bloemen en planten
consumptieaardappelen
pootaardappelen
groenten en fruit
veranderen en verbeteren
hbag jaarverslag 2008
Veranderen en verbeteren. Dat is het thema van het jaarverslag 2008 van het Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel (HBAG). De keuze daarvoor is ingegeven door de vernieuwde koers: puur focussen op collectieve zaken en met een kleine organisatie efficiënt opereren.
Contactgegevens HBAG en commissies HBAG algemeen i www.hbag.nl t 0297-380090 f 0297-380099 e
[email protected] Commissie Bloemen en Planten i www.hbagbloemen.nl t 0297-380090 f 0297-380099 e
[email protected] postadres Postbus 1012, 1430 BA Aalsmeer bezoekadres Turfstekerstraat 63, 1431 GD Aalsmeer Commissie Groenten en Fruit i www.hbaggroenten.nl t 070-3850100 f 070-3475253 e
[email protected] postadres Postbus 90410, 2509 LK Den Haag bezoekadres Bezuidenhoutseweg 82, 2594 AX Den Haag Commissies Poot- en Consumptieaardappelen i www.nao.nl (zie onder knop ‘HBAG’) t 070-3589331 f 070-3544290 e
[email protected] postadres Postbus 84102, 2508 AC Den Haag bezoekadres Van Stolkweg 31, 2585 JN Den Haag
Voorwoord: Nieuwe koers bepaald Peter van Ostaijen / algemeen secretaris HBAG
6
Code Goed Bestuur
Vergoedingen, personele unies, beleidscyclus, eigen activiteiten, administratieve lasten, stelsel van intern toezicht, tuchtrecht en bezwaar/beroep, financiële relaties
8
Beleid in theorie en praktijk
4
Inhoud
Missie, doelstellingen, projecten, producten en diensten, convenanten, advisering
10
’Je bent dienstbaar aan de sector’ Marius Varekamp / voorzitter HBAG
12
‘Samen in één koepel blijven geeft synergie’ Kees van Arendonk / voorzitter Commissies Poot- en Consumptieaardappelen
15
‘Geen reden voor mineurstemming’ Wim Wesseling / voorzitter Commissie Bloemen en Planten
18
‘Je schept gelijke kansen voor alle aangeslotenen’ Richard Kamstra / voorzitter Commissie Groenten en Fruit
21
‘Arbeid hoger op agenda bij werkgever’ Mineke Destellirer / FNV Bondgenoten
24
‘Kwaliteit van de arbeid steeds centraler’ Gerrit Mastenbroek / CNV Dienstenbond
28
‘Verticale samenwerking inspireert alle schakels in de keten’ Frans van Aarle / ondernemer sector groenten en fruit
32
Sectorverslag Commissies Poot- en Consumptieaardappelen
36
Sectorverslag Commissie Bloemen en Planten
42
Sectorverslag Commissie Groenten en Fruit
46
Rekening van Baten en Lasten
52
Balans
53
Verordeningen
54
Bestuurlijke samenstelling
60
6
Voorwoord
Nieuwe koers bepaald
Het jaar 2008 hebben we voornamelijk gebruikt om te komen tot een nieuwe koersbepaling van het Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel (HBAG). Onze stelregel daarbij was: uitsluitend focussen op die taken en activiteiten die publiekelijk dienen te worden opgepakt, in het belang van de agrarische groothandelssector. De nadruk lag op het realiseren van een nog betere organisatie, zo slank mogelijk samengesteld en zo efficiënt mogelijk opererend. Een ander belangrijk aandachtspunt was het zo goed mogelijk op de rails zetten en in acht nemen van de Code Goed Bestuur. Het thema van dit jaarverslag is gekozen in het licht van de nieuwe koers van het HBAG: veranderen en verbeteren. Als we het thema toespitsen op de agrarische groothandel kunnen we zonder meer vaststellen dat de branche zich in een steeds competitievere marktsituatie bevindt waarin zich steeds sterker en steeds vaker veranderingen voordoen. De groenten- en fruitsector, de poot- en consumptieaardappelsector en de bloemen- en plantensector zoeken elk naar strategieën en methodieken om in te kunnen spelen op die veranderingen en om beter en sterker uit de ‘strijd’ te voorschijn te kunnen komen. De onderscheiden sectoren zijn ervan overtuigd dat ze hun belangrijke positie op de internationale markten - Nederland als grootleverancier van agrarische producten in een enorm assortiment en van hoogwaardige kwaliteit - in stand kunnen houden en mogelijk zelfs kunnen versterken. In het beschouwende gedeelte van dit verslag over het jaar 2008 komen allereerst de HBAG-voorzitter, de drie commissievoorzitters en twee vakbondsvertegenwoordigers aan het woord. Ook is er een plaats ingeruimd voor een ondernemer uit de groenten- en fruitsector die het jaarverslagthema aan de hand van zijn bedrijfsfilosofie belicht. Vervolgens passeren de afzonderlijke sectorverslagen 2008 de revue. Aandacht is er verder voor een aantal zaken die in het kader van een zorgvuldige verslaglegging aparte toelichting behoeven, zoals de Code Goed Bestuur. In het slotgedeelte staan de gebruikelijke financiële cijfers, de verordeningen en de bestuurlijke samenstelling vermeld.
Peter van Ostaijen, algemeen secretaris HBAG
Code Goed Bestuur Het bestuur van het HBAG geeft vanaf 1 juli 2008 invulling aan de Code Goed Bestuur. De 23 principes uit deze code zijn uitgewerkt in een aantal interne verordeningen. De desbetreffende stukken zijn in de HBAG-bestuursvergadering van 26 mei 2008 behandeld en goedgekeurd. Vooraf waren ze aan de SER voorgelegd om er zeker van te kunnen zijn dat de implementatie op de juiste wijze zou gebeuren. De Code Goed Bestuur kan via de site van HBAG worden geraadpleegd.
Vergoedingen In 2008 ontving de voorzitter een bedrag van 2 8.000,- aan vergoeding. De andere vergoedingen betroffen de vacatiegelden. Per vergadering ontvingen bestuurders, overeenkomstig de SER-normen, elk 2 250,-. Vanaf het jaar 2009 worden de vergoedingen van de voorzitter en andere bestuurders expliciet in het jaarverslag opgenomen.
8
Personele unies De personele unies van de bestuurders zijn in kaart gebracht. In een overzicht staan de datum van hun eerste benoeming, hun functies binnen het schap en hun voor het schap relevante nevenfuncties vermeld. Dat overzicht is terug te vinden op de site van het HBAG.
Beleidscyclus Vergaderingen van de commissies worden aangekondigd via de websites van die commissies. Dat geldt ook voor vergaderingen van de koepel. Aankondigingen zijn tevens terug te vinden in de vakbladen, alsook verslagen van de commissievergaderingen. Beleidsvoornemens en andere vergaderstukken zijn op te vragen via de afzonderlijke websites.
Eigen activiteiten Het HBAG heeft in 2008 geen bijzondere eigen activiteiten ondernomen.
Administratieve lasten Het streven van het HBAG is een minimum aan administratieve lastendruk. Daar waar het mogelijk is, worden procedures enzovoort versimpeld en verminderd. Vele jaren reeds wordt aan minimalisering van de lastendruk systematisch aandacht gegeven. Dat was ook in 2008 het geval. Net als in andere jaren heeft het HBAG meegedaan aan de meting van de administratieve lastendruk, zoals de SER dat vraagt.
