar toegenomen en de grootste boeven zijn, net als bepaalde banken, ‘too big too fail’. Wat tot gevolg heeft dat politici hun nationale kampioenen uit de wind houden. Al met al betalen we gemiddeld twintig keer teveel voor pillen die we, meestal, niet eens zouden moeten slikken. Gøtzsche schat dat we 95 procent kunnen besparen op wat de top-50 aan receptmedicijnen omzet. In 2012 was dat 564 miljard euro.

Dankbaar publiek Terug naar Leiden. Wat bedoelt de oud-Organonchef met ‘dit publiek’? Het aandeel strakke pakken onder de ruim tweehonderd aanwezigen, suggereert de aanwezigheid van meer mensen met een farmaceutische achtergrond. Maar als dat al zo is, houden ook zij wijselijk hun mond. Wel te horen zijn steunbetui-

TEKST DR. GERT SCHUITEMAKER

gingen en veel applaus. “Dankjewel voor dit boek”, verwoordt een vrouw het gevoel van velen. “Ik klop al jaren vergeefs aan bij mijn politieke partij; nu heb ik eindelijk het bewijs in handen dat ik niet gek ben.” Voor artsen is Gøtzsche milder dan voor de industrie. “Toezichthouders als de FDA gaan er vanuit dat onze artsen supermensen zijn.” Aan de andere kant krijgen ze ook een veeg uit pan: “Elke huisarts doodt gemiddeld één van zijn patiënten per jaar. Ze zouden zich wel wat meer in de statistiek mogen bekwamen.” Graag ook het verschil leren maken tussen statistisch significant en klinisch relevant. “Een middel tegen overactieve blaas zou het aantal plasjes terugbrengen van elf naar tien per dag. Stel dat dit waar is, dan nog is het gegeven de bijwerkingen onzinnig zo’n middel voor te schrijven. Alleen al de duizeligheid die het kan veroorzaken. Beginnende incontinentie treft vooral oudere mensen. Als zij duizelig worden, daardoor vallen en hun heup breken dan hebben ze 24 procent kans binnen een jaar te overlijden.” En: “Statinen verlagen voor mensen met een hoog risico de kans op een hartaanval. Maar je moet nadenken over de vraag wat iemand aan die extra maanden heeft als hij die dement in een verpleeghuis door moet brengen.” De fundamentele oplossingen die Gøtzsche geeft, komen feitelijk neer op het ‘ontmachten’ van de industrie; wat vanzelf nooit zal gebeuren. Daarom roept de eigenzinnige Deen op tot revolutie. Waar iedereen aan mee kan doen door het eigen medicijngebruik tot het absolute minimum te beperken en extra terughoudend te zijn met nieuwe medicijnen.

Dodelijke Medicijnen, Peter C. Gøtzsche Uitgeverij Lemniscaat, 532 pagina's. € 24,95

20

Uitzicht

ONAFHANKELIJKE ONCOLOGIE? Kort na het bezoek van Gøtzsche in Nederland leverde de rechtbank Amsterdam een ontluisterend inkijkje in de kankerzorg van het Erasmus Medisch Centrum. Oncoloog Gerrit S. (69), voormalig hoofd van de afdeling oncologie in Rotterdam, kreeg anderhalf jaar gevangenisstraf voor belastingfraude en witwassen. In de tien jaar tot 2013 had hij drie miljoen euro van zijn Luxemburgse rekening opgenomen. Hoe Gerrit aan al dat geld kwam? Dat verdiende hij “door samenwerking met farmaceuten”. Begin dit jaar startte het EMC een onderzoek naar voeding bij de behandeling van kanker.

NIEUWE RICHTLIJNEN GOEDE VOEDING ONGEZOND

A

l eerder heb ik hier een rapport aangehaald van het prestigieuze onderzoeksbureau in de VS, Precision Health Economics. Het rapporteerde in 2013 dat voedingssupplementen een korter ziekenhuisverblijf en een kleinere kans op een heropname betekenden. Kort werd samengevat: met iedere dollar die uitgegeven wordt aan suppletie, kan bijna 53 dollar op de totale gezondheidskosten worden bespaard. Suppletie bewees vooral zijn nut bij ernstig zieken. Nog een onderzoek, maar nu dichter bij huis. De Duitse hoogleraar Armin Zitterman berekende voor Duitsland dat de kosten daar jaarlijks met 37,5 miljard euro kunnen worden verminderd bij een afdoende verzorging met vitamine D. Suppletie is daarbij noodzakelijk. Onlangs een nieuw onderzoek uit de VS. Wederom: het gebruik van voedingssupplementen kan leiden tot significante besparingen op kosten van de gezondheidszorg. Analisten van het onderzoeksbureau Frost & Sullivan beperkten zich tot de doelgroep van 55-plussers met een hart- of vaatziekte in relatie tot suppletie met omega 3-visvetzuren en B-vitamines. Uitkomst: dagelijkse suppletie met omega 3-visvetzuren in een preventieve dosis leidt tot een jaarlijkse besparing op ziekenhuiskosten van gemiddeld twee miljard dollar in de periode van 2013 tot 2020. Ook suppletie met de B-vitamines vitamine B6, B12 en foliumzuur leidt tot een aanzienlijke kostenbesparing van jaarlijks ongeveer anderhalf miljard dollar op ziekenhuisgerelateerde kosten. Het preventief gebruik van de vitamines zou in de periode van 2013 tot 2020 netto een besparing van meer dan vijf miljard dollar opleveren. Geen wonder dat de onderzoekers concludeerden dat het gebruik van voedingssupplementen een effectieve interventie is om de stijgende gezondheidszorgkosten te beteugelen.

