Heerlijke en heilzame bloemen- en kruideninfusies

1

Ann Vansteenkiste

d Heerlijke en heilzame bloemen- en kruideninfusies

J

2

ZELFGEPLUKT

3

Vansteenkiste, Ann Zelfgeplukt. Heerlijke en heilzame bloemen- en kruideninfusies © 2014, Ann Vansteenkiste en Davidsfonds Uitgeverij nv Blijde Inkomststraat 79-81, 3000 Leuven www.davidsfonds.be www.twitter.com/davidsfonds www.facebook.com/davidsfondsuitgeverij www.curiosithee.be curiosithee.blogspot.com Vormgeving: Daniël Peetermans Omslagfoto: D/2014/0240/44 ISBN 978-90-5826-868-6 NUR 440 Ondanks alle zorg die aan de samenstelling van de uitgave werd besteed, kan de redactie of de auteur noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze publicatie zou kunnen voorkomen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/ of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4

ZELFGEPLUKT

5

inhoud INLEIDING — 8 Verschillende verwerkingen en toepassingen van planten — 10 DE WONDERE WERELD VAN DE KRUIDEN: EEN BEETJE GESCHIEDENIS — 16 AAN DE SLAG — 24 En... plukken maar! — 24 Waar en wanneer plukken — 24 Benodigdheden om te plukken — 30





6

ZELFGEPLUKT

Drogen en bewaren — 31

Hoe drogen? — 31

Hoe bewaren? — 34 ‘Klaargemaakte’ kruiden — 37 Kruiden kopen — 38 Waar let ik op? — 38 De apotheek of kruiden/reformwinkels: wat is het verschil? — 39





Praktische richtlijnen — 42 Wil je een genots- of medicinale drank? — 42 Het belang van water — 47 Leidingwater — 47 Bronwater en natuurlijk mineraalwater — 48 Thee/infusie en water — 48 Osmosewater — 50 Het effect van de kwaliteit van water bij het thee/infusie zetten — 50 Het effect van te lang gekookt water bij het thee/infusie zetten — 51 En wat met de energie van water? — 51





Smaak en geur — 55 Smaak — 56 Geur — 56 Kun je reuk- en smaakzin trainen? — 59 Het zoeten van thee — 59 Zoeten of niet zoeten? — 59 Natuurlijke zoetstoffen voor mensen met suikerziekte — 63



Thee/infusie zetten — 67 Hoe zetten we een kruideninfusie? En wat is het verschil met thee? — 67 Benodigdheden — 73 Waarmee kun je een kruideninfusie zetten? — 73



Alles over builtjes en de essentiële vrijheid — 74 Over hoeveelheden, trektijden en tijdstippen... — 80 Hoeveel? — 80 Trektijd — 82 Tijdstip van drinken — 84 Belangrijke mededeling — 84



Infusies van groenten — 102 Infusies van verse kruiden — 108 Infusies van kruiden uit eigen tuin en terraspotten — 111 Infusies van materiaal van bomen en struiken — 172 Infusies van specerijen, exoten en andere minder courante planten — 188 Infusies tijdens de zwangerschap — 216

KRUIDENMENGELINGEN — 220 Inspirerende melanges of blends — 220 Opwekkend of rustgevend — 225 Afkoelend of opwarmend — 233 Ann’s Teasury: teasannes — 235 Icetea of koude kruidendrankjes — 249 NAWOORD — 256 DANKWOORD — 258 BRONNEN — 260 ADRESSEN — 261 TREFWOORDENLIJST — 264

Andere gebruiken — 85

INFUSIES — 88 Enkelvoudige kruiden in de spotlights: inleiding — 88 Infusies van vruchten — 96

7

inleiding ‘Zeg nooit onkruid tegen een kruid!’ was het eerste wat ik hoorde toen ik begon aan de herboristencursus kruidenleer bij Annie Vanbranteghem. Een wondere wereld van bekende en onbekende planten ging voor me open. Annie hield ervan om geestrijke drankjes te brouwen met die planten. Nou ja, geest‘rijk’: geestig word je er wel van, soms. Nare ervaringen met alcoholmisbruik in mijn omgeving leidden mij naar andere toepassingen. Door een samenloop van omstandigheden bleef ik hangen bij de waterige aftreksels. Ik verdiepte me in de wondere wereld van vijfduizend jaar theecultuur, waarover mijn eerste boek, De stille kracht van thee, gaat. Maar op algemene aanvraag, alsook uit pure noodzaak, schrijf ik mijn tweede boek deze keer over ‘kruideninfusies’. Thee is het waterige aftreksel van de bladeren van de Chinese theeplant (Camillia sinensis). Infusie is het waterige aftreksel van onderdelen van al de andere planten, met uitzondering van enkele die je maar één keer kunt drinken, liefst niet doen dus! Jammer genoeg zijn er nog te veel mensen die kruideninfusies associëren met hun grootmoeder of met ziek zijn. Nochtans zijn kruidendranken opnieuw in opmars. De mensen beginnen gelukkig weer meer en meer in te zien dat we terug naar de natuur moeten. Leven met en in de natuur maakt ons blij en kost niets. Als ik met de kinderen naar een pretpark of kermis ga, willen ze overal op en alles beleven. Ze zeuren om ijsjes, chips, cola, wafels, oliebollen, snoep of hamburgers vol rommel – terwijl sommige hamburgermerken beweren dat ze met puur rundvlees werken! Wist je dat een barbecuehamburger nooit een barbecue heeft gezien, maar met een chemisch aroma werd besprenkeld! Als we ’s avonds naar huis gaan, zijn ze prikkelbaar en boos door de vele chaotische indrukken of omdat ze niet alles hebben gezien of gedaan. Daarnaast ben ik een bom geld kwijt. Ga je met ze wandelen in de natuur, dan stribbelen ze eerst wat tegen, maar eens in het bos of op de wei hollen ze achter elkaar aan of stoeien ze als jonge veulentjes. Ik neem altijd een grote picknickmand mee met lekkers waarmee ze hun buikje rond kunnen eten. Dat kost een stuk minder en ’s avonds vallen ze tevreden en moegespeeld in slaap!

8

ZELFGEPLUKT

Het verzamelen van kruiden is een eeuwenoude traditie. Onze voorvaders joegen op wild, maar dat was slechts een klein percentage van het voedsel. Onze voormoeders verzamelden een bonte variatie aan planten, paddenstoelen, noten, vruchten en wortels als voedsel sinds het stenen tijdperk. Alles wat de mens in vroegere tijden deed, zit in onze genen en is in ons onderbewustzijn opgeslagen. Ons Zijn is een immens computergeheugen dat alle wijsheid bevat. Je verbinden met het Universum, de Grote Computer, geeft je inzicht en wijsheid. We kunnen ons alles herinneren als we er maar voldoende stilte en tijd nemen om naar die oerbron, die altijd in ons aanwezig is, terug te gaan. Misschien is dat wel de reden waarom mensen graag in de natuur zijn: dat geeft een goed gevoel en zorgt ervoor dat we boordevol energie zitten. We weten ons verbonden met ons verleden en met onze millennia oude aanwezigheid. In de film Amistad roept de zwarte Joseph Cinqué, die de beloofde vrijheid niet kreeg, zijn ancestors aan. En toen begreep ik het! Hij riep niet zijn voorouders op, maar zijn eigen herinneringen van vorige levens, de opgeslagen wijsheid in onze genen uit vorige levens van duizenden jaren terug. En dat geeft inzicht, wijsheid, moed en kracht. Het verzamelen van kruiden is ontspannend, heerlijk, want je doet het buiten in de zon, frisse lucht en mooie natuur. Het geeft je een gevoel van volledig leven. Je ziet, ruikt, voelt, hoort en proeft de kruiden. Je voelt je in balans, één met de natuur en het Universum. Als je dan stil wordt en de tijd neemt om tot diep in je kern te gaan, voel je werkelijk bewust die eeuwenoude verbondenheid met de aarde, de mensheid en het heelal. Je voelt je tegelijkertijd nietig en alomvattend. En je krijgt respect voor jezelf, de mensen om je heen en de natuur. Je gaat anders kijken en leven. Bewuster, respectvoller, aanwezig in het Nu… je bent!

9

Je kunt dit gerust op je eentje doen, maar het is leuker om samen met gelijkgezinden te doen. Ook kinderen houden ervan om kruiden te verzamelen. Mijn kinderen stoeien als jonge hinden tussen de planten. Ze smullen van de vruchten en fier als pauwen komen ze hun gevulde mandjes tonen. Het is zorgeloos, kosteloos maar vooral echt, oprecht en intens plezier!

VERSCHILLENDE VERWERKINGEN EN TOEPASSINGEN VAN PLANTEN

De weldaden van het plantenrijk omringen ons aan alle kanten. De woning die ons huisvest, de kleeding die ons dekt, het brood dat wij eten, zoovele geneesmiddelen die ons helpen in ziekte, ook zooveel wat het leven veraangenaamt, de sappige vrucht die ons laaft in de hitte van de zomer, de fonkelende wijn die onze feesten opluistert, het papier waaraan wij onze gedachten toevertrouwen, en wat niet al, brengt ons dagelijks in herinnering, hoe ruime overvloed van gaven ons in de plantenwereld is geschonken. W.F.R. Suringar, voormalig directeur Rijksherbarium Leiden – 1868.

10

ZELFGEPLUKT

Met planten kun je heel veel doen. Je kunt het verse sap ervan drinken of je kunt ze drogen en tot poeder vermalen. Denk maar aan de vele kruidenpoeders die we als keukenkruiden en specerijen verwerken in ons eten. Meestal kopen we ze in poedervorm en weten we niet hoe ze er in werkelijkheid uitzien. Soms is het al moeilijk het gedroogde kruid te herkennen, laat staan vermalen tot poeder. Een kruidenkenner kan poeder herkennen aan de geur en/of de smaak. En dat is nu het belangrijkste: hoe vaak werk je met kruiden? Toen ik studeerde voor herborist wist ik dat hoe meer ik erover studeerde, hoe meer ik het gevoel zou krijgen dat ik er niets van kende. Zoveel… zoveel… niet in één mensenleven te leren… Dat was het gevoel dat overheerste tijdens de lessen. En toen ik afstudeerde, wist ik: nu begint het pas! Het is pas door ermee te werken dat ze hun veelzijdigheid met mondjesmaat prijsgeven. Ze komen uit een wondere wereld, eeuwenoud, zowel uit het Westen als uit het Oosten. Velen denken dat alleen het Oosten met kruiden werkt/werkte. Integendeel, onze voorouders werkten ook al eeuwen met kruiden. Apothekers worden het eerste jaar ingewijd tot de kruidenleer, want de farmaceutische wereld kent haar oorsprong in de plantenwereld. Miljoenen wijze vrouwen en mannen hebben kruiden gebruikt om mensen te vrijwaren of te genezen van ziektes. Toch werden zij in het Westen door bepaalde instanties als gevaarlijk beschouwd. Ze werden massaal en vaak op gruwelijke wijze vermoord. Veel van hun kennis ging verloren, maar gelukkig werden hier en daar hun schrijfsels teruggevonden. Laat dit boek ook een eer zijn aan allen die onrechtvaardig om deze mooie wijsheid van het leven beroofd werden door mensen die er niets van begrepen en handelden uit onwetendheid of absolute dwang. Het eigenaardige is dat ook nu nog die onzin rondgebazuind wordt. Mijn zoon van veertien kwam thuis met het verhaal dat hij op school geleerd had dat de druïden moesten worden uitgemoord omdat ze mensen offerden. Hij keek me met vragende ogen aan. Hij wist al hoe ik ging reageren. ‘Wie vertelt dat?’ vroeg ik. ‘We moesten een tekst van Julius Caesar uit het Latijn vertalen waarin staat dat hij het bevel gaf om de druïden te executeren op basis van de mensenoffers die ze uitvoerden.’ Natuurlijk schreef Julius Caesar dat. De druïden waren een bedreiging voor hem, dus moest hij hen maar met een grove leugen betichten. Net zoals Herodus alle kinderen onder de twee jaar liet vermoorden in Bethlehem, omdat hij bang was dat Jezus, die toen pasgeboren was, koning zou worden. Een regelrechte bedreiging voor zijn troon. Hoe waanzinnig mensen kunnen denken, oordelen en bevelen als het uit gramschap ontstaat! Naast kruiden drogen en vermalen tot culinaire smaakmakers kun je met kruiden nog veel meer doen. Je kunt ze in alcohol laten trekken. Afhankelijk van de stoffen die je eruit wil halen, zul je het alcoholgehalte moeten aanpassen.

11

Uit die verwerking krijg je tincturen. Afhankelijk van het aantal persingen en de inhoudsstoffenconcentratie zijn het moedertincturen, officinale tinctuur (afkomstig van ‘officina’ of ‘werkplaats’) of vloeibare extracten. Ik hou het liever bij non-alcoholische bereidingen. Ik heb te veel miserie gezien met alcoholmisbruik. Het probleem is dat degene die alcohol misbruikt, vindt dat hij dat niet doet. Naar zijn normen overdrijft hij niet. Een zeer moeilijke en haast ondraaglijke zaak voor mensen die met zulke mensen moeten samen leven. Hier zou ik boeken over kunnen schrijven, maar het is beter om het negatieve niet te verhalen. Vandaar mijn passie voor thee en waterige aftreksels van al die mooie planten! Je kunt kruiden ook op olie zetten. De soort olie wordt verkozen naar de doordringbaarheid in de huid. Sommige oliën zijn zo vet dat ze enkel als oppervlakkige massageolie of huidversoepeling dienen, andere zijn zo fijn dat ze diep doordringen tot in de spieren en dus de kruiden daar hun werk laten doen. De kruiden worden tot drie weken in de olie gehouden om dan afgezeefd te worden. De kruidenolie wordt dan gebotteld en culinair of uitwendig als schoonheidsmiddel gebruikt. Etherische olie is een heel ander verhaal. Uit alle plantendelen kun je etherische of vluchtige olie halen. Door middel van stoomdestillatie of persing of met chemische solventen kan de etherische olie uit de plant of het plantendeel worden gehaald. Maar het ene kruid bevat veel meer etherische olie dan het andere. Zo zit er in de schil van citrusvruchten veel olie die er door persing wordt uitgehaald. Maar ook in de bloemen van bijvoorbeeld de sinaasappel (Citrus aurantium) zit olie. Die wordt

12

ZELFGEPLUKT

13

geëxtraheerd door stoomdestillatie waarbij hete stoom door de frêle bloesems wordt gejaagd. Die stoom neemt de etherische olie en alle geurige en smaakbestanddelen mee. De stoom wordt afgekoeld, condenseert en het geurige water – het hydrolaat – wordt in een kolf opgevangen. Boven op het water drijft een fijn laagje kostbare etherische olie. Die olie heet nerolie. Het is dan ook te begrijpen dat die olie duur is: je hebt zoveel werk en hebt zoveel plantenmateriaal nodig om een beetje olie te destilleren. Om het verhaal compleet te maken kun je ook olie halen uit de bladeren van citrusvruchten. Die etherische olie heet dan petit grain. Zo heb je petit grain van sinaasappel, mandarijn of citroen, maar ook nerolie uit de bloemen van de verschillende citrusvruchten. Een heel bekende etherische olie uit een citrusvrucht is bergamot (Citrus aurantium subsp. Bergamia). Die wordt gebruikt om een zwarte theemengeling te parfumeren tot de befaamde earl grey thee. Een thee die veel gedronken wordt in Engeland. Naast het trekken van kruiden in olie of alcohol kun je ook kruiden trekken in water. En daar gaat dit boek over. In één van de volgende hoofdstukken leg ik de drie mogelijke waterige aftreksels uit. Maar vooraleer we beginnen aan de wondere wereld van de kruideninfusies wil ik eerst nog een paar algemene belangrijke beschouwingen verduidelijken. Als we het over planten hebben, moeten we heel zeker zijn dat we de juiste plant bedoelen. Daarom gebruiken we steeds de Latijnse benamingen. Dat kan geleerd of hoogdravend overkomen, maar het is echt noodzakelijk. Let op: de familie wordt steeds met een hoofdletter geschreven, de soort of species met een kleine letter. Ik zet steeds tussen haakjes wat de algemeen Nederlandse benaming is (of omgekeerd) en welk onderdeel ervan best gebruikt wordt. Het is ook belangrijk het juiste onderdeel van de plant, die het meest van de benodigde stoffen bevat voor de specifieke infusie te gebruiken. Een voorbeeld: het is algemeen bekend dat artisjok (Cynara scolymus) de lever stimuleert en ondersteunend kan werken bij een verhoogd cholesterolgehalte. Maar niet alles van de artisjok is hiervoor ideaal. Het eten van de ongeopende artisjokbloem zal bijna niets uithalen, wat ik nochtans een herborist op een kruidenwandeling hoorde beweren. Het zijn de bladeren van de artisjok die de leverstimulerende stoffen – vooral de fenolzuren zoals het cynarine – bevatten en niet de bloembodem noch de bloembladeren.

14

ZELFGEPLUKT

De bladeren van de artisjok bevatten de leverstimulerende stoffen.

Een belangrijke opmerking moet worden gemaakt rond het veilige gebruik van planten. Het is niet omdat ze een ‘natuurlijk’ middel zijn dat ze onschadelijk zijn, wat menig mens denkt. Het werken met planten kan ook gevaarlijk zijn als je niet weet wat je doet. Daarom is uiterste zorgzaamheid noodzakelijk. Gebruik geen planten als je niet zeker bent wat ze zijn. Ik dien ook nog te wijzen dat dit boek niet bedoeld is als vervanging voor professioneel medisch advies en/of behandeling. Bij problemen moet je een arts of natuurgeneesheer raadplegen en haar/zijn voorgeschreven behandeling volgen. Ik schreef dit boek om je wat wegwijs te maken in de kruideninfusies, om te weten wat bij elkaar hoort en wat niet, met de kennis die nu voor handen is. Het is wel zo dat kennis steeds getoetst moet worden aan de huidige wetenschappen. Kennis is progressief en sommige dingen kunnen jaren later achtergehaald zijn. Ik kan dus geen garantie geven dat wat ik hier nu schrijf met de tijd niet kan veranderen. Met aandrang adviseer ik om de behandelende geneesheer ook in te lichten van wat je neemt naast zijn/haar voorgeschreven medicatie en/of kuur, dus ook de infusies die je drinkt. Want kruiden kunnen de opname en/of werking van medicijnen beïnvloeden, allergische reacties veroorzaken of reageren op voorgeschreven of vrij te verkrijgen medicijnen. Bij verkeerd gebruik kunnen kruiden zelfs giftig zijn. Gebruik ook geen kruiden of drink geen kruideninfusies als je zwanger bent of borstvoeding geeft. Lees hierover meer in het desbetreffende hoofdstuk.

15

DE WONDERE WERELD VAN DE KRUIDEN.. EEN BEETJE GESCHIEDENIS Zowel in het Oosten als in het Westen maakt men al eeuwen gebruik van mineralen, planten en orgaanpoeders als ge­nees­middelen. De opkomst van de chemische geneesmiddelen verdrong deze natuurlijke producten. Nog steeds worden nieuwe geneeskrachtige planten ontdekt in de regenwouden en probeert de industrie ze chemisch na te maken. Gelukkig is er de laatste jaren opnieuw interesse in natuurlijke middelen. Mede door de vele nevenwerkingen en commerciële doeleinden van chemische geneesmiddelen gaan mensen bewuster kiezen om terug te keren naar de natuur, de basis, het essentiële. Ik ben ervan overtuigd dat er nog veel meer kracht ligt in de kennis van de kruiden en de natuur dan we beseffen. Als we ons focussen op wat de natuur ons te bieden heeft en haar met respect behandelen, zullen mensen er nog meer door geholpen worden. Zo staat reeds in het Oude Testament beschreven: ‘Hun vruchten zullen tot spijs zijn en hun loof tot geneesmiddel’ (Ezechiël 47:12). Hippocrates schreef rond 380 voor Christus: ‘Laat uw voeding uw medicijn en uw medicijn uw voeding zijn.’ Hij was de grondlegger van de westerse geneeskunde en stelde als eerste de indeling van de pathologie voor met de vier elementen: vuur, aarde, water en lucht. Lang daarvoor, in de prehistorie, werd door de medicijnman magie met rituelen en kruiden gebruikt. We vinden daar bitter weinig van terug. Vergeet ook niet dat in Engeland de oude priesters, de druïden, reeds lang voor de komst van de Romeinen ziektes met kruiden behandelden. Ook van die wijsheid is veel verloren gegaan. De meest verschrikkelijke gebeurtenis in de kruidengeschiedenis is echter de vernietiging van miljoenen wijze kruidenvrouwen, de zogenaamde heksen. Zij bezaten de kennis over de kruiden en de geneeskracht ervan op lichaam en geest. Zij wer-

16

ZELFGEPLUKT

den door de katholieke kerk als gevaarlijk aanzien, omdat ze te veel wisten en wijs waren. Zo werden ze na lange martelingen massaal verdronken of geliquideerd op de brandstapel. Hiervan is alles in de doofpot gestopt en er is haast niets meer over terug te vinden. In India houdt men zich al vierduizend jaar aan de hindoetraditie van de ayurveda. Ayurveda is een holistische benadering die ervan uitgaat dat lichaam, geest en natuur energiën zijn. Een gezond lichaam is in evenwicht met de geest en de natuur. Ziekte of onevenwichtigheid wordt voorkomen of hersteld door de energieën in lichaam en geest in balans te brengen en te houden. De oude filosofische teksten, aangevuld met hygiënische en medische informatie in het Sanskriet, vormen nog steeds de basis voor de moderne ayurveda. Naast heel wat andere technieken, zoals meditatie, massages, baden enzovoort, wordt ook met kruiden gewerkt. De kruiden worden op speciale plaatsen gekweekt en niet iedereen is bevoegd om ze te plukken, laat staan te verwerken en te gebruiken. In Mesopotamië, het land tussen de Tigris en de Eufraat, werden medische praktijken met religieuze opvattingen vermengd. Recepten op Sumerische kleitabletten uit Zuid-Mesopotamië beschrijven kruiden en orgaanweefsel van offerdieren die oraal of uitwendig aangewend werden ter voorkoming of genezing van kwalen. In het Oude Egypte werden in de stenen zuilen recepten en de werking van planten gebeiteld. Zij importeerden reeds saffraan en salie uit Kreta, geur- en smaakstoffen uit Arabië en Abessinië, kaneel uit China… Ze kenden reeds baden met kruiden en specerijen en werkten met mummificatie.

17

In Griekenland begon alles met Asclepius, een halfgod die later de naam ‘God van de geneeskunde’ kreeg. De legende verhaalt dat Asclepius werkte in Epidaurus, een soort kuuroord, één van de allereerste ‘ziekenhuizen’. Als je daar droomde van een slang, was je genezen. Vandaar dat hij wordt afgebeeld met een staf en een slang eromheen, de asclepiusstaf of esculaap, dat later het symbool van de geneeskunde werd. De bekende Hippocrates (460-377 v.Chr.) zou een afstammeling van hem zijn. Hij maakte de geneeskunde los van mythen en tovenarij. Hij was de grondlegger van de ‘moderne’ geneeskunde waarin hij op basis van lichamelijke symptomen een diagnose stelde en daarbij een passende therapie voorschreef. Hij legde sterk de nadruk op het belang van hygiëne, gezonde eet- en drinkgewoontes en frisse lucht en dat zowel voor de arts als de patiënt. De eed die nieuwe leerlingen bij Hippocrates moesten afleggen, heet nog steeds ‘de eed van Hippocrates’, een eed die de afstuderende artsen ook nu nog moeten afleggen. Na hem kwam Theophrastus (372-287 v.Chr.). Hij schreef onder meer De historia plantarum, een groot werk over vijfhonderd planten, dat helaas verloren is gegaan. Hij deelde het plantenrijk in drie delen: bomen, struiken en kruiden, net zoals zijn leermeester Aristoteles (384-322 v.Chr.). Voor het eerst werd er over de ontkieming, het uitlopen, de bloesem, de bouw- en leefwijze en de werking van het sap geschreven. Hij wordt de vader van de plantkunde genoemd. De Joodse geneeskunde was helemaal verweven met hun religie. De Bijbel is een bron aan medische informatie. Vele plagen, epidemieën, ziektes en hun symptomen worden er gedetailleerd in beschreven, samen met hun genezende kruiden, planten, balsems en aroma’s. Bij de Romeinen werd de eerste uitgebreide catalogus met beschrijvingen van zeshonderd planten gevonden in de Materia Medica van de Griekse arts Dioscorides rond 37-68 na Christus. Dat boek werd eeuwenlang als standaardwerk gehanteerd. Het was de voorloper van de moderne farmacopee, het officiële handboek voor apothekers met de standaardeisen waaraan bereidingen van ‘geneesmiddelen’ moeten voldoen. Claudius Galenus (130-200), de Grieks/Romeinse arts is één van de belangrijkste uit de geschiedenis, omdat hij meer dan vijfhonderd boeken schreef over anatomie, fysiologie, retorica, grammatica, toneel en filosofie. Een belangrijk werk was het zevenhonderd bladzijden tellende boek over De nuttigheid van de delen van het lichaam. Hij sprokkelde zelf zijn kruiden en bereidde zelf zijn recepten, omdat de kruidenverkopers en -bereiders niet vertrouwde. Hij was de grondlegger van de farmacie of de bereidingen van de geneesmiddelen. Zijn naam werd gegeven aan de ‘galenische’ receptuur die verwijst naar het gebruik van gedroogde kruiden in alcohol, olie, water of azijn om zo hun werkzame stoffen uit de planten te halen.

18

ZELFGEPLUKT

Europa kende in de middeleeuwen een achteruitgang op gebied van het gebruik van kruiden, maar toch bleven enkelen er gedreven mee werken. Karel De Grote (742-814) verbouwde zelf kruiden in zijn kasteeltuin en stelde een lijst op van welke kruiden moesten worden verbouwd op zijn landgoederen. De monniken, vooral de benedictijnen en de dominicanen, legden de tuinen aan bij hun kloosters, later ook bij de ziekenhuizen. De oude kruidentuin van het Sint-Janshospitaal van Brugge besloeg toen 3000 m². De grote Perzische/Arabische geneesheer Avicenna (980-1037) had een buitengewone kennis van kruiden. Aan hem danken we de kennis over de koortsdalende werking van kamille en de kalmerende werking van lavendel. Hildegard van Bingen (1098-1179), abdis van de Sint-Ruprechtsbergabdij bij Bingen bracht in deze donkere tijden van pest, melaatsheid en hongersnood, samen met het bijgeloof omtrent heksen, tovenaars en demonen, weer licht in de duisternis.

19

In Damme schreef Jacob van Maerlandt (1235-1300) de eerste natuurencyclopedie in de volkstaal, Der Naturen Bloeme. In dertien hoofdstukken, samen ongeveer 16.500 versregels, vertelt Maerlant over de mens, de dieren, de vogels, de zeemonsters, de vissen, de slangen, de insecten, de gewone bomen en de specerijbomen, de geneeskrachtige kruiden, de vermaarde bronnen, waardevolle stenen en metalen. De Zwitserse arts, filosoof en gnosticus Theophrastus van Hohenheim (14931541), beter bekend als Paracelsus (1493-1541), was een markant figuur. Hij was ervan overtuigd dat ziekte niet alleen een onevenwicht was tussen de lichaamssappen, maar dat ook externe factoren ziektes konden veroorzaken. Voor elke ziekte was er een medicijn, dat kon plantaardig, dierlijk of een mineraal zijn. Bekende uitspraken van hem zijn: ‘al het voedsel en drank indien te veel gebruikt, is gif ’ en ‘alle weiden en bergen, velden en heuvels zijn apotheken’. Hij had niet alleen revolutionaire denkbeelden omtrent geneeskunde, maar ook over filosofie, theologie en ethiek. Door zijn extreme gedachten moest hij vaak verhuizen of vluchten. Zoals deze uitspraak, die uitstekend de tweeledigheid van de mens weergeeft:

De geest die met het vlees verbonden is, wordt wel zo genoemd, maar hij is gevangen in de dood; in tegenstelling tot de Geest die door God is gegeven. De natuurlijke geest leidt het natuurlijke verstand: maar de Geest Gods voert tot goddelijk weten. In de dood wijken beide geesten van de mens, maar de ene sterft, terwijl de ander in leven blijft. Hij liet zich leiden door zijn innerlijke kompas, wat bevestigd wordt in zijn volgende uitspraak: ‘wie volledig zichzelf is, is van niemand afhankelijk’, aangevuld met ‘ziet de waarheid en aanvaardt haar’. Volgens de Franse Jean Fernel (1497-1588) ontstaat ziekte door in strijd te leven met de natuur. Zijn vele boeken gaan over universele geneeskunde. Vesalius (1514-1564) kreeg op 23-jarige leeftijd, na zijn studies aan de universiteit van Leuven, Parijs en Padua, een leerstoel aan de universiteit van Padua. Hij doceerde er chirurgie en anatomie. Hij stal zijn kadavers van het executieveld om ze te ontleden. Hij tekende de eerste anatomische platen met de benamingen in Grieks, Latijn en Hebreeuws en voerde ook vivisecties uit op levende dieren. Rembert Dodoens (1517-1585) bracht de omwenteling in de kruidengeneeskunde en door de boekdrukkunst verscheen in 1554 zijn lijvige Cruijdeboeck. Hij was de eerste die met een botanische indeling begon. Voorheen waren de kruidenboeken alfabetisch gerangschikt. Hij plaatste de gelijkgebouwde planten bij elkaar en waar dat niet toereikend was, creëerde hij andere categorieën. Hij beschreef de verschillende soorten van iedere plant, de groei- en bloeiwijze en de stand en vorm van de bladeren en de bloemen. Hij vermeldde de groeiplaats, de bloeitijd, de tijd van

20

ZELFGEPLUKT

vruchtzetting en de geneeskrachtige waarde. Bij iedere plant stond de Nederlandse, Duitse, Boheemse, Franse, Engelse, Italiaanse, Spaanse, Arabische, Latijnse en Griekse benaming evenals de volksnamen. Hij voerde ook gedeeltelijk nieuwe terminologie in. Zoals radix (wortel), caulis (stengel), folium (blad), flos (bloem). Van sommige planten vermeldde hij ook de ‘hindernisse’ (het gevaar of de giftigheid) en het ‘ondersceet’ (onderscheid). In zijn tijd was die indeling revolutionair en geniaal. Wat ook merkwaardig was, was dat hij zijn Cruijdeboeck schreef in zijn moedertaal: het Vlaams.

... alzoo dat wy daer om oock desen onsen Cruydeboeck niet in Latijn, maar ghemeyne Neerduytsche tale hebben willen scrijven ende uutgheven, op dat hij alle cruytliefhebbers, ende alzoo wel den leecken van der latijnscher sprake ignorant, als den gheleerden dienstelick ende orboorlick soude moghen wesen... Hij begreep dat opleiding en geestelijke ontwikkeling niet alleen het privilege van een select groepje mocht zijn, maar dat men om het volk toe te spreken ook de taal van het volk moest gebruiken. Hij wou de plantenkennis bij artsen en apothekers stimuleren. In de inleiding schrijft hij dat hij de medici wil aanzetten tot nader onderzoek naar de werkzaamheid van de kruiden, teneinde de juiste therapie te vinden. Voor het eerst werd op het einde ook een uitvoerig register gemaakt om het opzoeken te vergemakkelijken. Na de Bijbel is dit het meest vertaalde boek ter wereld. Li Shi-Zhen (1518-1593) was een van de grootste artsen en apothekers die China gekend heeft. Zijn boek, Ben Cao Gang Mu, of het compendium, Materia Medica, bestond uit 52 delen over 1895 Chinese kruiden en specerijen met 1100 voorschriften en elfduizend recepturen. Volgens de overleveringen zou hij alle achthonderd medische boeken van over heel het land geconsulteerd hebben en 27 jaar gewerkt hebben aan zijn meesterwerk. Hij zou er zelf ziek door zijn geworden omdat hij de laatste tien jaar niet uit zijn huis kwam om te kunnen schrijven. Carolus Clusius of Charles de l’Ecluse (1526-1609), een Franstalige Vlaamse geleerde, arts en botanicus werd hoofd van een van de oudste botanische tuinen ter wereld: de Hortus in Leiden. Veel kennis over kruiden zijn afkomstig uit zijn werken. Hij vervulde een belangrijke rol bij de verspreiding tulpenbollen over Europa. Samen met de Nederlander Hermanus Boerhaave (1668-1738) zocht hij naar een

21

systeem om de planten in te delen. Die vraag werd later door de Zweedse natuuronderzoeker Carl Linnaeus of Carl von Linné (1707-1778) opgelost. John Gerard (1545-1611) vertaalde het werk van Dodoens in het Engels. Het kreeg de naam Herbal. Hij voegde er als verwoed plantenverzamelaar planten uit zijn tuin en uit Noord-Amerika bij. Nicolas Culpeper (1616-1654), botanist, herborist, arts en astroloog, werkte net als Gerard in Londen. In 1652 publiceerde hij Gerards Herbal met alle bekende kruidenremedies uit die tijd. Zo kon het grote publiek hun eigen medicatie uit kruiden maken. Samen met William Coles (1626-1662) legde hij de basis voor de signatuurleer, eerder al beschreven door Giambattista della Porta (1535-1615) in zijn boek Phytognomonica. Porta vond aan de hand van signaturen een systeem tussen planten, dieren en sterrenbeelden. Coles wees bijvoorbeeld op de gelijkenis tussen een walnoot en de hersenen en besloot hieruit dat het eten van walnoten goed is voor de hersenen. Door de komst van de universiteiten in Salerno en Padua gevolgd door Parijs, Montpellier en Leiden, kwam er meer en meer belangstelling voor anatomie en chirurgie. Het is de moeite waard om in Italië een ommetje te maken voor het teatro anatomico (het anatomische theater) in Padua. Dat lugubere, houten theater uit 1594 is nog intact en toont hoe lijken werden opengesneden in een tijd waar dat min of meer verboden was. Indien de magistraten binnenkwamen, draaide men gewoon

22

ZELFGEPLUKT

de tafel om en viel het lijk de rivier in die eronder stroomde. Zo kon men heel vlug een dier in de plaats leggen en de les gewoon verder laten gaan. Ik zag het ‘theater’ voor het eerst in Frankenstein. De film van een van mijn lievelingsregisseurs, Kenneth Branagh. Omdat ik wist dat het niet om een filmdecor ging, maar om een echt ‘theater’ in Padua, wist ik al meteen waarheen mijn volgende reis ging. De Nederlander Abraham Munting (1626-1683) studeerde medicijnen en volgde zijn vader op in Groningen als hoogleraar botanie. In 1672 verscheen zijn boek Waare oeffeninge der planten. Later herwerkte hij het boek en met tal van uitbreidingen verscheen Nauwkeurige beschryving der aard-gewassen. Stephaan Blankaart (1650-1704), een bekende arts uit Amsterdam, schreef het Nederlandshen Herbarius: een populair werk over de Nederlandse kruiden, bomen en mossen met hun geneeskrachtige werking en bereidingswijzen. Het was geen zuiver botanisch werk met recepten voor medicijnbereiding, maar ook een beetje een kookboek met recepten zoals venkeltaart, marsepein en andere lekkernijen. De nog steeds zeer bekende Zweedse natuuronderzoeker Carl Linnaeus of Carl von Linné (1707-1778) had een grote invloed op de biologische taxonomie (indeling der planten). Hij schreef de Systema Naturae (1735) waarin hij de natuur in drie rijken verdeelde: stenen-, planten- en dierenrijk. Daarin werkte hij de onderverdelingen uit met hun kenmerken, verschillen, synoniemen en plaatsen. Dit boek luidde de binominale nomenclatuur voor planten in. Elke soort kreeg behalve een geslachtsnaam ook een toenaam (soortaanduiding), ook als een geslacht uit maar één soort bestond. Het was een eenvoudig maar revolutionair idee. Samen met de geslachtsnaam vormt de toenaam een binaire naam. Linnaeus benoemde en classificeerde gedurende zijn leven zo’n negenduizend soorten planten. Planten die hun toenaam van hem kregen, zijn nog altijd herkenbaar aan de auteursaanduiding ‘L.’ (van Linnaeus) achter hun botanische naam. Later had je Hahnemann, Kneipp, Weiss, dr. Henri Leclerc, dr. Vogel, Maurice Mességué, Jean Valnet, Paul Belaiche… en nog vele anderen die de wedergeboorte van de kruidenleer bewerkstelligden. Zoals nu apotheker Philippe Gerard in zijn Primerose Academy in de Warschaustraat 22 in Oostende die met zijn enorme kennis en jarenlange ervaring mensen professioneel begeleidt in de wondere wereld van de geneeskrachtige planten.1

23

AAN DE SLAG

EN... PLUKKEN MAAR!

WAAR EN WANNEER PLUKKEN?

Gelukkig is er de laatste jaren opnieuw interesse in natuurlijke middelen. Mede door de vele nevenwerkingen en commerciële doeleinden van chemische geneesmiddelen gaan mensen bewuster kiezen om terug te keren naar de natuur, de basis, het essentiële. Ik ben ervan overtuigd dat er nog veel meer kracht ligt in de kennis van de kruiden en de natuur dan we beseffen. Als we ons focussen op wat de natuur ons te bieden heeft en haar met respect behandelen, zullen mensen er nog meer door geholpen worden. Zo staat reeds in het Oude Testament beschreven: ‘Hun vruchten zullen tot spijs zijn en hun loof tot geneesmiddel’ (Ezechiël 47:12). Hippocrates schreef rond 380 voor Christus: ‘Laat uw voeding uw medicijn en uw medicijn uw voeding zijn.’ Hij was de grondlegger van de westerse geneeskunde en stelde als eerste de indeling van de pathologie voor met de vier elementen: vuur, aarde, water en lucht. Lang daarvoor, in de prehistorie, werd door de medicijnman magie met rituelen en kruiden gebruikt. We vinden daar bitter weinig van terug. Vergeet ook niet dat in Engeland de oude priesters, de druïden, reeds lang voor de komst van de Romeinen ziektes met kruiden behandelden. Ook van die wijsheid is veel verloren gegaan. Het spreekt voor zich dat we kruiden plukken in onze tuin, op het veld of in het wild, ver weg dus van chemische vervuiling, kunstmest, fabrieken… En dat is niet evident. Mensen zijn zich nog niet genoeg bewust van de gevolgen van die wanpraktijken. Probeer zo zuiver mogelijke kruiden te oogsten. Plukken in de natuur kan heerlijk zijn, maar blijf op je hoede. Pluk alleen wat je heel goed kent. Vooral als je met kinderen gaat plukken, moet je dubbel voorzichtig zijn en duidelijk vertellen dat lukraak plukken heel gevaarlijk kan zijn. Anderzijds, als je goed weet hoe een plant eruitziet en het klaar en duidelijk aan kinderen kan uitleggen, is plukken in het wild een ware verrijking voor lichaam en geest. Die leuke activiteit creëert een hechtere familieband. Als het plantenmateriaal dan samen verwerkt en genuttigd wordt, is de verwondering en het geluk van de activiteit onbeschrijflijk. Zowel de kinderen als jijzelf stralen en genieten. En dat is het onbetaalbare wat je van de natuur terugkrijgt als je haar leert kennen en respecteren.

24

ZELFGEPLUKT

25

Hou bij het verzamelen van de kruiden rekening met deze tips: 1. Pluk alleen planten waarvan je zeker bent dat het de juiste zijn. Veel planten lijken op elkaar. Soms heb je de verkeerde soort, die niet zo veilig is om te gebruiken. Een goede determinatiegids kan hierbij helpen. Aan de hand van vragenlijsten weet je met welke plant je te maken hebt. Of je hebt ook plantengidsen met mooie en duidelijke foto’s waarbij je het levende exemplaar voor je kunt vergelijken, om er zeker van te zijn dat het om het juiste gaat. Bij twijfel pluk je ze beter niet. Een vergissing is snel gemaakt en kan fataal zijn. 2. Pluk geen kruiden langs de openbare weg. Ze zijn bezoedeld met te veel autogassen. 3. Pluk ook niet langs velden van landbouwers of dicht bij huizen of mooi aangelegde tuinen. Je weet nooit of iemand onlangs chemicaliën zoals herbiciden (onkruidbestrijders), pesticiden (ziektebestrijders), insecticiden (insectenbestrijders) of andere chemische rommel heeft gebruikt. 4. Spoordijken zijn ook niet geschikt. Vaak wordt er tussen de rails met onkruidverdelgers gespoten en de houten treinbiels zijn met heel wat ongezonde beschermingsmiddelen behandeld. 5. Wandelpaden en bospaden of wild plukken in bossen vraagt enige voorzichtigheid. Heel wat mensen passeren er met honden, maar ook vossen kunnen er hun behoefte doen. Sommige vossen, honden en katten zijn besmet met een lintworm of zijn dragers van lintwormeitjes. Die bevinden zich in hun vacht of uitwerpselen. Die eitjes zijn voor de mens schadelijk, omdat ze voor een gevaarlijke leverziekte verantwoordelijk zijn. Maar geen paniek: tot nu toe is die ziekte nog maar uiterst zelden vastgesteld. In Wallonië schat men dat de helft van de vossen besmet zijn, in Vlaanderen en in Nederland zou dat slechts 1% zijn. Goed wassen van de kruiden, paddenstoelen of afgevallen vruchten is hier dé boodschap. Chemische stoffen kun je niet afwassen, maar deze eitjes gelukkig wel! 6. Kijk uit naar krachtige en gezonde planten zonder ziekteverschijnselen om te oogsten. Het liefste was je de kruiden niet, tenzij de laaggroeiende soorten die je langs wandel- en bospaden of wild in het bos hebt geplukt. Verwijder zieke of slecht uitziende delen en eventueel diertjes. Droog of verwerk de kruiden onmiddellijk. 7. Pluk geen kruiden in de regen of als er nog dauw ligt, omdat de kans op schimmelen groot is. 8. Pas op voor het bosdecreet artikel 20: ‘Het is verboden planten of onderdelen van planten te verwijderen.’ Dat wil zeggen dat je in een bos niets mag plukken zonder voorafgaande toestemming. We hebben weinig bos en onwetende mensen zouden de natuur kunnen beschadigen door onjuist plukken en zo sommige soorten ‘leegplukken’. 9. Het beste tijdstip van de dag om te oogsten is in de late voormiddag. Zeker

26

ZELFGEPLUKT

als je de bloemen en bladeren wil drogen. Vroeger zijn ze nog vochtig van de ochtenddauw. Volgens energetische berekeningen zouden de planten het rijkst zijn qua energie rond 10 uur. Alhoewel we in Zuid-Frankrijk met een team van twintig mannen en vrouwen ’s morgens om 5 uur begonnen met het plukken van biologisch gekweekte goudsbloemen op de oranjevelden van Jan Smith. Voor 16 uur moest er 7 ton van die bloemen op de trein in Valence richting Zwitserland voor een bekend natuurlijk cosmetisch merk!

10. Bladeren oogst je best voor de bloei. De plant wil maar één ding: overleven! Tijdens de bloei, alvorens de bevruchte bloemen zaad vormen om nieuw leven schenken, maakt de plant minder lekkere stoffen aan zodat hij niet opgegeten wordt door herbivoren.

11. Bloemen oogst je best net voor ze helemaal opengaan. Ze mogen geopend zijn, maar niet helemaal. Pluk ze uiterst voorzichtig zodat ze niet beschadigd worden. Kleine bloempjes zoals lavendel pluk je best met de lange steel eraan. De bloempjes kun je na het drogen gemakkelijk afritsen. Spoel bloemen zeker niet na, anders spoel je het kostbare stuifmeel weg. Dus zeker oogsten in een zuivere omgeving. Laat steeds minstens de helft van de bloemen staan. Zo kunnen die planten zaden vormen en volgend jaar terugkomen. Toch zeker voor de eenjarigen zoals het driekleurig viooltje, een prachtig wild plantje dat zichzelf uitzaait in de tuin. Maar ook andere, zoals vlierbloesems, pluk je maar voor de helft, zodat de andere helft kan uitgroeien tot bessen. Zo heb je dan van één boom zowel de bloesems als de bessen. 12. Wortels, wortelstokken, bollen en bast oogst je best in de herfst wanneer ze boordevol met hun overwinterende stoffen zitten. Sommige wortels kun je ook in het voorjaar oogsten, dan zitten ze barstensvol levensenergie. Oogst enkel wortels op een plaats waar veel van dezelfde planten groeien. Laat voldoende planten staan zodat ze zich weer verder kunnen verspreiden. In tegenstelling tot bloemen en bladeren moet je wortels wel heel goed wassen. 13. Zaden pluk je best net voor ze rijp zijn, om te voorkomen dat ze massaal op de grond vallen tijdens de pluk. 14. Het is belangrijk dat je de juiste plantenonderdelen plukt volgens de benodigde inhoudsstoffen. Ik probeer zo duidelijk mogelijk aan te geven welk plantenonderdeel je moet gebruiken. Zo zit de leverstimulerende stof in artisjok hoofdzakelijk in de bladeren en niet in de bloemknop, wat ik in de inleiding al aangaf. 15. Pluk niet meer dan wat je nodig hebt en niet meer dan voor één jaar. Vergeet niet: ieder jaar geeft de natuur jou nieuw materiaal! Pluk zeker nooit meer dan de helft. Zo blijft de plant overleven en is er nog voldoende voor de wilde dieren. Staat er niet veel van een bepaalde plant, pluk die dan niet. Zoek verder tot je er meer van vindt. Je wil het volgend jaar toch nog ook kunnen plukken!

27

De beste plek om kruiden en pure vruchten en/of groenten te plukken is op plukboerderijen. Mijn lievelingsplukboerderij is bij Bart en Nele Van Parijs in Oeselgem2. Na een korte uitleg van Bart of Nele weet je welk fruit er plukklaar is en kan het plukfestijn beginnen. De kinderen kunnen er met emmertjes naar hartenlust helpen plukken. De kunst is wel om hen uit te leggen dat ze fruit mogen proeven, maar niet eten tijdens de pluk. Eerst de emmertjes zorgvuldig wegen en de inhoud betalen en dan… smullen maar! Op het internet kun je gemakkelijk een soortgelijke pluktuin in je buurt vinden. Ik kan je niet genoeg waarschuwen voor het feit dat je zeker moet zijn als je in het wild plukt. Vergewis je ervan dat je een degelijke plantenkennis of determinatiegids hebt, zodat je het risico op giftige planten plukken tot nul reduceert. De meest gevaarlijke zijn de dolle kervel en de gevlekte scheerling, omdat ze erg goed lijken op echte kervel. Een verkeerde inschatting kan echter echt fataal zijn. Wees dus uitermate voorzichtig! Ook alruin, wolfskers, taxus, vingerhoedskruid en monnikskap zijn uitermate giftige planten. Bij een vergiftiging door het eten van die planten of delen ervan bel je best onmiddellijk het antigifcentrum (voor België 070 245 245). Voor Nederland neem je contact op met je huisarts die dan het antigifcentrum belt, omdat dat alleen door artsen geraadpleegd kan worden. Je kunt ook 112 bellen. Je kunt ter voorbereiding de patiënt eenmalig medicinale houtskool toedienen voor je hem of haar naar het ziekenhuis brengt, indien je er ver van af woont. Medicinale houtskool is een fijn poeder dat bereid wordt uit kool van plantaardige oorsprong. Het is in staat giftige stoffen op te nemen. Bij inname kan dat houtskoolpoeder zich binden aan giftige stoffen die zich in het maagdarmkanaal bevinden. Zo kunnen ze via de stoelgang worden uitgescheiden. Dat verhindert de opname van de gifstoffen in de bloedbaan. Het is belangrijk houtskoolpoeder zo vlug mogelijk na de inname van een gif toe te dienen, liefst binnen het uur. Medicinale houtskool is te verkrijgen in de apotheek. Volg strikt het advies van de apotheker of de bijsluiter en breng de patiënt zo vlug mogelijk naar het ziekenhuis. Aan een kind geeft men 0,5 tot 1 gram per kilogram lichaamsgewicht. Aan kinderen jonger dan één jaar wordt doorgaans geen houtskool gegeven. Aan een volwassene geeft men 30 tot 50 gram. Geef echter nooit melk te drinken! Een interessant boekje over giftige planten is Planten een andere kijk, uitgegeven door het Antigifcentrum en de nationale plantentuin van België.

28 28

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

29

BENODIGDHEDEN OM TE PLUKKKEN

Het is handig om in de auto een kruidengereedschapskoffer of -mand te hebben met wat materiaal voor het oogsten van kruiden. Een determinatieboek of f lora is echt noodzakelijk als je zelf gaat plukken. Ik gebruik de Geïllustreerde Flora van Nederland van Heimans, Heinsius en Thijsse. Dat boek is niet meer te verkrijgen, tenzij ergens tweedehands. Heukels’ Flora van Nederland van R. van der Meijden is wel nog te krijgen. Zo weet je dat je het juiste kruid plukt. Sommige kruiden vertonen sterke gelijkenissen. Soms zit daar weleens een giftige plant tussen die je liever niet plukt! Raadpleeg je gids alvorens te plukken, want anders kan het soms te laat zijn. Een duidelijk voorbeeld is de prachtige film Into the Wild geregisseerd door Sean Penn. Zowel het verhaal als de prachtige natuurbeelden zijn meer dan de moeite om de film te bekijken. Het einde van de film bevestigt mijn aandringen tot goed determineren. De prent brengt het waargebeurde verhaal van Chris McCandless die als uitstekende student toch zijn studies vroegtijdig stopzet en Noord-Amerika zonder enige bestaansmiddelen rondtrekt. Hij wil weg van het materialisme en de gekte van de op prestatiedrang gerichte samenleving. Dat met één groot doel voor ogen: leven in de ongerepte natuur van Alaska ver weg van de mensheid. Eenmaal zijn doel bereikt, voelt hij in levenden lijve aan hoe hard overleven in de wilde natuur is. Hij begaat echter één fatale vergissing wanneer hij de giftige dubbelganger van een eetbare plant nuttigt. Hij neemt zijn determinatiegids na het verschijnen van de eerste vergiftigingssymptomen te laat in de hand... Dus wees voorzichtig en pluk alleen planten die je met zekerheid determineert. Meestal pluk je bloemen en bladeren met de hand, maar een aantal voorwerpen kunnen je helpen beter te oogsten. Een scherp mesje of snoeischaar is nuttig om harde stengels door te snijden. Je verwondt de plant ook minder met goed materiaal dan door het slordig los te rukken of wringen. Zorg dat de kruiden niet gekneusd of gekwetst worden. Sappen komen dan vrij op die plaatsen, oxideren en kleuren bruin tot zwart. Een schopje om aarde op te scheppen bij het uitgraven van wortels of een plant. Een spitvorkje helpt je bij het uitgraven van wortels. Een rieten mand is ideaal om de geplukte kruiden in te leggen. Je kunt ook katoenen of bruine papieren zakken of kartonnen of plastic bakjes gebruiken. Hierin worden de kruiden losjes gelegd. Stapel niet te veel op elkaar om kneuzen en kwetsen te voorkomen. Plastic zakken zijn helemaal niet geschikt omdat de planten erin zweten of verhitten. Neem ook stickers en een balpen of potlood mee, zodat je de naam, plukplaats en -datum kunt vermelden. Die kun je dan overal op kleven: op de vervoerzakken, op hun droogplaats en later op de bewaarzakken als ze gedroogd zijn. Wil je het aroma van gedroogde kruiden zo lang mogelijk behouden? Dan is het noodzakelijk zo vlug mogelijk na het plukken te verwerken of te drogen en na het drogen zo goed mogelijk te verpakken.

30

ZELFGEPLUKT

DROGEN EN BEWAREN HOE DROGEN?

Kruiden gaan we onmiddellijk na het plukken drogen. Het beste is om ze zo vlug mogelijk en met weinig of geen warmte te drogen. Dat kan op verschillende manieren.

1. De eenvoudigste en meest natuurlijke manier om kruiden te drogen is liggend op een luchtdoorlatende stof of doek. Droog zeker geen kruiden op krantenpapier. De gifstoffen uit verf kunnen we best missen. Taartroosters waarop je al dan niet een doek legt, zijn ook geschikt. Een ouderwetse vliegenhor of een kader waarop je een doek spant kunnen ook dienen. Mijn kruidenrek bestaat uit een aantal houten kaders waarover ik een neteldoek heb gespannen. Die kaders passen dan in een houten rek en fungeren als ‘lades’. Rond het rek heb ik een dicht geweven baalkatoenen gordijn gemaakt om stof en direct licht weg te houden. Het rek moet op een luchtige plaats staan. Een goed geventileerde donkere zolder, tuinschuur, droge en luchtige kelder, zonloze kamer of gang waar voldoende lucht circuleert, behoren tot de vele mogelijkheden.

31

4. 2. Je kunt sommige kruiden ook ophangen aan een draad. Dat is een goede methode voor blaadjes of zaadjes. Zorg wel dat je de takken een voor een ophangt en niet bundelt, anders kan er schimmel of rotting ontstaan op de plaats waar de planten samengebonden zijn. Je ziet veel van die foto’s van bundeltjes gedroogde kruiden. Een professional weet dat die bundeltjes pas gebonden zijn na het drogen. Voorbeeld: Je oogst verschillende takken rozemarijn of laurier. Je hangt die takken een voor een op. Als de kruiden knisperend droog zijn, kun je de bladeren gemakkelijk afritsen. Voor zaden geldt hetzelfde. Neem bijvoorbeeld venkelzaadjes. Je oogst het hele scherm. Hang de schermen omgekeerd op. Die kun je wel bundelen, omdat je hier enkel de zaden nodig hebt. Wees wel voorzichtig en opmerkzaam: mocht er zich schimmel vormen aan de stelen door het bundelen, dat er geen schimmelpluisjes bij de zaden vallen. Daarom is apart ophangen steeds het beste. Plaats onder de schermen een bak om de zaden die afvallen tijdens het drogen op te vangen. Je kunt ook over elke tak een bruine luchtdoorlatende papieren zak trekken. Zo vallen de zaden er meteen in.

5.

als je niet veel ruimte hebt en kleine hoeveelheden wil drogen. Ook wanneer je dikkere stukken zoals wortels, vruchten, groenten of zeer sappige kruiden (zoals basilicum, munt, citroenmelisse) wil drogen. Anders duurt het te lang tot de kruiden, vruchten of wortels droog zijn, waardoor een groter deel van de inhoudsstoffen verloren gaat. Ook het risico op schimmelen of rotten is bij fruit en sappige stengels en bladeren groot. Zelf gebruik ik de kruidendroger om bessen, klein fruit en fruitstukjes te drogen. Bessen kun je moeilijk laten drogen aan de lucht. Het duurt veel te lang met het risico dat ze gaan schimmelen in ons vochtige klimaat. Bij de kruidendroger zit een boekje met droogtijden. Toch kun je die richtlijnen niet echt volgen, omdat de vochtigheid van de lucht van het moment bepaalt hoelang iets moet drogen. Zo moest ik deze zomer de dikke frambozen, bij volle zon geplukt, toch dertig uur laten drogen in de kruidendroger op 70°C. Gedroogde bessen bewaar je best in een afgesloten plastic zak in een papieren zak of in een bokaal of blik. Indien je gedroogde bessen niet goed afgesloten eerst in een plastic zak stopt of enkel in een papieren zak, trekken ze weer vocht aan en worden ze weer zacht, met risico op schimmel en bederf. Aan kruiden drogen in de oven geef ik niet mijn voorkeur, omdat de temperatuur gauw te hoog is. Hierdoor maak je inhoudsstoffen kapot en vergroot je de kans op verbranden. Ook is het gevaarlijk om een oven aan te laten staan ’s nachts. Kruiden drogen in de magnetron is helemaal uit den boze. Een magnetron maakt alles energetisch stuk. Bekijk de foto’s maar eens in de boeken van Masaru Emoto. Masaru Emoto schreef prachtige boeken over de energie van water met wondermooie foto’s van waterkristallen na het invriezen van verschillende soorten water. Onder andere ook van water dat eerst in de magnetron opgewarmd werd. Merkwaardig was dat hij na het invriezen van dat water geen ijskristallen kon fotograferen, omdat het water geen prachtige ijskristallen meer kon vormen maar vervormde saaie blokjes. De golven in de magnetron hadden blijkbaar iets aan de structuur van het water veranderd. Dat heb je ook met water dat te dicht bij een computer of andere apparatuur zoals een gsm of tv gestaan heeft. Dat alleen om aan te geven dat die ‘stralen’ energetische ‘verschuivingen’ veroorzaken. Voor verder info omtrent energie en water kun je de vele boeken van Masaru Emoto raadplegen of een kijkje nemen op zijn website. 3

3. Er bestaan ook kruidendrogers. Dat zijn ventilatoren met koude tot lauwe lucht, afhankelijk van hoe je ze instelt. Op het ventilatieblok passen een aantal plastic roosters waarop je de kruiden kunt spreiden om te drogen. Dat is ideaal

32

ZELFGEPLUKT

33

Zodra de kruiden droog zijn, moet je ze goed ingepakt tegen licht, lucht, vocht en warmte opslaan zodat ze geen water meer kunnen opnemen. Blaadjes zijn droog wanneer ze broos zijn en gemakkelijk breken. Neem ze zorgvuldig van de takken, zonder ze onnodig te verkruimelen. Stevige kleine blaadjes, zoals bij rozemarijn, kun je gemakkelijk afritsen zonder ze te breken. Bloemen leg je best een voor een, elkaar niet overlappend, op een doek of eventueel op een rooster te drogen. Zorg dat er voldoende lucht kan circuleren. Leg ze nooit plat op een plaat, want er moet steeds lucht om en rond kunnen. Voor kleine bloempjes zoals vlier op een scherm of lavendel op een steel, laat je ze best met de schermtakjes of op de steel drogen. Na het drogen kun je ze zorgvuldig afplukken of afritsen. Grote bloemen zijn droog als ze ritselen als zijdepapier. Wortelstukjes en takjes hebben hun buigzaamheid verloren en breken eerder dan ze kunnen buigen. Voor zaden moet je echt alert zijn. De periode tussen zaaddozen die rijp zijn tot ze openspringen en hun zaden verspreiden, is zeer kort. Dat geldt ook voor zaden van schermbloemigen of andere planten. Van het ogenblik dat ze van groen naar bruin kleuren, pluk je ze best met een stuk steel eraan voor ze helemaal bruin zijn. Hang ze bij de stelen ondersteboven vast in een los bundeltje met een papieren zak rond de zaden of zaaddozen. Hang ze op een warme en luchtige plek. In één à twee weken zijn de zaden droog. Verwijder de stengels en bewaar de droge zaden in de zak of stop die nog eens in een luchtdicht blik, plastic zak of glazen bokaal.

HOE BEWAREN?

Bewaar ze in papieren bruine zakken waarin ze nog kunnen ademen en hou ze op een droge, donkere en koele plaats. Voor bessen en zaden kun je de zak nog eens in een luchtdicht blik of bokaal steken. Schrijf de naam van de plant, het onderdeel en de oogstdatum op de zak. Zo vermijd je vergissingen. Een kruid kan er gedroogd helemaal anders uitzien dan vers. Ook gelijken bladeren erg goed op elkaar en moet je al een heel goede kenner en/of proever zijn om in gedroogde vorm bladeren te kunnen onderscheiden. De kruiden zijn minstens een jaar houdbaar. Wellicht langer. Maar de natuur geeft ieder jaar nieuw. Waarom meer oogsten dan je voor een jaar nodig hebt? Tenzij je graag uitdeelt aan mensen die geen tuin hebben of tijd hebben om kruiden te oogsten en te drogen.

34

ZELFGEPLUKT

35

WAT DOE JE MET BEESTJES?

Als je kruid en kweekt in de tuin en je gebru ikt geen chem icaliën, mees t voorkomende beest jes. Die kun

n zijn de dan kom je vaak beest jes tegen. Luize luizen tjes op de plant te zetten. Die vind en lbees heme door je gema kkelijk te lijf gaan end gelijk n, tijd smul len ze die op. Hun larve een ware lekkernij en in een mum van moeite greti ger en schrokken zond er enige op klein e grijz e krokodille tjes, zijn nog grove en ook brandnetelgier maken. Je plukt een bladluis in hun gehe el op. Je kunt er en emm een in je voor je infusie. Stop die grote brandnetels, de fijne topje s hou over de het ’ een week staan , zeeft af en giet giet die vol met water. Je laat die ‘soep ook maar werk t op zijn best. Tevens is het plant en. Het boelt je stink t als de pest, ziekt es, r echte en plant je en Hebb en in één klap. voed sel voor de plant. Dus twee vlieg Ze n. ddele gsmi ijdin Vraa g om natuurlijke bestr dan ga je best bij een biobo er langs. en word die ge raad . Tuincenters zijn er ook, maar zullen je zeker helpen met desk undi raad geen gsmiddelen te gebru iken dat ik daar zo opge dron gen chem ische bestr ijdin te woor d laats het is ucten prod egd bioaf breek bare zou vragen. Over Roundup en zogez ucten , prod die van heid orten over de scha delijk zeker nog niet gezegd. Heel wat rapp en meer n tisch gema nipu leerd e zaden kome zowel voor natuur als mens, en gene entra gifst offen! Ga naar ecolo gische tuinc meer aan het licht. Ik vera fschuw die België in er dat zeker weet ra in Beer nem. Ik zoals Ecofl ora in Halle of Loca Labo ur. We natu voor hart of mens en zijn met een en Nederland nog tal van tuinc entra ische rommel. kunn en echt telen zond er al die chem en, dan heb je dikke pech. Mees tal Heb je nu beest jes op je gedr oogd e plant n het het droo grek of mee opdr ogen tusse zal een spinnetje vlug weglopen van erkt, dan opgem niet spinn etje is en je hebt het plant enmateria al. Als dat een klein , zet je ze leeft vis je er best uit en als ze nog is dat niet zo erg. Maar een dikke trien Zitten er ze dood is, kan ze in de comp ostem mer. best buiten op een sappig blad. Als it de kruid en jes, dan heb je echt pech. Of je stroo nu tussen je gedr oogd e kruid en beest eitjes geen al ze als beest jes een voor een uit, open op een grote tafel en vist er de dat één heb Ik dige zak voor de comp ostho op. gelegd hebb en. Maar mees tal is de volle open. djes kwam een hele rij beest jes gekr keer meegemaa kt. Uit de zak venkelzaa op enka mer verw ijder d en op de comp ostho Ik heb die wijselijk vlug uit de kruid Ik s. esem jeblo oran een wormpje in een zak gekieperd . Een andere keer vond ik . Ik gaan te bleek om drie klein e wormpjes strooide de hele zak op tafel uit en het in de de kruid en na grondige inspe ctie weer haald e ze er een voor een uit en deed weken van de andere kruid en. Na een paar zak. Ik zette die op een plaat s ver weg euren. besp te meer pje uit en er was geen worm strooide ik de bloes ems weer op tafel ende eetka mer aan over! Ik hield er die dag een zeer lekker geur

36

ZELFGEPLUKT

‘KLAARGEMAAKTE’ KRUIDEN

Je kunt gedroogde kruiden ook kopen in een natuurzaak. Sommige los, andere in builtjes. Besef echter dat dit louter commercieel bedacht werd om het de consument schijnbaar gemakkelijker te maken. Veel van die builtjes bevatten weinig kruiden en zijn helemaal niet gemakkelijker in gebruik. Je verzamelt hiermee ook een onnodige opstapeling van nutteloze verpakking. Besef ook dat builtjes uit een stof bestaan. Zijn het papieren builtjes, dan is de vraag met welk papier ze werden gemaakt? Vergeet niet dat er daarvan ook stoffen oplossen in het water van je thee. En dan heb je de bedrieglijke ‘zijden’ builtjes. Of ze nu bioaf breekbaar zijn of gemaakt werden uit mais: ze ondergingen een zwaar chemisch proces om ze om te vormen tot een ‘nylon’draad. Ook daarvan lossen stoffen op in jouw thee! En al eens nagedacht over de lijm waarmee ze het touwtje vastkleven aan de builtjes? Ook niet zo gezond in het theewater, niet? Koop losse kruiden. Ruik en kijk. Verbleekte, verkleurde en haast niet geurende kruiden koop je beter niet. Let wel: de meeste kruiden hebben een subtiele geur. Overgeurende kruiden zijn meestal chemisch bij geparfumeerd en dat willen we zeker niet!

37

KRUIDEN KOPEN

WAAR LET IK OP?

Ben je de gelukkige bezitter van een tuin, tuintje of terras, dan kun je zelf kruiden kweken. Kruiden zijn uiterst gemakkelijk te kweken, ze groeien en bloeien weelderig. Sommige zelfs zo fel dat je ze echt moet inperken om niet te woekeren. Tuincentra verkopen plantjes die je gemakkelijk kunt uitzetten in volle grond of in sierlijke potten op het balkon. Er bestaan heel wat plantenboeken die je wegwijs maken in de wondere wereld van kruiden om zelf aan de slag te gaan. Daarom ga ik er in dit boek niet al te diep op in. Als je geen tuin of terras hebt waar je potten met kruiden kunt kweken of als je geen tijd hebt om zelf kruiden te kweken of niet over groene vingers beschikt, dan kun je kruiden kopen. Dat kan vers of gedroogd. Maar waarop moet je letten? Verse kruiden kun je kopen op markten, in supermarkten, Aziatische winkels, reform/kruidenwinkels, gespecialiseerde groentezaken of bij kruidenleveranciers. Het is de moeite om met de trein op zondagochtend naar Brussel Zuid te sporen

met een grote boodschappentas of trolley. Als je uit het station stapt, kom je in een totaal andere wereld. Een aaneenrijging van kleurige kruidenstalletjes waar je drankjes, nog nooit geziene groenten en kruiden kunt proeven en kopen. Je waant je in een of andere bazaar helemaal in het Midden-Oosten. Oosterse specialiteiten, verse aarmunt in potten voor de Marokkaanse thee en nog veel meer kun je daar vinden. In Nederland heb je bijvoorbeeld de Haagse Markt in Den Haag op maandag, woensdag, vrijdag en zaterdag waar je veel verse kruiden kunt ontdekken. In Amsterdam heb je in de Kinkerstraat een paar leuke verswinkels met kruiden of op de Nieuwmarkt heb je iedere zaterdag een biologische markt vlak bij de Zeedijk waar ook Chinatown is trouwens. Vergeet zeker de Albert Cuypmarkt niet, de grootste markt van Europa waar je dagelijks terechtkunt van 9 tot 17 uur voor puur marktplezier. Vergeet ook niet de vele lokale boerenmarkten in dorpen waar mensen met hart en ziel hun langzaam verworven natuurproducten te koop stellen.

DE APOTHEEK OF KRUIDEN/REFORMWINKELS: Jouw apotheker heeft tijdens zijn/haar WAT IS HET VERSCHIL? opleiding heel wat over kruiden geleerd:

welke inhoudsstoffen er in de kruiden zitten en waarop ze werken. Dus die spreekt vanuit zijn kennis. Veel ervaring met kruiden hebben de huidige apothekers wel niet meer, omdat zij meestal de afgeleide chemische, geïndustrialiseerde kopieën verkopen. Toch hebben ze een grondige kennis van de inhoudsstoffen. De kruiden die ze verkopen, worden getest op de nodige inhoudsstoffen. Als je in een apotheek kruiden koopt, weet je dat er voldoende werkzame stoffen inzitten. Zij hebben ook zeer goeie mengformules uit de Pharmacopée die op jarenlange ervaring berusten. In de kruidenwinkel is het soms minder goed gesteld. Als de verko(o)p(st)er een herborist(e) is, heb je geluk, maar vaak heb je ook verko(o)p(st)ers die er maar weinig vanaf weten. Zo was ik eens in een kruidenzaak en achter de toonbank stond een rek met glazen, doorzichtige potten (?) met kruiden. Een ervan was kaarsjeskruid?! Ze bedoelden de bloemen van kaasjeskruid (Malva sylvestris) natuurlijk. Zo zie je maar. Als ze in de winkel de namen fout schrijven, in welke mate kennen ze het kruid, laat staan de werking ervan. Een tweede fout was dat al die kruiden in glazen potten zaten, geen bruine of blauwe, maar helder doorzichtig. Licht tast kruiden enorm aan. Soms zie ik ook kruidenmelanges voorverpakt in doorzichtige cellofaanzakjes. En zo zie je maar dat hier het commerciële denken weer zegeviert. Iedere kruidenverwerker die de natuur en zijn product respecteert, kent de naam van het kruid correct bij de Latijnse benaming en verpakt die kruiden in donkere, lichtdichte zakken, zelfs niet met een klein venstertje. Ook ben je in een reform/

38

ZELFGEPLUKT

39

natuurzaak niet zeker of de kruiden voldoende werkzame stoffen bevatten. Ze worden niet getest op werkzame stoffen en soms kopen ze de loten op die door de apotheek afgekeurd worden. Maar less is more, met andere woorden: je hebt er niet zoveel van nodig. Dus als je een kruid koopt met minder werkzame stoffen werkt het nog steeds. In je tuin weet je ook niet of je kruid veel of weinig werkzame stof bevat. Vergelijk maar eens tijm uit jouw tuin en tijm uit de Provence. Om een soep te parfumeren met tijm uit onze tuin heb je wel drie takjes nodig. Terwijl één takje tijm uit de Provence al te veel zou kunnen zijn. Dat komt omdat tijm in onze tuin voldoende water heeft en in rijke aarde staat. In de Provence staat tijm doorgaans in arme grond, in volle zon en krijgt heel weinig water. Zo moet de tijm vechten om te overleven en zit hij boordevol werkzame stoffen. Alles is veel geconcentreerder. Daarom gebruik ik altijd een lage dosis. Je kunt altijd toevoegen als je het te subtiel vindt. Als er een biolabel op staat, ben je zeker dat er geen tot bijna geen chemicaliën gebruikt zijn. Als we daaraan twijfelen, kunnen we niets meer geloven en wordt het leven heel lastig. Dus vertrouw het biolabel. Het is wel zo dat er een piepklein percentage chemicaliën gebruikt mag worden. Ik heb ook liever helemaal niets. Maar het is nog altijd veel beter dan de conventioneel gekweekte kruiden. Kijk uit of de kleur van de kruiden nog helder en levendig is. Ik kreeg hier onlangs een vriend over de vloer met lavendelbloempjes om te mengen met witte thee. De man had zijn ‘eigen’ lavendel mee, niet-wetende dat ik er zelf had. Ik legde de bloempjes op een schaaltje en daarnaast die van mij. Sprakeloos. De ene waren mooie, dikke, levendig paarse bloempjes. ‘De andere ruikt lekkerder’, zei hij. Het was juist. De bloempjes die hij meebracht, geurden feller. Wees dat op kwaliteit? Vanwaar kwamen ze? Zijn ze bio? Misschien zijn ze wel bij geparfumeerd… met chemisch aroma! Kijk ik heb al zoveel wantoestanden gezien dat ik er niet meer van schrik dat mensen zulke dingen doen. Pluk maar eens lavendel in het wild en droog die. Je valt niet omver van de geur. Je moet de bloempjes flink kneuzen vooraleer ze hun geur afgeven. Dus wees kritisch en alert!

40

ZELFGEPLUKT

41

PRAKTISCHE RICHTLIJNEN

WIL JE EEN GENOTS- OF MEDICINAE DRANK?

Afhankelijk van wat je met de thee wilt bereiken, gaan we verse of gedroogde kruiden gebruiken. Wat willen we bereiken met het drinken van een thee of kruidendrank? Willen we een lekker deugdzaam drankje dat ons blij maakt, wat rust geeft of lichtjes oppept? Dan zijn verse kruiden het beste. Of willen we een medicinale drank waarbij we de werkzame stoffen van de plant in het water trachten te krijgen, om vervolgens op te drinken zodat ze ziektes voorkomen of ondersteunend helpen te genezen? In dat geval nemen we beter gedroogde kruiden. Waarom, lees je hieronder.

Vers kruid gebruiken we wanneer we een aromatische drank willen hebben vol energie en heerlijke smaak- en geurstoffen. Vooral in de lente, tijdens het knoppen van de plantjes, is het leuk om in de tuin met schaar in de aanslag jonge topjes te oogsten. Een glazen theepot volstouwen met: brandneteltopjes, jonge paardenbloembladeren, jonge frisgroene berkenblaadjes, een paar muntblaadjes, een klein takje rozemarijn, een paar madeliefjes, een losgetrokken paardenbloem, een losgetrokken goudsbloem, een driekleurig viooltje of een losgetrokken bieslookbloem… is een rustgevende bezigheid voor jong en oud. Je giet er water over van ongeveer 95°C. Op het wateroppervlak leg je een paar madeliefjes of losgetrokken bieslookbloempjes. Niet te lang laten trekken. Een streling voor oog, neus en mond! Mede door de rustgevende activiteit van het plukken ga je je na het drinken van deze verse infusie kiplekker voelen. De natuur zit wonderbaarlijk in elkaar. In de lente verschijnen kruiden als brandnetel, paardenbloem- en berkenblaadjes. Allemaal kruiden die bloedreinigend en urineafdrijvend werken. Een perfecte reiniging dus na de winter! Door het opwekkende karakter van rozemarijn gebruiken we maar een klein takje. Munt geeft een frisse smaak en de bloemen zorgen voor het mooie kleurenspel. Let wel: zowel de madeliefjes alsook de bieslookbloem hebben een zacht reinigende werking. Dus we gebruiken vers materiaal als we een drankje willen dat lekker ruikt en smaakt. We laten de kruiden niet te lang trekken, anders vervliegen de aromatische stoffen. We hebben een geringe medicinale werking omdat de kruiden geen tijd hadden om hun werkzame stoffen af te geven. Maar het is een lekker drankje en er zal toch wel iets werken hoe kort de trektijd ook was… alleen al de schoonheid en de geuren geven ons een goed gevoel!

42

ZELFGEPLUKT

Om een medicinale drank te hebben, moeten we echter met gedroogd kruid werken. Dat heeft verschillende redenen. Om alle werkzame stoffen uit de plantencellen in het water te krijgen, moeten we kijken hoe zo’n plant werkt en is opgebouwd. 1. Een plant is opgebouwd uit cellen. Cellen worden omgeven door een celwand. Daarin zit de celinhoud omgeven door een celmembraan. De celinhoud is de kern, celmateriaal en de werkzame stoffen in een intracellulaire vloeistof. De celwand is een stugge niet elastische maar permeabele mantel. Dat wil zeggen dat stoffen door de celwand kunnen worden uitgewisseld. Het celmembraan is elastisch maar halfdoorlatend of semipermeabel. Concreet betekent dat dat alleen watermoleculen kunnen passeren, maar niet de opgeloste stoffen tenzij ze begeleid worden door speciale transporteiwitten. Dus het celmembraan kan uitzetten doordat het elastisch is, de celwand niet.

2. Daarnaast heb je de turgor (= druk). Turgor wordt veroorzaakt door het transfereren van water door middel van osmose in de cel. Hierdoor vergroot de inhoud. Het celmembraan rekt uit en drukt tegen de niet-uitrekbare celwand. Je kunt dat vergelijken met een ballon die je opblaast in een papieren zak. Een lege ballon in een papieren zak is een platte papieren zak. Blaas je de ballon

43

3.

op, dan drukt die tegen de papieren zak en blijft die zak netjes gevuld rechtop staan. Zo ook bij de plant. Door die druk gaat de plant mooi rechtop staan (als hij voldoende water krijgt) ondanks het feit dat hij geen skelet heeft. Dus turgor is verantwoordelijk voor de stevigheid van de plant. Probeer maar eens een plant een tijdje geen water te geven: alle blaadjes tot de stengel toe gaan slap hangen en van zodra je ze weer water geeft, staan ze weer fier rechtop. Bij het drogen van een plant verdwijnt die elasticiteit van het celmembraan waardoor het broos wordt. Je kunt dus stellen dat de elastische semipermeabele wand van een levende cel een soort rem is. Alleen watermoleculen kunnen in en uit, maar geen inhoudsstoffen. Men spreekt dan van een osmoserem. Het zou nogal jammer zijn dat planten die in rivieren staan of natte bladeren in een regenbui waar soms nog urenlang een plasje in kan staan, dat die hun inhoudsstoffen zouden afgeven aan het omgevingswater, de regen of het plasje. De plant zou niet lang leven, vrees ik. Dan is er nog de term osmose. Osmose is een fysisch principe waarbij een vloeistof die opgeloste stoffen bevat door een halfdoorlatend membraan stroomt. Dat membraan laat wel de vloeistoffen door, maar niet de opgeloste stoffen. De stroomrichting van het water bij osmose gaat van de lage concentratie opgeloste stoffen naar de hoge concentratie opgeloste stoffen totdat er een evenwicht bereikt wordt. Dus theoretisch gezien zal een cel vol inhoudsstoffen ondergedompeld in water via het celmembraan zoveel mogelijk water opnemen om dezelfde concentratie te bereiken als het water buiten de cel. Wat zo goed als onmogelijk is door de turgordruk en de niet-elastische celwand. Daarentegen zal een cel die na het drogen zijn celvocht is verloren maar niet zijn opgeloste stoffen, openbreken bij het toevoegen van water. Hij zal net als die levende cel water opzuigen om een gelijke concentratie te krijgen met het water. Maar – en hier zit de clou – het celmembraan is niet meer elastisch maar broos geworden. Hij breekt open en geeft zo zijn werkzame stoffen af.

Bij gedroogd plantenmateriaal is de elasticiteit van het celmembraan verdwenen alsook de turgordruk en de osmoserem! De werkzame stoffen komen vrij in het water en zo krijgen we een medicinale drank, op voorwaarde dat we de kruiden lang genoeg laten trekken. Ik raad minstens tien minuten tot een kwartier aan. Zo ben je zeker dat je alle benodigde werkzame stoffen hebt geëxtraheerd. Want daarvoor drinken we toch de ‘thee’? Om zijn medicinale werkzame stoffen in het water te krijgen, die op te drinken zodat ze in ons lichaam kunnen werken. Heel belangrijk is dat je weet dat de werkzame stoffen in gedroogde kruiden door het drogen en waterverlies geconcentreerder zijn. Daarom moet je van gedroogde kruiden veel minder gebruiken dan van verse, zeker tot de helft minder!

44

ZELFGEPLUKT

Nog even een schema ter verduidelijking: genotsdrank ten opzichte van medicinale drank.