Stelsel van intern toezicht Ook op het punt van intern toezicht leeft het HBAG de Code Goed Bestuur na.
Tuchtrecht en bezwaar/beroep Het HBAG kent een beroepsmogelijkheid. Hiervoor is, via het Hoofdproductschap Akkerbouw, een afspraak gemaakt met het Instituut voor Agrarisch Recht. Per zaak kan bij het instituut een panel worden ingericht. Ook in 2008 is daarvan geen gebruik gemaakt.
Financiële relaties en subsidiëring De HBAG Commissie Bloemen en Planten onderhield in 2008 een financiële relatie met haar dragende organisatie VGB. Deze relatie bestond uit subsidiëring van projecten van de brancheorganisatie. Ook voor de andere commissies geldt dat het om subsidiëring van projecten ten bate van de gehele branche ging. De HBAG Commissie Groenten en Fruit onderhield financiële relaties met haar dragende organisatie Frugi Venta en met de vakbonden. Voor de Commissies Aardappelen betrof het de dragende organisatie NAO. De financiële relaties met niet-dragende organisaties zagen er als volgt uit: de Commissie Bloemen en Planten onderhield ze met de PD, SACAR, Union Fleurs en de Stichting Florecom; de Commissie Groenten en Fruit met Frugicom; en de Commissies Aardappelen met de NIVAP, AGFPN en HBAGCC. Het betrof bijna uitsluitend projecten.
Beleid in theorie en praktijk Missie Het Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel (HBAG) ontleent zijn bestaansrecht aan het dienen van het gezamenlijk belang van alle ondernemingen in de agrarische groothandelssector. Daarmee is het een organisatie die bijdraagt aan een gezonde groei van de sector. Dat gebeurt mede in het belang van de rest van de tuinbouw- en aardappelsector en van de totale Nederlandse economie. Het schap ondersteunt waar nodig de dragende organisaties.
Doelstellingen
10
De doelstellingen van het HBAG sluiten aan op het instellingsbesluit van het Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel 2002 en passen binnen de kaders van artikel 71 van de Wet op de bedrijfsorganisatie. Om deze doelstellingen te realiseren verricht het HBAG activiteiten die ten goede komen aan alle ondernemingen en personen waarvoor het schap is ingesteld of die behoren tot een sector binnen de werkingssfeer van het HBAG en de daarbij betrokken personen. Het HBAG verricht deze activiteiten ofwel zelf ofwel het besteedt ze uit aan derden - uit doelmatigheidsoogpunt en onder strikte voorwaarden. Een derde mogelijkheid is het verlenen van een financiële bijdrage aan (onderzoeks)programma’s die aansluiten bij de doelstellingen van het HBAG. De hiervoor genoemde strikte voorwaarden betreffen onder meer periodieke (inhoudelijke en financiële) voortgangsrapportages en de toetsing op effectiviteit en efficiency.
Projecten Het merendeel van de heffingsgelden van de vier commissies wordt besteed aan projecten die dragende of niet-dragende organisaties uitvoeren. Veel van die projecten nemen meerdere jaren in beslag, al toetst het HBAG tussentijds met regelmaat of ze voldoen aan de verwachtingen dan wel moeten worden aangepast of gestaakt. Voorbeelden van projecten en de evaluatie ervan komen elders in dit jaarverslag aan de orde, zowel in de interviews met de commissievoorzitters als in de sectorverslagen.
Er is één project waaraan alle commissies bijdragen: het FHKN-project. Het betreft de stichting ‘FHKN Partner in opleiding en examen’, waarin de vakbonden samenwerken en die als schakel fungeert tussen bedrijfsleven en beroepsonderwijs. Het draait in het project om scholing, opleiding, een goed imago en het werven van jonge mensen om te komen werken in de agrarische groothandel.
Producten en diensten Het HBAG fungeert, specifiek via de afzonderlijke commissies, als helpdesk voor bedrijfsgenoten. Deze kunnen altijd bij de commissies terecht met vragen en opmerkingen over de branche. Zowel via website en e-mail als telefonisch en per post zijn de commissies bereikbaar. Via de algemene website www.hbag.nl worden geïnteresseerden direct doorverwezen naar de sites van de commissies. Onder meer op de afzonderlijke websites van de commissies staat aangegeven welke producten en diensten de desbetreffende commissie sectorbreed biedt. Ook wordt ingegaan op aspecten als kwaliteit, onderzoek, innovatie en voorlichting/promotie, dit alles ten dienste van alle branchegenoten. De commissies geven verder folders, brochures en andere publicaties uit en laten via persberichtgeving en vakbladen alom horen waarmee ze bezig zijn.
Convenanten Waar nodig maken de commissies convenanten of afspraken om sectorbrede problemen die zich voordoen, aan te pakken. Dat is onder meer gebeurd bij verpakkingen (bij groenten en fruit, bloemen en planten) en ziektebestrijding (bij aardappelen). In 2008 zijn er echter geen convenanten gesloten.
Advisering Advisering van andere overheden maakt geen deel uit van de vaste werkzaamheden van de commissies. Wel komt het af en toe voor dat ze adviezen geven, maar uitsluitend als er sprake is van kwesties die een sector collectief aangaan. In 2008 is dat niet gebeurd. Medebewindstaken en uitvoering van Europese regelgeving zijn op geen van de commissies van toepassing.
12
Marius Varekamp (HBAG-voorzitter)
‘Je bent dienstbaar aan de sector’
Blijven de vier commissies van het Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel (HBAG) overeind en gaan ze met elkaar door als één hoofdbedrijfschap? Dat was in een notendop de belangrijkste kwestie die in 2008 binnen het schap speelde. Het antwoord liet even op zich wachten, maar was uiteindelijk bevestigend. Natuurlijk is HBAG-voorzitter Marius Varekamp verheugd over het voortbestaan van de commissies en de koepel. Zelf is hij sinds jaar en dag pleitbezorger van het fenomeen publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie (PBO), de organisatievorm die ook voor het HBAG geldt. “Ik geloof in dit type instituut. Het is waardevol voor het kunnen laten functioneren van de bedrijfstak. Mits je, zoals ik altijd benadruk, werkt volgens het principe ‘slank en slim’ en een facilitaire en complementaire functie vervult ten opzichte van de private organisaties in de sector. Je bent dienstbaar aan de sector.”
Uitstekend ordeningsinstrument Volgens Varekamp is er méér dan gescheiden publieke en private werelden. “Vooral in een bedrijfstak met veel kleinschalige zelfstandige bedrijven. Het HBAG werkt uitstekend als ordeningsinstrument van de gehele branche. Het kan verordeningen vaststellen en heffingen opleggen. Eén ding is zeker: als het HBAG weg is, komt het niet meer terug.” De draagvlakonderzoeken en discussies binnen commissies en koepel over hun bestaansrecht en -vorm acht Varekamp volkomen legitiem. Zeker in turbulente tijden met snelle ontwikkelingen en steeds grotere spelers in de markt, is het in zijn ogen goed je geregeld af te vragen of je op het gebaande pad verder kunt of een andere weg moet kiezen. “Niks heeft eeuwigheidswaarde. Nu moet er weer een aantal jaren rust in de tent zijn, anders is dat niet goed voor je organisatie. Noch voor je uitstraling noch voor je medewerkers.”