Kijken we naar de pas verschenen nieuwe Richtlijnen goede voeding van de Nederlandse Gezondheidsraad staat daar dat alleen mensen die tot een specifieke groep behoren waarvoor een suppletieadvies geldt (zoals zwangeren), baat hebben bij voedingssupplementen. Alle andere mensen hebben geen voedingssupplementen nodig, mits ze in ieder geval dagelijks minstens 200 gram groente en 200 gram fruit eten. Dit heeft de gemiddelde Nederlander echter nog nooit gedaan en zal het ook niet gaan doen. Hoe graag we het de Gezondheidsraad helpen hopen. In 2011 verscheen nog de laatste Voedselconsumptiepeiling (VCP) van het RIVM, een onderzoek onder Nederlanders in de leeftijd van 7 tot 69 jaar. Van de kinderen bleek slechts 1 tot 2 procent voldoende groente te eten en van de volwassen was dat maximaal 14 procent. Ook de fruitconsumptie lag ver onder de aanbevolen hoeveelheid: afhankelijk van de leeftijdsgroep 3 tot 26 procent. Dit patroon tekende zich ook af voor allerlei andere voedingsmiddelen, zoals de consumptie van (vette) vis. Er gaapt al jarenlang een kloof tussen de richtlijnen en de praktijk. Hierdoor krijgt de gemiddelde Nederlander minder vitaminen en mineralen binnen dan aanbevolen én rijzen de gezondheidszorgkosten de pan uit. Voedingssupplementen zijn uitgevonden om die kloof te helpen dichten. Mijn conclusie: weer een ongezond advies van de Gezondheidsraad.

Er gaapt al jaren een kloof tussen de richtlijnen en de praktijk

Uitzicht

21

interview STUDENTES LOTTE EN MARJOLEIN MAAKTEN MMV-KOOKBOEK

‘Gezond eten kan een feest zijn’

Supergezond, smakelijk, snel en eigentijds. Dat is het nieuwe kookboek van MMV dat op de Ledendag eind november ten doop werd gehouden. Lotte en Marjolein zijn verantwoordelijk voor het uiterlijk en de helft van de recepten. “We hopen dat de gebruikers eruit op zullen maken hoeveel liefde we erin gestoken hebben.” TEKST PETRA PRONK BEELD ALICE DE KRUIJS

A

ls studenten Food, design & innovation aan de HAS hogeschool Den Bosch, hadden Lotte Huijser en Marjolein van Heumen (beiden 25 jaar) de keuze uit verschillende afstudeeropdrachten. De opdracht van MMV voor een nieuw, eigentijds kookboek sprong er wat hen betreft uit. Wat Lotte aansprak was dat ze op een creatieve manier met eten bezig kon zijn. “Ik houd van fotografie en styling: het mooi maken van eten en het fotograferen daarvan.” Een bijkomende reden voor Lotte om te kiezen voor deze opdracht was dat haar vader aan kanker is overleden. “Tijdens zijn ziekte was hij ook bezig met gezonde voeding.” Marjolein dacht dat haar kwaliteiten in deze opdracht ‘goed tot hun recht zouden komen’. “Ik ben visueel ingesteld. Daarnaast heb ik de drive om te laten zien hoe makkelijk het is om zelf te koken op

22

Uitzicht

een manier die goed voor je is.” Lotte kreeg aandacht voor gezond eten met de paplepel ingegoten. Zij aten thuis biologisch en grotendeels vegetarisch. Marjoleins ouders hadden niet veel interesse in koken. Maar Marjolein wierp zichzelf op als thuiskok met een eigen stijl die in lijn is met MMV: zo gezond mogelijk, zonder pakjes, zakjes en synthetische toevoegingen. “Gewoon met de smaak die de natuur te bieden heeft”, zegt ze. Haar bijbaantjes zocht ze standaard in de keuken van restaurants.

Gezond & snel MMV wilde een kookboek dat jonge mensen aan zou spreken en hen zou informeren over gezonde voeding en de effecten daarvan. Lotte: “Jonge mensen die na hun werk niet urenlang in de keuken willen staan. Dat betekent: snelle recepten die makkelijk te bereiden zijn, maar die ook gezond en lekker zijn. Veel mensen hebben het idee dat ‘gezond’ gelijkstaat aan ‘vies’. Wij laten zien dat gezond eten ook een feest kan zijn.” Het tweetal ging aan de slag, samen met twee begeleiders van de opleiding, MMV-kok Klazien van der Toorren, bestuurslid Jan Meijerink en Cor van Groningen (van de Mediagroep). Nadat ze de doelgroep in kaart gebracht hadden was het de uitdaging om te kijken hoe ze dat het

Heel veel uitproberen, koken en proeven

beste vorm konden geven. Via tussentijdse presentaties hielden ze iedereen op de hoogte van de vorderingen en de ingeslagen richting. Ze maakte drie ontwerpen waaruit MMV het huidige gekozen heeft. Toen lettertype, foto’s en kleurgebruik bekend waren, konden ze inhoudelijk aan de slag. Dat betekende: heel veel uitproberen, koken en proeven. Uiteindelijk zijn de studenten verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de recepten.