Genotsdrank

Materiaal Vers

Medicinale drank Gedroogd

Hoeveel Volgens smaak 1 eetlepel per liter water Trektijd

1 à 2 minuten

15 minuten

Je start het gemakkelijkst met enkelvoudige infusies. Dat betekent één kruid per infusie. Zo leer je de smaak, geur en werking van de verschillende kruiden een voor een kennen. Wat vaak heel verrassend kan zijn. Sommige ga je meteen lekker vinden, andere vind je eerder bitter, vreemd of zelfs vies. Maar het rare is dat hoe meer kruiden je ontdekt, hoe meer je smaak zal evolueren. Wat je eerst te bitter of te zuur of zelfs vies vond, blijkt later je voorkeur te krijgen. Soms heb je tijd nodig om smaken te leren appreciëren. Het is ook zo als je een bepaald kruid drinkt om medicinale redenen je de infusie anders gaat ‘proeven’. Er groeit een bewustzijn. Je gaat de infusie niet zomaar drinken zoals je pillen slikt. Want meestal bestrijd je met pillen de symptomen van een ziekte. Aanvankelijk drink je een kruideninfusie ook daarvoor. Maar terwijl je aan het drankje nipt, waar je toch even de tijd moest nemen om het te zetten, ga je over de symptomen van je ziekte, je leven en diepere levensthema’s nadenken. En dan besef je dat het symptomen zijn… en volgens de dikke Van Daele is ‘een symptoom 1. elk ziekteverschijnsel dat enige betekenis heeft voor de herkenning van een ziekte 2. een verschijnsel waaraan men een (meestal ongunstige) zaak, die nog enigszins verborgen is, herkent’. En terwijl je traag drinkt, begin je dingen in te zien. Hoe ontstond de ziekte? Want ziekte gaat veel verder dan de symptomen. Ook de ziekte zelf gaat verder dan dat. Hoe denk je? Wat gaat er in je om? Welke emoties zijn ermee gemoeid? Welke levensles heb je nog te leren? Wat heb je op te ruimen, uit te spreken, af te maken vooraleer je weer verder kunt? Hoe kijk je naar situaties? Wat wil je niet zien? Wat ontloop je? Wat verberg je? Welke patronen wil je koste wat het kost in stand houden? Welke overtuigingen heb je? Zijn die wel juist? En zo kunnen we nog honderden vragen stellen waarop we niet direct een antwoord hebben. Maar het is wel zo dat als je jezelf durft te bevragen en tijd neemt om daar rustig en stil over na te denken, de antwoorden vanzelf komen. Een voorbeeld: soms maken woorden of daden van mensen je verdrietig of boos. Let dan wel op. Begrijp dat het niet hun woorden of daden zijn die jou verdrietig of boos maken. Verdrietig en boos worden kan niet door externe factoren worden bewerkstelligd. Het is omdat die woorden of daden iets in jou raken. Iets diep

45

vanbinnen waarvan je tot nu toe niet bewust was. Iets dat je nog niet helemaal verwerkt hebt. Dat gebeurt om jou daarvan bewust te maken. De oorzaak van jouw verdriet of boosheid ligt dus niet aan de woorden of het gedrag van de ander, maar aan onverwerkte zaken in jou. En dat kun je alleen maar oplossen door tijd te nemen en naar je diepere zelf te luisteren. Want je lichaam is zelfgenezend en je geest en/of ziel weet het antwoord. Sta open en neem de tijd om te luisteren naar jezelf. Ik hoop dat de tijd voor een thee of een kruideninfusie jou die wijsheden brengt!

HET BELANG VAN WATER!

Water is de meest natuurlijke drank die we op onze planeet vinden. De aarde bestaat voor ongeveer 70% uit water. Zo ook het lichaam van de mens. Bij een natuurlijke voedingswijze houden we onze hoeveelheid lichaamsvocht voornamelijk op peil door te drinken en voor een klein percentage door waterrijke voedingsmiddelen te gebruiken. Het is belangrijk om mineraalarm water te drinken. De mineralen in water verkeren in een anorganische toestand. Dat soort mineralen kan de mens niet of slechts zeer beperkt opnemen. Anorganische mineralen vormen eerder een belasting voor de spijsvertering en de nieren, en worden onder andere in verband gebracht met nier- en galstenen, aderverkalking of arteriosclerose, artritis, hartaandoeningen, seniliteit enzovoort. Als een mens mineralen wil opnemen, moet hij die in organische vorm nemen. Mineralen komen in organische vorm voor in groenten, fruit, granen, vlees, vis, zuivelproducten... Via de uitscheiding (adem, transpiratie, urine…) verliezen wij dagelijks heel wat vocht. Dat verlies compenseren we door te drinken, 1,5 à 2 liter per dag. Om onze vochtbalans in evenwicht te houden, is mineraalarm water de meest geschikte drank.

LEIDINGWATER

Om de hardheid van water uit te drukken, wordt de Franse graad (F°) of de Duitse graad (D°) gebruikt. 1 Franse graad is gelijk aan 0,56 Duitse graden en stemt overeen met 10 milligram calciumcarbonaat en 4 milligram magnesiumoxide per liter. F°

D°

0-7 7-15 15-30 30-45 >45 >

0-4 zeer zacht water 4-8 zacht water 8-17 middelhard water 17-25 hard water 25 zeer hard water

Het is goed om te weten dat de hardheid van water eigenlijk geen rol speelt bij temperaturen onder de 60°C. Pas wanneer de watertemperatuur hoger is dan 60°C – en dat is altijd het geval bij het zetten van om het even welke thee of infusie – slaan de aanwezige zouten neer: we zien dan de kalkaanslag. De term ‘hardheid van water’ slaat op de hoeveelheid opgeloste calcium- en magnesiumzouten in water, en die kunnen we bij het zetten van een kruideninfusie of een thee best missen!

46

ZELFGEPLUKT

47

BRONWATER EN NATUURLIJK MINERAALWATER

Er bestaan nogal wat misvattingen over de betekenis van deze begrippen. Mineraalwater doet onmiddellijk denken aan de aanwezigheid van mineralen in het water, maar dat is niet zo. Het onderscheid tussen bron- en mineraalwater wordt gemaakt door de erkenning die de overheid aan het water verleent. Zo zijn er mineraalwaters die bijna geen of heel weinig mineralen bevatten (zeer zwak gemineraliseerd of zwak gemineraliseerd…). Om de naam ‘natuurlijk mineraalwater’ te mogen dragen, moet de kwaliteit van het water van die bron stabiel zijn. Zowel het debiet, de temperatuur als het mineraalgehalte moet constant zijn. De bevoegdheid voor die erkenningen berust bij het ministerie van Volksgezondheid. Worden aan een water geneeskrachtige of gezondheidsbevorderende eigenschappen toegeschreven, dan mogen ze maar worden vermeld voor zover ze erkend werden door de Koninklijke Academie voor Geneeskunde.

THEE/INFUSIE EN WATER

Water is dus niet zomaar water: de verscheidenheid en hoeveelheid aan mineralen in het water hebben een grote invloed op ons lichaam. Hetzelfde geldt voor het zetten van een kruideninfusie of een thee. 99% van de bron- en mineraalwaters bevatten te veel mineralen. De kwaliteit van flessenwater kun je grotendeels – maar niet volledig – lezen op het etiket. Op elke waterfles is het verplicht om de hoeveelheid opgeloste vaste stoffen te vermelden. Die vind je in een tabel met de gemiddelde analyse van mineralen en andere opgeloste stoffen; meestal worden ze aangeduid in milligram per liter. Water met behoorlijk veel mineralen durft men weleens uit te drukken in gram, wat tegenover milligram erg misleidend kan zijn. Een gram is duizend maal meer dan een milligram! De totale som van die stoffen wordt uitgedrukt in vast- of droogrest gemeten na een test op 180°C. De informatie over de droogrest zet je dus al een heel eind op weg, maar dat is lang niet alles. Geschikt water moet in harmonie zijn met ons spijsverteringsstelsel. Belangrijk hiervoor is de pH of zuurtegraad. Ons spijsverteringsstelsel is zuur en water dat daaraan aangepast wil zijn, moet ook lichtjes zuur zijn. Met een pH van 7 hebben we een neutraal water, onder 7 is water zuur of zuurder naargelang we min of meer onder die pH-waarde van 7 duiken. Het derde geheim van goed water is nauwelijks of niet op de etiketten te vinden, namelijk de Redox of het oxydatie-reductiepotentiaal (rH2). Dat lijkt een moeilijk begrip, maar hoeft dat niet te zijn. Als je bijvoorbeeld een appel middendoor snijdt en die een tijdje laat liggen, kleurt hij bruin. Hij oxideert. Of een stuk ijzer, het begint te roesten, het oxideert. Of een biefstuk die stilaan zwart wordt: oxidatie. Je hebt het al begrepen: een geoxideerd product heeft zijn beste tijd gehad, het is op weg naar verrotting. Dat geldt ook voor water! Goed water bekomt op de Redoxvergelijking

48

ZELFGEPLUKT

een resultaat beneden de 28. Boven de 28 is er sprake van oxidatie, beneden de 28 spreken we van reductie. Van een water waarvan de Redox uitkomt beneden de 28 zeggen we dat het in een reducerend milieu verkeert. Alles op een rijtje: om een perfect kruideninfusie of perfecte thee te zetten, moeten we water hebben dat een vast- of droogrest heeft lager dan 50 milligram/ liter; zo’n water moet lichtjes zuur zijn en als het ook nog in een reducerend milieu verkeert, is dat het absolute summum! De meeste waters zitten een stuk boven de 50 milligram, ze zijn niet zuur maar alkalisch (pH boven de 7) en ze verkeren in een oxiderend milieu (Redox boven de 28). Op de volgende bladzijde vind je een tabel met de meest voorkomende waters in de winkelrekken. Slechts 4 ervan voldoen aan de vereiste van de 50 milligram. Mont Roucous is daarbij de absolute topper of ‘beste koop’: met een hardheid van minder dan 0,5 D°, een vastrest beneden de 25 milligram/liter, een pH van 5,85 en een Redox beneden de 28 troont Mont Roucous ver boven alle andere waters. Om die wetenschap ook aan de werkelijkheid te toetsen, nam ik me voor de Mont Roucousbronnen zelf te bezoeken. Dat is me vorige zomer gelukt. Samen met mijn kinderen Andreas, Olivia en Mendel bezocht ik de bronnen en kon ik de bottelarij en de labo’s van Mont Roucous in hun dagelijkse werking bekijken. Verbluffend. Een vriendelijke ontvangst door Christelle Lacaze, echtgenote van de uitbater, een efficiënte bedrijfsorganisatie, een all clean bedrijf, een lab met staalname meerdere keren per dag, volledige traceerbaarheid van elke fles… en dan de bronnen zelf! Ver weg van wegen, steden en industrie heb je de groene bergen van Lacaune in het beschermde natuurpark van de Haut-Languedoc, de uiterst zuidwestelijke uitlopers van het Centraal Massief. In het hartje van dat gebied, waar heidestruiken, naaldbomen en beukenbossen een onbedorven oase van rust en vredigheid vormen, bevinden zich op zo’n 927 meter de bronnen van Mont Roucous. Het is in dit voorbeeldig stukje ongerepte natuur dat dit heilzame water opwelt. Gedurende zijn ondergrondse weg door de granietrotsen krijgt het zijn kwalitatieve eigenschappen, zijn zuiverheid en dynamiek. Met een lichtzure pH-waarde van 6, een uiterst laag gehalte aan kalium, bicarbonaten en sulfaten, zijn Redox beneden de 28 en de ongerepte omgeving waarin de bronnen ontspringen is Mont Roucous één van de beste, zoniet het beste van de te koop aangeboden flessenwaters. Zijn vastrest is één van de minste in heel Europa. Zijn extreem grote zuiverheid speelt een exclusieve rol bij de intracellulaire uitwisseling en eliminatie van toxines en resten van de metabolische processen. Het is daardoor één van de beste drinkwaters, ideaal voor baby’s, mama’s die de borst geven, jongelui, senioren en… om een kruideninfusie of thee te zetten! Door de zuiverheid van dit water komen aroma en smaak van de kruiden of de theeblaadjes tot hun volle recht, niet beïnvloed en niet gemaskeerd of overschaduwd door andere elementen of componenten. De eigen smaak en geur specifiek aan ieder kruid of iedere theesoort komen daarmee volledig naar voor.

49

OSMOSEWATER

Maar, alleen flessenwater of ook nog? Juist! Water geproduceerd via omgekeerde osmose. Van wat gangbaar water mag heten, is ook osmosewater geschikt voor het theezetten. Door de omgekeerde osmose of nano-filtratie – een filtersysteem met specifieke membranen – wordt het water ontzout en verwijdert men mineralen en vervuilende substanties. Zo bekomt men een water van hoge kwaliteit, alles op voorwaarde dat men kan vertrekken van een water dat ook toelaat dat zuiveringsproces op gang te houden tegen een aanvaardbare prijs en met een duurzaamheid in de tijd.  

HET EFFECT VAN DE KWALITEIT VAN WATER BIJ De kleur, smaak en geur van een infusie HET THEE/INFUSIE ZETTEN wordt in zeer grote mate bepaald door

de kwaliteit van het gebruikte water. Een kruideninfusie of thee gezet met zacht water is veel helderder en geuriger en heeft een veel vollere smaak dan een kruideninfusie of thee gezet met middelhard water. Gebruik je hard water of leidingwater, dan krijg je een troebele donkere drank met een drijvend ‘olieveld’ erop. Als je die opdrinkt – wat ik weiger te doen! – dan blijft er een vieze brij kleven aan de binnenkant van je kop. Dat zijn de onoplosbare zouten die gevormd worden door de binding van de goede stoffen uit de kruiden of thee met de kalk en mineralen in het water. Ons lichaam kan niets aanvangen met die zouten. Integendeel; ze vormen een belasting voor ons spijsverterings- en uitscheidingsstelsel.

HET EFFECT VAN TE LANG GEKOOKT WATER BIJ Water dat te lang gekookt heeft, bevat HET THEE/INFUSIE ZETTEN nadelige gevolgen voor de kwaliteit van

het kruideninfusie of de thee. Zuiver water is meestal zwakzurig (pH van 6 bijvoorbeeld voor Mont Roucous). Door het lange koken wordt het water zwak alkalisch (omdat de CO2 uit het water ontsnapt: H+ + HCO 3 - → H 2 O + CO 2 Zo wordt zowel de kleur, geur en smaak van het kruideninfusie of de thee beïnvloed. Daarom is het van essentieel belang dat men het water op de juiste temperatuur brengt, zonder overkoken: alleen zo kan men echte kwaliteitsdrank zetten. Leidingwater en heel wat flessenwaters hebben een neutraal tot zwak alkalische pH en zijn om die reden niet geschikt voor het zetten van echt goede thee. Een andere reden waarom je water beter niet laat koken, is omdat je op die manier heel wat zuurstof uit het water laat vervliegen. Denk maar aan de vele luchtbelletjes die ontsnappen naarmate de temperatuur hoger wordt. Maar vooral aan het razen (razend) worden van het water als het kookt. En alles wat razend is, laat men best eerst afkoelen. Dat geldt niet alleen voor water! De zuurstof die tijdens het kookproces ontsnapt, hebben we nu net nodig om het maximum aan aroma te laten vrijkomen. Het is zelfs zo: als we een kruideninfusie of een thee professioneel gaan proeven dan doen we dat slurpend. En terwijl we het drankje in onze mond laten walsen, om alle smaakpapillen te raken, slurpen we er nog lucht bij. Zo maak je het totale smakenpallet vrij in je mond en kun je aandachtig de verschillende zich aandienende aroma’s een voor een ontdekken en determineren. Een wijnsommelier proeft toch ook zo!

EN WAT MET DE ENERGIE VAN WATER?

Wanneer we pra­ ten over de sa­ men­stelling van water, denken we meteen aan de basismolecule H 2 O met opgeloste mineralen en andere stoffen, kortom de droogrest. Echter de afgelopen jaren werd die molecule meer en meer bestudeerd door diverse wetenschappelijke organisaties. In die onderzoeken ging het niet zozeer om de fysisch-chemische eigenschappen, maar om het gedrag van het water. Diverse testen bevestigden de gevoeligheid van water aan externe invloeden. Het ware verhaal achter water is echter moeilijk te reconstrueren. Wetenschappers doen elke dag nieuwe waarnemingen. De structuren veranderen constant. Elke seconde wordt de vorm vernieuwd, afhankelijk van verschillende fysische, chemische en biologische parameters, maar ook door trillingen, quantum enzovoort. Kraantjeswater, flessenwater, gefilterd en omgekeerd osmosewater bestaan uit ketens van een groot aantal H 2 O-moleculen (> 100) terwijl puur bronwater water

50

ZELFGEPLUKT

51

voornamelijk samengesteld is uit clusters die uit een klein aantal h2o-moleculen bestaan. In het eerste geval, moeten de lange h2o-molecuulketens worden afgebroken in kleinere brokstukken om door de semipermeabele celmembranen te kunnen passeren, terwijl de clusters duidelijk gemakkelijker de cellen penetreren. Clusters zijn veel interactiever dan we tot nu toe dachten. Zij vormen driedimensionale kristalstructuren die volgens onderzoekers informatie – positief hetzij negatief – dragen. Die structuren veranderen constant, afhankelijk van externe invloeden. Om het gedrag van water te begrijpen, kun je naar foto’s van waterkristallen kijken gerealiseerd door Masaru Emoto4 of door responsieve kristallisatie 5 of volgens de fotografie van Kirlian6. Waarom vertel ik dit allemaal? Omdat energie mij ontzettend boeit. Water kun je met positieve energie laden. Bij Masaru Emoto leerde ik dat woorden water beïnvloeden. En ik heb dat zelf ondervonden. Het klinkt misschien allemaal een bee tje raar, maar denk er maar eens over na! Masaru Emoto toont aan dat positieve woorden water positief en negatieve woorden water negatief laden. Dat zie je aan de vormen van de kristallen bij het invriezen. Daar ons lichaamsgewicht voor meer dan 70% uit water bestaat, is dit heel belangrijke informatie. Denk je positief, dan praat je positief en straal je positieve energie uit. In de film What the #$*! Do We Know!? wordt het heel mooi uitgelegd. Een ander voorbeeld is Feng Shui, een Chinese leer over hoe je huizen bouwt en welke vorm en standen positieve en negatieve invloeden hebben op jouw leven. Zo ook heeft de vorm waarin water zich bevindt een invloed op de organisatie van de h2o-moleculen. Een juiste vorm kan de formatie van de H 2 O-clusters positief beïnvloeden en het water opnieuw laden met positieve energie. Mevrouw Lacaze van Mont Roucous wist mij dat eerder al te vertellen. Daarom laat zij bovenaan in de fles van het Mont Roucouswater de bladeren van de lotusbloem ponsen. Een lotusbloem is het symbool van zuiverheid in het hindoeïsme en boeddhisme. Als ik water schenk of vergiet stuur ik er altijd een positieve intentie bij. Ook als ik thee schenk stuur ik er positieve gedachten bij. Zeker in een Chinese theeceremonie alwaar ik in stilte en traagheid de mensen heel bewust één voor één thee schenk. Een andere toepassing van deze wetenschap is de Bachbloesemtherapie, waarbij de positieve energie van de bloemen, van het plaatselijke bronwater en van de zon emoties zouden kunnen temperen. De homeopaat Edward Bach ontdekte dat bij verschillende emoties bloemen horen die deze emoties terug in evenwicht zouden kunnen brengen. Voor de bachbloesemtincturen worden de bloemen geplukt tussen 10 en 11u wanneer hun energie het rijkst is. Ze worden 4u in plaatselijk bronwater in een glazen schaal in de zon geplaatst. De energie van de bloemen mengt zich met de energie van het water en de energie van de zon. Daarna wordt alles afgezeefd

52

ZELFGEPLUKT

Een lotusbloem is het symbool van zuiverheid in het hindoeïsme en boeddhisme

Bachbloesem

en met alcohol ter bewaring aangelengd. Ik weet dat het bij veel mensen wel en bij andere dan weer niet helpt. Maar dit is voor klassieke medicatie toch ook zo? Het is een feit dat energie iets is waar we nog maar bitter weinig over weten maar die duidelijk voelbaar is. Ik vergelijk het altijd met een gesprek met mensen. Bij de ene mens voel je je opgekikkerd en kan je alles weer aan. Bij de andere voel je je leeg gezogen en heb je in niks meer zin. Dat is energie. De ene geeft energie, de andere zuigt energie. Wat de energie van water betreft zijn er heel wat watersystemen en commerciële toestanden op de markt die claimen aan deze wetten te voldoen. Doch wees alert en voorzichtig en slik niet iedere bewering die verkopers van dergelijke materialen aanhalen om hun produkten te vermarkten.

53

SMAAK EN GEUR

SMAAK

Onze tong is bezaaid met ongeveer tienduizend smaakpapillen. Iedere papil bevat ongeveer 25 zintuigcellen waarop kleine smaakdetectoren zitten. Die zenuwuiteinden worden geprikkeld door voedsel en via de zenuwen wordt deze info doorgestuurd naar de hersenen. De hersenen vertalen dit als een smaakwaarneming. Er zijn vijf smaken: zoet, bitter, zuur, zout en umami. Vroeger nam men aan dat er zes smaakzones waren op de tong. Nu is men, na vele discussies, van mening dat alle smaakpapillen op de tong de verschillende smaken kunnen onderscheiden. De basissmaken zijn zoet en bitter. Daarnaast hebben we zout en zuur. Umami is niet echt een basissmaak, maar beïnvloedt de andere vier smaken. De zoutsmaak wordt opgewekt door keukenzout (natriumchloride - NaCl). Zoet wordt opgeroepen door suikers. Er is echter geen eenduidig verband tussen de mate van zoetheid en een specifieke chemische eigenschap. Zuur, zoals in azijn, ontstaat door de hoge concentratie van geladen waterstofionen. Bitter kan het best worden opgeroepen door kinine. Net als bij suikers is er geen eenduidig verband tussen de mate van de bitterheid en een specifieke chemische eigenschap. Umami werd reeds in 1908 beschreven door de Japanse professor Kikunae Ikeda. Na het proeven van een bouillon op basis van zeewier ontdekte hij deze nieuwe basissmaak. Hij vond dat de smaak niet kon worden samengesteld uit de vier andere basissmaken en daarom noemde hij deze nieuwe smaak: umami. Dat betekent letterlijk ‘smakelijk’ in het Japans. Umami kun je vergelijken met een hartige vleessmaak en is bouillonachtig. De smaak heeft een stimulerende invloed op de perceptie van andere smaken en wordt veroorzaakt door het niet-essentiële aminozuur glutamine (één van de twintig aminozuren = bouwstenen van eiwitten), met name glutamaat. Omdat glutamine een onderdeel is van eiwitten wordt het ook bijna in alle eiwitbevattende voeding aangetroffen zoals vlees, gevogelte, vis en melk. Het gebruik van mononatriumglutamaat (monosodiumglutamate of msg (Eng.) - E621) als smaakversterker is sindsdien een vaste gewoonte in de Aziatische keuken (Ve Tsin in China). In het begin van de 20ste eeuw werd msg geëxtraheerd uit zeewier. Vandaag haalt men het ook uit sojabonen. Die stof wordt echter niet door iedereen verdragen. Bij msg-gevoelige mensen kan dit het zogenaamde ‘Chinese-restaurant-Syndroom’ veroorzaken. Kenmerken zijn duizeligheid, flauwtes, braakneigingen, hartkloppingen, wat uiteindelijk zelfs tot coma kan leiden. Andere onderzoeken verwerpen die beweringen en pleiten ervoor om msg te gebruiken. Vooral bij bejaarden. msg kan het zoutgebruik tot een derde verminderen.

54

ZELFGEPLUKT

55

Sommige bejaarden verbruiken, omwille van gezondheidsproblemen, beter minder zout. Daarenboven hebben ze vaak ook minder smaak. Ze vinden hun maaltijden dan niet lekker en eten te weinig. Daarbij kan het gebruik van msg dan een oplossing zijn. De gerechten zijn smakelijker en de ouderen krijgen weer zin in eten. Alle smaken kunnen worden gemaakt door de vier primaire smaken te mengen. De uitzondering is een zeepsmaak, waarvoor alkalische stoffen nodig zijn. Om iets helemaal te proeven moet je ook de secundaire smaken waarnemen. Dat kan echter niet alleen met je tong. De neus speelt hierbij de belangrijkste rol.

GEUR

De gevoeligheid van de voor de smaakwaarneming verantwoordelijke chemoreceptoren op de tong is veel minder sterk dan die van de chemoreceptoren in de neus. Daarom zijn de vijf basissmaken slechts een onderdeel van het waarnemen van smaak. Proeven is voor het belangrijkste deel een functie van de reukzin. Mensen die niet proeven, hebben vaak een gebrek aan reukzin of de onmogelijkheid te kunnen ruiken. Denk maar aan wanneer je verkouden bent en met een verstopte neus iets probeerde te ruiken of te eten… Boven in de neusholte zitten geurreceptoren. Zenuwimpulsen gaan naar de bulbus olfactorius (het eind van de reukzenuw) en daarna naar het limbisch systeem (de oerhersenen) in de hersenen. Ons reukvermogen is veel gevoeliger dan onze tasten smaakzin. We kunnen meer dan tienduizend geuren onderscheiden.

56

ZELFGEPLUKT

Met de neus (het olfactorische vermogen) kun je geuren ruiken in de lucht, maar ook in water. Door ruikend te proeven kun je voorkomen om bedorven en dus ziekmakend voedsel op te nemen. Heel wat dieren kunnen scherper ruiken dan de mens. Honden ruiken bijvoorbeeld veel beter dan mensen en bepaalde vlindersoorten zijn in staat de aanwezigheid van een vrouwtje door haar feromonen op een afstand van enige kilometers te detecteren. Ook bij mensen kan de olfactorische eigenschap sterk verschillen. Zo zijn er stoffen die de ene mens kan ruiken terwijl de andere dat niet kan. Dat vermogen blijkt erfelijk te zijn. De mens heeft ook een geheugen voor geuren. Bepaalde geuren kunnen een sterke associatie oproepen, zonder dat je de oorzaak ervan kent. Dat geheugen kan onderbewust stammen uit de vroegste baby- of kindertijd. Dat komt doordat de reukzenuwen niet via de thalamus gaan, zoals vrijwel alle andere zintuiglijke waarnemingen, maar geur dringt direct door tot het limbisch systeem. Dat is evolutionair gezien één van de oudste delen van de grote hersenen. Het limbisch systeem is het centrum van de emotie, de motivatie, het genot… het emotionele geheugen. Daarom kan geur een emotie, genot of motivatie teweegbrengen zonder dat je weet waar die vandaan komt. Over smaak kun je eigenlijk niet twisten. Smaak en geur maken de twee belangrijkste aspecten van een voedingsmiddel uit. Je hebt ze beide nodig om iets te beoordelen. In Engeland heeft men voor wetenschappelijk onderzoek een procedure ontwikkeld waarbij je het reukvermogen tijdelijk volledig kan uitschakelen. Een professionele theeproever werd gevraagd thee te proeven zonder reukzin. De arme man herkende zijn eerste theesample als koffie! Sommigen zeggen dat koffie meer smaak en minder geur heeft en bij thee zou het eerder het omgekeerde zijn. Voor mij houdt die bewering echt geen steek. Dat zul je zelf ook wel ontdekken. Maar hou hoe dan ook in gedachten dat het subjectieve waarnemingen zijn. Soms wordt een smaak- of geurenpalet meer door het gevoel bepaald. Wat een smaak of geur prettig of onaangenaam maakt, hangt niet alleen af van de smaak of de geur zelf maar ook van de context waarin geproefd wordt. Zo zit parfum vaak in een mooi flesje met dito doosje, wat heel veel beïnvloedt. Vergeet ook de emoties gerelateerd aan die geur (limbisch systeem) niet. In dat opzicht herinner ik me een eigen ervaring. Ik eet graag in China, het eten is er superlekker. Het is niet te vergelijken met de Chinese restaurants die we in Europa kennen. In China gebruiken ze veel bladgroenten en door de juiste manier van wokken komen de originele smaken van de groenten volledig tot hun recht. Gebruik van sauzen en toevoegingen zijn vaak overbodig. Tot wanneer ik de keuken zag. Ik verbleef voor een langere periode in een boeddhistisch klooster hoog in de bergen. Ik mediteerde er en deed tai-chi-

57

oefeningen. Elke dag genoot ik van de smakelijke vegetarische gerechten. De laatste dag vroeg ik om de kok te mogen observeren uit interesse voor hun manier van koken. Dat is ook een meditatieoefening: alert in het hier en nu met volle aandacht de handelingen van de kok volgen. Het was prachtig, maar tevens choquerend. De gemetste middenblok, wat voor fornuis moest doorgaan, bevatte één grote wok en één grote aluminium pot. In de wok werden alle gerechten gekookt, in de pot de rijst gestoomd. Het vuur werd gestookt met gesprokkeld hout. Er was geen lopend water. De handen van de kok namen alles vast zonder ooit tussendoor gewassen te worden. Mijn westerse oordeel van netheid en de normen over veilig voedsel uit mijn lessen haccp die ik aan de hotelschool Ter Duinen gaf, werden hier in overtreffende trap met de voeten geveegd. Die middag at ik met lange tanden. Mijn ogen hadden mijn onbevooroordeelde smaak van de dagen ervoor beïnvloed. Meer zelfs, ze hadden mijn onwetendheid verbannen en mijn smaak volledig in negatieve zin aangetast. Het nam dagen in beslag om te wissen wat ik gezien had, om opnieuw met de onbevooroordeeldheid van een kind te kunnen genieten van het lekkere, echte Chinese eten. Het belangrijkste is hoe iets smaakt op het moment. Hierbij is de context heel bepalend. Laat je dus niet misleiden door allerlei tests en uitspraken van wie dan ook als het over smaak en aroma gaat: je eigen ervaring is het enige wat telt!

KUN JE REUK- EN SMAAKZIN TRAINEN?

Je reukzin wordt verpest als je in een vervuilde stad woont. Dat is zeker zo door actief of passief roken. Regelmatig doelbewust ruiken aan je favoriete geuren en die benoemen houdt je reukzin actief. Je lichaam gaat door die impulsen nieuwe geurreceptoren aanmaken. Het tegelijk benoemen van de geuren versterkt het effect doordat de geur beter vastgelegd wordt in het geheugen. Je smaakzin wordt verpest door het binnenproppen van voedsel. De smaken krijgen gewoon geen tijd om je smaakzin te bereiken en op den duur sterft je smaakzin af. Gecombineerd met een overvloed aan suiker, overwegend pikant, zout of zuur wordt onze smaakzin snel afgestompt. Laat eens twee weken je favoriete sterke smaak achterwege. Je smaakpapillen krijgen zo de kans om te regenereren. Langzaam eten en drinken. Genieten en vooral praten erover houden je geur- en smaakzin scherp.

HET ZOETEN VAN THEE ZOETEN OF NIET ZOETEN?

Sommige mensen kunnen niet zonder hun portie suiker, maar in thee of kruideninfusies is het echt zonde! Suiker is een sluipend gif waarover ik niet verder ga uitwijden, want dat is stof voor een boek op zich. Voor de liefhebbers kan ik het boek Suikers en zoetstoffen van dr. Geert Verhelst aanbevelen. Als je een kruideninfusie wilt drinken omwille van maagproblemen of spijsverteringsperikelen is suiker zelfs uit den boze. De spijsverteringsbevorderende stoffen, met name vooral de bitterstoffen, worden geneutraliseerd door het toevoegen van suiker. Een verwittigd man/vrouw telt voor twee! Op een lezing was er tijdens de vraagstelling een volslanke vrouw die zei: ‘Ze zeggen dat thee afslankend werkt. Wel bij mij werkt dat niet.’ Toen ik vroeg of ze suiker gebruikte, zei ze prompt: ‘Zes klontjes’! Ik zei dat ze systematisch moest afbouwen tot ze zou wennen aan thee zonder suiker. ‘Dat kan ik niet’, bevestigde ze iets te luidruchtig om zichzelf te overtuigen. ‘Dat wil je niet!’ was mijn antwoord… En daar knelt het schoentje. Veel mensen willen niet. Je kunt alles bereiken als je het maar hard genoeg wilt en er iets aan doet! Zo ken ik een vrouw die aan veel zaken allergisch was en na vele universitaire testen een uitgebalanceerd dieet kreeg. Ze kwam bij mij thee halen en klaagde over de beperkingen die haar dieet met zich meebracht. Ik zei dat ze de lijst met wat ze niet mocht eten best weggooide. Zo kon ze zich concentreren op de dingen die ze wel mocht eten en daar creatief mee te zijn. Een diepe zucht volgde. Ik nam

58

ZELFGEPLUKT

59

haar reden om slachtoffer te spelen af. Mensen blijven zich maar al te graag in hun slachtofferrrol wentelen. Zolang wij medelijden hebben, blijven zo’n mensen in die slachtofferrol. Maar eens we niet meer meespelen, moeten ze er wel iets aan doen of elders gaan klagen waar ze weer gehoor krijgen. Op haar verboden lijstje stond ook cola light. Nu wist ik dat ze dagelijks minstens twee blikjes dronk. ‘Ik kan dat niet laten’, zeurde ze. ‘Koop het niet meer’, was mijn advies. ‘Wat je niet in huis hebt, kun je niet eten of drinken.’ ‘Maar ik kan dat niet laten’, claimde ze met aandrang. ‘Je wilt het niet laten’, kreeg ze direct en op een vastberaden toon terug. Ze werd boos en ging geïrriteerd weg. Enkele weken later belde ze me. ‘Mag ik eens komen? Je hebt gelijk. Ik wilde het niet laten, maar ik wil het nu wel kunnen. Ga je me helpen?’ Sindsdien koopt ze geen cola light meer. Heel sporadisch drinkt ze er eens eentje op een feestje. Ze kookt en experimenteert met de lijst van wat ze wel mag eten en ze straalt. Zelfs haar man eet net hetzelfde als zij en mist de ‘verboden’ spullen niet. Rommel, zoals alle bereide producten vol suiker, smaak-, bewaar- en kleurstoffen! Het is erg hoe ons voedsel ‘vergiftigd’ wordt met al die toevoegsels. Lees eens de verpakkingen van dingen die je tot nu toe kocht. Wedden dat je 75% terug in het rek legt omdat het barst van gif? Het gaat bijvoorbeeld om E102 tartrazine, een kleurstof die in veel producten zit zoals frisdrank, snoep… en verband zou houden met adhd, maar ook E951 aspartaam, een suikervervanger die nog veel ongezonder is dan suiker. Koop zoveel mogelijk onbewerkt voedsel en vind opnieuw plezier in zelf experimenteren. Een uiterst waardevol boek over de verzieking van voedsel door de commercialisering is Een pleidooi voor echt eten van Michael Pollan. Thee of kruidendrank zonder suiker is een gewoonte. Leer je kinderen van jongs af aan drankjes zonder suiker te drinken, dan gaan ze suiker als iets vies en veel te zoet ervaren. Het is de gewenning en het idee dat ons ernaar doet grijpen. Herprogrammeer je hersenen. Je went aan minder suiker. Op een bepaald ogenblik ga je veel dingen veel te zoet vinden. Suiker verpest de smaakzin. Je kunt veel beter proeven als je weinig suiker eet, weinig alcohol en koffie drinkt en niet rookt! Wat kun je dan wel gebruiken als je thee of kruidendrank wilt zoeten? Proef altijd eerst zonder suiker. Je zult zien dat er in veel gevallen echt geen suiker bij hoeft. Wil je dan echt toch iets toevoegen, wees dan heel karig met honing, een brokje kandij of ongeraffineerde suiker zoals de mascobado van de wereldwinkel. Die bevat nog alle bestanddelen van de plant zoals de mineralen. Witte suiker en heel wat bleke rietsuikers, die soms ten onrechte ongeraffineerd genoemd worden, zijn zo bewerkt dat alle melasse en goede stoffen eruit geraffineerd zijn. De melasse met de vitaminen, het gezondste dus, gaat naar de varkens en wij eten de overgebleven rommel, de ‘zuivere’ suiker of sacharose/sucrose.

60

ZELFGEPLUKT

Om suiker te verteren heb je mineralen nodig. Ons lichaam haalt die uit onze voorraad. Maar als we echt ongeraffineerde suiker eten, nemen we de mineralen nodig om die te verwerken mee op en is de schade beperkter dan als we geraffineerde eten. Hoe weet je nu dat suiker al dan niet geraffineerd is, zelfs wanneer er op de verpakking ‘ongeraffineerd’ staat? Wel iets wat ik altijd zeg: lees het etiket! In dit geval, lees de samenstelling. Fabrikanten zijn verplicht dat op de verpakking te zetten. Als er mineralen in zitten is de suiker ongeraffineerd. Staan die er echter niet op, dan is de suiker wel geraffineerd zelfs al staat er op die verpakking ‘ongeraffineerde rietsuiker’. Ik heb het al vaak gezien. Dus lees verpakkingen! In het Oosten gebruiken ze zo goed als nooit suiker in de thee of kruideninfusies. De Engelsen brachten suiker binnen bij de Indiërs en de Singalezen. En daar drinken ze jammer genoeg thee met suiker. Je kunt met tal van andere kruiden een thee of een kruideninfusie ‘zoeten’ of op smaak brengen. Bijvoorbeeld met:  een stukje zoethout (let op: kan de bloeddruk verhogen als je daar gevoelig aan bent)  een draadje saffraan  een lindebloesem  een snuifje vlierbloesempjes  een lavendelaartje  wat muntblaadjes  een bloeiende top van de dropplant  een stengelstukje of een paar bladsprietjes van roomse kervel  een groen of paars basilicumblaadje  een topje citroenmelisse  een blad of een bloem van het citroenafrikaantje  een bloeiend takje citroenverbena  een paar anijs- of zoete venkelzaadjes  een aardbei  enkele besjes  fijngesnipperde stukjes gedroogde abrikoos, vijg, appel…  een blaadje stevia (hieronder uitgelegd)  een bolletje Ama Cha (hieronder uitgelegd)  een blaadje aztekenzoet (hieronder uitgelegd)  een druppeltje sinaasappelsap  een zoet kaneelstokje  een stukje van een vanillestok  wat verse kokosschilfers of gedroogd kokosraspsel  …

61

NATUURLIJKE ZOETSTOFFEN VOOR MENSEN MET SUIKERZIEKTE Ama Cha of Buddha Ama Cha

In China voegen ze Chrysanthemum bloempjes bij de thee. Niet alleen om een fleurige en zoete smaak te creëren, maar vooral om gezond en lang te leven. Een lang vervlogen verhaal uit de Han dynastie (206-200 v.Chr.) vertelt over het dorpje Gangu, midden in China in de Henan provincie. De mensen dronken van de rivier die door het dorpje stroomde. Omdat het riviertje eerst door Chrysantemumvelden stroomde in de bergen alvorens het dorp te bereiken, lagen er steeds bloempjes in het water. Eens het water het dorp bereikte, was het doortrokken van de fijne geur en smaak van de bloempjes. Naar het schijnt straalden de bewoners van Gangu van blakende gezondheid en werden ze heel oud. Sommigen werden zelfs meer dan 130 jaar.

62

ZELFGEPLUKT

In sommige theewinkels worden deze blaadjes als thee verkocht, alhoewel het geen thee is. Het is niet afkomstig van de Camillia sinensis, zoals sommigen beweren. Ama Cha zijn de bladeren van de Hydrangea macrophylla of een variëteit Hydrangea serrata, een plant uit de Hortensiafamilie. Die struik komt voor in de Japanse bergstreken. De bladeren worden in augustus geoogst en in de zon gedroogd, waarna ze besprenkeld worden met water. In een houten ton worden ze samengeprakt. De vochtige blaadjes gaan fermenteren. Na 24 uur worden de blaadjes gerold en opnieuw gedroogd. Omwille van hun extreem zoete, anijsachtige smaak worden de blaadjes gebruikt als zoetstof of tot siroop verwerkt. Vooraleer suiker werd geïntroduceerd in Japan was dit hun eerste zoetmiddel, nog voor stevia. Vandaar ook de naam: Ama wil zeggen zoet, Cha wil zeggen thee. De bladeren bevatten vitamine C, E, provitamine A, antioxidantia en phyllodulcin. Phyllodulcin is verantwoordelijke voor de zoetheid van de blaadjes. Die stof is wel zeshonderd tot achthonderd maal zoeter dan suiker zonder calorieën. Sommige bronnen spreken ‘maar’ over vierhonderd keer zoeter dan suiker. Wat nog zoet genoeg is, uiteraard. Op 8 april, de geboortedag van Boeddha, vieren de Japanners het bloemenfestival Hana matsuri of Kanbutsue. Op die dag staan in de boeddhistische tempels in het midden van de kleine hall een waterkom met Ama Cha blaadjes opgesteld met in het midden een klein Boeddhabeeldje. Toen Boeddha geboren werd, liet de Dra-

63

kengod als geschenk fijne zoete regen uit de hemel dwarrelen. De bezoekers gieten een lepel van het kruidenaftreksel over het hoofd van de Boeddha ter herinnering aan dat wonder. Vandaar de naam Buddha Ama Cha. Je kunt de blaadjes als een kruideninfusie laten trekken, maar ik vind die persoonlijk veel te zoet. Je kunt best één of twee blaadjes gebruiken in een bittere thee of infusie om die gezond te zoeten. Voor diabetici is het een perfecte zoetvervanger. Ook voor kinderen die houden van zoet kun je gerust die blaadjes gebruiken om hun natuurlijke limonades of kruidendrankjes te zoeten. Natuurlijk met de ramp in Fukushima is het best dat je weet uit welke streek de blaadjes komen. Jammer genoeg zijn heel veel voedingsmiddelen uit Japan op een wijde straal van Fukushima radioactief besmet. Natuurlijk wordt er veel verzwegen en ongecontroleerd toegelaten. We moeten waakzaam blijven met producten die uit Japan komen.

Stevia Een ander plantje met dezelfde eigenschappen is stevia. Eindelijk vrijgegeven als veilige plant en alternatief gezond zoetmiddel. Ik dank hiervoor professor Geuns die jaren lang gestreden heeft tegen de suikermagnaten om deze plant weer op de markt te krijgen. Stevia is weer vrij te verkrijgen en te kweken. Er bestaan vele steviasoorten, maar alleen de Stevia rebaudiana Bertoni (zie je de noodzaak van de Latijnse benaming!) heeft die heel zoete smaak. Het is een subtropische plant die veel nood heeft aan warmte. Anderzijds kun je in tuincentra ook steviaplantjes kopen die, mits ’s winters binnengezet, overleven. Pluk regelmatig blaadjes zodat de plant nieuwe blaadjes blijft aanmaken. Je kunt ze vers of gedroogd gebruiken. Gedroogde blaadjes kun je verpulveren of in een koffiemolen – die je enkel voor kruiden gebruikt – fijnmalen tot poeder. Dat poeder is een perfecte calorievrije suikervervanger in gebak of desserts. Deze manier is nog steeds de beste. Alle vloeibare preparaten die je in winkels kunt vinden, zijn verwerkte producten. Vers geplukte en gedroogde blaadjes zijn te verkiezen boven die preparaten. Bij gebrek aan tuin, balkon of tijd zijn deze producten een betere oplossing dan alle andere chemische zoetstoffen, die bij veelvuldig gebruik zeer schadelijk zijn voor de gezondheid, ook als de verpakking het tegenovergestelde beweert. Stevia is ruim tweehonderd à driehonderd keer zoeter dan suiker door de stevioside, een natuurlijk zoetstofconcentraat. Professor Geuns van het Laboratorium voor Functionele Biologie aan de ku Leuven doet al ruim twintig jaar onderzoek naar de eigenschappen van stevia. Hij vertelt:

In vergelijking met suiker heeft stevioside bijna geen negatieve eigenschappen. Het is stabiel, wat betekent dat de chemische structuur ook bij hoge temperaturen niet verandert. Andere grote voordelen van stevia 64

ZELFGEPLUKT

zijn dat het geen of heel weinig calorieën bevat en niet slecht is voor de tanden. Stevioside kan voor diabetici en obese mensen een gezond alternatief zijn voor suiker. Hoge concentraties stevioside zouden volgens professor Jan Geuns ook farmacologische effecten hebben:

Patiënten met hypertensie die stevioside namen, noteerden een lagere bloeddruk. Stevioside heeft ook enkele veelbelovende eigenschappen die nuttig kunnen zijn in de behandeling van diabetes type �. Het verlaagt de bloedspiegelglucose en verhoogt tevens de gevoeligheid voor insuline. Stevioside voorkomt ten slotte ook aderverkalking en bovendien zijn er geen nevenwerkingen bekend. In landen als Brazilië, Argentinië, Paraguay, Korea, Maleisië, Mexico, Israël en Japan is stevia al jarenlang ingeburgerd. Wil je meer weten over stevia dan raad ik je het boek van professor Geuns aan, Stevia and steviol glycosides. Het is een must voor onderzoekers, dokters, farmacologen, voedingsspecialisten en iedereen die geïnteresseerd is in gezonde voeding.

Aztekenzoet Aztekenzoet is een mooi kruipend plantje met witte, bolvormige bloemhoofdjes. Ik leerde het kennen via Bart Belmans van Sanguisorba in Ranst. Bart is een natuurfreak die prachtige dingen doet. Hij kweekt biodynamische groenten en verse kruiden voor restaurants die bewust gezonde ingrediënten willen gebruiken. Wees nu eens eerlijk: een tomaat gekweekt in volle grond, zonder opfokmiddelen, in volle zon die smaakt duizend keer beter dan een serregeval dat gepusht en op water geteeld wordt. Bart weet er alles van. Zeker een bezoek waard. Je kunt gerust al eens op zijn site spieken7. Aztekenzoet of Lippia dulci is duizend tot duizendvijfhonderd keer zoeter dan suiker. Er zit wel een kleine hoeveelheid kamfer in de bladeren, dus wees subtiel. Je kunt niet anders. De blaadjes zijn zo zoet dat je er slechts één of twee nodig hebt om een volle kan thee te zoeten. Je kunt het kruid gemakkelijk in je tuin kweken mits ’s winters af te dekken of het plantje binnen te houden.

65

Een zeer waardevol boek over suiker en andere zoetstoffen is Suikers en zoetstoffen geschreven door dr. Geert Verhelst en uitgegeven bij bvba Mannavita in Wevelgem. Met adequate kennis van zaken en met een kritisch, correct oog en beoordeling beschrijft en vergelijkt hij de verschillende soorten suikers en zoetstoffen. Geert geeft ook lezingen over de materie en over gezonde voeding in het algemeen. De moeite waard om eens te gaan luisteren of hem voor jouw vereniging te boeken.

THEE/INFUSIE ZETTEN

HOE ZETTEN WE EEN KRUIDENINFUSIE? EN WAT IS HET VERSCHIL MET THEE?

Aan de hand van de verschillende soorten waterige aftreksels wil ik uitleggen wat nu het verschil is tussen thee en een infusie. Je hebt drie soorten waterige aftreksels: 1. Een maceraat 2. Een infusie 3. Een decoct

Een maceraat Een maceraat is een aftreksel van planten of plantenonderdelen in koud water – het kan ook in olie of alcohol, maar in dit boek gaan we het enkel hebben over de waterige aftreksels. Doorgaans worden de kruiden de nacht voordien te week gezet, omdat een lange trektijd nodig is. Voor zacht plantenmateriaal ligt dat rond zes uur, voor harder kan dat tot tien à twaalf uur oplopen. Toch het kan geen kwaad om ook zachtere plantendelen, zoals bloemen, toch twaalf uur afgedekt te laten trekken. Dat aftreksel is niet lang houdbaar en wordt best in de koelkast bewaard.

66

ZELFGEPLUKT

67

Meestal worden hiervoor planten gebruikt met inhoudsstoffen die niet warmtebestendig zijn, zoals bijvoorbeeld de slijmstoffen. Slijmstoffen zijn inhoudsstoffen die de eigenschap hebben met veel water te kunnen binden waardoor ze een slijmerige oplossing vormen. Ze gaan pas werken als ze water hebben opgenomen. Ze lossen goed op in koud of lauw water, maar worden vernietigd door hitte. Tot de slijmstoffen behoren vooral de complexe en lange suikerketens zoals zetmeel. Ze werken hoofdzakelijk verzachtend voor de slijmvliezen door direct contact zoals de slijmvliezen van mond, keel, slokdarm, maag en darmen of door indirect contact – een ‘reflex-werking’ via de nervus vagus of de tiende hersenzenuw – op slijmvliezen zoals die van de luchtwegen. Enkele voorbeelden:  Op slijmvliezen van de mond, keel en luchtwegen: Althea officinalis (heemst, de bloemen) Malva sylvestris (kaasjeskruid, de bloemen) Plantago lanceolata (smalle weegbree, het bovengrondse gedeelte) Sambucus nigra (vlier, de bloesems) Tilia cordata (kleinbladige linde, de bloesems met het schutblad) Verbascum tapsus (toorts, de bloemen)  Op de slijmvliezen van de maag en darmen: Althea officinalis (heemst, de wortel) Linum usitatissimum (vlas, de zaden – beter bekend als lijnzaad nadat het lang geweekt is in koud water, verdubbeld van volume en slijmerig is.) Soms wordt het macereren van plantenmateriaal toegepast, omdat bepaalde inhoudsstoffen niet oplossen in koud water en we die stoffen juist niet in het drankje willen hebben. Senna is daar een goed voorbeeld van. In Senna (Cassia senna) zitten laxerende stoffen, de stoffen die vrijkomen bij warm water zijn echt krampverwekkend. Je laat dus best sennablaadjes en peultjes koud macereren waardoor ze niet vrijkomen. Een mooi verhaal is dat van een man die al weken niet naar ‘het groot toilet’ was geweest. Hij stuurt zijn vrouw naar de winkel om kruiden te kopen en zij krijgt senna mee. De verkoopster vergeet te zeggen dat ze die koud moet macereren. Vol liefde bereidt de vrouw een sennainfusie voor haar man. Na enkele uurtjes krijgt die man vreselijk pijnlijke krampen in zijn buik, maar gelukkig kwam ook de stoelgang op gang. Uren heeft hij nog liggen kermen van de pijn. Had ze nu het kruid koud geïnfuseerd, dan had hij ook naar het toilet kunnen gaan, maar dan zonder die pijnlijke krampen. Jammer dat die informatie niet vermeld staat op de meeste verpakkingen van senna‘thee’. Ook in het interessante boek van James Wong staat een sennainfusie van kokend water. Dan nog eens 18 gram op 1 deciliter water?! Zeker niet doen, want 1) veel te veel kruid en 2) geen kokend maar koud water! Dus mensen met constipatie denken dat laxerende kruiden steeds gepaard gaan met krampen en toch is dat niet zo als

68

ZELFGEPLUKT

je de kruiden juist prepareert. Wees voorzichtig met senna. Het veroorzaakt gauw gewenning en je zult de dosis steeds moet verhogen. Gebruik het enkel in noodof extreme gevallen. Drink slechts één tot maximaal twee koppen per dag, met als maximumdosis een theelepeltje of ½ koffielepeltje (= nog geen 0,5 gram) per kop, die je tien tot twaalf uur afgedekt laat trekken. In extreme gevallen kun je iets meer gebruiken tot maximaal 1 koffielepel per kop. Maar begin steeds met de lichtste dosis. Als je maar één kop drinkt, neem je die best ’s avonds voor het slapengaan. Dan kunnen de kruiden de hele nacht op de darminhoud inwerken en kun je ’s ochtends gemakkelijk naar het toilet. Gebruik senna ook nooit langer dan acht dagen na elkaar, wat eigenlijk al extreem is. Een prachtig maceraat is dat van witte thee. Je doet de zilveren theenaalden in koud water, laat die minstens twaalf uur macereren in de koelkast. Zeven en serveren in champagneglazen met eventueel een vers jasmijnbloempje erin. Als alcoholvrij aperitief… heerlijk! Je kunt ook in spuitwater koud macereren. Je brengt de kruiden in de spuitwaterfles en laat die minstens twaalf uur in de koelkast trekken.

Een infusie Een infusie is een aftreksel van planten of plantenonderdelen in warm tot net kokend water. De trektijd is afhankelijk van wat je wilt bekomen. Wil je een infusie omwille van de smaak of het aroma, dan laat je die maar twee tot drie minuutjes afgedekt trekken. Het eerste dat vrijkomt, zijn de aromatische geur- en smaakstoffen die na verloop van tijd vervliegen. Maar wil je een infusie omwille van zijn medicinale eigenschappen, dan laat je de kruiden minstens tien tot vijftien minuten afgedekt trekken. De bereidingen kunnen zowel warm als afgekoeld worden gedronken. Zo’n infusie is slechts 24 uur houdbaar, afgedekt in de koelkast. Dit is het aftreksel dat we het meest kennen en toepassen. Hiervoor kun je bloemen, bladeren, het bovengrondse gedeelte of andere zachte plantenonderdelen gebruiken. En hier zit nu het verschil met thee! Thee is het waterige aftreksel van de Camillia sinensis. Alleen de infusie van die plant mag je thee noemen. Je hebt witte, groene, gele, rode en zwarte thee. Al de rest zijn infusies. Thee is een infusie – tenzij je een witte thee koud laat trekken = maceraat – van de Chinese theeplant. Voilà, zo simpel zit dat. Nochtans wordt er heel veel ‘thee’ gezegd tegen alle aftreksels van om het even welke planten. Wij spreken van een kamille‘theetje’ of een munt‘thee’ terwijl het een kamilleinfusie of muntinfusie zou moeten zijn. De Fransen zijn hierin correcter dan wij, zij spreken van een infusion de camomille of van een infusion de la menthe.

69

Voorbeelden:  Een mengeling van rooibos (Aspalathus linearis), hibiscus (Hibiscus sabdariffa), rozenbottel (Rosa canina), sinaasappel (Citrus aurantium) en citroen (Citrus limon). Kokend water opgieten. Laten trekken tot kamertemperatuur of eventueel afkoelen. Een ideale gezonde dorstlesser, ook voor kinderen in de zomer. Kan met toevoeging van spuitwater gedronken worden als een verfrissende roze limonade.  Lindebloesems (Tilia cordata) twee à drie minuutjes laten trekken in kokend water als heerlijke namiddag- of avonddrank. Tien à vijftien minuten getrokken werkt de infusie van die bloesems zweetafdrijvend en koortswerend bij griep, krampverminderend bij bronchitis, kalmerend, rustgevend en slaapverwekkend vooral bij jonge kinderen. Een lang getrokken infusie bij het badwater van de baby voegen ’s avonds zorgt voor een rustige baby die binnen de vijf minuten in slaap valt.

Een decoct of afkooksel Een decoct of afkooksel is een aftreksel van planten of plantenonderdelen waarbij je het plantenmateriaal in het water laat meekoken. De kruiden worden samen met het water aan de kook gebracht en je laat die minstens vijf minuten meekoken op een zacht vuurtje om daarna doorgaans nog vijftien minuten te laten trekken. Afzeven en opdrinken. Een decoct of afkooksel kun je doorgaans langer bewaren als het afgedekt en in de koelkast staat, omdat de vloeistof een kookproces heeft ondergaan en dus gesteriliseerd is. Deze methode wordt gebruikt, waarbij de inhoudsstoffen moeilijk vrij te maken zijn en op voorwaarde dat ze hittebestendig zijn. Plantendelen zoals wortels, wortelstokken, takken, schors en bast geven hun inhoudsstoffen niet zo gemakkelijk vrij. De cellen zijn verhout en hun inhoudsstoffen liggen daarin goed opgeborgen. Het is maar door de kruiden te laten meekoken dat je de inhoudsstoffen uit de verhoute cellen vrij krijgt. Voorbeeld:  Duivelsklauw (Harpagophytum procumbens) is een perfect kruid bij alle vormen van gewrichtsklachten zoals bij artrose, reuma, jicht, rug- en lendenpijnen, pijnen bij verstuiking alsook alle vormen van ontstekingen rond de gewrichten zoals tendinitis (peesontsteking), bursitis (slijmbeursontsteking), artritis, reumatoïde artritis, ischias (sciatique) als bij spier- en zenuwpijnen. Nadat je de wortelstukjes fijngesneden hebt, breng je 1 à 3 koffielepels (afhankelijk van de ernst – begin steeds met de laagste dosis) samen met 1 liter water aan de kook. Drie minuutjes op een zacht vuurtje laten pruttelen. Minstens acht uur laten trekken. Afzeven en gedurende de dag opdrinken.

70

ZELFGEPLUKT

In de natuurwinkel vind je kukicha of drie-jaren-thee. Dat zijn eigenlijk de takjes van de theeplant. Op de verpakking staat: heel weinig cafeïne, gezonde thee, ook ’s avonds te drinken. Wel, niets is minder waar. Takjes zijn verhoute cellen. Dus we moeten een decoct maken. Als je de stoffen uit de cellen wilt halen, moet je de takjes minstens vijf minuten laten meekoken in het water. Deze thee bevat zoveel cafeïne dat indien je die ’s avonds zou drinken, je de hele nacht rechtop in je bed zit. Alle aftreksels worden afgedekt getrokken. Zeker de infusie en de decoct. Door de warmte vervliegen de etherische oliën en sommige andere werkzame stoffen. Door het afdekken slaat de waterdamp met de vluchtige stoffen tegen het koudere deksel, condenseren en vallen terug als druppels in het kruidenaftreksel. Als je het deksel opheft, al is het maar om even te spieken, verlies je veel van de aromatische en/of vluchtige stoffen. Omdat niet iedereen over een goede weegschaal beschikt, toch zeker geen die op tienden van een gram weegt, en we het hier over praktische voor iedereen hanteerbare recepten hebben, spreek ik qua hoeveelheid over theelepel (thlp), koffielepel (kflp) of eetlepel (lp). Een heel eenvoudige regel die ik toepas, is voor 1 liter 1 eetlepel kruiden, voor een kop hetgeen je tussen drie vingers kan houden (= ½ kflp of 1 thlp). Sommige klanten gebruiken maar een kflp per liter water, weer andere anderhalve lp. Je moet zelf uitzoeken wat voor jou het beste smaakt en werkt. Soms lees ik in boeken 20 gram per halve liter water. Heb je dat al eens afgewogen? Veel te veel! Waar halen ze het vandaan? Of ze hebben er misschien een nulletje te veel bij gezet! Tijdens de opzoekingen voor dit boek kwam ik zelfs een recept tegen van een korenbloemen‘thee’ waarbij stond 20 gram bloemen op één kop water te gebruiken. Heb je al eens 20 gram gedroogde, vederlichte korenbloempjes afgewogen? 20 gram is een kopje vol! Ik vraag me af of de man in kwestie ooit die thee zelf heeft gezet. En vaak kom ik in kruidenboeken zo’n recepten tegen. Dus aan jou om het kaf van het koren te scheiden en jouw gezond boerenverstand te gebruiken. Laten we respectvol met de natuur omspringen en enkel gebruiken wat we nodig hebben. Het is ook zo dat na het infuseren je de kruiden op de composthoop kunt gooien. Zo houden we de goede vicieuze cirkel van het leven in gang. Heb je nog nooit thee of een kruideninfusie gedronken? Begin dan met één à twee kopjes ’s mor-

71

gens en ’s avonds. Het is een openbaring. Je vindt zeker een resem thee en/of kruiden die jou bevallen. Het is goed om een kruid te kennen en als het dan nog eens werkt, heb je dubbel genot. Soms gaat het omgekeerd. Sommige mensen die hier komen, willen een infusie voor een of ander probleem. Pas later, als ze een tweede keer terugkomen, willen ze weten wat er allemaal inzit. En meestal staan ze dan versteld dat een kruid waarvan ze het aanvankelijk niet lekker vonden in een of andere bereiding, toch zoveel te bieden heeft en dat ze het nog lekker vinden ook. Het is een verrassende reis die ook mij dagelijks nieuwe zaken openbaart. Nog een paar tips op een rijtje:  1 eetlepel kruid per liter water is meer dan voldoende (te sterke thee = omgekeerde werking).  Vijftien minuten trekken daar bepaalde stoffen zoals de slijmstoffen en looistoffen pas vrijkomen na tien à vijftien minuten en die zijn noodzakelijk voor medicinale thee.  Wees voorzichtig tijdens de zwangerschap, vooral de eerste drie maanden.  Geef kinderen onder de vier jaar geen salie en echte thee.  Bij verhoogde bloeddruk geen zoethout gebruiken.  Drink niet langer dan drie weken na elkaar dezelfde thee: variatie is belangrijk.

72

ZELFGEPLUKT

BENODIGDHEDEN

WAARMEE KUN JE EEN KRUIDENINFUSIE ZETTEN?

Nu je de nodige kennis hebt over verse en gedroogde kruiden, al dan niet zelf gekweekt en geoogst, gezoet of niet gezoet, hoe ze te zetten enzovoort gaan we het diverse materiaal eens onder de loep nemen. Je hebt natuurlijk heel wat thee en kruiden reeds voorverpakt in builtjes. Ik gebruik die nooit. Als je zo’n builtje openscheurt, weet je direct waarom. De kwaliteit is meestal beneden alle peil. Bij losse thee en kruiden zie je meteen wat voor kruiden je in de kuip hebt. Sommige mensen verkiezen builtjes omdat ze gemakkelijk zijn. Thee en kruiden in bulk zijn net zo eenvoudig. Het is gewoon het idee dat moeilijk lijkt. In plaats van een builtje te gebruiken, kun je net zo goed losse kruiden in een kop brengen en er warm water overgieten. Je laat de kruiden trekken. Losse kruiden hebben veel ruimte nodig om te zwellen en hun werkzame stoffen af te geven. Overgiet in een andere kop door een zeefje… et voilà! Je kunt ook de kruiden los in theepot brengen. Indien nodig kun je bij het inschenken een zeefje boven het kopje houden. Dat vind ik nog veruit de beste en eenvoudigste methode. Heb je geen zeefje, dan kun je de thee of de infusie ook door een ongebleekte koffiefilter gieten om te zeven. Je kunt in de theepot ook een grote filter gebruiken. Ik zeg duidelijk: een grote filter. Ook al gebruik je maar een eetlepel kruiden per liter water, de kruiden zwellen en sommige kunnen tot minstens drie keer hun volume toenemen. Papieren filterzakjes kun je vullen met de kruiden die jij wenst en zo je eigen ‘builtje’ maken. Ze zijn doorgaans groter dan de gekochte voorverpakte builtjes maar dat is juist goed omwille van het zwellen en de ruimte die de kruiden nodig hebben. Er bestaan ook katoenen filterzakjes die je over een metalen ring kunt schuiven en meerdere malen kan gebruiken. Verder heb je nog metalen thee-eitjes en knijpers in alle formaten en vormen. Die hebben geenszins mijn voorkeur. Ik weet het, ik ben een purist toch zeker wat thee en kruiden betreft – menig klant stond met de handen in het haar toen ik mijn voorwaarden duidelijk maakte. Het metaal beïnvloedt ongetwijfeld de smaak van de infusie en is dus niet geschikt om kruiden te weken in water. Er bestaan nu ook al plastic versies die vaak te klein of te kitcherig zijn. In mijn vorige boek legde ik uit hoe de eerste thee vijfduizend jaar geleden ontstond. Toen viel keizer Shen Nung in slaap bij zijn kokende waterketel. De blaadjes van de theeboom vielen in zijn pot. Hij werd wakker en snoof de heerlijke geur… en toen hij proefde van het onbekende drankje werd hij aangenaam verrast door de heerlijk smaak en verkwikkende eigenschappen ervan. Zo simpel is het. Als je

73

bij mij thuis langskomt, staat er altijd een theepot klaar hetzij met echt thee of met kruiden. Meestal los in de pot en, als het kleine stukjes zijn, in een grote filter. Dus al die dure designspullen hoeven niet, tenzij je echt van design houdt en het voor jou een meerwaarde geeft aan de thee. Maar bedenk dat in eerste instantie de thee of de kruiden en het water goed moeten zijn, al de rest is bijzaak. Een eenvoudige waterkoker maar met temperatuurknop is geen overbodige luxe. Zo kun je de temperatuur van het water instellen en hoeft het water nooit meer te koken. Verder in dit boek geef ik nog meer informatie over gekookt water. Alle andere zaken zoals zandlopers, timers, thermometers zijn gadgets en verkoopsitems.

ALLES OVER BUILTJES EN DE ESSENTIËLE VRIJHEID

Misschien heb ik het in mijn vorig boek De stille kracht van thee niet genoeg benadrukt, maar het overgrote deel van de builtjes is van veel mindere kwaliteit. Meestal gebruiken ze daar gruis ( fannings) of stof (dust) voor. Dat is zeker zo voor echte thee van de Camillia sinensis, maar het geldt ook voor alle andere kruiden. Je kunt natuurlijk zeggen dat er nu van die mooie driehoekige builtjes bestaan in ‘zijde’ of ‘bioaf breekbare stof ’. Ook daar moet je even bij stilstaan. Zelfs die zakjes van mais die ‘natuurlijk’ gemaakt worden, ondergaan een chemisch proces. En vraag me niet welke stoffen hiervan vrijkomen in het kokende water. Als je zo’n zakje laat infuseren moet je eens voelen aan de stof voor je het in het kokende water legt en opnieuw als je het er weer uitgehaald hebt. Het aanvoelen is merkelijk stugger. Er is dus duidelijk wel wat gebeurd! Het beste is om de kruiden gewoon los in het water te brengen, zodat ze alle ruimte hebben om hun inhoudsstoffen af te geven. Want dat is het echte doel van thee/infusie: de heilzame inhoudsstoffen over te brengen vanuit de cellen van het plantenmateriaal in het water en ze dan op te drinken. Zo komen ze in ons lichaam terecht. Ons lichaam is een perfecte extractiemachine. Via de ingenieuze systemen van de spijsvertering komen de werkzame bestanddelen in onze bloedbaan terecht. Zo worden ze naar onze cellen of plaatsen gebracht waar ze zorgvuldig hun werking ter beschikking stellen. Wonderbaarlijk! En dat alles toont ons hoe fantastisch ‘simpel’ alles in elkaar zit. De wijze lessen van apotheker Philippe Gerard en het boek van Geert Kimpen, De geheime Newton, brachten me hierbij weer het opzienbarende inzicht: alles is meesterlijk met elkaar verbonden. De ware kern van alchemie.

Alchemie is niet de kunst van de metalen zoals sommige denken. 8

74

ZELFGEPLUKT

Het grootste mysterie van de alchemie ligt in de verandering van de alchemist zelf, het doormaken van een spiritueel proces waardoor hij ‘goud’ wordt – over goddelijke kennis beschikt. Het is een transformatie van metaal tot goud, van mens tot God. 9

Wat heeft dat te maken met thee/infusie? Wel:

Het eerste en belangrijkste inzicht in de alchemie is bescheidenheid. De stoffen in de smeltkroes lossen pas op als de alchemist oplost... Wanneer hij zijn persoonlijke belang loslaat, voltrekt zich het eerste alchemistisch principe... Het tot stof en as vergaan van het zelf... De proefnemer en de proefneming zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

10

Dat is de kernboodschap die ik in mijn vorige boek ook al wou doorgeven, maar misschien niet zo duidelijk had omschreven. Het is iets dat ik telkens als ik thee zet, ervaar en dat voor het eerst echt tot me doordrong bij het uitvoeren van mijn Chinese theecermonie. Daar ervoer en ervaar ik nog iedere keer opnieuw dat het niet Ann is die thee zet, maar een hoger zelf. Een universele ziel die alles omvat en toch zo oneindig klein is, een verbondenheid met alles en iedereen over en door het universum heen. Niet voor niets lees ik voor de ceremonie de door mij naar thee vertaalde tekst voor van Tich Nhat Than met als laatste zin: ‘Hoe doorzichtig theewater ook is, het hele universum zit erin.’11 Maar bij thee/infusie gaat het om een werkelijk oplossen van de inhoudsstoffen in het water en om het wezenlijke oplossen van het zelf in het grotere geheel. Daarom vind ik het zo belangrijk om theeblaadjes en kruiden los in de pot te gooien. Geen gevangenschap in builtjes, hoe mooi ze er ook uitzien. Vaak wanneer ik thee zet, krijg ik te horen: ‘Ik heb nog nooit zo thee zien zetten, het is prachtig hoe die bolletjes gedroogde thee weer helemaal openrollen tot hun oorspronkelijke vorm. Je ziet echt de volle blaadjes!’ Ik ben steeds verwonderd hoe mooi die theeblaadjes openvouwen tot hun originele, eigenlijke vorm. Als je nog langer kijkt, zie je de ‘kleurstoffen’ in nevels langzaam vrijkomen en als mysterieuze doorzichtige slierten voortschrijden en langzaam oplossen in het warme water. De absolute vrijheid. Geen belemmeringen. Noch van papier, ‘zijde’, katoen, plastic of metaal. Zo voelt ook het inwendige proces: een transformatie van het belemmerende ego naar het universele Zijn. Het terugkeren van de oorspronkelijke vorm van de theeblaadjes zoals het terugkeren naar de ware innerlijke kern, naar de echte diepere van het Zijn. Overgave. En dat is energie. Dat is de ‘genezende kracht’. Je kunt natuurlijk chemisch verklaren welke stoffen er vrijkomen en wat voor werking die hebben. Maar waarom werken die ene stoffen bij de ene beter en op de andere minder of helemaal niet?

75

Ik heb een bonne nuit-infusie. Juist, een ‘slaap’thee dus. Die mengeling bevat kruiden die een voor een werken: op het inslapen (valeriaan), doorslapen (hop), algemeen kalmerend zonder zombietoestanden (passiebloem) en een topslaapkruid (slaapmutsje). Sommige mensen schrijven of vertellen me dat ze door die infusie eindelijk kunnen slapen. Anderen beweren zelfs dat ze hun slaapmedicatie achterwege kunnen laten. Werken die kruiden dan effectief? Het zal wel zijn. Maar er is veel meer! Er is: de Energie. De energie van de zon, de aarde en de regen waar de plant groeide, de energie van de plukkers, de plaats waar ze gedroogd werden. De energie van de verpakkers en het transport. De energie van het water waarin je de thee/kruiden infuseerde. De warmte van het water en hoe je die warmte bewerkstelligde: positieve wrijving of vernietigende wrijving (magnetron). En tot slot maar o zo werkelijk: mijn en jouw energie… dat is pure magie! Het doet me denken aan een verhaaltje van een man die op een van mijn English afternoons aanwezig was. Een tijdje geleden was hij samen met zijn vriend op bezoek bij mij thuis. We hadden lange en boeiende gesprekken. Hij verklapte dat hij soms moeite had met doorslapen. Ik stelde hem mijn bonne nuit-thee voor. Later kreeg ik te horen dat hij goed kon slapen sinds hij die thee dronk. Nu was zijn voorraad op en moest hij nieuwe kopen. Hij besloot om aan de hand van mijn ingrediëntenlijst de thee zelf samen te stellen. ‘Hoe komt het dat mijn samenstelling niet werkte?’ was zijn vraag tijdens de theenamiddag. Hij had nochtans krak dezelfde kruiden gebruikt. En daar heb je het… De energie waarmee je iets bereidt, is ook van kapitaal belang. De intentie, zou Philippe Gerard zeggen. Als wij emocons maken in zijn labo staat er bij iedere bereiding de intentie uitgeschreven en vraagt Philippe dat we met volle aandacht de bereidingen uitvoeren. En dat is de enorme drijfkracht naast de medicinale werking van de kruiden zelf: de aandacht die je eraan geeft: mindfulness! Telkens als ik kruiden/thee meng en/of verpak, probeer ik zo intens mogelijk er volledig met mijn gedachten bij te zijn. Beseffende vanwaar ze komen en waar ze naartoe gaan. Ik wens bijna altijd dat de mens die de thee/kruiden die door mijn vingers glijden gebruikt, mag ‘beter worden’ in de breedste betekenis van die woorden. Dat alles is een onderdeel van de werking. Ik schrijf bewust ‘bijna altijd’, omdat ik eerlijk durf te zeggen dat ik ook weleens een dag heb waarop ik jammer genoeg in routine en haast een samenstelling maak en verpak. Maar die dagen, eigenlijk momenten, zijn gelukkig steeds zeldzamer. Door de vele dingen die ik meemaak, word ik steeds bewuster van hoe essentieel het is voelend en bewust van moment tot moment in het enige ogenblik van het nu te leven en te Zijn. Dan zie je ook de mooie kansen die het leven je keer op keer biedt! Je voelt ook bewust en helder aan wat goed en minder goed voor je is, wat past en niet meer bij jou past. Voor mij was het een grote les om het dan onmiddellijk te zeggen. Ik wachtte veel te lang om

76

ZELFGEPLUKT

iets te zeggen wat mij niet meer paste zodat er wederzijdse wrevel ontstond en ik het dan in boosheid of veel te stuntelig en te laat zei. Het is ook een gewoonte om onmiddellijk iets aan te geven. Bedenk alleen de manier waarop je het doet en met een positieve ingesteldheid met begrip voor de onwetendheid van de ander. Alles is intentie. Dicht bij je-Zelf, gevoel en verstand in eenheid in Zijn, in volle aandacht voor ieder klein noodzakelijk (onder)deel. Net zoals Geert Kimpen in zijn boeken, Philippe Gerard in zijn lessen en in zijn boek Emotioneel welzijn, Frank Dewaele mijn boeddhistische leraar, Helena Enq’a in haar Kracht van Gedachten, The Secret, de film What the #$*! Do We Know!?, Eckhart Tolle... en nog zoveel meer ook doorgeven, weten en ervaren. Alles waar een mens zijn aandacht op vestigt, komt tot groei. Zo creëren gedachten werkelijkheid. De Boeddha had het er al over. Hij zei: ‘All that we are is the result of what we thought. The mind is everything. What we think, we become’. In de film The Iron Lady, waarin het leven van Margaret Thatcher prachtig vertolkt wordt door Meryl Streep, citeert zij de waarheid (van Ghandi) opmerkelijk, als ze net verkozen als prime minister voor het eerst ‘haar huis’ in Downing Street 10 in Londen betreedt:

Watch your thoughts, for they become words. Watch your words, for they become actions. Watch your actions, for they become habits. Watch your habits, for they become your character. And watch your character, for it becomes your destiny! What we think, we become. Wees je bewust van je gedachten, want ze worden woorden. Wees je bewust van je woorden, want ze worden daden. Wees je bewust van je daden, want ze worden gewoonten. Wees je bewust van je gewoonten, want ze worden je karakter. En wees je bewust van je karakter, want het wordt je lot. We worden wat we denken. Gandhi zei ook: ‘Wees de verandering die je in deze wereld wil zien.’ Dat begint dus bij jouw gedachten. Gedachten zijn krachten! Als allerlaatste toetje geef ik jou de door mij vrij vertaalde tekst uit het kleine en subtiele boekje Vorm is leegte, leegte is vorm van de Vietnamese zenmeester Thich Nhat Than. ‘Vorm is leegte, leegte is vorm’ zijn de eerste zinnen uit de Prajnaparamita, de hartsoetra, een van de belangrijkste soetra’s (soort gebeden/inzichtgevende teksten) uit het boeddhisme. De hartsoetra is de kern van de boeddhistische leer. In vrijwel alle boeddhistische gemeenschappen over de hele wereld wordt die soetra ge-

77

reciteerd. Thich Nhat Than schreef in dit boekje zijn commentaar op deze mystieke tekst. Hierin geeft hij de essentie weer van wat meditatie op de leegte kan zijn. Hij maakt ons duidelijk hoe wij het bewustzijn kunnen leren ervaren, een grenzeloze Leegte, waarin de Vormen van ons lichaam, gedachten en gevoelens omhoogkomen. Het is de bedoeling dat de gewoontepatronen van onze gedachten stuklopen en ons brengen bij het niet-weten, bij de Leegte zelf. In die Leegte kom je werkelijk tot rust en ontspanning zodat je de tienduizend dingen van het dagelijkse leven kan loslaten. Ons materialistische denken is gebaseerd op de vorm, de materie. Ik schreef aanvankelijk ‘ons westerse denken’, maar materialistisch is beter. Want de tegenpool zou dan zijn het oosterse denken = niet materialistisch denken. Toch is dat niet meer zo. Door de materialisatie zijn heel wat oosterlingen westers gaan denken en wordt jammer genoeg ook daar materialisme troef. De slogan luidt dan: ‘vorm is vorm en leegte is leegte’. Dat wat tastbaar en bewijsbaar is, heeft bestaansrecht. Wat je hebt, moet je koste wat het kost krampachtig proberen te behouden. Ik vond het boekje zo’n verrijking tot anders kijken. Sommige bladzijden moest ik meermaals lezen om ze te begrijpen, en zelfs nu als ik het boekje herlees, ervaar ik dat mijn steeds veranderende bewustzijn mij andere dingen openbaart. Op een bepaald moment lees ik de uitleg over het besef van de letters van inkt op het papier, gemaakt van bomen, omgehakt door de houthakker, de rijst die zijn voedsel werd, zijn lichamelijke aanwezigheid door zijn vader en moeder, en… en… Ik kon het niet laten om zijn tekst vrij te vertalen naar thee en hoe een open mind in volle aandacht thee ervaart. Lees hem met volle aandacht en laat hem doordringen in je gedachten zodat je bij de volgende en alle daaropvolgende keren dat je thee zet en drinkt met volle aandacht in het Nu-Thee-Moment bent. Enjoy!