Gecombineerd voorzitterschap De interne discussie had het meeste effect bij de Commissie Bloemen en Planten. “Daar vindt een gedeeltelijke taakverschuiving plaats van het schap naar de brancheorganisatie VGB. Dat leidt tot verdere afslanking. Ook is besloten dat de voorzitter van de brancheorganisatie voortaan tevens voorzitter van de commissie is. Dat is verstandig én efficiënt, omdat de organisaties in elkaars verlengde liggen en er veel interactie is.” Voor de andere commissies geldt dezelfde voorzittersconstructie.
Code Goed Bestuur Over de in 2008 officieel in werking getreden Code Goed Bestuur kan Varekamp kort zijn: “Er is niks mis mee! Er wordt maximaal gekeken naar correct handelen en of er geen sprake is van belangenverstrengeling. Dat hoort zo in een tijd van transparantie. Al is mijn zorg dat het leidt tot verambtelijking en bureaucratie. We moeten niet allemaal systeembeheerders worden. Dat gaat ten koste van de creativiteit, die we hard nodig hebben in het handelsvak.”
Varekamp langer voorzitter Na de interne bestaansrechtdiscussies is Varekamp gevraagd twee jaar extra het voorzitterschap van het HBAG op zich te nemen. Dit vanwege zijn kennis en ervaring. Varekamp, die vanaf de instelling van het HBAG op 1 januari 2003 deel uitmaakt van het bestuur, heeft met plezier ja gezegd. Tot nu toe waren de commissievoorzitters bij toerbeurt HBAG-voorzitter.
14
Kees van Arendonk (Commissies Aardappelen)
‘Samen in één koepel blijven geeft synergie’
“Ik ben blij dat we als vier commissies in 2008 besloten hebben binnen één koepel te blijven. Dat geeft synergie en ook kun je bijvoorbeeld samen projecten oppakken. Het moet binnen de koepel natuurlijk wel efficiënt blijven lopen. Als alles gecentraliseerd zou gaan worden, wordt het een ander verhaal. Maar dat zien we dan wel!” Aan het woord is Kees van Arendonk, sinds 1 januari 2008 voorzitter van de Commissies Pootaardappelen en Consumptieaardappelen en in die hoedanigheid dagelijks bestuurslid van de HBAG-koepel. Tevens is hij voorzitter van brancheorganisatie NAO.
16
Voorkeur voor huidige structuur Van Arendonk zegt dat de aardappelcommissies in elk geval “klaar waren om over te stappen”, mocht dat nodig zijn geweest vanwege het afhaken van beide andere HBAG-commissies. “In je eentje kun je het schap niet overeind houden.” De aardappelcommissies hebben zich “vrijblijvend georiënteerd” en een mogelijk alternatief gevonden in de vorming van een zogenoemde Commissie 88a, een organisatievorm die verwijst naar een artikel in de Wet op de bedrijfsorganisatie. “Maar de huidige structuur had onze voorkeur.” Draagvlakonderzoek enkele jaren geleden toonde aan dat de sector positief aankijkt tegen de aardappelcommissies. “De commissies zijn klein, efficiënt en transparant en draaien uitstekend. Ze staan dichtbij de bedrijven en zijn goed geïntegreerd met de NAO - met een duidelijke financiële scheiding. Dat willen we zo houden.” Via de commissies heffingsgelden steken in projecten ten behoeve van de collectiviteit vindt algemene weerklank. “Maar als het bureaucratischer wordt en verder van de bedrijven af komt te staan, krijg je weerstand,” weet hij.
Speerpuntproject pootaardappelen Een “speerpuntproject” van de Commissie Pootaardappelen is het Deltaplan Erwinia, waar per 2009 een “fors” bedrag aan heffingsgeld heen gaat (zie verderop het sectorverslag aardappelen). “Er was al een vierjarig Erwinia-project dat in 2008 afliep en volledig werd gefinancierd door teelt en handel. We vonden dat we als sector het onderzoek moesten voortzetten. Samen met de bolbloemensector en de overheid. Want Erwinia is een lastig fenomeen, dat je in gezamenlijkheid moet oplossen - als wetenschap en praktijk.” Of het Erwinia-probleem oplosbaar is, is volgens hem onzeker. “Maar als je er niets aan doet, wordt het er zeker niet beter op.” Met driekwart van het heffingsgeld, oftewel drie ton, zijn in 2008 opnieuw activiteiten van de promotiestichting NIVAP bekostigd. “Het is goed besteed geld dat nauwelijks discussie oproept en het algemeen belang dient: handelsbarrières slechten, fytoconflicten oplossen, je imago overeind houden.” Er waren ook kleinere projecten, zoals rasherkenning per satelliet. “Bij zoiets moet je als sector betrokken zijn, wil het niet aan je voorbijgaan.”
Verschuiving projecten consumptieaardappelen Bij de Commissie Consumptie-, Fabrieks- en Voeraardappelen is een verschuiving zichtbaar in de financiële verdeling. Jarenlang, ook in 2008, is ruim een ton geïnvesteerd in kwaliteitsonderzoek van consumptieaardappelen. “We gaan nu toe naar een basisbedrag, de rest wordt door gebruikers betaald,” vertelt de commissievoorzitter. “Aan de andere kant gaan we meer geld steken in algemene promotie van de tafelaardappel in Nederland. Het is geen groeimarkt, maar we willen hem wel behouden.” De grotere steun voor promotie komt als vervolg op de ‘Potatomania’-campagne van 2007-2009. Die campagne, voor de helft betaald door de EU, vindt samen met België en Frankrijk plaats. “We gaan niet verder met die formule, die nogal bureaucratisch is. Wel willen we de promotie voortzetten met acties op nationaal niveau.” Van Arendonk staat nog kort stil bij het Jaar van de Aardappel, waaraan ook de commissie bijgedragen heeft. “Doel was de consument te bereiken. We hebben er een goed gevoel over. Al is het effect niet echt te meten, zoals meestal bij imago- en promotieprojecten.”
18
Wim Wesseling (Commissie Bloemen en Planten)
‘Geen reden voor mineurstemming’
“De waarde van de Commissie Bloemen en Planten voor onze bedrijfstak is onvoorstelbaar groot,” klinkt het vol overtuiging uit de mond van dagelijks bestuurslid Wim Wesseling van het HBAG. “Net als met alle goede dingen, realiseer je je zoiets pas echt als je het kwijt bent. Ik ben dan ook blij met het besluit dat na diepgaande discussies eind 2008 over de commissie is genomen: voortzetting van het huidige beleid en waar mogelijk de organisatie verder afslanken.” Dat besluit was een goede zaak voor de branche, weet de commissievoorzitter. “Ik merk nog altijd dat andere bedrijfstakken jaloers naar onze commissie kijken.”