Saai en smakeloos Het resultaat is een trendy kookboek met prachtige foto’s die je doen watertanden. Dat was precies de bedoeling. “Het was een hele leuke uitdaging om mensen te stimuleren om gezond te eten door lekkere recepten te vinden en die zo mooi en aantrekkelijk mogelijk neer te zetten”, zegt Lotte. “Bij het woord ‘dieet’ hebben de meeste mensen de associatie met ‘saai’ en ‘smakeloos’. Dat komt doordat vaak de nadruk wordt gelegd op wat je allemaal niet mag eten. Terwijl er

ontzettend veel is dat je wel mag eten, en dat ook nog lekker is. Wij hopen dat dit kookboek mensen uitnodigt om ermee aan de slag gaan en zelf dingen uit te proberen.” Haar persoonlijke voorkeuren: sushi – zonder vis. Rijst van bloemkool omringd met verse groenten, de bonenburger en de zelfgemaakte crackers met bietenhumus. De samenwerking met MMV bevestigde Lotte in het idee dat gezond ook lekker kan zijn en dat variatie in het menu belangrijk is. “Alles met mate is volgens mij een van de meest waardevolle voedingsadviezen. Daarnaast ben ik me bewuster geworden van de invloed van slechte ingrediënten, zoals suiker. Dat eet ik nu minder.”

vlozaad. In plaats van suiker kies ik nu voor gedroogd fruit. Het leuke is dat het eindresultaat daardoor nog lekkerder smaakt.” Ook kennis over gezondere bereidingswijzen beïnvloedden haar eigen manier van koken: de stoompan is inmiddels een onmisbaar onderdeel in haar keuken. En dan zijn er nog de recepten. Tot de favorieten behoren de taartjes. “Taartjes zijn meestal om te zondigen. Nu kan ik met gerust hart een taartje pakken in de wetenschap dat het gezonde ingrediënten bevat, waardoor ik er extra van geniet.” De onderlinge samenwerking met MMV was prettig. “We zaten op één lijn en hebben hard gewerkt om het maximale eruit te halen. Ik hoop dat de gebruikers van het kookboek eruit opmaken hoeveel liefde we erin gestoken hebben en dat de recepten en de foto’s mensen zullen inspireren. Al staat er voor iedereen ook maar één recept in dat ze lekker vinden en voor de rest van hun leven zullen presenteren op feestjes, dan ben ik blij. Het is mooi als de recepten doorgegeven zullen worden.”

Gedroogd fruit Voor Marjolein was het een eyeopener dat je ‘met weinig toevoegingen veel lekkers kunt creëren’. “Het werken aan Snel&Gezond heeft mijn blik enorm verruimd. In plaats van gelatine gebruik ik nu natuurlijke bindmiddelen, zoals

Snel & Gezond is voor € 19,95 te koop in de webshop van mmv. www.mmv.nl Uitzicht

23

actueel

Volle bak in Vught

‘Vertel uw dokter over Moermandieet’

‘Kanker is voor iedereen anders.’ En: ‘Zeg vooral tegen uw dokter wat u allemaal doet op het complementaire vlak.’ 220 leden kwamen op 28 november van heinde en verre naar het Brandpunt in Baarn voor ontmoeting, kennis en inspiratie.

Inspireren ledendag de 2015

Op negentigjarige leeftijd twee uur lang vrijwel onafgebroken het woord voeren en het publiek aan je voeten hebben. Dat kan de arts Hans Moolenburgh. Samen met voedingsmiddelentechnoloog Ralph Moorman was deze ‘levende legende’ zaterdag 21 november te gast bij een regiobijeenkomst van MMV in Vught.

BESTEL ZDE DVD! Heeft u de bijeenkomst gemist? Het MMVevenement in Vught is op dvd vastgelegd. U kunt die bestellen via de winkel op mmv.nl (kosten 15 euro, incl. verzenden).

Terwijl ernst en luim elkaar afwisselden, schilderde Moolenburgh de hedendaagse bedreigingen van onze gezondheid. Moolenburgh was vlijmscherp in zijn kritiek op de moderne voedselproductie. Genetische verandering van gewassen bijvoorbeeld vindt hij geheel en al uit den boze. “Ik zeg niet: genetisch gemanipuleerd, want dat mag niet meer. Ik zeg ook niet: gemodificeerd, want dat is niet waar. Ik zeg: men heeft de planten verkracht….” Toen hij na anderhalf uur vroeg aan het publiek of hij nog even mocht doorgaan, klonk een massaal en geestdriftig ‘JA!’. Na afloop signeerde hij zijn boeken en aan de rij kwam bijna geen eind. “Living legend”, noemde Ralph Moorman hem op Facebook. De gezondheidscoach zat, zoals hij het zelf aanduidde, deze middag in het voorprogramma. Met een bijdrage van een uur was dat nogal een understatement.

Explosie Ook Moorman had weinig goede woorden over voor hedendaagse ‘voedselverbetering’. Door middel van veredeling zijn veel bitterstoffen uit diverse groenten verdwenen. Ze smaken dankzij deze kunstgrepen zoeter, maar op die manier zijn wel stoffen

24

Uitzicht

die gezond voor ons zijn, aan onze voeding onttrokken. De bijeenkomst was een initiatief van Jeannette Moors (van de Leden Advies Raad) en therapeute Monique Wanders. De zaal met 200 zitplaatsen in Vught was binnen een week uitverkocht. Jeannette straalt tijdens de bijeenkomst. Met genoegen stelt ze vast dat alles op rolletjes loopt. Die avond zal ze nog zo´n kick krijgen als ze op Facebook een explosie van lovende reacties krijgt. ”Fantastisch. Wat krijg ik hier veel positieve energie van”, zegt Jeannette als alle stof is neergedaald. Als voorbeeld noemt ze de hulp van een vrouw uit Maastricht. “Die bood spontaan haar diensten aan en werd ook nog eens lid van MMV.” Dat laatste gold voor nog eens twaalf andere bezoekers. Monique is al even opgetogen als Jeannette. “Lang hebben we er aan de telefoon over gepraat en talloze mails naar elkaar geschreven. Totdat Jeannette zo’n twee maanden geleden zei: ‘Kom Monique, nu gaan we het doen’. En zo geschiedde.” Ze concludeert: “De werkelijkheid was toch nóg iets mooier dan al onze verhalen en fantasieën bij elkaar.”