78

ZELFGEPLUKT

Als je een dichter bent, zul je duidelijk zien dat er een wolk drijft in je kopje thee. Zonder de wolk komt er geen regen, zonder regen kunnen de theeplanten niet groeien, zonder theeplant geen thee. De wolk is van wezenlijk belang voor het bestaan van thee. Is de wolk er niet, dan kun je geen kopje thee zetten. Als we nog beter naar het kopje thee kijken, kunnen we ook de zon erin zien schijnen. Als er geen zonneschijn is, kan de theeplant niet groeien. Eigenlijk kan er niets groeien. Ook wij kunnen niet groeien zonder zonneschijn. En zodoende weten we dat er zonneschijn in ons kopje thee zit. En als we verder kijken, kunnen we de theeplukster zien, die de blaadjes zorgvuldig plukte en naar de theefabriek bracht om ze te drogen en te vuren. En we zien ook rijst. We weten dat de theeplukster niet kan leven zonder haar dagelijkse portie rijst en daarom zit er rijst, die haar maaltijd werd, in ons kopje thee. En de vader en de moeder van de theeplukster zitten er ook in. Als we op die manier kijken, zien we dat het kopje thee niet zonder al die dingen kan bestaan. Kijken we nog dieper, dan zien we dat we er ook zelf inzitten. Dat is niet moeilijk te vatten, omdat, als wij naar ons kopje thee kijken, de thee deel van onze waarneming is. Jouw geest zit hierin en de mijne ook. Dus kunnen we zeggen dat alles in het kopje thee zit. Je kunt niets aanwijzen dat er niet inzit – tijd, ruimte, de aarde, de regen, de mineralen in de grond, de zonneschijn, de wolk, de berg, de mist. Alles co-existeert met het kopje thee. Het kopje thee is er, omdat al het andere er is. Stel dat we proberen een van die elementen te herleiden tot zijn oorsprong. Stel dat we de zonneschijn herleiden tot de zon. Denk je dat het kopje thee dan nog mogelijk is? Nee, zonder zonneschijn kan er niets zijn. En als we de theeplukster herleiden tot haar vader, hebben we ook geen kopje thee. Het is een feit dat ons kopje thee louter en alleen bestaat uit ‘niet-thee-elementen’. Als we die niet-thee-elementen terugvoeren naar hun oorsprong. Kan er helemaal geen thee bestaan. Zonder ‘niet-thee-elementen’, zoals geest, theeplukster, zonneschijn, enzovoort, zal er geen thee zijn. Hoe doorzichtig het theewater ook is, het hele universum zit erin. 79

OVER HOEVEELHEDEN, TREKTIJDEN EN TIJDSTIPPEN... HOEVEEL?

Als je een mengeling van verschillende kruiden wilt maken, vraag je je waarschijnlijk af hoeveel je van elk kruid moet mengen. Ik kan daar niet direct een antwoord op geven. Meestal laat ik dat bepalen door de beoogde werking, maar soms ook door mijn intuïtie of ook weleens door de smaak. Je zult dus van mij geen kant-en-klare formules krijgen. Bedenk dat planten net als mensen zijn: de ene ligt je, de andere minder. Er zijn zoveel verschillende planten met dezelfde werking! Het beste ga je op je gevoel af. Vertrouw erop dat jouw intuïtie weet wat goed voor je is. Kennis plus intuïtie maken wijsheid. Kennis: die haalde ik uit mijn lessen als herborist en aromatherapeut, op mijn vele reizen naar Zuid-Frankrijk en Azië en uit mijn jaren ervaring onderbouwd met heel wat goede boeken geschreven door mensen die mij zijn voorgegaan (zie bronnen). Ik heb gepoogd mijn kennis zo getrouw mogelijk, volgens de inzichten van dit moment, en zo eenvoudig mogelijk in dit boek weer te geven. Ook probeer ik zo goed als ik kan de allerlaatste ontdekkingen over planten te volgen, want soms gebeurt het dat er door verbeterde meetapparatuur andere visies op medicinale eigenschappen van sommige planten ontdekt worden. Ik kan je dus verzekeren dat in de loop van de tijd de kennis wijzigt. Intuïtie: vertrouw op je gevoel en je zult ervaren dat je spontaan de ene keer meer van de ene en de andere keer meer van de andere zult gebruiken. Ook ben ik er zeker van dat er je plots iets te binnen kan schieten, dat je er eventueel iets anders gaat aan toevoegen of iets zult weglaten. Je lichaam weet exact wat het op dit moment nodig heeft en dat wijzigt volgens de staat waarin het verkeert. Dus laat jouw hand zijn werk maar doen qua hoeveelheden. De planten doen de rest! En vooral, geniet van je eigen compositie en vertrouw erop dat het goed is! Voor bijna alle recepten adviseer ik een eetlepel kruid per liter water. Je kunt dat zelf aanpassen naar halve tot anderhalve eetlepel, afhankelijk van jouw smaak. Pas op met recepten in boeken. Zelfs in de bronnenlijst die ik opgeef, zitten er interessante boeken tussen, maar sommige toch met verkeerde recepten of hoeveelheden. Als ik lees 30 gram vers of 15 gram gedroogd kruid op 500 milliliter water krijg ik de kriebels. In een tijdschrift las ik onlangs in een schrijversrubriek de vraag: ‘Zijn er richtlijnen voor het doseren van losse thee?’ De eerste zin van het antwoord luidde goed: ‘Gelukkig zijn hier geen regels voor!’ Wat er volgde, was zo contradictoir.

80

ZELFGEPLUKT

Want de tweede zin was al: ‘Het enige dat je nodig hebt, is een startgewicht.’ Een startgewicht!? De adviesgeefster gaf zelfs een perfect afgewogen maatstaf van 12 gram witte thee voor 1 liter water. Man man man, dat is gewoon veel te veel! Natuurlijk als je die thee maar twee minuten laat trekken en dan weggooit, heb je inderdaad zoveel nodig, maar dat is echt verspilling! Ik verkoop witte Silver Needle thee per 50 gram, dat wil dus zeggen dat je slechts 4 liter kunt maken van één pakje thee; de Bai Mu Dan verkoop ik per 30 gram, dus dat is slechts 2 liter thee per pakje?! Best dat de Chinezen dat niet horen! Verder gaat ze tegen mijn advies – één eetlepel per liter water – in: ‘Sommige mensen gebruiken een lepel om thee af te meten. Maar elke thee heeft zijn eigen structuur, dus elke schep levert een ander gewicht op. Een theelepel witte thee weegt 0,5 gram en een theelepel zwarte thee 3,5 gram.’ Wel op één punt heeft ze gelijk: elke thee heeft zijn eigen structuur. Maar dat witte thee zeven keer minder weegt dan zwarte zal ook wel met de kwaliteit te maken hebben. En heb je al doorgerekend? Voor haar liter thee heb je dus 24 schepjes thee nodig!? Ik vrees dat die niet te drinken is! Een goede handgeplukte en handverwerkte kwaliteitsvolle gedroogde zwarte thee is bijna even licht en heeft bijna dezelfde luchtige structuur als gedroogde witte thee. Machinale thee, vooral uit India en Sri Lanka, is gruis ( fannings) of stof (dust) en ja, een eetlepel weegt dan inderdaad 3,5 gram, maar dat is appels vergelijken met peren. Daarbij over welke witte thee hebben we het? Silver Needle Yin Zhen? Bai Mu Dan? Of een of andere ‘benoemde’ witte thee die geen witte thee is? Ik blijf de zeer soepele regel één eetlepel/liter water aanhouden en zeg dat je moet proeven en voor jezelf uitmaken of je er anderhalve van maakt of slechts een koffielepel. Van een echte oude Pu Erh bijvoorbeeld weet ik dat je best altijd even probeert met een koffielepel voor één liter water, want die thee is door de ouderdom qua structuur veel compacter geworden. Een eetlepel valt dan veel te sterk uit. Zeker als je de thee minstens vijftien minuten laat trekken, wat absoluut nodig is om vooral de antioxidanten te laten oplossen in het water. Zoals ik al eerder aangaf: sommige mensen hebben graag een subtiele, andere liever een uitgesproken smaakervaring. Dus die lepel is slechts een vage richtlijn die evenzeer krimp- als rekbaar is. Nu weet ik wel over welke witte thee die dame het heeft. Ik kreeg een aantal jaar geleden verscheidene telefoontjes van een van de bekendste theemerken om met hun thee op beurzen proeverijen te doen. Ik werd een zeer mooie som per beurt aangeboden. Als eerste theesommelier uit België wilden ze gretig met mij uitpakken. Ik wees ze iedere keer af. Op aanraden van mijn zoon ben ik na het zesde telefoontje toch eens naar het hoofdkwartier gereden om hun voorstel met open mind te beluisteren. Toen ik er aankwam, vroegen ze mij wat ik wou drinken. Wat dacht je? Koffie misschien? Ik kreeg een slap, wit plastic bekertje en een builtje. Het water was lauw

81

en er stond een wit schuimlaagje op. Ik propte het builtje erin en kreeg meteen een troebel, donkerbruin sopje. Niet te drinken, dacht ik en liet het bekertje op het eerste beste tafeltje onaangeroerd achter. Mijn gezicht moet boekdelen gesproken hebben. Maar blijkbaar hadden ze ook ‘premiums’. Oké, die term ken ik wel. Die wordt in China voor de eerste toppluksels gebruikt. Voor driesterrenrestaurants werd erbij gezegd. Ze hadden een achttal soorten. ‘Zijden’ builtjes, een voor een zorgvuldig in een kleurige half doorzichtige blister verpakt. Over de marketing was zeker veel nagedacht. Ik scheurde ze een voor een open. Allemaal potpourri. Veel te sterke aroma’s prikkelden aanstotelijk mijn neus. Geen één wou ik proeven. Het laatste pakje was een ‘Premium Fujian White’. Ik vroeg of ik het ‘zijden’ driehoekje mocht openscheuren om de inhoud te bekijken. Ik was echt teleurgesteld. Ik zei dat ik in de auto ook Fujian Premium White had en of ik die ter vergelijking even mocht halen. Ik legde een hoopje van mijn thee naast die van hen. Toen sprak hun gezicht boekdelen. Zo zie je maar: what’s in a name?! Nu leer ik in mijn lessen alle pakjes, blikjes, zakjes en builtjes open te trekken. We vergelijken wat er op de verpakking staat met de werkelijke inhoud. Mensen echt waar, we vinden nogal wat! Zo is er een mooi luxemerk in Nederland dat een Gourmet Leaf Tea verkoopt: gourmet wil zeggen fijnproever/gastronoom en leaf tea wil zeggen volle blaadjes. Als je het blikje opent, vind je hetzelfde stof terug dat in de meest banale, papieren builtjes zit. Wees dus kritisch en geloof geen verpakkingen en mooie, veelbelovende woorden. Dus qua hoeveelheid is één eetlepel per liter water een zeer vage richtlijn met als belangrijkste bedenking: less is more! Hoe contradictoir het ook klinkt, zeker wat kruiden betreft: hoe minder kruiden je gebruikt, hoe beter ze werken.

TREKTIJD?

Ook hier hangt dat weer af van waarvoor je de infusie maakt en welke werking de plant/planten heeft/hebben. Bedenk dat de meeste grote moleculen en dus de meest medicinaal werkzame stoffen pas na vijftien minuten vrijkomen. In bijna alle boeken, in alle tijdschriften en op bijna alle pakjes staan zeer korte trektijden van twee tot maximaal vijf minuten. Wat komt er eerst vrij? De vluchtige stoffen, de etherische oliën die vervliegen door aanraking met het warme water. Dus inderdaad, je thee of infusie ruikt het lekkerst tussen de twee en vijf minuten. Maar de grote moleculen, de antioxidanten, de medicinale inhoudsstoffen geven zich niet zo vlug prijs! Daar heb je geduld en tijd voor nodig. Natuurlijk moeten commerciële instellingen spreken van grote hoeveelheden en korte trektijden, want dat brengt op. Als je 12 gram witte thee gebruikt voor 1 liter water en dat slechts twee à drie minuten laat trekken, haal je er enkel de vluchtige aromatische stoffen uit. Dan heb je een extreem dure thee, verspil je veel en draait de commerce! Terwijl ik maximaal 2 gram promoot. De thee los in het water laten zitten en pas na een halfuur ervan drinken. Als die bijna opgedronken is, giet ik er

82

ZELFGEPLUKT

nog een liter water bovenop. Op een theelichtje laat ik het nog langer trekken… en zo geniet ik een hele dag van 2 gram excellente thee. Misschien dat ik er bij het derde zetsel ietsiepietsie thee aan toevoeg of een lavendelbloem of een oranjebloesem, want het is ondertussen avond geworden en een rustgevend toevoegsel is aangenaam en nuttig. Op die manier kun je ook nooit een overdosis aan thee drinken. Omdat er meer en meer thee gedronken wordt, worden op praatprogramma’s en in tijdschriften dergelijke vragen gesteld. Mensen die met marketing bezig zijn of goed betaald worden door commerciële instellingen of te promoten merken, geven dan onjuiste antwoorden in het voordeel van het merk of de business. Vaak geven ze ook verkeerde antwoorden uit onwetendheid. Zojuist kreeg ik een telefoontje van Katleen, een theestudente van mij die reeds geruime tijd met een leuk wagentje op markten goede thee schenkt. Op hetzelfde moment open ik een mail van Tim, ook een theestudent van mij die in een ijssalon werkt. Beiden komen met dezelfde vraag: dat ze meer willen weten over kruiden en thee. Katleens vraag gaat zelfs verder: ze zou graag een eigen theesamenstelling maken. Ik kan hen slechts één raad geven: volg de herboristenopleiding en studeer! Er is al genoeg rommel op markt, er is al genoeg onwetendheid. Zorg dat je weet! Studeer! Ik weet het, het is je leven lang. En dan nog. Een leven is te kort om alle kennis over kruiden en thee te verzamelen. Maar vertrouw erop dat de juiste kennis je op het juiste moment aangeboden wordt. Als je het maar wilt zien! Katleen kan pas echt over samenstellingen oordelen of zelf samenstellen als ze voldoende kennis heeft over de kruiden. Zo zal ze binnen een aantal jaar een correct samengestelde kruideninfusie kunnen voorstellen.

83

TIJDSTIP VAN DRINKEN?

Hangt af van waarvoor je de infusie maakt en welke werking de plant/planten heeft/hebben.  Het spreekt voor zich dat een infusie om beter te slapen een halfuur voor het slapen gedronken wordt.  Terwijl een rustgevende of antistressinfusie, afhankelijk van de soort planten die je kiest, heel de dag door kan worden gedronken.  Een logische regel voor lever en maag is de infusie best vóór het eten te drinken.  Voor winderigheid best vijftien minuten vóór of één uur na het eten.

BELANGRIJKE MEDELING!

Een kleine richtlijn:  bij maag- en darmproblemen drink je een infusie telkens wanneer nodig;  bij gevallen zoals oedeem en diabetes drink je de desbetreffende infusie best dagelijks;  andere infusies beperken zich tot een kuur van drie weken. Onthou dat je best nooit dag in dag uit hetzelfde drinkt. Je lichaam went eraan en wordt lui. Je zou de ‘dosis’ steeds moeten verhogen. Dus je drinkt best niet langer dan drie weken na elkaar dezelfde infusie. Er zijn planten genoeg met een soortgelijke werking. Dus keuze genoeg. Afwisseling is, zowel bij eten als drinken, de boodschap!

84

ZELFGEPLUKT

ANDERE GEBRUIKEN

Dit boek gaat over waterige aftreksels van kruiden die we meestal opdrinken. Sommige mensen – zoals ik – die slechts uitzonderlijk tot geen pillen willen slikken, vinden hun gading in deze eenvoudige, natuurlijke middeltjes die voortreffelijk en meestal zonder nadelige bijwerkingen helpen. Maar je kunt met een waterig aftreksel veel meer doen. Alle eigenschappen van de kruiden zijn geldig voor de drinkbare infusie, maar ook voor de andere toepassingen die ik hier kort even bespreek.

1. Als gezichtslotion. Heb je ’s avonds wat infusie of thee over,

2.

dan kun je het gerust op je gezicht vernevelen of je gezicht ermee af betten. De werkzame stoffen dringen dan langzaam door je huid heen en werken alsnog verder. In een pols-, hand-, voet- of volledig bad. Maurice Mességué beschreef in zijn prachtige boek, Des hommes et des plantes, hoe hij mensen hielp door ze ’s morgens hun polsen en ’s avonds hun voeten te laten weken in een kruidenbadje. Door de dunne huid aan pols en enkels worden de werkzame stoffen vrij gemakkelijk opgenomen en komen zo in de bloedbaan terecht. Zodoende komen ze op de plaats waar ze hun heilzame werking uitvoeren. Het deed me nadenken over mijn wekelijks badritueel. Zoals ik mensen aanspoor om verpakkingen te lezen en kritisch te zijn, had ik tot nu toe nog nooit de verpakking van badschuim gelezen. Ik stond verbaasd van de rij chemische stoffen tot parabenen toe. Als Maurice mensen geneest met kruidenbaden omdat onze huid die stoffen opneemt, hoezeer nemen we dan ook die chemische rommel op als we langgerekt in een ‘lekker geurend’ maar o zo chemisch aftreksel liggen te weken? Vergeet niet dat onze huid het grootste orgaan is dat we hebben. We nemen het water en de opgeloste stoffen via de huid op als we een bad of douche nemen. Geen wonder dat er zoveel huid- en eczeemproblemen zijn. Mijn ex-man is klinisch bioloog en zei het vaak: ‘Moesten de mensen minder zeep gebruiken, zouden er veel minder huidproblemen zijn.’ Dus mensen, wees niet alleen kritisch over wat je eet, maar ook waar je in ligt! Er bestaan veel natuurlijke zepen met kruiden op basis van gezonde olie die niet alle huidsmeer wegnemen. Want huidsmeer hebben we nodig voor een soepele en gezonde huid. Waarom eens geen oliebad? Je huid wordt erdoor gevoed in plaats van ontvoed. Je neemt een eetlepel olie of room en voegt er een zestal druppels van jouw favoriete etherisch olie aan toe. Badkamer en badwater ruiken overheerlijk en als je uit het bad stapt, vormt de olie een dun laagje vet waardoor de huid weer gevoed en streelzacht is. Nadien met een washand-

85

3.

je en wat zeep eventjes wrijven over de vetrand in de badkuip, afspoelen en klaar is kees! Maar je kunt ook een sterk kruideninfusie maken dat je bij het badwater giet. In het boek, Des Hommes et des plantes, staat er een ontroerend verhaal toen Maurice als kind volledig over zijn toeren niet kon slapen na het dramatische ongeval met zijn vader. Zijn moeder maakte een sterk infusie van lindebloesems, baadde de kleine, totaal overstuur, erin en nog voor ze hem kon afdrogen viel de jongen in een diepe en deugddoende slaap. Dus de volgende keer als je kind of kleinkind de slaap niet kan vatten, stop haar/hem maar in een badje van linde met eventueel lavendel en ze hij/zij zal slapen als een roosje. Als kompres op wonden of verstuikingen. Voorbeeld: iemand met een ferme blauw plek. Maak een sterk infusie van hyssop en/of arnica, lang genoeg laten trekken zodat de infusie ondertussen afkoelt. Je neemt een ouderwets maandverband in stof of papier en dompelt dat onder in de infusie. Op de pijnlijke plaats leggen en vastbinden met een rekverband. De pijn maar ook de zwelling zal gauw verdwenen zijn.

4. Als inhalatie, verstuiving of kamerverfrisser. Voorbeeld: je bent snipverkouden. Je neemt tijm, salie, eucalyptusbladeren en plantago, en laat alles in net kokend water trekken. Je doet de helft ervan in een kommetje of inhalatietas om in te ademen via neus en mond. Het andere deel drink je in klein slokjes warm op. Je kunt ook een deel van de infusie laten uitdampen in de woon- of slaapkamer.

86

ZELFGEPLUKT

Wist je dat je met thee en kruiden ook kunt schilderen? Op een drijvend platform op het Westmeer van Hangzhou (niet zo ver van Ningbo) in China poogde de kunstenaar Cai Guoqiang op een 3 meter hoog en 36 meter lang zijden doek de schoonheid van het Westmeer vast te leggen. Als inkt gebruikte hij hiervoor de thee van gunpowder. Hij had ontdekt dat oude inktmeesters, zoals Zhai Jichang die de rol Watching Tidal Waves schilderde, nu te zien in het Zhejiang Museum, reeds in de Qing dynastie (1644-1911) met thee schilderden! Cai beschreef het vierdaagse project als: ‘The creation of gunpowder art is very much like love-making. There’s a lot of uncertainty. The results come only after the climax.’ Door het gebruik van natuurlijke materialen: de zijde als doek en de thee als inkt zegt hij:

What struck me most was not just the natural beauty of the lake but also the leisurely and comfortable lifestyle and the harmony between man and nature. With my gunpowder paintings as a whole, I am in a dialogue with nature, our ancestors, and people today. Artworks do not have meaning until they connect with the public. Misschien een idee voor onze kunstenaars? Kruidensappen als verfmiddel gebruiken. Vroeger werden altijd planten gebruikt om te verven en inkt te maken. Waarom zouden wij ook daar niet naar kunnen terugkeren? In plaats van al die milieuverontreinigende verven te gebruiken? Onlangs had ik hier zes weken lang schilders op bezoek. Ze moesten alle ramen en deuren schilderen van mijn huisbazin. Jammer genoeg mocht ik niet kiezen welke verf ze mochten gebruiken. De storende, hoofdpijnverwekkende geur bleef lang in het huis hangen. Als ik zag hoe ze het verf ‘water’ uitgoten op borders en planten, kromp ik ineen. Waarom vervuilen wij zo zonder notie van de gevolgen? Vandaar dat ik in het stuk ‘Kruiden drogen’ op het hart druk om geen kruiden te drogen op krantenpapier, wat soms weleens ergerlijk in sommige kruidenboeken als raad gegeven wordt. Je wilt niet weten welke giffen er vrijkomen van de inkten en lijmen die ze gebruiken om kranten te drukken. Niet doen dus!

87

INFUSIES

ENKELE KRUIDEN IN DE SPOTLIGHTS: INLEIDING

We bekijken enkele kruiden die je gerust als infusie kunt drinken. Je kunt ze afzonderlijk drinken of je kunt ze samen met gelijkwerkende kruiden drinken. Maar voor we mengen, plaatsen we een paar bekende en minder bekende kruiden in de schijnwerpers. Planten zijn, net als mensen: het klikt of het klikt niet. Je hebt meerdere planten voor één fysiologisch kenmerk, maar het ene kruid zal voor jou beter werken dan het andere. Dat verschilt van persoon tot persoon. Zo zal bijvoorbeeld bij een verkoudheid salie bij de ene werken en voor iemand anders kan dat tijm zijn. Als je een infusie voorgeschoteld krijgt of je bereidt er zelf een, ruik je best eerst goed. Bevalt de geur, dan is het meestal goed. Bevalt de geur je niet, drink het dan niet op. Gebruik dan liever een ander kruid, dat beter bij jou past. Planten hebben ook emotionele eigenschappen en die kunnen jouw dieperliggende problemen blootleggen. Soms is het goed om stil te zijn en diep in jezelf te speuren wat er leeft. Stel oude patronen en overtuigingen in vraag. Stel jezelf vaak de vragen: ‘is dat wel zo?’ of ‘is dat eigenlijk waar?’ Je zult versteld staan over hoeveel overtuigingen je bewust of onbewust overnam van je ouders, leraars of vrienden, zonder dat ze voor jou waar of van nut zijn. Een boeddhistische gezegde luidt: ‘Hoe kun je je denken vrijmaken als je het zo druk hebt met je overtuigingen te beschermen.’ Gewoontes en patronen die door de jaren heen vastgeroest zijn, zijn belastend en maken je ziek! Dus stel jouw gedachten, patronen, gewoontes en overtuigingen maar in vraag en gooi weg of verander wat je niet meer ligt of dient. Als woorden en gedragingen van mensen je raken, heeft dat vooral te maken met onopgeloste patronen in jezelf. Dus als er dingen zijn die je kwaad, angstig of verdrietig maken, kijk dan diep in jezelf en kijk wat je daar nog op te lossen hebt. Elke medemens leert ons een stukje van onszelf te ontdekken! Bedenk ook dat alles energie is. Waarom voel je je na een gesprek met de ene persoon springlevend en heb je zin om bergen te verzetten, terwijl je na een gesprek met de ander je helemaal leeggezogen en moe voelt. Dat is energie. Verbind je met je blo-

88

ZELFGEPLUKT

89

te voeten in het gras met de kern van de aarde of verbind je met je innerlijke met de zon en kijk/voel wat er gebeurt! Veel mensen lopen gedeprimeerd als het een ‘grijze’ dag is. Maar bedenk: de zon is er steeds! Achter die wolken zit een stralende zon, vol levensenergie en kracht. Verbind je ermee, vooral op ‘grijze’ dagen en je voelt haar energie sprankelen. Zo las ik een mooie tekst van Omraam Mikhaël Aïvanhov, die het over hetzelfde heeft:

Je kunt er beter geen gewoonte van maken om te kijken naar wat afneemt, de ondergaande zon, het vallen van de bladeren in de herfst… Natuurlijk, de hemel bij zonsondergang is een schitterend schouwspel: al die kleuren die in elkaar versmelten, hoe zou je daarvoor niet in bewondering staan? En als in de herfst de bladeren van de bomen vallen en door de wind worden meegenomen, voel je je vervuld van een aangename melancholie, denk je aan de tijd die voorbijgaat… Waarom niet? Maar als je echt door geloof en hoop wilt worden bezocht, kijk dan liever naar wat geboren wordt, naar wat opbloeit… Nadat je de bladeren hebt zien vallen in de herfst, schenk je ook aandacht aan het uitbotten van nieuwe knoppen en nieuwe bloemen in de lente? Juist op dat moment geeft de natuur jou iets waardevols. En als je de behoefte voelt om te baden in een zuivere, verkwikkende atmosfeer, sta dan ’s morgens zo vroeg mogelijk op, om de opgaande zon te beschouwen. Kruiden kunnen je daarbij ondersteunend helpen. Op voorwaarde dat de kruiden zuiver en zonder pesticiden, herbiciden en chemische bemesting gekweekt zijn en zonder toevoeging van aroma’s, verhandeld door mensen met een eerlijke inzet en tot welzijn van iedereen die ermee in aanraking komt; hetzij als kweker, plukker, verwerker, verkoper en consument. Tijdens mijn studie als aromatherapeut kreeg ik de unieke kans om van Geert Devliegher de archetypes van de aroma’s te bestuderen, dankzij zijn jarenlange ervaring en voorstudie in de sociale sector. Ook mijn opleiding tot emoconist bij apotheker Philippe Gerard bracht me de emotionele waarden van de planten bij. Philippe paste 33 jaar in zijn apotheek, en daarbuiten, zijn ongebreidelde kennis toe over het gebruik van plantenbereidingen. Hij kwam tot de verrassende vaststelling dat heel wat problemen dieper liggen dan de symptomen. Vooral de dieperliggende emotionele en psychische problemen en herhaalde verkeerde of onbewuste en onderliggende gedachten veroorzaken veel ziektes. Daarnaast heb je de bekende ziektemakers als bacteriën, virussen, parasieten en schimmels. Maar dacht je al eens na over waarom die ziektemakers net jou ziek maken en niet jouw vriend(in) die ook in aanraking kwam met dezelfde ziektemakers? Er is dus meer aan de hand! Blijkbaar

90

ZELFGEPLUKT

wordt de ene wel ziek en de andere niet. Hoe komt het dat eens ziek, de ene sneller geneest en de ander trager of helemaal niet, bij dezelfde ziekte? Hippocrates stelt het zo: ‘Wanneer iemand gezond wil worden, moet je hem eerst vragen of hij bereid is om de oorzaken van zijn ziekte weg te werken. Anders kun je hem niet helpen.’ Dacht je al eens na over je voeding? Veel mensen vergeten dat alles wat ze in hun mond stoppen effectief hun lichaamscellen voedt. Wat eet je? Hoe eet je? Die vragen stelde ook Hilde Demurie in haar verrijkende boek Vrolijk Gezond, Hoe voeding je lichaam en geest kan sturen:

Hoe komt het dat zoveel mensen kwalen hebben, lichamelijk en geestelijk? (…) Ik was verbaasd hoeveel invloed voeding alleen al heeft op gezondheid en gemoedstoestand, zonder dan nog te spreken over de invloed ervan op ons leefpatroon (…) Moderne voedings- en leefgewoonten evenals negatieve stress zijn boosdoeners voor onze gezondheid en veroorzaken steeds vaker meerdere ziektes en leggen de basis voor bijna alle ziektebeelden. Niet alleen ons lichaam, ook onze gemoedstoestand lijdt eronder. Veel mensen leggen nog niet de link tussen hun welzijn, ziektes en voeding. Net zoals dr. Kris Verburgh terecht opmerkt in De voedselzandloper:

Het tempo van veroudering wordt in grote mate bepaald door wat en hoe we eten. (…) De kans op veel van verouderingsziektes (hart- en vaatziektes, dementie, osteoporose, diabetes type �, achteruitgang van gehoor en zicht, het wegkwijnen van spieren en het toenemen van vetpercentage, hoge bloeddruk, staar enzovoort) kan drastisch verminderd worden via een goed voedingspatroon. (…) Iemand met een gezond voedingspatroon vermindert niet alleen de kans op chronische ziektes in de toekomst, maar heeft ook op het moment zelf meer energie, een scherpere concentratie, een beter gemoed, meer ondernemingslust enzovoort. Ook heel wat medische kwaaltjes, zoals brandend maagzuur, prikkelbare darmen, vermoeidheid en hoge bloeddruk zijn maar al te vaak een gevolg van een ongezond voedingspatroon. Het is vreemd hoe er in koksscholen weinig tot niets hierover vermeld wordt. De meeste klassiek geschoolde koks zijn zich van geen kwaad bewust. Ze leerden het niet op school en koken dus nog steeds te vet, ongenuanceerd, met veel te weinig groenten, veel te veel eiwitten en koolhydraten, overbodige sauzen… Toen ik de lessen voedingsleer gaf aan de hotelschool werd me duidelijk ingeprent daar niet op in

91

te gaan, wat volledig tegen mijn visie inging. Ik bleef de jonge koks in spe het belang van gezonde voeding inprenten. Een vriend die kooklessen geeft in een koksopleiding heeft een restaurant. Toen ik er een keer ging eten met een klant die duidelijk aangaf dat ze gezond at met veel groenten, liep het mis. Ik had hem bij de reservatie een week ervoor duidelijk gevraagd om een schotel met veel groentjes klaar te maken. ‘Komt voor elkaar. Ik serveer vis met champignons’, zei hij. Ik glunderde en zag in mijn fantasie al een prachtig bord met een variëteit aan paddenstoelen voor mijn neus dampen. Een groot bord met twee grote stukken zalm, twee torens pommes duchesse en een heuse plas saus werd geserveerd. Met moeite kon ik een aantal bruinachtige stukjes tot anderhalve champignon samenleggen. ‘Was alles naar wens?’ vroeg hij. Ik zei dat er veel vis, saus en aardappelen waren, maar niet zoveel paddenstoelen. Geïrriteerd vroeg hij: ‘Ja, maar wat wil je: vis met champignons of champignons met vis?’ Waarop ik antwoordde: ‘Eigenlijk champignons met vis!’ Ook toen ik lesgaf aan het cvo over ‘gezonde voeding’ werd ik duidelijk op ‘mijn plaats’ gezet en gevraagd hun visie te volgen. Gezonde voeding werd geïnterpreteerd als ‘dieetvoeding’ om te vermageren en we moesten misleidende producten als ‘light’ en ‘zonder suiker’ (lees aspartaam) gebruiken. Ik weigerde daarmee te koken en legde de boeken neer. De directie wist niet dat de voedingsindustrie de grootste maffia is met misleidende reclame voor ongezonde tot slechte producten. Lees verpakkingen en je zult versteld staan van welke rommel je tot nu toe kocht. Zo ging ik met een vriend iets drinken in een hippe bar in Gent. Hij bestelde een icetea van groene thee met granaatappel. Hij kreeg een mooie, nostalgische fles. Toen ik achteraan op de verpakking de samenstelling bekeek, bestond het hippe drankje vooral uit water en suiker met 0,05% groene thee extract en granaatappelaroma. Dan durven ze er nog het woordje natuurlijk voor te zetten, wat natuurlijk ook mag betekenen? Ik interpreteer het als ‘evident’. Het is nogal evident dat er in zo’n goedkope inhoud chemisch aroma gebruikt wordt. Je betaalt eigenlijk veel geld voor gesuikerd water, maar in een beeldschone verpakking. Koop puur onbewerkt voedsel, liefst biologisch geteeld, want je wilt echt niet weten hoeveel en wat ze spuiten op conventionele teelten! Mijn zoektocht naar pure kruiden en thee heeft mij de ogen geopend. Ik hoop van ganser harte mede door mijn ervaringen en de boeken die ik hier aanprijs dat ook jouw ogen mogen worden geopend! Lao Tse schrijft: ‘We hebben ogen toch zien we niet, we hebben oren toch horen we niet.’ Ik herinner mij een pijnlijke, maar prachtige anekdote uit het wondermooie boekje Het wonder van energie, een spiritueel verhaal van dr. Ilan Karavani (dermatochirurg):

92

ZELFGEPLUKT

Het is een hectische maandagochtend met voornamelijk raadplegingen op de agenda. De eerste drie patiënten komen mij raadplegen in verband met hun overtollige vet. Het liefst van al laten ze het chirurgisch verwijderen. Mensen en voeding kennen een haat-liefdeverhouding. Liefde voor deze gemakkelijke vorm van energie. Haat omdat voedsel, juist door het gemak ervan, zo moeilijk in evenwicht te brengen is. Van oudsher is voedsel onze belangrijkste energiebron. Volgens de negentiende-eeuwse Japanse filosoof Namboku Mizuno is onze eetwijze bepalend voor ons lot. Rijkdom en armoede, geluk en ongeluk, leven en dood, hangen af van de hoeveelheid en kwaliteit van ons voedsel. Zijn gedachtegang is: wie zijn primaire en belangrijkste bron van energie kan beheersen, beheerst ook gemakkelijker alle andere vormen van energie. Sober en weinig eten verrijkt ons leven door plaats te maken voor andere vormen van energie. De echte zwaarlijvigen zijn het moeilijkst te behandelen. Ze putten hun energie rijkelijk en ongecontroleerd uit snelle bronnen zoals suikers. Daar ze zelf geen controle hebben over hun energie, wensen ze maar al te graag externe controle. Dat onder vorm van vetwegname, maagringen en -ballonnen, zelfhulpgroepen en uiteindelijk artsen en diëtisten met enige autoriteit. Onze behandeling bestaat uit een evenwichtig dieet, gebaseerd op het herstel van hormonen. ’s Ochtends alleen fruit voor een betere schildklierwerking. ’s Middags een slaatje met wat geroosterd brood en geitenkaas voor een betere darmwerking. Rond vier uur een chocoladereep op basis van proteïnen om de aanmaak van het groeihormoon te stimuleren. De avondmaaltijd is licht verteerbaar op basis van soep en gekookte groenten. Daarbij komen nog de nodige vitaminen en oligo-elementen. ‘En wanneer mag ik weer normaal eten?’ is de vraag die ik het meeste vrees. Ik zou willen antwoorden: ‘Dit is normaal eten’, maar om moed te geven, zeg ik zachtjes: ‘Later, binnen enkele weken, als alles achter de rug is.

93

Hoe je denkt en naar het leven kijkt, kan een heel belangrijke bron zijn van ziekte en negativisme aantrekken zijn. Want gedachten zijn krachten! (zie ‘Alles over builtjes en de essentiële vrijheid’) Denk je positief of zie je alles negatief? Ben je vaak boos, angstig, verdrietig? Is het steeds de ander zijn fout? Zijn het steeds de ongeschikte omstandigheden? Kun je niet? Bedenk: niet kunnen is meestal niet willen! Het is dus heel belangrijk om verder te kijken dan de symptomen, verder dan de traditioneel bekende ziektemakers en de mens in totaliteit te bevragen zoals manier van denken, kijken, aanvoelen en vooral Zijn. Ook de ayurveda wijst op de geest. De ayurveda stelt dat het lichaam de geest onverbiddelijk gehoorzaamt. We hebben zo’n zestigduizend gedachten per dag waarvan 90% terugkerende zijn. Meestal zijn het angst- of doemgedachten. Als we dat beseffen, zijn we al een hele stap verder. Meditatie leert hoe je die gedachtestroom tijdelijk kunt uitschakelen. Zo herstel je jouw natuurlijk evenwicht. Ik wil hierbij dus heel duidelijk stellen dat kruiden op zich niet kunnen helpen. Ze kunnen ondersteunend zijn als je al het andere ook systematisch integreert: gezonde voeding en positieve ingesteldheid. Kruiden op zich zullen nooit voldoende zijn. Het verhaal vormt een geheel over voeding, gedachten, levenswijze en andere ondersteunende hulpmiddelen zoals meditatie, muziek... Ik heb opzettelijk alles vrij eenvoudig gehouden, zodat je in een oogopslag ziet waarvoor het kruid kan worden gebruikt. Tips over het aanleggen en verzorgen van een kruidentuin vind je in heel wat groenboeken – zoals het boek van Angelo Dorny, Angelo’s groentetuin, en nog vele andere. Hierover uitwijden brengt me te ver en zou alles te druk en onoverzichtelijk maken. Ook andere medicinale preparaten worden hier niet besproken. Daarvoor zijn er ook tal van andere boeken op de markt. Ik heb een onderscheid gemaakt tussen kruiden en specerijen. Plantkundig gezien is een kruid ‘Herba’, wat betekent gras of groen gewas zonder houterige stengels. Daaronder vallen ook de bladgroenten. Vroeger waren kruiden de nuttige planten en onkruiden de onnuttige. Veel onkruiden zijn eigenlijk kruiden, maar de mensen zijn dat vergeten. Gelukkig keert die kennis terug. Nu wordt er met kruiden de groene plantjes bedoeld die we in onze tuin kunnen kweken. Meestal wordt het hele bovengrondse gedeelte of de bloemen, de bloeiende toppen, de bladeren en/of de stengels gebruikt. Specerijen of ‘species’ komen uit het Oosten en zijn subtropische of tropische planten. Meestal worden bepaalde organen gebruikt zoals de schors, wortel, zaden, bloemknoppen… Vroeger werden veel meer kruiden gebruikt om het voedsel langer te kunnen bewaren. Bedorven voedsel werd royaal gekruid, omdat heel wat kruiden desinfecterend zijn en zo krachtig dat ook de bedorven smaak gemaskeerd werd. Nog een bedenking bij een actueel hot item: de antioxidanten! Heel wat planten bevatten antioxidanten. Antioxidanten zijn bekend voor hun antikankerwerking.

94

ZELFGEPLUKT

Neem dat echter met een korrel zout. Het drinken van antioxidanten alleen zal niet voldoende zijn om kanker te voorkomen, laat staan te genezen. De levensstijl en heel wat andere factoren spelen mee bij het ontstaan en evolueren van kanker. Niet alles wat in laboratoria in petrischalen en proef buizen wordt aangetoond, heeft hetzelfde effect als bij de mens. Ieder lichaam is verschillend. Diverse secreties die ons lichaam – bij de een al meer dan bij de ander – aanmaakt en afscheidt, beïnvloeden de werking van systemen en de stoffen die we innemen. Sommige secreties neutraliseren zelfs. Een niet te verwaarlozen vraag die we ons moeten stellen is welke en hoeveel van alle stoffen die we innemen, ons lichaam ook effectief opneemt? Dat en vele andere bedenkingen doen alle bewezen theorieën en laboresultaten relativeren. Een gezonde levensstijl en een gezond verstand met positieve gedachten zijn de basis voor een goede gezondheid. Pijn, ziekte, crisis en tegenslag zijn vaak alarmsignalen die tot nadenken zouden moeten stemmen en een terugkeer of ommekeer in het leven zouden moeten aangeven. Zie ze als wegwijzers die iets willen zeggen. Blijf niet zitten jammeren maar denk na en doe er iets aan! Vergeet zeker niet wat ik reeds in de inleiding schreef: raadpleeg bij ziekte steeds een arts. Stop geen behandeling of inname van geneesmiddelen en schakel niet over op kruiden zonder grondig overleg met je arts of therapeut. Gebruik geen kruiden naast medicijnen zonder de arts of therapeut te raadplegen. Drink ook niet zomaar kruiden als je zwanger bent of borstvoeding geeft. Lees hiervoor het hoofdstuk over zwangerschap en borstvoeding. Nog een uiterst praktische tip: koop een koffiemolen die je uitsluitend gebruikt om kruiden te mixen. Sommige kruiden zijn zo hard dat het beter is om ze te mixen vooraleer je ze infuseert. Je zou dat gerust met alle kruiden kunnen doen. Het poeder zakt langzaam naar de bodem en de infusie is klaar! Simpel! Zo kun je ook je eigen keukenkruiden vermalen. Ik koop nooit gemalen kruiden. Ik vermaal alles zelf. Je zult versteld staan over hoeveel aromatischer kruiden ruiken en smaken als je ze zelf vermaalt. Ik denk bijvoorbeeld aan vanillesuiker. Het staat ook bij die plant beschreven: neem een stukje van een vanillestokje en vermaal dat samen met suiker in het ‘koffie’molentje. Wedden dat je zoiets lekkers en eenvoudig nog nooit geproefd hebt! Ten slotte heel belangrijk: wie echt diep op de materie wil ingaan en professioneel van plan is om met planten of plantenmateriaal te werken, beveel ik het meest complete en correcte kruidenboek van dr. Geert Verhelst aan: Groot Handboek Geneeskrachtige Planten.

95

INFUSIES VAN VRUCHTEN

Alle fruitsoorten lenen zich perfect tot het maken van vruchteninfusies. Je kunt de vruchten vers of gedroogd gebruiken. Zelf hou ik niet zo van vruchteninfusies, omdat ik ze ken vanuit de vele zaken waar het onnatuurlijke chemische aroma mijn neus tot vervelens toe veel te fel prikkelde. Dat is nu juist de reden waarom ik ook dit boek schrijf. Bijna alle vruchteninfusies zijn chemisch gekleurd, voor meer geur en smaak. Iets wat bij mij een walging veroorzaakt. Daarom is dit hoofdstuk heel belangrijk. Ik wil je attent maken op de natuurlijke smaken van de vruchten en je zult zelf ontdekken: ze zijn fijn, subtiel en heerlijk gevarieerd. Eenmaal natuurlijke vruchteninfusies geproefd, zul je nooit meer die chemische rommel aan je neus kunnen verdragen, laat staan over je lippen kunnen krijgen. Ruik eens aan een builtje met zwarte thee en aardbeienaroma. Heb je ooit al eens zo’n aardbei in het echt geroken? Dat doet me denken aan mijn eerste jaar dieetleer in Brugge. We moesten in de les chemie bananenaroma maken. Met uiterste precisie mengde ik de chemische ingrediënten uit allerlei flesjes. Mijn verrassing was groot toen een felle bananengeur mijn neus prikkelde bij het overgieten van het artifici-

96

ZELFGEPLUKT

ële goedje. In die tijd at ik graag chocoladerepen met bananencrème. Je weet wel, zo’n langwerpige reep gewikkeld in zilverpapier dat we toen spaarden voor de arme kindjes in Afrika. Soms zat er een prentje tussen het aluminium en de papieren wikkel. Zo’n reep was verdeeld in vakjes zodat je gemakkelijk blokjes van 3 cm² kon af breken. Als je in zo’n blokje beet, kwam er een mooie gele, naar bananen ruikende crème tevoorschijn. Ten eerste: bananen zijn niet geel, de schil wel maar de banaan zelf? Neen, dus een lekker kleurstofje. Ten tweede: ik had nog nooit een banaan geroken die zo sterk geurde als dat felle goedje in die chocolade. Sindsdien heb ik die repen nooit meer gegeten en ontwikkelde er zich in mij een inwendige allergie tegen te felle aroma’s. Vandaar mijn pleidooi om fruit zoveel mogelijk vers te eten. Tijdens het seizoen kun je aan voordelige prijzen heerlijk vers fruit kopen en dat invriezen, in compote of siropen verwerken. Maar je kunt het ook drogen. Al dan niet in een kruidendroger of oventje. Een kruidendroger is te verkiezen omdat fruit veel sap bevat en lang moet drogen. Zo verwerk ik ieder jaar verse frambozen. Die moeten minstens 30u in de kruidendroger op 70°C drogen. De oven 30u aan is een riskante onderneming. Gebruik geen magnetron. Van fruit kun je dus alles gebruiken, naargelang je favoriete smaak en voorkeur. De ene soort smaakt al zuurder dan de andere en je kunt best bijzoeten met een fruit waarin meer suiker zit of een gedroogd stukje fruit dat sowieso altijd zoeter smaakt dan de verse variant. ***foto zoals de cover van besseninfusie*** Een prachtige vruchteninfusie is dat van bessen in het bessenseizoen. Zelf maak ik een melange van allerlei gedroogde bessen. Hierin zitten zowel onze bessen als oosterse bessen vermengd. Zo krijg je een east meets west combinatie die door heel wat mensen gesmaakt wordt. Het is wel zo: hoe felrood de bessen ook zijn, als je ze infuseert, krijg je een smaakvol aftreksel, weliswaar met een schrale kleur. Daarom voeg ik er altijd een beetje hibiscus bij. Hibiscus, roselle of karkadee zijn de bloemblaadjes van de Noord-Afrikaanse bloem Hibiscus sabdariffa. In water geeft die bloem haar prachtige rode kleurstof af. Hibiscus is ook heilzaam voor de gezondheid met een bloeddruk- en cholesterolverlagende eigenschap. Hij bevat ook veel vitamine C, een belangrijk antioxidant. Zacht fruit zoals frambozen, bramen en aardbeien in al hun variëteiten zijn heerlijk. Vergeet niet hun bladeren toe te voegen. Zo heb je niet alleen een mooi kleurenpallet maar heb je ook nog eens de medicinale eigenschappen van de bladeren. Je vindt verdere uitleg over enkele fruitsoorten ‘Iinfusies met materiaal van bomen en struiken’. Zuiderse vruchten als rijpe perziken, abrikozen, papaya, ananas, lychee… zijn overheerlijke smaakmakers wie van oriëntaalse smaken houdt. Ook met fruit van onze inheemse bomen zoals appeltjes, peren – vergeet de over-

97

heerlijke oude kweepeer niet! – pruimen, kersen… zijn er heerlijke vruchteninfusies te maken. Superlekker is een infusie van rabarber. Pas op, want de bladeren van rabarber zijn giftig, dus nooit gebruiken. De stelen waarmee we confituur maken, zijn echt lekker als infusie. Rabarber werkt laxatief of stoelgangbevorderend. Handig voor mensen die last hebben van constipatie of verstopping. Je kunt de smaak opsmukken met citroenmelisse, verveine of citroenverbena, munt, basilicum, kaneel, citroengras of een pijpje kaneel. En wat dacht je van onze rozenbottel (Rosa canina), het vruchtje van een weelderige rozenstruik? Heb je daar al eens een verse of een gedroogde infusie van gezet? Bemerkte je de kleur? Is die zo felrood zoals sommige rozenbottelbuiltjes het water kleuren? Neen, helemaal niet. Met verse of gedroogde rozenbottels krijg je hooguit een zweempje roze in het water. Dus al die builtjes rozenbottel‘thee’ die felrood kleuren, zijn chemisch bijgekleurd. Tenzij er hibiscus op de verpakking vermeld staat. Daarom voeg ik altijd hibiscus bij de rozenbottels als ik ze aan een restaurant moet leveren. Maar ik vermeld het wel op de verpakking: melange van rozenbottel/Hibiscus. Met dadels, vijgen en druiven kun je ook werken. Gedroogd of vers. Als je met gedroogde vruchten werkt, moet je de infusietijd wel verlengen omdat de vruchten tijd nodig hebben om te zwellen en hun oorspronkelijke vorm weer aan te nemen. Een zeer efficiënt middeltje voor mensen met een constipatieprobleem is een maceraat van een gedroogde vijg. Je zet ’s avonds voor het slapengaan een gedroogde ongesuikerd vijg op in een glas heet water. In de ochtend eet je de gezwollen vijg op: snijd of bijt in kleine stukjes en goed knabbelen. De meeste mensen vergeten dat de spijsvertering in de mond begint en dat we tanden gekregen hebben om te knabbe-

98

ZELFGEPLUKT

len. Ik zie te vaak mensen grote stukken zonder enig fijnmalen inzwelgen en dan zijn ze verbaasd dat ze maag- of spijsverteringsproblemen hebben! Drink daarna de vijgeninfusie op. Eet je daar nog eens een verse kiwi bij, dan is je probleem opgelost. Vergeet niet te drinken. Want dat is vaak het probleem bij mensen die last hebben van constipatie. Soms eten ze wel vezels zoals volkorenbrood, maar ze drinken er niet genoeg water of een kruideninfusie bij. Vezels onttrekken water om te zwellen. Dus als je onvoldoende drinkt bij vezels krijg je een omgekeerd effect. Veel mensen houden ook van een citroen‘thee’. Hiervoor kun je verse of gedroogde citroenschillen of de hele vrucht in schijfjes gesneden gebruiken. Let wel dat je biocitroenen gebruikt. Want je wilt toch niet al die pesticiden van de schil in je thee? Je kunt ook pompelmoes, sinaasappel, limoen of de alom bekende bergamot van de earl grey gebruiken. Voor earl grey wordt de etherische olie vanuit de schil van bergamot geperst en besprenkeld over zwarte thee. Dat zou zo moeten zijn, want ook hier weer hetzelfde verhaal: meestal gebruiken ze een chemisch namaaksel van de etherische olie en wordt dat goedje weelderig verneveld over de zwarte thee – bah. Voeg er kruiden bij zoals munt, rozemarijn, citroengras, melisse, kardemomzaadjes… om een pittige smaakvariatie te creëren.

99

Meestal serveer ik vruchteninfusies los in een mooi glas met een lepeltje erbij. Zo kun je na het leegdrinken alle fruitstukjes opeten. Op de rozenbottelstukjes na, want die zitten vol met keelirriterende piepkleine brandhaartjes als je de bottels in hun geheel of in twee gesneden gebruikt. Soms worden alleen de schilletjes verkocht en dan is dat geen probleem. Maar tussen de zaadjes krioelt het van de prikkelende haartjes. Je kunt ook een groene of zwarte thee een ander smaakje geven met een stukje fruit erbij. Koop niet van die builtjes smaakjesthee, maar wees creatief en werk met vers of gedroogd fruit. Je kunt bijvoorbeeld een lekkere groene of zwarte thee zetten en daarbij een schaaltje fruitstukjes serveren. De mensen kunnen dan naar eigen smaak het fruit ofwel in de theepot ofwel in hun kopje leggen. Zo krijg je een overheerlijke, eerlijke en verse smaakthee zonder chemische rommel. En je kunt nadien de vruchtenstukjes opeten! Meer en meer mensen komen tot het besef dat voeding een groot deel van hun gezondheid bepaalt. Veel additieven zijn schadelijk voor ons lichaam. Wat de industrie ons ook probeert te doen geloven, koop zo min mogelijk bewerkt voedsel. Natuurlijk claimen zij dat het om veilige toegevoegde stoffen gaat. Het is immers hun broodwinning. Moesten alle mensen stoppen met het kopen van in blik verwerkt voedsel zou de economie nogal in elkaar storten. Maar dan zouden we misschien weer beseffen dat we anders moeten leven: back to nature. Ik was op de plukboerderij in Oeselgem om frambozen te plukken. Mijn jongste zoon, Mendel, werd tien jaar en voor zijn verjaardag wou hij het liefst frambozen gaan plukken. Wat was ik blij dat net dat zijn verjaardagswens bleek te zijn! En neen, ik heb hem niet gemanipuleerd. Als ik hoor dat sommige kinderen niet zonder computer of games kunnen, dan ben ik gelukkig dat mijn kinderen nog de echte waarden in het leven kennen. Toen we aan het plukken waren, huppelde hij door de rijen en plukte gretig de dikke framboosrode vruchten. Thuis verwerkten we ze. Een deel vroren we in, een ander deel ging in de kruidendroger en de rest smulden we heerlijk op. De frambozen in de diepvries zijn voor in de winter om smoothies te maken. Ik steek er genoeg in, zodat ik een heel jaar rond kom. In de kruidendroger is het van belang dat je de vruchten los naast elkaar schikt. Geen enkele framboos mag een andere raken. Met een warme luchtstroom van 70°C moet je ze zeker 24 uur laten drogen. Dan heb je heerlijke snoepjes. Veel beter dan al de commerciële rommel vol kleur-, smaakstoffen en al dan niet echte suiker. Wist je dat je overactief gedrag van kinderen (op voorwaarde dat ze voldoende slapen en niet constant computergames spelen) soms kunt verhelpen door een voeding aan te bieden zonder kleur- en smaakstoffen en zonder toegevoegde suiker. Vervang de suiker dan wel niet door aspartaam of andere kunstmatige zoetstoffen, want die zijn nog schadelijker dan echte suiker.

100

ZELFGEPLUKT

De plukboerderij dus. Tijdens het opbergen van de gedroogde frambozen besefte ik ineens dat veel mensen altijd gehaast zijn en geen tijd hebben voor de werkelijke dingen van het leven. Ze beseffen niet hoeveel ‘werk’ er steekt in plukken en verwerken. Ze kopen alles voorverpakt en alles is altijd en overal te krijgen. Ik hou niet van shoppen in een grootwarenhuis. En zeker niet tijdens de kerst- en nieuwjaarsdagen. Het aanbod is echt overdonderend. Zo verliezen de mensen de feeling met de natuur: wanneer en wat er voorhanden is, het plezier van het zien groeien en bloeien, wachten tot iets plukrijp is… Verwondering!

101

INFUSIES VAN GROENTEN

Je kunt best met alle groenten ook een heerlijk infusie zetten. Anouk, een van mijn theediscipels, vroeg eens in de lessen van de professionele theesommelieropleiding: ‘Ann kan je van groenten ook “thee” zetten?’ ‘Natuurlijk,’ antwoordde ik, ‘dat heet dan soep.’ Ze was niet zo gelukkig met mijn antwoord, omdat ze dacht dat ik om haar idee lachte, maar in feite is het waar. Een infusie van groenten is eigenlijk een lichte groentebouillon, een soort consommé zou je kunnen zeggen, maar dan enkel van groenten. Een consommé is een heldere doorzichtige bouillon getrokken van groenten en kruiden met vlees of vis. Als je geen vlees of vis wilt gebruiken, kun je kombu meekoken en laten trekken. Kombu is een soort bruinwier dat werkt als een plantaardige natuurlijke smaakversterker. Het glutaminezuur (een aminozuur = een bouwsteen van eiwit) in kombu is verantwoordelijk voor de smaak umami, een vlees- of bouillonachtige smaak. Voor soep, bouillon en comsommé laat je de groenten geruime tijd koken tot ze zacht zijn en hun smaken hebben afgegeven aan het water. Voor een infusie laat je ze trekken in net niet kokend water. Je kunt gerust de combinaties waarmee je experimenteert voor smoothies en sappen toepassen op infusies van groenten, al dan niet met fruit en/of op smaak gebracht met een kruid. Of je kunt ook een minder lekkere kruideninfusie bijsmaken of maskeren met iets van fruit of groente. Je werkt het best met zo’n vers mogelijk materiaal. Versnipper de verse groenten, omdat je ze niet zacht kunt koken in een julienne – dat zijn superfijne reepjes van zo’n 3 à 5 centimeter lengte – of in een chiffonade – dat zijn bladgroenten of -kruiden die met een vijftal op elkaar tot een sigaar gerold worden om dan overlangs in zeer fijne reepjes gesneden te worden (= ciseleren). Je laat die kleurige slierten in heet water in een glazen theepot dansen. Laat je fantasie de vrije loop en combineer naar hartenlust wat je lekker en mooi vindt. Voeg eventueel peper, zout of ander kruiden toe om de smaken wat te accentueren of je kunt zoeten met fruit of pittiger maken met kruiden. Je kunt de groenten ook per persoon in een glas serveren met een prikker zodat ze achteraf kunnen worden opgegeten. Ik noem hier slechts een paar groenten die ik vaak gebruik in een heerlijk groente-infusie:  Prei in dunne reepjes gesneden;  Rode biet in schijfjes of dobbelsteentjes of in dunne frietjes bijvoorbeeld met appel‘frietjes’ en rozijntjes;  Wortelreepjes of schijfjes;

102

ZELFGEPLUKT

 Tomatenschijfjes met flinterdunne reepjes selder of enkele gesnipperde maggieblaadjes (= lavas of wilde selder) die heel sterk doorsmaakt – wees dus zuinig;  Roomse of gewone kervel, venkelgroen, korianderblaadjes…;  Rode, witte en groene koolsnippers;  Bieslook en pijpajuin in ringetjes;  Allerlei boontjes in schuine stukjes gesneden;  Selder in fijne ‘brugjes’, zo noemt mijn jongste zoon Mendel ze. (Het is een hele toverwedstrijd om hem groenten te laten eten. Leuke namen kunnen hem soms overtuigen om groenten en fruit te eten zoals ‘brugjes’soep. Ook is hij fervent ninjafan en in een ninjafilm toonden ze eens dat jonge Japanse ninja’s noedelsoep met veel groentjes eten. Sindsdien is mijn opzet helemaal geslaagd. Ik kook vaak noedelsoep met groentjes en presenteer die plechtig onder de naam ‘ninjasoep’, om ninja te worden. En het werkt!) Dat alles kun je afwerken met eetbare bloempjes, fruitstukjes, kruidentoefjes, een blaadje laurier, een takje rozemarijn, tijm of absint… Het leuke van die infusies is dat je de groentestukjes achteraf met een prikker kunt opeten. Daarom serveer ik ze meestal in een groot glas met een roerstokje en een prikker of vork. Zie het als een uitdaging om alvorens je groenten verwerkt er een paar stukjes van af te snijden, die in een groot warmtebestendig glas te brengen en er net niet kokend mineraalarm water op te gieten. Proef en ontdek hoe lekker groenteninfusies zijn. Proef ze eerst apart. Eens afzonderlijk geproefd, kun je experimenteren met samenstellingen. Zoek het niet te ver. Eenvoud is de kunst.

103

ENKELE VOORBEELDEN VAN COURANTE EN GEMAKKELIJK TE KWEKEN GROENTEN:

Echte kervel (Anthriscus cerefolium) Roomse kervel (Myrrhis odorata)

Ooit krachtvoer voor paarden die Griekse strijdwagens trokken, nu lekker vitamine- en mineraalrijk kruid dat veel schotels kleurig afwerkt. Naast de krulpeterselie die we het meest kennen, is er ook nog bladpeterselie (Petroselium crispum var. neapolitanum) die zachter en fijner is van smaak. Daarnaast heb je ook nog de wortelpeterselie (Petroselium crispum var. tuberosum) met een witte penwortel, heel fijn van smaak. In het boek Het verhaal van Pieter Konijn van Beatrix Potter beschrijft ze peterselie als een heilzaam kruid ter stimulering van de spijsvertering. Als Pieter Konijn in de tuin van boer Verhoef zich tegoed doet aan de groentjes schrijft ze: ‘Eerst at hij wat sla. Toen wat van de snijboontjes. Daarna begon hij aan de Engelse radijzen… Totdat hij opeens misselijk werd en gauw op zoek ging naar wat peterselie.’

Beide kervelsoorten lijken op elkaar en zijn beiden een culinaire lekkernij met specifieke smaak. Pluk nooit in het wild, omdat de zeer giftige en dodelijke gevlekte scheerling (Conium maculatum) en de dolle kervel (Chaerophyllum temulum) er heel goed op lijken en voor leken moeilijk te onderscheiden zijn. Koop dus enkel in een betrouwbare zaak. Wordt vooral voor culinaire doeleinden gebruikt, maar een blaadje of zaadje in een infusie kan het geheel een speciale touch geven.



LAVAS /LEVISTICUM

OFFICINALE /

Wordt ook wel ‘wilde selder’ genoemd omwille van de sterke seldergeur en -smaak. Doordat zijn aroma doet denken aan de bouillonblokjes van Maggi, wordt hij ook soms ‘maggikruid’ genoemd, alhoewel die blokjes of bouillonpasta aanvankelijk geen lavas bevatten. Wordt vaak als smaakversterker gebruikt in gerechten. We gebruiken de stengels, de bladeren en de wortel. Ik gebruik gemalen gedroogde wortel als zoutvervanger. Wees karig omwille van de sterke smaak.

_ _ _ __

W ERKING :

Urineafdrijvend bij nier- en blaasproblemen, maar ook goed bij gewrichtsontstekingen. Bloedzuiverend met gunstig effect op alle huiduitslagproblemen. Spijsverteringsbevorderend en darmgas­ drijvend. Aansterkend. Afrodisiacum.

104

ZELFGEPLUKT

PETERSELIE /PETROSELIUM CRISPUM/

_ _ __ _ __

W ERKING :

Vochtafdrijvend en urinezuurafdrijvend. Aangewezen bij oedeem, reuma, artritis en jicht. Indianen gebruiken peterselie om de urineblaas te verstevigen. Bevat veel vitamine K. Kalmerend voor de darmen en vermindert winderigheid. Eetlustbevorderend en spijsverteringsbevorderend. Bloeddrukverlagend. Stimulerend effect op de baarmoeder en menstruatiebevorderend.



POSTELEIN /PORTULACA OLERACEA/

Een vergeten groente die haar plaats in de keuken en medicijnwereld terugvindt. Rijk aan mineralen

ru co la

KERVEL

po st el ei n

__

en vitaminen wordt postelein net als peterselie als krachtvoer bestempeld.

_ _

W ERKING :

Ontsmettend en vochtafdrijvend. Aangewezen bij urineweginfecties. Maagversterkend en maagzuurremmend.

PREI /ALLIUM

PORRUM /

Komt van de Liliaceae, de lelieachtigen. Daarbij horen ook bieslook, daslook, ui, sjalot en knoflook, maar ook de zwaar giftige soorten zoals meiklokje, herfststijloos, eenbes en hyacint. Dus wees voorzichtig met wat je plukt.

__ _ _

W ERKING :

Bevat veel mineralen en vitaminen. Het kookwater en infusie van prei werkt sterk urineafdrijvend. Neutraliseert urinezuren, dus uitstekend bij jicht en reuma Antiseptisch en ontstekingsremmend: je kunt een gekneusd blad bij keelpijn op je keel leggen.

_ _

RUCOLA

eenjarige rucola – zwaardherik (Eruca vesicaria) doorlevende rucola – grote zandkool (Diplotaxis tenuifolia) Bekende maar dure sla. De Romeinen gebruikten het reeds als sla omwille van de notenachtige smaak. Ikzelf heb de grote zandkool in mijn tuin staan. Ik nam eens een klein plantje mee uit de duinen, want daar groeit het weelderig. Sindsdien heb ik ieder jaar opnieuw heerlijke rucola in mijn tuin. Je hoeft er niet naar om te kijken. Alleen nu en dan eens een volledig plantje uittrekken om overwoekering te voorkomen. We gebruiken de verse blaadjes en de lichtgele bloempjes. De blaadjes kun je in een plastic zak één week in de koelkast bewaren, maar dat is niet nodig, want je hebt in de tuin steeds verse! Gebruik slechts één blaadje om een kruideninfusie bij te smaken met een pittig, mosterdachtig aroma.

105

Afkomstig uit de lookfamilie (Alliaceae) net als ui, prei, das-, bies- en knoflook, . Terwijl de ui uit één bol bestaat, bestaat de sjalot uit meerdere scheuten. Je vindt ze in verschillende vormen van rond en langwerpig en in diverse kleuren van bruin, paars tot wit. Meestal zijn ze fijner en zoeter van smaak dan uiten.

__ _

W ERKING :

Bevat veel antioxidanten. Antibacterieel, antiviraal, antischimmel en ontstekingremmend. Bevat veel mineralen onder andere ijzer, aangewezen bij mensen met bloedarmoede. Maar ook calcium, mangaan en fosfor nodig voor de botten. Bevat veel vitamines onder andere vitamine A, goed voor de ogen. Bloedzuiverend en dus goed voor de huid, ook mede door zijn zwavelverbindingen zorgt hij voor een elastische en soepele huid.

_ _

SELDER /APIUM

ZELFGEPLUKT

_



_ __ _ _



W ERKING :

Ontsmettend. Helpt echt bij alle ontstekingen! Rauwe uienrokken kun je rond de vingers binden bij ontstoken nagels en vingertopontsteking en tenen. Fijngesnipperd in een zakdoek als kompres bij verkoudheid, hoofd-, oor- en keelpijn en bijensteken. Urinezuurneutraliserend, dus zeer goed bij reuma en jicht. Bloedsuikerspiegelverlagend. Cholesterolverlagend. Hoestdempend. Uienhaarwater (fijngesnipperde ui in ½ water ½ azijn) goed in masseren in de hoofdhuid helpt bij roos en haaruitval. Bij futloos haar kan je ook de hoofdhuid inwrijven met rauwe ui en afgedekt een halfuur laten intrekken… en ook om op te drinken natuurlijk!

W ERKING :

Urineafdrijvend bij nier- en blaasproblemen, maar ook goed bij gewrichtsontstekingen. Stimuleert de borstvoeding. Bloedzuiverend met gunstig effect op huiduitslagproblemen. Spijsverteringsbevorderend en darmgasafdrijvend. Aansterkend.

_ __ __

GRAVEOLENS /

De Egyptenaren, de Grieken en de Romeinen gebruikten reeds selder als geneesmiddel. Volgens hen kon het negatieve gedachten en kiespijn verhelpen. Je kunt de hele plant maar ook de zaden gebruiken. Naast groene selder heb je bleekselder. Die wordt aangeaard of met papier bekleed zodat de stengels bleek blijven. Er bestaat ook nog een knolversie: knolselder. Wist je dat je de bladeren en de stengels van knolselder ook kunt gebruiken? Veel mensen gooien die jammer genoeg weg, terwijl ze dezelfde eigenschappen, maar een sterkere smaak hebben dan gewone snijselder. Er bestaat ook nog een ‘wilde selder’ (zie lavas).

106

lekkerder van smaak. Als je een ui rauw proeft, proef je meteen het verschil. Wist je dat mensen met een slechte spijsvertering en huidziektes best rauwe ui gebruiken? Smaakt sterk door in een infusie, maar heeft tal van positieve krachten.

De gedroogde zaden hebben een geconcentreerde seldersmaak en zijn ideaal om te vermalen en vermengen met zout, het eenvoudige recept van selderijzout. Of je kunt de gemalen zaden gebruiken ter vervanging van zout. Culinair zijn naast de stengels en de bladeren, de verse zaden ook heerlijk om mee te werken.

_ _

VENKEL Venkelzaden (Foeniculum vulgare of Foeniculum officinale) Venkelknol (Foeniculum azorium var. dulce)

UI /ALLIUM

CEPA /

Is een ondergewaardeerde, zeer geneeskrachtige groente. Zorg voor een goeie biokwaliteit, want die uien zijn veel rijker aan inhoudsstoffen en veel

ve nk el

ASCALONICUM /

ui

SJALOT /ALLIUM

Naast de zoete venkelzaden die mooi groen zijn heb je ook nog de wilde venkel, donkergrijs, zeer pittig en nog veel meer naar anijs smakend. Als je een venkelinfusie zet en je hebt de plant in je tuin staan, dan kun je plukjes van de precies geveerde ‘bladeren’ als versiering gebruiken. Je kunt zowel

de zaden gebruiken van de ene soort of de knolvormige bladvoet van de andere soort. Bij de zaden plet of mix je best die eventjes voor gebruik. W ERKING : Vanwege het anetholgehalte is venkel beter dan anijs, maar koriander dat geen anethol bevat, is het meest aangewezen bij baby’s, kinderen en gevoelige personen. Vermindert winderigheid. Past perfect in een zeer oude en bekende mengeling met koriander, karwij, kardemom en anijs. Eetlustopwekkend en stimuleert de spijsvertering. Slijmoplossend en -losmakend vooral van de luchtwegen. Vermindert de kramp. Goed bij hoest en verkoudheid. Stimuleert de borstvoeding. Vermindert cellulitis.

_ _ _ __

107

INFUSIES VAN VERSE KRUIDEN

Vooral in het voorjaar, maar ook in de zomer, herfst en zelfs in de winter is het heerlijk om verse kruiden te oogsten. Je kunt in potten op het terras of in volle grond vlak bij het terras kruiden kweken. Kruiden kweken is uiterst eenvoudig en ze vergen weinig onderhoud. Het enige nadeel is dat ze graag verschijnen daar waar jij ze niet wilt hebben. Dan moet je van je hart een steen maken en die piepjonge plantjes bij de wortel uittrekken. Anders krijg je een tuin kriskras overwoekerd door een bont kruidentapijt. Er bestaan heel wat boeken die je wegwijs maken in het aanleggen en onderhouden van een kruidentuin. Maar vooraleer je daaraan begint, raad ik aan om eens met volle aandacht door je tuin te wandelen en te kijken wat er al groeit. Veel mensen zien kruiden aan voor onkruid en spuiten met selectieve onkruidverdelger jammer genoeg alles wat geen gras is plat. Dat is zonde, want vaak groeien er voedzame en heilzame planten tussen al dat moois. Zo heb je bijvoorbeeld de brandnetel. Hoewel door sommige mensen als een pest aanzien, is die plant een prachtig voorjaarskruid dat ons lichaam zuivert na de winter. Tijdens de barre wintermaanden laten we ons gauw verleiden tot vettigere maaltijden. Dat hebben we ook nodig om ons te beschutten tegen de kou. Maar eens de lentezon komt piepen, willen vooral de dames die wintervetjes weer weg. Daarvoor moet je je voeding aanpassen. Kruiden zoals brandnetel- en paardenbloembladen werken schitterend ondersteunend bij de lenteschoonmaak. Eigenlijk is het eenvoudig. Kijk om je heen wat de natuur jou biedt. Dat verschilt van seizoen tot seizoen. De natuur biedt ingrediënten voor ons voedsel en ondersteunt onze gezondheid op het moment dat we dat nodig hebben. Voorbeeld: in de herfst en in de winter groeien de koolsoorten barstensvol vitamine C. We hebben die antiverkoudheidsvitamine juist dan nodig om onze immuniteit te verhogen en om ons te beschermen tegen de komende vrieskou. Zo ook de lente. Al de frisse lentegroentjes en het jonge fruit zijn de perfecte ingrediënten om ons lichaam te reinigen en weer fit te worden na een lome winterrust. Natuurlijk ondersteunend geholpen door de voorjaarskruiden.

DE THEE- EN KRUIDENBAR

De theebar, al dan niet mobiel, is een bar van kruiden en thee. Voor de echte thee – witte, groene, oolong en zwarte – kun je er niet onderuit om gedroogde blaadjes te gebruiken. Die kan je in mooie blikken of lichtbeschermende bokalen presenteren. Ik steek die in mooie glazen bokalen, zodat de mensen de thee kunnen zien. Dat is enkel voor het uitzicht, want langdurige blootstelling aan het licht maakt de thee kapot. Na afloop zitten ze weer veilig opgeborgen in een lichtdichte

108

ZELFGEPLUKT

109

doos. Andere kruiden kun je vers in een pot op de bar zetten. Je kunt met kruid van de dag werken of met een aantal kruiden van het seizoen. Ik was onlangs op een feest van ‘vrienden van de smaak’. In openlucht tussen de bomen en/of moestuin worden aan een lange tafel seizoensgebonden gerechten geserveerd, bereid met lokale en ambachtelijke producten. Ditmaal was het bij mijn vrienden Bart en Nele Van Parijs van de plukboerderij Pur Fruit in Oeselgem. Een Nederlandse man had een mobiele theebar gemaakt. Tussen de fruitbomen kon je als aperitief een kruidendrankje kiezen. Een grote ketel met water stond centraal. In thermosflessen had hij reeds getrokken groene thee staan. In een mooi glas werd de thee uitgeschonken en dan kon je uit een aantal leuke en lekkere verse kruiden kiezen om je groene thee op smaak te brengen. Zo was zijn juli-aanbod: aardbeienmunt, citroenverveine, ananassalie, anijsdragon en stevia. Ook tijdens het diner kon je naast wijn een kruidendrank drinken. Op tafel stonden leuke waterkaraffen met stukjes fruit en kruiden erin. Weet wel dat je mineraalarm water moet gebruiken. Als je leidingwater gebruikt, ruik en proef je de chloor en gaat het aroma van de kruiden helemaal verloren. Ook moeten de kruiden lang voordien trekken. Twaalf uur is echt het minimum. Korter oogt alleen mooi, maar geeft geen extra smaak of waarde aan het water. Het laten trekken gebeurt best in de koelkast om ontwikkeling van bacteriën af te remmen. Net voor de gasten aan tafel gaan, zet je de karaffen op tafel. Zo kan het water ietsje opwarmen om niet ijsgekoeld gedronken te worden. IJskoude dranken, ook gezonde, zijn niet goed voor je lichaam en de spijsvertering. In een restaurant kun je ook diverse verse kruiden op een rolwagentje, op een grote plateau of in een leuke bak plaatsen en die naar de tafel van de gast brengen zodat je ter plaatse de kruiden die de gast wenst, plukt en in een theepot doet. Giet daar net niet kokend mineraalarm water op en klaar is kees. Eventjes laten trekken en overheerlijk te genieten. Wees wel karig, want te sterk is niet lekker. Ikzelf vind hoe subtieler hoe boeiender. Eén van mijn eerste theeleerlingen die dit idee in uitvoering bracht is Raymundes Schaak, chef de rang in het Restaurant Gastronomique Bord’Eau, Hotel de l’Europe te Amsterdam.

110

ZELFGEPLUKT

INFUSIES VAN KRUIDEN UIT EIGEN TUIN EN TERRASPOTTEN

Je kunt heel wat planten kweken in je eigen tuin. Ze vragen weinig tot geen onderhoud. Andere komen vanzelf hun kop op steken. Er is een eeuwenoud gezegde dat vertelt dat alle eetbare kruiden die spontaan in de tuin groeien goed zijn. Let wel eetbare kruiden… want sommige kun je maar één keer eten! Af en toe moet je het teveel aan jonge spruitjes uittrekken, want sommige planten die zich goed voelen in de tuin durven letterlijk hun grenzen te overschrijden. Maar het is een plezier om de groei en bloei van je eigen kweek te bewonderen. Je zult er versteld van staan hoe gemakkelijk het gaat en hoe je ervan kunt genieten. Ik verzeker je gegarandeerd succes als je mensen op bezoek hebt. Je zet een glazen theepot klaar en terwijl het water opwarmt, stap je de tuin in of je balkon op en je knipt enkele kruiden – liefst met een ongeveer zelfde werking – stopt die in de theepot en overgiet ze met net niet kokend water. De mensen zullen je geboeid volgen en je hebt direct een boeiend gespreksonderwerp. Je moest eens weten hoeveel mensen er bij mij aangenaam verrast aan tafel zaten bij dat eenvoudige en natuurlijke ritueel! De gesprekken die volgen zijn meestal openbarend tot diepgaand. Net alsof planten harten openen en mensen dichter bij elkaar brengen.

111

bo sa ar db ei

anders gaat het dood voor het zijn lekkere vruchten heeft kunnen dragen. Na het drinken van een infusie van de bladeren en/of de wortel van de bosaardbei kan de stoelgang rood en de urine roze kleuren. Ook de vruchten zijn voedzaam en versterkend. Ze zijn een ideale vervanging van het geijkte suikerklontje of honinglepeltje voor de zoetebekken.

_ _ _

VESCA /

Niet alleen de aardbeien zijn berelekker, maar ook de bladeren zijn te gebruiken in salades of in infusies. Reeds vroeg in de geschiedenis vinden we de bosaardbei terug. Sommigen beweren hun hoge leeftijd te hebben bereikt door van de heerlijke vrucht te hebben gegeten. Zelfs de beroemde botanicus Linnaeus beweerde zijn jicht hiermee te verhelpen. De vruchten zelf zijn lekker, maar de medicinale eigenschappen zitten het meest in de wortelstok en de bladeren. Let wel dat je niet van conventionele teelten of bij de gewone aardbeienboer bladeren koopt, want die zijn vele malen bespoten met rommel. Die rommel wordt dan weer opgezogen door de wortels en komt zo in de vruchten en bladeren terecht. Niet echt gezond om te gebruiken. De bladeren met de typische lichtere grijsgroene onderkant oogst je best in het voorjaar voor de bloei. Pluk niet alle bladeren van één plantje,

112

ZELFGEPLUKT

Vruchten: verdrijven vermoeidheid, werken versterkend en stimuleren de immuniteit. Bladeren en wortel: bloedzuiverend met gunstig effect op huidproblemen. Bladeren en wortel: vochtafdrijvend en ondersteunend bij lever-, gal- en nierstoornissen en bij reuma en jicht.

AARDROOK /FUMARIA

OFFICINALIS /

Zie duivekervel.

ab sin t

AARDBEIBLAD VAN DE BOSAARDBEI /FRAGARIA

W ERKING :

bitterzoete blaadjes. De plant werd reeds rijkelijk gebruikt door de Egyptenaren, de Kelten en de Arabieren. De smaak is extreem bitter en stond in de Bijbel symbool voor gif. Bijvoorbeeld in Spreuken 5: 3-4: ‘De lippen van een vreemde vrouw druipen van honing en haar verhemelte is gladder dan olie, 4 maar haar einde is zo bitter als alsem, zo scherp als een tweesnijdend zwaard.’ We kennen absint van het schilderij van Manet L’Absinthe en ook Van Gogh schilderde de likeurfles. Er wordt gezegd dat Van Gogh er gek van werd, maar dat is helemaal niet waar. Ze vergeten te vertellen dat Van Gogh veel alcohol dronk. Nu moet je weten dat alcohol de lever aantast, terwijl absint een sterk leverreinigende functie heeft. Als je die twee samenvoegt, is dat om miserie vragen. Het alcoholische distillaat van absint werd lang verboden. Drink gerust een kopje absintinfusie als je een copieuze, vettige maaltijd achter de rug hebt. Maar wees subtiel. Absint is zeer bitter en, zoals je weet, ‘bitter in de mond maakt het hart (in dit geval ook de lever) gezond!’ Verwar niet met het in de handel zijnde likeur Absint. Want hiervoor wordt geen absint gebruikt, maar génépi (Artimisia glacialis), een plantje dat in de Alpen groeit. Voor de opvolgers van absint: Pastis, Pernod en Ricard worden steranijs en anijszaad gebruikt, soms met toevoeging van koriander, kamille, citroenkruid en/of zoethout. Sambuca, Ouzo, Raki en Arak zijn op dezelfde kruiden gestoeld. Van de klassieke absintalsem uit de tuin plukken we de blaadjes en bloeiende toppen.