Afslanken nauwelijks mogelijk Om de diensten van het bedrijfschap in stand te houden, zul je volgens Wesseling over voldoende capabele medewerkers moeten beschikken. “Afslanken kan niet of nauwelijks meer, want na de efficiencyslag van de afgelopen jaren zit de organisatie al redelijk tot op het bot. Wel zou de heffing nog substantieel naar beneden kunnen als de projectbijdragen aan de dragende organisaties worden gereduceerd. Overigens vind ik het spijtig dat het cursusdeel van ons dienstenpakket in de knel is geraakt.” Ook jammer vindt hij het dat Plantum, de brancheorganisatie van plantaardig uitgangsmateriaal, er in 2008 voor heeft gekozen de Commissie Bloemen en Planten vaarwel te zeggen. “De stap heeft consequenties voor iedereen in de sierteeltbranche die in uitgangsmateriaal actief is. Ik heb diverse bedrijven gesproken die het betreuren dat ze geen gebruik meer kunnen maken van de diensten van het bedrijfschap.”
Broekriem aanhalen Veranderingen - onderdeel van het thema van dit jaarbericht - zijn in de bloemen- en plantengroothandel aan de orde van de dag. Wesseling denkt dat ze zich steeds vaker en sterker doen gelden. “De diepe economisch-financiële crisis is er een voorbeeld van. Wie gedacht had dat de recessie aan onze sector zou voorbijgaan, heeft natuurlijk ongelijk gekregen. We maken immers gewoon deel uit van de wereldeconomie, waarin het niet alleen gaat om koopkracht, maar ook om wisselkoersen en kosten.”
Dat betekent allerminst dat hij pessimistisch gestemd is. “Ik geloof dat de mate waarin de veranderingen onze bedrijfstak negatief beïnvloeden, mee zal vallen. We zullen onze broekriem moeten aanhalen, maar de komende jaren zie ik nog altijd met vertrouwen tegemoet. Er is geen reden om meteen in een mineurstemming te geraken. Bloemen en planten zullen wereldwijd in een behoefte blijven voorzien.”
2008 laatste jaar Voor Wim Wesseling was 2008 zijn laatste jaar als HBAG-bestuurder. De consequentie van zijn terugtreden als voorzitter van de Commissie Bloemen en Planten, per 1 januari 2009, was dat hij ook het bestuur van de HBAG-koepel verliet. Wesseling is zes jaar lang voorzitter van de deelsector Bloemen en Planten geweest.
20
Richard Kamstra (Commissie Groenten en Fruit)
‘Je schept gelijke kansen voor alle aangeslotenen’
Voor Richard Kamstra is 2008 zijn laatste volledige jaar geweest als voorzitter van de Commissie Groenten en Fruit. Voorjaar 2009 maakte hij plaats voor Wim Tacken, die tevens voorzitter is van branchevereniging Frugi Venta. Daarmee treedt Kamstra ook terug als lid van het dagelijks bestuur van de HBAG-koepel, waarvan hij van meet af aan, sinds 2003, deel uitmaakte.
22
“De projecten die je als commissie aanpakt of waarbij je betrokken bent, kun je nooit als individueel bedrijf alleen aanpakken,” zegt Kamstra over de zin en het nut van de activiteiten van de commissie.
Gelijke kansen scheppen “Het is zinvol dat het schap een dusdanige structuur heeft dat je collectieve middelen kunt aanwenden om iets te doen in het belang van iedereen in de sector. Het aardige is dat in deze tak van sport alle bedrijven tussen productie en retail per definitie zijn aangesloten. Je schept gelijke kansen en mogelijkheden voor alle aangeslotenen. Of en hoe ze die benutten, is hún zaak. Groot voordeel is dat, als er iets stáát, je als individueel bedrijf niet zelf het wiel hoeft uit te vinden,” filosofeert Kamstra. De hoogte van de heffing is daarbij volgens hem niet zo’n probleem. “De reden is simpel. Als de branche vindt dat er meer collectief gedaan moet worden, krijg je een hogere heffing!”
Langerlopende projecten Een heftig jaar is 2008 voor de commissie niet echt geweest, weet Kamstra. “Het gaat vaak om projecten en activiteiten die terugkomen.” Zo noemt hij de coördinatie van vakbeurzen en projecten rond biodiesel en een collectieve re-call verzekering (zie hiervoor het sectorverslag groenten en fruit verderop in dit jaarverslag).
Als voorbeelden van financiële betrokkenheid wijst hij op de langerlopende projecten Fresh Corridor (onderzoek naar onder meer combinatie van vervoer over weg en binnenwateren), Frug I Com (uitwisseling van gestandaardiseerde elektronische berichten en palletlabels tussen leverancier en klant) en FHKN (project van de vakbonden om - met name jonge - mensen te werven voor banen in een aantrekkelijke branche met opleidingsfaciliteiten).
Werken met geld van anderen Verzoeken om projecten te steunen, komen veelal van brancheorganisatie Frugi Venta. “Vroeger waren wij als commissie meer sturend, nu beoordelen we voor namelijk verzoeken voor projecten. Als ze zinvol zijn en een collectief belang dienen, doen we mee. Daar zijn we voor! Een paar keer per jaar doen we aan een follow-up, om te kijken of er bijstelling nodig is of misschien wel een streep door kan,” geeft Kamstra aan. “Aan fantasieprojecten doen we niet, we zijn uiterst voorzichtig met wat we toekennen. Logisch, want je werkt met geld van een ander.”
24
Mineke Destellirer (FNV Bondgenoten)
‘Arbeid hoger op agenda bij werkgever’
Als Mineke Destellirer (FNV Bondgenoten) gevraagd wordt iets te noemen wat van toepassing is op het jaarverslagthema ‘Veranderen en verbeteren’, weet ze het direct: de toegenomen aandacht bij werkgevers voor personeelsbeleid. “Het is niet zomaar meer een blik medewerkers opentrekken. Hoewel het niet hard gaat, groeit bij werkgevers het besef dat je in je personeel moet investeren.” Destellirer, lid van het dagelijks bestuur van het HBAG, stelt vast dat het thema arbeid bij werkgevers in 2008 hoger op de agenda is komen te staan. Tot de kredietcrisis zich in het najaar deed gelden, ondervonden werkgevers steeds sterker dat de arbeidsmarkt aan het krimpen was. “Uit discussies met hen merk je dat medewerkers steeds mondiger worden en dat technische ontwikkelingen ervoor zorgen dat het werkaanbod en de kwaliteit van het personeel geleidelijk verschuiven,” zegt Destellirer. “De ontwikkelingen vragen andere capaciteiten, je ziet een verschuiving van laag naar hoger geschoolde medewerkers. Je móét wel investeren in je medewerkers, ook om ze vast te kunnen houden. Vroeger was het ‘voor jou tien anderen’, maar die tien anderen zijn er niet meer.”
Leeftijdsfasebewust personeelsbeleid Volgens haar richten werkgevers steeds meer hun vizier op leeftijdsfasebewust personeelsbeleid. “Dat is nodig ook. Want mensen willen niet meer zestig uur per week werken. En er zijn veel mensen die werkende partners hebben en zorgtaken thuis. Als bedrijf word je daarmee geconfronteerd. Je kunt in de knel komen in de piekperiodes, doordat medewerkers niet kunnen overwerken vanwege die thuisverplichtingen. Een concrete stap is bijvoorbeeld dat we in de CAO van de HBAG Commissie Bloemen en Planten hebben kunnen afspreken dat bij de verplichting tot overwerk rekening gehouden wordt met gezinsomstandigheden.”