Bloemen voor de drie makers van het kookboek: Marjolein van Heumen, Klazien van der Toorren en Lotte Huijser.

De presentaties van de sprekers zijn te bekijken op de website: www.mmv.nl

Iñaki Legorburu (zie Uitzicht nr. 7 voor een interview met hem) vertelde over de keuzes die hij maakte toen hij met agressieve blaaskanker geconfronteerd werd. Een boekje van Moerman - Kanker als gevolg van onvolwaardige voeding kan genezen met dieet en therapie - was het eerste dat hoop bood, vertelde hij. Van daaruit werkte hij aan zijn eigen gezondheid verder op basis van drie pijlers: voeding, beweging en slaap. Later voegde hij daar ademhaling en drinken aan toe. “Kanker is voor iedereen anders”, benadrukte hij. “Ken jezelf, ken je lichaam, weet waar je blij van wordt, waar je energie van krijgt en wat je nodig hebt”, adviseerde hij. En: “Maak bewust geïnformeerde keuzes, maar durf ook te vertrouwen op je intuïtie. Iedereen zegt misschien dat je rechtsaf moet gaan, maar jij bent de enige die voelt dat je linksaf moet gaan. Dat echt doen is trouwens vreselijk moeilijk.”

Voedingswaarde Moermanarts Roland Lugten vulde het verhaal van Iñaki prachtig aan met een lezing over de basis van de Moermantherapie. “Die begint niet met voeding, vitaminen en mineralen”, onderstreepte hij, “maar in je eigen hoofd.” “De diagnose kanker confronteert je met de dood, maar het leven is niet direct afgelopen. Ook als je kanker hebt, kan je leven goed zijn. Vanaf 1986 mag ik mensen met kanker begeleiden en zie ik dat kwalitatief goed leven met kanker mogelijk is.” Lugten legde uit hoe kanker kan ontstaan door vergiftiging van de cel (naar de theorie van de Duitse medicus Otto

Warburg in 1923). “Ouder worden is de belangrijkste oorzaak van kanker, en ongezond leven is de beste manier is om snel oud te worden. Daarmee neemt de toxische belasting toe, en daarmee verhoog je de kans op kanker. Goede, gezonde voeding is de basis van de gezondheid.” Veel dokters zeggen tegen hun patiënten die het Moermandieet volgen: ‘Ik weet niet wat je doet, maar ga er vooral mee door.’ Lugten roept iedereen op om vooral onbescheiden te zijn in het verspreiden van de boodschap dat voeding als therapie werkt. “Zeg tegen je arts dat je de Moermantherapie volgt en dat je daar baat bij hebt.”

Ontkenning “Reguliere dokters weten niet veel van complementaire behandelingen”, sprak Klaas Riepma, apotheker en vader van een zoon die kanker overleefde. “Sterker nog: er is totaal geen oog voor aanvullende behandelingen bij kanker. Dat is triest, een totale ontkenning van alles wat we weten.” Riepma gaf de bezoekers een ‘les in de wetenschap’ en wees ook op het boek Spontaneous Remission dat online gratis te downloaden is. “Dat zijn incidenten, zeggen reguliere dokters dan.” Riepma denkt er anders over: “Ik zie ruim 200 mensen in de zaal dat zijn geen incidenten.” Voorzitter Dave Schut acht de tijd rijp om de deskundigheid van MMV naar buiten toe onder de aandacht te brengen. “Hoe mooi zou het zijn als deze ruimte over een paar jaar te klein is? Ga in gesprek. U kunt als geen ander de boodschap overdragen aan een ander.”

Uitzicht

25

actueel

AGENDA 16 JANUARI - START BUDDYTRAINING

Veertien mensen starten op 16 januari met de buddytraining onder leiding van Esther van Weele, die is gespecialiseerd in gespreksvoering en psychosociale oncologie. Op 30 januari en 12 maart vindt het vervolg (telkens van 9.00 tot 16.30 uur) van deze training plaats en daarna kunnen de buddy’s aan de slag. Wilt u informatie over het buddytraject? Meld u dan bij Elke Versluis: [email protected]. 27 JANUARI - LEZING MARRY FOELKEL

De ‘natuur en keuken als laboratorium’. Dat is het thema van een lezing van Marry Foelkel, MMV-kruidendeskundige op 27 januari in Beekbergen. De lezing (met demonstraties) begint om 13.30 uur en kost € 10. Kijk voor meer informatie op www.marrys.nl of bel: 055- 506 1391. 11 FEBRUARI - 14 FEBRUARI NATIONALE GEZONDHEIDSBEURS

MMV is ook dit jaar met een stand vertegenwoordigd op de Nationale Gezondheidsbeurs in de Jaarbeurs in Utrecht. Iedere dag zijn er drie à vier ambassadeurs nodig om de stand te bemannen en het publiek te enthousiasmeren over de Moermantherapie. Iets voor u? Geef u dan op bij [email protected].

kruidentuin

Kanker, wat nu?

TEKST PETRA PRONK INHOUD MARRY FOELKEL, KRUIDENDESKUNDIGE

‘VERTROUW NIET OP DOKTER GOOGLE’

Onder de vlag van MMV werkt apotheker Klaas Riepma aan een stappenplan voor mensen die geconfronteerd worden met kanker. De inhoud van het boek komt tot stand in samenwerking met een tiental complementair werkend artsen.

IJSLANDS MOS: REPARATEUR VAN MAAG- EN DARMSLIJMVLIES

In een lezing tijdens de ledendag lichtte hij een tipje van de sluier. In een interview met dokter Hans Moolenburgh vroeg hij: ‘Welk advies geeft u aan een uitbehandelde patiënt?’“Moolenburgh zei: ‘Je bent nooit uitbehandeld. Zolang er leven is, is er hoop.” Het eerste advies dat hij in het boek zal noteren is: zoek een complementair werkend arts. “Vertrouw niet op dokter Google.”