_ __



ABSINT /ARTEMISIA

ABSYNTHUM /

Wordt ook vaak gewoon alsem genoemd. Het is een doorlevende plant met gevederde, grijsgroene

W ERKING :

Eetlustopwekkend en spijsverteringsbevorderend, galafdrijvend, leverreinigend, krampstillend en darmgasafdrijvend. Opwekkend en zenuwsterkend. Ontstekingsremmend, vooral op het darm-

_ _

stelsel, aangewezen bij de ziekte van Crohn. Ontsmettend en wormafdrijvend (maar niet voor kinderen gebruiken). Bij pijnlijke, uitblijvende en onregelmatige maandstonden en menstruatieproblemen past absint perfect samen met herderstasje, vrouwenmantel, frambozenblad en heermoes.

ag rim on ie

WELKE KRUIDEN VOOR INFUSIES, DIE NIET VEEL ONDERHOUD VRAGEN, KUN JE PLANTEN OF GROEIEN SPONTAAN IN JE TUIN OF ERGENS IN HET WILD? EN WAT IS HUN HOOFDWERKING?

AGRIMONIE /AGRIMONIA

EUPATORIA /

Een eenzaam groeiend plantje met fel gele bloempjes. De plant werd lang verward met ijzerhard/ kruid (maar die heeft licht lilakleurige bloempjes) dat ook in het wild in onze velden voorkomen. Jammer dat deze plant onbekend is, want hij heeft waardevolle eigenschappen. We oogsten de bloeiende toppen en de bladeren. Omdat de bloempjes zeer zacht naar abrikozen geuren, kun je verse bloeiende toppen aan een infusie toevoegen omwille van dat subtiele aroma.

_

W ERKING :

Matig ontstekingsremmend bij verkoudheden, perfect ook als gorgelwater.

113

_ _

Matig stimulerend op de spijsvertering en bij galvorming. Mild samentrekkend, aangewezen bij buikloop. Toch is tormentil (Potentilla erecta) hiervoor het meest aangewezen. Vermaal de gedroogde wortel tot stoffijn poeder. Dagelijks driemaal een klein mespuntje tot de buikloop verdwenen is. Hoeft maar één, twee, maximaal drie dagen. Het grote voordeel van tormentil is dat het naast het stoppen van de buikloop ook de darmen ontsmet. Matig vochtafdrijvend, dus goed voor nieren en blaas.

_

_

_

W ERKING :

Verhoogt de weerstand van aderwanden en de kleine haarvaatjes bij stoornissen van de veneuze bloedsomloop en verbetert de aderlijke terugvloei. Zeer effectief bij spataderen, aambeien, aderwandontsteking, vochtophoping in de onderbenen en enkels, vermoeide en onrustige benen of restless legs. De infusie kan ook in een sprayflesje op de benen worden gespoten als verfrissende lotion. Niet afdrogen, maar laten indringen. Akkerhoningklaver past goed samen met rolklaver, maagdenpalm, toverhazelaar, paardenkastanje, muisdoorn en ginkgo. Bij aambeien kan een infusie van speenkruid, dat je enkel als zitbadje gebruikt, aanvullend ondersteunend werken (zie speenkruid). Mild krampstillend en darmgasafdrijvend.

Bevat inuline, een gezonde suiker‘vervanger’ net zoals in schorseneren, in de wortel van klis, paardenbloem, cichorei en artisjok en in de knollen van aardperen (topinamboer), bloedsuikerspiegelverlagend, dus goed voor suikerpatiënten en als prebioticum goed voor een goede darmflora, een betere stoelgang (zowel bij verstopping als bij buikloop) en voor mensen met prikkelbare darm syndroom (pds). Slijmoplossend, maakt taaie slijmen in mond en keel los. Ontsmettend en antibiotisch op de luchtwegen. Hoestdempend bij hardnekkige hoest. Bevordert de eetlust en de spijsvertering en is algemeen versterkend. Maagversterkend, leverbeschermend, darmgasafdrijvend en galafdrijvend.

_ __ _ _

_

ak ke rh on in gk lav er

W ERKING :

ALFALFA OF LUZERN

ala nt

/MEDICAG O

AKKERHONINGKLAVER

ALANT /INULA

In het wild en op onvruchtbare steenachtige gronden groeiende ranke en slanke plant met gele, naar honing geurende bloemen. Het hele bovengrondse kruid wordt gebruikt.

Mooie, grote plant met mooie gele bloemen die je in haast alle klooster- en kasteeltuinen aantreft als sierplant. Oude en grote kruidenmeesters liepen hoog op met de heilzame werking van de plant. We oogsten in de herfst de wortel.

/MELILOTUS

114

OFFICINALIS /

ZELFGEPLUKT

HELENIUM /

SATIVA /

De naam komt van het Arabisch Al Fal Fa en betekent ‘vader van alle voedsel’. Het heeft die naam omwille van zijn versterkende en herstellende eigenschappen. Al eeuwen wordt de plant aan paarden gegeven als krachtvoer. Niet voor niets zijn de Arabische paarden de prijsbeesten over heel de wereld. Toen de Arabieren zagen dat dit kruid hun dieren sterk en vlug maakte, begonnen ze het zelf als voedsel te gebruiken. Ook in de ayurveda worden de jonge blaadjes gebruikt bij spijsverteringsproblemen en oedeem. Ook voor de Amerikaanse Indianen was alfalfa basisvoedsel ter bereiding van brood en pap. Het is een zeer rijke bron van direct opneembare voedingsstoffen. We gebruiken de kiemen of de gehele bovengrondse plant.

_ __ __ __



W ERKING :

Algemeen versterkend bij geestelijke en fysieke vermoeidheid, uitputting, zwakte, tijdens en na ziekte, burn-out… Bevordert de eetlust. Stimuleert het immuunstelsel Bevat heel veel vitaminen en mineralen. Vochtafdrijvend. Cholesterolverlagend. Bloedsuikerspiegelverlagend, aangewezen bij suikerpatiënten.

ANIJSZAAD /PIMPINELLA

ANISUM /

Dit is een eenjarige plant met witte kleine bloemetjes in schermen. De zaden worden geoogst in juli en augustus. Wordt in de keuken ter bevordering van de spijsvertering in brood, gebak, stoofpotjes en andere schotels gebruikt. Zeker in drankjes die digestief werken, denk maar aan Anisette, Pastis, Pernod, Sambuca, Ouzo en Raki.



W ERKING :

Vanwege het hoge anetholgehalte is venkel of nog beter koriander (bevat geen anethol) aangewezen bij baby’s, kinderen en gevoelige personen. Vermindert winderigheid, darm- en maagkrampen en opgeblazen gevoel. Past perfect in een zeer oud bekende mengeling met koriander, karwij, kardemom en venkel. Verdrijft slechtruikende adem Stimuleert de spijsvertering en is eetlustopwekkend. Maakt slijmen van de luchtwegen los, hoestremmend en verlicht verkoudheid. Stimuleert de borstvoeding, vochtafdrijving en de menstruatie.

_ __ _ _

115

Afrodisiacum bij potentieproblemen.

ARTISJOK /CYNARA

SCOLYMUS /

Zeer mooie plant met opvallende paarse bloemen. Aanvankelijk werd kardoen (Cynara cardunculus), een eetbare distelsoort, door de Romeinen en Grieken als groente gekweekt. De artisjok ontstond veel later door het veredelen van de kardoen. Vooral in de Franse keuken worden de ongeopende bloemknoppen geserveerd als ware lekkernij. In room, weinig gekruid met peper en zout, doop je een voor een de onderkant van de schutbladeren en rits je met je tanden het zachte vruchtvlees af. Als alle schutbladeren geplukt zijn, verwijder je het ‘hooi’ van de bloembodem. Snij de bloembodem in stukjes en doop die in de opgemaakte room. Heerlijk! Voor de infusie gebruiken we enkel de bladeren, want enkel daarin zitten de gal- en leverstimulerende stoffen. Het eten van de artisjokbloemen wordt verkeerdelijk aangehaald bij lever en galproblemen.

_ _ _

W ERKING :

Stimulerende werking op gal: galvormend en galafdrijvend. Stimulerende werking op lever: leverbeschermend, ontgiftend en helpt bij leververvetting. Door gal- en leverstimulerende eigenschap goed samen te gebruiken met citroenschil, olijfbladeren, mariadistelzaad en boldo (zie infusies van specerijen en uitheemse planten). Betere vetvertering en cholesterolverlagend. Bevordert spijsvertering en is eetlustopwekkend. Bloedsuikerspiegelverlagend, dus goed voor suikerpatiënten. Afrodisiacum.

__ _ _ 116

ZELFGEPLUKT

__

BASILICUM zoete basilicum (Ocimum basilicum) de oosterse basilicium, Tulsi of holy basil (Ocimum tenuiflorum)

Onze basilicum: De naam komt van het Griekse Basilicon wat ‘koninklijk’ betekent. Dit koninklijke mediterrane plantje is moeilijk te kweken bij ons, want basilicum houdt van warmte. Wordt veel gebruikt in gerechten in Italië en Zuid-Frankrijk. Je kunt basilicumblaadjes invriezen, drogen of in olie bewaren: strooi eventueel wat zout tussen de laagjes met blaadjes en overgiet met olijfolie. Je kunt ook perfect zonder zout werken. Zorg dat de blaadjes niet boven de olie uitkomen, want anders krijg je schimmel. Vers smaken ze het best, ook in een infusie. Ik verwerk het gedroogde kruid voor melanges, maar gebruik het ook vers op de moment dat ik verse in huis heb.

_ _ _ _ __ _ __

W ERKING :

Spijsverteringsverzachtend bij krampen in maag en darmen, opgeblazen gevoel en winderigheid. Braakstillend. Eetlustopwekkend, spijsverteringsbevorderend en maagversterkend. Galafdrijvend en stimuleert de werking van lever Helpt tegen migraine. Verstrekt de zenuwen en verlicht hoofdpijn en misselijkheid, ook bij reisziekte en flauwte. Licht kalmerend, zonder dat je er slaperig van wordt. Ontspannend in het badwater. Opbeurend bij depressieve neigingen, overwerkt zijn en angsten.

Tulsi: Deze basilicumsoort is te vinden en wordt gekweekt in Azië. In oude Indiaase ayurvedische geschriften staat hij beschreven als hét ‘levenselixir’ voor een lang leven en in hindoeïstische dodenceremonies wordt het als heilig kruid gebruikt. Vaak ook te vinden in cosmetica door de antibacteriële eigenschap, maar ook gemengd onder graan door de insectenwerende eigenschap. Daarom wordt de gedroogde plant ook als wierook verbrand om ruimtes te reinigen en insecten te verjagen. In India behandelen ze malaria met tulsi. In de Thaise keuken wordt er een variëteit van de zoete basilicum gebruikt. Meestal worden verse blaadjes gekauwd of als infusie bereid, apart of in melanges met ondersteunende planten. Wij gebruiken de gedroogde blaadjes liefst van biologische teelt. De plant is bekend als een omgevingsreiniger en wordt vaak in vervuilde omgevingen als reinigende plant gebruikt. Daarom koop ik enkel biologisch gekweekte tulsi.

__ _ __

W ERKING :

Bloedsuikerspiegelverlagend. Bloedzuiverend, met gunstig effect op huidziektes zoals eczeem.. Cholesterolverlagend en ondersteunend bij hart- en vaatziektes. Bevat antioxidantia, aangewezen bij kanker. Ontsmettend en slijmoplossend bij mondontstekingen, slechtruikende adem, aften, verkoudheid, bronchitis, astma, griep en hoest maar ook bij maag- en darmproblemen. In ayurvedische recepten vind je vaak tulsi in hoestsiropen en kauwen op blaadjes verhelpt verkoudheid en griep. Pijnstillend bij keelpijn. Verlicht hoofdpijn en misselijkheid.

__

__ _ _

Koortswerend, samen met kardemom. Kalmerend, vooral in stresssituaties. Zenuwversterkend en opbeurend bij depressieve neigingen en angsten. Hersentonicum: verbetert het geheugen.

be rg am ot

_

_ _

BERGAMOT Doorlevende en meeste gebruikte bergamot (Monarda dydima) met vuurrode bloemen Wilde doorlevende bergamot (Monarda fistulosa) met roze tot paarse bloemen

In de Monarda-familie vind je diverse prachtige planten met roze, rode of paarse zelfs eentje met gele bloemen afhankelijk van de soort. In 1773 tijdens de Boston teaparty (zie De stille kracht van thee) gooiden de Amerikanen de thee van de Britse Oost-Indische Compagnie in de haven en werd de bergamotthee van de Oswego-Indianen populair. De bladeren van de bergamotplant geuren en smaken zoals de etherische olie gewonnen uit de bergamot citrusvrucht, die gebruikt wordt om earl grey te maken. Verwarrend niet? De etherische

117

__ __

_ __ _

draagt prachtige diepblauwe tot paarse stervormige bloempjes die je als versiering op allerlei schotels of in infusies kunt gebruiken. Je kunt de bloempjes ook invriezen in ijsblokjes. Heel sierlijk. We gebruiken geen bladeren noch bloeiende toppen omdat die de levertoxische stof pyrrolizidine bevatten. De bloempjes zijn volkomen veilig. Om ze te plukken, trek je gewoon aan de zwarte meeldraden en het bloempje komt mooi los van de groene stekelige kelkbladeren.



Eetluststimulerend en spijsverteringsbevorderend. Betere doorbloeding. Mild bloeddrukverlagend. Slijmoplossend en zwellingverminderend: de infusie kan worden gebruikt als gorgelmiddel dat je ook nog eens mag opdrinken of je kunt knabbelen op het verse blad. Bloedsuikerspiegelverlagend. Bevat veel vitamine C. Zuivert het lichaam, ideaal als lentekuur.

__ _

W ERKING :

be r na gie

Darmgasafdrijvend. Ontsmettend, verlicht verkoudheid en keelpijn. Werkt koortsdalend. Spijsverteringsbevorderend en verhelpt braakneigingen en maagpijn.

bie slo ok

BONENKRUID EENJARIG

BIESLOOK /ALLIUM

BERNAGIE OF KOMKOMMERKRUID /BORRAG O

OFFICINALIS /

Dit is een plant die wel 50 centimeter hoog kan groeien en zichzelf zeer gemakkelijk uitzaait. Hij

118

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

SCHOENOPRASUM /

Winterhard doorlevend tuinkruid. Kan vers in heel wat slaatjes als frisse, zachte uientoets worden aangewend. Je kunt zowel de ‘bladeren’ als de bloemen gebruiken. De bloemen kun je uiteen plukken. Dan heb je mooie paarse ‘sterretjes’. Komt van de Liliaceae, de lelieachtigen. Daarbij horen ook prei, daslook, ui, sjalot en knoflook, maar ook de zwaar giftige soorten zoals meiklokje, herfststijloos, eenbes en hyacint. Dus wees voorzichtig met wat je plukt.

/SATUREJA

HORTENSIS /

BERGBONENKRUID DOORLEVEND /SATUREJA

MONTANA /

We gebruiken de bloemen, de jonge blaadjes en de bloeiende toppen. Wordt vaak gebruikt bij bonen en andere groenten die darmgasopwekkend zijn, zoals spruitjes, kolen, schorseneren… om flatulentie te dempen. Bonenkruid zou een typisch mannenkruid zijn met prikkelende eigenschappen. Daarom vond je in de middeleeuwen bij de monniken geen bonenkruid.

_ __ __

W ERKING :

Darmgasafdrijvend, krampstillend en ontsmettend voor maag en darmen, ideaal bij oprispingen en opgeblazen gevoel. Spijsverteringsbevorderend en maagversterkend. Sterk ontsmettend bij de luchtwegaandoeningen en bij urineweginfecties. Seksueel prikkelend voor mannen. Kan ook als gorgelwater worden gebruikt.

br ah mi

olie van de bergamot citrusvrucht is voor de earl grey, terwijl de bergamot‘thee’ van de bladeren en/ of bloemen van de Monarda-plant komt. Besef wel dat de meeste earl grey chemisch geparfumeerd is, met een namaakgeur en smaak van de citrus. Lees de verpakking goed om zeker te zijn. Er moet wel degelijk opstaan ‘etherische olie van Citrus aurantium subsp. bergamia’ of ‘etherische olie van Citrus bergamia’ anders is hij chemisch geparfumeerd. Voor de Oswega‘thee’ of ‘Bee Balm’ worden zowel de bloemen als de bladeren gebruikt.

BRAHMI /BACOPA

MONNIERI /

Een tropische plant die ook hier in een pot kan worden gekweekt. Hou het kruid warm en extra vochtig. ’s Winters moet hij zeker binnen, want hij overleeft niet in de kou. Zijn kleine blaadjes zijn bitter. Ik ontdekte brahmi voor het eerst in Sri Lanka, waar het veel gebruikt wordt door ayurvedische artsen. Het kruid wordt dikwijls verward met Gotu kola, maar die ziet er helemaal anders uit. Brahmi heeft kleine ovale gaafrandige blaadjes, die recht tegenover elkaar op de stengel zitten.

_ _ _

W ERKING :

Verbetering van hersenactiviteiten bij concentratiestoornissen, dementie, ziekte van Alzheimer en adhd. Licht antidepressivum, vermindert angst, mentale vermoeidheid en depressieve neigingen. Verlicht krampen van luchtwegen en darmen.

BRANDNETEL /URTICA

DIOICA /

Komt overal in tuinen en in het wild voor. Het plukken kan goed met de blote hand, als je de bladeren onderaan vastneemt, omdat de netelcellen zich enkel op de bovenkant van het blad bevinden. Pluk enkel de jonge toppen voor de plant bloeit, an-

119

_

br an dn ete l

bloemblad, heermoes en kleefkruid bij oedeem, reuma, jicht en overgewicht.

Remineraliserend vooral calcium en ijzer: versterkt nagels, kraakbeen, beenderopbouw, osteoporose, haar, ijzertekort of bloedarmoede, zwakte, vermoeidheid, beenkrampen door mineraaltekort. Bloed- en lymfezuiverend: goed bij alle huidproblemen. De werking wordt versterkt met paardenbloemblad, heermoes, zevenblad en kleefkruid. Ook uitwendig de infusie gebruiken als lotion om de huid te reinigen en als kompres op eczeem en andere huidaandoeningen zoals acne, psoriasis…

_ ders krijg je een totaal andere, bittere smaak. Het jonge, mineraalrijke blad is samen met jonge toppen van klis en zevenblad heerlijk als ‘spinazie’ en in de soep. In een slaatje smaken jonge brandneteltoppen lekker samen jonge topjes van kleefkruid en vogelmuur. Het zuivere sap is een van de beste lichaamsreinigers en mineraalaanvullers na de winter. Een mooie legende vertelt dat de brandnetel meegebracht werd naar Engeland door de Romeinse soldaten van Julius Caesar. Met hun dunne uniformen hadden de soldaten het koud in dat natte Angelsaksenland. Niet alleen om het warm te krijgen, wreven ze er hun benen mee in, ze ondervonden dat de prikkeling hun benen kracht en sterkte gaf en dat pijnlijke gewrichten genazen. In tal van oude boeken wordt brandnetel gebruikt als minneprikkel. Let op: brandnetelinfusie oxideert snel. Dat kun je goed zien als je een infusie lang laat staan. Hij wordt donkerbruin tot zwart. Daarom is het voor deze infusie belangrijk om het na een kwartier trekken zo snel mogelijk op te drinken.

_

W ERKING :

Vochtafdrijvend en urinezuurafdrijvend, ideaal als lentekuur samen met paarden-

120

ZELFGEPLUKT

_

Samentrekkend en bloedstelpend bij heftige menstruatie, aambeien en neusbloedingen samen met herderstasje, heermoes en duizendblad. Ook uitwendig in zalf of crème. Ontstekingsremmend: keel- en maagontstekingen, reumatoïde artritis, artrose, jicht, huidproblemen zoals acne, aften… Immuniteitsverbeterend en allergische reactie dempend: hooikoorts en andere allergieën. Spijsverteringsbevorderend bij zwakke en moeilijke spijsvertering. Galafdrijvend en leverstimulerend bij geelzucht en galaandoeningen. Brandnetelwortels zijn ideaal voor een decoct (grote lepel wortelstukjes op 1 liter water en tien minuten tot een kwartier laten koken, een kwartier laten trekken en afkoelen) en als haarlotion te gebruiken bij roos en haaruitval. Gebruik niet de infusie van bladeren als haarlotion of je krijgt letterlijk een groene haartooi. Brandnetelgier is een rijke bemester en bestrijdt luizen en (fruit)vliegjes.

_ _ _ _ _ _

Een mooi brandnetelverhaal dat ik kreeg per mail van theefan Katrien: Wat mijn pa en de brandnetel betreft, dat is toch een opmerkelijk verhaal, vind ik. Je moeten weten Ann, hij is nu 85 jaar en heeft een zwaar leven achter de rug... Zeven kinderen, twee huizen zelf gebouwd, altijd zelfstandige geweest in bouwmaterialen en daarbij nog een andere job, gewerkt als een paard zeg maar... gerookt als een turk (groene michel, boston... zonder filter hé!) en gedronken, ja eigenlijk ook serieus wat... maar geen thee, allesbehalve. Maar tegelijk was hij ook een beetje een gezondheidsfreak: teentjes look rauw eten, o wee, wij arme kindjes als hij in onze buurt kwam, maar vooral, hij plukte ook steeds brandnetels die hij dan door de sapcentrifuge duwde en daar dan een fles van in de ijskast bewaarde. Iedere dag dronk hij daar dan een stevige slok van en dan kon hij er weer tegen.  Laatst vroeg ik hem of hij dat nog altijd deed en ja hoor, nog steeds... Hij had er weleens even wat last van gehad aan zijn maag, maar dat was omdat hij er een beetje te veel van had gedronken. Hij voelt zich daar algemeen heel goed van, zegt hij. Hij haalde dan ook een oud boek boven waarin hij me liet lezen over de geweldige, geneeskrachtige werking van brandnetel. Wel...dat mijn pa nu zo oud wordt en fris in zijn hoofd, wijt ik voor een groot deel daaraan. Om je maar iets te zeggen: vorige lente heeft hij nog zijn hele moestuin omgespit, eigenhandig. Neen niet op één dag, dat niet maar toch... Ik zie zelfs veel jonge gasten dat niet doen. En het is geen minimoestuintje hoor, hij is echt groot. Ik heb ook een groengrappig brandnetelverhaal uit mijn herboristenopleiding. In de les over brandnetels vertelde Annie dat brandnetelolie de haargroei stimuleert. Je laat dus brandnetelwortel drie weken trekken in olie, zeeft het af, bottelt en labelt

het en klaar is kees. Je masseert het goedje goed in op je hoofdhuid en laat het minstens één uur intrekken nadat je je hoofd ingezwachteld hebt met plasticfolie. Daarna het haar grondig wassen. Herhaal zo vaak je nodig acht. Een leerling met weinig en frêle haar zag direct een prachtkans om haar haardos te verfraaien. Zo gezegd zo gedaan. Een aantal weken later stapt ze de klas binnen met een zijden sjaal om haar hoofd gebonden. Toen we vroegen wat er gebeurd was, deed ze schuchter de sjaal af. Ik kon mij niet inhouden van het lachen en proestte het uit. Daar stond ze met een weelderige maar… groene haardos! Ze was zo enthousiast toen ze het recept van Annie hoorde dat ze meteen al zat te dromen van verleidelijke leeuwenlokken en de helft van het recept niet gehoord had. In plaats van de wortel van de brandnetel te gebruiken had ze brandnetelbladeren gebruikt. Nu moet je weten dat chlorofyl, de bladgroenkorrels vetoplosbaar zijn. Zo kreeg niet alleen de olie een mooie groene teint, maar ook haar haarlokken!

CICHOREI /CHICORIUM

INTYBUS /

Wilde cichorei met de heldere blauwe/violette, lintvormige bloemen vind je langs de wegen, op dorre droge gronden en braakliggende gronden. Galenus noemde de plant de ‘vriendin van de lever’. Door het telen van een veredelde versie van de plant ontstond enerzijds uit de wortel de cichorei, koffiesurrogaat en anderzijds uit de bladeren het Brusselse witlof (opgebonden tot een struik en in het donker gekweekt). Die zijn minder bitter maar dan ook minder geneeskrachtig. De werking van het bloempje ontdekte ik voor het eerst op mijn kruidenstudiereis in de Drôme, Zuid-Frankrijk. Op reis heb ik af en toe wel eens

121

_ __ _

W ERKING :

Galafdrijvend, leverreinigend en cholesterolverlagend. Laxerend en darmfloraherstellend. Verbetert de opname van calcium. Werkt als fyto-oestrogeen. Aangewezen bij menstruele en menopauzale klachten. Prikkelt de baarmoeder bij het uitblijven van de maandstonden. Bloedzuiverend met gunstig effect op huidproblemen. Bloedsuikerspiegelverlagend, dus goed voor suikerpatiënten.

_ _

CITROENAFRIKAANTJE /TAGETES

TENUIFOLIA /

Tagetes is een zeer bekend bloempje dat je vroeger in iedere klassieke tuin vond. De gele tot oranjekleurige bloempjes zijn niet alleen leuk en lekker maar vooral ook nuttig. Tussen kolen, prei en andere de ui-achtigen houden ze de vliegjes, aaltjes, ongedierte en wormpjes weg. Niet voor niets heet deze plant in de volksmond ‘stinkertje’. De bloemblaadjes zitten boordevol carotenoïden.

_

W ERKING :

De bloemen zijn zeer rijk aan antioxidanten.

122

ZELFGEPLUKT

CITROENMELISSE /MELISSA

OFFICINALIS /

Is een plantje dat gemakkelijk te kweken is, zichzelf uitzaait maar soms te graag woekert in de tuin. Het best worden de jonge blaadjes voor de bloei geoogst. In heel wat gerechten, zowel bij vis als in salades, bij fruit en ijs, smaakt citroenmelisse overheerlijk. De blaadjes niet laten meekoken. Melisse werkt best in lage concentratie.

__ _

W ERKING :

Kalmerend. Zenuwversterkend, maar tegelijkertijd kalmerend dus goed bij nerveuze hartklachten en lichte slapeloosheid. Een infusie als badwater kalmeert zenuwpijnen en reuma. Een melissebadje werkt schitterend als slaapmutsje. Voldoende lang in het badwater blijven zodat de kruiden via de huid kunnen worden opgenomen, want dat vergt tijd! Spijsverteringsbevorderend. Uitstekend bij darmkrampen, opgeblazen gevoel, oprispingen en winderigheid samen met engelwortel. Een ideale samenstelling voor spijsvertering en alle bijbehorende ongemakken is een mengsel van melisse met engelwortel, citroenschil, koriander, muskaatnoot, kaneel en kruidnagel. Heerlijk als warme of afgekoelde infusie. De karmelieten maken de echte eau-de-melisse-des-Carmes of eau-desCarmes in alcohol van 33°. Maar door mijn aversie voor alcohol hou ik het bij het zeer aromatische en lekker waterige aftreksel. Ideaal bij reisziekte (school- of gewone reizen met kinderen: zenuwen en maagkrampen). Veilig bij zwangerschapsbraken.

_

_ _

CITROENVERBENA /LIPPIA

CITRIODORA ,

TRIPHYLLA

vroeger: ALOYSIA of ALOYSIA CITRIODORA /

De befaamde citroenverbena. Meestal wordt dit kruid verward met ijzerhard/ijzerkruid, omdat ze beide de naam verbena of verveine dragen. IJzerhard of ijzerkruid groeit weelderig in onze contreien als ‘on’kruid en smaakt eerder bitter, terwijl citroenverbena een exotische plant is en naar citroen smaakt. Ik beschrijf de citroenverveine in dit hoofdstuk terwijl hij eigenlijk een uitheemse plant is, maar velen hebben haar in de tuin of op het terras staan. Je moet de plant wel binnenshuis laten overwinteren anders vriest hij kapot. De blaadjes en de bloeiende toppen worden vaak in de keuken gebruikt voor de zachte citroensmaak. Als infusie heerlijk verfrissend.

__ _

W ERKING :

Kalmerend. Spijsverteringsbevorderend bij oprispingen, opgeblazen gevoel, krampen in darmen en winderigheid. Ruikt lekker fris en heeft een aangename smaak. Kan bij andere, minder aantrekkelijke infusies worden toegevoegd als smaakcorrector.

DASLOOK /ALLIUM

URSINUM /

Is een groen plantje met grote, ovaallange bladeren en prachtige, witte, stervormige bloempjes. Het plantje gedijt goed in bosgrond en is vooral op vochtige schaduwrijke plaatsen te vinden. De bladeren oogst je best in de lente (mei), maar let op dat je zeker niet verwart met het lelietje-van-dalen of meiklokje, want dat is giftig en de bladeren lijken er goed op. Slechts aan de bloemen zie je duidelijk het verschil. Pluk dus nooit vooraleer de

da slo ok

last van constipatie en Bram, een medeherborist, wees mij het vrolijke plantje aan. ‘Eet een paar bloemekes’, zei hij, ‘en je kunt zo naar het toilet.’ Zo gezegd zo gedaan. En het werkte! Let wel: de bloempjes kun je enkel ’s morgens eten, want alleen dan zijn ze open, op de middag sluiten ze zich weer. De bladeren oogsten we voor de bloei, de bloemen ’s morgens tot de middag, de wortel in de herfst.

plant bloeit, zodat je je zeker niet vergist. Als je expliciet look ruikt bij het kneuzen van het blad zit je goed. Komt van de Liliaceae, de lelieachtigen. Daarbij horen ook prei, bieslook, ui, sjalot en knoflook, maar ook de zwaar giftige soorten zoals meiklokje, herfststijloos, eenbes en hyacint. Dus wees voorzichtig met wat je plukt. Voor prei, ui, sjalot en knoflook is er weinig tot geen verwarring, maar daslook en meiklokje gelijken heel goed op elkaar. Wees dus uitermate voorzichtig. Vers gebruiken op je boterham of versnipperd in frisse lentegerechten of slaschotels om subtiel met look te parfumeren. Het voordeel van daslook is dat je adem er niet naar ruikt.

_ _ _ _

W ERKING :

Net als look maar subtieler. Bloedzuiverend, ideaal als lentekuur en bij huidproblemen. Antibacterieel, ontsmettend en maakt slijmen los bij aandoeningen aan de luchtwegen. Bloedverdunnend, ideaal bij hartstoornissen en hoge bloeddruk mede door verhoogde cholesterol. Spijsverteringsbevorderend, verhelpt darmproblemen en winderigheid.

123

Bevat veel mineralen zoals ijzer (bloedarmoede). Tegen hartstoornissen: bij hoge bloeddruk en aderverkalking. Cholesterolverlagend. Bevat veel vitamine C. Ideaal als voorjaarskuur. Drie weken elke dag een infusie van daslook is ideaal om de wintervetjes weg te smelten.

DILLE /ANETHUM

GRAVEOLENS /

Dille lijkt erg op venkel en anijs qua smaak en ook een beetje qua uitzicht. Als je de drie zaden echter naast elkaar legt, zie je heel duidelijk het verschil, zowel in grootte als in kleur. In de Bijbel werd dille reeds geprezen. In de Nieuwe Statenvertaling staat in Matteüs 23:23: ‘Wee u, schriftgeleerden en Farizeeën, huichelaars, want u geeft tienden van de munt, de dille en de komijn, en u laat het belangrijkste van de Wet na: het recht, en de barmhartigheid en het geloof.’ Ook toen hadden ze blijkbaar moeite om het verschil te zien tussen dille en anijs, want in de Willibrordvertaling hebben ze het over ‘u draagt een tiende af van munt, anijs en komijn’. Hoe dan ook, het kruid werd toen ook al gebruikt. We gebruiken de zaden. De werking lijkt sterk op de werking van karwij, maar dan iets minder krachtig.

_

W ERKING :

Verdrijft vooral darmgassen (is hiervoor het beste kruid ten opzichte van venkel, anijs en karwij) en is krampstillend bij braken en voor de buik zowel in darmen als bij de menstruatie. Ideaal voor kinderen met buikkrampen. Slijmoplossend bij hoest en verkoudheid.

_ 124

ZELFGEPLUKT

__ _

__ _

Algemeen versterkend. Bloedzuiverend waarbij huidproblemen zoals netelroos ondersteunend verholpen kunnen worden. Belooft een lang leven zoals de es en engelwortel.

Stimuleert de borstvoeding. Kan volgens Dodoens de hik doen stoppen door er gewoon aan te ruiken. Frisse adem bij het kauwen op dillezaadjes of ‘flossen’ met dilleinfusie.

DROPPLANT /AGASTACHE

FOENICULUM /

Een mooie tuinplant met bladeren die smaken naar anijs, maar ruiken naar drop. De lange aren met paars/blauwe bloemen ogen niet alleen mooi, maar smaken ook lekker. De Indianen gebruiken deze plant als medicijn. De bladeren gelijken op die van monarda de bergamotplant, maar die bloemen zijn rood. Vlinders zijn gek op de plant.

_

W ERKING :

Eetlustopwekkend.

/CENTAURIUM

OFFICINALIS /

Onopvallend plantje op akkers, braakliggende gronden of moestuinen met violetwitte bloemen en op het eind precies een paarse k(n)op. Dioscorides en Galenus spraken reeds in de 2de eeuw na Christus over dit heilzame kruid. Er wordt zelfs beweerd dat hij net als engelwortel en es voor een langer leven zorgt. We gebruiken het bovengrondse gedeelte: de stengel, blaadjes en bloemen. Niet de wortel.

_ _

W ERKING :

Regulerende werking op lever en gal. Bij alle acute galaandoeningen en daaraan gerelateerde hoofdpijn en migraine. Eetlustopwekkend en spijsverteringsbevorderend. Goed bij maag- en darmproblemen.

ERYTHRAEA /

Mooie plant met stervormige roze bloempjes die vooral in bossen of weiden groeit. Reeds lang looft men de heilzame bittere plant. Vroeger werd hij gebruikt om koorts te verdrijven, later als vervanging voor dure gentiaan omdat hij dezelfde eigenschappen heeft. We oogsten de stengel, de bladeren en de bloeiende toppen. Pas op: niet te veel gebruiken, anders worden de maag en de darmen te veel geprikkeld.

DUIVEKERVEL OF AARDROOK /FUMARIA

_ _ __ _

zware benen, aambeien, koude vingers en tenen, verzwakte bloedsomloop. Pijnstillend bij menstruatiepijnen en menopauzeklachten. Ontstekingsremmend, vooral bij maag en darmen. Eetlustopwekkend. Helpt bij oprispingen Darmgasafdrijvend.

DUIZENDGULDENKRUID

du ize nd bla d

_ _ __ _

_

DUIZENDBLAD



Een kruid dat overal groeit waarvan het blad precies uit duizend kleine blaadjes bestaat. Achilles (vandaar zijn naam) had dit blad steeds bij zich om bloedingen van zijn soldaten te stelpen. Hij gebruikte dit onder andere tijdens de Trojaanse oorlog. Culinair kun je de jonge bladeren verwerken in soep of als spinazie. Je kunt zowel de bloemen als de bladeren gebruiken.

__ _ __ _

/ACHILLEA

_ _

MILLEFOLIUM /

W ERKING :

Bloedstelpend bij heftige maandstonden, bloedende aambeien en neusbloedingen. Past bij heermoes, brandnetel en herderstasje. Bloedsomloopregulerend bij spataderen,

W ERKING :

Verbetert de spijsvertering en werkt vooral op de maag. Maagtonicum bij een slecht functionerende maag. Verhelpt zwaartegevoel en opgeblazenheid. Eetlustopwekkend en aansterkend. Galafdrijvend, goed bij lever-, gal- en vetverteringsproblemen. Voorkomt winderigheid en andere darmproblemen. Bloedzuiverend en bloedsomloopstimulerend. Koortswerend. Herstellend en versterkend na ziekte.

125

_ _ __ _ _

en ge lw or tel

Algemeen versterkend voor mensen met ondergewicht en als tonicum. Kalmerend op maag, werkt perfect met citroenmelisse. Darmgasafdrijvend. Kalmerend op hoest. Krampstillend bij astma, pijnlijke maandstanden, stress en emotionele angsten. Belooft een lang leven zoals de es en duivekervel.

EREPRIJS /VERONICA

ENGELWORTEL /ANGELICA

ARCHANGELICA /

Prachtige, grote en sterke plant waar je niet langs komt zonder om te kijken. We oogsten de bladeren en de jonge stengels in de lente, de wortel in de herfst. Hij zaait zichzelf uit en is twee- of meerjarig. Ideaal kruid in rabarbercompote of -confituur, omdat engelwortel het oxaalzuur neutraliseert. De benedictijnen waren er verzot op en maakten er de bekende Chartreuse en Benedictine mee. Ik houd het liever op de waterige aftreksels. Gebruik engelwortel niet vers, maar steeds gedroogd of gekookt omwille van de cumarines (lichtgevoelige stoffen) die bij inname of puur op de huid brandwonden kunnen veroorzaken. Doe handschoenen aan bij het oogsten.

_

W ERKING :

Sterk eetluststimulerend. Aan te raden bij zwakke kinderen na ziekte of met weinig eetlust.

126

ZELFGEPLUKT

OFFICINALIS /

Een klein kruipend plantje op open bos- en heidegrond. In Duitsland werd het gebruikt bij tuberculose, long- en darmaandoeningen, maar de werking werd bij gebrek aan kennis wat overschat. De bijnaam is ‘Europese thee’ wat dus aangeeft dat ereprijs als surrogaatthee werd gedronken. We gebruiken de bladeren en de bloeiende toppen.

__ _ _

W ERKING :

Bloedzuiverend en licht vochtafdrijvend. Aangewezen bij alle huidproblemen, artritis en jicht. Eetlustopwekkend en spijsverteringsbevorderend. Slijmvervloeiend en -verwijderend, aangewezen bij verkoudheid en bronchitis.

FENEGRIEK TRIG ONELLA FOENUM- GRAECUM

Foenum (hooi) graecum (Grieks) omdat de Grieken dit tussen het hooi mengden zodat de paarden meer eetlust en daardoor een betere conditie hadden. De sabelvormige peulen verbergen gedeukte zaden.

Zijn doordringende en duurzame geur is sterk. Het werd in de middeleeuwen aangeraden voor vrouwen die een vollere boezem wilden. Vandaag wordt het aangeraden aan kindjes die niets lusten of aan mensen die te licht zijn en door gezonde voeding niet aankomen. Wegens zijn umamismaak vinden ook kinderen fenegriek lekker. Het is ook een vast onderdeel van de kerriemelange.

_ _ _



W ERKING :

Eetlustbevorderend en aansterkend, ook na herstel van ziekte en goed voor mensen met ondergewicht. Stimuleert de baarmoeder en bedaart meno­ pauzale klachten zoals opvliegers, nachtelijk zweten, verminderd libido (ook voor de man)… Wat de vollere boezem betreft, is het beter om het fenegriekpoeder in een beetje olijfolie te mengen en de borsten daarmee te masseren omdat 80-90% afgebroken wordt in de lever vooraleer het de borsten via de bloedbaan kan bereiken. Stimuleert de borstvoeding. Slijmlosmakend, wordt daarom weleens ‘snotpoeder’ genoemd.

__

FRAMBOOS /RUBUS

IDAEUS /

Gemakkelijk te kweken in de tuin, maar ook te vinden aan bosranden omdat frambozenplantjes licht willen zien. De vruchtjes zijn wit, geel of fuchsiarood en zijn overheerlijk. Ze worden vaak als smaakstof aan minder lekkere dingen toegevoegd. In de plukboerderijen vind je verschillende rassen. Ook lekker zoete en grote zodat de leekplukker in korte tijd een vol emmertje heeft. Vroeger werden framboosbladeren (eventueel samen met die van bramen) gebruikt ter vervanging van echte thee toen die

hier nog te duur was. De vruchten kunnen ook als infusie worden gebruikt. Overgiet verse of gedroogde frambozen, al dan niet gemengd met andere bessen of zelfs stukjes rode biet, met net niet kokend mineraalarm water, laten trekken en opdrinken. Vergeet nadien de stukjes of vruchten niet op te eten!

W ERKING :

__ _ _

Infusie van de bladeren geplukt voor of tijdens de bloei. Aansterkend en eetlustopwekkend. Bloedzuiverend en goed voor een mooiere huid. Bevat veel mineralen en vitaminen. Ook goed als voorjaarskuur. Werkt bij onregelmatige en pijnlijke menstruatie. Frambozenblad past dan perfect samen met herderstasje, vrouwenmantel, absinth en heermoes. Ondersteunt voor, tijdens en na de bevalling. Ontspant de baarmoeder en de spieren van het bekken. Niet gebruiken tijdens de zwangerschap, tenzij de laatste weken. Ideaal tijdens en na de bevalling. Werkt vochtafdrijvend en laxerend. Als gezichtswater samentrekkend bij verwijde poriën en bepaalde vormen van huiduitslag. Past goed samen met braamblad, toverhazelaarblad en lavendel.

_ _ _

GANZEVOET

Brave Hendrik (Chenopodium bonus-hericus) Een vergeten kruid. Gemakkelijk te kweken plant en interessant omdat het een perfecte vervanger voor spinazie is. Zit boordevol ijzer en vitamine C. We oogsten de volledige plant.

127

W ERKING :

_

Welriekende ganzevoet (Chenopodium ambrosioides) Ook in de vergeethoek geraakt, maar interessant omdat hij vroeger als theesurrogaat werd geschonken. Sommigen vonden deze infusie lekkerder dan echte thee. Wees uiterst voorzichtig, want lijkt sprekend op zijn giftige ondersoort: Chenopodium ambrosioides ssp anthelminthicum. Ik raad niet aan om die plant te zoeken en te gebruiken, want ik ben van mening dat echte thee lekkerder is. Het allerergste zou zijn dat je zijn ondersoort zou gebruiken. Dus blijf best van dat welriekende goedje af.

goudsbloem



Bevat veel ijzer en vitamine C. Sterk aangewezen voor mensen met ijzertekort of bloedarmoede. Bloedzuiverend met gunstig effect op alle huidproblemen. Laxerend.

rotenoïden. Goudsbloem kan worden verwerkt in soep, slaatjes, stamppot, desserts, gebak of als eetbare versiering.

_

W ERKING :

Ontstekingsremmend bij maagzweren, samen met kamille en zoethout (zoethout niet gebruiken indien je geen neiging hebt tot verhoogde bloeddruk). Ontstekingsremmend bij keel-, tand- en tandvleesproblemen (gorgelen). Ontstekingsremmend op alle ontstekingen in keel, maag en darmen. Immuniteitsbevorderend. Regulariseert de secretie van het hormoon oestrogeen. Stimuleert de baarmoeder en bevordert de menstruatie. Stimuleert gal en lever. Bloedverdunnend. Uitwendig als kompres op alle ontstekingen, open wonden of als badwater bij huidproblemen. Goudsbloem verwijdert de overtollige hoornlaag (eelt, wratten, eksteroog) en zorgt voor een zachte huid.

_ _ __ __ _

GULDENROEDE /SOLIDAG O

VIRGAUREA /

Groeit graag in de zon of in halfschaduw op open plekken in bossen of aan wegranden. Is vooral in de Ardennen te vinden. De vele gele bloemen, net als pluimen, staan mooi in de tuin. We gebruiken de bloeiende toppen.

GOUDSBLOEM /CALENDULA

OFFICINALIS /

Prachtig oranjegele bloem die heel gemakkelijk groeit in de tuin. Naast de rijke medicinale werking oogt de bloem beeldig tussen het groene gras of in bloemborders. De bloem bevat heel veel ca-

128

ZELFGEPLUKT

_

W ERKING :

Vochtafdrijvend dus goed bij nierproblemen, vochtophoping en alle reumatische toestanden. Goed samen met berk, moerasspirea en javathee (Orthosiphon stamineus).

ha rtg es pa n

_ _ _

HARTGESPAN /LEONURUS

CARDIACA /

Fiere plant met behaarde bladeren en grappig, want over de hele stengel zitten roze bloemen in schijnkransen. We gebruiken de bloeiende toppen W ERKING : Zoals de naam het aangeeft: voor alles wat met het hart te maken heeft. Pompfunctie van het hart, net als meidoorn. Bij hartkloppingen door nervositeit. Verlaagt bloeddruk. Kalmerend op hart en verlaagt te snelle hartslag. Menstruatiebevorderend.

__ __ _

HAVER /AVENA

SATIVA /

Haver is een krachtvoer en wordt te weinig gewaardeerd. Van oudsher werd haver gebruikt als belangrijke bron van vitaminen. Hildegard van Bingen schreef al dat havermoutpap ter versterking moest worden gegeven aan zieke mensen. Havermoutpap met sojamelk is een ideale brood-

vervanger. Als je daarbij verse, gedroogde (de avond voordien weken) of diepgevroren aardbeien, diverse bessen, appel, peer, nootjes of een stuk zwarte chocolade voegt, is jouw ochtend met dito humeur niet meer stuk te krijgen. Zeker als je ziet hoe miezerig de huidige broodkwaliteit is door de massaproductie. Bakkers kopen standaard voorgemengde ‘graan’melanges waarin heel wat minder gezonde stoffen zitten zoals suikers, kleurstoffen, smaakverbeteraars en dergelijke. Niet te verwonderen dat iedere bakkerij hetzelfde zevengranen-, zonnebloempitten-, synergie- of ander klinkende-namen-brood verkoopt. Havermout is niet alleen veel gezonder om te eten, maar kan ook voor gewichtsverlies zorgen. Doordat havermout veel vezels bevat, werken de darmen beter, op voorwaarde dat je voldoende water erbij drinkt. Sommige mensen met constipatie zeggen dat zemelen eten bij hen niet werkt, maar meestal is dat omdat ze er niet voldoende water bij drinken. Vezels hebben veel vocht nodig om te kunnen zwellen en hun werking uit te voeren, anders gaan ze eerder verstoppen. Dus drink voldoende water als je zemelen eet. Het kan ook zijn dat je aanvankelijk wat last hebt van winderigheid en darmkrampen. Begin dan met weinig en verhoog de dosis langzaam. Voor mensen die een verstoorde darmflora hebben, kan het resultaat twee weken op zich laten wachten totdat de darmflora hersteld is. Pas dan zal er een vlottere stoelgang plaatsvinden. Begin dan ook met weinig havervlokken en voer de dosis traag op. In het boek De voedselzandloper beschrijft Kris Verburgh uitvoerig een gezond havermoutpapontbijt. Zuivere haver bevat geen gluten maar bij de verwerking ervan komt hij in contact met tarwe, gerst en rogge. Daarom moet je ook voorzichtig zijn met haver als je glutenintolerant bent. Het is wel zo dat een haverzaadje zonder zemel

129

_ _ _

W ERKING :

Krachtvoer ter versterking van het lichaam. Ideaal als stevig ontbijt vooral in de winter, tijdens de examens, tijdens en na ziekte. Versterkt het zenuwstelsel door de vele mineralen, goed bij stress, overbelasting en uitputting. Samen met herderstasje, sint-janskruid, oranjebloesem, ijzerkruid en lavendel goed bij pms, psychische dip, postnatale depressie en psychische uitputting bij vrouwen in het algemeen. Cholesterolverlagend. Zemelen bij constipatie. Het beste is de havermout vooraf te weken in water (infusie dus…) en dan zemelen met vocht en alles op te drinken. In bad bij droge huid en eczeem, ook zeer goed voor baby’s.

__ _

bloemen, de wollige bladeren en de wortel worden geoogst. De bladeren plukken we voor de bloei. De bloemen als ze volledig open zijn. De wortel oogsten in de winter en ontdoen van de zijwortels. Ze bevatten heel veel slijmstoffen. Alles is eetbaar en wordt gebruikt om snoepjes van te maken. De Franse (guimauve) en Engelse (marsh mallow) benaming verraden de naam van de snoepjes. Familie van het kaasjeskruid, maar de heemst is krachtiger van werking. De stokroos is de meest bekende variant.

W ERKING :

Werkt bij alle aandoeningen die te maken hebben met de slijmvliezen. Opzetten in koud water is het best. Twaalf uur laten trekken. ’s Ochtends afzeven en de afgezeefde bloempjes, bladeren en/of wortel in warm water minstens vijftien minuten laten infuseren. Giet beide aftreksels samen. Tandvleesontsteking, hoest, keelpijn, verkoudheid, bronchitis, irritatie van de luchtwegen. Gorgelen en drinken van infusie. Voor luchtwegaandoeningen passen heemstbloemen perfect bij kaasjeskruid, klaproos, toorts, dennenknoppen en sleutelbloem. Ontstoken slijmvliezen van maag/darmstelsel, maagzweren en buikloop. Het zetmeel van de wortel wordt omgezet tot ‘stijfsel’ als je het in water laat trekken van meer dan 50°C. Perfect als badwater bij eczeem. De verse en gewassen of droge wortel is ook een ideale tandenbijter voor baby’s. De slijmstoffen die vrijkomen tijdens het sabbelen verzachten het tandvlees en vergemakkelijken het doorkomen van de tandjes. Geef wel telkens een verse stok, groot genoeg zodat er geen stuk af breekt en in het keeltje van de baby zou geraken. Laat de baby enkel onder

_ _ _

he em st

_ HEEMST /ALTHEA

OFFICINALIS /

Decoratieve, doorlevende plant die wel tot 2 meter hoog kan groeien. De mooie roze tot violetkleurige

130

ZELFGEPLUKT

toezicht sabbelen. Verlies hem geen seconde uit het oog!

gier (wateraftreksel om te sproeien in de tuin) als bemesting en schimmelwerend middel tegen bladvlekkenziekte en meeldauw.

_

W ERKING :

Remineraliserend door de talrijke mineralen en kiezelzuur, dus goed bij osteoporose, voor de tanden, nagels, haar en rugletsels (versterkend voor tussenwervelschijven, kraakbeen, pezen, gewrichtsbanden…). Maar ook bij mineraaltekort, krampen en bloedarmoede. Urinezuurafdrijvend, ideaal als lentekuur samen met paardenbloemblad, brandnetel en kleefkruid bij oedeem, reuma, jicht en overgewicht. Zou bedplassen en incontinentie bij kinderen ondersteunend verhelpen. Bloed- en lymfezuiverend, dus goed bij alle huidproblemen. De werking wordt versterkt met paardenbloemblad, brandnetel, zevenblad en kleefkruid. Ook uitwendig de infusie gebruiken als lotion om de huid te reinigen en als kompres op eczeem en andere huidaandoeningen zoals acne, psoriasis… Inwendig bloedstelpend bij heftige bloedingen tijdens menopauze. Past goed samen met herderstasje, brandnetel en duizendblad hiervoor. Uitwendig bloedstelpend bij neusbloedingen en bloedende aambeien. Bij pijnlijke maandstonden past heermoes perfect samen dan met herderstasje, frambozenblad, vrouwenmantel en absinth. Zweetremmend. Samen met salie en bijvoet is een infusiebadje goed voor mensen met zweetvoeten.

_

he er mo es

(in perssap of tinctuur) kalmerend werkt, terwijl een vol graantje vitaliserend werkt. Maar omdat havervlokken bestaan uit volledige graantjes met zemel heb je alle positieve eigenschappen binnen!

HEERMOES/PAARDENSTAART /EQUISETUM

ARVENSE /

Komt vaak in het wild voor. Eens in de tuin is hij moeilijk weg te krijgen. Wordt vaak paardenstaart genoemd. De plant zet zich voort door middel van sporen, die op een ongelooflijk wonderbare wijze van vorm veranderen en verspringen afhankelijk van de luchtvochtigheid. Vooraleer we de donkergroene sterk vertakte stengel krijgen, ziet de heermoes eruit als een dikke verroeste duim die de aarde komt piepen. Opgroeiend krijgen we een rossige stengel met een sporenaar aan de top. Eens die functie voldaan, verwelkt hij en krijgen we de donkergroene lang uitgerekte versie. Enkel die kan worden gebruikt. Let wel dat het om de juiste plant gaat: de Equisetum arvense, omdat andere soorten te veel gifstoffen bevatten en beter niet inwendig gebruikt worden. Heermoes bevat veel kiezelzuur en andere mineralen. Kan vers in sla worden gebruikt. De jonge scheuten kun je zoals asperges koken en eten. In

_ _ _ _ _ _

131

__

3. Voeg het raspsel bij 0,5 tot 0,75 liter rauwe

HOEFBLAD

melk, vers van de koe!

HELMKRUID /SCROPHULARIA

NODOSA /

Knopig of hoekig helmkruid leerde ik kennen via een vroegere buurvrouw. Roza is altijd een moeder voor mij geweest en ik ben haar dankbaar voor de vele opvang. Vaak kwamen mijn ouders op zaterdag of zondag laat in de nacht thuis. Ik zat dan op de trede aan de voordeur te wachten, maar telkens kwam Roza mij oppikken en nam me mee naar haar huis waar ik gebakken aardappelen en een lekker stuk vlees kreeg. Ik zat uren bij haar te spelen of in boeken te snuisteren en vaak sliep ik al wanneer mijn vader mij kwam halen. Ik moest het kruid hebben, zei ze, omdat ik er mensen mee ging kunnen helpen. Zij wist wat ik in mijn mars had en stimuleerde mij altijd in mijn kwaliteiten. Het kruid is te vinden langs sloten en in vochtige bossen en heeft zijn naam te danken aan de roestkleurige bloemen die eruitzien als een brandweerhelm. Ik kreeg van Roza een handvol zaden om in mijn tuin te planten. Volgens haar zou een oud recept mensen verhelpen van aambeien. Je maakt er wel een infusie van, maar niet in water, wel in rauwe (verse van bij de boer) melk:

1. Neem een handvol knolletjes. 2. Was ze en rasp ze met de pel zo fijn mogelijk met een kaasrasp.

132

ZELFGEPLUKT

telkens de melk als hij opkomt van het vuur. Laat zeker niet overkoken of overlopen. 5. Laat afkoelen in de koelkast. Je krijgt een groenachtig mengsel. 6. Eet die avond sober. 7. ’s Morgens in één keer op de nuchtere maag uitdrinken. 8. Niet eten tot 16 uur. 9. Eet de volgende dagen sober. 10. Eventueel na vier à vijf dagen herhalen. Het mengsel is absoluut niet smakelijk. Rasp de knolletjes zo fijn mogelijk en drink het mengsel zo koud mogelijk. Bijkomende werking van helmkruid: Gebruik slechts kleine hoeveelheden, anders kan helmkruid braken of buikloop veroorzaken. Maar een waarschuwing is niet echt nodig, want de geur en de smaak is afschuwelijk. Voor infusies gebruiken we de bladeren of bloeiende toppen. Bloedzuiverend, aangewezen bij huidziektes zoals huidschilfers, eczeem, psoriasis, chronische huidallergieën met irritatie en jeuk. Urineafdrijvend Ontstekingsremmend bij gewrichts-, spieren peesaandoeningen. Past goed samen met duivelsklauw en zwarte bes of cassis. Ondersteunt bij een zwakke hartfunctie en verbetert de bloedcirculatie. (Wordt afgeraden bij mensen met reeds versnelde hartslag.) Bloedsuikerspiegelverlagend. Aangewezen bij suikerziekte. Galafdrijvend en leverreinigend.

_ __ _ _ _

Groot hoef blad (Petasites hybridus) Klein hoef blad (Tussilago farfara)

he r de rs ta sje

he lm kr ui d

4. Laat de melk drie keer opkoken. Trek

HERDERSTASJE /CAPSELLA

BURSA-PASTORIS /

Pioniersplantje met typische beursvorminge zaadjes. Sommigen zien er eerder hartjes in. Er is een verhaal dat vertelt dat het herderstasje in de Eerste Wereldoorlog gebruikt werd om bloedingen te stelpen. Zelfs een vrouw werd verlost van baarmoederbloedingen door ieder uur een theelepeltje (= halve koffielepel) sap te drinken.

_ _

W ERKING :

Bloedstelpend bij aambeien, wonden en neusbloedingen. Samen met brandnetel en duizendblad ook uitwendig aan te brengen. Bloedstelpend bij overvloedige en pijnlijke menstruatie. Past perfect samen met frambozenblad, absint, vrouwenmantel en heermoes. Typisch vrouwenkruid ook bij pms, menopauze en psychische dip. Samen met sint-janskruid, haver, oranjebloesem, ijzerkruid en lavendel goed bij postnatale depressie en psychische uitputting in het algemeen.

_

Het groot hoef blad is een plant die je vaak weelderig aantreft langs kanaal- en beekoevers, terwijl het kleine hoef blad eerder langs sloten van zanden heidegronden groeit. In de oude kruidengeneeskunde was de plant bekend voor zijn verlichtende werking op geïrriteerde bronchiën, maar nieuwe studies wezen op de aanwezigheid van levertoxische pyrrolizidines en daarom wordt het kruid beter niet meer inwendig gebruikt.

HONDSDRAF /GLECHOMA

HEDERACEA /

Kruidig plantje met niervormige gekartelde blaadjes en paarse bloempjes dat in het wild groeit, meestal naast brandnetel. Eigenaardig, want wist je dat hondsdraf de jeuk van brandnetel neutraliseert? Stel: je wandelt op blote voeten door het gras en je wordt geneteld. Meestal vind je vlak bij de netel hondsdraf. Je plukt een blaadje en wrijft dat op de genetelde plaats. De jeuk verdwijnt. Prachtig toch hoe de natuur ineen steekt! In de 12de eeuw roemde Hildegard van Bingen het kruid tegen verkoudheid en wonden. Voor de 16de eeuw werd hondsdraf gebruikt bij het brouwen van bier voor men hop voorschreef. Het bevat een geringe hoeveelheid gif, dus wees zeer subtiel in dosering of gebruik veiligere planten zoals dennenknoppen, heemst, klaproos, alant, hyssop, tijm…

_

W ERKING :

Slijmoplossend en ontstekingsremmend, vooral bij de luchtwegen. Aangewezen bij bronchitis en sinusitis.

133

/LIPPIA

OF PHYLA DULCIS /

Bodembedekkend plantje met kleine, bolvormige, witte bloemhoofdjes. Het werd door de Azteken gebruikt als medicijn bij ademhalingsproblemen. De blaadjes bevatten hernandulcin, een uiterst zoete stof die duizendvijfhonderd maal zoeter is dan suiker. Daarnaast bevat het blad ook een kleine hoeveelheid kamfer. Daarom wordt aangeraden om het vers slechts in kleine hoeveelheden te gebruiken. In thee kan het perfect als zoetstof worden gebruikt.

_

W ERKING :

Onbekend, maar uitstekend alternatief om te zoeten, met stevia als enige concurrent.

HOP /HUMULUS

LUPULUS /

Een belangrijk kruid in bier door de smaak en de langere houdbaarheid, maar ook omwille van het kalmerende effect. Vaak wordt dat niet vermeld in oude boeken. Eén van de redenen waarom hop werd gebruikt in plaats van gagel is omdat hop rustge-

134

ZELFGEPLUKT

vend is. Omdat in de middeleeuwen bier voornamelijk in kloosters gebrouwen werd (en verbruikt werd) kwam hop als temperend kruid beter uit. Van de plant worden enkel de vrouwelijke bloemen of bellen gebruikt. Daarom spreekt men van hoppebellen. Hoppebellen verliezen snel hun werking. Na zes maanden hebben ze reeds de helft van hun werking verloren. Dus koop nooit hop die ouder is dan één jaar. Ik las in een boekje dat de bierindustrie een soort crisis ondergaat omdat de bierconsumptie stagneert. Dat is goed nieuws, dacht ik meteen. De hoppeteelt hoeft daar niet onder te lijden. We kunnen hop voldoende gebruiken in thee. Er is al te veel bier! Het is mijn missie om mensen de kunst van het theezetten en kruiden gebruiken te leren. Dat ogen mogen opengaan en mensen de waarde van biologisch geteelde kruiden mogen herontdekken en verwerken tot heerlijke, eenvoudige dranken en gerechten.

_

W ERKING :

Als rustgevende infusie past hop perfect samen met valeriaan, haver, passiebloem en kamille.

Slaapbevorderend, helpt zeker bij het doorslapen. Kalmerend bij nerveuze hartkloppingen en hartritmestoornissen. Bevat fyto-oestrogenen, dus goed bij ontregelde menstruatie. Het beste is om hopinfusie te drinken de eerste veertien dagen van de menstruatiecyclus en dan veertien dagen niet. Verhoogt het libido bij vrouwen en verlaagt het libido bij mannen. Rustgevend in badwater.

_ _

HYSSOP /HYSSOPUS

__ _ _

Hoestdempend. Digestief en wormafdrijvend. Transpiratieremmend, ideaal in de menopauze bij opvliegers, net als salie. (Niet gebruiken tijdens griep omdat je dan moet zweten en ook niet samen gebruiken met vlier, want dat is zweetbevorderend!)

OFFICINALIS /

Een gemakkelijk te kweken kruid waarvan we de paarse bloemen en jonge blaadjes of bloeitopjes gebruiken. In de Bijbel werd het als een reinigend kruid gebruikt. Psalm 51: 9: ‘Reinig mij met hyssop en ik zal schoon zijn; was mij en ik zal witter dan sneeuw zijn’ (Willibrodvertaling 1995 – in de Nieuwe Bijbelvertaling staat majoraan/marjolein – blijkbaar kenden de vertalers niet echt de Hebreeuwse namen voor kruiden). Wordt in de keuken gebruikt bij vette visgerechten, vleespasteien maar ook in desserts of fruitbereidingen.

__ _

ijz er kr ui d

ho p

ho ni ng zo et HONINGZOET OF AZTEKENZOET

_ _ _

W ERKING :

Zacht opwekkend. Ontsmettend en vormt samen met rozemarijn, salie en tijm een ideale verkoudheidsinfusie alsook bij bronchitis en griep. Sterk slijmoplossend: bij heesheid, hoest, astma, bronchitis tot alle longaandoeningen. Bloedzuiverend en verhelpt daardoor huidproblemen.

IJZERKRUID/IJZERHARD /VERBENA

OFFICINALIS /

Meestal wordt dit kruid verward met citroenverbena omdat ze beide de naam verbena of verveine dragen. Citroenverbena (zie bij verbena) is een exotische plant en smaakt naar citroen, terwijl ijzerhard of ijzerkruid hier weelderig als ‘on’kruid groeit en helemaal niet naar citroen, maar eerder bitter smaakt. Bij de Grieken en de Romeinen was het een heilig kruid en bij de Germanen en de Kelten werd het gebruikt voor zijn talrijke gezonde eigenschappen en ook als probaat middel tegen boze geesten. Tijdens offerplechtigheden werden heilige plaatsen ermee gereinigd en in toverdranken diende het om onsterfelijk te worden.

135

_ _ _ __ __

JIAOGULAN /GYNOSTEMMA

PENTAPHYLLUM/

In China is dit kruid reeds eeuwen bekend als onsterfelijksheidkruid. Nu nog wordt het in Chinese ziekenhuizen veelvuldig voorgeschreven. Als dat geen interessant kruid is! De laatste jaren wordt het ook in het Westen gegeerd. Het is een slingerplantje dat je gemakkelijk in

ZELFGEPLUKT

huis of zelfs op het terras kan kweken. Een infusie gezet met de blaadjes van dit plantje smaakt voor de ene zoet en lekker, voor de andere eerder bitter. Volgens een artikel in Mens en gezondheid zou dat te maken hebben met de toestand van je lichaam. Zit je lichaam vol met afval- en ballaststoffen dan zou de ‘thee’ bitter smaken. Is je lichaam vrij van gif- en afvalstoffen dan zou het zoet smaken. Hoe dan ook, Jiaogulan is een ontgifter. Zo zal de ‘thee’ aanvankelijk bitter smaken. Naarmate je lichaam ontgift, zal hij zoeter gaan smaken. Een weinig blaadjes is nodig voor een liter infusie.

_ _ __ _ _ _



W ERKING :

Geeft extra energie en verhoogt de weerstand zowel fysiek en geestelijk. Regelt de bloeddruk en zorgt voor een betere doorbloeding. Betere leverwerking en cholesterolverlagend. Immuniteitsverhogend. Bloedsuikerspiegelverlagend, dus goed voor suikerpatiënten. Sterke antioxidant, dus antikanker en antitumorvormend. Ook ondersteunend en herstellend bij chemotherapie. Rustgevend en ontspannend. Ontstressend.

KAASJESKRUID /MALVA

SYLVESTRIS /

Mooie plant met roze tot paarse bloemen. Hij dankt zijn naam aan zijn zaden die als kleine driehoekige porties in een rond zaaddoosje – vergelijkbaar met een kaasdoosje – passen. De bloemen, wollige bladeren en wortel worden geoogst. De wortel bevat veel slijmstoffen. De bladeren beste plukken voor de bloei. De wortel best oogsten in de herfst. Kaasjeskruid is familie van de heemst.

W ERKING :

Kaasjeskruid werkt bij alle aandoeningen die te maken hebben met de slijmvliezen. Opzetten in koud water is het best. Twaalf uur laten trekken. ’s Ochtends afzeven en de bloempjes, bladeren en/of wortel in warm water minstens vijftien minuten laten infuseren. Giet beide aftreksels samen. Helpt bij tandvleesontsteking, hoest, keelpijn, verkoudheid, bronchitis, irritatie van de luchtwegen. Gorgelen en drinken van infusie. Ontstoken slijmvliezen van maag/darmstelsel, maagzweren en buikloop. Perfect in het badwater bij eczeem en als

_ _ _

ka mi lle

_

Voor luchtwegaandoeningen past kaasjeskruid perfect bij heemst, klaproos, toorts, dennenknoppen en sleutelbloem.

ka as jes kr ui d

W ERKING :

Kalmerend en versterkend bij pms, psychische dip, postnatale depressie en psychische uitputting bij vrouwen in het algemeen. Goed samen met herderstasje, sint-janskruid, haver, oranjebloesem en lavendel. Kalmerend en herstellend bij nerveuze uitputting na overwerkt te zijn of bij gespannen spieren na astma en/of hooikoorts aanvallen, depressieve neigingen en slaapstoornissen. Ontspannende werking op spieren, aangewezen bij buik- en menstruatiekrampen. Spijsverteringsbevorderend bij moeilijke spijsvertering, zwakke lever- en galwerking, maag- en darmproblemen. Ontsmettend en vochtafdrijvend bij urineweginfecties en vochtophoping. Stimuleert de borstvoeding Ontsmettend op de luchtwegen en het spijsverteringskanaal. Bloeddrukverlagend. Normaliseert schildklierwerking.

136

jia og ul an

_

_

omslag bij zweren. Houdt de huid soepel en zacht.

De naam komt van de schrale, stijve stengel die lijkt op een ijzerdraad. Groeit langs bermen, dijken en onbebouwde gronden. De bloempjes zijn klein variërend van lichtblauw naar lila. We gebruiken de bloeiende toppen.

__

KAMILLE: Echte kamille (Matricaria chamomilla) Roomse kamille (Anthemis nobilis)

Echte kamille is een pioniersbloempje dat als eerste verschijnt op braakliggende gronden. Kamille is een typisch moeder-en-kind-kruid. Huilbaby’s en postnatale depressieve mama’s en dito papa’s vonden soelaas bij het gebruik van kamille. De smaak van echte kamille is minder bitter dan de roomse, daarom is een infusie van echte kamille lekkerder dan een van de roomse. Roomse kamille ziet er helemaal anders uit dan echte kamille. Ik denk altijd aan een dik wollig schaapje dat dringend geschoren moet worden. Er is vaak verwarring tussen echte en roomse kamille. Nochtans is hun werking quasi gelijk. Alleen is de werking van roomse kamille milder. Roomse is dus zeker aangewezen bij kinderen en zelfs in zeer lage dosis bij baby’s. Wees hoe dan ook voor kinderen en

137

W ERKING :

Kalmerend in alle gevallen van stress en spanningshoofdpijn. Ontsmettend op maag- en darmslijmvliezen. Beschermend tegen maagzweren, darmontstekingen en bij de ziekte van Crohn. Krampopheffend bij spasmen aan slokdarm, maag en darmen maar ook bij pijnlijke menstruatie en weeën. Als rustgevende infusie past kamille perfect samen met valeriaan, haver, hop en passiebloem. Ontstekingsremmend en pijnstillend: bij reuma, jicht en vooral aangewezen bij maagzweren samen met goudsbloem en zoethout. (Zoethout niet gebruiken indien je geen neiging hebt tot verhoogde bloeddruk). Zuiverende lotion bij huiduitslag, bij zwerende ogen om veilig het etter uit te wassen (steeds van buiten naar binnen toe wrijven). Ontspannend op de ogen. Doordrenk een rond wattenschijfje met kamilleinfusie en leg op de vermoeide ogen. Ga ontspannen liggen en relativeer je razende gedachten. In het badwater en als huidspray is het ontsmettend voor kleine wonden, luiereczeem, netelroos, stralingsirritatie, anale en genitale ontstekingen, brandwonden en zonnebrand. ‘Ontkleurend’ haarwater voor blonde coupes.

_ _ _

138

ZELFGEPLUKT

Gemakkelijk uit het zaad te kweken plantje. Donkerbruingrijze zaden met diep ingesneden ribben. Wordt vaak verward met komijn (Cuminum cyminum), omdat ze bijna identiek van uitzicht, smaak (anijsachtig) en medicinale eigenschappen zijn. Komijn is wel langwerpiger dan karwij. Reeds in het Oude Testament in de Bijbel staan beide vermeld: Jesaja 22: 23: ‘Zo dorst men komijn niet met een dorsslede en over karwij rolt men geen wagenrad; komijn wordt met een stok uitgeklopt en karwij met een roede. Zowel karwij en komijn worden in de keuken vaak gebruikt.’ Daar kende men dus al het verschil tussen de twee op elkaar gelijkende zaden. Culinair wordt het kruid reeds lang gebruikt. De Romeinen gebruikten het als peper. Nu wordt het nog gebruikt in brood, kaas, vlees- en visverwerkingen, goulash, warme appeltjes, gebak en in likeuren. Karwij is wel sterker van smaak en eigenschappen dan komijn. Best de zaden eerst pletten of malen alvorens te infuseren. Of laten meekoken (decoct) om hun eigenschappen vrij te geven.

_ _

W ERKING :

Spijsverteringsbevorderend bij maagklachten, zoals opgeblazen gevoel. Spijsverteringsbevorderend bij darmklachten, zoals winderigheid en krampen. Past perfect in een oude en bekende mengeling met koriander, venkel, kardemom en anijs. Galvormend en galafdrijvend. Stimuleert de borstvoeding. Eetlustbevorderend. Belangrijk voor mensen met ijzertekort: echte karwij verhoogt de opname van ijzer.

__ __

KLAPROOS

CARVI /

Zie papaver.

__ _

Verbetert algemene bloedcirculatie. Kalmerend bij angst, rusteloosheid, zenuwachtigheid, hartkloppingen en slapeloosheid. Ontstekingsremmend bij bronchitis en oogontstekingen; ook uitwendig de infusie deppen op de ontstoken ogen en bij vermoeide ogen.

_ --

kl ee fk ru id

_ _ _ _ _

KARWIJ /CARUM

kl av er

zeker voor baby’s subtieler door de dosis echt heel laag te houden. Als je weet dat je voor een volwassen slechts 1 eetlepel kruid gebruikt per liter water, gaan we voor kinderen slechts 1 koffielepel en voor baby’s nog minder gebruiken op een liter water.

KLAVER



Honingklaver: akkerhoningklaver (Melilotus officinalis) gele honingklaver (Melilotus altissimus) Geel, bloeiend, kruidig weideplantje ideaal voor de bijtjes, want meli betekent honing. We gebruiken de bloeiende toppen. Rolklaver (Lotus corniculatus) Lijkt sterk op honingklaver, maar rolklaver is meer een kruipend plantje. De gele bloemknopjes hebben rode topjes of rode streepjes. We gebruiken de bloeiende toppen.

_

_

W ERKING :

Bevordert de terugvloei van het bloed in de aderen. Is dus uitstekend bij vermoeide benen, de befaamde ‘etalagebenen’, restless legs, zwaartegevoel en spanningen in de benen, kuitkrampen door aderlijke stuwingen, vochtophoping in onderbenen en enkels. Kan ook uitwendig als omslag of spray op pijnlijke, vermoeide en rusteloze benen.

KLEEFKRUID /GALIUM

APARINE /

Groeit weelderig als ‘on’kruid in de tuin en in het wild. Pluk de jonge topjes, want oudere takken hebben weerhaakjes die echt pijnlijk kunnen zijn. Kan vers worden gebruikt (zoals brandnetel en vogelmuur) in thee, soep, als groente en in slaatjes. Gedroogd in thee of fijn vermalen als poeder en het poeder innemen. Bevat veel mineralen zoals heermoes, dus ook kiezelzuur.

_

W ERKING :

Remineraliserend door de talrijke mineralen en kiezelzuur, dus goed bij osteoporose en rugletsels (versterkend voor tussenwervelschijven). Past perfect bij heermoes, brandnetel en paardenbloemblad. Licht vochtafdrijvend. Bloed- en lymfezuiverend, dus goed bij alle

__

139

huidproblemen. De werking wordt versterkt met paardenbloemblad, brandnetel, heermoes en zevenblad. Ook uitwendig de infusie gebruiken als lotion om de huid te reinigen en als kompres op eczeem en andere huidaandoeningen zoals acne, psoriasis…

KLIS OF GROTE KLIT /ARCTIUM

_

W ERKING :

Bloedzuiverend en ontsmettend, vooral bij huidproblemen zoals acne, eczeem, vette huid en schilfers. Zeer goed bij psoriasis, maar dient lang gebruikt te worden. Hierbij passen perfect driekleurig viooltje en madeliefje (weinig gebruiken). Bloedzuiverend en ontgiftend als voorjaarskuur en ontgiftingskuur. Goed bij reuma, artritis, jicht… De wortel bevat veel inuline, een gezonde suiker‘vervanger’ net zoals in schorseneren, in de wortel van paardenbloem, cichorei, alant en artisjok en in de knollen van aardperen (topinamboer). Bloedsuikerspiegelverlagend, dus goed voor suikerpatiënten en als prebioticum goed voor een goede darmflora, een betere stoelgang (zowel bij verstopping als bij buikloop) en voor mensen met prik-

_ _

140

ZELFGEPLUKT

kelbare darm syndroom (pds). Vochtafdrijvend bij blaasontsteking. Stimulerende werking op gal en lever. Herstelt de darmflora. Wortelaftreksel ideaal bij haarproblemen zoals vette hoofdhuid, roos en haaruitval alsook als gezichtswater bij acne, eczeem, vette huid...

LAPPA /

De naam klit komt van de bloem en zaaddoos die met de vele haakjes graag blijft kleven aan kledij. Velcro is hiervan afgeleid: velours, de ene zijde van de klitband en crochet, de haakjes aan de andere zijde van de klitband. De jonge mineraalrijke toppen zijn zeer voedzaam en samen met de jonge bladeren van brandnetel en zevenblad heerlijk als ‘spinazie’ of lekker in soep. We gebruiken vooral de wortel (oogsten in de herfst) en de bladeren (tijdens de bloei).

_ __

KNOFLOOK /ALLIUM

SATIVUM /

Reeds 2500 jaar voor Christus wisten de Sumeriërs al dat look zeer gezond was en werd het voor allerlei doeleinden gebruikt. Ook in het graf van Toetanchamon vond men look en in de Bijbel vind je tal van aanwijzingen over het gebruik ervan. Tijdens de pestepidemieën in de middeleeuwen beschermden de lijkopruimers zich door lookpreparaten te drinken. Louis Pasteur toonde aan dat look heel wat schadelijke bacteriën kan doden. Albert Schweitzer gebruikte look om een ernstige parasietenbuikloop te behandelen. In China gebruikt men bijna dagelijks look in gewokte groenteschotels om bederf en besmetting tegen te gaan. Je kunt verse lookteentjes gebruiken, maar om de geur en de smaak van look te verzachten, kun je de teentjes in uiterst dunne schijfjes snijden en laten drogen. Je kunt die gedroogde schilfers gebruiken om te infuseren, maar je kunt ze ook vermalen tot poeder.

_

W ERKING :

Sterk antiseptisch, natuurlijk antibioticum, zelfs gewoon opgehangen in strengen in een kleine ruimte. Teentjes getrokken in honing werken als hoestsiroop en bij keelpijn. Verbetert de immuniteit. Eetlustbevorderend bij anorexia of verminderde eetlust.

__

_ _ _ __

Vitaliserend bij vermoeidheid en algemene zwakte. Bloedverdunnend: bevordert doorbloeding en werkt bloeddrukverlagend. Cholesterolverlagend: vermindert de kans op hart- en vaatziektes. Galafdrijvend. Perfect bij darmproblemen van gasvorming, winderigheid tot darminfecties. Vermindert de kans op maag- en darmkanker.

Een gevaarlijk knoflookverhaal: tijdens een herboristencursus was er een leraar die beweerde dat hij oorontstekingen bij kinderen genas met een knoflookteentje. Hij liet het teentje in de vorm van een oortapje snijden om zo gemakkelijker in de gehoorgang te brengen. Hij gebruikte letterlijk de eigenschappen van look: betere doorbloeding en antiseptisch. De arme man dacht niet na over de gevolgen van zijn simpele redenering en wist niet dat de kinderen met de gevaarlijke knoflook-oortapjes dringend naar de spoeddienst moesten met een verbrand oor! De sappen van knoflook zijn zo krachtig dat de buitenooringang verbrandt. Gebruik dus nooit knoflook puur op de huid en zeker nooit een teentje in de oren. Zo zie je maar dat je met alle informatie echt supervoorzichtig moet zijn, zelfs met informatie van leraren! Onlangs hoorde ik het verhaal opnieuw vertellen op een kruidenwandeling door een lieve herboriste. Zij prees die ondoordachte remedie opnieuw aan. Ik kon het niet laten om voor de hele groep te reageren. Misschien was het ongepast, maar ik was zo geschrokken dat de totaal uit verband getrokken remedie nog steeds aanbevolen wordt. Slik niet alles als gesneden koek en wees uiterst voorzichtig met ‘wijze’ raad! Ui is veel zachter,

maar ga je ook nooit rechtstreeks en bloot op de huid gebruiken. Je kunt in een zakdoek fijngesnipperde ui inpakken en die op het oortje leggen, maar zeker nooit puur en zuiver rechtstreeks op de huid, anders kun je brandwonden veroorzaken.