Op de bres voor scholing Overal waar ze dat kan, zal Mineke Destellirer zich hard blijven maken voor scholing. Scholing van personeel is investeren in de toekomst, vindt ze. Ook de FNV timmert
op dat vlak aan de weg. “We bieden scholing aan rond onderwerpen als arbeid en inkomen, zoals hoe je de CAO leest. Verder geven we voorlichting over pensioenen. In 2008, toen het sectorpensioenfonds bij de bloemen- en plantengroothandel zijn intrede deed, begonnen we daarmee en we gaan door in 2009. Zeker onder invloed van de kredietcrisis zie je er steeds meer werknemers op afkomen. Maar we moeten er veel ruchtbaarheid aan geven, want mensen zijn er niet zo makkelijk voor te mobiliseren.”
Aandacht voor jonge werknemer Een van de speerpunten van het HBAG is aandacht voor jonge werknemers. Daarbij speelt de stichting ‘FHKN Partner in opleiding en examen’, een samenwerkingsverband van de vakbonden Unie, CNV en FNV en schakel tussen bedrijfsleven, beroepsonderwijs en examinering, een belangrijke rol. De FHKN probeert jongeren warm te maken voor werk in de agrarische groothandel.
26
Makkelijk is dat niet, hoe de sector zich ook inspant zijn imago op te vijzelen. “Door wat er in de maatschappij allemaal gebeurt, verandert er in positieve zin geleidelijk wat aan het imago,” zegt Mineke Destellirer. “Maar imagocampagnes blijven nodig. Campagnes om werknemers te werven en om de agrarische groothandel te laten zien als aantrekkelijke bedrijfstak.”
28
Gerrit Mastenbroek (CNV Dienstenbond)
‘Kwaliteit van de arbeid steeds centraler’
“Binnen het HBAG komt de kwaliteit van de arbeid steeds centraler te staan,” vindt Gerrit Mastenbroek, HBAG-bestuurslid namens CNV Dienstenbond. “Het is een groeiproces. We bouwen er met elkaar aan, als vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers en onder toeziend oog van de overheid. Ik ervaar dat men het van werkgeverskant niet alleen met de mond belijdt, maar dat men ook de wil heeft.” De factor arbeid goed op de kaart krijgen, lukt in zijn ogen steeds beter. Aan de vergadertafel onderkent iedereen het belang van scholing, opleiding en vorming. Ook beseffen alle partijen dat imagoverbetering de agrarische groothandel attractiever maakt en de instroom van nieuwe (jonge) medewerkers bevordert.
Geen strijdpunt, wel kostenpost Maar de praktijk is weerbarstig, zegt Mastenbroek. De verse producten moeten nu eenmaal altijd snel de deur uit. “Als het druk is en een medewerker is net op cursus, leidt dat weleens tot conflictueuze situaties.” Toch wil hij de factor arbeid beslist geen “strijdpunt” meer noemen. Hij gebruikt liever de term kostenpost - zo kijken werkgevers vaak tegen arbeid aan. “Wat arbeid betreft hebben we allemaal een bepaald belang. Werkgevers moeten zorgen dat hun onderneming goed bestuurd wordt. Wij letten erop dat arbeid geen vergeten hoek wordt. Arbeid moet je koesteren, dat is o zo nodig. De werknemer mag geen sluitpost zijn.”
Krapte voorkomen Mastenbroek hoopt dat een neveneffect van de economisch zware tijden is dat er ruimte ontstaat voor verdieping van de discussies rond arbeid. “Laten we de kans grijpen om kritisch te kijken naar sterke en zwakke punten in de sectoren. Het is nu misschien de tijd om bepaalde aspecten beter in te kleuren. Zo kunnen we sterker uit de crisis komen. En voorkomen dat we, als de economie aantrekt, wéér geen mensen kunnen krijgen. Toen er krapte op de arbeidsmarkt was, waren we blij met gemotiveerde buitenlandse medewerkers. Anders hadden we als consument minder aardappelen, groente en bloemen op tafel!”
Aan zelfreflectie heeft het HBAG in 2008 volop gedaan. “Kritisch kijken naar je eigen functioneren? Ja hallo! Dat doen we altijd al. We werken zo efficiënt mogelijk en zonder te veel kosten in het belang van de totale branche. We hebben het volgens de rapporten nog niet zo gek gedaan afgelopen jaren en de meeste aangeslotenen zijn dik tevreden. Toch proberen we in 2009 nog efficiënter te werken en méér samen te doen. Je moet constant op je qui-vive zijn en nooit doen alsof je er bent.”
Broeinest van activiteiten Mastenbroek vindt dat het HBAG midden in de praktijk moet blijven staan. “Het moet een broeinest van activiteiten zijn rond zaken waar individuele werkgevers en werknemers geen verstand van of tijd voor hebben. Dat het iets oplevert, is in het verleden gebleken. Nu de draagvlakdiscussie voorbij is, kunnen we ons eigen werk weer oppakken. Want dat komt in zo’n geval vaak in het gedrang,” weet de CNV-bestuurder.
30
“Scholing en imagoverbetering mogen we wel weer eens opfrissen. Bijvoorbeeld door de kwalitatieve verbetering van medewerkers via scholing te verankeren in een goede CAO. Ook het hele logistieke verhaal vereist de nodige aandacht. Want onze producten moeten vervoerd kunnen blijven worden. Wij als, neutrale, HBAG willen - met name via projecten die we bekostigen - in zulke kwesties van collectief belang een rol spelen, een hoofdrol.”
32 Frans van Aarle (Gebrs Van Aarle)
‘Verticale samenwerking inspireert alle schakels in de keten’
“Als eenling kun je tegenwoordig niet meer voor beweging zorgen, daar is heel Nederland voor nodig. Daarom is het van groot belang dat de HBAG Commissie Groenten en Fruit informatie van bedrijven in de groothandel registreert. Met de cijfergegevens en andere informatie die dat oplevert, kun je zien wat er gebeurt in de sector en hoe de ontwikkelingen zich voltrekken. Je kunt er echt wat mee! Al die informatie heb je, naast je eigen informatie, nodig om je toekomst uit te kunnen stippelen.” Die woorden over het HBAG komen uit de mond van ondernemer Frans van Aarle. Voor hij het vergeet: hij juicht het ook toe dat het schap zo’n grote pleitbezorger is van scholing van mensen die in de branche werken of willen gaan werken. Van Aarle (55) is directeur van Gebroeders Van Aarle in Schijndel, een binnenlandse groothandel in aardappelen, groenten en fruit die met name groenten- en fruitspeciaalzaken belevert. Zijn visie in een notendop: zonder samenwerking ben je nergens, het is in ieders voordeel. “Je kunt niet alles zelf, we hebben elkaar nodig.” Hij gelooft zelf heilig in verticale samenwerking. De groenten- en fruitwereld is in zijn ogen sterk in beweging. Er verandert veel, er verbetert ook veel, haakt Van Aarle in op het jaarverslagthema. ”Vroeger waren we allemaal eenlingen. Nu zie je groothandelaren horizontaal samenwerken en zie je ook steeds meer vormen van verticale samenwerking, van producent tot winkelier. Onze branchevereniging Frugi Venta vindt verticale samenwerking van groot belang. Nou, daar past ons concept goed in!”