Niks zo hip als oeroude kruiden en planten. IJslands mos hoort in die categorie: een korstmos uit het hoge noorden met geneeskrachtige eigenschappen. Marry Foelkel noemt het een ‘soort prehistorische zuurkool en yakult avant la lettre’.

VOEDING LEEFT In Uitzicht nummer 9 schreven we in het bericht ‘reguliere artsenvereniging met voeding als pijler’ per abuis dat huisartsen Tamara de Weijer en Lotte Derksen zijn aangesloten bij de stichting Voeding Leeft. Dat klopt niet: zij werken alleen samen met deze stichting.

(advertenties)

IJslands mos is er in diverse varianten. Je komt hem vooral tegen in de arctische gebieden rond de Noordkaap. In Nederland groeit het uitbundig op de Veluwe onder de naam open IJslands mos. Eigenlijk is het geen mos, maar een korstmos: een symbiose tussen een alg en een wier. “Het is een echte pioniersplant”, vertelt Marry. “Korstmos heeft schone zuivere lucht nodig. Dat de hoeveelheid korstmos op de Veluwe de laatste jaren enorm toeneemt, is dus een goed teken.” Korstmos is voedsel voor mens en

Meer informatie over Eerste Hulp Van Schulp? Bel: 0346 - 25 96 30 of mail naar: [email protected]

Meld u aan voor  Voedingssupplementen  Kruiden tincturen  Aloë Vera producten  Zilver- en Goudwater  Stevia  Tandpasta zonder fluor  Vette en etherische oliën www.cruydhof.nl

26

Uitzicht

Natura Sanat BV, Nieuwstraat 8, 7814 PX Weerdinge Tel: 0591-648793

divitaal

de nieuwsbrief van MMV Digitaal iedere week de belangrijkste ontwikkelingen over ziekte en gezondheid.

[email protected]

(ren)dier. “De kariboes en de rendieren leven erop door het onder de sneeuw vandaan te schrapen”, zegt Marry. “Mensen krijgen het binnen door het eten van de ingewanden van deze dieren, compleet met inhoud. Een prachtige oplossing in gebieden waar plantaardige voedingsstoffen schaars zijn. Ik vind het geweldig om te zien dat alle volken van de Noordkaap tot de evenaar, weten dat ze op deze manier toch de benodigde gezonde stoffen binnen kunnen krijgen.”

Fermentatie Want IJslands mos bevat een schat aan gezonde stoffen. Veel slijmstoffen en enzymen, zoals mineralen, broom, magnesium, kalium, jodium, betacaroteen en kiezelzuur. Ook bevat het de natuurlijke suikers mannose en galactose. “Die spelen een belangrijke rol bij de fermentatie in de ingewan-

den van de rendieren”, vertelt Marry. “Onder invloed van de werking van de suikers verandert het mos in een soort zuurkool. Enorm gezond!" Dankzij de heilzame werking van de bitterstoffen is IJslands mos een prima middel bij klachten van maag en spijsvertering. Het repareert het tegenwoordig zo overbelaste maagen darmslijmvlies. Verder stimuleert IJslands mos de pancreasfunctie en bestrijdt het candidaklachten in de vrouwelijke organen. Door de antibiotische werking is het ook een probaat middel bij luchtwegklachten en heesheid. "Zo kwam er ooit een zanger in de kruidentuin die problemen had met zijn stem door een luchtweginfectie. Dat was een serieus probleem, omdat hij met kerst uitvoeringen moest geven. Na drie dagen op een kuurtje van IJslands mos had hij zijn stem terug.”

RECEPT

IJSLANDS KORSTMOSTHEE INGREDIËNTEN Korstmos | water

1 2 3

L eg het korstmos een nacht in water om de bitterheid eruit te laten trekken. Spoel het af en gooi het water weg.

 Daarna kan het gebakken of gefermenteerd worden, maar je kunt het ook gebruiken als geleermiddel (gelei).  et meest eenvoudige en effectieve is echter om er thee H van te zetten en die in kleine slokjes over de dag verdeeld te drinken. Een weldaad voor uw maag- en darmslijmvlies!

www.marrys.nl Uitzicht

27

vraag

& antwoord

URINEVERLIES Ik heb polyneuropathie en ben enkele malen op mijn hoofd gevallen. Door een opgelopen hersenbeschadiging heb ik dag en nacht last van ongewenst urineverlies. Lastig! Heeft u een oplossing?

In deze rubriek gaat een team van ervaren artsen in op de meest uiteenlopende medische vragen, of vragen over voeding en/of suppletie.

MACULADEGENERATIE Een goede kennis van mij heeft macula degeneratie. Wat is uw advies om dit af te remmen?

ANTWOORD:

Drs. Roland Lugten, arts: ‘Maculadegeneratie (Age Related Maculadegeneratie) is langzaam toenemende beschadiging van de gele vlek, de macula. De macula, een paar millimeter groot, ligt in het middelpunt van het netvlies. Daar bevinden zich de grootste concentratie lichtgevoelige cellen, kegeltjes, waardoor wij kleur en detail kunnen zien. Met de macula kan men scherp zien in het centrale gedeelte van het gezichtsveld. Bij maculadegeneratie gaat het scherpe zien achteruit, veroorzaakt door veroudering van de kegeltjes en staafjes en overige netvlieslagen. Er bestaan twee vormen: droge maculadegeneratie en natte maculadegeneratie. Droge MD komt het meest voor, tachtig procent, en is de minst ernstige vorm. Afval stapelt zich in het netvlies ter hoogte van de macula en de macula sterft langzaam af. De natte MD komt met twintig procent minder vaak voor. Door gebrek aan zuurstof en voedingsstoffen worden nieuwe