KOMIJN/KUMMEL /CUMINUM

CYMINUM /

Donderbruine zaden met lichtgekleurde inkepingen die bij het vermalen een geelachtig poeder geven. Wordt vaak verward met karwij (Carum carvi), omdat ze bijna identiek van uitzicht, smaak (anijsachtig) en medicinale eigenschappen zijn. Komijn is wel langwerpiger dan karwij. Culinair wordt het kruid reeds lang gebruikt. Het wordt gebruikt in curry’s, chutneys, soep en lamsgerechten. Wordt in sommige kazen gebruikt. Komijn is zachter van smaak dan karwij, maar wees spaarzaam want komijn overheerst snel. Best de zaden eerst pletten of malen vooraleer te infuseren. Of laten meekoken om hun eigenschappen vrij te geven.

_ _ _ _

W ERKING :

Spijsverteringsbevorderend bij maagklachten, zoals indigestie en moeilijke spijsvertering. Spijsverteringsbevorderend bij darmklachten, zoals winderigheid en buikkrampen. In de ayurvedische geneeskunst wordt komijn gebruikt om andere kruiden beter te kunnen opnemen en de lever te stimuleren. Stimuleert de borstvoeding.

141

_ __ _

_ _



Spijsverteringsbevorderend en eetlustbevorderend. Maagversterkend. Kalmerend bij darmkrampen en zure oprispingen. Verdrijft darmgassen en opgeblazen buik. Past perfect in een zeer oude en bekende mengeling met karwij, venkel, kardemom en anijs.

W ERKING :

KORIANDER /CORIANDRUM

KORENBLOEM /CENTAUREA

CYANUS /

Een prachtig veldbloempje dat veruit één van mijn lievelingsbloemen is. Het was mijn droom een boeket veldbloemen met korenbloemen van mijn geliefde te krijgen, nog meer dan een bruidsboeket. Alhoewel witte rozen de pure liefde – die ik graag op mijn bureau heb staan als teken van verbondenheid met Maria Magdalena – en rode rozen de vurige liefde symboliseren, heeft korenbloem voor mij een betekenis van eenvoud en puurheid in eenheid met het goddelijke omwille van de koningsblauwe/paarse kleur. Ik was diep ontroerd toen ik voor het eerst in de gloed van een immens grote ondergaande oranjevuurrode zon in La Drôme een korenbloemenveld zag met hier en daar rode klaprozen tussen. Grappig dat ze roze worden als je ze tussen rozen plant. Wordt vaak in thee- en kruidenmelanges gebruikt als verfraaiing. Ik las in een gerenommeerd kruidenboek dat het gebruikt wordt om het waterige aftreksel blauw te kleuren, maar dat is niet waar. Korenbloem kleurt het water niet blauw. Voor een paar seconden misschien, maar dan trekt de kleur onmiddellijk weg. Zelfs de bloempjes worden na enkele minuten infuseren wit.

142

ZELFGEPLUKT

SATIVUM /

Gemakkelijk te kweken uit de kogelvormige zaadjes. Groene plant die vooral in de Indiase en Aziatische keuken gebruikt wordt. We oogsten de zaden en de blaadjes. In Thailand wordt ook de wortel gebruikt. Je houdt van het kruid of je vindt het maar niets. We gebruiken de zaden en de bladeren. De zaden kun je drogen en ongemalen bewaren. De bladeren verwerken we enkel vers. Bij een icetea kan een vers korianderblaadje het geheel afwerken of verpesten. Culinair wordt koriander in heel wat gerechten gebruikt. De zaden smaken het best als je ze even roostert en dan plet voor gebruik. Ze passen perfect in sauzen en in zoete gerechten. Korianderzaadjes vind je ook in mengelingen van specerijen, vooral in India en Indonesië, maar ook in de meditterane keuken. De bladeren worden vers op het eind van de bereiding gebruikt omdat ze hun smaak verliezen tijdens het koken. Je vindt ze in salades, chutneys, guacamole, als eetbare versiering op soep en roerbakgerechten. In Taiwan wordt steeds een plukje korianderblaadjes op gewokte groenten geserveerd in vegetarische gerechten.

W ERKING :

De zaden worden gekneusd of gemalen en geroosterd voor gebruik. De bladeren vers toevoegen aan een infusie.

lav en de l

ko r en blo em

Vooral als oogwater gebruikt bij lichte oogontsteking, maar ook verzachtend en verkwikkend bij vermoeide ogen. Zeer licht bloedzuiverend: kan ondersteunend worden gebruikt bij andere kruiden met dezelfde functie, bijvoorbeeld bij reuma.

De Romeinen gebruikten lavendel in hun baden, vandaar de naam. In het Latijn betekent lavare ‘wassen’. In de middeleeuwen kweekten de monniken veel lavendel om de lucht te zuiveren alsook om insecten en zelfs boze geesten weg te houden. Vroeger gebruikte men lavendelpoeder in het voedsel zodat het beter kon bewaren. Ik noem lavendel een allround ehbo-middel. Het heeft een waaier van goede eigenschappen en kan dus in veel gevallen als eerste hulp worden gebruikt. Wil je voor een bepaald probleem een kruidenondersteuning dan kijk je beter naar een plant die specifieker werkt. In de keuken kun je lavendel gebruiken bij desserts en in gebak. Let op dat de lavendel die je gebruikt niet commercieel gekweekt is en vol pesticiden en herbiciden zit. Gebruik uitsluitend biokwaliteit. Ook voor cosmetica. De huid is ons grootste orgaan en heel wat stoffen worden langs de huid opgenomen. Dus let op wat je smeert!

_ _ _



LAVENDEL /LAVENDULA

ANGUSTIFOLIA

of

LAVENDULA OFFICINALIS /

Er bestaan ongelooflijk veel lavendelsoorten: van breedbladige tot vlinderlavendel of zelfs tandlavendel. De variëteit angustifolia, vera of officinale is de ‘echte’ lavendel. In Zuid-Frankrijk wordt er met tal van kruisingen geëxperimenteerd om soorten te bekomen die extra geurig zijn of meer etherische olie bevatten. Lavendel, je houdt ervan of je vindt het maar niets. Als je het gebruikt in een infusie, wees er dan voorzichtig mee, want de smaak gaat gauw overheersen. De meeste mensen associëren de geur en de smaak met die van zeep. Wees dus subtiel als je lavendel puur of in een melange gebruikt.

W ERKING :

Ontsmettend bij alle ontstekingen, zowel inen uitwendig. Kalmerend, zowel geestelijk als fysiek zoals bijvoorbeeld bij zenuwpijnen. Schitterend in het badwater bij rusteloze baby’s en/of mama’s. Samen met herderstasje, sint-janskruid, haver, oranjebloesem en ijzerkruid goed bij pms, psychische dip, postnatale depressie en psychische uitputting bij vrouwen in het algemeen. Pijnstillend in de breedste zin van het woord. Algemeen krampwerend. Bacterie- en virusdodend. Wondhelend in- en uitwendig en uitstekend bij zonnebrand, brandwonden en radiodermistis.

_ __ _

143

_

LOOK-ZONDER-LOOK /ALLIARIA

PETIOLATA OF ALLIARIA OFFICINALIS /

In bossen en langs heggen groeiend kruid. Onderaan ronde bladeren, hogerop meer spitse bladeren. Bij het kneuzen van de bladeren ruik je een vrij sterke knoflookgeur. Het is geen hoog medicinale plant, maar hij heeft toch een paar zacht werkende pluspunten én een geur en smaak die andere kruiden in een infusie kunnen opfleuren. We gebruiken de bladeren en de bloeiende toppen. Pluk de hoogste toppen van look-zonder-look als je plukt in het bos, zodat je zeker bent dat er geen vos op geplast heeft.

__

W ERKING :

Ontsmettend en licht slijmoplossend. Licht opwekkend.

LUZERN Zie alfalfa.

144

ZELFGEPLUKT

speenkruid en/of helmkruid dat je enkel als zitbadje gebruikt, kan hierbij aanvullend ondersteunend werken (zie bij speenkruid en/of helmkruid bij de kruiden uit de tuin).

__

MAAGDENPALM /VINCA

MINOR /

Wordt vaak als bodembedekker in tuinen aangelegd, omdat hij altijd groen blijft. De paarse bloemen, alleenstaand op een lange steel, inspireerden menig magiër en worden gedronken als ‘thee’. De maagdenpalmbloem was ook een vast onderdeel van middeleeuwse liefdesdranken. We gebruiken de bladeren en de bloemen.

_

W ERKING :

Verwijdt de hersenbloedvaten en zorgt voor een betere hersendoorbloeding. Nuttig bij concentratiestoornissen, geheugenverlies, evenwichtsstoornissen, oorsuizen en verminderd gehoor, verminderd zicht, duizeligheid, hoofdpijn en migraine. Aangewezen bij bejaarden, bij de ziekte van Alzheimer en dementie. Verhoogt de weerstand van aderwanden en de kleine haarvaatjes bij stoornissen van de veneuze bloedsomloop zoals spataderen, aambeien, aderwandontsteking, vermoeide benen. Past goed samen met akkerhoningklaver, toverhazelaar, paardenkastanje, muisdoorn en ginkgo. Een infusie van

_

Bloeddrukverlagend. Eetlustopwekkend vooral als meiwijn.

MALROVE /MARRUBIUM

VULGARE /

Kruid met grijsgroene gekrulde bladeren met een zilverwitte schijn en witte bloempjes. In Engeland wordt het gebruikt om bier (malrovebier) en likeur van te maken. We gebruiken de bladeren en de bloeiende toppen.

_ _ __

W ERKING :

Slijmoplossend bij ademhalings- en luchtwegenproblemen zoals verkoudheid en bronchitis. Spijsverteringsbevorderend en eetlustopwekkend. Voorkomt darmgassen en opgeblazen gevoel. Verhoogt galafscheiding en stimuleert de leverwerking.

ma de lie fje

Schimmelwerend zoals bij vaginale problemen en mycose (parasitaire schimmel op slijmvliezen, bijvoorbeeld Candida en kalknagel). Als gezichtswater samentrekkend bij verwijde poriën en bepaalde vormen van huiduitslag. Past goed samen met braamblad, frambozenblad en toverhazelaarblad. Insectverjagend en antiparasiet zoals luizen. Hiervoor gebruik je de infusie als haarwater. Om insecten te verjagen kun je gedroogde bloemen in bundels of in linnen zakjes ophangen in kasten. Zo kun je motten, mijten en andere insecten verdrijven of gewoon boven het bed muggen weghouden.

ma ag de np alm

_ _

MARIADISTEL /SILYBUM MADELIEFJE /BELLIS

PERENNIS /

Groeit bijna het hele jaar door in graslanden. Als het regent en tijdens de nacht buigt het hoofdje naar de grond, maar eens de zon opkomt, opent ze haar hart. Een overblijvende (perennis) schoonheid (bellis). We gebruiken de bladeren en bloemen. De bloempjes ogen mooi drijvend op een infusie.

_ _

W ERKING :

Heel weinig gebruiken. Bloedzuiverend, vooral bij huidproblemen zoals acne, eczeem, vette huid en schilfers. Hierbij passen perfect driekleurig viooltje en klis. Mild ontsmettend en slijmoplossend bij luchtwegontstekingen en bronchitis.

MARIANUM /

Mooie grote distel die 1 m² in beslag neemt en tot 3 meter hoog kan groeien. In de middeleeuwen werd de wortel van de plant als groente gekookt zoals schorseneer, de jonge blaadjes zonder de doornen als sla of als spinazie, de stelen als asperges, de bloemhoofdjes als artisjok en de zaden werden geroosterd en als koffiesurrogaat gebruikt. Wij gebruiken de rijpe zaden zonder pluis eraan die we pletten of malen net voor we ze infuseren. Je kunt ook de jonge bladeren hiervoor gebruiken.

_

W ERKING :

Gal- en leverstimulerend, goed samen te gebruiken met citroenschil, olijf bladeren, artisjok en boldo (zie infusies van specerijen en uitheemse planten). Bij alle leverproblemen en zwakke leverwerking. Bij huidziektes ten gevolge van leveraandoeningen.

_ _

145

ma rjo lei n

__

_

Uitstekend spijsverteringsbevorderend en darmgasafdrijvend. Bij borstvoeding wordt venkelinfusie aangewezen voor baby’s met veel buikkrampjes, maar een marjoleininfusie is gunstiger en veiliger. (In venkel en in anijs heb je anethol – in anijs zelfs heel veel – maar in marjolein niet. Daarom is deze drank voor de zogende moeder en de baby nog meer aangewezen.) Kalmerend en ontspannend bij stress, spanningen, benauwdheid en angst. Darmgasafdrijvend. Menstruatiebevorderend. Pijnstillend bij spierpijnen, maag- en darmkrampen maar ook bij menstruatiepijnen. Voor de luchtwegen ontsmettend, slijmoplossend en krampopheffend bij hoest, griep en verkoudheid. Goed samen met tijm. Bevordert het zweten bij koorts. Vermindert de seksuele drang.

_ __ _ _ __

MIERIKSWORTEL MARJOLEIN /ORIGANUM

MAJORANA OF

MAJORANA HORTENSIS /

Marjolein of majoraan (Origanum majorana of Majorana hortensis) is de eenjarige plant terwijl de wilde marjolein of oregano (Origanum vulgare) de doorlevende plant is. Groeit weelderig zo niet woekerend in de tuin. Wordt vaak in de keuken gebruikt naast citroen, knoflook, rozemarijn, salie en tijm in allerlei Griekse en Italiaanse gerechten, bij aubergines, paprika’s, tomaten en allerlei sauzen. Je kunt de bladeren (voor de bloei) alsook de bloeiende toppen gebruiken.

146

ZELFGEPLUKT

_ _ _

Vochtafdrijvend en ontsmettend bij urineweginfecties. Eetlustopwekkend, spijsverteringsbevorderend en voorkomt winderigheid. Herstelt de darmflora.

W ERKING :

/ARMORACIA

RUSTICANA /

Winterharde, bladverliezende plant. Groeit weelderig door de dikke ondergronds woekerende penwortel en vele zijwortels. Een klein stukje wortel groeit uit tot een stevige plant. Werd reeds sinds de middeleeuwen culinair en medicinaal gebruikt. De scherpe smaak wordt veroorzaakt door mosterdoliën. Wasabi kun je zien als de groene variant die in het Oosten, vooral in Japan maar ook in China, gebruikt wordt. Per persoon wordt er in een klein opdienschaaltje met sojasaus een klein bee tje wasabi aan de rand gebracht. De bedoeling is om met een chopstick de wasabi al roerend ‘op te

lossen’ in de sojasaus. Die saus wordt gebruikt als dipsaus bij sushi, dimsum of groentjes. Je kunt zowel de bladeren als de wortel gebruiken. De jonge frisse bladeren zijn ook lekker en gezond in slaatjes of stoofpotjes. Mierikswortel moet je wel vers gebruiken, want bij het drogen gaan er veel eigenschappen verloren. We oogsten in de herfst. Je kunt een stuk wortel in een bloempot met vochtig zand op de vensterbank bewaren of je kunt de wortel raspen of fijnmalen, in een bokaal scheppen, overgieten met azijn, olie of alcohol van 45° om te bewaren. De plant groeit voor niets. Ik nam eens op een kruidenwandeling een piepklein wortelstukje mee, plantte het in mijn tuin en nu bloeit er elk jaar een weelderige mierikswortelplant in mijn tuin. Geen paniek als je in de winter niets meer van de plant terugvindt: het hele bovengrondse gedeelte verdwijnt. In de lente schiet hij lekker weer uit de grond.

_



W ERKING :

Bacteriedodend, ontsmettend, hoestdempend en ontzwellend op slijmvliezen. Aangewezen bij verkoudheid, keelontsteking, sinusitis en griep.

mo ed er kr ui d

Leverregenererend dus herstellend bij alle leverproblemen zelfs bij leverbeschadiging onder andere door alcohol, medicijnen, drugs, voedingsadditieven (kleur-, geur-, smaak- en bewaarstoffen), verkeerde voeding (overmaat aan vet en suiker), chemische stoffen (zware metalen, lijmen en verven)... Licht laxerend en spijsverteringsbevorderend. Aansterkend en eetlustopwekkend (bladeren).

mi er ik sw or tel

_

MOEDERKRUID /CHRYSANTHENUM

PARTHENIUM OF TANACETUM PARTHENIUM /

Voor niet-kenners lijkt moederkruid op kamille, maar het is een totaal ander plantje met een compleet andere werking. Sinds de tijd van het Oude Egypte werd het plantje gebruikt bij hoofdpijn, koorts en pijn. In de middeleeuwen werd het in de tuinen aangeplant om de lucht te zuiveren, ziektes en insecten buiten te houden, net als lavendel. Gedroogd hebben de bloemen een mot- en insectenwerende werking net als lavendel. We gebruiken vooral de bladeren, maar ook de bloemen kun je gebruiken. Moederkruid is wel bitter.

_

W ERKING :

Zowel preventief als curatief bij migraineaanvallen. Vermindert de ernst van de symptomen als gezichtstoornissen, hoofdpijn en misselijkheid. Sterk ontstekingsremmend en pijnstillend.

_

147

__ _

Koortswerend. Huidherstellend bij psoriasis en eczeem. Menstruatiebevorderend. let op: door de sterke werking best in lage dosis gebruiken. Kan bij gevoelige personen huiduitslag veroorzaken.

en zure oprispingen, maagwandontsteking en maagzweren. Door de aanwezigheid van aspirineachtige verbindingen aangewezen bij maag- en darmontstekingen, gewrichtspijnen, reuma, jicht, zenuwpijnen en weefselontsteking. Ook goed bij buikloop, vooral bij kinderen. Vochtafdrijvend, dus goed bij nierproblemen, vochtophoping (in benen en buik) en alle reumatische toestanden. Goed samen met berk, guldenroede en javathee (Orthosiphon stamineus Benth). Koortsverlagend. Past goed bij vlierbloemen en de katjes van de hazelaar.

_ _

MOERASSPIREA /SPIRAEA

ULMARIA

mu nt

mo er as sir ea

_

of

FILIPENDULA ULMARIA /

Deze opvallende plant vind je vooral op vochtige plaatsen, letterlijk in een moeras of aan vijver- of slootranden. Druïden gebruikten het, naast watermunt en ijzerhard, als één van hun krachtigste en heiligste kruiden. De grote roomkleurige bloementrossen ruiken honingzoet en je hart wordt er vrolijk en blij van (volgens Gerard in 1597). Daarom werden ze in de middeleeuwen gedroogd en vaak in huizen, kerken en openbare gebouwen gebruikt om de muffe geuren te verdrijven. Nu nog worden de bloemen gebruikt in de parfumindustrie. We plukken de bloemen of de bloeiende toppen.

_

W ERKING :

Reguleert de maagzuurproductie en is dus aangewezen bij mensen met te veel maagzuur

148

ZELFGEPLUKT

_ __ _

MUNT groene aarmunt (Menthe spicata) (Mentha viridis) kruizemunt (Mentha crispata ) akkermunt (Mentha arvensis) pepermunt (Mentha X piperita)

Er zijn heel wat muntsoorten. De ene kun je als ‘thee’ gebruiken, de andere zijn meer voor cosmetisch of industrieel gebruik. Pluk steeds vóór de

bloei. Mentha spicata is de gewone aarmunt. In de Maghreblanden wordt die munt nana genoemd en wordt gebruikt in de Marokkaanse muntthee – ook soms Maghrebijnse muntthee genoemd. Ik hoor vaak dat er verwarring is over wat munt‘thee’ is. Als mensen op café of restaurant muntthee bestellen, bedoelen ze vaak een Marokkaanse thee. Maar eigenlijk is munt‘thee’ een infusie van alleen muntblaadjes. Voor de Marokkaanse muntthee daarentegen wordt er groene thee aan toegevoegd. Hiervoor gebruiken ze gunpowder. Dat is een mindere kwaliteit van groene thee uit de streek van Ningbo in China. Die thee wordt doorgaans machinaal geoogst en machinaal tot harde bolletjes gerold, vandaar de naam gunpowder. De thee wordt opgekookt. Daarom wordt er geen hoge kwaliteit gebruikt. Ook de temperatuur van deze landen laat het niet toe om topthee in de juiste conditie te bewaren, vooral als je weet dat die mensen meestal nomaden zijn en geen koelkast meesleuren met groene thee in. Dus de gunpowder wordt eventjes opgekookt, dan wordt munt eraan toegevoegd en jammer genoeg veel te veel suiker! Onlangs zag ik in een kookprogramma een Marokkaanse muntthee klaarmaken. De dame in kwestie wou er niet te veel suiker in doen. Parmantig gooide ze acht klontjes in een theepotje van een halve liter. Dat is haast evenveel suiker als in een colaflesje! En dan maar beweren dat ze er niet te veel indeed. Wat is dan in haar normen veel? Zo zie je maar: interpretatie! Ik zet Marokkaanse thee zonder suiker en die wordt door iedere proever als zeer lekker aanvaard. Een enkeling, meestal van oosterse of zuiderse herkomst, wenst toch wat suiker. Maar die laat ik dan met een hamertje van zo’n grote suikerkegel suiker afkloppen. Dat is haast onbegonnen werk en de suikerfan geeft het gauw op. Ik ben dan blij. Al-

weer iemand die ik de onzin van suiker heb laten inzien! Als de thee voldoende getrokken is, wordt die op smaak gebracht met een geutje oranjebloesemwater. In sommige horecazaken krijg je een mooi geciseleerd flesje met oranjebloesemwater, zodat je zelf dat overheerlijke maar sterk aromatisch parfum kunt toevoegen. Je kunt ook werken met een draadje saffraan, maar dan moet je dat wel laten meekoken met de gunpowder. Saffraan geeft pas zijn smaak en kleur ten volle af als je het laat meekoken en heel lang laat trekken. In de winter voegen de Marokkanen er een takje absint bij. Absint werkt op de lever en is een vetverteerder bij uitstek. Vaak eten ze vettigere spijzen in de winter en zodoende is een lichte absintinfusie het ideale kruid of drankje om die maaltijd te vergezellen. Maar we hadden het over munt. Wij kennen het best de pepermunt (Mentha X piperita). Dat kruisje in de Latijnse naam toont dat het om een kruising gaat. Een kruising tussen gewone aarmunt en watermunt. Watermunt wordt niet als voedsel gebruikt, maar wel in de cosmetica. Pepermunt daarentegen kan wel als voeding of infusie worden gebruikt. Mooi en lekker is een groot stevig glas met daarin een paar takjes verse munt en eventueel een schijfje citroen.

_

W ERKING :

Kalmerend, maar dan vooral op het spijsverteringsstelsel. Uitstekend bij winderigheid, darmkrampen, spastische darmen... Ook voor kinderen. Maak voor hen wel een lichte infusie. Je weet: less is more! Dus heel laag doseren, zeker bij kinderen. Sommige boeken bevelen munt ook aan bij zwangerschapsbraken, alhoewel hier uiterste voorzichtigheid geboden is! Vooral de eerste drie maanden. Gebruik liever citroenmelisse in lage dosis, want dat is wel veilig voor zwangere vrouwen.

149

_ __

Pijnstillend en verdovend bij maagwandontsteking, darmwandontstekingen, maag- en darmzweren. Bevordert de eetlust en spijsvertering. Pijnstillend en licht verdovend bij hoofdpijn, migraine, zenuw- en rugpijn (ook uitwendig aan brengen). Afkoelend, pijnstillend en jeukwerend als het op de huid verneveld wordt. Let op: neem nooit een bad in een muntinfusie en zeker niet met etherische olie van munt. Munt werkt zo afkoelend dat het gevaarlijk is om erin te baden. Het beste vernevel je een lichte infusie op je huid als je het te warm, pijn of jeuk hebt.

_

Nog even een woordje uitleg over het afkoelende aspect. Groene thee alsook munt, hoe warm ook gedronken, werken afkoelend. Daarom krijg je in de woestijn op het heetst van de dag een warme Marokkaanse thee en toch koel je af. Het is zelfs aan te raden bij warm weer geen gekoelde dranken te drinken. Wij denken dat een ijsgekoeld frisdrankje afkoelt, maar niets is minder waar. Meestal verstoren we ons spijsverteringsstelsel zodanig, ook mede door de hoeveelheid suiker, dat buikloop het gevolg is. Het is niet alleen de temperatuur van een drank die je opwarmt of afkoelt, het is ook de aard van de drank die dat doet.

150

ZELFGEPLUKT

Ben je een kouwelijk type, dan drink je in de winter of op koude dagen best zwarte thee. Zwarte thee is opwarmend. Daarbij kun je gember voegen die ook opwarmend werkt. Hoe super de antioxidanten ook in groene thee zijn, de antioxidanten in zwarte thee werken ook nog voldoende en daarom drink je beter zwarte in koude periodes. Voeg dus geen gember bij groene thee of munt bij zwarte thee, want dan werk je met tegenstrijdige krachten in een en hetzelfde preparaat. In het commerciële circuit vind je die combinaties wel. Blijkbaar zijn de mensen die deze samenstellingen bedachten onwetend over de krachten van thee en kruiden.

OGENTROOST /EUPHRASIA

OFFICINALIS /

Prachtig klein plantje waarvan de gele en paarse tekeningen en vlekjes op de witte bloempjes doen denken aan een tranend oog. Hildegard van Bingen was de eerste die het plantje vermeldde als oogheelmiddel en om het geheugen te versterken. We gebruiken het hele bovengrondse gedeelte.

_

W ERKING :

Samentrekkende en ontsmettende werking op het oogbindvlies, goed bij tranende, rode, gezwollen, geïrriteerde, vermoeide, gevoelige, ontstoken en etterende ogen, en oogwallen. Slijmoplossend, aangewezen bij verkoudheid. Samentrekkend en ontstekingsremmend voor de bovenste luchtwegen. Aangewezen bij verkoudheid en sinusitis. Verzacht de symptomen van hooikoorts.

__ _

oo st- in dis ch e ke rs

Verzacht lever-, gal - en nierproblemen. Voorkomt en helpt bij het uitdrijven van galen nierstenen. Let ook op met grote hoeveelheden muntinfusie te drinken. De darmen kunnen erdoor licht verdoofd worden, waardoor hun werking vertraagt en zodoende constipatie ontstaat. In geval van een darmonderzoek is muntinfusie aangewezen om de darm rustig te maken.

on ze lie ve vr ou wb ed str o

__ _

ONZELIEVEVROUWEBEDSTRO /ASPERULA

ODORATA

of GALIUM

ODORATUM /

Schattig, klein plantje dat in de tuin voor een prachtig groen tapijt zorgt, bezaaid met witte stervormige bloempjes. Volgens de naam zou Jozef dit plantje gebruikt hebben als stro om de kribbe mee te vullen zodat het kindje Jezus goed kon slapen. Een typisch vrouwenkruid net als vrouwenmantel. Het is de plant van de meiwijn of Maitrank. Vers ruikt de plant nauwelijks maar gedroogd heeft hij een aangenaam parfum. We gebruiken de het bovengronds gedeelte, de bloeiende toppen.

_ _ _

W ERKING :

Rustgevend en ontspannend, twee eigenschappen om goed te kunnen inslapen vooral bij kinderen en bejaarden. Eetlustopwekkend, spijsverteringsbevorderend en aansterkend. Gal- en urineafdrijvend.

OOST-INDISCHE KERS /TROPAEOLUM

MAJUS /

Een prachtig plantje met gele, oranje of rode trompetachtige bloemen dat gemakkelijk te zaaien en te kweken is, zonder dat je ernaar moet omkijken. Liefst in zo’n arm mogelijke grond, want dan krijg je veel bloemen. Hij kan over de grond kruipen, maar evengoed rond een boom, heg of lattenwerk slingeren. Afkomstig uit de Andeslanden zoals Peru, Ecuador, Bolivia en Colombia waar hij als wondkruid gebruikt werd, vond hij zijn weg naar hier als sierplant in de tuinen. Als snelgroeiende plant is hij bijzonder nuttig in de groente- en fruittuin. Hij houdt allerlei luizen en dierlijke parasieten weg van groente en fruit. Ook rond bijenkorven beschermt hij de bijen tegen mijten. Als groente zijn zowel de verse bloem als het verse blad lekker door de waterkersachtige smaak, vandaar ook de naam ‘kers’. In het Frans wordt ook gesproken over la plante pour les cheveux, omdat een lotion aangebracht

151

_ _ _ __

en bij aandoeningen van de urinewegen, terwijl de wortel vooral ter ondersteuning voor de lever gebruikt wordt. De wortel in de herfst geoogst zit bomvol mineralen en inuline. De stengel gebruiken we niet, maar het melksap kun je wel aanstippen op wratten.

VULGARE /

Dit is de doorlevende of wilde marjolein. Je plant deze soort het best in de tuin. Wordt vaak in de mediterrane keuken gebruikt naast rozemarijn, salie en tijm.



Zie marjolein.

W ERKING :

Sterk ontsmettend, zowel voor bacteriën, virussen en schimmels vooral bij urineweginfecties en infecties van de geslachtsorganen. Sterk ontsmettend, zowel voor bacteriën, virussen en schimmels bij luchtweginfecties zoals verkoudheid, hoest, bronchitis en griep. Sterk ontsmettend, zowel voor bacteriën, virussen en schimmels uitwendig bij haarproblemen, huiduitslag en schimmelinfecties. Eetlustbevorderend. Bloedzuiverend en zorgt voor betere doorbloeding. Aangewezen bij huidproblemen, koude handen en voeten. Bron van vitamine C. Aangewezen bij vermoeidheid, voorjaarsvermoeidheid en lusteloosheid. Zwavelbron. Aangewezen bij huid- maar vooral haarproblemen, voorkomt broze haren, haaruitval en kaalheid. Haarlotion: alles van de Oost-Indische kers (bloemen, bladeren en zaden) mengen met brandnetelbladeren, tijmtoppen, salieblaadjes en buxusblaadjes. Dat hakken en twee à drie weken laten trekken in alcohol van 90°. Zeven en uitpersen, een paar druppels etherische olie van geranium erbij en insmeren maar! Vochtafdrijvend en vlottere vetverbranding. Remt de schildklierwerking.

_ _ __ 152

ZELFGEPLUKT

PAARDENBLOEM /TARAXACUM

OFFICINALE /

Wijdverspreid plantje dat je overal tegenkomt. De plant heeft een ongelooflijk groot aanpassingsvermogen. De bladeren zitten barstensvol mineralen en worden in de keuken veelvuldig gebruikt in slaa tjes of in soep. Als je de plant nog steeds in de volle aarde staand in een donkere kartonnen of plastiek koker voor een paar dagen opsluit, krijg je bleke lichtgele bladeren: de molsla. Je kunt ook de bloemen verwerken in heel wat gerechten. De wortel is eerder bitter, maar kan gekookt bij bloemkool, schorseneren of prei als een bitter hapje in een sausje worden verwerkt. Het onderscheid wordt ook medicinaal gemaakt: de bladeren werken vooral vochtafdrijvend

PAARDENSTAART Zie heermoes.

_

W ERKING :

pa ar de blo em



OREGANO /ORIGANUM

W ERKING :

Vochtafdrijvend en urinezuurafdrijvend. Ideaal als lentekuur samen met heermoes, brandnetel en kleefkruid bij oedeem, reuma, artrose, artritis, jicht en overgewicht. Bloed- en lymfezuiverend, dus goed bij alle huidproblemen. De werking wordt versterkt met brandnetel, heermoes, zevenblad en kleefkruid. Ook uitwendig de infusie gebruiken als lotion om de huid te reinigen en als kompres op eczeem en andere huidaandoeningen zoals acne, psoriasis… te leggen. Eetlustopwekkend en goed bij trage en slechtwerkende spijsvertering. De wortel werkt intens op de gal en de lever waardoor bepaalde huidaandoeningen, zoals cellulitis, verbeteren. Werkt ook voor lichte gevallen van constipatie. De wortel bevat inuline, een gezonde suiker‘vervanger’, net zoals in schorseneren, in de wortel van klis, cichorei, alant en artisjok en in de knollen van aardperen (topinamboer). Bloedsuikerspiegelverlagend, dus goed voor suikerpatiënten en als prebioticum goed voor een goede darmflora, een betere stoelgang (zowel bij verstopping als bij buikloop) en voor mensen met prikkelbare darm syndroom (pds). De wortel stimuleert de spijsvertering. Geroosterde wortel kan worden gebruikt om cafeïnevrije ‘koffie’ mee te zetten die de spijsvertering bevordert.

pa pa ve r

op de hoofdhuid kaalheid zou voorkomen. Als je op warme zomerdagen bij avondschemer naar de bloemen kijkt, kun je lichtflitsen vanuit het hart van de bloemen zien opspringen, net als een prille verliefdheid of ‘vlinders in de buik’. Daarom spreken de Fransen ook over fleurs d’ amour. Ook als infusie zijn zowel de verse bloem als het verse blad niet alleen mooi, maar ook lekker om te drinken.

_ _ _ _ _

PAPAVER  Klaproos (Papaver rhoeas) Prachtige, rode bloemen met zijdeachtige bloemblaadjes, soms met een zwarte vlek aan de kelkzijde. Ze kleuren velden en straatborders.

_ _



W ERKING :

Verzachtend voor luchtwegaandoeningen. Past perfect bij heemst, kaasjeskruid, toorts, dennenknoppen en sleutelbloem. Werkt licht ontspannend en kalmerend.

 Slaapmutsje (Eschscholzia californica) Oranje of gele klaprozen die goed tegen warmte kunnen en groeien in de woestijn. Komen hoofdzakelijk voor in Noord-Amerika, waar ze door de Indianen letterlijk als slaapmutsje gebruikt werden.

_



W ERKING :

Kalmerend en slaapbevorderend zonder verslavend te zijn. Aangewezen bij

153

 Slaapbol (Papaver somnifera) Grote witte tot lichtpaarse bloemen. Toch gaat het hier om het melksap uit de onrijpe zaaddoos waaruit men opium haalt. Een zeer gevaarlijk en zwaar verslavend goedje dat verboden is of onder strenge maatregelen in de pharmaceutische wereld gebruikt wordt om morfine en codeïne te produceren. De zwarte kleine zaadjes van de papaver – ook wel maanzaad genoemd – zijn niet verdovend noch verslavend en volkomen veilig te gebruiken. Meestal worden ze culinair aangewend in slaatjes, broodjes en gebak. In India gebruikt men de zaden om sauzen te dikken.

naam stekelnootje draagt. We gebruiken de hele bloeiende plant.

_ _



Vernauwt de bloedvaten, bloedstelpend ook bij bloedstortingen en bloedende aambeien. Windafdrijvend, uitstekend bij maag- en darmontstekingen.

 Grote (Sanguisorba officinalis) Lijkt sterk op de kleine, maar kan tot 2 meter hoog groeien. De eivormige bloembladeren staan vol rode kleine sterachtige bloempjes. De smaak is eerder zilt/bitter met een zoete geur. De blaadjes en losgetrokken kleine bloempjes ogen niet alleen mooi in slaatjes, maar hebben een pittige smaak. We gebruiken de bloemen, bladeren en wortel.

_

W ERKING :

Vernauwt de bloedvaten, bloedstelpend ook bij bloedstortingen en bloedende aambeien.Windafdrijvend, uitstekend bij maag- en darmontstekingen.

PIMPERNEL  Kleine (Sanguisorba minor) Prachtig plantje van 20 tot 60 centimeter hoog met eironde, kleine, getande blaadjes met wel tien op één bladsteel en een kogelrond bloembolletje vol roze/violet/roodkleurige, kleine, sterachtige bloempjes. Culinair een zeer gewaardeerd maar hier nog onbekend kruid. Wegens de komkommerachtige smaak wordt het vaak verwerkt in slaatjes of likeuren. De blaadjes en losgetrokken bloempjes ogen niet alleen mooi in slaatjes maar hebben een pittige smaak. De ene vindt dat het naar komkommer, de andere naar nootjes smaakt. Vandaar dat het plantje soms ook de volks-

154

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

ROBERTSKRUID

lekker vindt. Omdat de plant in de zomer bloeit, kun je gerust de infusie koud serveren.

De meeste kamer- en tuinplanten die wij geranium noemen, zijn eigenlijk Pelargoniums en behoren tot dezelfde familie, de ooievaarsbekken. Het is dan niet verwonderlijk dat na de bevruchting van de roze/violet bloemen de zaden op ooievaarssnavels gelijken. Er bestaan heel wat smaakjesgeraniums waarvan de bladeren kunnen worden gebruikt in infusies, maar ook in gebak om een subtiel maar verrassend smaakje te geven. Hildegard van Bingen prees het plantje voor zijn gunstige invloed op buikloop en bloedingen. We gebruiken de bloeiende toppen, de bladeren en de wortel.



/GERANIUM

ROBERTIANUM /

_ _ __

OFFICINALIS /

Een veel voorkomend ‘onkruid’ langs bermen en wegen. In de volksmond heet hij ‘heeskruid’ en bij redenaars, zangers en toneelspelers het ‘koorzangerskruid’. We gebruiken de bloeiende toppen en de bladeren.

_

W ERKING :



Slijmoplossend en hoestdempend. ‘Zalvend’ bij stemproblemen zoals heesheid. Aansterkend en spijsverteringsbevorderend.

Eetlustbevorderend. Gezond zoet alternatief voor suiker.

W ERKING :

Samentrekkend. Te gebruiken bij mond-, keel-, maag- en darmontstekingen en bij buikloop. Bloedsuikerspiegelverlagend voor suikerpatiënten. Bloedstelpend. Ook uitwendig kan de infusie worden aangebracht op wondjes, huidschilfers en om de huid te verstevigen, zoals bij slappere borsten.

RAKET/KOORZANGERSKRUID /SISYMBRIUM

__

W ERKING :

r oz en

_

slapeloosheid, angsten, prikkelbaarheid, spanningen en stress. Pijnstillend bij hoofdpijn en migraine en allerlei krampen zoals maag-, darm-, blaas- en spierkrampen.

ROOMSE KERVEL /MYRRHIS

ODORATA /

Een zeer mooie, waaiervormige plant die vrij hoog groeit tot 90 centimeter. De witte bloempjes bloeien in donzige schermen van mei tot juni, waarna ze transformeren tot geurige donkerbruine geribde zaden die naar anijs smaken. Zowel de zaden, stengels en bladeren zijn lekker anijsachtig zoet. Kinderen vinden roomse kervel heel lekker. Het is een zeer aromatische en mooie plant om in de tuin te hebben, zelf te oogsten en aan de slag te gaan voor het zetten van een zoete infusie dat iedereen

ROZEN Er zijn heel wat variëteiten van de roos en ze zijn allemaal even betoverend mooi. Het stadje Provins, 50 kilometer ten zuidoosten van Parijs wordt geroemd om zijn rozenvelden en is zeker een bezoek waard. In België is ‘Lens Roses’ in Oudenburg de moeite waard om te bezoeken. Ze doen er vaak geleide wandelingen.12 Rozen worden al lang om hun uitstraling van puurheid en schoonheid gekoesterd. Zelfs Plinius schreef in 77 na Christus dat rozenpreparaten heilzaam zijn voor 32 verschillende menselijke kwalen. Rode rozen symboliseren vurige liefde, witte pure liefde. De witte roos staat ook symbool voor Maria Magdalena die puur en echt is en helemaal niet de hoer zoals de katholieke kerk haar bestempelt. Bewijsmateriaal over Maria Magdalena duidt erop dat zij uitzonderlijk mooi was en daar-

155

naast een begaafde spreekster met een onafhankelijke geest, zeer intelligent en geleerder dan de meeste mannen, gepassioneerd, onbevreesd, onconventioneel, openhartig en direct in haar woorden en daden.’ Dat beschrijven Claire Nahmad en Margaret Bailey in hun boek De geheime boodschap van Maria Magdalena. Daarom staat er vaak een witte roos op mijn bureau of op mijn eettafel, omdat ik graag in verbondenheid met haar leef en haar kwaliteiten als voorbeeld vanuit mijn Hogere Zelf nastreef. Wist je dat kauwen op rozenblaadjes emoties losweekt en je door een moeilijke periode kan loodsen? Als je rozen in je tuin hebt staan en je spuit geen gif, dan kun je de kleurige blaadjes eten, in gerechten verwerken of als thee schenken. Als

je er net geen kokend water op giet en de blaadjes vijftien minuten laat trekken, dan zie je wel dat ze hun kleur verliezen. Na enige tijd zijn alle rozenblaadjes, hoe bont die ook waren, vaal wit met een zeer vaag vleugje roze en oker. Het is eenvoudig een rozen‘thee’ te zetten. Koop alstublieft niet de chemisch gearomatiseerde rommel die theewinkels en supermarkten aanbieden. Vermijd alle producten die ‘aroma’ bevatten, want meestal gaat het om een chemisch namaaksel dat nefast is voor de gezondheid. Zet een groene of zwarte thee van je voorkeur en voeg daar een paar of meerdere – volgens jouw smaak – rozenblaadjes aan toe. Klaar is Kees! Zo simpel is dat. Of je kunt ook een infusie zetten enkel met rozenblaadjes.  Apothekersroos (Rosa gallica var. officinalis) Oudste tuinroos die al te vinden was bij de Grieken en de Romeinen en later in de kloostertuinen. De roos blijft geuren ook na het drogen. We gebruiken de bloemblaadjes.

_ _

W ERKING :

Ontstekingsremmend, zowel op de luchtwegen als op het spijsverteringsstelsel. Zacht kalmerend bij spanningen en stress.

 Damascener roos (Rosa damascena) Prachtige roze tot violetkleurige rozen die door de Perzische arts Avicenna reeds in de 1ste eeuw gedestilleerd werden voor hun uiterst fijne en kostbare etherische olie. Eerst in Iran, nu vooral in Turkije gekweekt voor de etherische olie en het rozenwater. We gebruiken de bloemblaadjes.

_

W ERKING :

Ontstekingsremmend, zowel op de luchtwegen als op het spijsverteringsstelsel.

156

ZELFGEPLUKT

_ _

Zacht kalmerend bij spanningen en stress. Licht antidepressivum.

 Provence roos (Rosa centifolia) Vooral te vinden in de streek rond Grasse in Zuid Frankrijk. Daar wordt deze roos vooral gekweekt voor de parfumindustrie. Mocht je deze roos in je tuin staan hebben, mag je gerust de bloemblaadjes verwerken in thee, gebak of in je bad!  Hondsroos (Rosa canina) Oude rozenstruik met doorgroeiende enkelvoudige witte of roze roosjes in trosjes. Eens uitgebloeid vormen ze kleine langwerpige rozenbottels. We gebruiken de rozenbottels, al dan niet ontdaan van de zaden en brandhaartjes. Voor siroop, jam en gelei is dat noodzakelijk, voor het zetten van een infusie hoeft het niet als je de rozenbottels gesloten laat. Belangrijk is dat je weet dat een rozenbottelinfusie niet gekleurd is of een zeer licht roze zweempje heeft. Als je rozenbottel‘thee’ koopt of bestelt en hij kleurt rood dan is het chemisch bijgekleurd tenzij er op de verpakking staat dat er hibiscus bij zit. Hibiscus geeft een rode kleur aan het ‘thee’water af. Zie hiervoor meer bij Hibiscus.

_ _

W ERKING :

Rijk aan vitamine C. Ideaal als kuur tegen vermoeidheid. Aansterkend en voedend. Ondersteunend bij zwangerschap, borstvoeding, tijdens de groei, bij bloedarmoede en herstel van ziektes.

_

Immuniteitsstimulerend.

_ _

Ontstekingswerend, vooral bij artritis en artrose. Antioxidant. Voorkomt vervroegde ouderdomsverschijnselen.

 Rimpelroos (Rosa rugosa) Rozenstruik die je vaak in stadsbeplantingen aantreft, met doorgroeiende witte, roze, rode of paarse grote rozen in trossen. Eens uitgebloeid vormen ze dikke vlezige rode rozenbottels. We gebruiken de bloemblaadjes en de rozenbottels. W ERKING :

Zie hondsroos.  Eglantier (Rosa rubiginosa of Rosa eglanteria) Lijkt sterk op de hondsroos met doorgroeiende enkelvoudige roze roosjes met een wit hartje in trosjes groeiend. Eens uitgebloeid vormen ze langwerpige rozenbottels. We gebruiken de bloemblaadjes en de rozenbottels. W ERKING :

Zie hondsroos.

ROZEMARIJN /ROSMARINUS

OFFICINALIS /

Wintergroene struik met heerlijk geurende lancetachtige blaadjes. Zowel de blaadjes als de bloeiende toppen worden culinair vaak gebruikt, vooral in de mediterrane keuken naast marjolein, oregano, salie en tijm. Om te drogen knip je de takken af en laat je die een voor een omgekeerd opgehangen drogen. Eens droog kun je de blaadjes gemakkelijk afritsen. Volgens feng-shuispecialisten moet je salie (liefst witte) verbranden om ruimtes energetisch en spiri-

157

_

naam Salvere wat genezen of redden betekent. Er bestaan veel soorten salie. Vooral smaakjessalie zoals lavendelsalie, ananassalie… Ik hou het liever bij de echte salie maar in een ‘theebar’ (zie I‘Infusies met verse kruiden’) kan zo’n salieassortiment voor verrassende smaken zorgen. Salie wordt vaak in de mediterrane keuken gebruikt naast rozemarijn, marjolein, oregano en tijm.

sa lie

r oz em ar ijn



Samen met salie als haarwater om donker haar zijn kleur en glans te laten behouden en ter voorkoming van kaalheid samen met OostIndische kers, brandnetel, tijm, salie en buxus.

tueel te reinigen. Dat gebruik stamt uit oude Indiaanse rituelen. Maar wist je dat dit reeds in de middeleeuwen ook bij ons werd gedaan? Hiervoor gebruikten ze rozemarijn en jeneverbestakken. Zelfs de Egyptenaren gebruikten wierook van rozemarijn om te zuiveren. Volgens Gerard (15451612) zou rozemarijn ons blij maken en ons hart troosten. Rozemarijn is opwekkend en staat symbool voor trouw, standvastigheid en over de dood heen blijvende liefde.

_ __ _ __ _ _

W ERKING :

Opwekkend kruid dat heilzaam is bij verlammende stress en vermoeidheid met depressieve neigingen. Harttonicum. Stimuleert de bloedsomloop en zorgt voor een betere doorbloeding. Ontsmettend, vormt samen met salie, hyssop en tijm een ideale verkoudheidsinfusie. Bevordert ophoesten van slijmen. Prikkelt trage en moeilijke spijsvertering. Stimuleert het zenuwstelsel en verstrekt het geheugen. Stimuleert de maandstonden en verzacht de pijn.

158

ZELFGEPLUKT

SALIE In het Frans heet salie toute bonne, wat wil zeggen ‘alles goed’ of misschien wel ‘voor alles goed’. Dat is zeker het geval voor vrouwen en nog meer uitgesproken voor vrouwen in de overgang omwille van de oestrogene effecten. De Romeinen noemen het ‘Herba Sana’ en Hildegard van Bingen beweerde dat salie voor het eeuwige leven zorgde en wendde het kruid aan bij allerlei ziektes. Sinds de jaren 40 (Dioscorides) en later door Galenus (131-201) werd salie aangewend als ontsmettend en wondhelend kruid.  Echte salie (Salvia officinalis) Een zuiderse plant die het toch goed doet in de tuin als hij op een zonnige plaats staat. Er is een gezegde dat vertelt: ‘wie salie in zijn tuin heeft, heeft geen dokter nodig’. Dat gezegde is waarschijnlijk afgeleid van de Latijnse

 Griekse salie (Salvia fruticosa) In Griekenland wordt deze salie die zeer goed gelijkt op de echte salie – alleen de bladeren zijn zilvergrijs in plaats van groen – gebruikt met dezelfde culinaire en medicinale eigenschappen. Hij wordt vooral geplukt in het Taygetos gebergte ten zuiden op de Peleponnessos. Ik kreeg van Johan, mijn collega toen ik in de bibliotheek van Roeselare werkte, die vaak naar Griekenland reisde deze saliesoort cadeau. Vaak krijg ik van mensen kruiden die ze meebrachten van op reis en daar als inheemse ‘thee’ gedronken hadden. Zo leer ik speciale lokale alcoholvrije lievelingsdrankjes kennen.  Witte salie (Salvia apiana) Komt uit de woestijn in het zuiden van Noord-Amerika. Witte salie werd reeds door de Indianen gebruikt, niet alleen als keukenkruid maar ook als slijmoplosser en keelontsmetter. Daarnaast werd gedroogde witte salie verbrand om personen en ruimtes te zuiveren.  Chia (Salvia hispanica) Deze salie komt uit Zuid-Mexico en Guatemala alwaar de Azteken de zaden van de plant gebruikten. De olie uit de zaden is zeer rijk aan omega 3-vetzuren. Vandaar een zeer waar-

devol voedingsproduct. De plant wordt niet als infusie gebruikt. Hij gelijkt ook helemaal niet op de echte salie.  Scharlei (Salvia sclarea) In Zuid-Frankrijk heb je hele velden met scharlei. Deze salie ruikt echt niet lekker. Tijdens onze studiereis in de Drôme vond een herboriste dat hij rook naar oud zweet. Ik dacht meteen aan Onslow, de schoonbroer van Hyacinth Bucket – sorry Bouquet – uit de serie Schone Schijn (Keeping Up Appearances). Zo herdoopten wij scharlei tot Onslow Sweat. Ondanks de schijnbaar niet lekkere geur van verse scharlei, die door kenners als muskusachtig wordt beschreven, wordt deze salie hoofdzakelijk gebruikt in de parfum- en likeurindustrie. Scharlei zou een vrouwvriendelijke salie zijn en alles in verband met menstruatie- en vrouwenproblemen reguleren. W ERKING :

Let op bij infusies van salie: laag doseren en beperken tot twee à drie kopjes per dag! Sterk ontsmettend, vormt samen met rozemarijn, hyssop en tijm een ideale verkoudheidsinfusie of als mond- en gorgelwater bij mond-, tand- en keelontstekingen, aften en heesheid. Om te gorgelen kun je de infusie iets sterker zetten, maar dan slik je het niet in. Ontsmettend op alle ontstekingen aan het maagdarmkanaal. Voor de luchtwegen krampopheffend bij hoest samen met tijm. Spijsverteringsbevorderend en darmgasafdrijvend. Sterk eetlustbevorderend, zelfs aangewezen bij anorexia.

_

_ _ _ _

159

__ _ _ _

SINT-JANSKRUID /HYPERICUM

PERFORATUM)

Een fel begeerd plantje met klein geel bloempje. Het heeft een rijke geschiedenis en heel wat waardevolle krachten. Volgens de traditie worden de bloempjes geplukt rond 24 juni, de feestdag van Johannes de

160

ZELFGEPLUKT

Doper en tevens de langste dag het jaar, omdat dan de plant energetisch het rijkst zou zijn. In het Frans heet het plantje millepertuis wat ‘duizend openingen’ betekent. Als je een blaadje tegen het licht houdt, zie je inderdaad wel honderd doorschijnende vlekjes. Dat zijn oliecellen en daardoor zijn ze doorzichtiger van kleur dan de andere cellen. De bloempjes bevatten ook een kostbare, rode kleurstof. Eigenlijk zit die het meest in de ongeopende botjes. Je moet maar eens een botje tussen duim en wijsvinger van je linkerhand stuk wrijven en een bloempje tussen duim en wijsvinger van je rechterhand. Je merkt meteen het verschil. De vingers waartussen je het botje stuk wreef, zijn donkerrood terwijl die waartussen je het bloempje fijnwreef amper kleuren. Wil je dus een maceraat maken van sint-jansbloemen in olie, dan heb je enkel botjes nodig om een mooie rode olie te bekomen. De rode kleurstof komt van de fotosensibele stof hypericine die heel wat nuttige eigenschappen, maar ook één groot nadeel heeft. Je mag niet zonnen als je de olie smeert of als je een sint-jansproduct gebruikt. Als je het kruid droogt, geurt het naar wierook. Vandaar dat ze in de middeleeuwen dachten dat

de geur een ode was aan God én duivels en heksen verjoeg. Iedere herborist of kruidenarts zweert bij het plantje en wil het dan ook niet alleen als hebbeding in de tuin. Maar wees bewust van de negatieve kanten. Ikzelf vind het plantje ferm overroepen. Blijkbaar is dit één van de eerste plantjes die bestudeerd worden op herboristencursussen en door iedereen aanroepen worden als hét kruid. Ik heb er mijn bedenkingen bij. Bij sommige zal het effectief werken, maar bij andere mensen maakt het apathisch. Ik vind passiebloem een veel veiliger en minder ‘lamleggend’ kruid dan sint-janskruid.

_



W ERKING :

Antidepressivum bij lichte tot matige depressieve toestanden. Let wel: het kruid begint pas te werken na een drietal weken. Neem het echter niet in zonder begeleiding van een arts of kruidendeskundige. Het is echter wel bewezen dat sint-janskruid veel minder negatieve bijwerkingen heeft dan klassieke antidepressiva. Maar bij sommige mensen veroorzaakt het een soort apathie. Samen met herderstasje, haver, oranjebloesem, ijzerkruid en lavendel goed bij pms, psychische dip, postnatale depressie en psychische uitputting bij vrouwen in het algemeen. Effectief middel tegen slapeloosheid, zeker in geval van stress en bij depressiviteit. Kalmerend bij nervositeit zoals hartkloppingen, onrust, zenuw- en gewrichtspijnen… Angstdempend. Menstruatiebevorderend. Spijsverteringsbevorderend zowel voor maag, lever en gal. Uitwendig te gebruiken bij huidproblemen zoals brand-, snij- en schaafwonden (vooral de olie dan).

_

Zowel in- als uitwendig gebruiken bij pijnlijke gewrichten: reuma, jicht en verstuikingen. pas op: 1. Je wordt er fotosensibel door, wat wil zeggen dat je niet in de zon mag als je de infusie drinkt. Je hebt dan extra kans op verbranding van de huid. Het is ook mogelijk dat er een lichte huidverkleuring optreedt. 2. Het breekt andere geneesmiddelen af. Niet gebruiken als je andere geneesmiddelen neemt zoals anticonceptiva, bloedverdunners, bloeddrukverlagende medicijnen, remmers van het immuunsysteem bijvoorbeeld bij orgaantransplantaties, maagzuurremmers en andere medicatie. 3. Niet gebruiken naast de klassieke antidepressiva en andere kalmerende medicijnen.

_ _ _ __ _ _

sle ut elb loe m

In de middeleeuwen werd salie in rode wijn gebruikt als ontsmettingsmiddel. Stemmingsbevorderend. Betere doorbloeding van de hersenen. Aangewezen bij concentratieproblemen, verbetering geheugen, zelfs gunstige werking bij de ziekte van Alzheimer. Bloedzuiverend. Remmend op borstvoeding, ideaal als je ermee wilt stoppen. Transpiratieremmend, dus ideaal in de menopauze ook bij opvliegers, net als hyssop. Best niet gebruiken tijdens de griep, omdat je dan moet zweten en ook niet samen gebruiken met vlier, want dat is zweetbevorderend. Ook aangewezen bij alle overvloedige zweetproblemen zoals klamme handen, zweetvoeten, nerveus en nachtelijk zweten… Door oestrogeen effect bevorderend en regulerend van de maandstonden, overvloedige bloedingen, gebrek aan libido en onvruchtbaarheid bij de vrouw. Zeker niet gebruiken bij zwangerschap, zie hoofdstuk ‘Infusies bij zwangerschap’ Samen met rozemarijn als haarwater om donker haar zijn kleur en glans te laten behouden en ter voorkoming van kaalheid samen met Oost-Indische kers, brandnetel, tijm en buxus.

sin t-j an sk ru id

_ __ _

SLEUTELBLOEM Primula staat voor primus, eerste. Het is inderdaad één van de eerste bloempjes die verschijnen na de koude winter. Er zijn drie inheemse sleutelbloemen die sterk op elkaar gelijken. Vaak maken

161

 Slanke sleutelbloem (Primula eliator) Is een echt bosplantje met kleine zachtgele bloempjes. Het plantje is slank omdat het tot 30 centimeter hoog kan groeien. Meestal vind je ze in het gezelschap van bosanemonen.

 Gulden sleutelbloem (Primula veris) Deze primus bloeit vrij laat om primus te zijn, ergens in april en mei. Je hebt meer kans in Wallonië, vooral in de Voerstreek, om dit zeldzame plantje te ontmoeten. Deze onbescheiden, dooierkleurige bloempjes groeien het liefst in het schemerlicht en hangen met hun bloemhoofdjes net als een bosjes sleutels. De legende wil dat Petrus, wachter van de hemelpoort, op een dag zijn sleutels liet vallen. Toen hij op aarde kwam om zijn sleutels terug op te halen, groeide op die plek de sleutelbloem.

SMEERWORTEL

 Stengelloze sleutelbloem (Primula vulgaris) Komt wel, hetzij zelden, in Vlaanderen in het wild voor, meer bepaald in West-Vlaanderen tussen Gistel en Aalter. Toch vind je hem vaker in het mediterrane gebied. Deze bloempjes zijn lichter geel, maar donker geel in de kern. Hij doet wel zijn naam Primus eer aan omdat hij reeds in februari/maart bloeit.

162

ZELFGEPLUKT

_



W ERKING :

Slijmvervloeiend: voor luchtwegaandoeningen en hoest is sleutelbloem slijmoplossend en past perfect bij heemst, kaasjeskruid, klaproos, dennenknoppen en toorts. Kalmerend en rustgevend. Verhelpt hoofdpijn bij nervositeit en stress.

__

/SYMPHYTUM

OFFICINALE /

Mooie plant met witte, roze of paarse bloempjes die je vooral langs beken, vochtige bermen en waterlopen vindt. Wordt meestal in zalven verwerkt omwille van zijn huid-, bot- en celherstellende eigenschappen. Inwendig wordt het afgeraden om de plant te gebruiken door de levertoxische pyrrolizidines. We maken dus geen infusie van smeerwortel, wat sommige oude boeken, alsook sommige kruiden‘specialisten’, durven aan te raden.

SPEENKRUID Onder speenkruid verstaan de meeste kruidenmensen het kleine, tegen de grond groeiende plantje met gele glinsterende stervormige bloempjes (Ranunculus ficaria). Onder de grond vormt die plant kleine knolletjes. Volgens bepaalde kruidendokters zou een zitbadje met de infusie van die knolletjes werken tegen aambeien. Enkel uitwendig gebruik is mogelijk omdat dit plantje uit de familie van de ranonkels komt en zodoende voldoen-

de gifstoffen bevat. Zeker niet inwendig gebruiken dus! Pas op, want in sommige oude boeken wordt dit plantje wel als inwendige infusie aanbevolen. In combinatie met het zitbad van dit kruid kunnen we inwendig veiligere kruiden gebruiken zoals toverhazelaar, kastanje en muisdoorn. Via mijn buurvrouw Roza leerde ik het knopige helmkruid (Scrophularia nodosa) kennen. Roza toonde mij de plant en de knolletjes aan de wortels. ‘Ik heb verschillende mensen dit kruid gegeven. Allen met aambeien en na eenmalig of enkele malen dit kruid te drinken zijn er ervan verlost.’ Omdat mijn moeder momenteel te kampen heeft met die kwaal, gaf ik haar het kruid en wonder boven wonder, de bloedende wonden genazen en de aambeien slonken. Voor het recept zie bij helmkruid hierboven.

STINKENDE GOUWE /CHELIDONIUM

MAJUS /

Het wrattenkruid gebruik je best voor wratten en niet als infusie. Hij bevat te veel giftige stoffen om veilig inwendig te gebruiken. Op een kruidenstudiereis in Wallonië was ik bij een herborist die een preparaat van deze plant verkocht als leverreiniger. Enkele klasgenoten kochten het goedje om een flinke reinigingskuur te ondergaan. Eentje voelde zich er echt niet goed bij en liet haar lever testen. Haar leverwaarden waren schokkend negatief. Philippe Gerard, apotheker en wijs leraar omtrent inhoudsstoffen van planten, raadde ons wijselijk aan om deze plant niet inwendig te gebruiken.

tot zelfs zwarte bloemen. We oogsten de bloemen die een vergelijkbare werking hebben als de heemstbloemen.

W ERKING :

Alle aandoeningen die te maken hebben met de slijmvliezen. Opzetten in koud water is het best. Twaalf uur laten trekken. ’s Ochtends afzeven en de bloemen in warm water minstens vijftien minuten laten infuseren. Giet beide aftreksels samen. Ontsmettend bij tandvleesontsteking, hoest, keelpijn, verkoudheid, bronchitis, irritatie van de luchtwegen. Gorgelen en drinken van infusie. Ontsmettend voor ontstoken slijmvliezen van maag- en darmstelsel, maagzweren en buikloop. Ontsmettend voor luchtwegaandoeningen passen de stokroosbloemen, net zoals heemstbloemen, perfect bij kaasjeskruid, klaproos, toorts, dennenknoppen en sleutelbloem.

_ _ _

teu ni sb loe m

ze ook nog eens bastaarden, waardoor ze moeilijk uit elkaar te houden zijn. De bloempjes zijn momenteel zeldzaam in het wild te vinden, daarom zijn ze beschermd en is het verboden ze te plukken. Zaai liever zelf sleutelbloemen in de tuin als je ze wilt plukken voor hun heilzame werking. In Engeland wordt sinds lang primrose tea gedronken. Culinair worden de bloempjes te weinig gebruikt, want ze zijn zeer lekker. Zowel de blaadjes als de bloempjes werden vroeger verwerkt in jam, omelet, cake en zelfs in pudding. Dodoens schreef in 1554 dat de bloempjes gebruikt werden in ‘taertkens en eyerkoeken om den goeden smaeck’. Je kunt ook beide verwerken in slaatjes.

TEUNISBLOEM /OENOTHERA STOKROOS /ALCEA

ROSEA /

Verwant aan de heemst. Prachtige decoratieve plant met prachtige witte, gele, roze, bloedrode, purperen

BIENNIS /

Een prachtige fiere plant met mooie, grote, gele bloemen die in het avondschemer vanuit hun knop in een paar minuten openfloepen. De volgende dag verwelken ze, maar diezelfde nacht ontpoppen er

163

_

W ERKING :

De olie werkt vaatverwijdend dus bloeddrukverlagend en helpt bij allerlei huidproblemen zoals eczeem en zelfs psoriasis (ook uitwendig aansmeren). Ontstekingsremmend en bijzonder geschikt bij PMS.

kunnen worden, hoog uitsteekt. De gele bloemen geuren naar honing.

_

_ _ _ _ _ _ _



Sterk ontsmettend, vormt samen met rozemarijn, hyssop en salie een ideale verkoudheidsinfusie. Voor de luchtwegen krampopheffend bij hoest samen met marjolein/oregano. Verbetert de immuniteit, bevordert de fysieke, mentale en psychische weerstand. Als mond- en gorgelwater bij bronchitis, keelontsteking, hoest en aften. Spijsverteringsbevorderend ook bij darmkrampen, winderigheid, opgeblazen buik, darmgisten en verstoorde darmflora. Vochtafdrijvend, uitstekend bij reuma, jicht en artritis Veilige wormafdrijver, ook bij kinderen.

__

TORMENTIL /POTENTILLA

Echte tijm (Thymus vulgaris) Wilde tijm (Thymus serpyllum)

Mediterrane plant die op een zonnig plaatsje ook goed in onze tuin gedijt. Er bestaan heel wat smaakjesversies van zoals citroentijm, karwijtijm… Tijm wordt vaak in de mediterrane keuken gebruikt als

164

ZELFGEPLUKT

TOORTS /VERBASCUM

THAPSUS /

Prachtige plant die zijn naam waard is. De stevige stengel is als een 2 meter hoge toorts die uit het rozet van wollige bladeren, die 45 centimeter lang

ERECTA /

Soms ook zevenblad of zevenvingerkruid genoemd, alhoewel zijn diep ingesneden bladeren maar uit drie delen en twee steunblaadjes bestaan. Zijn zus, de zilverschoon, daarentegen heeft zeven bladeren en draagt die naam niet. Tormentil wordt sinds lang als medicinale plant gebruikt. Reeds Dioscorides (1ste eeuw n.Chr.) gebruikte de wortel bij ontstekingen aan mond, maag en darmen en vooral bij buikpijn en buikloop. We gebruiken de wortel die wit is, maar bij het doormidden snijden algauw bloedrood kleurt.

to or ts

_ _

TIJM

W ERKING :

Slijmoplossend bij alle luchtwegaandoeningen ook bij hooikoorts. Toorts past perfect bij heemst, kaasjeskruid, klaproos, dennenknoppen en sleutelbloem. Zweetafdrijvend bij griep en koorts. Kalmerend bij rusteloosheid en slaapproblemen.

W ERKING :

tij m

_

vast onderdeel van Provençaalse kruiden naast rozemarijn, marjolein, oregano en salie. We gebruiken de bloeiende toppen en de blaadjes.

_

W ERKING :

Sterk samentrekkend en ontsmettend (bacteriën en virussen) bij buikloop, maag-, darmen dikkedarmontsteking. Beste buikloopremmer die er is. Als infusie maar ook het poeder (vermalen gedroogde wortelstukjes) driemaal daags een mespuntje te nemen. Eetlustopwekkend.

_

va ler iaa n

nieuwe bloemen een trapje hoger op de stengel. Dat gebeurt elke dag van juli tot ergens in november. De wortel is echt lekker en werd vroeger net als pastinaak verwerkt. Je zou het een vergeten groente kunnen noemen. Uit de zaden wordt de teunisbloemolie geperst die rijk is aan het onverzadigd omega 6 (gamma-linoleenzuur). Voor infusie wordt deze plant zo goed als niet gebruikt.

VALERIAAN /VALERIANA

OFFICINALIS /

Groeit in de tuin op vochtige standplaatsen zoals langs een vijver. We gebruiken hiervan de wortelstok en zijworteltjes, maar ook de bloeiende toppen. Vers ruikt de wortel nauwelijks, maar gedroogd is het een penetrante geur waarbij je het goed gedroogde kruid best zo goed mogelijk afgesloten bewaart in plastic of blik, anders ruikt je hele huis naar valeriaan. Valeriaan is een belangrijk kalmerend kruid.

_

W ERKING :

Slaapopwekkend, helpt vooral bij het inslapen. Als rustgevende infusie past valeriaan perfect samen met hop, haver, passiebloem en kamille. Kalmerend bij nervositeit zoals hartkloppingen, opgewondenheid, slapeloosheid, maagen darmklachten door zenuwen, stress, lichte depressieve neigingen enzovoort. Kalmerend voor spieren, net zoals bij krampen en menstruatiepijnen.

_ _

165

is een beetje wit, geel en paars. Pluk slechts de helft van de bloempjes zodat de rest zaden kan vormen. Zo heb je volgend jaar opnieuw het driekleurig viooltje in de tuin, want het zaait zichzelf uit. Het is een volkomen veilig bloempje dat je ook bij baby’s mag gebruiken. Hetzij inwendig of uitwendig, als lotion of als badwater. Maak wel een heel lage dosis. Voor baby’s kun je de poedermelk oplossen in een zeer lichte infusie van driekleurig viooltje. Gebruik hiervoor niet meer dan een koffielepeltje per liter water.

AVICULARE /

Waardevol plantje dat niet alleen als infusie, maar ook als voeder voor dieren wordt gebruikt door de rijkdom aan mineralen en vitaminen.

_ _ _

W ERKING :

Zeer rijk aan mineralen. Mineraalaanvullend voor mensen met mineraaltekort of tijdens herstel na ziekte of grote kwetsuren. Bloedsuikerspiegelverlagend voor suiker­ patiënten. Spijsverteringsregulerend bij mensen die lang hun voedingspatroon verwaarloosd hebben en van hun darmen een ‘varkensstal’ hebben gemaakt. Uiterst goede invloed op de darmflora.

VERBENA/VERVEINE /ALOYSIA

CITRIODORA /

Zie citroenverveine.

perfect samen met klis en madeliefje (weinig gebruiken). Verzacht droge huid ook bij kinderen. Zeer licht vochtafdrijvend en ontstekingsremmend. Aansterkend, geschikt bij voorjaarskuren.

_ _

_ __

vi oo ltj e VIOOLTJE  Driekleurig viooltje (Viola tricolor) Prachtig en echt klein viooltje dat in het wild groeit in de tuin. Het driekleurige bloempje

166

ZELFGEPLUKT

Slijmvervloeiend bij hoest en bronchitis. Bloedzuiverend en daarom ideaal bij alles wat met huidproblemen te maken heeft, zoals eczeem ook bij zuigelingen, dauwworm (een niet-besmettelijke huidaandoening ook wel bekend als atopisch eczeem. Het heeft niets met wormen te maken, maar de naam dauw omdat het eczeem vochtig is en worm omdat het ringvormig is), impetigo (of krentenbaard, zeer besmettelijke bacteriële huidziekte in het gezicht bij baby’s), acne, eczeem, psoriasis, netelroos, huidschilfers en alle andere chronische huiduitslag. Past

W ERKING :

Bevat veel mineralen waaronder silicium. Goed bij bloedarmoede. Aansterkend. Stimuleert de borstvoeding.

W ERKING :

_ _ _ _ _

Zoals de naam doet vermoeden een typisch vrouwenkruid voor dito problemen. Bij pijnlijke maandstonden past vrouwenmantel perfect samen dan met herderstasje, frambozenblad, absinth en heermoes. Samentrekkende werking op de baarmoeder, ideaal na de bevalling. Versterkt de baarmoederspier. Bloedstelpend, vooral bij overvloedige maandstonden. Vrouwelijke genitale problemen zoals witte vloed, vaginale ontsteking en jeuk (als spoelwater). Samentrekkend op maagdarmslijmvlies bij maagdarmontsteking en lichte buikloop.

vr ou we nm an tel

__

W ERKING :

MEDIA /

Door veel mensen aanzien als onkruid. Groeit overal tussen in borders van de tuin, bermen en akkers. We gebruiken het gehele bovengrondse gedeelte. Meestal wordt dit kruid vers gebruikt als sap, in soep, in thee of in slaatjes samen met jonge toppen van kleefkruid, brandnetel en zevenblad.

We gebruiken van beiden de bladeren en de bloemen.





VOGELMUUR /STELLARIA

 Maarts viooltje (Viola odorata) Het Maarts viooltje is egaal van kleur en kan variëren van wit en roze naar paars. Heeft dezelfde medicinale eigenschappen als het driekleurig viooltje met het grote voordeel, dat nog niet bewezen is, dat het zou helpen bij bepaalde kankers. Hildegard van Bingen beweerde dat.

en zaait zichzelf uit. Zo staat hij bij mij in de tuin prachtig tussen de kasseistenen. De dauwdruppels liggen er ’s morgens als parels nog lang na te genieten. Vroeger werden die druppels door de meid verzameld en bij de kasteeldames als verjongingswater op het gezicht gesprenkeld.

wa lst r o

VARKENSGRAS /POLYG ONUM

VROUWENMANTEL /ALCHEMILLA

VULGARIS /

Mooie plant met sierlijk bladeren met randen zoals een wijd vallende mantel. Hij groeit echt overal

WALSTRO ECHTE /GALIUM

VERUM /

Komt eerder voor in arme droge zand- en kalkgronden in volle zon.

167

_

W ERKING :

WATERKERS /NASTURTIUM

OFFICINALE /

Kweek je best in de tuin, want in het wild groeit hij meestal waar schapen grazen en is een besmetting door de uitwerpselen van de dieren niet vreemd. Let ook op als je wilde waterkers plukt dat je die steeds goed spoelt om eventuele schadelijke wormpjes te voorkomen. Het is niet de waterkers die je kent die we op watten kweken, want dat is meestal tuinkers of koolzaad. Het is de echte waterkers, bitter en gezond om te eten. Als hij bloeit met de kleine witte bloempjes is hij nog veel bitterder en scherper dan voor de bloei. De groene vitamine- en mineralenbom groeit het liefst aan de waterkant. Best vers te gebruiken. We gebruiken het bovengrondse gedeelte vers.

_ _

W ERKING :

Bacterie- en schimmeldodend bij luchtwegaandoeningen. Rijk aan vitamine C en andere mineralen (bevat veel ijzer) uiterst geschikt voor mensen die moe zijn: bij cvs, fibromyalgie, burn-out, futloosheid, alsook voor diabetici (bloedsuikerspiegelverlagend). Bloedzuiverend met gunstig effect op de daaruit volgende leveraandoeningen en huidproblemen. Slijmoplossend, kalmeert de hoest. Ontgiftend. Ideaal als lentekuur om de spijsvertering te stimuleren, de uitscheiding van afvalstoffen te bevorderen en de huid te reinigen.

_ __ 168

ZELFGEPLUKT

we eg br ee

Ontstekingsremmend in het spijsverteringsstelsel: bij maag- en darmontstekingen Vochtafdrijvend: nieren en blaas.

__ _

WEEGBREE Smalle weegbree (Plantago lanceolata) Grote weegbree (Plantago major) Vlozaad (Plantago psyllium)

Groeit langs wegen, op bermen en dijken, maar kan ook in de tuin. We gebruiken de jonge bladeren van de smalle en de grote, van vlozaad gebruiken we het zaad.

_ _

W ERKING :

Van de smalle en grote weegbree: Antiallergisch en zeer goed bij hooikoorts, maar de stof (aucubine) die daarvoor zorgt, is enkel aanwezig in de verse bladeren. Gedroogde bladeren twaalf uur getrokken in koud water (gemacereerd) bevatten veel slijmstoffen die uitstekend werken bij keelpijn, ontstoken slijmvliezen en ademhalingsproblemen, maar verzachten ook ontstekingen aan maagdarmkanaal zoals maag- en darmzweren, maag- en darmontstekingen.

W ERKING :

Van vlozaad Uitstekend laxeermiddel. Verzacht en doet de stoelgang beter glijden. Vergeet niet veel water zonder gas te drinken, want door de zwelling van de zaden gaan de darmen beter bewegen en de verstopping verhelpen. Enkel te gebruiken wanneer het echt eens nodig is en niets anders helpt. Begin altijd eerst met gezonde en volkoren voeding en vooral: voldoende water zonder gas te drinken! Darmen wennen vlug aan laxeermiddelen. Gebruik dus echt enkel in een hardnekkig geval.

_ __

Eetlustremmer door het bevorderen van het verzadigingsgevoel. Bloedsuikerspiegelverlagend. Cholesterolverlagend.

_



W ERKING :

Licht samentrekkend en ontstekingsremmend, vooral op de darmen. Aangewezen bij lichte vormen van buikloop. Tormentil is echter nog beter hiervoor. Bloedstelpend en krampwerend bij pijnlijke en overvloedige maandstonden.

_

ZONNEHOED /ECHINACEA

WILGENROOSJE /CHAMAENERION

dat zo mooi en ‘deftig’ uit met tuitende lippen alsof ze in een zilveren, prachtig paleis woonde. Het plantje groeit laag tegen de grond als bodembedekker en vormt precies een glanzend tapijt met heldergele boterbloemachtige bloempjes. We gebruiken de bladeren en bloemen. Vroeger werd ook de wortel gebruikt, maar dan meer als voedingsmiddel in tijden van nood.

ANGUSTIFOLIUM

ANGUSTIFOLIA,

ECHINACEA PALLIDA, ECHINACEA PURPUREA /

of

EPILOBIUM ANGUSTIFOLIUM /

r od e zo nn eh oe d

_ _

Sierlijk kruid dat weelderig groeit op akkers met mooie, helder roodroze bloementros. Wordt graag door de bijen bezocht. We gebruiken de bloemen en de bladeren.

_ _

W ERKING :

Samentrekkend voor mondontstekingen en bij aften. Ondersteunend bij prostaatproblemen.

RODE ZONNEHOED ZILVERSCHOON /POTENTILLA ANSERINA/

/ECHINACEA

Dit plantje moest erbij, omdat het een ode is aan mijn grootmoeder Maria Geldof. Haar laatste jaren verbleef zij in residentie Zilverschoon en ze sprak

Afkomstig uit Noord-Amerika gebruikten de Indianen het kruid reeds geruime tijd voor besmettelijke ziektes, huidontstekingen en allerlei insec-

PURPUREA /

169

tenbeten alsook slangen- en hondenbeten. Het was de Zwitserse dr. Vogel die het kruid hier als immuniteitsstimulator bekend maakte. Er zijn negen echinaceasoorten. Veel worden gebruikt als snijbloem, maar slechts drie komen in aanmerking voor hun medicinale eigenschappen. Het is wel zo dat je het kruid beter niet altijd gebruikt: het is de bedoeling dat het lichaam zelf immuniteit opbouwt. Daardoor is het aangeraden in koude periodes met veel griep en verkoudheden het kruid drie weken te gebruiken en dan een week niet. Of je kunt het ook vijf dagen wel en twee dagen niet toepassen: in de week wel en in het weekend niet. Gemakkelijk toch? We gebruiken bloemen, stengel en bladeren tijdens de bloei. Zaden, wortels en wortelstok in de herfst.

_

W ERKING :

Weerstandsverhogend en verbetert de immuniteit. Past goed bij kattenklauw (zie ‘Infusies van specerijen en uitheemse planten’). Let wel: niet constant gebruiken, anders haakt het lichaam af. Het beste is om de plant drie weken te gebruiken en dan een week niet in te nemen. Of je kunt op de vijf werkdagen de infusie drinken en op zaterdag en zondag niet. Zo geef je het lichaam de kans om zelf immuniteit op te bouwen. Ontstekingsremmend bij alle infecties veroorzaakt door bacteriën, virussen en schimmels vooral bij luchtwegen maar ook in het spijsverteringsstelsel. Ook als gorgeldrank bij keelpijn, keelontsteking, mondzweertjes en aften. Enkel te gebruiken als je ontsteking opkomt. Niet preventief gebruiken anders haakt het lichaam bij een ontsteking af. Bloedzuiverend. Gaat tumorvorming tegen bij kanker.

_ __ 170

ZELFGEPLUKT

__ __ _

ZURING Bloedzuring (Rumex sanguineus) Krulzuring (Rumex crispus) Ridderzuring (Rumex obtusifolius) Schapenzuring (Rumex acetosella) Veldzuring (Rumex acetosa)

Gemakkelijk te kweken plantje in tuin en in pot. Van de veld-, schapen- en bloedzuring gebruiken we de verse, malse, jonge, citroenfrisse blaadjes. Je kunt het hele seizoen door plukken. Voor de krulzuring gebruiken we de wortel. Wordt culinair gebruikt om vlees malser te maken. Past ook uitstekend bij vis door de citroensmaak.



W ERKING :

_ _ _



Let op! Beperkt gebruik omwille van de aanwezigheid van oxalaten. Die kunnen braken en buikloop veroorzaken.