Leren samenwerken Eerst wat geschiedenis. Met zijn broer Rien, overleden in 1996, zette Frans van Aarle in 1974 een binnenlandse groothandel in groenten en Hollands fruit op in Schijndel en omstreken. “Met één autootje bedienden we Schijndel en omstreken,” vertelt hij. “Moet je nagaan, in Brabant alleen al had je toen zestig groothandelaren! Toen we in ’78 een nieuw pand van, ik weet het nog precies, 528 vierkante meter betrokken, dachten we dat dat zo groot en ruim was dat het voor de rest van ons leven was…” Hun klanten waren groenten- en fruitspeciaalzaken, venters en markthandelaren. Het ging hard met de handel. Het bedrijf breidde uit tot 2000 m2 en het assortiment groeide in een mum van tijd van 50 naar 300 producten. Begin jaren negentig werd Gebroeders Van Aarle lid van de Samenwerkende Nederlandse Groothandel (SNG). “Daar hebben we geleerd hoe je met anderen kunt samenwerken en wat je ermee kunt bereiken.”
34
Was dat puur horizontale samenwerking, de eerste ideeën over verticale samenwerking borrelden niet veel later al op. “Als in- en verkopers wisten we van elke veiling alle prijzen; dat was je vak. Maar de veilingen vielen allemaal weg. Daardoor was je gedwongen andere wegen te zoeken en kochten we bij telers en telersverenigingen.”
Tussenschakel Uiteindelijk resulteerde dat in 2005 in daadwerkelijke verticale krachtenbundeling: afspraken van het bedrijf met, aan het ene uiteinde, telers en importeurs als leveranciers en, aan het andere uiteinde, detaillisten als afnemers. “Wij vormen de tussenschakel en moeten ervoor zorgen dat topproducten van telers op tijd en in de juiste hoeveelheid terechtkomen bij detaillisten. Die willen immers kwaliteitsgroenten en -fruit aanbieden die hun klanten graag willen kopen,” legt Van Aarle uit. “Het systeem, gebaseerd op vertrouwen en loyaliteit, is transparant: iedere partij in het samenwerkingsverband weet precies wat ze moet doen en wat ze van de ander kan verwachten. Er is een levendige (elektronische) informatiestroom heen en weer, de onderlinge contacten zijn waar mogelijk persoonlijk.”
Keten sluiten De leverancier is de vakman die het product teelt. “Leveranciers kiezen we uit. Wij vragen van hen een perfect product en vooral continuïteit in de levering ervan. Zij krijgen een realistische prijs en op tijd hun geld.” Maar daarmee is de kous niet af,
Van Aarle wil de keten tussen teler en consument voor zover mogelijk sluiten: de leverancier moet het gevoel hebben dat zijn product bij iemand terecht komt die hij ‘bijna’ persoonlijk kent. “Ze moeten het als een voorrecht zien dat ze, via de detaillist, voor die consument mogen produceren. We betrekken leveranciers bij het hele gebeuren, ze zijn een onderdeel van het bedrijf.” Een soortgelijke verhouding bestaat er tussen Van Aarle en afnemers. De afnemer is degene die de consument met zijn assortiment en kwaliteit in de watten legt. “We doen er alles aan om detaillisten te ondersteunen, op alle gebieden, van assortimentbegeleiding tot advies over de verbouwing van hun pand. Op thema-avonden laten we een teler voor een groep detaillisten enthousiast het verhaal vertellen over zijn product. We kijken ook over de schouder van de detaillist mee naar de consument, om te ontdekken wat die wil.” Het liefst zou hij de consument op een flatscreen in de winkel laten zien wie de persoon achter zijn aardbeien, bananen, kool of tomaten is.
Totaalconcept wérkt Volgens Van Aarle slaat zijn “totaalpakket” aan. De recessie heeft er niet of nauwelijks vat op, heeft hij gemerkt. “In twee jaar tijd zijn in Nederland 300 detaillisten verdwenen, van onze klanten geen enkele,” zegt Van Aarle. “Onze visie is om binnen vijf jaar ons klantenbestand te verdubbelen. Dat is best een uitdaging, maar we zijn ervan overtuigd dat ons concept werkt.”
Gebrs Van Aarle in cijfers - Omzet 30 miljoen euro - 40 fulltimers, 80 parttimers - 12 eigen vrachtwagens - Bedrijfshal van 7400 m2. Plannen voor uitbreiding naar 10.000 m2 - 270 klanten (vooral speciaalzaken en verder horeca, boerderijwinkels en markthandelaren) in Brabant, Limburg en kleine delen van Gelderland en Utrecht - Telers-leveranciers door heel Nederland. Ook importeurs leveren producten - 1000 producten in assortiment.
36 Sectorverslag poot- en consumptieaardappelen
Deltaplan Erwinia nodig voor behoud imago Nederlandse aardappel
Voor het eerst in ruim vijf jaar gaat de bestemmings heffing voor het Pootgoedfonds omhoog. Per 1 januari 2009 bedraagt de heffing 2 0,60 per ton, een stijging van 50% ten opzichte van de heffing tot en met 2008. De forse aanpassing is uitsluitend het gevolg van de nieuwe aanpak van de Erwiniabacterie door middel van het zogenoemde Deltaplan Erwinia. In het verslagjaar 2008 zijn de plannen voor het noodzakelijk geachte deltaplan verder ontwikkeld, tot in details. Zowel het schap als de belangenorganisatie NAO (Nederlandse Aardappel Organisatie) zullen van 2009 tot en met 2012 jaarlijks elk 2 120.000 steken in het onderzoeksproject. “Erwinia is een zeer serieus probleem, waar nog weinig van bekend is,” meldt Jan Gottschall van de HBAG Commissie Pootaardappelen. “Het gaat erom te voorkomen dat de bacterie optreedt en, áls de bacterie optreedt, te voorkomen dat er besmetting plaatsvindt.” Volgens LEI-cijfers levert Erwinia telers en handelshuizen directe schade op. Van 2004 tot en met 2007 is de schade voor telers berekend op jaarlijks gemiddeld 2 12 miljoen, voor handelshuizen gaat het om 2 5 miljoen. “Maar er is ook indirecte schade. Het imago van Nederland als leverancier van kwalitatief hoogwaardig pootgoed moeten we overeind houden. Daarom is het van belang Erwiniavrij pootgoed te telen.”
Projecten voor afzetbevordering In 2008 gingen de bestemmingsheffingsgelden voor driekwart naar de stichting NIVAP (Nederlands Instituut voor Afzetbevordering van Pootaardappelen). “Voor die drie ton doet het NIVAP belangrijk werk,” vindt Gottschall. “Afzetbevordering verdient continue aandacht. Belangrijke instrumenten daarbij zijn kennisoverdracht en uitwisseling van specialisten. De twee NIVAP-medewerkers lobbyen in (potentiële) afzetlanden van pootgoed om handelsbarrières te voorkomen of op te lossen. Dat doen ze onder meer in Cuba en China. Al is het een relatief kleine markt, een succes in 2008 was dat na vijf jaar lobby Indonesië openging voor Nederlands pootgoed.” Overigens stijgt volgens NIVAP het aantal fytosanitaire vraagstukken.
Innovatieproject HBAG stak in 2008 opnieuw geld in een innovatief onderzoeksproject van de NAO naar rasherkenning met behulp van satellieten. “De resultaten blijven tot nu toe wat achter bij de verwachtingen,” zegt Gottschall. “Maar het is met het oog op de toekomst belangrijk om er bij betrokken te blijven.”