28

Uitzicht

bloedvaatjes gevormd in het netvlies. Deze bloedvaten zijn slecht en bros en lekken vocht en bloed in de macula, waardoor de macula afsterft. Het is niet bekend waardoor maculadegeneratie ontstaat, maar leeftijd, erfelijkheid en omgevingsfactoren spelen een rol. Net als bij veel ziekten zijn leefstijlfactoren van belang. Vooral roken en alcoholgebruik verhogen het risico op MD met 500 procent. Daarnaast zijn zonlicht en onvoldoende inname van omega–3 vetzuren en luteïne ook factoren die kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op MD. Behandeling door een oogarts is alleen maar mogelijk in het vroege stadium van de natte vorm van MD. Injecties in het oog met een stof die de vorming van bloedvaten in de retina afremt heeft goede resultaten. Goede eetgewoonten zijn van groot belang voor de ogen. Vooral de carotenoïden luteïne en zeaxanthine waar de maculapigmenten uit bestaan zijn belangrijk. Zeaxanthine komt vooral voor in het centrum van de gele vlek en luteïne meer aan de rand. Bij een hoeveelheid van dagelijks 4 mg zeaxanthine en luteïne samen is er al een positief effect aangetoond. Gemiddeld krijgt men 1,5 mg binnen, vooral uit groente (boerenkool bevat 9 mg luteïne per 100g). Als men gemiddeld 500 g groente en fruit eet loopt dat op naar 5-6 mg. Door extra inname van deze carotenoïden zullen deze stoffen optimaal in het oog worden aangeboden. Daarnaast zorgen deze stoffen dat de effecten van vrije radicalen in het oog beperkt worden. Eieren zijn een goede bron van zeaxanthine en luteïne, vooral de dooier. In België is het Columbus VISION Ei verkrijgbaar. Dit ei bevat een belangrijke

hoeveelheid luteïne (circa 1,5 mg), naast omega 3-vetzuren. Ook zink, vitamine C, vitamine E, omega-3 vetzuren en andere carotenoïden zijn belangrijk. Voeding rijk aan deze stoffen als citrusfruit, broccoli, noten, fel gekleurde groenten, vette vis enz. zullen op een natuurlijke manier het ziekteproces op een positieve manier kunnen beïnvloeden. Een supplement met deze stoffen kan een positieve bijdrage leveren op de ontwikkeling van MD. Maar de basis is goede voeding. In de homeopathie zijn een aantal middelen die belangrijk zijn voor het oog. Vooral Carboneum Sulphuricum, Arnica, Naphtalinum zijn geïndiceerd bij MD. Een klassiek werkend homeopathisch arts kan uw kennis hierin begeleiden.’

Heeft u een vraag? Formuleer die dan zo concreet mogelijk en stuur deze naar de redactie van Uitzicht. Via e-mail: redactie@ mmv.nl of naar het postadres van de redactie: Hof van Azuur 30, 2614 TB Delft. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Heeft u dringende persoonlijke vragen? Belt u dan met onze infolijn (088) 24 24 240 (ma-vr 10.00 - 17.00 uur; ma-avond van 19.00 - 21.00 uur).

ANTWOORD:

Drs. Kees Rhee, arts: ‘De prikkel tot plassen ontstaat wanneer de zenuwvezels uit de blaaswand aan de hersenen doorgeven wanneer de blaas vol is. De hersenen geven dan op hun beurt het signaal af dat er op korte termijn geplast moet worden. Deze informatie loopt over lange zenuwbanen van het onderste segment van het ruggenmerg naar de hersenen en terug. Urinelekkage door een overactieve blaas ontstaat wanneer die informatie van en naar de hersenen op een of andere manier niet goed meer werkt en de blaas op zichzelf is

BIO-RESONANTIE Bij mij is 4,5 jaar geleden Polymyalgia reumatica geconstateerd. Sindsdien gebruik ik prednisolon (10 mg p.d.). Ik ben 68 jaar. Ongeveer vijftien jaar geleden, heb ik mijn bloed laten onderzoeken na een tekenbeet. Daar kwam niets uit. Bio-resonantie leverde op dat de borrelia bacterie bij mij op de spieren, botvliezen, aanhechting pezen en gewrichten zit. Kunnen mijn klachten toch afkomstig zijn van de borrelia?

ANTWOORD:

Drs. Bertil de Klyn, arts: Polymyalgia rheumatica (PMR), ook wel spierreuma genoemd, is een ziekte waarbij de spieren ontstoken raken door een auto-immuunreactie. De oorzaak is niet bekend. Zoals bij alle

aangewezen en dan gaat lekken. In uw situatie kan dit zowel door de opgelopen hersenbeschadiging als door de polyneuropathie zijn ontstaan. Andere oorzaken zijn prostaatproblemen en diabetes type 2. U stuurde uw medicijnlijst mee, voor die aandoeningen krijgt u al medicatie. Behandeling van polyneuropatie is altijd lastig. Ondersteuning met een goed vitamine B complex met voldoende vitamine B12 is een eerste vereiste. Verder worden de lange zenuwbanen versterkt met 50 mg alfa-liponzuur en is 50 mcg (=2000IE) vitamine D3 ook zinvol. Vaak speelt ook een sluimerende blaasontsteking op de achtergrond mee. Dan helpt vitamine C 2x 500mg (ascorbatencomplex) samen met 2 capsules van hetzij Cranberry extract of Beredruif (Uva ursi).’