We gebruiken de verse bladeren. De bloeiende aren en de zaden kunnen in de herfst worden gebruikt. Het mooie aan de plant is dat hij een prachtig roze kleur aan het waterige aftreksel geeft.

_ _ __ _



ZWARTE NETEL /PERILLA

FRUTESCENS /

Een onbekende maar uiterst interessante plant. Gemakkelijk te kweken in de tuin of in pot. Knijp in de bloeiende aren uit zodat je een rijkere plant krijgt. In Japan wordt de plant al eeuwen gebruikt als suikervervanger, als beschermer tegen voedselvergiftiging bij de Japanse rauwe visschotels (sashimi) en schelpdieren, als versiering van schotels of om de roze kleur te geven aan pruimen of ingelegde gember.

W ERKING :

Antibacterieel. Werkt beschermend tegen voedselvergiftiging. Antiallergisch. Aangewezen bij hooikoorts en allergische huidziektes. Ook uitwendig aan te brengen Ontsmettend bij verkoudheid en griep. Eetlustbevorderend en spijsverteringstimulerend. Aangewezen bij misselijkheid. Darmgasafdrijvend. Voorkomt darmgassen.

Voor veld-, schapen- en bloedzuring (verse blaadjes): Vochtafdrijvend en bloedzuiverend. Ideaal als lentekuur. Verbetert de immuniteit: wordt gebruikt bij kanker- en hiv-patiënten en bij suikerziekte. Rijk aan vitamine C. Let op! Beperkt gebruik omwille van de aanwezigheid van oxalaten.

_ __ _

W ERKING :

Van krul- en ridderzuring (gedroogde wortel): Bloedzuiverend. Geschikt bij chronische huidaandoeningen zoals eczeem, psoriasis en netelroos. Ontgiftend op lever en darmen. Laxerende werking. Versterkend bij herstel van ziekte en bij kanker. Bevat ijzer, aangewezen bij mensen met bloedarmoede en bij vermoeidheid. Ideaal als lentekuur.

171

Ontgiftend. Perfect als lentereinigingskuur samen met paardenbloembladeren en brandnetel. Hde infusie kun je ook gebruiken als haarwater bij roos en haaruitval.

BESSEN

Bomen: we oogsten steeds de jonge blaadjes in de lente. Bast: we oogsten de bast van twee- tot driejarige takken in het najaar. Je pelt de bast af van het takkenstuk tussen knoop één, knoop twee en knoop drie geteld vanaf het uiteinde van de tak.

Bloemen: nooit afspoelen, anders verlies je al het kostbare stuifmeel. Laat bloemen ook nooit koken. Dat vernam ik onlangs op een kruidenkaartje van een kruidenvrouwtje. Voeg ook geen honing toe. Bijna alle bloemen zijn zoet en hoeven echt geen toevoeging van suiker of andere zoetstoffen!

BERK /BETULA

ALBA /

Er zijn heel veel berkensoorten, maar de meest bekende bij ons zijn de Betula pubenscens (zwarte of zachte berk) en de Betula pendula (witte of ruwe zilverberk). De berk is een pionier en verschijnt vaak als eerste op een kale kapvlakte. Vroeger werd alleen het hout gebruikt. Het is Hildegard van Bingen die voor het eerst de helende werking beschreef. We kunnen de knoppen, de bast, het sap en de bladeren gebruiken.

Effectief bij alle infecties veroorzaakt door bacteriën, virussen en schimmels vooral bij luchtwegen maar ook in het spijsverteringsstelsel. Ook als gorgeldrank bij keelpijn, keelontsteking, mondzweertjes en aften. Enkel te gebruiken als je ontsteking opkomt. Niet preventief gebruiken anders haakt het lichaam bij een ontsteking af. Belangrijke bron van vitamine C.

aa lbe s

ENKELE ALGEMEENHEDEN

_ _

be rk

INFUSIES MET MATERIAAL VAN BOMEN EN STRUIKEN

_

W ERKING :

Berk is de boom voor de nieren. Sterk vochtafdrijvend, zonder de nieren te overbelasten. Goed bij nierproblemen en vochtophoping (oedeem). Goed samen met moerasspirea, guldenroede en javathee (Orthosiphon stamineus). Zweetafdrijvend. Ontsmettend op de urinewegen. Bloedzuiverend bij reuma, jicht en alle huidproblemen.

__ _ 172 172

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

AALBES /RIBES

RUBRUM /

De bloedrode of witte trosbesjes die omstreeks juni (rond de feestdag van Johannes) rijp zijn, worden ook wel eens Johannesbesjes genoemd.

173

_ _ _ __

BRAAM /RUBUS

W ERKING :

Infusie van de bessen en de bladeren. Eetlustopwekkend en daardoor ook aansterkend. Bloedzuiverend met gunstig effect voor alle huidproblemen. Spijsverteringsbevorderend en zeer licht laxerend.

bla uw e bo sb es



Vochtafdrijvend en dus goed bij reuma. Afkoelend.

BEREDRUIF /ARCTOSTAPHYLOS

UVA URSI /

Groeit op rotsbodems en in de schaduw van bossen. Beren zijn, zoals de naam het verraadt, verzot op de heerlijke rode besjes.

_

W ERKING :

Infusie van de bladeren. Sterk ontsmettend op de urinewegen. Schrik niet, want de urine kleurt er groenachtig door. Dat is volkomen normaal. Past goed bij blauwe en rode bosbes.

BOSBES BLAUWE /VACCINUM MYRTILLUS/ Bosbessen vind je vooral in naaldbossen en op de heide. We oogsten de bessen en de bladeren. De blauwpaarse bessen kun je zowel vers als gedroogd gebruiken.

W ERKING :

_ __ 174

Infusie van de bladeren en de gedroogde bessen (idem rode bes). Bloedsuikerspiegelverlagend voor suikerpatiënten. Bevat veel vitamine A en C. Samentrekkend en ontstekingswerend: kan

ZELFGEPLUKT

_

dus worden gebruikt bij buikloop. Ontsmettend op de urinewegen. Past goed bij rode bosbes en beredruif.

BOSBES RODE /VACCINUM

W ERKING :

_ __ _

De langwerpige, piramidevormige, blauwzwarte vruchten bestaande uit veel kleine sapbolletjes. Je vindt ze vooral in heggen en bosranden. We gebruiken enkel de jonge blaadjes, omdat op oudere bladeren onderaan op de nerf vervelende stekeltjes staan. De verse vruchten zijn heel lekker.

_ _ _

W ERKING :

Infusie van de bladeren. Bloedsuikerspiegelverlagend voor suikerpatiënten. Ontsmettend en samentrekkend: ideaal om te gorgelen bij mond- en keelproblemen. Ontsmettend en samentrekkend, als gezichtswater bij verwijde poriën en bepaalde vormen van huiduitslag alsook bij zweertjes. Past goed samen met frambozenblad, toverhazelaarblad en lavendel. Samentrekkend, ook bij buikloop.

_

VITIS-IDAEA /

Bosbessen vind je vooral in naaldbossen en op de heide. We oogsten de bessen en de bladeren. De vuurrode bessen kun je zowel vers als gedroogd gebruiken. De bladeren in matige hoeveelheid, omdat een hoge dosis giftig is.

FRUCTICOSUS /

Infusie van de bladeren en de gedroogde bessen (idem blauwe bes). Bloedsuikerspiegelverlagend voor suikerpatiënten. Bevat veel vitamine A en C. Samentrekkend en ontstekingswerend: kan dus worden gebruikt bij buikloop. Ontsmettend op de urinewegen. Past goed bij blauwe bosbes en beredruif.

_



W ERKING :

Leverancier van vitamine C. Aangewezen bij vermoeidheid, bloedarmoede, voorjaarsmoeheid, lusteloosheid… Voorkomt en te gebruiken bij griep en winterkwalen. Weerstandsverhogend en aansterkend.

_

JENEVERBES /JUNIPERUS

CRANBERRY Zie veenbes

DUINDOORN /HIPPOPHAE

De schijnbessen zijn echter moeilijk en zelfs pijnlijk om te oogsten door de harde en talrijke stekels op de takken en het keihard vastzitten op de tak. Je kunt haast niets anders doen dan ze stuk knijpen boven een kommetje om het sap op te vangen. Je brengt het gemakkelijkst de hele tak met de bessen er nog aan in de diepvries en eens bevroren kun je de schijnbessen zonder ze stuk te pletten afschudden of plukken. Wordt meestal in elixir en olie verwerkt, maar als infusie zijn ze een waardevolle aanvulling bij andere bessen. Voor zwangere en zogende vrouwen zijn ze wel een belangrijke bron van vitamine C en andere vitaminen en mineralen.

RHAMNOIDES /

In de duinbosjes naast het Zwin krioelt het van de duindoornstruiken. De knaloranje schijnbessen (= een vlezig uitgegroeide kelkbuis omvat één nootje in een verhout omhulsel) kleuren in de herfst de grijsgroene struiken. Ze zijn extreem zuur, maar zitten boordevol caroteen, vitamine C en andere gezonde stoffen. In de middeleeuwen werden ze omwille van hun hoge vitamine C-gehalte bij griep en scheurbuik gebruikt. Ze zouden, volgens sommige bronnen, ook vitamine B12 bevatten. Je vindt duindoornstruiken vooral in de duinen.

COMMUNIS /

Blauwe kogelvormige bessen van één van de weinige coniferen in de Benelux. De bes wordt vaak in likeuren verwerkt. Ook bij vlees, vleespasteien en bij alle koolsoorten worden jeneverbessen verwerkt. De bessen smaken kruidig en zoet. Plet of mix de bessen voor gebruik. Niet te veel gebruiken, want ze kunnen het geheel overheersen.

__ _

W ERKING :

Ontsmettend bij urineweginfecties. Urinezuurafdrijvend aangewezen bij reuma, jicht, artrose en artritis. Bloedzuiverend en ontgiftend, goed bij huidproblemen.

175

/RIBES

UVA- CRISPA /

Dit is de enige bes met stekelige takken en stekeltjes op de bessen. Kwekers zijn erin geslaagd om verschillende cultuurvariëteiten te kweken, onder andere soorten met grotere bessen, sommige zelfs de grootte van een pruim. De bessen van de wilde struik hebben amper de grootte van een erwt.

_ _ _

W ERKING :

Eetlustopwekkend en spijsverteringsbevorderend. Mineraalaanvullend goed bij herstel na ziekte en vermoeidheid. De bessen of het sap zijn uitstekend bij voorjaarmoeheid. Bloedzuiverend, goed bij huidproblemen.

LIJSTERBES /SORBUS

AUCUPARIA /

__ _ _



W ERKING :

Samentrekkend. Bloedzuiverend, daarom zuiverend bij huiduitslag, acne en puistjes. Aansterkend: ideaal bij voorjaarskuur en vermoeidheid. Laxerend.

VEENBES OF CRANBERRY /VACCINUM

OXYCOCCUS /

Gelijkt ongelooflijk goed op de rode bosbes, maar de veenbes groeit hoofdzakelijk in Noord-Amerika. De bladeren worden niet gebruikt en de bessen worden zo goed als niet gedroogd. Uitzonderlijk kun je gedroogde veenbessen vinden, maar die zijn meestal gezoet met fructose, suiker of een ander zoetmiddel omwille van de extreem zure smaak.

_

De lijsterbes is een bes van de lijsterbesboom. Het is een mooie lichtgroene boom met witte bloempjes, zoals de meidoorn, maar hij is familie van de rozen. In de zomer draagt hij helrode bessen die lijken op piepkleine appeltjes. We oogsten de bessen en laten die drogen. Niet vers gebruiken.





ZUURBES /BERBERIS

__ _

W ERKING :

Samentrekkend en menstruatiebevorderend. Bevat veel vitamine C. Laxerend.

SLEEDOORNBES /PRUNUS

SPINOSA /

Blauwzwarte bessen die vers helemaal niet eetbaar zijn. Pas na de vorst zijn de bessen zoeter.

176

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

Vers sap van de bessen: Ontsmettend op de urinewegen: hiervoor wordt uitsluitend het sap gedronken.

ZWARTE BES OF CASSIS /RIBES

NIGRUM /

Gekweekte struik met waardevolle, gitzwarte bessen. We gebruiken de knoppen, de bladeren en de bessen.

_ _

W ERKING :

De bladeren en de knoppen: Bloedzuiverend: vooral goed bij afslank- en zuiveringskuren. Vochtafdrijvend en ontstekingswerend bij reuma, jicht, artritis en artrose. Past perfect samen met duivelsklauw en knopig helmkruid (zie bij speenkruid, in ‘Kruiden uit de tuin’). Ondersteunend bij allergieën. Ontstekingsremmend, vooral voor de gewrichten.

__ __ _

De bessen: Voorkomen bloedingen. Bij aderproblemen, zoals spataders en aambeien. Bij verzwakt gezichtsvermogen.

DEN /PINUS VULGARIS /

De naam komt van de zure smaak van de scharlaken rode bessen. We gebruiken de bessen.

_ __

W ERKING :

Aansterkend, eetlustopwekkend, spijsverteringsbevorderend en braakstillend. Leverreinigend en galafdrijvend. Urineafdrijvend, aangewezen bij nier- en blaasproblemen alsook bij jicht.

SYLVESTRIS /

Prachtige naaldboom. Verkeerdelijk wordt in kerstliederen over ‘O dennenboom’ gezongen, terwijl onze kerstboom eigenlijk de spar is. De naalden zitten per twee (Duo = Den). We oogsten de naalden en de jonge knoppen in april, voor ze beginnen uit te lopen. Om de knoppen te drogen gebruik je best een kruidendrogertje. Dennen en sparren hebben dezelfde werking doch dennenknoppen schijnen beter bij kinderen te werken terwijl sparrenknoppen meer aangewezen zijn voor oudere mensen.

de n

KRUISBES OF STEKELBES

_



W ERKING :

Ontsmettend en slijmafdrijvend voor alle luchtwegaandoeningen, van verstopte neus en verkoudheid tot bronchitis en astma. Dennenknoppen passen perfect bij heemst, kaasjeskruid, klaproos, sleutelbloem en toorts. Ook goed als gorgeldrank, in te ademen als stoombadje en badwater. Kan ook als luchtverfrisser worden verneveld. Vochtafdrijvend: goed bij blaasontsteking, reuma en jicht. Als luchtverfrisser.

_ _

EIK /QUERCUS / De machtige eik kun je meestal onmiddellijk aan de gelobde bladeren kennen, met als onderscheid de zomereik (Quercus robur) en de wintereik (Quercus petraea). Er is een groot verschil tussen die twee bomen. De zomereik heeft langgesteelde eikels en bijna zittende doffe bladeren; de wintereik zittende eikels en gesteelde glimmende blade-

177

_

ren. Beide hebben dezelfde medicinale eigenschappen. We plukken de bladeren in juni.

_ _

W ERKING :

ELS /ALNUS

GLUTINOSA /

Behoort tot de berkenfamilie met mannelijke en vrouwelijke katjes op dezelfde boom. We oogsten de jonge bast en jonge blaadjes.

__

W ERKING :

Koortswerend. Ontsmettend bij mond- en keelproblemen.

ES /FRAXINUS

EXCELSIOR /

Familie van de olijfboom, maar de es bloeit vooraleer er de bladeren komen. De zaden zijn gevleugeld, zodat ze gemakkelijk verspreid worden door de wind. Ze schieten meteen. Ik heb een treures in mijn tuin en iedere zomer moet ik tientallen jonge stekjes uittrekken om geen tuin vol treuressen te hebben. We oogsten de jonge bladeren na de bloei en de bast.

_ __ _ _

W ERKING :

Bladeren: waterafdrijvend en pijnstillend bij reuma, jicht, artritis en oedeem. Bast: koortswerend Pijnstiller, net als wilg. Vochtafdrijvend, aangewezen bij nier- en blaasproblemen. Belooft het lange leven zoals duivekervel en engelwortel.

178

gin kg o

Ontsmettend voor alle luchtweg- en tandvleesaandoeningen. Samentrekkend: aangewezen bij bloedneus, bloedingen, spataderen en aambeien.



Betere doorbloeding van de hersenen bij geheugenverlies, concentratieproblemen, duizeligheid, en gehoorproblemen. Zeer gunstige plant, ondersteunend te gebruiken bij oudere mensen met problemen als dementie en de ziekte van Alzheimer. Ginkgo‘thee’ zou in alle bejaardenhuizen dagelijks op het menu moeten staan!

ZELFGEPLUKT

GINKGO /GINKG O

BILOBA /

De Japanse tempelboom is een merkwaardige boom. Hij is de enige boom die de atoombom overleefde in Hiroshima. De tempel waar de boom stond, was helemaal vernietigd. De ginkgo staat symbool voor hoop en onsterfelijkheid. We oogsten de bladeren.

__ _ _

W ERKING :

Bevat antioxidantia. Ontstekingswerend. Positieve invloed op het humeur. Betere bloeddoorstroming en verhoogde weerstand van aderwanden en de kleine haarvaatjes bij stoornissen van de veneuze bloedsomloop zoals spataderen, aambeien, aderwandontsteking, vermoeide benen, koude tenen en vingers. Goed samen met maagdenpalm, toverhazelaar, paardenkastanje, muisdoorn en akkerhoningklaver. Een infusie van speenkruid dat je enkel als zitbadje gebruikt, kan hierbij aanvullend en ondersteunend werken (zie bij speenkruid in ‘Kruiden uit de tuin’).

_ - - - -

Enkele interessante variaties niet alleen voor, maar uiterst aangewezen bij oudere mensen: met rozemarijn en pepermunt bij vermoeidheid; met maagdenpalm en onzelievevrouwebedstro bij concentratieproblemen; met hyssop en dennenknoppen bij ademhalingsproblemen; met wilde kastanjebladeren, meidoorn en gember bij problemen met de bloedsomloop.

HAZELAAR /CORYLUS

AVELLANA /

Een struik bekend om zijn overheerlijke nootjes, die vaak verwerkt worden in chocolade. De mannelijke, roomwitte katjes bloeien reeds in de winter en de kleine, vrouwelijke bloemen zijn grappige rode toefjes die uit een dikke bot piepen. De nootjes zitten in mooi gevederde bekertjes. We gebruiken de katjes, de jonge bladeren en natuurlijk ook de nootjes. De werking van de hazelaar is iets minder krachtig dan de werking van de toverhazelaar.

_

W ERKING :

Infusie van de bladeren en de katjes: Verhoogt de weerstand van aderwanden en de kleine haarvaatjes bij stoornissen van de veneuze bloedsomloop zoals spataderen, aambeien, aderwandontsteking, vermoeide benen. Goed samen met maagdenpalm,

_ _

akkerhoningklaver, paardenkastanje, muisdoorn en ginkgo. Bloedzuiverend met gunstig effect op huidproblemen. Als gezichtswater samentrekkend bij verwijde poriën en bepaalde vormen van huiduitslag. Past goed samen met braamblad, frambozenblad en lavendel. Infusie van de katjes is vochtafdrijvend, zweetafdrijvend en koortsverlagend. Past goed bij vlierbloemen en moerasspirea.

_

HULST /ILEX

AQUIFOLIUM /

Wordt rond Kerstmis als versiering gebruikt. Jonge bladeren hebben venijnige, stekelige bladeren. Bij het ouder worden, verliezen ze – net als oude mensen – hun ‘tanden’ en worden de bladeren zachter en elliptisch. We gebruiken enkel de bladeren laag gedoseerd en zeker geen bessen, omdat die giftig zijn.

__

W ERKING :

Koortswerend. Krampwerend en samentrekkend bij bronchitis en buikloop.

IEP OF OLM /ULMUS

MINOR /

Mooie boom die reeds lang als eerbiedwaardige boom wordt vereerd. Vroeger sprak men recht onder deze boom en minnezangers voerden hun vreedzaam steekspel in de schaduw van deze boom. Hij staat vaak op dorpspleinen. De oude kruidenartsen beweerden dat een matig gebruik van iep het behoud van de schoonheid en gezondheid waarborgde. We gebruiken de blaadjes en de bast.

179

ka sta nje

Bloedzuiverend met gunstig effect op alle huidproblemen die daaruit voortkomen, alsook schilferende huid. Samentrekkend en wondhelend.

__ __

_ _ __

Wilde kastanje (Aesculus hippocastanum) Tamme kastanje (Castanea sativa) Beide bomen zijn prachtige reuzen die heel wat parken sieren. Beide zijn medicinaal te gebruiken, maar van de tamme zijn de noten het meest gegeten. Die van de wilde kastanje zijn heel bitter .



W ERKING W ILDE KASTANJE:

We gebruiken de knoppen, de bloemen, de bladeren en de vrucht (vooral de pel). Het is de boom van de doorbloeding en de spankracht van de aderen. Samentrekkend, vaatvernauwend en ontsmettend bij aambeien en spataderen. Goed samen met maagdenpalm, akkerhoningklaver, toverhazelaar, muisdoorn en ginkgo.

_

180

ZELFGEPLUKT

KERSELAAR /PRUNUS

AVIUM /

Er bestaan heel wat variaties op de zoete kers die ontstaan zijn door entingen of natuurlijke selectie. De bloemen bevatten honing en de zwarte vruchten zijn vrij zoet. We kunnen de bladeren en de bloemen gebruiken als smaak, maar medicinaal doen enkel de steeltjes dienst.

_ _

__

W ERKING TAMME KASTANJE:

Gebruik de bladeren, bloeiende toppen en bast. Aansterkend en mineraalaanvullend goed bij haarverlies en na herstel van ziekte. Spijsverteringsbevorderend.Aderversterkend en samentrekkend: ideaal bij bloedsomloopstoornissen, spataderen en aambeien, zowel in- als uitwendig te gebruiken. Past goed samen met kleine maagdenpalm, toverhazelaar, akkerhoningklaver, muisdoorn en ginkgo.

KASTANJE

lin de

Een infusie van speenkruid dat je enkel als zitbadje gebruikt, kan hierbij aanvullend en ondersteunend werken (zie bij speenkruid, in ‘Kruiden uit de tuin’). Bloedstelpend bij wonden. Betere bloedsomloop: aangewezen bij winterhanden en -tenen. Ontstekingswerend bij aderontstekingen. Vermindert vochtophoping in benen en enkels als gevolg van slechte doorbloeding.

W ERKING :

lau rie r

_ _

W ERKING :

Urineafdrijvend: aangewezen bij jicht, reuma en gewrichtsontstekingen. Laxerend bij opstopping.

LINDE Grootbladige (Tilia platyphylls) Kleinbladige (Tilia cordata)

LAURIER /LAURUS

NOBILIS /

Mooie heester, ook gemakkelijk bij ons te kweken. Wordt vooral in de keuken gebruikt in stoofpotjes en soepen, denk maar aan het klassieke bouquet garni dat bestaat uit laurier, tijm, peterselie, kruidnagel en peper. Vroeger werden laurierbladeren en takken verbrand op pleinen om de pest te verjagen. Laurier kan licht bedwelmend werken. Zo kauwden de priesteresen bij het orakel van Delphi op laurierbladeren en staken ze laurier aan als wierook voor ze in trance gingen. Gebruik altijd gedroogde laurierbladeren, omdat verse bladeren een weinig het giftige cyanide bevatten. Dat verdwijnt echter met het drogen.

_ __ _

W ERKING :

Ontsmettend bij keel- en tandproblemen, aften, hoest en griep. Spijsverteringsbevorderend. Eetlustopwekkend. Opwekkend bij depressieve neigingen.

Prachtige, majestueuze boom met een grote en statige kruin. De roomwitte bloempjes zitten vast op een takje dat uit het schutblad spruit. We plukken de net geopende bloempjes met het schutblad erbij. Niet wassen! Ook de bast of lindespint van de stam wordt gebruikt.

_ _

W ERKING :

Bloemen: zweetafdrijvend, vochtafdrijvend en koortswerend, dus aangewezen bij verkoudheid, prikkelhoest en griep. Bloemen: rustgevend en bevordert een goede nachtrust. Ook uiterst geschikt voor kinderen. Vermindert angst, rusteloosheid, zenuwachtigheid en spanningen alsook bij hartkloppingen en adhd bij kinderen. Bloemen: zeer goed te gebruiken in badwater voor onrustige kinderen of moeilijke slapers. Bast: betere leverwerking en galafscheiding. Ook goed bij digestieve migraine en hoofdpijn na het eten van vette spijzen, eieren, chocolade…

_ _

181

COMMUNIS /

_ _

__

MEIDOORN Meidoorn eenstijlig (Crataegus monogyna) Meidoorn tweestijlig (Crataegus laevigata)

Heel wat boerderijen werden vroeger omzoomd met meidoornhagen. De meidoornboom is echter ook een mooie boom. In bloei schittert hij van uren ver door zijn talrijke kleine bloempjes. De medicinale eigenschappen gelden alleen voor de witte bloempjes. Voor zover ik weet, werden er geen testen verricht met de roodkleurige bloempjes. We gebruiken de bloeiende toppen met bijbehorende blaadjes alsook de vruchtjes.

_



W ERKING :

Meidoorn is de boom voor het hart. Betere doorbloeding: perifeer bij ‘dode’ vingers en winterhanden en -tenen, betere hersendoorbloeding, betere hartdoorbloeding met betere hartfunctie. Verbetert de pompfunctie van het hart, net als hartgespan. Normaliseert de bloeddruk. Reguleert de hartwerking, ook bij hartritmestoornissen. Aangewezen kruid voor in de menopauze.

_ __ _ 182

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

Slijmoplossend en ontsmettend bij verkoudheid, keelpijn en sinusitis. Kalmerend en slaapbevorderend.

MISPEL /MESPILUS

GERMANICA /

Eindelijk begint men de misprezen mispel te eren. De niet zo mooi ogende bruine op appels gelijkende vruchten zijn pas te eten nadat ze door eerste nachtvorst beurs geworden zijn. Je kunt er compote of siroop van maken. Voor een infusie kun je de bladeren verzamelen.

__ _

oli jf

me ido or n

Groenblijvende struik of klein boompje met ovale glanzende geurende bladeren en witte bloempjes. In het Oude Testament was mirte symbool van de vrede, in Griekenland en Rome een teken van eer. In Corsica en Sardinië wordt mirte vaak gebruikt in vleesgerechten, sauzen en likeuren. We gebruiken de bladeren die een heerlijke geur en smaak geven aan infusies.

mu isd oo r n

MIRTE /MYRTUS

W ERKING :

Bevat veel vitamine C. Samentrekkend en ontsmettend bij keel- en mondproblemen alsook bij buikloop. Urineafdrijvend.

MUISDOORN /RUCUS

samen met wortels van venkel, selder, asperge en peterselie voor hun sterke urineafdrijvende eigenschappen. We gebruiken de wortel.

_ _



W ERKING :

Urineafdrijvend: goed bij jicht, reuma, nieren blaasproblemen en waterzucht. Krachtige stimulerende werking op de bloedvaten: aangewezen bij spataders en aambeien. Goed samen met maagdenpalm, akkerhoningklaver, paardenkastanje, toverhazelaar en ginkgo. Een infusie van speenkruid dat je enkel als zitbadje gebruikt, kan hierbij aanvullend en ondersteunend werken (zie bij speenkruid in‘De kruiden uit de tuin).

OLIJF /OLEA ACULEATUS /

Vreemde struik die in bossen groeit met glanzende, donkergroene, harde en stekelige, precies onechte bladeren als onderbouw. Merkwaardig zijn de roze bloempjes die groeien in het midden van het blad. Hij draagt helrode bolvormige bessen. Reeds lang verwerkt men het kruid in de vijfwortelsiroop,

de aarde volledig bedekt was met zee en Noah wou weten of de zee al aan het wegtrekken was, liet hij een duif vrij. Zij kwam terug met een olijftak tussen haar bekje en zo wist hij dat er opnieuw land was en dat ze weldra uit de ark konden stappen. Sindsdien is een duif met een olijftakje in de bek het symbool van vrede geworden. God wou vrede en nooit meer de mensheid op die manier verdelgen. Zo gaf Hij ook een regenboog als teken van het verbond tussen Hem en de mens. Hij zou nooit meer de mens verdelgen met regens die het hele aardoppervlak bedekten. De groene (onrijpe) en zwarte (rijpe) olijven worden gebruikt om olie uit te persen of om zo op te eten. Voor infusie gebruiken we de bladeren.

_

EUROPAEA /

Olijfbomen kunnen eeuwenoud worden. Zo staan er meer dan tweeduizend jaar oude olijfbomen in de hof van Gethsemane, een tuin aan de voet van de Olijfberg net buiten de muren van Jeruzalem. In Zijn laatste uren bad Jezus hier onder een olijfboom voor hij werd gevangengenomen door de Romeinen. In de Bijbel wordt de olijf boom vaak vermeld. Zo heb je het verhaal van de ark van Noah. Toen

W ERKING :

Gal- en leverstimulerend. Goed samen te gebruiken met citroenschil, artisjokbladeren, mariadistelzaad en boldo (zie ‘Infusies van specerijen en uitheemse planten’). Bevat veel antioxidantia. Beschermt de vaatwand en houdt die soepel waardoor er een betere bloeddoorstroming in de haarvaten is. Aangewezen bij zware benen, spataderen en aambeien.

__

183

OLM /ULMUS

uur laten trekken. Nooit met kokend water een infusie bereiden, anders krijg je last van hevige krampen. Wees steeds voorzichtig met laxerende planten, want ze kunnen de darm lui maken waardoor het probleem erger wordt. Gebruik laxerende planten enkel in zware noodgevallen. Het beste is om je voeding aan te passen door vezelrijk te eten en er vooral veel bij te drinken. Vezels moeten kunnen zwellen om hun laxerende effect te hebben en daarvoor moet je veel water drinken bij het eten van volkorenbrood en dergelijke. Drink je niet genoeg water, dan krijg je het omgekeerde effect en werken vezels eerder opstoppend. Vaak is het drinken van een glas warm water op de nuchtere maag reeds voldoende. Doe dat sowieso elke ochtend, een gezonde gewoonte die ik leerde in China.

sp ar

Bloedvatverwijdend, bloeddrukverlagend, hartritme regelend en kalmeert hartkloppingen. Verlaagt de bloedsuikerspiegel, dus aangewezen voor suikerpatiënten. Als kompres goed op huidontstekingen en blauwe plekken.

MINOR /

Zie iep.

POPULIER /POPULUS

TREMULA /

De ratelpopulier is een lange, slanke boom met een lichtgekleurde stam en ronde groene blaadjes die door de spelende wind een ratelend geluid maken. We gebruiken de bladeren en de bast.

_ _

_



Ontsmettend en slijmafdrijvend voor alle luchtwegaandoeningen van verstopte neus en verkoudheid tot bronchitis en astma. Sparrenknoppen passen perfect bij heemst, kaasjeskruid, klaproos, sleutelbloem en toorts. Ook goed als gorgeldrank, in te ademen als stoombadje en badwater. Kan ook als luchtverfrisser worden verneveld. Betere doorbloeding bij winterhanden en -tenen. Vochtafdrijvend, dus goed bij blaasontsteking, reuma en jicht. Als luchtverfrisser.

W ERKING :

Koorts- en pijnwerend en ontstekingsremmend omwille van de salicine en salicylzuur, stoffen die ook in aspirine zitten. Ook aangewezen bij urineweginfecties.

SPAR /ABIES

ALBA /

Prachtige naaldboom. Niet de dennenboom, maar deze spar is onze kerstboom. De naalden zitten eentje per eentje vast (Solo = Spar). We oogsten de naalden en de jonge knoppen in de lente, voor ze beginnen uit te lopen. Om de knoppen te drogen gebruik je best een kruidendrogertje. Sparren en dennen hebben dezelfde werking doch sparrenknoppen schijnen beter bij oudere mensen te werken terwijl dennenknoppen meer aangewezen zijn voor kinderen.

184

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

_ _ _

SPORKEHOUT /FRANGULA

Wordt ook wel ‘vuilboom’ genoemd, omdat de bast zwart is. De struik groeit vooral tussen kreupelhout in bossen. We oogsten de bast.

_

W ERKING :

Laxerend. Let op enkel: maceraat maken. ’s Avonds opzetten in koud water en twaalf

_

TOVERHAZELAAR AMERIKAANSE /HAMAMELIS

VIRGINIANA /

Deze traag groeiende, kleine boom bloeit in de herfst met prachtige spinachtige gele bloemen. De werking van de toverhazelaar is krachtiger dan die van de gewone hazelaar. In tuinen vind je meestal een kruising (Hamamelis x intermedia Rehder) met geelrode bloemen.

_ _

ALNUS /

akkerhoningklaver, paardenkastanje, muisdoorn en ginkgo. Een infusie van speenkruid dat je enkel als zitbadje gebruikt, kan hierbij aanvullend en ondersteunend werken (zie bij speenkruid in ‘Kruiden uit de tuin’). Als gezichtswater samentrekkend bij verwijde poriën en bepaalde vormen van huiduitslag. Past goed samen met braamblad, frambozenblad en lavendel.

vi jg

_ _ _

W ERKING :

Infusie van de bladeren: Samentrekkend bij overvloedige maandstonden en menopauzale problemen. Verhoogt de weerstand van aderwanden en de kleine haarvaatjes bij stoornissen van de veneuze bloedsomloop zoals spataderen, aambeien, aderwandontsteking, vermoeide benen. Goed samen met maagdenpalm,

VIJG /FICUS

CARICA /

De vijgenboom is sinds eeuwen bekend en vaak beschreven in de Bijbel, vaak samen met de wijnstok en ter vergelijking met de vruchtbaarheid. Vijgen zijn lekker zoet door de aanwezige vruchtensuikers, maar bevatten ook veel mineralen zoals calcium, magnesium en ijzer. Daarom worden deze vruchten, net als dadels en druiven, ‘antidepressiva’ genoemd. Gedroogde vijgen, dadels en rozijnen kunnen best als zoetstoffen in infusies en thee worden gebruikt. Mix ze ook eens mee in een deeg voor gebak. Zo moet je minder suiker gebruiken.

185

_

_ _ _

vl ier



VLIER /SAMBUCUS

NIGRA /

Deze boom groeit al van oudsher op onze boerderijen. Hij groeit weelderig en graag. Een afgebroken tak kun je zo in de grond stoppen: er bestaat een grote kans dat hij wortel schiet en je van zijn weldadige bloempjes en bessen voorziet. We kunnen zowel de bloemen als de bessen gebruiken. Pluk niet alle bloemen in de lente, zodat je in de herfst bessen kunt plukken. De bloemen zijn volkomen veilig, maar bij de bessen moet je voorzichtig zijn. Gebruik enkel rijpe bessen (donkerpaars), want onrijpe (groenachtigrood) kunnen voor serieuze buikloop en -krampen zorgen. Groene bessen zijn zelfs giftig, net zoals de bladeren, stengels en wortels! Wees dus voorzichtig. Vlier is bekend van de vlierbessensiroop. Je kunt in de lente ook siroop maken van de vlierbloemen en in de herfst van de vlierbessen. Giet je die in gelijke hoeveelheden samen, dan heb je een nog betere werking! Je mag de bloemen nooit wassen, anders spoel je het stuifmeel weg. Laat bloemen ook nooit koken. Onlangs las ik op een kruidenkaartje van een kruidenvrouwtje dat vlierbloemen gekookt mogen worden. Dat is echt doodzonde. Bloemen gaan we

186

ZELFGEPLUKT

W ERKING VAN DE BLOEMEN:

Werking van de bloemen: Vochtafdrijvend, antiviraal en ontstekingsremmend. Die drie eigenschappen zijn uitstekend bij verkoudheid, griep en sinusitis. Uitwendig kun je de infusie gebruiken om ontstoken ogen en neus uit te wassen. Ook bij eczeem en jeukende huiduitslag. Transpiratiebevorderend. Vlier best niet samen gebruiken met salie, want dat werkt zweetremmend! Past goed bij de katjes van hazelaar en moerasspirea.

__ __ _

Werking van de bessen: Zweetafdrijvend. Ontstekingsremmend. Bevordert het afweersysteem. Pijnstillend bij reuma, jicht, artritis, artrose en zenuwpijnen. Rauwe bessen zijn licht laxerend.

WIJNSTOK /VITIS

VINEFERA /

Eeuwenoude bekende liaan en bekend om zijn druiven waaruit men het sap perst en laat gisten tot wijn. We oogsten de bladeren, de druiven en de druivenpitten. De druiven, maar vooral de pitten, bevatten veel antioxidantia. Plet of mix de pitten alvorens te verwerken in voedsel of als infusie. Druiven zijn versterkend en bloedzuiverend.

wi jns to k

nooit koken trouwens! Voeg ook geen honing toe. Vlier – en dat geldt voor bijna alle bloemen – is zoet uit zichzelf en hoeft echt geen toevoeging van suiker of andere zoetstoffen!

Bloedsomloopbevorderend en samentrekkend. Aangewezen bij couperose, spataderen, aambeien, pijnlijke menopauzale problemen en bloedsomloopstoornissen bij flebitis. De pitten: Zeer sterk antioxidant, op voorwaarde dat je de pitten breekt of plet.

_

WILG /SALIX

ALBA /

Typisch Vlaamse boom, die op veel oude schilderijen afgebeeld. Er bestaan verschillende soorten en ze hebben allemaal geneeskrachtige werkingen. De meest voorkomende is de schietwilg en de knotwilg, maar ook de gekweekte vorm: de treurwilg. In de bast zit het bekende salicylzuur. Dat wordt nagemaakt in de farmacie als acetylsalicylzuur, beter bekend onder de naam aspirine. We oogsten de bladeren, de bast van twee- à driejarige takken en de katjes. Vooral de vrouwelijke, zilverkleurige katjes bevatten veel oestrogeen, het vrouwelijke hormoon.

__ _ _ _ -

W ERKING :

Pijnstillend (net als es en populier). Koortsverlagend. Kalmerend bij rusteloosheid en slaapproblemen. De zilvergrijze vrouwelijke katjes: menopauzale klachten. De groene mannelijke katjes: krampstillend en rustgevend.

_

W ERKING :

De bladeren: Tonicum voor hart en bloedvaten.

187

INFUSIES VAN SPECERIJEN, EXOTEN EN ANDERE MINDER COURATE PLANTEN

BOLDUS /

Afkomstig van een boom uit de bergen in Zuid-Amerika. De bladeren bevatten een soort olie die een sterke werking heeft.

_ _

W ERKING :

Galvormend en -afdrijvend bij gal- en leverproblemen. Past goed samen met artisjok, citroenschil, olijfbladeren en mariadistelzaad. Vermindert spastische krampen.

ca ca o

Heel wat planten die heilzaam zijn, kunnen we helaas niet in onze tuin kweken. Hoewel ik ten stelligste overtuigd ben dat alles wat je nodig hebt in je tuin groeit. Letterlijk maar ook figuurlijk. Soms zoeken we het veel te ver. Maar er zijn altijd uitzonderingen op de regel. Door de vele reizen van ontelbare pioniers kwamen we in aanraking met waardevolle planten uit exotische en minder exotische streken. Ik gebruik soms enkele, niet hier te kweken planten in mijn melanges. Vandaar dit niet te verwaarlozen overzicht van planten uit verre en minder verre landen, met ongetwijfeld interessante geschiedenissen en dito werkingen. Er is altijd enige voorzichtigheid geboden. Over sommige planten is er nog niet genoeg geweten. Er wordt soms te uitbundig omgegaan met en te veel promotie gemaakt rond deze kostbare planten. Heel wat planten zijn een tonicum of een afrodisiacum.

BOLDO /PEUMUS

CACAO /THEOBROMA

CACAO /

De alom bekende bron van de alom gegeerde chocolade. De cacaoboom is een grote boom met een prachtige dichte bladerenkroon. Hij kan tot 10 meter hoog groeien. Eenmaal in bloei, bloeit hij het hele jaar door en draagt het hele jaar rond vruchten. In de langwerpige meloenachtige vruchten zitten wel veertig à vijftig cacaobonen, omhuld in een wit naar lychee smakend vruchtvlees. Als je de bonen droogt, kleurt de schil licht bruin. Je kunt de boontjes met enige moeite pellen. De zwart/paarse bijna steenharde inhoud, wat niets anders is dan rauwe cacao, kun je opeten.

188

188

ZELFGEPLUKT

ZELFGEPLUKT

Voor de chocolade-industrie roostert men de bonen, waardoor de pel en de cacaomassa donkerbruin worden en de smaak intensifiëren. Gelukkig zijn er ook enkelingen die de bonen niet roosteren. Dan spreekt men van rauwe cacao/chocolade. Ik vind die heel lekker! Oorspronkelijk komt de cacaoboom in Midden- en Zuid-Amerika voor. De Azteken verbonden cacao met de god van regen en vruchtbaarheid. Hun cacaodrank, xocoatl, is een drank van geplette bonen op smaak gebracht met vanille en chilipeper in heet water. Geen homogeen drankje, maar veel lekkerder en gezonder dan onze chocolademelk die bron van melk en lege suikers is. Ik leerde het voor het eerst maken bij Dominique Persoone en vond het superlekker, mede ook door de gezelligheid en grappige vertellingen – in zijn sappige West-Vlaams – van Dominique uiteraard. Toen de Spanjaarden het drankje aangeboden kregen, vonden ze het maar niets en voegden er een schep suiker aan toe en noemden het chocolatl. Wie meer wil weten over cacao kan het mooie boek van Dominique lezen, Cacao, expeditie in Mexico. Momenteel is cacao te vinden in Sri Lanka, Indonesië en Maleisië, maar ook in West-Afrika. De cacao uit West-Afrika is wel in opspraak omwille van de zwaar giftige pesticiden van het type ddt die daar nog gebruikt worden en vooral ook om de kinderslavernij. Gelukkig is Oxfam bezig met een wereldwijde actie hiertegen. Voor een infusie gebruiken we de zogezegde afval of de cacaopellen. Liefst puur en bio, zeker niet de cacaodoppen die je in tuincentra kunt kopen als bodembedekker! Op mijn laatste theesommelieropleiding 13 in Rotterdam kwam ik een leuke, goedgemutste man tegen die mij een pakje cacaodoppen gaf als zijnde cacao‘thee’. Hij vroeg of ik ze eens wou proeven en dan mijn bevindingen doormailen. Ik vond het niet meteen een aanlokkelijk

189

idee, maar de man was zo vriendelijk dat ik na een schuchtere mail met de vraag wat ik ervan vond, het drankje toch maar bereidde en proefde. Het was een openbaring! Echt waar. Ik die chocoladeverslaafd ben, kwam tot een prachtervaring! eureka! Dat is dé drank voor de chocolade- en zoetverslaafden. Schitterend gewoon! Ik ben meteen deze paragraaf gaan schrijven! Ik was nooit eerder op het idee gekomen om cacaodoppen op zich als infusie te drinken. Wel had ik ze tien jaar geleden toegevoegd aan een zwarte theemelange om een thee te ontwerpen die past bij chocolade voor Eddy Van Belle, de chocolademan van België. Eddy wou dat ik voor de allereerste chocoladebeurs in het Oude Sint-Jan in Brugge een ‘thee’ ontwierp die paste bij chocolade. Ik wou geen aromagedoe en voegde gewoon ruwe cacaopellen toe en kreeg zo een mooie ‘chocola-té’, perfect passend bij chocolade of dessert. Hij wordt in heel wat betere zaken als dessertthee bij chocoladedesserten geschonken. Maar de doppen op zich solo, daar had ik nog niet aan gedacht. Eddie van Breukelen, de man die mij de pure doppen voor het eerst liet proeven, startte een klein ‘cacaothee’bedrijf op.14 Ik vind het drinken van een cacaoinfusie een perfecte vervanging voor het eten van chocolade en de drang naar zoet. Het ruikt heerlijk naar chocolade maar smaakt subtiel. Met dit drankje heb je de gezonde en licht opwekkende stoffen binnen, het is de pure originele bron van chocolade, maar bevat geen chemische aroma, zo goed als geen vet, zeker geen suiker en daarom ook geen calorieën! Perfect idee van Eddie. Hij schrijft op zijn site: Wij geloven in pure, natuurlijke smaken zonder suiker. We zien dat steeds meer mensen zich afkeren van frisdranken en ook van fruitsappen

190

ZELFGEPLUKT

die boordevol suikers zitten. Als chocoladefans zijn we niet tegen chocolademelk, al hebben we bij sommige merken moeite de chocola tussen de suiker en het vet te ontdekken. Suikerdrankjes zijn moeilijk te weerstaan, maar mensen realiseren zich dat al die vloeibare calorieën niet goed zijn voor hun gezondheid. Eén van onze eerste klanten schreef ons dat ze dolgelukkig was dat ze ondanks haar dieet nu toch kon blijven toegeven aan haar ‘chocoladeverslaving’, zonder schuldgevoel! Eddie heeft eenzelfde filosofie als ik en dat smaakt letterlijk en figuurlijk naar meer. Blij dat er meer en meer mensen zich profileren met een juiste visie voor een betere wereld voor iedereen. Eddie heeft verschillende cacaodoppen uit verschillende landen. Ikzelf hou me liever bij één. Ik leerde Enver en Rodney, dé chocolademakers15 van Amsterdam kennen. Zij gaan zelf naar de Caraïben en kopen daar bij kleine bioboeren, al dan niet met label – maar soms zijn boeren zo klein maar ooo zo puur dat een label niet hoeft, want jammer genoeg wordt er ook in het label soms gesjoemeld. Zij betalen haast het dubbele van wat de grote firma’s aan hun boeren betalen. Die bonen van de chocolademakers worden dan verscheept door het zeilschip (zonder motor!), de Très Hombres. Ik hoorde van de Très Hombres spreken: een zeilschip dat goederen vervoert van A naar B zonder co2! Ik was meteen verkocht en stuurde mijn wens de mannen van dat schip te mogen ontmoeten. Later hoorde ik op het nieuws dat ter gelegenheid van ‘Oostende voor Anker’ de Très Hombres daar aangemeerd lag. Ik kwam thuis, riep de kinderen samen, reed naar het station en kocht vier treintickets richting Oostende. Het was 19 uur en de bezoeken aan de schepen waren reeds afgeslo-

ten, maar niets kon mij ervan te weerhouden om met grote tred op de kade waar de Très Hombres lag af te stevenen. Het geroep door organisatoren dat ik niet door mocht alsook een opschrift ‘geen toegang voor onbevoegden’ hielden mij niet tegen. Zelfs het geroep van Annick, een vrouw die zuchtend achter mij aanliep: ‘Ann dat ga je toch niet doen hé!’ toen ik mijn been over de rand van het schip gooide om op te stappen, was nutteloos. En daar stond ik dan oog in oog met kapitein Andreas Lackner. Ik stak kordaat mijn hand uit en vertelde mijn verhaal in de hoop niet van boord gegooid te worden. Andreas lachte en wees ludiek op hetzelfde jasje dat we droegen. Er was meteen een band gesmeed. Met een glaasje rum beklonken we onze gelijklopende visie omtrent natuurrespect en eerlijke handel. Na Oostende zeilden ze noordwaarts om de goederen voor de chocolademakers te lossen. Ik ging erheen en werd diep geraakt door het harde werken van de bemanning om de goederen uit het ruim te laden. Mijn hart werd ook beroerd door de vele mensen op de kade met bakfietsen, paardenkarren en zelfs

twee dames met een hangmat om de zakken cacaobonen zonder co2-uitstoot in de container van de chocolademakers te brengen. Als de bonen met zoveel moeite vervoerd werden over de grote oceaan, dan was het ongehoord om ze met een vrachtwagen van de kade naar de garagebox te brengen die slechts een luttele kilometer verderop ligt. Je kunt deze infusie bijsmaken met allerlei andere lekkere kruiden en specerijen zoals kaneel, kardemom, gember… maar doe dat zelf en volgens eigen smaak. Als je het zelf doet, kun je er meer variatie in steken. Ik heb naast mijn theetafel mijn goede theesoorten staan en dan allerlei kruiden in kleine potjes. Afhankelijk van hoe ik me voel, doe ik er andere kruiden bij. Zo heb ik telkens een andere lekkere thee volgens mijn inspiratie van het moment.

__ _

W ERKING :

Topbron van antioxidanten. Topbron van magnesium en hoge voedingswaarde. Samentrekkend op hersenbloedvaten waar-

191

door lichte hoofdpijn en migraine verbeteren. Doseer wel matig, want overdreven gebruik kan net het omgekeerde effect veroorzaken. Stimulans aangewezen bij slaperigheid, vermoeidheid, uitputting, herstel na ziekte en verminderde concentratie. Heeft een euforisch effect aangewezen bij lichte vormen van depressieve gevoelens en premenstrueel syndroom. Matig gebruiken tijdens zwangerschap.

_ _ _

CAYENNEPEPER, SPAANSE PEPER, PAPRIKA /CAPSICUM

ANNUUM /

Cayenne komt oorspronkelijk uit Mexico, maar raakte door de ontdekking van Amerika snel verspreid over de Caraïben en Zuid-Amerika. Later werd cayenne ook snel geïntegreerd in Zuidoost-Azië. De plant dankt zijn naam aan zijn inhoudsstof capsaïcine. De hoeveelheid van die stof, gemeten in scovilleschaal, bepaalt het ‘heet’ zijn van de verschillende soorten. Zoete soorten zoals de gewone paprika bevat weinig (0,1-0,2%) tot geen capsaïcine. De waarde van een paprika is 0, sambal oelek scoort ongeveer 2000 terwijl tabasco 5000 haalt. Jalapenospepertjes zitten tussen 3000 en 60.000 terwijl de zeer hete habaneropepers 300.000 halen. De heetste peper scoort volgens het Guinness Book of Records 2.200.000! Enkel de hete soorten zijn medicinaal bruikbaar. Meestal wordt cayennepeper gebruikt. Je kunt het poeder ook uitwendig gebruiken als opwarmend middel. Hetzij het poeder puur strooien in sokken en wanten – op voorwaarde dat je geen kloven of wondjes hebt – bij winterhanden en voeten. In een zalfje zorgt het voor een betere doorbloeding. Het

192

ZELFGEPLUKT

werkt ook pijnstillend bij spier- en gewrichtspijnen. In een lotion helpt het zelfs bij haaruitval en jeuk. Dat alles op voorwaarde dat er geen wondjes zijn. Je kunt ook een piepklein snuifje poeder toevoegen aan een thee- of kruideninfusie. Het best is om zelf de pepertjes te drogen en te vermalen. Zo weet je zeker dat je pure cayennepeper hebt. Van een Peruviaanse boer vernam ik dat ook zij baksteengruis toevoegen om het poeder te verzwaren om zo meer winst uit de cayennepeper slaan.

__ __ __ _



W ERKING :

In zeer kleine dosis. Eetlustopwekkend. Ondersteunend bij moeilijke spijsvertering, misselijkheid, opgeblazenheid, winderigheid en moeilijk verteerbaar voedsel. Opwarmend voor kouwelijke personen. Bloeddrukverhogend. Cholesterolverlagend. Infectie- en ontstekingswerend. Opwekkend bij vermoeidheid, lusteloosheid, zwakte, na ziekte, ouderdomsverschijnselen, overgangsproblemen… Afrodisiacum.

_

CHLORELLA /CHORELLA

PYRENOIDOSA /

Chlorella is een eencellig, groen, microscopisch klein zoetwateralgje. Het is een van de oudste en meest primitieve vorm van plantaardig leven op aarde. Het bevat meer chlorofyl dan de meeste planten en is daarom in staat om optimaal fotosynthese uit te voeren. Het heeft wel een harde celwand die moet worden gebroken om te kunnen genieten van de voedzame inhoudsstoffen. Samen met spirulina is het een krachtvoer qua voedzaamheid en gezonde eigenschappen.

Je kunt het groene poeder gebruiken in een shake, bij beleg, deeg, groente- of fruitpap, soep, yoghurt, platte kaas, melk, bonen-, rijst-, granenmelk… Maar het kan ook als ‘thee’ worden gedronken. Het plantenpoeder lost niet op. Je roert het los in water en drink het ‘groene’ water met poeder en al op.

_



W ERKING :

Vitaliserend bij fysieke en mentale vermoeidheid, stress, zwangerschap, borstvoeding, menopauze, menstruatie, osteoporose, ondervoeding, eiwittekort bij vegetariërs en veganisten, vitamine- en mineralentekort... ondersteunend bij artritis en fybromyalgie. Verhoogt de concentratie en alertheid. Bevat goed opneembaar ijzer en is ideaal bij bloedarmoede. Verhoogt de prestatie bij sporten, zware arbeid en examens. Reinigend, ontgiftend en bloedzuiverend: ondersteunend bij vermageringsdiëten, lentekuren, vastenkuren en reinigingskuren. Zuivert bloed bij acne en eczeemproblemen. Verbetert de immuniteit. Sterk antioxidant en vertraagt de ouderdomsverschijnselen. Leverbeschermend en -regenererend. Weefselopbouwend bij spieren, bindweefsel, huid, haar en nagels. Prebiotisch: beschermt de darmflora en werkt zacht stoelgangbevorderend. Helpt de bloedsuikerspiegel regelen.

__ _ _ __ _ __ _ _

DUIVELSKLAUW /HARPAG OPHYTUM

PROCUMBENS /

Een boeiende plant uit de Afrikaanse woestijn. Hoe hij verspreid wordt, is al een letterlijk

indringend verhaal op zich. Deze woestijnplant ligt met zijn stengels als een rozas uitgewaaierd op het kurkdroge zand. De wortel dringt zeer diep in de grond op zoek naar het beetje water en in de wortelknollen slaat de plant het schaarse, levensnoodzakelijke vocht op. Na de bloei van de trompetachtige rood-violette bloemen verschijnen de zaaddozen: de duivelsklauwen. De scherpe klauwachtige uitsteeksels dringen in de klauwen of muilen van de langskomende grazers. Door de weerhaken blijven die zaaddozen diep in de huid doordringen tot de slachtoffers gek worden van de pijn. Wild lopen ze ijsberend rond om zich van de klauwen te ontdoen. Zo worden de zaden ver van zijn moederplant verspreid.

_



W ERKING :

Ontstekingswerend. Ook de wateroplosbare stoffen verminderen uitstekend de pijn en zwelling bij gewrichtsaandoeningen, peesontstekingen, bursitis, lumbago, ischias, reuma, jicht, artrose en artritis. Past perfect samen met zwarte bes of cassis en met knopig helmkruid (zie bij speenkruid, in ‘Kruiden uit de tuin’). Stimuleert het immuunsysteem. Stimuleert lever- en galwerking.

__

EUCALYPTUS /EUCALYPTUS

GLOBULUS /

Alom bekende etherische olie om te verdampen bij verkoudheid. Maar let op: Eucalyptus globulus is de meest verkochte, maar is niet zonder gevaar. In sommige gevallen kan deze soort een astma-aanval uitlokken. Vandaar is het aangeraden om een veiligere soort te gebruiken, namelijk de Eucalyptus radiata. Van die eucalyptus werd nog geen enkele bijwerking gerapporteerd. Als kruid in een infusie

193

W ERKING :

Sterk immuniteitsverhogend, vooral naar de huid toe met fantastische resultaten bij hardnekkige huidproblemen zoals vitiligo (witte vlekken door tekort aan pigment), psoriasis en hardnekkige eczeem. Beschermt de huid tegen invloed van zonlicht met brandwonden, huidkanker en ouderdomssymptomen als gevolg.

ge elw or tel

eu ca ly pt us

_

is hij volkomen veilig. Ik voeg het doorgaans bij de verkoudheidsbloempjes (zie ‘Kruidenmelanges’).

_ _ _ _

W ERKING :

Lost slijmen op, dus goed bij verkoudheid en ademhalingsproblemen. Ontsmettend bij verkoudheid en keelontsteking. Je kunt ook met de infusie dampen bij verkoudheid, verstopte neus en sinusitis. Gorgelen met de infusie bij keelontsteking en hoest.

GALAGUALA /PHLEBODIUM

/CURCUMA DECUMAMUM /

Zuid-Amerikaanse varen die door de Indianen al eeuwenlang gebruikt wordt als sterk, huidzuiverend plantenaftreksel. In de wortel zitten de meest werkzame stoffen, maar ook de bladeren kunnen worden gebruikt. De infusie moet wel maanden aan een stuk worden gebruikt. Soms kan het zes maanden duren voor er zichtbaar resultaat is.

194

ZELFGEPLUKT

GEELWORTEL/KURKUMA XANTHORRHIZA OF CURCUMA LONGA/

Zoals de naam het reeds aangeeft, kleurt het poeder van deze wortel alles geel. Tijdens de bereiding van de emocons bij Philippe Gerard16 moesten we verse geelwortel raspen. Mijn zoon Andreas was erbij en kreeg dit kleurrijke werkje. Dagen heeft de jongen rondgelopen met knalgele handen. Gelukkig was het grote vakantie. Kurkuma wordt gebruikt om de gewaden van de boeddhistische monniken te kleuren. Het wordt als goedkope vervanger van saffraan gebruikt om rijstschotels, zoals paella, te kleuren. Kurkuma is

een vast onderdeel van de curry(kerrie)melange vanwege de uitgesproken maar milde smaak. Kurkuma wordt vooral in India en Sri Lanka gebruikt. In India wordt het poeder gestrooid op schrammen en kleine wondjes. De werkzame stof in kurkuma is het curcumine. Die stof wordt pas opgenomen als je er zwarte peper aan toe voegt. Curcumine is zeer lichtgevoelig. Ik gebruik geelwortel in sommige kruidenmelanges en het is wonderlijk hoe snel je de knalgele kleur ziet oxideren tot een oker. Dus alle poederpreparaten die je vindt in grootwarenhuizen in glazen doorzichtige potjes bevatten weinig tot geen van deze medicinale stof en zijn dus niet geschikt om als infusie te gebruiken. De variëteit xanthorrhiza bevat veel meer medicinale stoffen dan de culinaire longa.

_ _ _ __

W ERKING :

Sterke antioxidant. Sterk voorkomende en remmende werking op kankertumoren. Sterke ontstekingsremmer zoals bij artritis maar ook bij maagzweren. Bloedzuiverend, goed bij alle huidproblemen. Cholesterolverlagend. Spijsverteringbevorderend en verzachtend op maagzweren en ernstige darmproblemen, zoals de ziekte van Crohn.

GEMBER /ZINGIBER

OFFICINALIS /

Wordt massaal gekweekt in Zuidoost-Azië. Aanbevolen door Confusius die het kruid in al zijn voedsel verwerkte. Het wordt nu nog steeds in China gebruikt in heel wat gerechten. Zo waren mijn zoon en Chinese schoondochter eens in België op een van die zeer zeldzame momenten dat ik ziek was. Ik had ergens iets verkeerd gegeten of ik

ge mb er

_



had me zo druk gemaakt dat ik veelvuldig moest braken, iets wat uiterst zelden tot haast nooit gebeurt. Mijn schoondochter kookte cola met gember en zei dat ik het moest opdringen. Nu hou ik helemaal niet van cola, laat staan gekookt! De concentratie van gember was zo hoog dat ik mijn maag voelde draaien toen ze de bol met kokende ‘soep’ onder mijn neus hield. Ik keek haar meewarig aan, maar ik zag in haar blik zoveel liefde dat ik niets anders kon dan het goedje op drinken. Ik dacht dat ik meteen naar het toilet moest rennen, maar nee: ik ging rustig weer liggen en voelde mij gloeien als een brandend kooltje. Mijn maag werd op slag rustig en ik moest niet meer braken! Gember heeft heel wat medicinale toepassingen, maar voor misselijkheid scoort hij nummer één. Culinair is gember een veelzijdig kruid met een pittige mosterd/citroensmaak. Wordt gebruikt in stoofpotjes, chutneys, soep, marinades, groente-, vlees- en visschotels. In Japan wordt gember in een gesuikerde rijstazijn ingelegd (gari of sushi ginger). Alleen jonge gember wordt hiervoor gebruikt en die kleurt uit zichzelf lichtjes roze. Vaak worden oudere knollen gebruikt die

195

__ _ _ _ _ _ __

W ERKING :

Verhelpt misselijkheid en braken. Stimuleert de spijsvertering. Vermindert gasvorming in de darmen en verhelpt buikloop. Bloedverdunner, maar let wel: mensen die reeds bloedverdunners gebruiken, moeten voorzichtig zijn met gember. Betere doorbloeding bij koude ledematen, vingers en tenen. Stimuleert de bloedsomloop. Daardoor opwarmend. Sterk ontsmettend en ontstekingsremmend, ideaal bij griep, verkoudheid en bij herstel na ziekte. Cholesterolverlagend. Stimuleert lichaam en geest bij gebrek aan energie.

196

ZELFGEPLUKT

GENTIAAN GELE /GENTIANE

LUTEA /

Groeit vooral in de Alpen in graslanden op berghellingen tussen 700 en 2200 meter, maar ook in de Himalaya en in de gebergten van Noord- en Zuid-Amerika. Het is een bijzondere plant die pas na tien jaar begint te bloeien en veertig tot zestig jaar oud kan worden. Omdat hij bomvol bitterstoffen zit, werd hij vroeger maar ook nu nog in heel wat digestieve likeuren gebruikt. In sommige boeken vind je dat hij de bloedsomloop verbetert, maar ik vrees dat daarvoor de alcohol van de likeur verantwoordelijk is. We oogsten de wortel.

_

W ERKING :

Verbetert de spijsvertering, vooral van de maag. Maagtonicum bij een slecht functionerende maag. Verhelpt zwaartegevoel en opgeblazenheid. Eetlustopwekkend en aansterkend. Galafdrijvend, goed bij lever-, gal- en vetverteringsproblemen. Voorkomt winderigheid en andere darmproblemen.

__ _

GINSENG /PANAX

GINSENG /

Millenniumoud kruid uit de Chinese geneeskunde. In het westen vaak gebruikt bij stress en traumagerelateerde lichamelijke aandoeningen. Vooral te vinden in Azië in vochtige, warme bosgrond. Wordt vaak ‘manwortel’ genoemd, omdat de gesplitte penwortel lijkt op een mannetje met twee benen. Je hebt verschillende soorten:  de Chinese, Koreaanse of Oriëntaalse (Panax ginseng) zijn de meest voorkomende, meestal afkomstig uit China, Korea, Japan of Zuid-Siberië.

 de Amerikaanse ginseng (Panax quinqefolium) komt vooral uit Amerika of Canada.  de Siberische ginseng (Eleuterococcus senticosus) is afkomstig van een andere familie.  de Indiase ginseng (Withania somnifera) of de Ashwangandha. Eigenlijk helemaal niet verwant met de ginseng, maar uit de familie van de nachtschade en dus niet ongevaarlijk. In India worden vooral de bessen en de bladeren gebruikt maar ook de wortel. Voor het gebruik van deze plant wordt het advies van een ayurvedische arts of kruidenspecialist aanbevolen.

W ERKING :

Voor de drie meest bekende soorten: Koreaanse/Chinese, Amerikaanse en Siberische ginseng: Hernieuwt de levenskracht en pakt vermoeidheid aan. Vooral bij kankerpatiënten kan vermoeidheid zwaar wegen. De werking wordt pas ten volle waarneembaar na acht weken. Versterkt geestelijk en lichamelijk bij spanningen, stress, vermoeidheid, herstel na ziekte, traumatische ervaringen of verpletterende drukte. Verhoogt de weerstand. Bevordert de spijsvertering. Normaliseert de hormonenbalans. Normaliseert de bloeddruk. Normaliseert de bloedsuikerspiegel en is dus goed voor suikerpatiënten. Opwekkend, zowel lichamelijk als geestelijk. Natuurlijke viagra voor mannen en vrouwen bij potentieproblemen. Pijnstillend bij reuma en psychosomatische ziektes.

_ _ __ __ _ __ _

go tu ko la

dan eerst synthetisch gekleurd worden vóór het inleggen. Hiervoor wordt het betwijfelde E124 – een synthetische azokleurstof – gebruikt, dat best vermeden wordt, zeker bij astma- en allergiepatiënten en hyperactieve kinderen. Sushi ginger werd vroeger tussen de verschillende sushigerechten of na de sushi geserveerd omwille van zijn ontsmettende werking, mocht er bij de sushi eventueel bedorven vis zijn. Gekonfijte gember vind je in snoep en gebak. In India en Sri Lanka is men verzot op gemberbier, ginger beer. Het is geen ‘bier’ met alcohol, maar een soort limonade met suiker. We gebruiken de knollen. Ik sta steeds versteld als ik gember koop. Ik bewonder de uniek grilligheid van iedere knol. Precies beeldhouwwerken van Henry Moore.

GOTU KOLA /CENTELLA

ASIATICA of

HYDROCOTYLE ASIATICA /

Tropisch plantje dat het Chinese ‘levenskruid’ heet. De naam ontstond door professor Li ChingYuen, een geleerde en wijze kruidendokter uit de provincie Sichuan. Hij zou volgens de ene bron 197 jaar, volgens de andere 256 jaar geworden zijn. Hij at vegetarisch en maakte gebruik van kruiden zoals gotu kola en ginseng. Elke dag maakte hij een wandeling en zijn leven was rustig en sereen. Hij zou de eerste honderd jaar van zijn leven zijn rondgetrokken in Zuidoost-Azië om kruiden te bestuderen en te verzamelen. De volgende honderd jaar zou hij les hebben gegeven en ziektes genezen met kruiden. ‘Zorg voor een rustig hart, zit als een schildpad, loop levendig als een duif en slaap zoals een hond.’ Dat is de raad die Ching-Yuen gaf aan krijgsheer Wu Pei-fu, die hem in huis had genomen om de geheimen van zijn lange leven te ontfutselen. Ching-Yuen verklapte hem dat innerlijke vrede en rust het geheim voor zijn lange leven was. Gotu kola wordt vaak gebruikt in de ayurvedische geneeskunde. Het kruid wordt dikwijls verward met Brahmi, maar dat ziet er helemaal anders uit. Gotu kola heeft grotere, niervormige gekartelde bladeren op een lange steel. We gebruiken de hele plant, maar vooral de bladeren.

197

_ _ __ _ _ _ _

W ERKING :

Kalmeert en versterkt bij angst en zenuwachtigheid. Verbetert de doorbloeding vooral van de hersenen, dus werkt ondersteunend bij geheugenproblemen zoals dementie. Herstelt vlugger wonden en blauwe plekken. Verstevigt nagels en vermindert haarverlies. Werkt verjongend en voorkomt vroegtijdige veroudering. Versterkt aderwanden sterk en is dus aangewezen bij spataderen, aambeien en onrustige benen. Algemeen tonicum bij vermoeidheid zowel fysiek als geestelijk, depressieve neigingen en ook bij potentieproblemen. Het ‘thee’water kan ook uitwendig worden aangebracht. Heelt wonden, vooral brandwonden.

GRANAATAPPEL /PUNICA

GRANATUM /

Prachtige rode vrucht met glanzende, harde schil die veel zaadjes heeft in een vruchtzakje vol sap. Afkomstig uit het Middellandse Zeegebied, geroemd door de Arabieren en aanzien als vruchtbaarheidssymbool. De talrijke zaadjes zitten een per een verpakt in een vruchtzakje vol rozerood zoet sap. Daardoor lijkt de vrucht op een granaat. Vroeger was grenadine het geconcentreerde sap van de granaatappel, nu een waardeloze suikersiroop met een chemische rode kleurstof. In het Midden-Oosten wordt granaatappel veel gebruikt in sappen, pudding, sorbets en siropen. In de Bijbel wordt het drinken van granaatappelsap of de wijn gemaakt van granaatappels vaak vernoemd in het Hooglied. De wangen van

198

ZELFGEPLUKT

de geliefde worden vergeleken met granaatappels, Hooglied 4:3: ‘Je lippen zijn rood als scharlaken, je zegt verrukkelijke dingen, en als open granaatappels zijn je wangen achter je sluier.’ (Groot Nieuws Bijbel 1996) Sommigen denken dat Eva at van de granaatappel als de vrucht van de boom der kennis van goed en kwaad in de tuin van Eden. Granaatappelsap is een lekkere en veilige drank. Voor een infusie gebruiken we enkel de zaden en de schil. Volgens Christiane Beerlandt17 is iemand die houdt van granaatappel een ziel die verlangt naar het allermooiste in zichzelf. Thuiskomen in je aardse basis om het te bezielen met een goddelijke inhoud, de innerlijke rijkdom. Een gevoel van warmte, veiligheid, geborgenheid en eeuwigheid. Dat veroorzaakt een ontroerend diepe dankbaarheid. Samen met de aardbei en de framboos spant granaatappel de kroon onder het fruit als antioxidantenleverancier. Die drie fruitsoorten worden als supervoedsel gezien! We gebruiken het sap puur of gemengd met andere vruchtensappen. Sap kun je best zelf indikken tot echte grenadine en het kan in van alles en nog wat worden gebruikt. De schil en de pitten kunnen gedroogd in thee- en kruidenmelanges worden verwerkt. Geroosterde pitten zijn heel lekker en gezond in slaatjes, deeg en dergelijke.

_



W ERKING :

Heilzaam voor het hart. De rode kleur symboliseert het bloed. Door de ontstekingsremmende werking en remmende werking op het klitten van bloedplaatjes, aangewezen bij alles omtrent hart- en bloedvaten (zelfs preventief) zoals te hoge cholesterol, aderverkalking, hartzwakte, hartkrampen… Betere doorbloeding van het hart: betere bevoorrading van zuurstof. Bevat extreem veel antioxidanten en is sterk ontstekingswerend. Aangewezen bij: artritis,

_ _

artrose, colitis, ziekte van Crohn, astma, psoriasis, eczeem, dementie, vroegtijdige veroudering, kanker… Remt het ontstaan van kankercellen. Remt de groei en ontwikkeling van kanker. Stimuleert het immuunsysteem, aangewezen bij kanker- en suikerpatiënten. Sterk cholesterolverlagend. Bloeddrukverlagend. Vangt tekort aan oestrogenen op en remt overdreven oestrogene prikkels goed bij menopauzale klachten en premenstrueel syndroom (pms). Leverbeschermend.

__ _ __ _ _

GUARANA /PAULLINIA

CUPANA /

Deze Amazone plant werd vroeger door de Indianen gebruikt als afrodisiacum of als oppepmiddel vooraleer ze zich in de strijd of guaranà (oorlog voeren) begaven. Hij wordt de fontein van de jeugd genoemd omwille van zijn opwekkende eigenschappen die voornamelijk van de cafeïne voortkomt. Vaak wordt guarana gemengd met maté, de plaatselijke ‘thee’ van de Indianen. De zaden worden gedroogd en vermalen.

_

W ERKING :

Uitstekend en lang aanhoudende stimulans voor alle levensfuncties en dus aangewezen bij vermoeidheid, uitputting, energiegebrek, lusteloosheid, herstel na ziekte, ouderdomszwakte, geestelijke vermoeidheid, lage bloeddruk, hartzwakte, verminderd uithoudingsvermogen, concentratiestoornissen… Afrodisiacum, ook bij potentieproblemen. Vetverbrander en dus ondersteunend bij afslanken.

__

GYMNEMA /GYMNEMA

SYLVESTRE /

Is een slingerplant die gedijt in de tropische wouden van Zuidoost-Azië en Afrika. In de ayurveda gebruikt men de plant sinds mensenheugenis als preventief middel tegen suiker in de urine. Als je op de bladeren kauwt, worden de smaakpapillen voor een tweetal uur ongevoelig voor zoet.

__ _

W ERKING :

Vermindert de drang naar zoet. Vermindert de eetlust. Bloedsuikerspiegelverlagend, geschikt voor suikerpatiënten mits grondige controle qua wisselwerking met hun medicijnen hiervoor. Past samen bij aardpeer en varkensgras.

HIBISCUS /HIBISCUS

SABDARIFFA /

Ook wel karkadé of roselle genoemd. Deze Hibiscussoort heeft donkerrode bloemenkelken. Het zijn deze bloemkelken die gedroogd worden en aan heel wat gerechten, zoals jams en geleien, toegevoegd worden om rood te kleuren. Ook worden ze vaak bij rozenbottel gevoegd om de infusie rood te kleuren omdat rozenbottel op zich bijna geen kleur afgeeft aan het water.

_

W ERKING :

Bloeddrukverlagend en heilzaam voor het hart. Niet voor niets kleurt Hibiscus het water ‘bloed’rood en draagt het de naam ‘balsem voor het hart’. Heilzaam middel tegen een kater. Bevat heel veel antioxidanten.

__

199

/JASMINUS

OFFICINALE /

Oosterse plant afkomstig uit India en China, maar ook in te vinden onder andere in Zuid-Frankrijk en Spanje. De officinale is de enige winterharde. We gebruiken de bloemen die ongelooflijk fijn geuren, maar eens gedroogd bijna al hun geur verliezen. Ga je naar een Chinees restaurant en je vraagt een thee, dan krijg je doorgaans een groene jasmijnthee. Chinezen zijn verzot op jasmijn. Niet verwonderlijk. Het aroma is zo fijn dat het iedereen kan bekoren. Het eigenaardige is dat jasmijnbloemen enkel en alleen ’s nachts of ’s ochtends vroeg ruiken. De bloemen moeten vochtig zijn (dauw) om te geuren. Overdag ruiken ze niet. Gedroogde bloemen ruiken dus nauwelijks. Doen ze dat wel dan zijn ze met een chemisch aroma besprenkeld. Waarom weet ik zo zeker dat het chemisch is? De bloemen bevatten zo weinig etherische olie dat het haast onmogelijk is om olie eruit te halen via stoomdestillatie. Wordt dat wel gedaan, dan is de prijs ongelooflijk duur en haast onbetaalbaar. Men moet dus op een andere manier te werk gaan om die kostbare vluchtige olie te winnen.

200

ZELFGEPLUKT

een absolue. In een infusie hebben de naar niets meer geurende gedroogde bloempjes toch nog hun medicinale werking.

_ _ _

Kaneel is een heerlijke specerij die vooral uit Sri Lanka en China komt. De kassia en de zeylanicum zijn twee verschillende soorten kaneel met een verschillende smaak. Ik werk het meest met de zoete kaneel uit Sri Lanka, ook wel Ceylonkaneel genoemd, naar de oude benaming van het eiland. De Chinese kaneel is veel bitterder. Kaneel is reeds lang bekend. In de Bijbel staat in Exodus 30: 22-25 dat Mozes zowel met de zoete Ceylonkaneel als met de bittere Chinese kaneel of kassia een geurig oliemengsel moet maken voor het zalven van het tabernakel:

_

22 De heer zei tegen Mozes: 23-24 Neem de fijnste specerijen: vijfhonderd sjekel dikvloeibare mirre, half zoveel geurige kaneel – tweehonderdvijftig sjekel dus – tweehonderdvijftig sjekel geurige kalmoes en vijfhonderd sjekel kassia, alles volgens het ijkgewicht van het heiligdom, en een hin olijfolie, 24 25 en bereid hieruit heilige zalfolie, een geurig mengsel zoals een reukwerker dat maakt.19

_ _

Nog op andere plaatsen komt kaneel voor, zoals in Spreuken 7: 16-17: ‘16 Ik heb mijn bed al opgemaakt met kostbaar linnen, met bontgekleurde dekens uit Egypte. 17 Ik heb het besprenkeld met mirre, met aloë en kaneel.’ Het wordt telkens vermeld als parfum. Tot vandaag wordt de etherische olie nog steeds in parfums verwerkt. In de voeding wordt in het oosten kaneel gebruikt in vlees- en groenteschotels en is het een vast onderdeel van het currymengsel. Bij ons wordt het meestal in zoete gerechten of in koffie en thee gebruikt, alhoewel het een uitdaging is om het eens experimenteel in andere gerechten te gebruiken, met verwonderlijke resultaten. Ik drink vaak een kaneel‘thee’, vooral in de winter. Omdat kaneel ontstekingswerend werkt,



W ERKING :

Ontspannend en rustgevend. Brengt je in een rust van diepe verbondenheid met het Al en het Niets, je Hogere Zijn. Versterkend bij depressieve neigingen, negatieve gedachten, stress en gespannenheid. Rustgevend en tegelijkertijd vitaliserend. Klinkt contradictoir, maar is het beide. Vaak worden mensen met depressieve neigingen behandeld met antidepressiva, tot ze er apathisch van worden. Soms is het beter om op lange termijn met vitaliserende maar ook rustgevende kruiden of preparaten te werken, zodat ze er niet als zombie bij lopen. Een zeer goed boek hierover is Uw brein als medicijn van dr. David Servan-Schreiber. Afrodisiacum.

ka ne el

jas mi jnb loe me n JASMIJNBLOEMEN

De enige en beste natuurlijke methode is enfleurage. De bloemen worden een voor een op een ingevette glasplaat gelegd. Tot zeven keer toe worden verse bloemen op het vet gelegd. Het vet absorbeert de geur en de zeer schaarse vluchtige oliën. Het resultaat is, na lang werken en veel verse ’s nachts geplukte bloemen, een verzadigde pommade. Die pommade wordt gewassen met alcohol voor het ontvetten. De alcohol verdampt en er blijft een absolue over. Die is ook nog ontzettend duur. Ik heb een uitstekende absolue van jasmijn staan om thee te parfumeren en die kost mij 75 euro per 5 milliliter. Ik heb slechts 1 druppel nodig om 100 gram thee te parfumeren: 1 milliliter = 20 druppels. 1 druppel kost mij dus 0,75 euro. Om groene jasmijnthee te maken gebruik ik bijna 100 gram groene thee, voeg er 1 druppel jasmijnabsolue aan toe en enkele bloempjes tot 100 gram als versiering. Dat is trouwens de lievelingsthee van Peter Goossens. Die thee is echt top, omdat ik een topthee gebruik en eigenhandig parfumeer met een product dat ik in vertrouwen bij een toparomatherapeut koop, namelijk Michel Van Hove. Michel trok jaren geleden naar Zuid-Frankrijk. Hij wou er puur gaan leven, weg van alle commerciële prietpraat van hier. Hij startte er een bescheiden labo en destilleert op de meest pure manier oliën uit zuivere planten. Voor de oosterse speurt hij na of ze werken volgens zijn visie. Het is een geschenk hem te horen spreken over aromatherapie. Zijn producten zijn dan ook puur en zuiver, zoals Michel en zijn vrouw Hilde ook zijn.18 Hoewel gedroogde jasmijnbloemen zo goed als niet geuren, hebben ze nog hun medicinale eigenschap namelijk: rustgevend en ontspannend van een etherische/goddelijke kwaliteit. Niet voor niets betekent Yasmin in het Perzisch ‘gave van God’. Jasmijn wordt hoofdzakelijk in de parfumindustrie gebruikt, maar dan onder de vorm van

KANEEL Bittere kaneel of ‘kassia’ uit China (Cinnamomum cassia) Zoete kaneel uit Sri Lanka (Cinnamomum zeylanicum)

201

_ _ _ _ _ _

W ERKING :

Betere doorbloeding zowel voor de hersenen (= beter geheugen) als voor de kleine haarvaa tjes (= warmere tenen en vingers). Spijsverteringsbevorderend: goed bij maagen darmproblemen. Verlaagt de bloedsuikerspiegel: zeker goed voor suikerpatiënten. Verlaagt de cholesterol en verlaagt daardoor het risico op hart- en vaatziektes, nieraandoeningen, oog- en neurologische klachten. Ontstekingsremmend bij keel-, maag- en darmontstekingen. Cholesterolverlagend.