Jaar van de Aardappel Dat de Verenigde Naties 2008 uitriepen tot het Internationale Jaar van de Aardappel, kon Nederland (zie www.aardappel2008.nl) niet zomaar laten passeren. “Integendeel”, zegt Lodewijk Eijssen van de HBAG Commissie Consumptie-, Fabrieks- en Voeraardappelen, “het is goed dat ze de aardappel onder de aandacht brachten. Het is een ideaal gewas - gezond, voedzaam en duurzaam - voor ontwikkelingsgebieden, omdat het een hoge productie per hectare heeft en relatief weinig water nodig heeft.”
38
Al in 2007 heeft de commissie financiële middelen beschikbaar gesteld voor promotieactiviteiten in het kader van de Jaar van de Aardappel. Onderdeel van de promotie vormde een aardappelreceptenwedstrijd. Veel consumenten stuurden een recept in. Op de Aardappel Demodag 2008 in Westmaas werd onder veel mediabelangstelling aan de winnares de Gouden Aardappel uitgereikt. Ook ging er geld naar een promotiecampagne voor aardappelen. Frankrijk, België en Nederland (www.potatomania.nl) waren daarin de hoofdrolspelers. Ze waren, met ook financiële steun van de Europese Unie, vooral in eigen land actief.
Korte seizoensterugblik Het teeltjaar 2008 kende een moeizame start. Tot de zomer was het vooral in Noord-Nederland droog en vervolgens werd het nogal nat. De oogst kwam daardoor enkele weken later op gang. De gemiddelde productiviteit per hectare voor pootaardappelen was desondanks gelijk aan die van 2007: 33,7 ton. Voor consumptieaardappelen kwam de oogst per hectare met gemiddeld vijftig ton iets hoger uit dan het jaar daarvoor. (Bron: LEI) In 2007/2008 waren de prijzen aanvankelijk goed, vooral door een uitstekende export. De goedlopende verkoop zorgde ervoor dat de export van consumptieaardappelen van de oogst 2007 met 900.000 ton ruim vijf procent hoger uitkwam dan in het voorafgaande jaar. De uitvoer van pootaardappelen daarentegen daalde naar 654 duizend ton.
De uitvoer van consumptieaardappelen van de oogst 2008, die doorgaat tot maart 2009, loopt volgens voorlopige cijfers voor op die van de oogst 2007. Bij pootaard appelen blijft de export die periode echter iets achter. Het imago van de verse aardappel is beter dan enkele jaren geleden. Toch neemt de consumptie niet toe. In 2008 liep ze met 2% licht terug, terwijl er een jaar eerder een stijging van 4% was. In 2006 was de daling met 9% opvallend groot. Deze cijfers zijn exclusief de aardappelen die be- en verwerkers afzetten.
Enkele cijfers 2008 Areaal > Nederland, consumptieaardappelen: 69.301 ha (2007: 72.245) > Nederland, pootaardappelen: 35.595 ha (2007: 35.905) > EU 15, consumptieaardappelen: 1.131.000 ha (2007: 1.165.000) > EU 27, consumptieaardappelen: 2.117.000 ha (2007: 2.217.000) > EU 15, pootaardappelen: 96.000 ha (2007: 96.644) Productie > Nederland, consumptie- en pootaardappelen: 4,9 miljoen ton (2007: 4,8 mln) > Plomberingcijfer per 1 maart 2009: 580.060 ton (maart 2008: 606.163) > Gecertificeerd: 27 ton per ha in 2008 (2007: 26) > EU 15, alle aardappelen: 43,2 miljoen ton (2007:44,4 mln) > EU 27, alle aardappelen: 60,6 miljoen ton (2007: 63,5 mln) > Capaciteit verwerkende industrie: stabiel, rond 3,3 miljoen ton Consumptie > Nederland, ongeschilde aardapppelen: 325.000 ton (2007: 319.200) Bedrijven Aantal geregistreerde bedrijven per 1 januari 2009 > pootaardappelen: 201 (1-1-2008: 202; 1-1-2007: 209) > consumptie- en/of voeraardappelen: 356 (2008: 327; 2007: 343) > pootaardappelen en consumptie- en/of voeraardappelen: 103 (2008: 99; 2007: 97) > totaal aantal afzonderlijke bedrijven: 454 (2008: 430; 2007: 455)
Bronnen: CBS, HBAG, NAK, NAO
Uitgaven Consumptieaardappelfonds 2008
40
GFK: marktonderzoek
2
3.570
NAO/PT: ketenmanager biologische aardappelen
2
7.500
AGFPN: Europese promotiecampagne aardappelen
2
55.000
Stagiaire: onderzoek inzake gezondheidsaspecten, voedingswaarde en duurzaamheid aardappel
2
4.896
Loyens & Loeff: werkzaamheden om bedrijfsleven voor te bereiden op wet- en regelgeving in het kader van terrorisme
2
2.586
Stichting Duurteelt: bijdrage aan internetsite ‘Agriwijzer’ van Stichting Duurteelt (doel kennisdatabase: stimulering duurzame landbouw)
2
5.950
HBAGC: door buitendienst uitvoeren van kwaliteitsonderzoek consumptieaardappelen in Nederland (1500 monsters/rapporten/ nitraatbepalingen) ten behoeve van monitoren kwaliteit consumptieaardappelen en terugrapporteren bevindingen aan leveranciers, alsmede realisering zelfkeuren van consumptieen industrieaardappelen door exporteurs 2
110.000
LTO/HPA: via Hoofdproductschap Akkerbouw medefinancieren van onderwijsblad ‘Het Kleine Loo’
2
1.668
Overige kosten 2 54.271 totaal
4 245.441
Uitgaven Pootgoedfonds 2008 Stichting Nederlands Instituut voor Afzetbevordering van Pootaardappelen (NIVAP): activiteiten in binnen- en buitenland, zoals voorlichting en onpersoonlijke propaganda
2 300.000
NAO: bijdrage in de naleving van de Algemene Teelt Regeling
2
10.000
Loyens & Loeff: werkzaamheden om bedrijfsleven voor te bereiden op wet- en regelgeving in het kader van terrorisme
2
2.586
NAO: onderzoek naar via satellieten herkennen van aardappelrassen
2
42.708
Overige kosten
2
41.202
totaal
4 396.496
42
Sectorverslag Bloemen en Planten
Groothandel in greep van recessie
Ook op de bloemen- en plantensector heeft de internationale economische crisis in 2008 haar stempel gedrukt. De totale export liep voor het eerst in decennia terug, om uit te komen op 5,3 miljard euro (in 2007: 5,5 mld). De waardedaling ten opzichte van 2007 bedroeg drie procent. Bijna het gehele jaar door zijn de exportcijfers minder florissant geweest dan verwacht, maar de economische malaise was de beslissende factor. De snijbloemenhandel kreeg relatief de zwaarste klappen (3,2 mld euro, -4%). De pot- en tuinplanten wisten uiteindelijk het eindresultaat van 2007 te evenaren (1,9 mld euro, 0%). De export van uitgangsmateriaal bleef steken op 220 miljoen euro (-1%). De toplanden Duitsland, Frankrijk en Engeland zaten (nagenoeg) het hele jaar in de min. De ‘booming’ Oost-Europese markt kon dat verlies deels compenseren. De voortgaande spreiding van de export en de stijgende behoefte aan sierteeltproducten in regio’s zonder noemenswaardige ‘bloemen en plantencultuur’ bieden echter groeikansen.