auto-immuunziekten is het mogelijk dat de ziekte ontstaat door het vormen van antistoffen tegen een bacterie, waarbij de antistof ook aangrijpt op eigen weefsel. Dat is echter slechts een hypothese, er is nog geen bewijs voor. Het merkwaardige bij PMR is dat de ziekte vaak na enige jaren verdwijnt. Dat gebeurt bij de meeste auto-immuunziekten niet. PMR kan echter ook overgaan in een andere vorm van reuma, zoals chronische reumatoïde artritis. Het is in uw geval misschien mogelijk om de dosis prednisolon iets naar beneden te brengen. Combinatie met natuurlijke middelen, zoals curcumin, groenlipmossel , boswelia, duivelsklauw kan verlaging van de dosis vergemakkelijken. Bio-resonantie is een onderzoeksmethode waaruit geen harde conclusies zijn te trekken. De diagnostiek met die methode kan in goede handen een waardevol hulpmiddel zijn. Bij minder goed opgeleide therapeuten kan te snel tot een conclusie worden overgegaan omdat men, wat men van de apparatuur afleest, voor absolute waarheid houdt. De uitslag is subjectief (door de therapeut) beïnvloedbaar en de bevindingen kunnen in het algemeen niet

herhaald worden door een andere onderzoeker. Het gegeven dat bij de vraagsteller op die manier gebleken is dat borrelia de oorzaak is, betekent nog niet dat het ook zo is. Het kan aanleiding zijn voor verder onderzoek, zoals een klinische test naar antistoffen tegen borrelia. Ook als die verhoogd zouden zijn, wat bij u niet het geval is, betekent dat nog niet dat het de oorzaak is en het levert ook niet een eenvoudige behandeloptie op. Wat de tekenbeet betreft,: als er geen erythema migrans (rode kring die groter wordt) ontstaat, bestaat nog wél de kans dat u een infectie van de teek gekregen heeft. De tweede manifestatie van de ziekte van Lyme is vaak artritis (gewrichtsontsteking), die overigens vanzelf weer over gaat. Er zijn tal van ziekteverschijnselen bekend, die veroorzaakt worden door borrelia en andere teek-bacteriën, de meeste in het zenuwstelsel. Het is heel moeilijk om vast te stellen of iets door de ziekte van Lyme komt, maar er zijn wel waarschijnlijke en minder waarschijnlijke symptomen. Bij PMR is het onwaarschijnlijk, hoewel niet onmogelijk.’

Uitzicht

29

colofon

Uitzicht is het magazine van MMV en verschijnt tien keer per jaar. HOOFDREDACTEUR Cor van Groningen PLV. HOOFDREDACTEUR Jan van Klinken

Nr Hiernaast treft u een kleine selectie aan van producten, welke door De Roode Roos B.V. geleverd kunnen worden. Hierdoor krijgt u een indruk van ons ruime assortiment van meer dan 4000 producten. Ons volledige assortiment is te bekijken op www.derooderoos.com Al onze producten worden in principe geleverd met een korting van max. 25% ten opzichte van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u gebruik maken van de lijst die hiernaast is afgedrukt. Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze postbus sturen. Vervolgens laten wij de bestelling door PostNL bij u thuis bezorgen. Ook kunt u ons gratis naamnummer 0800-ROODEROOS (0800-7663376) gebruiken. U kunt ook een email sturen naar [email protected] of direct bestellen via onze webwinkel op www.derooderoos.com

Fabrikant

Normaal

Leden

7135 Chia Seed Raw Bio (250 gram)

Mattisson H C

€ 7,95

€ 6,76

7105 Bio-Melatonine 3 mg (30 tab)

Pharma Nord

€ 12,95

€ 9,71

7108 Magnesiumbisglycinaat (100 tab)

Vitals

€ 29,95

€ 22,46

7730 ADAM (60 tab)

NOW Foods

€ 39,95

€ 29,96

268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)

Pharma Nord

€ 47,95

€ 35,96

205 Multi vit.& mineralen (240 tab)

Plantina

€ 99,75

€ 74,81

6790 EKO Krill Neuroplex (120 softgel)

CellCare

€ 56,30

€ 45,04

4667 Intestinal Symbiotic Probiotica (90 gram)

CellCare

€ 33,90

€ 27,12

6989 Alfa-Liponzuur 300 mg (60 vcaps)

Bonusan

€ 26,00

€ 19,50

6706 Vitamine B12 1000 mcg Methylcobalamine Vitals

€ 18,95

€ 14,21

7906 Vitamine D3 druppels 1000 IE (30 ml)

NOW Foods

€ 19,50

€ 14,63

Orthica

€ 40,95

€ 34,81

A. Vogel

106 Orthiflor Original (120 caps) 5603 Echinaforce Forte (60 tab)

Voor een natuurlijke stoelgang

Ellen Hameeteman, Lisette Heijboer, Matilde Newman, Petra Pronk, dr. Gert Schuitemaker, Christine Steenks, Klazien van der Toorren, dr. Hans Stoop, Gijs Versteeg MMV-ARTSENTEAM Bertil de Klyn, Rick van Prooijen, Roland Lugten, Kees Rhee, Erik-Jan de Rijk, An van Veen, Ton Windgassen ONTWERP Deelstra & de Jong

Darmfunctie Complex

DRUK BDU REDACTIEADRES Hof van Azuur 30 2614 TB Delft

€ 14,99

€ 11,24

ADVERTENTIES

€ 19,95

€ 14,96

J.P.H. Geraats

5028 Magnesium Taurate (120 tab)

€ 24,54

€ 18,40

Louis Regoutstraat 36

6961 251 Dibencozide & Foliumzuur (60 zuigtab AOV

€ 17,85

€ 13,39

5968 Prostasol (60 tab)

Medpro

€ 95,00

€ 85,50

6676 Vitamine D3 1000 IE (90 softgel)

NOW Foods

€ 10,95

€ 8,21

Uitzicht ISSN 0169-9938

3654 Prostaat Formule (60 tab)

Best Choice

€ 11,50

€ 8,63

I www.mmv.nl

5765 Astaxanthin-eco (120 caps)

Plantina

€ 60,30

€ 45,22

E [email protected]