KARDEMOM /Elletaria cardamomum / Behorende tot de familie van de gember, ruiken en smaken de zaden helemaal anders dan de gemberknol. De groene peulen bevatten zwarte zaadjes met een frisse citroensmaak. Vaak verwerkt in curry’s, desserts en gebak. Het beste is om de peulen open te breken en de zaden te kneuzen. Onlangs kocht ik een melange met kardemom. De peulen zaten nog helemaal toe. Jammer, want dan heb je echt de zaden en hun lekkere geur en smaak, maar hun medicinale werking benut je totaal niet. Als pot- of serreplant gemakkelijk te kweken, maar het verkrijgen van zaden vergt toch enige behendigheid.

202

ZELFGEPLUKT

__ __



van artritis, artrose, bursitis, tendinitis…

Eetlustopwekkend bij gebrekkige eetlust. Spijsverteringsbevorderend en stimulerend bij slechte spijsvertering. Stimulerend bij gal- en leverproblemen. Windafdrijvend en krampstillend. Past perfect in een zeer oude en bekende mengeling met koriander, karwij, anijs en venkel. Ontsmettend. Kauwen op de peulen verdrijft slechtruikende adem mede door het ontsmettend eigenschap.

__

KATTENKLAUW /UNCARIA

_

W ERKING :

Sterk weerstandsverhogend bij virale, bacteriële en schimmelinfecties: zeer goed bij griep, sinusitis, bronchitis, klierkoorts, urineweginfecties, wondinfecties, gynaecologische infecties. Past perfect bij rode zonnehoed of echinacea. Wordt de plant van de noodlotsziektes (zoals kanker, aids, zona, herpes…) genoemd door zijn remmende werking Regenerende werking bij ernstige en hardnekkige maag- en darmproblemen, zoals maagzweren, colitis, ziekte van Crohn en aambeien. Ontstekingsremmend bij ernstige vormen

_ _

Antiallergisch zoals bij hooikoorts en andere allergieën.

__

Ontsmettend bij mondontstekingen. Verzacht darmkrampen en verlicht opgeblazen gevoel.

KURKUMA/GEELWORTEL /CURCUMA XANTHORRHIZZA of CURCUMA LONGA /

Zie geelwortel.

MACA /LEPIDIUM

TOMENTOSA /

Klimplant uit het Peruviaanse Amazonegebied met kromme uitsteeksels in de oksels van de bladeren, precies de klauwen van een kat. Het lievelingskruid van Peruviaanse medicijnmannen die het voor heel wat ernstige wonden, ontstekingen en zelfs tumoren gebruikten. Hier wordt de schors geoogst.

_

W ERKING :

kr ui dn ag el

is kaneel‘thee’ een ideale winterdrank. Voeg er nog een snuifje gember en een draadje saffraan aan toe en je hebt een winterse godendrank! Kaneel is een waardevolle, gezonde zoetmaker in plaats van suiker. Het is zeker een alternatief voor suikerpatiënten.

KRUIDNAGEL /EUGENIA

CARYOPHYLLATA /

Dit zijn de ongeopende bloemknopjes van de kruidnagelboom. Wordt veel gebruikt in de keuken, zoals in stoofschotels, soepen en gebak maar ook in kruidenmengsels zoals in de Engelse mixed spice. Kruidnagels zijn insectenwerend en worden in reukballen verwerkt. In Zanzibar dragen de mensen halssnoeren gemaakt van kruidnagels om insecten op afstand te houden. Het is een intense specerij, zodat we er maar weinig van moeten gebruiken. Eén nageltje is meer dan voldoende voor een kop ‘thee’. In een samenstelling met andere kruiden is één tot twee nageltjes voldoende voor één liter, anders overheerst de kruidnagel.

_ _

W ERKING :

Verdovend, ideaal bij tandpijn (kauwen op kruidnagel). Eetlustopwekkend en spijsverteringsbevorderend.

PERUVIANUM /

Ook wel de Peruviaanse ginseng genoemd. Maca heeft, net als de theeplant in China, een vijfduizend jaar oude cultuur. De Inca’s verbouwden het knolletje hoog in de bergen op 4000 meter hoogte. De plant is uiterst bestand tegen felle zon en vrieskou. Die eigenschap van bijzondere sterkte en kracht geeft hij dan ook door aan ons lichaam, want niet alleen fysiek maar ook mentaal geeft hij ons moed en vitaliteit. Hij wordt dan ook genuttigd omwille van zijn zeer hoge voedingswaarde, medicinale en spirituele eigenschappen. Door de zoete, boterachtige smaak – zoeter dan cacao – wordt hij door veel mensen geliefd. Je bereidt hem vers, gekookt, geroosterd of opgebakken. In melk gekookt om pudding (mazamora) te bereiden of om als een zoete ‘limonade’ te serveren. Het wortelpoeder lost gemakkelijk op in water. Ik drink elke ochtend bij het opstaan eerst een groot glas (300 milliliter) warm water met schijfjes verse biocitroen, enkele filterdunne schijfjes gember en een piepklein lepeltje honing. Dat verdrijft de ama, zoals de witte aanslag op de tong ’s morgens. Op die manier kan ik mijn spijsverteringskanaal reinigen en mijn vochtgehalte weer op peil te brengen. Als ik dat opgedronken heb, vul ik het glas opnieuw met heet water en voeg er een grote koffielepel macawortelpoeder

203

__

ma t

aan toe. Goed roeren en opdrinken! Zo start ik mijn ochtend met reeds 600 milliliter water vol gezonde, reinigende en levenskrachtige stoffen. En dat is niet alleen reinigend en aanvullend voor mijn lichaam, maar ook voor mijn ziel en geest. Als ik dat bewust doe in dankbaarheid voor de nieuwe dag die ik beleven mag en in dankbaarheid voor alles wat ik Ben en heb, voed ik niet alleen mijn lichaam maar ook mijn geest en ziel. Alles hangt samen en beïnvloedt elkaar.

voegd. Slechts één keer per dag worden de blaadjes ververst en de callebas omgespoeld. Dus net als de Chinezen thee drinken, blijven de matéblaadjes in de infusie trekken. Dus ook hier geen grammen, graden en minuten.

_ _

ge zijn hallucinerende werking. Zeer subtiel als ondersteuning kan het worden gebruikt in melanges zoals bijvoorbeeld de Indiase chai massala. Maar hiervoor gebruik ik altijd foelie, want dat is veel zachter en subtieler.

W ERKING :

Stimuleert centraal zenuwstelsel en is daardoor een algemeen tonicum. Eetlustremmend, ondersteunend bij afslanken.

PAPRIKA, CAYENNEPEPER, SPAANSE PEPER /CAPSICUM ANNUUM / Zie cayennepeper.

W ERKING :

Weerstands-, prestatie- en potentieverhogend. Herstelt het hormonale evenwicht: werkt op de bijnierfunctie waardoor men beter bestand is tegen stress, beschikt over meer energie en vitaliteit. Bij alle menstruele problemen, ook vruchtbaarheid. Betere opname van ijzer, dus ook aangewezen bij bloedarmoede of ijzertekort. Herstellend bij ziekte, slapheid, uitputting, chronische vermoeidheid, concentratieproblemen, depressiviteit… Bevat lange en korte suikerketens samen met alle nodige vitamine en mineralen. Ideaal als gezond zoetmiddel.

_ _

MATÉof YERBA MATÉ /ILEX

PARAGUARIENSIS /

Zuid-Amerikaanse plant die veel cafeïne bevat. Hij werd door de Indianen gebruikt als stimulerende drank bij lange en zware voettochten door de Andes. Maté is de populaire ‘thee’ van Zuid-Amerika. Hij werd vroeger ook ‘jezuïetenthee’ genoemd, omdat de jezuïeten een tijdje het monopolie over het verbouwen van maté in handen hadden. Omwille van het hoge cafeïnegehalte is voor-

204

ZELFGEPLUKT

zichtigheid aangeraden naar maagirritatie, onrust, slapeloosheid, prikkelbaarheid, zenuwachtigheid toe. Jarenlang overmatig gebruik van maté kan de kans op long-, blaas-, mond-, maag- en darmkanker verhogen. Toch is het risico bij maté minder dan bij het langdurige en overmatige gebruik van koffie. Maté kan een ideale tussenschakel zijn bij het overschakelen van koffie naar thee. Mensen die een cafeïneboost nodig hebben, zijn gebaat met een kopje maté. Pittig detail is hoe ze in Zuid-Amerika maté drinken. Eigenlijk drinken de Peruvianen net op dezelfde manier maté als de Chinezen thee. Het materiaal is enigszins anders: Peruvianen gebruiken een uitgeholde callebas. Hierin brengen ze de matébladstukjes en overgieten die met kokend water. De bladstukjes blijven in het water. Omdat ze vrij klein zijn, wordt de thee geslurpt met een zilveren rietje waarvan de onderkant lijkt op een ballonnetje vol gaatjes. Zo heb je precies een zeefje waarbij de bladstukjes in de callebas blijven, maar waarbij je de infusie perfect kunt opzuigen. Is de infusie opgedronken, dan gieten ze water op dezelfde blaadjes en laten nog eens infuseren. Dat kan een aantal keer na elkaar tot de infusie te zwak wordt, dan worden er wat blaadjes aan toege-

MUSKAATNOOT (MYRISTICA FRAGRANS) en FOELIE /ZAADROK VAN DE MUSKAATNOOT /

Is een noot die geplukt wordt uit een abrikoosachtige vrucht. Het eerste wat je ziet als de abrikoosachtige ‘bolster’ openbarst, is een felrode glanzende zaadrok: foeli, die fel afsteekt tegen de zwart glimmende schil van de muskaatnoot. De bolster en de zwarte schil worden niet gebruikt, maar de muskaatnoot en de foelie wel. Gedroogde foelie ziet er vaal oranje uit en is veel zachter van smaak dan de muskaatnoot. Beide hebben dezelfde eigenschappen, maar foelie is subtieler. Wees wel voorzichtig met muskaatnoot, want het is geen ongevaarlijk kruid. Door de hallucinerende werking mag je slechts weinig gebruiken. Muskaatnoot is eigenlijk een recreatieve drug, maar wordt niet puur gebruikt omwille van zijn negatieve bijwerkingen zoals duizeligheid, rood aanlopen, droge mond, hartkloppingen, paniekaanvallen, leverbeschadiging tot zelfs coma. In de keuken kan muskaatnoot geen kwaad, mits matig gebruik in gerechten. Een snuifje is voldoende om aardappelpuree, kaassaus maar ook gebak te parfumeren. Muskaatnoot alleen als infusie drinken wordt ten sterkste afgeraden vanwe-

PASSIEBLOEM /PASSIFLORA

INCARNATA /

Het gaat hier om de vleeskleurige passiebloem, zoals de naam incarnata die van carne (vlees) komt, aangeeft. Hiervan wordt het bovengrondse gedeelte gebruikt.

_

W ERKING :

Kalmerend zonder suf te maken. Aangewezen bij nerveuze hoofdpijn en migraine, prikkelbaarheid, angsten, zenuwachtigheid, hartkloppingen… ook zeer goed voor kinderen met adhd. Slaapbevorderend, zeker bij emotionele problemen, spanningen, rusteloze benen, menopauze… Zeer licht antidepressivum zonder de negatieve affecten van chemische antidepressiva. Goed voor mensen met depressieve neigingen, emotionele angsten en doemdenkerij. Ondersteunend middel bij afkicken van drugs. Bloeddrukverlagend. Pijnstillend. Krampstillend bij darm-, spijsverterings- en menstruatiekrampen.

_ _ _ __ _

205

pe pe r

het bolletje grijs kan kleuren. Dat zie je goed als je een peperbolletje doormidden snijdt. Omdat witte peper de meest bewerkingen ondergaat, is die de duurste van de drie.

_ _ _ _ _



_ _

PEPER Groene, witte en zwarte peper (Piper nigrum), lange peper (Piper longum) en staartpeper (Piper cubeba). Rode of roze peper (Schinus terebinthifolius) is geen echte peper, komt van een Zuid-Amerikaanse heester en heeft een eerder zachte viooltjesachtige smaak. Szechuanpeper (Zanthoxylum piperitum) is ook niet van de peperfamilie afkomstig, maar doet qua vorm en smaak aan peper denken. De smaak is echter rijker met toetsen van citroen, warm hout, soms valt er een zweempje anijs of munt te ontdekken.

_ _

Sélim peper (Xulopia oethiopia) uit West-Afrika is ook geen pepersoort, maar deze langwerpige bes met twee tot vijf pitten heeft eerder de smaak van muskaatnoot en eucalyptus.

Zoals je ziet, komt groene, witte en zwarte peper van een en dezelfde plant. Groene peper zijn de onrijpe bessen. Zwarte peper zijn ook onrijpe bessen, maar die gefermenteerd worden en daardoor zwart kleuren. Witte peper zijn rijpe bessen die van hun schilletje ontdaan zijn. Het is een kunst om het pelletje op tijd te verwijderen vooraleer hij

206

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

Stimuleert de stofwisseling. Bevordert de opname van andere kruiden die tegelijkertijd gegeten worden. Nodig voor kurkuma, dat anders bijna niet opgenomen wordt. Spijsverteringsappen stimulerend, maagversterkend en eetlustbevorderend. Ontstekingsremmend bij spijsverteringsstoornissen. Zorgt voor betere bloeddoorstroming en is daardoor verwarmend.



Stimuleert het centrale zenuwstelsel en de mentale alertheid. Het is dus een oppepper – of moet het op‘peper’ zijn? Knabbel een paar peperkorrels en je bent onmiddellijk fris en monter.

ROOIBOS /ASPALATHUS

LINEARIS /

Een populaire plant uit Zuid-Afrika. De meeste mensen rekenen hem onder de thee, terwijl hij eigenlijk bij de kruideninfusies hoort omdat het om een andere plant dan de Chinese theeplant gaat. Rooibos is een struik waarvan de naaldvormige bladeren geplukt worden. Net als zwarte thee worden ze geoxideerd. Omdat de ‘bladeren’ veel kleiner en harder zijn, worden ze gestampt zodat de sappen vrijkomen, daarna in de zon gelegd om te oxideren en te drogen. In de winkels verkoopt men enkel de ‘rode’ rooibos. Wist je dat er ook rooibos bestaat die niet geoxideerd is? Die noem ik de ‘groene’ rooibos. ‘Groene’ rooibos is veel zachter van smaak en heeft zeker niet de typische zure, branderige, door som-

migen niet zo lekker gevonden rooibossmaak als de geoxideerde ‘rode’ rooibos. Rooibos kun je warm zetten, maar koud is hij ’s zomers heerlijk verfrissend. Je kunt de infusie warm bereiden en koud laten worden of je kunt het kruid de avond voordien in koud water strooien en de hele nacht laten trekken op kamertemperatuur of in de koelkast. Gebruik voor koude infusies altijd een dubbele hoeveelheid. Dus ongeveer twee lepels rooibos per liter water. Neem geen bergjes, want rooibos weegt nogal zwaar ten opzichte van andere thee en zou weleens te sterk kunnen uitkomen. Enkele leuke variaties voor een zomerse verfrissing. Leg de rooibos en het smaakgevende kruid of fruit in koud water. Laat de hele nacht in de koelkast trekken. Afzeven. Serveren met een vers blaadje of fruitje van het smaakmiddel. San-thee! Andere ideeën zijn rooibos met citroengras, munt, bosvruchten (vers of uit de diepvries) of citrusvruchten. Ik vind sinaasappel het best passend, maar je kunt volgens eigen smaak en voorkeur met roze pompelmoes, gele pompelmoes, citroen of limoen werken. Laat de stukjes citrusfruit de hele nacht mee trekken. Voeg er na het afzevenen net voor het serveren een hoeveelheid vers perssap aan toe en versier met een stukjes vers fruit op een lange prikker (fruitbrochette). Eventueel zoeten met een drupje honing of esdoornsiroop.

_ _ _

W ERKING :

Verzacht de symptomen van hooikoorts, astma en allergieën. Ondersteunend bij maagklachten, ook bij baby’s. Vermindert de huiduitslag bij acne en eczeem, ook bij luiereczeem. Je kunt baby’s melk maken met een uiterst subtiele infusie van groene rooibos en driekleurig viooltje. Heel belangrijk is dat rooibos het mineraal

_

ijzer en vitamine C verschaft. Waar echte thee de ijzeropname belemmert, levert rooibos ijzer. De vitamine C is nodig om het ijzer te kunnen opnemen. Wonderlijk die natuur! Ideale drank voor mensen met bloedarmoede of ijzertekort.

ROZENWORTEL /RHODIOLA

ROSAE /

Lijkt op een vetplantje met zijn vlezige zittende elliptische bladeren op een geschubde stengel. Dit plantje groeit maximaal 70 centimeter hoog en groeit het liefst in koude hoge bergen boven de 2000 meter in volle schaduw. De bloempjes zijn klein stervormig. Afhankelijk van het geslacht kleuren de vrouwelijke bloemen geel tot rozerood, de mannelijke bruin tot vaalpaars. We gebruiken de wortel.

_ _ _

W ERKING :

Uitstekende energieleverancier bij fysieke en psychische vermoeidheid, burn-out, herstel na ziekte, stress, werkdruk, examens… Bestrijdt vroegtijdige ouderdomsverschijnselen. Zenuwversterkend bij depressie, verminderd geheugen en afname van concentratie, prikkelbaarheid, zenuwachtigheid, slaapproblemen door stress en spanningen, angsten… Verbetert de immuniteit. Afrodisiacum, ook bij potentieproblemen. Verhoogt de vetverbranding, ondersteunend bij afslanken.

__ _

SAFFRAAN /CROCUS

SATIVUS /

De duurste specerij ter wereld wordt ook wel het ‘rode goud’ genoemd. Het is ook de enige specerij die enkel uit stampers bestaat. De krokus heeft

207

sa ffr aa n drie knalgele meeldraden en één stamper die bovengronds vertakt is in drie felrode sprieten. De meeldraden hebben geen betekenis of waarde, de stampers zijn goud waard. Je hebt zo’n 160.000 tot 200.000 bloemen en 400 à 500 werkuren handenarbeid nodig om 1 kilogram gedroogde saffraan over te houden. De kostprijs is even duur als goud: tussen de 25.000 en 40.000 euro per kilogram. Begrijpbaar dat hiermee veel geknoeid wordt. Omdat de smaak en de geur van saffraan zo sterk is, mengt men onder een paar echte saffraandraadjes stukjes rode gekleurde stofdraadjes, papiersnippers of rundvleesdraadjes. Voor een niet-kenner is dat niet zichtbaar, tenzij je er een potje echte saffraan naast houdt. Bij saffraanpoeder wordt baksteengruis toegevoegd om de winst voelbaar te verhogen. Soms worden ook saffloerbloemen als saffraan verkocht. Die kleuren olie en vetachtige spijzen weliswaar rood, maar hebben niet de smaak van saffraan. Daarbij, saffraan kleurt niet rood. Als hij dat wel doet, is hij vervalst. Echte saffraan geeft een fel, bijna fluogele tot zacht oranje of gele kleur aan het water af. Vroeger werden extreem dure tapijten en gewaden van rijke sjahs en sjeiks met saffraan geverfd. De boeddhisten hielden het op de veel goedkopere kurkuma om hun gewaden te kleuren. Culinair wordt saffraan in typische streekgerechten ver-

208

ZELFGEPLUKT

werkt zoals rijst- en visgerechten, sauzen, brood en dessert. De Spanjaarden gebruiken het in paella, de Italianen in risotto en de Fransen in bouillabaisse. De oorsprong van saffraan is niet zeker. Er wordt getwist tussen Kasjmir en Iran. Momenteel wordt saffraan vooral in Iran, Griekenland, Spanje, Italië, Marokko en in Zuid-Frankrijk gekweekt. België telt ook twee saffraanvelden: eentje in de Kempen en eentje in Wallonië. Het verhaal van saffraan is nog erger dan het theeverhaal. Door de hoge kostprijs wordt er niet alleen massaal vervalst, maar ook veel gespoten om onkruid en ongedierte op afstand te houden. Toen ik naar Zuid-Frankrijk reed om het feest van Les Safraniers du Quercy mee te maken, zag ik dezelfde wantoestanden als ik eerder zag op de commerciële theevelden. Blauwe korrels slakkenvergif en zakjes muizen- en rattenvergif lagen open en bloot tussen de bloeiende krokussen gestrooid. Op het veld zelf was geen sprietje kruid te bespeuren terwijl langs de randen van het veld weelderige bossen kruiden bloeiden. De boer gaf toe gespoten te hebben, ‘maar’, opperde hij, ‘weken geleden! Dat kan nu helemaaaaaaaaal geen kwaad meer!’ Ik fronste bedenkelijk mijn wenkbrauwen en stapte stilletjes verder, zeker wetend hier nooit een draadje saffraan te kopen. Na een verrijkend bezoek aan het saffraanmuseum in Carjac werden we uitgenodigd op een saffraanfeestmaal in het plaatselijke culturele centrum – of wat ervoor moest doorgaan. We startten met een typische Franse soep, nou ja soep? Een waterig aftreksel van niet te identificeren kapot gekookte groenten, schijnbaar bereid met saffraan. De soep werd volgepropt met grote broodbrokken en zo op de slappe, plastic borden gekwakt. Ik kreeg prompt de drie borden van mijn jongsten onder mijn neus geduwd met de slogan: ‘Niet te vreten mam!’ En ze hadden gelijk. Ik wou

wat doorspoelen, maar er was enkel rode wijn, alweer geserveerd in plastic bekers die samentrokken van de chemische rommel die de wijn bevatte. De kleur was zeker fel genoeg, want de rood/ paarse verfstof bleef het bekertje knalrood kleuren na het uitdrinken. De hoofdschotel bestond uit varkenspoten met saffraan en sompige aardappels, alweer in plastic borden en te eten met plastic vorken. Ach eureka! Ik ontwaarde een saffraandraadje tussen de glibberige gelatineblubber van de poten. Het dessert: îles flotantes: een immense wolk eiwitschuim, drijvend op een gele waterachtige zee die voor vanillepudding of -saus met saffraan moest doorgaan. ‘Les délices et créations safranés de Quercy’. What’s in a name? Ik hou wel van de Franse nonchalance, maar hier dekte de vlag helemaal de lading niet. De commerce had dus onder valse voorwendsels weer alles kapot gemaakt. De volgende ochtend werd ik gewekt door de b&b-uitbater met het nieuws dat hij zich een oude vriend herinnerde die iets met saffraan deed. We belden de man op en waren welkom voor een kort bezoekje. Het was druk, want ze zaten in het volle plukseizoen. Lou Safron 20, een man met hart, ziel en liefde voor pure saffraan, scheurde zich enkele jaren geleden volledig los van commerciële stunten en ging voor bio! In een weelderig knalgroen veld vol kruiden en steenbrokken, eigen aan de streek, staken de prachtige paarse krokussen een voor een hun kop uit. Lou vertelde ons fier:

Ik was blij. Net zoals bij de theevelden moest ik dus weer eerst de rommel zien om het echte des te meer te kunnen appreciëren. Na Lou leerde ik nog een safranière kennen: Stéphanie Dubois van Bulle de Safran 21 in de Gers. Stéphanie gaat nog een stapje verder dan Lou. Zij benadrukt het spirituele naast het medicinale. De bloem leeft eigenlijk omgekeerd, zegt ze: de bloem slaapt in de zomer, bloeit in de herfst en groeit in de winter. Net als Lou looft ze de sterkte en de levenswil van de bloemen. Zelfs als je ze vergeet te planten, zullen ze toch bloeien, zo’n intense levenslust hebben ze!

De plant is zo levenskrachtig dat hij alles omverduwt om uit te priemen. Steenbrokken zwaar en groot duwt hij zonder problemen omhoog. Rozasachtige kruiden zoals paardenbloemen die de grond in een brede straal rond hun stengel bedekken als territorium afbakening zodat geen ander kruid naast hen kan groeien, duwen ze gewoon opzij

209

schappen te behouden. Om maximaal zijn smaak af te geven, laten we de draadjes minstens een uur, liefst zelfs 12 tot 24 uur trekken vooraleer je de infusie bij gerechten voegt

_

Je vindt in haar ook alle kleuren van de regenboog, zegt Stéphanie: blauwpaarse bloemblaadjes, groene bladeren, gele meeldraden en rode stamper. Alle chakra’s worden bespeeld. Het is een bloem van het Universum. Het spirituele goud. Ik heb een paar weken na mijn bezoek elke dag een paar draadjes saffraan gedronken en ik voelde mij opperbest. Stéphanie beschrijft wat ik ook ik voel als ik saffraan drink: ‘Een zachte zonne-energie vervult me met sereniteit.’ Je hebt slechts 1 draadje nodig om 1 liter water geel te kleuren. Ik gebruik 1 draadje voor 0,4 liter (de inhoud van mijn theebeker) en 3 draadjes voor een theekan van 1,3 liter. Hoe langer het trekt, hoe intenser de smaak. Om te verwerken in gerechten wordt er een infusietijd van 12 tot 24 uur aangeraden. Als thee kun je er na een halfuur al van drinken, maar hoe langer je wacht hoe intenser en smaakvoller de infusie wordt. Ik vind het zeer lekker met wat kaneel erbij. Soms voeg ik er ook (of alleen) gember aan toe. Het past ook perfect bij zwarte thee. Eén van mijn chefs laat het infuseren met venkel- en/of anijszaadjes, een verrassende combinatie! Wees karig met het gebruik van saffraan. Let wel dat het water goed warm is. Saffraan wordt het best niet meegekookt om zijn medicinale eigen-

210

ZELFGEPLUKT

W ERKING :

Antidepressivum. Werkt op het centraal zenuwstelsel. De natuurlijke inhoudsstof fluoxédine heeft dezelfde werking als het chemische Prozac, maar dan zonder alle negatieve bijwerkingen zoals het zombiegevoel. Integendeel, met saffraan voel je je goed en straal je (zonne-energie). Het bewerkstelligt een bezadigde blijdschap. Reguleert de bloedsomloop en werkt bloeddrukverlagend. Regelt pijnlijke en overvloedige maandstonden. Maagversterkend en windafdrijvend. Afrodisiacum. Antioxidant door de hoge concentratie aan vetoplosbare carotenoïden, pro-vitamine A en vitamine E. Antikankerwerking door het capteren en tegengaan van de groei van tumorcellen.

_ _ __ _

SCHISANDRA /SHISANDRA

CHINENSIS /

Een zoetzure bes die vooral in China, maar ook in Korea gekweekt wordt. Ik leerde de bes kennen via Jean-Pierre Gabriel, die ze meebracht uit Korea. Het was een openbaring om met een infusie te zetten met deze bes. Ik liet ze voor het eerst proeven door Syrco, chef van Pure C – het restaurant van Sergio Herman in Cadzand – in het programma Culinaire speurneuzen. Het was meteen raak. Door zijn Aziatische roots was hij aangenaam verrast door de intrigerende smaak van schisandra.

Voor Jean-Pierre Gabriel was dit het perfecte besje met alle vijf de smaken in evenwicht. En hij heeft gelijk! De bes smaakt zowel zoet, zuur, bitter als zout met een vleugje umami. Niet voor niets noemen de Chinezen de bes ‘wu wei zi’, wat ‘vijfsmakenvrucht’ betekent. Ook medicinaal heeft de bes heel wat te bieden.

_



W ERKING :

Uitstekend versterkend bij vermoeidheid, lusteloosheid, zwakte, burn-out, te veel stress, depressieve neigingen, concentratieproblemen, verminderd prestatievermogen, vroegtijdige ouderdomsverschijnselen… Verbetert leverwerking en beschermt de lever tegen schade en bevordert leverherstel.

_

SENNA /CASSIA

ANGUSTIFOLIA OF CASSIA SENNA /

Dwergstruikje te vinden in steppewoestijnen. Zowel de blaadjes als de peulen worden geoogst. De peulen hebben een zachtere werking dan de blaadjes. Gebruik je echter voor het eerst een laxerend middel, gebruik dan liever sporkehout dan senna omdat deze veel zachter en milder werkt.

W ERKING :

Laxerend. Let op: enkel maceraat maken. ‘s Avonds opzetten in koud water en twaalf uur laten trekken. Nooit met kokend water een infusie bereiden, anders krijg je last van hevige krampen. Wees steeds voorzichtig met laxerende planten, want ze kunnen de darm lui maken waardoor het probleem erger wordt. Gebruik laxerende planten enkel in zware noodgevallen. Het beste is om je voeding aan te passen door vezelrijk te eten

en vooral veel erbij te drinken. De mensen vergeten dat veel drinken bij vezelrijke voeding noodzakelijk is. Vezels moeten kunnen zwellen om hun laxerend effect te hebben en daarvoor moet je veel water drinken bij het eten van volkorenbrood en dergelijke. Het beste is als je zaden gebruikt als laxerend middel zoals lijnzaad, dat je die vooraf laat weken. Je zal zien dat ze tot dikke zaden zwellen met een slijmerige randje. Net dat slijmerig randje zorgt voor een zachte stoelgang. Drink je niet genoeg water dan krijg je soms het omgekeerde effect en werken vezels eerder opstoppend. Vaak is het drinken van een glas warm water op de nuchtere maag reeds voldoende. Doe dit sowieso elke ochtend, een gezonde gewoonte die ik leerde in China.’

SPAANSE PEPER, PAPRIKA, CAYENNEPEPER /CAPSICUM ANNUUM / Zie cayennepeper.

SPIRULINA /SPIRULINA

PLATENSIS /

Is een blauwgroen, spiraalvormig, meercellig zoetwateralgje van een halve centimeter groot dat aan fotosynthese doet. De celwand bevat geen cellulose, zodat alle inhoudsstoffen gemakkelijk opneembaar zijn. Daar het een constante temperatuur van 30-35°C nodig heeft om te overleven, vind je het alleen in warme gebieden. Momenteel wordt spirulina gekweekt in water farms. De Azteken droogden dit algje al tot ‘koekjes’. Die werden dan als krachtvoer of in tal van gerechten gebruikt. Ook in Afrika kent de Kanembustam in de Sahara het ‘dihé’koekje gemaakt van gedroogde spirulina als verrijkende voedingsbron.

211

_

W ERKING :

Vitaliserend bij fysieke en mentale vermoeidheid, stress, zwangerschap, borstvoeding, menopauze, menstruatie, osteoporose, ondervoeding, eiwittekort bij vegetariërs en veganisten, vitamine- en mineralentekort... ondersteunend bij artritis en fybromyalgie. Verhoogt de concentratie en alertheid. Bevat goed opneembaar ijzer en is ideaal bij bloedarmoede. Verhoogt de prestatie bij sporten, zware arbeid en examens. Reinigend, ontgiftend en bloedzuiverend: ondersteunend bij vermageringsdiëten, lentekuren, vastenkuren en reinigingskuren. Zuivert bloed bij acne en eczeemproblemen. Verbetert de immuniteit. Sterk antioxidant en vertraagt de ouderdomsverschijnselen. Leverbeschermend en -regenererend. Weefselopbouwend bij spieren, bindweefsel, huid, haar en nagels. Prebiotisch: beschermt de darmflora en werkt zacht stoelgangbevorderend. Helpt de bloedsuikerspiegel regelen.

__ _ _ __ __ _ _ 212

ZELFGEPLUKT

STERANIJS /ILLICIUM

Achtpuntig vruchtje uit Azië, hoofdzakelijk uit China en Vietnam. In ieder puntje zit een zaadje verscholen. Het aroma is scherper en directer dan dat van onze anijs. Let op: de Japanse versie van steranijs (Illicium anisatum en Illicium religiosum) is giftig. Daarom is het zo belangrijk om de Latijnse benamingen te gebruiken bij het kopen van kruiden voor de tuin of in de groothandel. Ook in de detailhandel is het opletten geblazen, want niet alle verkopers zijn zo goed op de hoogte. Sommige verkopen kruiden omdat het goed in de markt ligt, maar weten er eigenlijk te weinig over. Wees dus kritisch en alert! In China is steranijs onderdeel van het vijfkruidenpoeder dat royaal gebruikt wordt in fruitcompotes en om gevogelte en vlees te marineren. In India wordt steranijs gebruikt in sommige recepten van garam masala. In het Middellandse Zeegebied wordt steranijs gebruikt in visgerechten, bij schaaldieren en ovenschotels, maar bij ons eerder in zoete gerechten zoals appelmoes, stoofperen, chocolademousse en gebak. Wees karig, want steranijs smaakt sterk door en kan alle andere kruiden overheersen. Bovendien zitten er grote hoeveelheden anethol in.

_ __ _



dige studies werd het in Japan geïntroduceerd als veilige suikervervanger. In Amerika en Europa werd het lang doodgezwegen omwille van commerciële belangen. Nochtans is stevia een veilige zoetstof en veel beter dan alle chemische stoffen zoals aspartaam.

VERUM /

__ __ _



W ERKING :

Vermindert de drang naar zoet. Perfecte suikervervanger bij overgewicht. Veilige en natuurlijke suikervervanger. Bloeddrukverlagend. Spijsverteringsbevorderend.

va ni lle

Wist je dat de Belgische botanicus Jean Leonard in 1964 dit algje herontdekte als meest compacte en waardevolste bron van mineralen en vitaminen. Samen met chlorella is het een krachtvoer door de voedzaamheid en gezonde eigenschappen. Je kunt het groene poeder gebruiken in shakes, beleg, deeg, groente- of fruitpap, soep, yoghurt, platte kaas, melk, bonen-, rijst-, granenmelk… Maar het kan ook als ‘thee’ worden gedronken. Het plantenpoeder lost niet op. Je roert het los in water en drinkt het ‘groene’ water met poeder en al op.

W ERKING :

Sterk ontsmettend ook antiviraal. Zit in het antigriepmiddel Tamiflu. Vermindert winderigheid. Stimuleert de spijsvertering. Maakt slijmen van de luchtwegen los.

STEVIA /STEVIA

REBAUDIANA /

Reeds eeuwenlang wordt stevia in Zuid-Amerika gebruikt om de bittere maté te zoeten. Na gron-

cerij om te toveren, komen er heel wat handelingen aan te pas die minstens zes maanden in beslag nemen. Vooral het rijpen en drogen neemt tijd in beslag. Soms kan het sneller, maar dan is de kwaliteit naar verhouding. Een van de beste vanillesoorten komt van la Réunion en heet bourbon, naar de oude benaming van het eiland, een Frans departement midden in de Indische Oceaan. Het wordt veel in de voedingsindustrie gebruikt, maar vaak vervangen door het chemische namaakproduct vanilline. Let zeker op de naam als je iets koopt dat zogezegd ‘vanille’ of ‘vanilline’ bevat. Soms staat ten onrechte een vanillebloem op de verpakking afgebeeld. Vanilline wordt scheikundig verkregen uit lignine, een bijproduct van papierverwerking. Vaak worden ook kleine houtstukjes toegevoegd opdat je zou denken dat het om echte vanille gaat. Meestal staat in kookboeken dat een stokje opensnijden en in suiker steken voldoende is om de suiker te parfumeren. Dat is heel jammer, want zo benut je het kruid niet optimaal. Daarom is het beter om een stokje of een stukje ervan in een molentje te mixen met suiker. Zo krijg je veel meer smaak en verbruik je het kostbare vanillestokje optimaal. Er is maar een uiterst kleine hoeveelheid vanille nodig voor het parfumeren van thee en kruideninfusies. Je mixt een stokje of een stukje ervan en voegt het aan de gedroogde kruiden of aan de infusie toe.

_ __

VANILLE /VANILLA

PLANIFLORA /

Samen met saffraan is vanille een van de duurste specerijen. Om vanillepeulen tot de heerlijke spe-

W ERKING :

Seksueel prikkelend: daarom zit het in heel wat parfums. Stimuleert het zenuwstelsel. Stimuleert de conditie.

213

__ __

wi er en

Bloedzuiverend bij jicht en alle huidproblemen. Laxerend. Opwekkend. Het helpt te vermageren, maar opgelet met preparaten van blaaswier. We kennen de gevolgen niet van sterke concentraties en langdurig gebruik. Als je wilt vermageren, pas dan eerst je voeding aan.

WIEREN Wieren zijn een uitstekende bron van mineralen en vitaminen. Wel is het belangrijk dat je weet waar ze vandaan komen. Heel wat zeeën zijn vervuild. Zo had je vroeger heel wat wieren uit Japan, die nu beter niet meer gebruikt worden door de onbekende lekkage van Fukushima. Ze bevatten veel jodium dat net aangewezen is als bescherming tegen radioactieve straling. Bretagne wordt nu een belangrijke leverancier. Er bestaan veel soorten wier. Ze hier allemaal noemen is niet mogelijk en ook niet nodig. Vraag raad aan de natuurvoedingsspecialist over welke wieren het meest geschikt zijn. Als voedingssupplement zijn ze zeker aangewezen als belangrijke mineraalbron.  Blaaswier (Fucus vesiculosus) Blaaswier uit onze zeeën wordt veel aangeprezen als hét kruid om te vermageren. Het heeft inderdaad die werking, maar je moet uiterst voorzichtig zijn en het uitsluitend daarvoor gebruiken onder begeleiding van een dokter, diëtist of voedingsdeskundige. In Engeland wordt blaaswier gegeten als groente.

214

ZELFGEPLUKT

 Bladwier: suikerwier (Laminaria saccharina) en vingerwier (Laminaria digitata) Groeit langs onze kusten. Ze worden geklasseerd onder de bruinwieren. De thallus die uit een of meerdere linten bestaan, zitten op een steel.

_ __

W ERKING :

Werkt als fyto-oestrogeen en is daarom ondersteunend bij menstruele en menopauzale problemen zoals nachtelijk zweten, pijnen, verstoorde hormoonregeling, stemmingswisselingen… Ontspannend, pijnstillend en ontkrampend, ook bij reumatologische klachten. Helpt bij spijsverteringsproblemen zoals maagen darmstoornissen, lever- en galproblemen, winderigheid, krampen, misselijkheid… Vertraagt de vroegtijdige ouderdomsverschijnselen.

_ _ _

YERBA MATÉ Zie maté.

W ERKING :

Zeer rijk aan mineralen en bijzonder geschikt bij vermoeidheid, in de menopauze en bij ouderdomsproblemen. Opwekkend. Het helpt vermageren, maar opgelet met preparaten van wier. We kennen de gevolgen niet van sterke concentraties en langdurig gebruik. Als je wilt vermageren, pas dan eerst je voeding aan.

WILDE YAM (DIOSCOREA

_



W ERKING :

VILLOSA)

De wortel van deze 6 meter lange slingerplant wordt al lang in Mexico en Noord-Amerika gebruikt bij pijnlijke menstruatie en reumatische pijnen. Ook in Afrika, China en India (in de ayurveda) wordt deze wortel ingezet bij hormonale en reumatoïde toestanden. In Afrika wordt yam ook wel als soort aardappel gegeten omwille van zijn rijke hoeveelheden aan zetmeel.

ZOETHOUT

(GLYCYRRHIZA GLABRA)

De uitlopende wortels worden van deze struik geoogst en verwerkt in drop of ‘kallishe’ (zwarte zoete suikerstokken), wat ze in Vlaanderen zeggen. In China wordt zoethout gebruikt om bouillon aromatischer te maken. In een kruideninfusie wordt hij vaak als calorie- en suikervrije zoetstof toegevoegd. Je kunt zoethout ook als kleine hoeveelheden in fruitcompote of confituur gebruiken. Opgelet, er is één groot minpunt! Zoethout kan de bloeddruk verhogen bij mensen die neiging hebben tot verhoogde bloeddruk. Wees dus voorzichtig met het gebruik ervan.

_ _

_ _ _ _ _

Crohn, samen met goudsbloem en kamille. Verlicht krampen bij maagdarmkrampen, braken, zure oprispingen en misselijkheid. Slijmoplossend: goed bij hoest. Zit vaak in hoestsiropen verwerkt om te zoeten, maar ook omwille van deze eigenschap. Antiallergisch en ontstekingsremmend bij hooikoorts, allergische neusproblemen, allergische astma en artritis. Bloedsuikerspiegelverlagend, ideaal zoetmiddel voor suikerpatiënten. In een zalfje bij huiduitslag en psoriasis.

ZAAGPALM OF ZEGEPALM (SERENOA SERRULATA - S. REPENS)

Dwergpalm uit Noord-Amerika en de Caraïben. Reeds lang door de Indianen gebruikt bij onvruchtbaarheid, potentieproblemen en urinaire moeilijkheden, vooral door vergrote prostaat. De bessen worden geoogst en hebben een vanilleachtig geur.

_ __ __

W ERKING :

Potentieverhogend, zowel bij mannen als vrouwen. Vochtafdrijvend bij blaasproblemen. Remt de prostaatvergrotende stof, dus aangewezen bij prostaatvergroting en plasproblemen. Remt haarverlies. Werkt als fyto-oestrogeen en is aangewezen bij menstruatie en menopauzale problemen.

W ERKING :

Spijsverteringsbevorderend en maagversterkend. Ontstekingsremmend en pijnstillend bij maag- en darmzweren, ook bij ziekte van

215

INFUSIES TIJDENS DE ZWANGERSCHAP

Zoals je al hebt kunnen lezen: kruiden werken. Het is daarom aangeraden uiterst voorzichtig te zijn met kruiden tijdens de zwangerschap. Heel wat kruiden werken op de baarmoeder of stimuleren de bloedsomloop. Die kruiden worden dan beter niet gebruikt. Culinair gebruik is meestal ongevaarlijk omdat de hoeveelheden die we gebruiken heel miniem zijn. Met infusies moet je echter opletten: je gebruikt weliswaar de lage concentratie van één eetlepel per liter water, maar ik zou de concentratie toch verlagen naar één koffielepel per liter water en de kruiden die op de baarmoeder werken helemaal niet gebruiken. Als je de gewoonte hebt om builtjesthee te drinken, vergeet dan niet dat álle builtjes veel te hoog gedoseerd zijn.

WELKE KRUIDEN VERMIJD JE BEST TIJDENS DE ZWANGERSCHAP? EN DAT ZIJN ER HEEL WAT!

kaneel

munt (Wordt in sommige boeken

kattenklauw klis

aangeraden bij zwangerschapsbraken tijdens de eerste drie maanden, maar wees hier uiterst voorzichtig mee.)

knoflook (Wordt afgeraden de

ogentroost

laatste veertien dagen van de zwangerschap omwille van het bloedverdunnende effect.)

passiebloem

komijn

rozemarijn

lavendel

rozenwortel

maagdenpalm

salie

maca

sint-janskruid

madeliefje

slaapbol slaapmutsje

malrove

sleutelbloem

mariadistel

vrouwenmantel

marjolein

wilde yam

maté

zoethout

klein hoefblad

robertskruid roomse kamille

absint

ginkgo

mierikswortel

zuurbes (berberis)

agrimonie

ginseng

moederkruid

zwarte netel

alant

goudsbloem

moerasspirea

alsem

groot hoefblad

anijszaad

guarana

boldo

hartgespan

brandnetelwortel

herderstasje

cichorei

hibiscus

WELKE KRUIDEN ZIJN VEILIGER TE GEBRUIKEN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP ALS INFUSIE MITS ZEER LAGE CONCENTRATIE?

citroenmelisse

hop

basilicum als smaakblaadje in

heermoes

dennenknoppen

hyssop

een infusie of culinair

kaasjeskruid

duizendblad

ijzerhard/ijzerkruid

brandnetel

karwijzaad

engelwortel

kalmoes

citroenverbena

klaver

eschscholzia

kamille (Wordt in de meeste boeken

echinacea

linde

fenegriek

wel aanbevolen tijdens de zwangerschap, maar door zijn samentrekkende eigenschap op de baarmoeder is kamille niet aan te bevelen, tenzij in uiterst lage concentratie en zeker niet dagelijks.)

gember (Is ideaal voor de ochtend-

meidoorn

misselijkheid tijdens de eerste drie maanden, maar ook weer in zeer lage concentratie te gebruiken!)

paardebloemblad

heemst

toorts

frambozenblad (Enkel de laatste

weken mag het wel worden gebruikt.) galaguala geranium

216

ZELFGEPLUKT

rooibos rozenbottel

217

ENKELE NUTTIGE KRUIDEN Net voor en na de bevalling:

 Frambozenblad vanaf de 34ste week te drinken zou de baarmoeder zacht voorbereiden op de bevalling en de bevalling vlotter doen verlopen.  Wilde yam tijdens de bevalling stilt de pijn bij weeën.  Spirulina en chlorella zijn supervoeding, zowel tijdens de zwangerschap als tijdens de borstvoeding. Tijdens de borstvoeding:

 Venkelzaad werkt zoogdrijvend plus krampwerend op de darmen. Kneus een weinig venkelzaadjes (halve eetlepel) in een vijzel of plet met een lepel in een bord of mix eventjes in een koffiemolentje dat je enkel voor kruiden gebruikt. Voeg er net niet kokend mineraalarm water aan toe en laat minstens vijftien minuten trekken. De borstvoeding wordt gestimuleerd en de baby heeft minder last van buikkrampjes. Verhoog de concentratie niet, want je zou weleens de ongewenste tegenovergestelde werking bekomen!  Spirulina en chlorella omwille van hun hoge voedingswaarde en gezonde eigenschappen.  Planten met cafeïne zoals koffiebonen, koffiebessen, alle echte thee (witte, groene, oolong, zwarte en pu erh), maté en guarana worden tijdens de borstvoeding best niet gebruikt omdat de cafeïne in de moedermelk terechtkomt. Dat is niet zo gunstig voor de baby. Stoppen met borstvoeding:

 Salie en artisjok werken remmend op de borstvoeding, ideaal als je wilt stoppen.

218

ZELFGEPLUKT

219

KRUIDEN MENGELINGEN

INSPIRERENDE MELANGES OF BLENDS

Bij het samenstellen van een melange hou je rekening met de verschillende kruiden die je mengt. Ze moeten elkaars werking ondersteunen. Nogal vaak zie ik in winkels commerciële mengsels met klinkende namen, maar als je dan kijkt welke kruiden ze mengen, zijn die allesbehalve harmonisch of aanvullend: integendeel, veel mengelingen bestaan uit kruiden die elkaar tegenwerken of niet de eigenschappen hebben die de klinkende naam doet vermoeden. Enkele maanden geleden kwam ik in een theezaak. De mevrouw kreeg veel aanvragen voor ‘medicinale’ thee, maar ze had geen vertrouwen in de melanges die ze via de groothandel aankocht. Winkels kopen meestal hun mengelingen kant-enklaar aan bij groothandelaars, die op hun beurt kant-en-klare melanges aankopen bij gigantische bedrijven in Duitsland of Frankrijk. Die bedrijven kopen kruiden aan over de hele wereld om ze te mengen, kleuren, parfumeren en soms ook te zoeten. All-in-one, zou je kunnen zeggen. Als je dan zo’n samenstelling leest, krab je wel even in het haar. De dame van de winkel vroeg of ik de mengelingen die ze had even wou doorlichten. Ik bekeek ze een voor een. Mooie namen, maar met bedenkelijke inhouden. Een voorbeeld: ‘Avondgenoegen: citroenmelisse, verbena, hibiscus, gedroogde stukjes braambes, papaja, sinaasappel, citroen en appel. Kalmerende werking’. Citroenmelisse heeft een kalmerende werking… maar de rest? Ik vond zelfs dat er te veel overbodige, niet-relevante dingen inzitten: bijvoorbeeld het ‘fruit’ met vitamine C – voor zover er vitamine C in zit? Het heeft absoluut geen kalmerende werking. Toen ik het zakje opende, viel ik omver van het mierzoete parfum. Net alsof ik een pakje felgekleurd snoep opende. De melange bevatte volgens mij te veel stukjes ‘fruit’, ook nog eens gezoet met een chemisch aroma en hopelijk enkel met de hibiscus gekleurd, want meestal worden chemi-

220

ZELFGEPLUKT

sche kleurstoffen gebruikt. Ik heb mezelf het bereiden ervan bespaard. Ik drink het toch niet op en het is zonde van het mooie water. Soms komen klanten met vragen of zeggen ze dat ze van de dokter thee moeten drinken. Dan vraag ik of ze willen meebrengen wat ze tot nu toe dronken. Negen op de tien brengen zo’n geparfumeerd vruchtentheebuiltje mee. Sommigen hebben losse gearomatiseerde thee bij en denken dat ze een veel beter product in handen hebben dan de builtjes. Als ik hen laat inzien dat ze gearomatiseerde rommel drinken, dan vragen ze wat ze met het pakje moeten doen. ‘Als potpourri in het toilet!’ is de enige raad die ik kan geven. De melange werkt vast beter dan elke ander Febreze. Zet het niet op de salontafel, want gegarandeerd krijg je er hoofdpijn van! Bedenk dan eens wat het met je doet als je het drinkt?! Zo kwam ik eens een melange tegen waar zowel salie als vlierbloemen inzaten. Nu weet je uit de vorige hoofdstukken: salie is een zweetremmer en vlier een zweetafdrijver! Wel verwarrend voor je lichaam niet? Of de allernieuwste melange van een ‘creatief ’ theehuis: melange van groene en zwarte thee! Groene thee is afkoelend en zwarte opwarmend. Mijn biotheeboeren, die met respect en liefde voor natuur en arbeid de thee plukken en verwerken, zouden mij gek verklaren, moest ik hun groene en zwarte thee in één theepot gooien. Het zou een schande zijn voor hun urenlange werk en hun onmetelijke moeite om een mooie thee te leveren. Ik denk dat mensen die zo’n melanges maken niet weten wat het kost om zo’n mooie thee te maken. Meestal gebruiken ze daarvoor ook afval of machinaal verwerkte lage kwaliteitsthee. Het is erg gesteld met de kruiden- en/of theemengelingen die je overal kunt kopen. Ik las op de kaart van een winkel wel 63 soorten aromathee! Mengelingen van echte thee met kruiden en dan nog eens bijgeparfumeerd en/of gekleurd. Je kunt

221

de namen en smaken niet gekker bedenken: Bountytea (zwarte thee met chocolade en cocosaroma?) of New Years Tea (zwarte thee met bloempjes en champagnearoma?)… stop of ik word ziek. Ik werd eens uitgenodigd op een proeverij van een grote Duitse firma georganiseerd door een groothandel in Brussel. Via een verleidelijke uitnodiging lokten ze ons voor hun nieuwste creaties. De nieuwsgierigheid was geprikkeld. Toen ik er aankwam, was er een grote cirkelvormige bar stijlvol opgesteld met wel meer dan twintig soorten thee/infusies. We kregen een lepel en een plastic bekertje en de bedoeling was dat je van iedere opgestelde thee een lepel infusie uit het opgestelde glas schepte en die overgoot in je bekertje om op te drinken. Zo bleef alles hygiënisch. Je mocht wel af en toe eens verversen van lepel of van bekertje. Was ook nodig, want sommige melanges waren zo sterk gearomatiseerd dat je bij de volgende infusie de vorige nog aan je lepel en in je bekertje kon ruiken. Bij ieder glas stond een bordje met de gedroogde melange en een plakkaatje met de naam van de thee en de ingrediënten. We konden lukraak beginnen en gewoon met de klok ronddraaien, zo liep er niemand in de weg. Iedereen startte bij een andere thee. Bij de eerste thee ging er al een schok door mij. Ik las de naam en dan de ingrediënten. Iedere thee had als laatste ingrediënt ‘aroma’ staan. Het soort aroma deed er niet toe. Het was ‘een’ aroma, een chemisch aroma, en voor mij was dat al genoeg. Ik hield wijselijk mijn mond en schepte de eerste lepel thee in mijn bekertje. Het bekertje zelf rook wel naar plastic, maar dat

222

ZELFGEPLUKT

was geen probleem, want het aroma nam meteen de overhand. Mijn neus en mond werden al van op 30 centimeter afstand geprikkeld door een veel te zware walm karamel. Ik slurpte en… bah niet te drinken. Er was gelukkig een ‘spuugbak’, waarin je de overtollige restjes kon gooien. Op naar thee nummer twee. Zelfde verhaal. Maar wat doe ik met mijn bekertje dat nog ruikt naar het karamelaroma van thee één. Ik neem een ander, ruik weer plastic, maar geen nood het artificiële aardbeiaroma valt deze keer mijn neus en omgeving aan. Mijn vriendin Marijke trekt zo’n gekke bek dat ik begin te lachen en ik gooi het bekertje gewoon zonder te proeven weg. De ene thee na de andere is ‘verrijkt’ met aroma’s van amaretto tot kirsch, van cassis tot abrikoos, van marsepein tot chocolade en nog veel meer. Tussen de twintig nieuwe soorten tref ik één aan zonder aroma: een kamilleinfusie, maar dan zo sterk gezet dat je zou denken dat ze er kamillearoma hebben bij gedaan. Maar het is de enige die op zijn samenstellingslijst letterlijk eenvoudig was en geen ‘aroma’ als afsluiter droeg. Dit is de eerste en enige keer dat ik naar zo’n event ben geweest. Dan heb je van die huizen die met pakkende teksten uitpakken en prachtige sites, maar als je het product bekijkt zie je zoveel fouten. Hopelijk uit onwetendheid. Als ze spreken over zonnebloembloesems, wat bedoelen ze daarmee? Of zogezegd goed uitgebalanceerde ayurvedische melanges? Ik weet ook niet genoeg van ayurveda, want dat vergt jarenlange studie. Een goede, jonge Indiase vriend van mij studeert al drie jaar Sanskriet en ayurveda. Hij weet nog niets, zegt hij. Maar toch leer ik ontzettend veel. Als ik dan melanges zie van die commerciële, westerse huizen die restaurants en theehuizen afdweilen om hun thee te verkopen, moet ik haast wenen. Ze gooien maar iets samen onder klinkende namen en omfloerste beschrijvingen. Bedwelmend, tot je de kruideninhoud leest. Zo zit er in bepaalde commerciële ayurvedamengsels kurkuma of geelwortel. Goed. In India gebruiken ze dat veel, maar er zit dan geen zwarte peper bij of enkel zwarte peper. Blijkbaar weten die samenstellers niet eens iets af van de basis! Die twee kruiden moeten altijd samenzitten. Kurkuma wordt zo goed als niet opgenomen als je er geen zwarte peper aan toevoegt. Iedere Indiër weet dat. En dan maakt zo’n commercieel instituut, dat goed nadacht over de verpakking, prijssetting en reclame, een ayurvedische melange met enkel geelwortel of zwarte peper. Weet je, veel van die ‘hype-tea’ die nu massaal opkomt, is niet eens samengesteld met ietsiepeitsie kennis over kruiden. Ze doen maar wat. Maar ze hebben wel een grondige reclamestudie gedaan en specialisten veel betaald om aanlokkelijke verpakkingen te ontwikkelen. Terwijl de inhoud geen belang lijkt te hebben. ‘Als we maar verkopen!’ is hun enige motto. Ze houden hun cijfers goed in de gaten, maar de inhoud en samenstelling van wat ze verkopen speelt geen rol. En hoe meer smaakjes, hoe meer keuze, hoe beter. Nieuw nieuw nieuw. Mensen vragen erom, ze willen steeds iets nieuws. Ik keer terug naar oud. Ik ga op zoek in China, in India, in Sri Lanka… naar oud, origine, eenvoud! Eigenlijk moet je zover

223

niet lopen hoor. Wij hadden ook een mooie kruidencultuur, maar veel is vernietigd door mensen die zich bedreigd voelden terwijl het de beoefenaars er alleen maar om ging mensen te helpen. Heb je al eens aan een aardbei‘thee’ geroken? Heb je ooit al een aardbei geroken zoals die thee ons doet geloven? Ik nog nooit! Aardbeien in het aardbeienseizoen zijn superlekker en ruiken overheerlijk. Maar nooit zo zwaar als die parfums die ze op thee gooien. Wil je thee met een aardbeiensmaakje? Wel, maak een lekkere en echte groene thee, voeg er tijdens het trekken een in schijfjes gesneden aardbei bij. Serveer en eet na het drinken van de thee de aardbei lekker op: (h)eerlijk! Heb je geen verse aardbeien, dan kun je ook een gedroogde of diepgevroren aardbei gebruiken. Ik ga ieder jaar met de kinderen verschillende malen naar de plukboerderij om er vruchten van het moment te plukken. Op het moment zelf smullen we ons buikje rond. Van de overige vruchten gaat er een deel in kleine potjes in de diepvries en het andere deel wordt gedroogd in de kruidendroger. Zo hebben we altijd lekker fruit bij de hand voor smoothies, desserts, gebak, thee of gewoon als snoeperijtje. Ik ben er zeker van dat je ofwel zo’n hype-tea’ drinkt, ofwel al met zo’n thee in aanraking bent gekomen. Sommige kruiden zijn heftig en hebben een sterk aroma. Als ik kruidnagel, steranijs of gember mix, ruik ik die ook op afstand, maar dan is het aan mij om er subtiel mee te spelen en de thee niet te overheersen met die kruiden. Ik hou ervan dat je moeite moet doen om de verschillende kruiden te herkennen. En soms vormt een mengeling zo’n harmonieuze eenheid dat het geheel een totaal andere smaak heeft dan de som van de delen en dat je ze niet meer kunt onderscheiden. Dan vind ik mijn melange supergeslaagd. Of als je twee kruiden mengt, dat eerst de ene en dan de andere vrijkomt of de een de andere ondersteunt en omgekeerd en je je afvraagt welke op de voorgrond treedt en de smaken als een welles-nietesspelletje in je mond tollen. Ik hoop dat je inziet dat er veel geknoeid wordt met melanges – zoals met veel industrieel voedsel trouwens, zo niet alle – en dat je voortaan beseft dat als we die rommel eten ons lichaam die energie opneemt en het geen wonder is dat we ziek worden. Ik hoop dat je beseft dat we terug moeten naar de bron en dat je mijn pleidooi begrijpt voor zuiver, echt en puur! Het leuke is dat een melange maken zo simpel is. Natuurlijk is een goede kennis van kruiden de basis. Kruiden hebben een werking en daar hou je best rekening mee als je ze mengt. Dat is iets wat mensen vaak vergeten. Alles wat we in onze mond stoppen heeft een werking. Ook het voedsel dat we verbruiken. Zo heb je voedsel dat als brandstof fungeert of dat bouwstoffen levert of de noodzakelijke mineralen en vitaminen. Of je hebt voedsel dat bestaat uit lege calorieën of hopen artificiële bestanddelen. Aan jou de keus! Zo ook met kruiden. Je hebt kruiden die de lever stimuleren of bloedreinigend werken of vochtafdrijvend zijn… allemaal dingen die

224

ZELFGEPLUKT

je best weet. En vergeet niet: de natuur biedt op het juiste moment steeds aan wat je dan nodig hebt. Kijk maar naar de lentekruiden die een reinigende werking hebben om alle overtollige vetjes uit de winter te elimineren. Of de wintergroenten, zoals kolen en spruitjes, bronnen van vitamine C en dus immuniteitsverhogend om de winterkwaaltjes de baas te zijn. Wist je dat in de middeleeuwen met kennis van zaken kruiden werden toegepast? Niet alleen medicinaal, maar ook in de keuken. Zo gebruikten ze veel tijm en salie om vlees dat niet zo goed kon worden bewaard en soms een bedorven geurtje had in te wrijven en zo zeker te zijn dat de bacteriën gedood werden. Hoe meer je je in de kruiden- en voedingswereld verdiept, hoe meer de wonderen der natuur je verbazen en hoe meer je beseft dat we terugmoeten naar het pure, naar de eenvoud, naar de oorsprong, de bron.

OPWEKKEND OF RUSTGEVEND

Wat drink je best ’s morgens,’ s middags of ’s avonds? Of wanneer drink je best een oppepper of een kalmerende infusie? Het is nogal evident dat je ’s morgens een oppepper drinkt en ’s avonds een rustgevende of zelfs slaapbevorderende infusie. Wat zijn nu de kruiden die je hiervoor kunt gebruiken? We weten allemaal dat cafeïne een oppepper is, maar waar haal je die uit? Uit cola? Uit koffie? Of… uit thee! Eerst en vooral verwijs ik naar mijn eerste boek De stille kracht van thee waarin ik de echte thee alsook de cafeïne/theïne bespreek. Hieronder volgen planten die je enkelvoudig of in een mengeling kunt gebruiken

OPWEKKENDE PLANTEN MET CAFEÏNE

Thee is het waterige aftreksel van de bladeren van de Chinese theeplant of de Camillia sinensis. Die bladeren bevatten cafeïne. Sommigen spreken van theïne, maar in principe is dat hetzelfde. De chemische structuur van de stof die in koffie en thee zit, is dezelfde: cafeïne dus. Maar de werking is anders. De werking van cafeïne in koffie lijkt anders dan de werking van cafeïne in thee. Dat komt omdat de mantelstoffen rond de cafeïne in koffie andere zijn dan in thee. De mantelstoffen rond de cafeïne in koffie laten de cafeïne onmiddellijk vrijkomen, zodat je na het drinken van koffie een opgejaagd gevoel kunt krijgen. Dat geldt zeker voor iemand die dat niet gewoon is. Bij de mantelstoffen rond de cafeïne in thee daarentegen, wordt de cafeïne schijnbaar wat afgeremd waardoor de werking langzamer is en langer aanhoudt. Zo heb je met thee een latenter goed gevoel, terwijl je bij koffie eerder een piek voelt. Het is ook zo dat in veel thee

225

minder cafeïne zit dan in koffie. Bij thee kun je haast nooit meer dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid cafeïne binnen hebben, op voorwaarde dat je hem niet te sterk zet en doet zoals de Chinezen: meerdere keren per dag water schenken op dezelfde blaadjes. Bij koffie beperk je de inname best tot maximaal twee à drie koppen per dag. Het is ook niet waar dat witte thee het minst cafeïne en zwarte thee het meest cafeïne bevat. Dat staat vaak verkeerd in bepaalde boeken. De aanmaak van cafeïne in de bladeren is afhankelijk van de klimatologische omstandigheden. Terroir zegt men bij de wijn. Afhankelijk van wat de plant in de bodem vindt, al dan niet bij gemest, afhankelijk van de hoeveelheid zon en de hoeveelheid regen maakt de plant inhoudsstoffen aan. Dus je kunt enorme verschillen aan cafeïnegehalte proeven tussen witte, groene, oolong en zwarte theesoorten. Bepaalde zwarte thee is zo zacht dat die minder cafeïne kan bevatten dan groene of zelfs witte thee! Mensen die hier gevoelig voor zijn, voelen meteen het verschil als ze ervan drinken. Omwille van die cafeïne drink je best alle eerste aftreksels van echte thee ’s morgens en overdag. ’s Avonds drink je best het tweede of derde aftreksel van echte thee of een infusie van rustgevende kruiden. Vergeet ook niet dat je in de zomer best groene thee drinkt omwille van het afkoelende effect. Hoe warm je groene thee ook drinkt, het koelt je lichaam af. Denk maar aan de Marokkanen die warme groene thee met munt drinken op het heetste van de dag om af te koelen. Groene thee, munt en citroen horen samen, omdat ze afkoelend werken. Zwarte thee drink je best in de winter omwille van het opwarmende effect. Hierbij horen gember en kaneel, die ook opwarmend zijn. De Ilex paraguariensis of de matéplant bevat ook cafeïne. Van deze tien meter hoge Zuid-Amerikaanse boom, die voornamelijk groeit in Noord-Argentinië, Paraguay en Zuid-Brazilië worden de bladeren geoogst. Maté of Yerba maté, zo wordt deze ‘thee’ genoemd, bevat veel cafeïne. Daarom noem ik hem soms de ‘redbull’ onder de infusies. Natuurlijk is koffie ook een oppepper, vooral door het gehalte aan cafeïne. Onlangs kwam ook de koffiebes (ook wel Qishr of Cascara genoemd) op de markt. Dat is de ‘zaadhuid’ van de koffiebonen. Lang voordat koffie uitgevonden werd,

226

ZELFGEPLUKT

dronken de Arabieren de infusie van die pellen. Alweer een oude cultuur die zijn comeback maakt! De structuur van de pelletjes lijkt op die van rozenbottel, maar ze zijn bruiner van kleur en vaak zie je het tussenschot zitten. Een koffiebes bevat twee koffieboontjes (zaden eigenlijk). De geur en de smaak van de infusie leunt aan bij rozenbottel met hibiscus met toetsen van vruchten zoals appel, pruimen, rozijntjes, mango en passiefruit. Zet de infusie zeer zacht, zoals ik voor alle kruiden of vruchten aangeef: 1 afgestreken lepel voor 1 liter water is meer dan voldoende. Zeker bij de koffiebes omwille van het hoge cafeïnegehalte. Ik zet de infusie zelfs subtieler, voor mij is een grote koffielepel voldoende voor 1 liter water. De kleur is zacht okerkleurig en glashelder. Krijg je een donker en troebel aftreksel, dan gebruik je het verkeerde water. Vergeet dus niet mineraalarm water te gebruiken (droogrest < 50 milligram/liter)! Guarana (Paullina cupana) bevat ook een kleine hoeveelheid cafeïne en werkt net zoals bij thee: een mild en langdurig goed gevoel. Daarbij is guarana net als thee ondersteunend afslankend. Ook cacaodoppen bevatten een heel kleine, bijna te verwaarlozen hoeveelheid cafeïne. Maar het is vooral de theobromine die zorgt voor een zacht, euforisch gevoel. Cacadoppen zijn overheerlijk. Je ruikt echt chocolade, de smaak is veel subtieler dan de geur, maar doet je zo intens goed voelen. Of heeft het bij mij zo’n sterk effect, omdat ik weet dat de cacaodoppen die ik verkoop door de stoere zeebonk Andreas – of Jorne of Arjen, want ze zijn met drie kapiteins, Très Hombres – van de Très Hombres worden verscheept zonder co2 van A naar B. Ik word altijd euforisch als ik aan hem en het schip denk! Lees gerust de blog van de Très Hombres22, dan zul je begrijpen wat ik bedoel. En vast en zeker krijg jij hetzelfde gevoel bij het drinken van die heerlijke calorievrije cacaodoppenthee.

OPWEKKENDE PLANTEN ZONDER CAFEÏNE

Opwekkende krui­ den zonder ca­feïne

kunnen ook als ochtend- of middaginfusie worden gedronken. Rozemarijn is een van de sterkst opwekkende kruiden die we in de tuin vinden. Wees er wel voorzichtig mee. Drink niet meer dan twee koppen per dag. Maar ook tijm, marjolein, oregano, salie, basilicum, munt en bonenkruid zijn kruiden die als tonicum kunnen worden gedronken en gemakkelijk in de tuin te kweken zijn. Uitzondering is basilicum, dat niet zo gemakkelijk te kweken is uit zaad. Het zaad vereist een warm bed om te kunnen kiemen en dat is moeilijk in onze tuinen, maar in een serre op een voorverwarmd bed lukt dat voortreffelijk. Deze kruiden zijn vrij sterk van smaak. Je kunt ze als extra smaak toevoegen aan groene of zwarte thee of bij andere planten die tonisch werken. Munt en basilicum kunnen vrij goed afzonderlijk worden gedronken.

227

Andere planten die je gemakkelijk vindt zijn engelwortel en hyssop. Beide zijn ook lekker om afzonderlijk te drinken. Een zeker te proberen zeer lekkere variant is anijshyssop (Agastache foeniculum), wat zeker in tuincentra te vinden is. Deze zomer was ik in de Aubrac, een vulkanisch granietplateau tussen de vallei van de Truyère en de vallei van de Lot. Ik dronk er een zeer lekkere, licht opwekkende tevens verfrissende Thé d’Aubrac - bergsteentijm (Calamintha grandiflora of Satureja grandiflora). Andere bekende vitaliserende kruiden die niet in onze tuin te kweken zijn, zijn kurkuma (Curcuma xanthorrhiza of Curcuma longa), zwarte peper (Piper nigrum), paprika (Capsicum annuum) en gentiaan (Gentiana lutea). Kurkuma is in India van oudsher bekend als antioxidant en vitaliserend kruid, maar wordt pas opgenomen als je het samen met zwarte peper inneemt. Dus altijd die twee samen in je eten of in een kruidenmelange verwerken. Zwarte peper is echt een topper als opwekkende stof. Mijn schitterende leraar, Philippe Gerard, heeft altijd een paar zwarte peperbolletjes op zak. Bij een dipje knabbelt hij een paar bolletjes op en hij is weer springlevend. Kleine hete paprikaatjes zijn zeer stimulerend, maar wees voorzichtig want sommige kunnen zeer ‘heet’ zijn. Gentiaan is bekend als spijsverteringskruid met licht opwekkende eigenschappen. De koning onder de vitaliserende kruiden is de Koreaanse Ginseng of Panax ginseng. Voor mensen met ernstige vermoeidheden, door wat dan ook, is deze knol zeker aan te bevelen. Niet in de tuin te kweken, maar toch niet onbelangrijk om te vermelden omdat er heel wat preparaten van te vinden zijn in biozaken of apotheken. Zoek pure en zuivere preparaten. Vooraleer je iets koopt, lees je eerst grondig de ingrediëntenlijst want heel wat verkopers beweren dat iets goed is, als het maar verkocht geraakt. Wees kritisch en slik niet zomaar alles wat men zegt. In een aflevering van Grey’s Anatomy vertelde Meredith dat dokters opgeleid worden om geen enkele patiënt te geloven, omdat het gros van de patiënten liegt. Mijn ex-man die klinisch bioloog is, zei net hetzelfde: ‘Ga ervan uit dat iedere patiënt liegt, totdat het tegendeel bewezen wordt.’ Ik vond dat een trieste uitspraak, want ik geloofde tot nu toe iedereen onvoorwaardelijk. Later merkte ik, na vele ongelukkige incidenten, dat het naïef is om iedereen te geloven. Gezond scepticisme is de boodschap. Het is wel zo dat ik geen enkele internetsite of reclameslogan geloof, zeker niet als ze beweren dat iets goed is voor de gezondheid. Sowieso, wat aanbevolen wordt op televisiereclames moet je met veel argwaan bekijken! Wat eten betreft, koop ik zo puur mogelijk. Koop ik dan iets in verpakking, dan lees ik altijd de ingrediëntenlijst. Meestal vliegt het pakje meteen terug in het rek, zelfs in biowinkels. Het is een commerciële bedoening, net als elke andere winkel! Natuurlijk heb je winkels waar de uitbater/ uitbaatster iemand is die ook met al die dingen rekening houdt en waar je dus meer gerustgesteld kunt winkelen. Lees dus de ingrediëntenlijst van het ginsengpreparaat

228

ZELFGEPLUKT

en mijd preparaten waar onuitspreekbare of een hele rij chemische onbegrijpelijke ingrediënten op staan. Bij de exoten hoort ook kaneel (Cinnamomum cassia of zeylanicum) als zachte stimulans. Vooral in de winter kun je een kaneelinfusie drinken omwille van zijn stimulerende, opwarmende en ontstekingsremmende eigenschappen. Ik voeg er soms een snuifje gember bij en soms een draadje saffraan. Heerlijk! Inderdaad gember (Zingiber officinale), is ook een zachte vitaliserende maar ook opwarmende en ontstekingsremmende drank. Dus ook ideaal om op koude dagen te drinken. Zeer goed is macawortelpoeder (Lepidium peruvianum), dat niet alleen energie levert, maar ook een ideale zoetstof is omwille van de lange en kortere suikerketens. Je kunt het suikerklontje gerust vervangen door een lepeltje van dat poeder of zelfs een deel van de suiker te vervangen in gebak of andere zoete gerechten. Bedenk dat in alle gebak en dessertgerechten veel te veel suiker gebruikt wordt. Je kunt gerust bij veel recepten de suikerhoeveelheid met een derde verminderen of vervangen door gezonde suikers zoals macawortel, kaneel, zoethout (opgelet kan voor verhoogde bloeddruk zorgen). Wat dacht je om eens gedroogde vruchten zoals rozijnen, vijgen, dadels of abrikozen te mixen onder het deeg? Let wel op dat het onbehandelde vruchten zijn. Gedroogde abrikozen zijn bruin en niet oranje! Een zeer geliefde bes in het Oosten is de schisandrabes (Schisandra sinenis) die vermoeidheid en lusteloosheid te lijf gaat. Zeer lekker en heerlijk ruikend naar rozen is de wortel van het vetplantje Rhodiola rosea of gewoon rozenwortel. Het kruid werkt niet alleen bij geestelijke en fysieke vermoeidheid, maar heeft tal van andere positieve eigenschappen. Alleen al de heerlijke natuurlijke rozengeur en -smaak zijn waardevol om in infusies te gebruiken als smaakmaker. Look (Allium sativum) is ook een oppepper, zij het in zachte mate. Zeker in de winter is look een aanrader, omwille van zijn bacteriedodende eigenschappen. Het enige nadeel is de geur, die in de mond en adem achter blijft. Chlorella (Chlorella pyrenoidosa) en Spirulina (Spirulina platensis) zijn schitterende bronnen van mineralen en vitaminen die aansterkend en daardoor subtiel vitaliserend zijn.

RUSTGEVEND OVERDAG

Overdag gebruiken we geen slaapinducerende kruiden, maar kruiden die gewoon rust brengen. Het meest voor de hand liggende en ook in de tuin gemakkelijk te kweken plantje is citroenmelisse (Melissa officinalis). Het werkt ontspannend en verfrissend. Zelfs spanningshoofdpijn verzacht of verdwijnt bij het drinken van deze infusie. Warm of koud gedronken.

229

spiru

lina

In dezelfde lijn ligt citroenverbena (Lippia citriodora). Het heeft dezelfde verfrissende en ontspannende werking als citroenmelisse, maar deze plant moet je in een terraspot kweken en ’s winters binnenzetten, omdat het een zuiderse plant is. Bij de bloemen hebben we de alom bekende kamille (Matricaria recutita). Dat is rustgevend, zonder echt slaapinducerend te zijn. Op voorwaarde dat je weinig gebruikt en voldoende lang laat trekken. Lavendel (Lavendula vera of angustifolia) is ook een rustgevende bloem. Alleen als je lavendel puur drinkt, ga je denken dat je zeep drinkt. Lavendel kennen wij het best van zeep, shampoo, parfum, toilet- en strijkwater waarmee we het associëren. Ik gebruik lavendel enkel als finishing touch in rustgevende melanges. Nooit afzonderlijk of als belangrijk bestanddeel. Ik zag dat er witte thee bestaat met lavendel. Ik vind dat heel jammer, want goede witte thee is zo uniek en top dat ik het zonde vind om er lavendel onder te mengen. Maar je hebt ook de jasmijnparels die gemaakt zijn van witte thee. Dus voor de echt witte-thee-met-een-geurtje-verslaafde kun je er heel subtiel enkele haast niet op te merken lavendelbloempjes aan toevoegen. Wees hierin uiterst subtiel, want een ietsje te veel resulteert nogal gauw in het totale maskeren van de subtiliteiten van witte thee of je bekomt de zeepassociatie. Een ander, meer zuiders bloempje is oranjebloesem (Citrus aurantium flos) dat zeer aangenaam om te drinken is en echt rust biedt. Wie nog verder trekt, kan met jasmijnbloemen ( Jasminum officinalis) scoren. Hoewel de gedroogde bloemen hun heerlijk fijn parfum verloren zijn, zitten ze nog boordevol medicinale stoffen. Jasmijnbloemen werken heel eigenaardig. Ze zijn vitaliserend rustgevend. Klinkt contradictoir, maar toch is het zo. Je wordt er rustig, maar toch vitaal van.

RUSTGEVEND ’S AVONDS

Voor ’s avonds gaan we naar de slaapinducerende en slaapbevorderende kruiden. Natuurlijk kun je de rustgevende kruiden van overdag gebruiken, maar om echt in en door te slapen, zijn onderstaande kruiden meer aangewezen. Melisse en citroenverbena zou ik sowieso ’s avonds niet gebruiken omdat ik ze meer aangewezen vind als rustgevende planten overdag. Vooral het citroenaroma vind ik persoonlijk te ‘opwekkend fris’ om ’s avonds te drinken. Topkruid voor mensen die moeilijk kunnen inslapen, is valeriaan (Valeriana officinalis). Voor mensen met doorslaapproblemen, die goed inslapen maar midden in de nacht wakker worden en dan moeilijk opnieuw kunnen inslapen, zijn hoppebellen (Humulus lupulus) het ideale kruid. Let wel: ik heb het hier over het waterige aftreksel. Het kan dus niet worden gebruiken als argument voor een dagelijks pintje bier! Maar ik moet nog iets duidelijk maken. Let op wat je zegt! Ik heb dames die hier

230

ZELFGEPLUKT

bij mij komen met een bedrukt gezicht en klagen dat ze elke nacht om 4 uur wakker worden en niet meer kunnen slapen. Dan antwoord ik: ‘Juist! Ook vannacht ga je om 4 uur wakker worden en wakker blijven en dat zal altijd zo blijven!’ Dan schrikken ze. ‘Dat zal zo blijven omdat jij dat wilt, jij programmeert het zo en zo gebeurt het!’ Nu begrijpen ze er totaal niets meer van. Als je elke dag zegt: ‘Ik word elke nacht om dat uur wakker en kan dan niet meer slapen.’ Dan geef je jouw lichaam de opdracht om op dat uur wakker te worden en niet meer te slapen. Nog nooit meegemaakt dat je eens heel vroeg moest opstaan voor iets en dat je wakker wordt voor de wekker? Je had dan je gedachten zo ingesteld dat lichaam geprogrammeerd was en vanzelf wakker werd. Wel, dat is ook zo met die uitspraak. Iedere keer dat je tegen iemand klaagt over hoe erg het wel is dat je op dat uur wakker wordt en niet meer kunt slapen, geef je je lichaam de opdracht om ook deze nacht wakker te worden en niet meer te slapen. Dus je gedachten bepalen jouw uitspraken. Het is zoals met de spreuk, ‘waar het hart van vol is, loopt de mond van over’. Wel dat is ook zo met gedachten. Wat je bezighoudt (meestal onbewust), daar spreek je over. Die uitspraken dirigeren jouw daden. Die daden worden jouw gewoontes. Die gewoontes bepalen jouw karakter. Ten slotte bepaalt jouw karakter jouw lot. Dus jouw gedachten bepalen jouw lot! Vreemd als je erover nadenkt! Dat doet je echt nadenken vooraleer je dingen uitspreekt. Ik vraag me dan eerst af: denk ik zo negatief? Als ik daar ja op moet antwoorden, dan weet ik dat het hoog tijd wordt om die onderliggende negatieve gedachten te herprogrammeren. Ik wil positief zijn, positieve gedachten zenden en positieve boodschappen doorgeven. Soms heb je het pas door als je alert wordt voor je eigen woorden en beseft hoe negatief je soms bent/denkt. Eens je die universele wet door hebt, kun je echt je leven veranderen. Dat is ook waar The Secret het over heeft. Alleen zijn ze daarin volgens mij te positief dat enkel positief uiten alles verandert. Ze vergeten te verduidelijken dat als het je toch niet lukt, dat je echt naar de onderliggende negatieve gedachten moet gaan om zo je bewuste gedachten, woorden, daden en gewoontes te corrigeren. Pas als je de onderliggende negatieve patronen door hebt en doorlicht, kun je ze aanpakken en omvormen en kan echt positivisme worden bekomen die werkelijk werkt! De onderliggende gedachten zijn de onbewuste of wat Gandhi zegt: your believes. Het is ongelooflijk hoe bepalend de onbewuste onderliggende gedachten zijn voor de bewuste gedachten en daaruit voortspruitend je woorden, daden, gewoontes, waarden en ten slotte je leven en lot! Deze zeer belangrijke wet heb ik niet uitgevonden. Ze komt van Mahatma Gandhi.