5856 Kolorex Advanced Intestinal Care (30 caps Sanopharm

€ 20,95

€ 18,86

6213 Elke Dag (90 tab)

Vitals

€ 49,95

€ 37,46

4105 Levertraan Forte (60 capsules)

Bonusan

€ 9,00

€ 6,75

6985 Silicea Original (30 caps)

Hubner

€ 9,95

€ 8,46

Redactie van Uitzicht en bestuur van MMV aanvaarden

2999 Eye Q 500 mg (210 caps)

Springfield

€ 36,95

€ 27,71

geen verantwoordelijkheid voor de toepassing van de

3402 MorDHA (citroen) (60 softgel)

Minami Nutrition

€ 29,95

€ 22,46

inhoud van dit blad. Zie voor overname van artikelen

3273 Lignan Flax Oil Complex (473 ml)

Barlean's

€ 21,03

€ 15,77

en andere informatie onze website www.MMV.nl/

3338 Glucosamine 1200 mg (120 tab)

Lamberts

€ 19,95

€ 14,96

7407 Silymarine extract (60 vcaps)

NOW Foods

€ 14,95

€ 11,21

7732 Mucoperm (60 sachets)

Nutriphyt

€ 42,75

€ 36,34

€ 21,95

€ 16,46

Douglas

6006 LL Weert T (0495) 53 22 20

WILT U DONEREN? IBAN NL96 INGB 0004 2392 29

Magazine/OverUitzicht Centraal Bureau MMV, Postbus 508, 2400 AM Alphen ad Rijn T (0172) 49 79 44 (werkdagen tussen 9 en 13 uur) E [email protected]

Prijswijzigingen voorbehouden

Vermeld hier uw adresgegevens: Uw naam: (Dhr/Mevr):

Lidmaatschap nr.:

Adres:

Geboortedatum:

Postcode & Woonpl.:

Email:

Telefoonnummer:

(Evt.) Voorschrift van:

LID WORDEN?

• Bevordert de stoelgang

• e-mail naar [email protected]

• Natuurlijke kruidenextracten

• of: MMV, Postbus 508, 2400 AM Alphen ad Rijn

• www.MMV.nl In Nederland wordt de contributie € 35,- voor het kalenderjaar 2016. Buiten NL in Europa: € 48,Buiten NL buiten Europa: € 53,-.

Natuurlijk ... het is Wapiti! Wapiti Darmfuntie Complex is verkrijgbaar of te bestellen bij: Drogist, Apotheker, Reform- en Gezondheidswinkel. Voor meer informatie: Emonta B.V. Tel. 0512 - 518 085 www.wapitinatuur.nl

Uitzicht

MEDEWERKERS Leonard Davids, Arjan van Groningen,

5199 Gerijpte Japanse Knoflook One A Day 600 Kyolic

7843 Vitamine D3 1000IE & Vitamine K2 (120 c NOW Foods

30

EINDREDACTEUR Rineke Wisman

U ontvangt dan automatisch tien keer per jaar Uitzicht en krijgt tot 25 % korting op voedingssupplementen bij verzendhuis De Roode Roos. MEER INFORMATIE www.MMV.nl/Over MMV

Uitzicht

31

(advertenties)

NI

EU

Graviola (zuurzak)

Samento : ®

Buitengewoon krachtige Cat’s Claw Een van de bekendste producten uit de NutraMedix range is Samento, de TOA-vrije Cat’s Claw uit Peru. Het werd ontdekt door de Ashaninka indianen en kent een traditioneel gebruik. Cat’s Claw staat erom bekend dat het bijdraagt aan het immuunsysteem. TOA-vrije Cat’s Claw betekent dat we garanderen dat het vrij is van Tetracyclische Oxindol Alkaloïden.

W

NIEUW nu ook in voordeel! verpakking

Gebruiksadvies: twee- tot driemaal daags 20 druppels.

Samento®

Verkrijgbaar in startverpakking (15ml), in 30ml en in voordeelverpakking (60ml).

Deze bijzondere plant is steeds meer bekend geworden als een bron van antioxidanten genaamd annonaceous acetogenins, die vooral in de bladeren en zaden voorkomen. Het is verkrijgbaar in capsules en in thee, bij de betere natuurwinkel en gezondheidswinkel (o.a. De Tuinen, G & W). Voor meer informatie belt u met de informatielijn van TS Products: 0341 - 46 21 46 of stuur een e-mail: [email protected].

Voor meer informatie en advies neemt u contact met ons op: TS PRODUCTS Gelreweg 9, 3843 AN Harderwijk, NL Tel: 0341-462121 E-mail: [email protected]

Liposomaal Vitamine C Eindelijk liposomen die het ”echt” doen Gegarandeerd hoge opname!!! Een kwaliteitsproduct van

CureSupport

NIEUW!

INDOL-3 CARBINOL – voor een sterk immuunsysteem om de gezondheid te beschermen.

INDOL-3 CARBINOL

Verkrijgbaar in onze webshop:

www.curesupportwebshop.nl

LIBITROX FÜR DEN GANZEN MANN Voor meer Informatie: medpro Holland B.V. www.med-pro.org

Weitere Informationen: medpro Holland B.V. Dorpsstraat 182 3925 KG Scherpenzeel Niederlande Tel. +31-33-2867642 Fax +31-33-2867647 www.med-pro.org [email protected]

Tel.: +31-33-2867642 Fax: +31-33-2867647 [email protected]