231

Your believes become your thoughts, Your thoughts become your words, Your words become your actions, Your actions become your habits, Your habits become your values, Your values become your destiny. Een leuke oefening kan zijn dat je na iedere bewering de vraag stelt: ‘Is dat wel waar?’ Ik leerde die zin van mijn eerste theediscipel en goede vriend Hugo. Die het op zijn beurt geleerd had uit het boek van Katie Byron. Toen hij de eerste keer die zin uitsprak, na mijn klaagrede over hoe zwaar en ongelukkig ik was net na de echtscheiding, werd ik kwaad. Daarmee onderspitte hij mijn slachtofferovertuiging. Overtuigingen zijn de lastigste om te doorbreken? ‘Is dat wel waar?’ Neen het is niet waar. Je kunt alles doorbreken als je het inziet! Maar meestal geloof je je eigen onzin. Soms is het comfortabel je in die onzin te wentelen. Maar eens je het door hebt, krijg je zeker voldoende kracht om het te doorbreken en jezelf positief te herprogrammeren. Nu begin ik altijd te lachen als ik die zin uitspreek. Zo relativeer je veel meer! Maar terug naar de rustgevende kruiden. Een zeer mild, rustgevend kruid is de bloesem van linde (Tilia cordata). Zelfs een badje van lindebloemsems werkt slaapverwekkend voor een onrustige baby of peuter, zelfs ook voor jou! Lang genoeg in het water blijven, minstens vijftien minuten, zodat je huid de tijd heeft om het op te nemen. Ondertussen word je kalm door de gedragenheid van het water. Denk aan niets en ga volledig naar de stilte in jezelf. Zie het als een meditatie. Kleine kinderen kun je een badeendje of ander eenvoudig waterspeeltje geven zodat ze zich daarop focussen en rustig worden. Geen ingewikkelde speeltjes, anders jagen ze zich weer op. Maar zachte, drijvende plastic beestjes zijn ontstressend, ook voor jou. Slaapmutsje (Eschscholzia californica) is het slaapkruid bij uitstek. Bij mensen met echte slaapproblemen stel ik een melange samen met dit kruid erin verwerkt. Gebruik het niet als je geen echte slaapproblemen hebt.

232 232

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

AFKOELEND OF OPWARMEND

Gezondheid heeft te maken met evenwicht. Het is zinloos te beweren dat fruit of rauwkost gezond is. Voor de ene is dat wel zo, maar voor de andere helemaal niet. Vaak nemen mensen fruit mee op ziekenbezoek, omdat er veel vitaminen en mineralen inzitten, maar fruit is meestal afkoelend en zeker niet aansterkend. Chinezen vinden fruit enkel goed voor gezonde mensen, zeker niet voor zieke mensen. Daar krijg je als je ziek bent enkel warme soepen, porridges van granen of rijstsoep en warm water te drinken, zeker geen afkoelend fruit! Ben je een warmte of koude type? Het antwoord vind je snel. Kijk hoe je reageert op je omgevingstemperatuur. Je bent een warmte type als je liever de koelte dan de warmte opzoekt. Je hebt gauw kledingstukken te veel aan. Je eet liever salades en fruit en drinkt graag fris water of gekoelde dranken. Je reist graag naar koudere dan naar warmere oorden. Je bent een koude type als je liever warmte opzoekt dan de koelte. Je slaapt met wollen sokken en een extra trui aan. Je eet liever soep en stoofpotjes en drinkt liefst warme dranken. Je reist graag naar warmere landen. Als je een warmte type bent, eet je best afkoelend voedsel en het koude type uiteraard opwarmend voedsel. Dat kan door de temperatuur van schotels en dranken. Voedsel dat je opwarmt, is sowieso opwarmend en energetisch rijker omdat je er energie aan hebt toegevoegd. Ook het soort ingrediënt dat je gebruikt, kan opwarmend of afkoelend zijn. Ik heb alle mogelijke voedingsmiddelen tot het bereiden van infusies (groenten, fruit, kruiden en specerijen) erbij gezet, omdat het moeilijk is die materie ergens te vinden in één boek. Ik moest ook hiervoor verschillende gepubliceerde en ongepubliceerde werken en sites raadplegen. Ook leerde ik veel van Chinese vrienden die mij met hun jarenlange, praktische kennis hebben bijgestaan.

Afkoelende ingredienten voor infusies:  Groene thee  Munt, melisse, paardenbloem, netel, vogelmuur, postelein, duizendblad, dragon, klis, gentiaan, kamille, goudsbloem, rozenbottel en hibiscus  Aardbeien, moerbeien, krieken, appels, peren, rabarber en alle bessen (met uitzondering van de jeneverbes en de schizandrabes)  Exotisch fruit: ananas, papaja, mango, kiwi, passievrucht, banaan, pompelmoes, sinaasappel, mandarijn, watermeloen en meloen  Noten: kokos, kastanje, pijnboompitten, pistache en walnoot

233

 Rauwe groenten, radijs, tomaat, augurk, alle slasoorten, komkommer, waterkers, spinazie, bamboescheuten, aubergine, courgette, avocado, broccoli, alle paddenstoelen, schorseneer en olijf

Opwarmende ingredienten voor infusies:  Zwarte thee  Venkel, anijs, karwij, bonenkruid, tijm, laurier, rozemarijn, salie, oregano en papaver  Peper. Daarmee bedoel ik niet alleen onze klassiek bekende zwarte en witte peper, maar alle pepersoorten. Kijk maar eens in een Thais resaurant. Daar staat de sterkte van een gerecht meestal met pepertjes aangeduid. Hoe scherper, hoe opwarmender. Probeer het maar eens uit. Als je een heel sterk gekruide schotel nuttigt, breekt het zweet je na enige tijd uit! Opwarmende voedingsmiddelen zijn meestal sterk en je hoeft er slechts weinig van te eten. Daarom worden ze meestal als kruid aan een gerecht toegevoegd.  Kaneel, kruidnagel, muskaatnoot, paprika, cayenne, mierikswortel, kurkuma, chili, gember, curry, jasmijn, vanille, kardemom en steranijs  Jeneverbes, schizandrabes, granaatappel, kers, perzik, framboos, kweepeer, lychee, dadel, rozijn en krent  Bijna alle noten (met uitzondering van kokos, kastanje, pijnboompitten, pistache en walnoot)  Koolsoorten, lenteuitje, bieslook, ui, prei, selder, look, peterselie en pastinaak  Honing, bruine suiker en rietsuiker

Neutrale ingrediënten voor infusies:     

Kamille, basilicum, dille, komijn, koriander, lavas en marjolein Zoethout en saffraan Abrikoos, pompoen, druif, granaatappel, papaja, pruim en vijgen Rode biet, wortel, selder, mais, sjalot, artisjok, bonen, erwten, linzen en raap Witte suiker – ik schrijf dit niet graag want die is sowieso te vermijden – maar als je het echt niet laten kunt om te zoeten, kun je honing gebruiken.

ANN’S TEASURY: TEASANNES

Je kunt een melange maken met kruiden die je gewoon lekker vindt. Twijfel dan niet of je mengeling al dan niet goed is. Jouw ‘buik’ weet wat goed is. Maak je melange uiteraard met de nodige portie gezond verstand. Een mengeling met opwekkende kruiden maken we niet klaar voor we gaan slapen. En zoals je eerder kon lezen, hebben kruiden tal van eigenschappen volgens de inhoudsstoffen die ze aanmaken. Dus hou daar bij het mengen rekening mee. Hoeveel kruiden je mengt, speelt bij een lekkere thee geen rol, maar overdrijf niet. Als je een melange wilt maken met kruiden voor een bepaalde aandoening gaan we doordachter te werk. Je vindt wel honderd kruiden voor één bepaalde aandoening, maar het ene kruid zal voor de ene persoon beter werken en voor de andere een ander kruid. Kruiden zijn net als mensen: met de ene klikt het beter dan met de andere. Omdat ik moeilijk kan bepalen welk kruid voor iemand het beste werkt, stel ik meestal een melange voor van verschillende kruiden met dezelfde werking. Het voordeel van zo’n melange is dat je een bitter kruid wat kunt maskeren of dat het voor jou best werkende kruid erbij zit of dat je kleur en smaak wat kan sturen volgens eigen wensen. Drink ook niet dag in dag uit dezelfde thee. Wissel voldoende af. Er zijn kruiden en theesoorten genoeg. Wil je echter een kuur van één bepaalde melange voor een bepaald resultaat, dan adviseer ik om nooit langer dan drie weken dezelfde thee te drinken. Het is aan te raden om dan minstens een week een andere melange of echte thee te drinken. Voor het mengen van kruiden kun je onderstaande richtlijnen gebruiken. De belangrijkste regel is dat kruiden elkaar in werking moeten ondersteunen, niet tegenwerken! Kruiden met bijna dezelfde of grotendeels dezelfde werking werken synergetisch. Dat wil zeggen dat ze elkaar versterken. Zo is het geheel meer dan de som van de delen/kruiden. Voor een ‘medicinale’ thee zijn doorgaans zeven verschillende kruiden het maximum. Maar dat is slechts een regeltje en regeltjes zijn er om doorbroken te worden.

Een goede mengeling bestaat uit: De werkzaamheid - het hoofdmiddel

Gebruik kruiden die het best passen bij de klacht. Dat kunnen één, hoogstens twee kruiden zijn. Het hoeft niet zo te zijn dat hiervan ook het meest in de thee zit, soms werken kleine hoeveelheden beter. Herinner je? Less is more! De ondersteuning - het nevenmiddel

Gebruik kruiden die grotendeels dezelfde werking hebben als het hoofdmiddel, maar nog iets extra toevoegen.

234

ZELFGEPLUKT

235

De smaak - het smaakmiddel

Gebruik kruiden die lekker smaken, maar met een werking ondersteunend aan de hoofd- en nevenkruiden. Het zicht - de mooie kruiden

Bloemen maken de thee aantrekkelijk of neem een kruid met een contrasterend kleur. Pas op dat de werking aanvullend is bij de andere kruiden.

LEKKERE KRUIDEN OM DE SMAAK OP TE ‘FRISSEN’

Als je kruiden drinkt voor een bepaalde aandoening en die smaken minder lekker, dan kun je volgende kruiden toevoegen om het geheel lekkerder te doen smaken. Let wel dat de werking van het lekkere kruid overeenstemt met de werking van het ‘medicinale’ kruid.  Anijszaadjes: goed voor de spijsvertering en luchtwegen.  Bessen: ogen niet alleen mooi in een glazen theepot, maar smaken ook lekker.  Bloemen zoals rozenblaadjes, oranjebloesems, vlierbloesems (zeer geliefd door kinderen), kamille…: doorgaans zijn ze allen rustgevend en goed voor de spijsvertering.  Citroenmelisse: rustgevend en ontkrampend.  Citroenverbena: rustgevend en ontkrampend.  Fruitstukjes: allerlei vers of gedroogd fruit kan een minder lekkere thee opfleuren. Let wel dat je bio neemt, want je wilt de gifstoffen die op een sinaasappel-, limoen- of citroenschil zitten niet in je thee!  Gember: opwarmend en goed voor de spijsvertering.  Kaneel: verwarmend en stimulerend.  Kardemom: geplette peulen met de zaadjes: afkoelend en goed voor de spijsvertering.  Munt: afkoelend en goed voor de spijsvertering.  Venkelzaadjes: goed voor de spijsvertering en luchtwegen.  Zoethout: verwarmend en goed voor de spijsvertering (niet bij neiging tot verhoogde bloeddruk).

ENKELE MELANGES OF BLENDS

Op de volgende bladzijden geef ik een paar melanges waarmee ik werk. De meeste van mijn melanges zijn ontstaan door een herhaalde vraag van klanten. Ik geef geen hoeveelheden. Dat is voor iedereen anders. Of je mengt ze zelf of je vraagt aan je herborist of apotheker om ze voor jou te mengen. Vertrouw erop als je zelf mengt dat je weet hoeveel je van alles nodig hebt. Je lichaam weet het! Van zaden, schors, wortels en andere houterige bestanddelen gebruiken we doorgaans minder omdat die nogal fel kunnen doorsmaken. Je kunt natuurlijk andere dingen toevoegen, maar zorg ervoor dat ze ongeveer dezelfde werking hebben.

236

ZELFGEPLUKT

237

In boeken, tijdschriften, sites, winkels… kun je duizenden melanges vinden. De vraag is natuurlijk: maar welke zijn goed? En dan heb ik het niet over lekker. Voor mij primeert de inhoud. Klopt het? Ik zie veel wantoestanden, maar heb daar al genoeg over geschreven op de vorige pagina’s. Op de volgende bladzijden staan niet alleen mijn melanges, maar ik heb er ook een paar melanges van andere mensen aan toegevoegd. Hun naam en eventueel boek of site staan erbij vermeld. Ik vind dat belangrijk. Het gaat natuurlijk over mensen die weten wat ze doen en met dezelfde ingesteldheid willen werken aan puurheid en eenvoud. Mijn melanges zijn vaak gebaseerd op de recepten uit de vele lessen van apotheker Philippe Gerard en op een dubbelcheck met het boek van dr. Geert Verhelst Groot Handboek Geneeskrachtige Planten. We bouwen en behouden een blauwe planeet vol groene kracht en positieve energie.

After Dinner of spijsverteringsmelange

Antistress of rustgevende overdaginfusie

Kruiden die en/of de maagpoort openen, maagversterkend, spijsverteringsbevorderend en rustgevend zijn:  melisse  kamille  kalmoes  gember  anijszaad  engelwortel  goudsbloem, omwille van het ontstekingsremmende, vooral ter hoogte van de maag munt, een spijsverteringsplant maar ook een booster die alle voorgaande planten beter doet werken. Gebruik hiervan het minst.

 Citroenmelisse is rustgevend, maar niet slaapverwekkend en verfrissend dus ideaal voor overdag.  Kamille, jasmijn, oranjebloesems en ietsiepietsie lavendel zijn rustgevend, maar niet slaapverwekkend (daarom zit er geen linde bij).  Munt als booster om de andere kruiden beter te doen werken. Gebruiken we echter nooit in rustgevende avond- of nachtinfusie.

238

238

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

Antioxidantenmelange         

groene thee olijfblad druivenpitten granaatappelschil granaatappelpitten kurkuma en zwarte peper goudsbloem diverse bessen munt als booster

Alergia of melange voor hooikoorts en andere allergieen  rooibos, de plant bij uitstek voor allergische aandoeningen  brandnetel, paardenbloem en zwartebesblad voor de reiniging  moederkruid en basilicum voor migraine en zenuwpijnen  vlierbloemen voor de smaak  munt als booster

Alfalfa-munt of springlevende mix Zeer eenvoudige, maar krachtige drank voor energie en levenslust. Kan warm worden gedronken. Koud is het ’s zomers een lekker afkoelende levensfontein.  munt  alfalfa Beide kruiden kunnen vers of gedroogd, warm of koud worden getrokken.

Avondgenoegen of rustgevend avondinfusie  valeriaan (om in te slapen) en hoppebellen (om door te slapen)  lindebloesems, oranjebloesems, jasmijnbloemen, kamillebloemen, lavendelbloemen en passiebloem, allemaal rustgevend maar ook lekker van smaak. Wees wel voorzichtig met de lavendel. Heel weinig van gebruiken.

Ayurveda: kapha (in samenwerking met Lucre`ce Corneille van Ashoka in Roe selare)

Als wezens van de kosmos bestaan wij uit de vijf primaire elementen. Volgens de ayurveda kunnen de vijf oerkrachten in de mens worden teruggebracht tot drie hoofdprincipes die ons lichaam en onze geest besturen: pitta, vata en kapha. Kapha van lichaam en geest is het principe dat bestaat uit de elementen aarde en water. Kapha is verantwoordelijk voor het behoud van de structuur van de soepelheid van onze fysiologie. Wanneer de kapha te sterk is, houden we te veel vocht vast en ervaren we congesties. Voorhoofds- en bijholteproblemen, overgewicht, diabetes, overdreven slaperigheid en vochtophoping zijn uitingen van een teveel aan de elementen water en aarde in ons systeem. Kruiden met verlichtende, verwarmende en aromatische eigenschappen zijn gunstig voor de behandeling van kapha-verstoringen. (uit Het Ayurvedisch Kruidenboek van Deepak Chopra en David Simon) De kapha-melange bestaat uit kaneel, gember, kardemom, kruidnagel, kurkuma, zwarte peper, rozemarijn, marjolein, dille en hyssop.

Ayurveda: pitta (in samenwerking met Lucrèce Corneille van Ashoka in Roe selare)

Pitta is het principe van lichaam en geest, bestaande uit vuur en water. Dat principe fungeert als een chemisch vuur en is verantwoordelijk voor de vertering en metabolisering van de materie of informatie die we uit onze omgeving opnemen. Als het vuurelement te sterk is, krijgen we last van

239

239

brandend maagzuur, ontstekingen, eczeem, opvliegingen en geïrriteerdheid. Kruiden die een verkoelende en verzachtende werking hebben, zijn geschikt om aandoeningen van een te sterke pitta te verlichten. (uit Het Ayurvedisch Kruidenboek van Deepak Chopra en David Simon) Pitta-kruiden zijn brandnetel, jasmijn, lavendel, munt, venkel, hop, hibiscus, gember, kurkuma en peper.

Ayurveda: vata (in samenwerking met Lucre`ce Corneille van Ashoka in Roe selare)

Vata is verantwoordelijk voor alle beweging binnen onze fysiologie. Het bewegingsprincipe is een mengsel van de elementen ruimte en lucht, en reguleert de beweging van gedachten, spieren, bloedsomloop, spijsvertering en ontlasting. Wanneer het bewegingsprincipe te sterk wordt, ervaren we angst, slapeloosheid, bevingen, hartkloppingen, winderigheid en verstopping. We kunnen het bewegingsprincipe in balans brengen met behulp van centrerende en kalmerende handelingen, voedingsmiddelen en kruiden. (uit Het Ayurvedisch Kruidenboek van Deepak Chopra en David Simon) Voor de vata-melange gebruik ik kaneel, gember, kardemom, kruidnagel, kurkuma, zwarte peper, zoethout, galant en muskaatnoot.

Betty Boop of borst­ vergrotende melange Fenegriekzaadjes, venkelzaadjes en hoppebellen op smaak gebracht met wilde yam.

240

240

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

Om een vollere boezem te krijgen, volstaat het om dagelijks één à twee kopjes van deze thee te drinken. Het slikken van fenegriek en andere borstvergrotende kruiden heeft één groot nadeel: alvorens het in de bloedbaan komt, moet het eerst door de lever worden verwerkt. De lever breekt veel voedingsstoffen af. Dat betekent dat je lichaam slechts weinig van de actieve bestanddelen binnenkrijgt. Een oplossing is om het kruidenmengsel hetzij een waterige oplossing of een oliemaceraat rechtstreeks op de borsten in te masseren. Je kunt je borsten wassen met de infusie en het laten indrogen zonder ze af te drogen. Aanvullend kun je ook een borstvergrotende massage toepassen. Het voordeel van een oliemaceraat is dat je langer kunt masseren tot de olie ingedrongen is in de huid. Gebruik enkel zuivere en biologisch geteelde plantaardige oliën als basis. Wil je een olie die gauw in de huid dringt, gebruik dan bijvoorbeeld macadamiaolie. Met vette oliën zoals olijfolie en zoete amandelolie kun je langer masseren, maar het duurt dan ook langer vooraleer de kruiden via de huid opgenomen zijn.

Blaas- en urineweg­ infectieinfusie  Beredruif en jeneverbes ontsmetten de urinewegen uitstekend.  Moerasspirea en berkenblaadjes werken vochtafdrijvend.  Tijm is algemeen ontsmettend.  Anijszaad voor de smaak en ondersteunend vochtafdrijvend.

Bloeddrukverlagend infusie

Borstbloempjes of verkoudheidsinfusie

 Meidoorn, hartgespan en hibiscus zijn de ‘bloed-’ en ‘hart’planten.  Artisjok, olijfbladeren en duizendguldenkruid verfrissen de lever indien je wat te graag en vettig eet.  Berkenblaadjes om het vocht gemakkelijker af te drijven.  IJzerkruid en maagdenpalmblaadjes werken bloeddrukverlagend.

Heel wat bloempjes bevatten slijmstoffen die verzachtend zijn voor de keel en de ademhalingswegen. Je kunt die bloempjes samen of afzonderlijk drinken bij keelpijn, verkoudheid en bronchitis. Ze zullen deugd doen en verzachtend werken.  We gebruiken de bloemen van klaprozen, toorts, stokrozen, kaasjeskruid , heemst en sleutelbloem.  Eucalyptusbladeren en dennenknoppen zorgen voor een betere ademhaling.  Tijm voeg ik er altijd bij als ontsmettende kruid – salie kan ook – of beide.  Munt voor de pit, betere ademhaling en als booster.

Bloemenfontein of bloemenmix Een lekkere bloemeninfusie die zoet is door de nectar van de bloemen. Je kunt hiervoor alle bloempjes mengen, vers of gedroogd, wat je maar lekker vindt. Je kunt bijvoorbeeld kamille, goudsbloem, jasmijn, rozenblaadjes, rozenknoppen, vlierbloemen, korenbloemen… gebruiken. De kleuren bijeen zijn ongelooflijk mooi. In het water trekken alle bloemen, hoe donkerrood of paars ze ook zijn, wit tot vaalgeel. Maak deze mix zeker niet in een ijzeren theepot, want dan slaat de kleur van de infusie groen uit.

Bonne nuit, goede nachtrust of slaapinfusie Dezelfde kruiden als de avondgenoegen, maar hierbij voeg ik het fantastische slaapkruid namelijk het slaapmutsje of Eschscholtzia californica aan toe.

Borstvoedingsblend  Venkelzaad stimuleert het zogen en is ook goed voor de krampjes.  Karwijzaad en fenegiek zijn zeer licht vochtstimulerend, maar ook aansterkend.  Citroenmelisse en verbena voor de smaak.

Citrusmelange Veel mensen houden van citrussmaken. Deze melange is dan ook een heerlijke drank die ook ’s zomers fris kan worden geschonken en bijzonder verfrissend is. Plantenmateriaal van citroenschil, citroengras, melisse en kardemom hebben allemaal de friszure smaak van citroen. Ze zijn perfect combi-

241

241

neerbaar met kleine toetsen van steranijs, maté en munt. Korenbloemen zorgen voor de ‘schone schijn’.

Cholesterol - lever/gal­ stimulerende infusie  Citroen is de zachtste leverreiniger. Je kunt citroenschijven infuseren, maar voor de melange gebruik ik citroenschillen.  Bladeren van de olijf en van de artisjok samen met lindespint zijn sterker leverondersteunend en galstimulerend.  Boldo is de meest intensieve leverreiniger. Het is het blad van een tropische plant waarmee je heel zuinig moet zijn, omdat hij zo sterk werkt. Dus weinig gebruiken. Heb je een lever die echt dringend aan reiniging toe is, begin altijd met citroen. Dat werkt zacht en voorzichtig.  Mariadistelzaden zijn leverregenerend, aardig meegenomen tijdens een leverkuur.  Kamillebloempjes om de bittere smaak op te fleuren.  Munt voor de smaak en als booster.

Glühthee, gloeithee of warme voetjesmix  Sinaasappelschillen, rozenbottels en hibiscusbloemen zijn de basis – of laten we zeggen de ‘wijn’ – voor deze glühthee.  Gember, kaneel, kruidnagel, foelie, muskaatnoot , zoethout en steranijs zijn de opwarmende of gloeikruiden.

242

242

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

Heksemie of betoverende kruidenmelange Heksen zijn wijze vrouwen die de kennis der kruiden en energieën bezitten. Een leuke melange die ook door wijze kinderen gesmaakt wordt.  Sinaasappelschil, rozenbottel, hibiscus, venkelzaadjes en vlierbloemen zijn heerlijke kruiden die iedereen lekker vindt.  Op smaak brengen met een snuifje kaneel, gember en zoethout en de betovering is voltrokken.

Kamillemix of eenvoudige spijsverteringsmelange  kamille  anijszaadjes  een weinig munt

Kindermix (Nienke Tode - G ottenb o s van groenevrouw.nl)

Lekker voor de kleintjes, met een milde smaak. Het helpt ze de dag te verwerken.  framboosblad (1 deel)  venkel (2 delen)  mandarijnschil (2 delen)  gedroogde appel (1 schijfje per pot)  goudsbloem en/of kaasjeskruidbloem (1 deel)

La vie en Rose of bessenmelange Is tot nu toe mijn enige fruitmelange. Heel wat koffie- en theehuizen wilden een

fruitmelange, omdat daar veel vraag naar is. Ik krijg al meteen een degout als ik de naam hoor. 99,99% van de fruitmelanges is met mango, aardbei, ananas en appel, die ondergedompeld werden in kunstmatige zoet-, smaak- en kleurstoffen. Ik krijg er kippenvel van. Maar de vraag bleef komen. Ik dacht aan gedroogde bessen. Ik wilde een east meets west.  Dus ik mengde westerse bessen zoals zwarte, blauwe, rode, jenever- , vlier- en zuurbessen met oosterse bessen zoals goji en schisandra .  Om actueel te zijn, voegde ik er de nummer één antioxidant granaatappelschil en -pitten bij.  Om de smaak en kleur af te werken rozenbottel en hibiscus.



 



tjes, eet ze of trek er een infusie van. Heb je er echt te veel, dan kun je ze drogen en later nog in infusies gebruiken of vermalen tot poeder en ze als strooikruid op gerechten gebruiken. Voorbeeld als strooi‘zout’ op slaatjes en dergelijke. We mengen hierbij berkenblaadjes en moerrasspirea die extra vochtafdrijvend zijn. Citroenschil om de lever zacht te reinigen. Heermoes om de mineralen aan te vullen, want als je reinigt, verlies je waardevolle mineralen. Goudsbloemlintjes om de maag te sparen, als smaakmaker en kleurige, fleurige toets.

Luchtwegenmix Laxeer‘thee’ of Rabarberdrank Hoewel de bladeren van rabarber giftig zijn, zijn de stelen superlekker. Verwarm het water met stukjes rabarber. Niet te veel gebruiken. Zachtjes vijftien minuten laten sudderen. Laten afkoelen tot drinktemperatuur. Rabarberinfusie is een honderd percent natuurlijk laxatief.

Lentekriebel of reinigende voorjaarskruidenmix  Brandnetel en paardenbloembladen zijn de lentereinigers bij uitstek. Word er niet boos om als ze in de lente weelderig in jouw tuin uitspruiten. De natuur brengt voor jou wat je dan nodig hebt. Pluk de jonge sprui�-

(Nienke Tode - G ottenb o s van groenevrouw.nl)

Algemeen oppeppend voor de luchtwegen en lekker voor bij een verkoudheid of milde hoest. Let op: voor specifieke klachten moet je ook een specifieke thee maken!  heemstwortel (2 delen)  smalle weegbree (2 delen)  anijs (1 deel)  kamille (1 deel)  tijm (1 deel)  vlierbloesem (1 deel)

Maag- en darmmix Deze eenvoudige melange is heilzaam bij maag- en darmkrampen. Verhelpt ook buikloop.  frambozenblaadjes  gember

243

243

En nu ga ik iets heel raars zeggen: deze kruiden gekookt in cola en zo warm mogelijk drinken is een schitterende ehbo-drank bij hevige buikkrampen en braken gepaard met barstende hoofdpijn.

Maghrebijnse thee of Marokkaanse muntthee Hiervoor gebruiken we de Chinese gunpowder. Je voegt er veel munt aan toe. Laten trekken. Op smaak brengen met oranjebloesemwater. Ik meng voor mijn koffie- en theehuizen de gunpowder met gedroogde munt en gedroogde oranjebloesems. Zo hebben ze een goede kant-en-klare Marokkaanse muntthee.

Maternithee of zwangerschapsmelange Tijdens de zwangerschap is het aangeraden om voorzichtig te zijn met kruiden als infusie. Deze lekkere melange bestaat enkel uit veilige kruiden die geen invloed op de baarmoeder hebben. Ze ondersteunen het lichaam met de zware taak een nieuw lichaam te creëren. Brandnetel, vlierbessen, blauwe bessen, rozenbottel, groene rooibos, citroenverbena en druivenpitten. Neem dagelijks ook wat spirulina en chlorella.

244

244

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

Middagmix of studeerthee (Nienke Tode - G ottenb o s van groenevrouw.nl)

Deze mix pept wat op. De kruiden in dit mengsel hebben ook een verhelderend effect, wat helpt bij het studeren. Verder helpen ze je te verwerken wat je leert.  rozemarijn (1 deel)  pepermunt (2 delen)  ginseng (1 deel)

Mojito of Cubaanse limoenthee Groene thee met munt en citroen- of limoenschillen. Ik maak de melange kant-enklaar met gedroogde kruiden voor de koffieen theehuizen die mijn thee schenken, maar je kunt gerust een goede groene thee zetten en verrijken met verse munt en citroen- of limoenschijfjes of -schillen. Je kunt er ook een druppeltje limoen bio etherische olie aan toevoegen. Als je deze thee koud zet, kun je er vers limoensap aan toevoegen. En als extra een blaadje verse munt.

Ochtendvitaliteitsmix Om de dag fit te starten:  citroenmelisse  munt  rozenbottel  hibiscus  citroenverbena

Pasion of vurige melange voor Duizend-en-eennachten  Om het libido hoog te houden, zijn kruiden als zaagpalm, ginseng, rozenwortel, maca en guarana een uitstekend mengsel.  Op smaak gebracht met gember en fenegriek .  Als finishing touch: heerlijk ruikende rozenbotjes.  Inheemse kruiden zoals rozemarijn, tijm en bonenkruid werken ook lichtjes ondersteund.

Pure woman of vrouwen­ melange  Rooibos als ijzer- en vitamine C-leverancier.  De typische vrouwenkruiden: salie en vrouwenmantel.  Een betere bloeddoorstroming en veneuze problemen: wijnstok- , kastanje- en zwartebesblad .  Voor het geheugen: ginkgo biloba .  Als smaak en booster: munt.  Korenbloempjes werken het geheel af met een vrouwelijke touch.

 Druivenpitten als antioxidant.  Passiebloem als algemeen rustgevend.

Sugarfree of infusie voor suikerpatiënten  Vooral varkensgras verlaagt de bloedsuikerspiegel, olijfblad, kaneel en eucalyptus ondersteunen.  Gymnema dat het verlangen naar zoetigheid en de eetlust vermindert.  Zoethout is hiervoor ook uiterst geschikt, maar enkel bij mensen die geen neiging hebben tot verhoogde bloeddruk.  Bosbesblad regelt de insulinehoeveelheid.  Groene thee staat bekend om zijn ‘insuline-like’.

Tussendoorthee (Nienke Tode - G ottenb o s van groenevrouw.nl)

The name says it all…  framboosblad (2 delen)  brandnetel (2 delen)  kaneel (1 deel)  mandarijnschil (1 deel)  rooibos (2 delen)

Restless legs of onrustige 'etalage'’benen  Superkruid voor de onrustige benen is akkerhoning- en rolklaver.  Een betere bloeddoorstroming en veneuze problemen: kastanje- , zwartebes- en muizedoornblad .

245

245

Uitblaasthee of na-de-preek-mengsel (Nienke Tode - G ottenb o s van groenevrouw.nl)

Een rustige thee die de energie wat ‘uit het hoofd’ trekt, maar met een oppeppende ondertoon. Vroeger werd er een pepermuntje gegeven na de preek – vergelijkbaar met het pepermuntje op restaurant – om het ‘geestelijke voedsel’ beter te kunnen verwerken. Hierin zit kruizemunt, omdat die milder is. Ik gebruik deze thee zelf aan het eind van een studiedag of workshop om wat tot rust te komen.  kamille (3 delen)  passiebloem (2 delen)  lavendel (1 deel)  kruizemunt (3 delen)  citroenverbena (3 delen)

Vergeet-niet-mix of beter geheugen     

ginkgo bilobablaadjes maagdenpalmbloemen en -blaadjes ogentroostbloempjes en -blaadjes blaadje salie takje rozemarijn

Vermoeide en onrustige benen  Rolklaver, akkerhoningklaver, ginkgo, hazelaar, toverhazelaar, muisdoornwortel, wijnstokblad en paardenkastanjeblad zijn voor een betere terugvloei van aderlijk bloed, versterken de aderwanden en helpen bij stoornissen aan de veneuze bloedsomloop.

246

246

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

 Passiebloem omdat de benen meestal ’s avonds onrustig worden en passiebloem mild slaapbevorderend is, vooral bij nerveuze toestanden.

Vitalité of oppeppende melange  Kurkuma en zwarte peper als antioxidanten.  Chlorella en spirulina als superfoods.  Maca , rozenwortel, ginseng, gember, zwartebesblad en rozemarijn als vitaliteitskruiden.  Kattenklauw om de immuniteit te verhogen.  Munt geeft smaak en als booster.

Vochtafdrijvende of oedeemmix Hiervoor is de meeste bekende apothekersversie de bos-formule:  Betula alba of berkenblaadjes  Orthosiphon stamineus of javathee  Solidago virgaurea of guldenroede Eenvoudige plantjes die in de tuin groeien, zijn hiervoor ook heel goed:  brandneteltoppen  paardenbloembladeren veld- , schapen- en bloed­ zuring blaadjes  guldenroede bloeiende toppen

Winderigheidsmix Bij winderigheid of flatulentie is het belangrijk te kijken naar wat de oorzaak van de gasvorming zou kunnen zijn. Ik had er vroeger veel last van. Pas toen ik thuiskwam na mijn eerste reis naar China was het me opgevallen dat ik er in China geen last van had. Toen overliep ik wat ik gegeten had. In China had ik zes weken geen brood en suikergoed gegeten. Dan ben ik systematisch op mijn voeding gaan letten. En inderdaad: als ik commercieel brood, taartjes, snoep of andere suikerwaren eet, heb ik het zitten. Als je dat weet, kun je er iets aan doen. Gewoon alert zijn. Hetzelfde met hoofdpijn. Als ik alcohol drink, heb ik de dag erop hoofdpijn. Niet van één glaasje. Ik kan sporadisch op een feest een apero en één glas wijn verspreid over de maaltijd drinken. Maar drink ik bij ieder gerecht één glas, dan is het prijs. Nu laat ik op een feest bij iedere maaltijd slechts een bodempje wijn schenken. Zo kan ik proeven of de wijn accordeert met het gerecht. Meestal vind ik de wijnen te sterk of te overheersend. Ik weet het. Ik ben fanatiek, maar ik vind een aangepaste thee of een kruideninfusie veel beter en subtieler. De zaden van anijs, venkel en karwij zijn zeer goed bij winderigheid. Toch, als je de producten blijft eten die het bij jou veroorzaken, helpen ze voor geen fluit!  venkelzaad  anijszaad  karwijzaad  kardemompeulen  ietwat munt De zaden en kardemompeulen pletten of kort mixen in de koffiemolen die je enkel voor kruiden gebruikt. Voeg er dan de munt

bij. Niet te veel ineens maken. Eens de zaden en peulen gebroken, vervliegen de etherische oliën snel. Goed afgesloten bewaren.

Winterthee of opwarmende kruidenmix  Gember en kaneel zorgen voor een betere doorbloeding en zijn daardoor opwarmend.  Engelwortel, kardemom, sinaasappelschil en citroengras zijn gezellige en lekkere kruiden.  Steranijs, kruidnagel en tijm werken ontsmettend bij winterse kou en dito kwaaltjes.  Hibiscus voor de warme gloed.

Zonnegloed of herfstinspiratie Deze eenvoudige melange bestaat slechts uit vier kruiden en valt bij iedereen in de smaak:  vlierbloemen  hibiscus  rozenbottel  zwartebesblad

De vier seizoenen vers uit de tuin met een oosterse touch Lentethee Frisgroen en sprankelend geel en roze  paardenbloemblaadjes en -bloemen  brandneteltopjes  vogelmuur  peterselie  munt

247

247

Zomerthee Groen en stralend geel met warm oranje  munt  aardbeiblad  frambozenblad  cassisblad  goudsbloemen  Oost-Indische kers bloemen en bladeren

Herfstthee Diep groen, warm amber en roze/paarse toetsen  smalle weegbreebladeren  rozemarijn  salie  tijm  bonenkruid  marjolein  rozenbloemblaadjes  kaneel

Winterthee Diep rood en paars  allerlei bessen  rozenbottel  hibiscus  sinaasappelschil  kaneel  gember

Essiac tea - een speciale kruidenmix, zeker het proberen waard Deze eenvoudige kruidenmelange van slechts vier kruiden is ontworpen door Rene Caisse, een verpleegster uit Canada rond 1922. Zij werkte met terminale patiënten en heeft er volgens verscheidene artikels

248

248

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

ontzettend veel mensen mee genezen. De verhalen zijn wereldwijd verspreid. Wat er allemaal van waar is, weet ik niet maar het is zeker het proberen waard. Dit recept gelijkt heel goed op de fantastische recepten van Maurice Mességué uit het boek Des hommes et des plantes. Ook hij heeft duizenden mensen geholpen met kruideninfusies. Van Essiac moet je elke dag, maanden na elkaar, één kopje per dag drinken. Slechts éénmaal per maand maak je het recept. Supereenvoudig toch! Nodig:  120 gram versnipperde wortel van grote klis (Arctium lappa)  80 gram poeder van schapezuring (Rumex acetosella): 60 gram bovengronds gedeelte en 20 gram wortel  20 gram poeder van gladde iep bast (Ulmus rubra/fulva)  5 gram poeder van Russische rabarber wortel (Rheum palmatum) Bereiding:  Voeg 10 gram kruid op 1 liter mineraalarm water (= voldoende voor één persoon/dag voor één maand) in een kookkom (geen aluminium of tefal).  Tot net aan het kookpunt opwarmen.  10 minuten zachtjes op het vuur net aan kookpunt laten trekken.  Afzetten.  Maak de klevende kruiden aan de rand los en laat twaalf uur koud trekken.  Afzeven en in steriele flessen gieten.  Afsluiten en labelen.  Minstens één maand houdbaar in de koelkast.  Drink elke dag 30 milliliter Essiac opgelost in 60 milliliter warm water.

ICETEA OF KOUDE KRUIDENDRANKJES

Icetea is een woord dat inslaat. Iedereen die beseft dat cola en andere frisdranken de gezondheid van je lichaam ondermijnen, wil vooral in de zomer andere dranken consumeren. Velen denken dan aan icetea. Alhoewel je daar best voorzichtig mee bent. In de zomer, als je lichaam het warm heeft, is het niet zo goed om er ijskoude drank in te kieperen. Alle poriën en kanalen staan open, alles heeft het warm en daar giet je dan ijskoude drank op. Geen wonder dat er in de zomer buikloop en spijsverteringsproblemen zijn. Naast de vele andere oorzaken van die ongemakken is het nuttigen van ijsgekoelde dranken tijdens warm weer niet het beste idee. Het is veel beter om een infusie te maken van groene thee, eventueel met munt of andere afkoelende kruiden. Zelfs als je die warm drinkt, koelt je lichaam op een zachte manier af, niet bruusk zoals met ijsblokjes gekoelde dranken. Kijk maar naar de Marokkanen. Op het heetste van de dag, in het midden van de woestijn, drinken zij warme groene muntthee! Beide ingrediënten werken afkoelend, hoe warm je ze ook drinkt. Maar voor een feestje of speciale gelegenheid wil ik hier toch een paar receptjes geven om je vingers bij af te likken. Meestal zijn er op feestjes naast de alcoholische drank, frisdrank of fruitsap voorzien, maar commerciële non-alcoholische dranken zitten meestal overvol suiker en soms ook nog met het opblazende koolzuurgas. Soms zijn de hapjes erbij ook zoet. Is het je ook al opgevallen dat je diezelfde avond of de dag nadien met een overvolle, ongemakkelijke maag en darmen geplaagd zit? In China, de bakermat van de echte thee, drinken de mensen al eeuwen warme groene thee, ook tijdens hun hete zomers. Zij weten al vijfduizend jaar dat koude dranken niet zo goed zijn. Maar door de verwestering de laatste jaren verliezen de op geld beluste Chinezen hun mooie waarden. In supermarkten vind je blikjes met al dan niet gezoete ijsthees met of zonder koolzuurgas. Dat is nog niet het ergste. Overal rijzen teabars met cold and bubble tea drinks op. Een rage overgewaaid uit Taiwan, die eerst China maar nu ook ons land begint te teisteren. In plastic of kartonnen bekers worden eerst chemisch gekleurde en geparfumeerde gelatine- of tapiocabolletjes gelegd. Daarop gieten ze een chemisch gearomatiseerde suikersiroop. Ik zag eens op de ingrediëntenlijst van zo’n siroopfles wel zeven E’s staan. Daarop komt een sterke thee. De beker is nu halfvol vloeistof. Voor de rest wordt hij volgepropt met ijsblokjes. Alles wordt geshaked. Plastic deksel erop en in het midden doorstoken met een zeer dik rietje, kwestie dat de gelatinebolletjes erdoor kunnen.

249

Verder geen commentaar, maar je weet genoeg zeker! Moet je nog weten dat de uitvinders van dit drankje beweren dat deze drank veel gezonder is dan frisdrank! Ook Japan heeft de markt voor koude thee ontdekt. Koude groene en oolongthee, ongezoet en zonder koolzuurgas, vindt meer een meer zijn weg in Japanse winkels en restaurants. Beter dus dan de chemische bubble tea uit China en Taiwan, maar de Fukushimaramp stelt de gezondheid en de zuiverheid van de meeste Japanse levensmiddelen in vraag.

omdat heel wat aroma’s verloren gaan of andere aroma’s vrijkomen bij het afkoelen. Doorgaans gebruik ik een dubbele hoeveelheid kruiden of thee in vergelijking met bij het zetten van warme thee. Dat is dus ongeveer twee eetlepels kruid of thee per liter water.

ZOETEN

ZETMETHODE

Je zult merken dat ik in onderstaande recepten nergens suiker toevoeg. De meeste iceteas of koude kruidendranken bevatten veel te veel suiker. Wist je dat in de meest bekende icetea op 1 liter tot 100 gram suiker zit? Suiker is een sluipend gif en we moeten leren er veel minder van te ge/verbruiken. Het is een gewoonte. En die kun je, mits enige wilskracht, wijzigen. Je kunt systematisch minder suiker gebruiken en je zult zien, op den duur ga je al dat mierenzoet niet meer kunnen appreciëren. Het is niet alleen niet goed voor de lijn en gezondheid, maar ook de smaakpapillen raken afgestompt bij een teveel aan suiker. Als je minder suiker eet, koffie en alcohol drinkt en niet rookt, ga je ervaren dat je steeds beter en fijner gaat proeven en dat je meer en meer verlangt naar zuivere, natuurlijke en echte smaken. Indien je toch wil zoeten, lees je heel wat tips in ‘Zoeten of niet zoeten’. Daar beveel ik ook het boek Pleidooi voor echt eten van Michael Pollan aan. Zeer toepasselijk over icetea is zijn slogan ‘Eet zoete voedingsmiddelen zoals u ze in de natuur aantreft’‘ uit zijn boek Echt eten, een handleiding, die hij als volgt beschrijft:

In de natuur zitten suikers bijna altijd vol met vezels, wat hun opname vertraagt en u al een gevoel van verzadiging geeft voordat u te veel calorieën heeft opgenomen. Daarom kunt u altijd beter fruit eten dan het sap ervan drinken. (In het algemeen maken calorieën die in vloeibare vorm zijn opgenomen dikker, doordat ze ons geen vol gevoel geven. Mensen behoren tot de weinige zoogdieren die na het spenen calorieën uit vloeistoffen halen.) Dus drink uw zoetigheid niet, en onthoud: gezonde frisdrank bestaat niet.

DOSERING

Je kunt met vers of gedroogd kruid werken. Met verse kruiden in glazen flessen, zodat je ze ziet zitten, scoor je meteen op een feest. Je kunt ook gedroogde kruiden in warm water laten infuseren, afkoelen, afzeven en klaar. Let wel dat je een infusie om af te koelen sterker maakt dan gewoonlijk,

250

ZELFGEPLUKT

ALCOHOL

Je kunt ook icetea maken met alcohol erbij. Ik heb dat bewust niet gedaan, omdat er genoeg recepten hiervan bestaan.

Je kunt op drie manieren icetea zetten: 1. Kruiden in koud water twaalf uur laten infuseren. 2. Kruiden in net niet kokend water laten infuseren die je gedurende twaalf uur laat trekken en afkoelen. 3. Kruiden die je in koud water laat infuseren, even opwarmt – niet laten koken! – en gedurende twaalf uur laat afkoelen. Telkens krijg je andere smaken en kleuren. Heel eigenaardig. Van dezelfde thee, gelijke hoeveelheid en gelijke trektijd, zelfde water en waterhoeveelheid maar verschillende temperaturen krijg je verschillende dranken. Dus vooraleer je een feestje geeft: probeer op voorhand de drie methodes uit en kies degene die met jouw smaakvoorkeur overeenkomt. Tijdens een professionele Syntra-theesommelieropleiding in Oudenaarde deed ik met de cursisten deze oefening. Charles Wailly kreeg van mij mijn melange Evergreen, een mengeling van kruiden met citrustoetsen, mee samen met drie flessen Mont Roucouswater. Dit is het resultaat van zijn test zorgvuldig opgeschreven door Carmela Tarara, onze secretaresse van het moment. Wegens tijdsgebrek liet Charles de kruideninfusie maar acht uur trekken, maar dat is zeker voldoende om de test deskundig te kunnen beoordelen.

251

Links: bleke kleur:     

Warm trekken en laten afkoelen (acht uur). Zachte citrustoetsen, fris. Serveren met vers schijfje citroen. Ideaal voor kinderen, eventueel appeldiksap of schijfjes biosinaasappel toevoegen. Lekker bij koude, zachte witte visgerechten.

Midden: bruine kleur:    

Koud trekken, opwarmen en laten afkoelen (acht uur). Kruidige toetsen, citroenzeste, edelbitter. Serveren met vers schijfje citroen. Lekker bij koude vis- en vleesschotels.

Rechts: donkere kleur:    

Koud trekken (acht uur). Anijstoetsen, zeer kruidig en sterk, peperachtig, vol van smaak. Serveren met takje selder of groen van venkel of anijs. Lekker bij een koud pittig slaatje met kip en andere pittige, oosterse gerechten.

TREKTIJD

Je kunt alle kruidenmengelingen en echte thee koud infuseren, maar de trektijd moet echt opgetrokken worden naar ongeveer twaalf uur. Acht uur, zoals Charles deed, is het minimum.

ZONNETHEE

Ik las in een boekje over ‘sun tea’. Dat is een icetea bereid door kruiden in water te laten trekken die je dan één uur laat staan in de zon. Zo krijg je nog eens de zonne-energie erbij. Heel mooi. Maar let op voor bacteriewoeker. Je start hier van kruiden geplukt met de handen waarop zeker bacteriën aanwezig zijn. Dan nog eens koud water erop en in de zon laten ‘woekeren’. Echt veilig is dit drankje niet. Na het trekken wordt aangeraden om de infusie onmiddellijk in de koelkast te zetten om af te koelen. Doch het kwaad is al geschied.

SUMMERCOCKTAIL      

1 grote lepel rozenbottel/hibiscusmelange 1 lepel kaneel 5 kruidnagels 10 geplette kardemomzaden bosje verse munt 2 limoenen

252

ZELFGEPLUKT

    

2 sinaasappels ½ liter spuitwater schijfjes limoen en sinaasappel paar blaadjes verse munt eventueel honing

Zo ga je aan de slag:  Laat de rozenbottel/hibiscus, kaneel, kruidnagels en kardemomzaden in 1 liter warm water van 90°C trekken.  Voeg er tijdens het afkoelen het bosje verse munt bij.  Laat minstens twee uur in de koelkast verder trekken.  Afzeven.Vers geperst sap van twee limoenen en twee sinaasappels aan toevoegen.  Spuitwater toevoegen.Eventueel zoeten met honing, maar is echt niet nodig.  Afwerken met een limoen- en sinaasappelschijfjes en verse muntblaadjes.

RECEPTEN ICETEA Echte thee voor een single ice-tea De meest eenvoudige icetea is gemaakt met echte thee. Zo kun je witte thee, groene thee, oolong thee, jasmijnthee, earl grey… twaalf uur in de koelkast koud laten infuseren (= macereren) om dan na afzeven te serveren in sierlijke glazen, al dan niet sober maar fijn met een bloempje, kruiden of fruit versierd. Ik zou geen zwarte thee gebruiken voor ice-tea omdazt zwarte thee opwarmend werkt. Vorige zomer werd ik voor een alcoholvrij huwelijksfeest gevraagd om bij ieder gerecht een passende thee te voorzien. Het feest vond plaats in een prachtige tuin met eindeloos zicht op zonovergoten polderweiden en velden. Als aperitief koos ik een speciale koude thee. Ik koos voor een witte thee, silver needle top biokwaliteit. Bereiding:  Neem een vrij grote hoeveelheid, toch zeker twee grote handplukken thee per liter water.  Laat twaalf tot vierentwintig uur trekken in de koelkast.  Netjes afzeven door een fijne neteldoek, eventueel twee keer, zodat je een mooie heldere drank hebt.  Serveren in lange, smalle champagneglazen. Voor het huwelijksfeest had ik in iedere glas een vers jasmijnbloempje gelegd, afhankelijk van het seizoen zou een driekleurig viooltje ook heel mooi staan. Heerlijk!

253

Groene thee met fruit

Some ‘i-teas’

Voor icetea met echte thee is groene thee geschikt. Groene thee, zelfs warm gedronken, werkt afkoelend. Het meest gebruikte fruit hierbij is citroen of limoen. Een klein beetje vers geperst sap en/of een paar schijfjes net voor het serveren aan de thee voegen is voldoende. Zeker niet toevoegen bij het begin, anders smaken de bitterstoffen uit de witte binnenrand van de schil te veel door.

 Citroenmelisse afgewerkt met een citroenschijfje en een muntblaadje.  Munt met alfalfa maakt je springlevend.  Rooibos leent zich zeer goed tot icetea. Daarbij vind ik ananas, sinaasappel of mandarijn zeer goed passen. Afwerken met kokos.  Een citrusmelange is altijd lekker fris. Hiervoor kun je of verschillende citrusvruchten laten infuseren zoals pomelo, roze of gele pompelmoes, limoen, citroen…  Plantenmateriaal met citrustoetsen is heel vernieuwend. Meng citroengras, citroenverbena, citroenmelisse en kardemomzaadjes met weinig steranijs, maté en munt.  Rozenblaadjes koud laten trekken zijn strelend zacht.  De Moijto van munt met limoenschillen is een aangename verfrissing.  Allerlei verse of gedroogde besjes met wat hibiscus voor de bloedrode kleur.  Hibiscus op zich, al dan niet met rozenbottels, smaakt verfrissend zurig op een hete zomerdag.  Rode biet met selderstaafje afgewerkt.  Appelschijfjes met ander klein fruit.  Rabarber is verfrissend, maar opgelet want werkt laxerend.  Komkommer met bernagiebloempjes.  …

Bereiding:  Je neemt een goede groene thee.  Zet die ’s avonds op in warm of koud water, afhankelijk van jouw voorkeur. Zeker vooraf uitproberen, want je krijgt totaal andere smaken en kleuren (zie proef vorige bladzijde).  Laat die gedurende de nacht trekken in de koelkast.  Afzeven, eventueel meerdere malen.  Eventueel opmaken met een wolkje versgeperst en gezeefd fruitsap.  Versieren met fruitstukjes. Neem vers en rijp seizoensfruit.

Groene thee met andere toevoegingen Je kunt kiezen uit munt, citroenmelisse, rozenblaadjes, mais, gerst-, tarwe- of andere graanscheutjes, selder of andere frisse zomergroentjes…  Neem een goede groene thee.  Voeg een kruid toe dat je lekker vindt: citroenmelisse, munt, citroenverbena, selder…  Zet ’s avonds op in warm of koud water (afhankelijk van jouw voorkeur).  Laat gedurende de nacht trekken in de koelkast.  Afzeven.  Eventueel opmaken met een wolkje versgeperst sap van hetgene waarmee je de thee op smaak wilt brengen.  Versieren met verse stukjes of blaadjes van de toevoeging.

Maté con limao Een geliefde drankje op de hete stranden van Brazilië is Maté con limao. Yerba maté (Ilex paraguensis) wordt ’s avonds opgezet en blijft gedurende de nacht in de koelkast trekken. Na het afzeven wordt er vers limoensap aan toegevoegd. Zeer verfrissend.

Koude kruidendrankjes Alle drink- of eetbare kruiden kunnen worden gebruikt om koud te laten infuseren, macereren. Of je gebruikt ze afzonderlijk of in mengeling met andere kruiden. Let wel dat je smaken gebruikt die bij elkaar passen of elkaar aanvullen. Voor melanges kun je kijken bij ‘Ann’s Teasury: Teasannes’.

254

ZELFGEPLUKT

255

nawoord

‘The Little Church’

If you want your dream to be
 Build it slow and surely
 Small beginnings, greater ends Heartfelt work grows purely


Veel mensen vragen mij hoe ik eigenlijk tot de thee ben gekomen. In het voorwoord van mijn boek De stille kracht van thee schreef ik reeds dat thee als een rode draad door mijn leven geweven zat, maar dat ik dat pas later ben gaan inzien. Alles openbaart zich stap voor stap. Het komt per ‘toeval’ – het valt je letterlijk toe! Maar je moet het willen zien en er alert voor zijn. Thee kwam telkens weer aan mijn deur kloppen en paden rolden zich uit voor mijn voeten als rode lopers. Het boek De Celestijnse Belofte van James Redfield en de gelijknamige film hebben mij geholpen om tot dat inzicht te komen. De film is misschien wat kitscherig, maar toont heel mooi de uitwisseling van energieën. Een ander heel mooi boek dat mij geholpen heeft, is De alchemist van Paulo Coelho, over hoe een jonge herder op zoek gaat naar een schat. Het einde vind ik verrassend mooi, maar verklap ik niet. Je leest het boek het best zelf. Ik hoop dat het eindbesluit voor jou even verrassend aankomt en je de ogen opent. Maar een van de meest beklijvende verhalen die mij van jongs af inspireerden om puur en eerlijk te zijn was het levensverhaal van Franciscus van Assisi. Nog steeds als ik de muziek opleg of fragmenten via YouTube bekijk, word ik geraakt door de puurheid en de eenvoud van de man. Dat is wat mij naar China trok om echte en pure thee te vinden. Om grote meesters te ontmoeten – de meest eenvoudige, pure en nederige mensen met heel veel zin voor humor. Ik geef hier graag een van de mooiste liederen mee uit de film Brother Sun, Sister Moon over het leven van Franciscus van Assisi, wondermooi verhaald en in beeld gebracht door de Italiaanse regisseur Franco Zeffirelli. Ik zeg bewust niet de Heilige Franciscus, want dat is een term die de katholieke Kerk uitvond en die Franciscus zeker met een grapje afgewimpeld zou hebben. De film is pure poëzie met prachtige beelden. De regie is fijngevoelig, met oog voor detail, en tevens groots. Ook de acteurs zijn stuk voor stuk goed gecast. Het lied waarbij Franciscus zijn kerkje heropbouwt, is erg toepasselijk voor de beginvraag van dit nawoord: ‘Hoe ben je eigenlijk tot de thee gekomen?’ Ik ben tot de thee gekomen,omdat ik steeds op zoek ben naar puurheid, eenvoud en eerlijkheid. Dat zoek ik in mezelf, in wat ik doe en in de mensen die ik ontmoet. Dat vind ik in mijn kinderen en kleinkinderen. Daarom ben ik zo graag in hun gezelschap en heb ik zelf zeven kinderen. Voor mij mochten het er nog meer zijn! Ik hou van hun spontaniteit, hun onbevangen zicht en eerlijkheid, hun luide gelach, hun oprechtheid... Vaak worden kinderen de mond gesnoerd – iets wat ik nooit gedaan heb. De waarheid hoort men uit de kindermond, luidt het spreekwoord. En dat is zo. Dus laat ze spontaan en zichzelf zijn. Laat ze worden wie ze bedoeld zijn te zijn.

256

ZELFGEPLUKT

If you want to live life free
 Take your time, go slowly
 Do few things but do them well
 Simple joys are holy

 Day by day, stone by stone
 Build your secret slowly
 Day by day, you’ll grow too
 You’ll know heaven’s glory






If you want your dream to be
 Build it slow and surely
 Small beginnings, greater ends Heartfelt work grows purely If you want to live life free
 Take your time go slowly Donovan, uit Brother Sun, Sister Moon




There are only two ways to live your life One is as though nothing is a miracle The other is as though everything is a miracle Alber t Einstein

257

dankwoord Graag had ik enkele mensen mijn oprechte dank betuigd. Mijn allerliefste kinderen en kleinkinderen Nathan, Minyi, Luna, Simon, Sally, Matteo, Emma (†), Elias, Andreas, Olivia en Mendel, voor hun geduld en onvoorwaardelijke liefde als ik weer eens geen tijd had, omdat ik hier of daar iets moest doen. Zij maken voor mij het leven meer dan de moeite waard en op hen kan ik altijd rekenen. Ze zijn mijn beste wegwijzers. Marijke Deghein, die mij altijd met raad en daad bijstaat, met een gezonde, open visie en effectieve hulp. Het schitterende team van Davidsfonds Uitgeverij: Peter, Caroline, Annick, Saskia… voor hun oprecht vriendelijke en efficiënte samenwerking, het redigeren en nalezen van de tekst, de research, de mooie lay-out, het eindeloze geduld met mij… en vooral Katrien, die met veel geduld, zorg en liefde in mij gelooft, me leidt en me steeds positief aanport om voort te doen. Mijn oprechte en volledige dank gaat ook uit naar apotheker Philippe Gerard, van wie ik het meeste van mijn kruidenkennis heb mogen leren. Als ik een recept op maat moet maken en ik twijfel over mijn parate kennis, dan heb ik honderden boeken en notities om in te bladeren, maar altijd neem ik mijn studienotities van Philippe erbij en voel ik dat die het meest juist zijn. Mensen worden met die recepten geholpen. Wie zich geroepen voelt om zich verder te verdiepen in deze boeiende materie verwijs ik graag door naar de uiterst heldere en geïnspireerde lessen van Philippe in zijn eigen Primerose Academy,Warschaustraat 22 bus 1 in Oostende. Steven Van Der Heyden en Marie-Christine Buyst, twee theestudenten die echte vrienden geworden zijn en die de tekst van dit boek lazen en met zorg en respect verbeterden. Ingrid Dewyspelaere, die mij met haar inzichten en wijze raad in moeilijke momenten bijstaat. Helena Enqu’a, voor haar vele wijze lessen in de kracht van de gedachten. Mijn schitterende zenmeester Frank Dewaele. De vele vrienden en vriendinnen die mijn pad kruisten en die er zijn in goeie en minder goeie momenten. In het bijzonder Bea Spyckerelle, voor haar gevatte inzichten in mijn grillige gedragingen die ze met een kwieke zin weet om te zetten in humoristische ‘prulliteiten’. Nico Corten, voor zijn spitsvondige opmerkingen, wijze raadgevingen, warme vriendschap en voor de cd Hildegard von Bingen van

258

ZELFGEPLUKT

Psallentes. Hij kwam perfect getimed op een moeilijk moment. De hemelse klanken vertolkt door hemelse stemmen hebben elke dag m’n leefruimte gevuld waardoor ik courage had om verder te schrijven. Mijn poetsvrouw Fien, die ervoor zorgt dat ik in een nette sfeer kan werken. Ik functioneer niet in een wanordelijk en vuil huis. Mijn familieleden, die mijn grootste leermeersters en spiegels zijn. De vele cursisten die ik op hun weg naar theesommelier mocht begeleiden. In de lessen die ik gaf, leerde ik zelf nieuwe dingen aan de hand van hun vragen en ook de antwoorden die ik van hen kreeg. Sommige zijn blijven ‘kleven’ en goeie vrienden geworden. De organisatoren van heel wat verenigingen die mij vragen om hun mensen te begeesteren met het gezonde virus van thee en kruideninfusies. De vele persmensen, fotografen, journalisten, regisseurs, camera- en geluidsmannen van kranten, tijdschriften en televisieprogramma’s die wat ik doe in het licht stellen en voor het grote publiek toegankelijk maken. Ten slotte wil ik alle mensen bedanken die me op een of andere manier geïnspireerd hebben zonder dat ze het zelf wisten.

259

NOTEN

1 www.primeroseacademy.be 2 www.purfruit.com 3 www.masaru-emoto.net 4 www.cristallisation-sensible.com 5 kirlianresearch.com 6 www.sanguisorba.be 7 Kimpen, G., De geheime Newton, p. 32. 8 Kimpen, G., De geheime Newton, p. 29. 9 Kimpen, G., De geheime Newton, p. 32-33. 10 Thich Nhat Than, Vorm is leegte, leegte is vorm. 11 Zie hiervoor op hun site: www.lens-roses. be. Voor Nederland kun je surfen op de site www.rozenvereniging.nl waar tal van interessante rozenkwekers te vinden zijn. 12 www.theeconnaisseur.nl 13 Even spieken op www.cacaothee.nl 14 www.chocolatemakers.nl 15 www.emoconie.be 16 www.christianebeerlandt.com 17 www.nature-helps.com 18 Sjekel is de munteenheid van Israël. Het heeft geen zin om sjekel om te rekenen naar euro, omdat de prijzen uit die tijd niet in waarde staan ten opzichte van de euro nu. Hin is de Bijbelse maateenheid. 1 hin = 3,7 liter. 19 www.lousafran.com 20 www.bulledesafran.fr 21 www.svtreshombres.com

260

260

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

BRONNEN

Hier vind je de boeken die ik gelezen heb en nog steeds gebruik om iets te verifiëren. Er bestaan heel wat boeken omtrent kruiden en kruidenpreparaten. Let wel: niet alle zijn even adequaat of met een degelijke background geschreven. Wees kritisch. Het allerallerbeste naslagwerk dat degelijk en betrouwbaar is, is geschreven door dr. Geert Verhelst, namelijk Groot Handboek Geneeskrachtige Planten. Dat werk raadpleeg ik steeds bij nieuwe aanvragen. Voor professioneel gebruik moet ik dit boek ten zeerste aanbevelen. Wens je met een andere kijk naar het leven te kijken, dan raad ik je alle boeken van Deepak Chopra aan. Ik wens je veel plezier en openbaringen in de wondere wereld van planten en kruiden. Aelbrecht, P., Homo Energeticus, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2007. Beerlandt, C., De Hoorn des Overvloeds, Psychologische symbooltaal van de Voedingswaren, Beerlandt Publications, z.pl., 20117. Blamy, M. en Grey-Wilson, C., De geïllustreerde flora, Tirion Natuur, Utrecht, 20033. Chopra, D. en David, S., Het Ayurvedische kruidenboek, Altamira, Haarlem 20123. Demurie, H., Vrolijk Gezond, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2009. Dossche, L., Personaliseer je voeding, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2011. Gerard, P., alle cursussen die ik volgde van emoconie, phyto- en aromatherapie, kruideninhoudsstoffen, kruidenleer, antibiotica… Primerose Academy Oostende

Gids voor geneeskrachtige planten, Reader’s Digest, Amsterdam, Brussel, 1980. Het ultieme kruidenboek, meer dan 100 kruiden herkennen, kweken en gebruiken – Uitgeversmaatschappij The Reader’s Digest, Amsterdam, Brussel, 2010. Kalkman, C., Planten voor dagelijks gebruik, knnv Uitgeverij, Utrecht, 2003. Karavani, I., Het wonder van energie, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2007. Mességué, M., Des hommes et des plantes, Opera Mundoi, Parijs, 1970 (niet meer te verkrijgen maar uiterst interessant boekje. Misschien ergens via tweedehands of op rommelmarkten. Diegene die dit boekje van de hand doen, weten niet welke waarde het heeft!) Muylle, F., ‘Kaneel en voedingsstoffen voor een beter bloedsuikergehalte’, Licht op je gezondheid 23 (2013), p. 11. Ody, P., Lyon, A. en Vilinac, D., The Chinese Herbal Cookbook, Healing Foods for Inner Balance, Weatherhill Inc. usa, z.pl., 2001. Persoone, D., Cacao expeditie in Mexico, Editions Françoise Blouard, Brussel, 2008. Pierre, M. en Lis, M., Secrets des plantes, Editions Artémis, Chamelieres, 2011. Pollan, M., Een handleiding echt eten, Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, 2010. Planten een andere kijk, Nationale Plantentuin van België en Antigifcentrum, Meise, Brussel, 2002. Vanbranteghem, A., Cursus kruidenkennis herborist 1 en 2, Syntra West, Brugge, 2003-2005.

Vandenbussche, L. en Braeckman, P., Gebruik van farmaceutische en volkse geneeskruiden, Uitgeverij N.V. Vonksteen, Langemark, 1992. Vanden Weghe, H., Cursus kruidenteelt opleiding herborist, Syntra West? Brugge, 2003-2004. Verburgh, K., De Voedselzandloper, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2012. Verhelst, G., Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, bvba Mannavita, z.pl., 20104. Voedsel als medicijn, Verbeter uw gezondheid met goede voeding, Uitgeversmaatschappij The Reader’s Digest, Amsterdam/Brussel, 2006.

ADRESSEN

Enkele pluktuinadressen België  Aarschot, Eoster www.oogsttuin-eoster.be  Anderlecht, Fruit Time www.fruit-time.be  Astene, De Meester-Wroeterij https: //nl-nl.facebook.com/demeesterwroeterij  Baardegem (Aalst), De Seepscherf www.deseepscherf.net  Heverlee, Het Open Veld www.hetopenveld.be  Lanaken, De Wei www.dewei.be  Lauwe, ’t Goed ter Heule www.cueillette.be  Meeuwen-Gruitrode, Blauwe Bessen www.blauwebessen.be

261

261

 Oeselgem, Pur Fruit www.purfruit.com  Overijse, Marie’s Garden www.mariesgarden.be/nl  Redu, Framboiseraie www.framboiseraiederedu.eu  Sint-Agatha-Rode, De Ferme Framboos www.fermeframboos.be  Sint-Amandsberg, Wijveld wijveld.skynetblogs.be  Sint-Katherina-Lombeek, Kruidenplukveld Duizendblad www.duizendblad.be  Verlaine, Buttiens Fruit www.buttiens-fruits.eu  Verlaine, Ferme Destexhe & Fils www.fermedestexhe.be  Vissenaken, Yggdrasil www.yggdra.be  Wakken, De Bezegaard www.bezegaard.be  Waremme en omstreken, Fleurs à couper www.fleursacouper.be  Zomergem, Proef ’tuin www.proeftuin.eu Enkele ecologische plantenzaken in België:  Beernem, Loca labora www.localabora.be  Halle, Ecoflora www.ecoflora.be  Ranst, Sanguisorba bij Bart Belmans www.sanguisorba.be  Wodecq, Maraîchage Biologique bij Peter Frischkorn [email protected] In je eigen buurt kan je organisaties vinden die je helpen ecologisch te telen. Dit zoek je best op via de site van Velt (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren) www.velt.be

262

262

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

Enkele pluktuinadressen Nederland:  Bergen op Zoom, Frankenfruit www.frankenfruit.nl  De Glind (richting Scherpenzeel), Très Jolie www.tresjoliefruittuin.nl  Gaanderen, De Fruitschuur www.fruitschuur.com  Groenlo, Zelfpluk Boerderij Groot Antink www.grootantink.nl  Heelweg nabij Varsseveld, Bosbessenbedrijf Peppelman bosbessenbedrijfpeppelman.webklik.nl  Marwijksoord, Fruitbedrijf Landwinkel Goense www.fruitbedrijfgoense.nl  Oldenzaal, Fruitboerderij ’t Düvelshöfke www.duvelshofke.nl  Ooijpolder (nabij Nijmegen), Pluktuin de Duffelter Kroon www.ooijsmoois.nl  Oostermeer (Eastermar), De Fruittuin www.defruittuin.nl  Oud Sabbinge Harald Oltheten www.de-ring.com  Putten, Pluktuin Het Platteland www.pluktuinhetplatteland.nl  Terschelling, Groenhof Cranberry www.groenhofcranberry.com  Texel tussen Den Burg en Oudeschild, Willen & Trudy Boersen www.zelfpluktuin.nl  Udenhout, Sprankenhof www.sprankenhof.com  Vriezenveen, Greftenhoeve www.greftenhoeve.nl  Wageningen, De Bosrand www.pluktuindebosrand.nl  Wapse, Kwekerij Zeldenrust www.blauwebessenkwekerij.nl  Whilhelminaoord, Weldaad Bessen www.weldaadbessen.nl

263

Enkele ecologische planten-zaken in Nederland:  Bladel, www.kruidkamer.nl  Epe, www.debolster.nl  Leeuwarden, www.leerschoolpermacultuur.nl  Nijmegen, www.transitiontownnijmegen.nl/ informatie/websites/permacultuur  Utrecht, www.bio-kultura.nl

Lokaal is er veel te vinden maar dat vergt wat zoekwerk, gebruik daarvoor  www.permacultuurnederland.org  www.permacultuur.eu  www.permacultuur.startpagina.nl  www.bionext.nl  www.biofood-magazine.nl  www.plantaardigheden.nl

Though the problems of the world are increasingly complex, the solutions remain embarrassingly simple. Bill Mollison - grondlegger permacultuur

264

264

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

TREFWOORDENLIJST aambeien aansterkend acne adem ademhalingsproblemen aderlijke terugvloei aderwandontsteking ADHD afrodisiacum aften aids algemeen versterkend allergieën allergische reactie angst angsten anorexia antiallergisch antibacterieel antibiotisch antidepressivum antioxidantia antischimmel artritis artrose astma baarmoeder bacteriedodend bacteriële infecties badwater beenderopbouw beenkrampen bejaarden benauwdheid bijnierfunctie blaas bloed- en lymfezuiverend bloedarmoede bloedcirculatie bloeddrukverlagend bloedsomloopregulerend bloedsomloopstimulerend

bloedstelpend bloedsuikerspiegelverlagend bloedverdunnend bloedzuiverend borstvoeding braakneigingen braakstillend brandwonden bronchitis buik- en menstruatiekrampen buikloop bursitis cholesterol cholesterolverlagend chronische vermoeidheid colitis concentratieproblemen concentratiestoornissen darmen darmflora darmfloraherstellend darmgasafdrijvend darmgassen darmkrampen darmproblemen dementie depressieve neigingen depressiviteit doorbloeding duizeligheid eczeem eetlust eetlustbevorderend eetlustopwekkend eetluststimulerend energie enkels etalagebenen evenwichtsstoornissen flauwte gal gal- en leverstimulerend

gal- en nierstenen galaandoeningen galafdrijvend galvormend geelzucht geheugen geheugenverlies gespannen spieren gezichtstoornissen gorgelwater griep gynaecologische infecties haar haarlotion haaruitval haarvaatjes hart- en vaatziektes. hartkloppingen hartritmestoornissen hartstoornissen heesheid herpes hersenbloedvaten hersendoorbloeding hersentonicum herstel herstel van ziekte herstellend herstellend en versterkend na ziekte hik hoest hoestdempend hoestremmend hoge bloeddruk hoofdpijn hooikoorts hormonaal evenwicht huid huid reinigen huidkanker huidproblemen

265

265

huidziektes ijzer ijzertekort immuniteit immuniteitsstimulerend/-verbeterend/-verhogend inuline jicht kaalheid kalmerend kanker keelontstekingen keelpijn kinderen met buikkrampen kleine haarvaatjes klierkoorts koortsdalend koortswerend koude vingers en tenen kraakbeen krampen in darmen krampstillend kuitkrampen door aderlijke stuwingen lang leven laxerend lentekuur lever lever- en galwerking leveraandoeningen leverbeschadiging leverbeschermend leverproblemen leverregenererend leverreinigend leverstimulerend leververvetting leverwerking libido lotion lucht zuiveren luchtwegaandoeningen luchtwegen luchtwegenproblemen luchtwegontstekingen

266

266

lusteloosheid lymfezuiverend maag- en darmproblemenmaagkrampen maagontstekingen maagpijn maagproblemen maagtonicum maagversterkend maagzweren maakt slijmen los maandstonden menopauzale klachten menstruatiecyclus menstruatiepijnen menstruatieproblemen menstruele problemen mentale vermoeidheid migraine mineraaltekort mineralen misselijkheid mondontstekingen mot- en insectenwerend nachtelijk zweten nagels nerveuze uitputting netelroos nier- en blaasproblemen nieren noodlotsziektes oedeem onderbenen ondergewicht onrustige benen ontgiftend ontgiftingskuur ontkrampend op darmen ontkrampend op luchtwegen ontregelde menstruatie ontsmettend ontsmettend op maag en darmen ontspannend ontstekingsremmend

ZELFGEPLUKT ZELFGEPLUKT

onvruchtbaarheid oogontstekingen oorsuizen opbeurend opgeblazen gevoel opgeblazenheid opname van ijzer oprispingen opvliegers opwekkend osteoporose ouderdomssymptomen ouderdomsverschijnselen overgewicht overwerktheid pijnlijke, vermoeide en rusteloze benen pijnstillend PMS pompfunctie van het hart postnatale depressie potentieverhogend prebioticum prestatieverhogend prikkelbare darm syndroom (PDS) psoriasis psychische dip psychische uitputting reisziekte remineraliserend restless legs reuma reumatoïde artritis roos samentrekkend schildklierwerking schilfers schimmelinfectiesseksueel prikkelend voor mannen seksuele drang sinusitis slaapstoornissen slapeloosheid slapheidslechtruikende adem

slijmen van de luchtwegen slijmlosmakend slijmoplossend smaakcorrector snotpoeder spanningen spanningen in de benen spastische darmen spataderen spieren aangewezen spijsvertering spijsverteringsbevorderend spijsverteringsverzachtend stemmingsbevorderend stemproblemen stimuleert de werking van lever stoelgang stress stresssituaties suikerpatiënten taaie slijmen tendinitis terugvloei van het bloed in de aderen transpiratieremmend uitputting urineafdrijvend urineweginfecties urinezuurafdrijvend veneuze bloedsomloop verbetering van hersenactiviteiten verbetert de opname van calcium verdovendverkoudheid verminderd gehoor verminderd libido verminderd zicht vermoeide benen vermoeidheid versterkend verstopping verstrekt de zenuwen verzwakte bloedsomloop vette hoofdhuid

vette huid vetvertering virale infecties vitaliteit vitiligo vochtafdrijvend vochtophoping voedend vollere boezem voorjaarskuur voorjaarsmoeheid vruchtbaarheid weerstand weerstandsverhogend winderigheid winterkwalen wondinfecties wormafdrijvend zalvend zenuwen zenuwpijnen zenuwsterkend zenuwversterkend ziekte ziekte van Alzheimer ziekte van Crohn zona zonlicht zwaartegevoel zwakke en moeilijke spijsvertering. zwakte zwangerschapsbraken zware benen zwavelbron zweetproblemen zweetvoeten zweten

267

Ann Vansteenkiste is herboriste, aromatherapeute en theesommelier. Ze is een gepassioneerd theedrinkster en wil haar volk thee leren drinken. Voor De stille kracht van thee trok ze weken door de Chinese theevelden om het boeiende verhaal van vijfduizend jaar theecultuur te ontdekken en vast te leggen in sfeervolle foto’s. Ze werd al genomineerd voor de Gourmand Cookbook Awards, stelde de theekaart van Sergio Herman samen, geeft lezingen en bracht ook een eigen selectie thee op de markt. Meer info op www.curiosithee.be

Lees ook:

DE STILLE KRACHT VAN THEE

Thee is ongetwijfeld de populairste drank ter wereld, met de langste en rijkste geschiedenis. Achter een kopje thee schuilt vijfduizend jaar theecultuur! Daar valt heel wat over te vertellen. Ann Vansteenkiste neemt je mee naar de boeiende wereld van de thee. Ontdek alles over de vele soorten thee, het productieproces en de bijzondere theerituelen. Met tips om op een correcte manier thee te zetten, thee te bewaren en je eigen theeritueel te starten. Voor iedereen die thee wil leren kennen, proeven en er uren van wil genieten.

Te koop in de boekhandel of via www.davidsfonds.be/uitgeverij

268

ZELFGEPLUKT