Economische factoren De oorzaken van de exportdaling zijn terug te voeren op economische factoren die internationaal spelen. Economische en financiële onzekerheden, striktere eisen bij de kredietverlening, minder bestedingsruimte, een geslonken vertrouwen van de consument in de economie, maar ook de dure euro speelden de bloemen- en plantenhandel flink parten. De dure euro had als neveneffect dat afzetlanden die in dollars of ponden afrekenen, makkelijker toegang kregen tot markten waarop Nederland een stevige voet tussen de deur heeft. Door de ingrijpende kredietcrisis bleven diverse aspecten onderbelicht die eveneens van invloed zijn geweest op de export. Zo is de concurrentie op afzetmarkten toege-
nomen, kampte de handel met stijgende kosten, raakten de verkeerswegen steeds voller en is de regelgeving er complexer op geworden. Ook drukte het koude voorjaar de tuinplantenomzet.
Maatregelen om tij te keren Om in een economisch moeilijke tijd een zo goed mogelijk resultaat te kunnen boeken, moesten de exporteurs alle zeilen bijzetten. Dat deden ze door maatregelen zoals spreiding van de export over meerdere bestemmingen, verbetering van de logistiek, efficiëntere inkoop door samenwerking, meer directe import en vergroting van de verkoopinspanning. Intussen gingen in 2008 de schaalvergroting, internationalisering en professionalisering verder door. Dat gebeurt vooral onder impuls van de internationale retailketens. De scherpere concurrentie, kleinere marges en als gevolg daarvan grotere ‘pijn’ nopen exportbedrijven tot het maken van keuzes. Zo zetten ze samenwerkingsverbanden op om op de door de markt vereiste grote schaal te kunnen opereren en hun concurrentiepositie in stand te kunnen houden. Of ze zoeken het binnen de veelheid aan afzetkanalen in nichemarkten.
44
Opmars Oost-Europa Als afzetland is Engeland het hele jaar door het meest in mineur geweest. De exportomzet bedroeg uiteindelijk 766 mln euro (-18%), tegen 935 mln euro in 2007. Ook de belangrijkste afnemer Duitsland (-2%, totaal 1,5 mld) en nummer drie Frankrijk (-2%, 691 mln) deden een stap terug. De Oost-Europese landen, zowel EU-leden als niet-EU-leden, deden het in 2008 uitstekend. Vooral de cijfers van Polen zijn opvallend, met een groei van 31 procent. Ook Rusland pakte stevig uit met een groei van 18 procent. Het marktaandeel van Oost-Europa, waar de bloemenconsumptie verhoudingsgewijs nog laag is, is toegenomen van goed tien tot bijna dertien procent.
Stimuleringsbijdrage Bij een eigen HBAG-project in 2008 ging het om een stimuleringsbijdrage voor het (efficiency verhogend) elektronisch melden van gegevens door handelaren. Een project in samenwerking met de PD betrof een stimuleringsbijdrage voor meer efficiency bij legalisatiewerkzaamheden. Ook werd SACAR financieel ondersteund, voor zijn bureau in Brussel. Verder stak de commissie net als voorgaande jaren geld in het FHKN-project, dat gericht is op scholing en werving van (met name) jonge mensen.
Steun voor projecten De financiële bijdragen van de Commissie Bloemen en Planten aan projecten gingen in 2008 grotendeels naar brancheorganisatie VGB en niet-dragende organisaties. Het omvangrijkste VGB-project was het vierjarenprogramma Communities of Practise, dat gestalte geeft aan landelijke samenwerking, overleg en belangenbehartiging. In 2008 steunde de commissie dit project met 2 300.000. Doelen van dit programma zijn het delen en verspreiden van opgedane kennis; verbetering van efficiency en rendement voor aangesloten ondernemers; stimulering van verbeterde dienstverlening van veilingen en vervoerders; en verbetering van de regie van de handelsschakel over de eigen processen en de aanvoerketen. Ook voor diverse andere sectorbrede projecten is geld uitgetrokken ( 2 100.000). Daaronder vallen onder meer de Young Network Group (YNG) en het Florimark Trade. YNG beoogt met jonge ondernemers een netwerk te vormen waarbinnen ze periodiek over managementkwesties inhoudelijk van gedachten wisselen. In het kader van het keurmerk Florimark Trade werd een opstartcursus opgezet die de groothandel moet stimuleren tot certificering over te gaan.
46
Sectorverslag Groenten en Fruit
‘We voelen ons een servicebureau voor de sector’
De groothandel in groenten en fruit ondersteunen. Dat is en blijft de kern van de werkzaamheden van de Commissie Groenten en Fruit. Diverse projecten die in 2007 zijn gestart, kregen hun vervolg in het verslagjaar 2008 en lopen zelfs nog door in 2009. De primaire activiteit van de commissie - registratie van alle bedrijven in de branche levert een schat aan informatie op over onder meer omzetten, volumes, vestigingsplaats, afzetmarkten en werkgelegenheid. Die informatie laat in de volle breedte zien wat er speelt en omgaat in de branche.
Project re-call verzekering Het werken aan het project collectieve re-call verzekering bracht in 2008 aan het licht dat de algemene handelsvoorwaarden op orde moeten zijn voor een re-call verzekering effectief kan zijn. “We hebben eerst een onderzoek gedaan onder doorsneebedrijven om te kijken hoe ze contracten, algemene voorwaarden en aansprakelijkheid geregeld hadden,” vertelt Barbara Niemans, waarnemend commissiesecretaris. “De uitkomst was schrikbarend: negen van de tien hadden het niet goed geregeld. Daar moest iets aan gebeuren. We hebben de gelegenheid aangegrepen om de algemene voorwaarden die we als branche hebben, te herzien en aan te passen aan de laatste stand van de ontwikkelingen.” De commissie gaat in 2009 verder aan de slag met de re-call verzekering. Aangeslotenen kunnen de algemene voorwaarden via www.hbaggroenten.nl downloaden. Desgewenst kunnen ze hun eigen bepalingen eraan toevoegen. Wie zich afvraagt of de eigen bepalingen stroken met de algemene voorwaarden, kan een quickscan (voor 2 200) laten uitvoeren.
Project biodiesel Het biodieselproject ‘Schoon Vervoerd’, in 2007 opgezet met als doel vermindering van CO2-uitstoot, bleek niet zo eenvoudig op de rails te zetten als verwacht. De ambities zijn daarom voorlopig wat teruggedraaid. “De belangstelling viel tegen, door praktische zaken, zoals: wat doet het gebruik met je vrachtauto. Maar ook de maat-
schappelijke discussie of je voedsel wel kunt gebruiken voor brandstofdoeleinden speelde een rol,” aldus Niemans. “Het is nu kleinschalig en met weinig ruchtbaarheid opgepakt met een BP-pomp met B30-biodiesel bij veiling FloraHolland in Naaldwijk. Hopelijk groeit de belangstelling in de sector en komen we in kleine stappen verder. Volvo heeft in elk geval interesse getoond, de autofabrikant onderzoekt wat de effecten van biodiesel op vrachtwagens zijn op langere termijn.” De onduidelijkheden over de praktische uitwerking van de verpakkingenbelasting zijn volgens Ger van Burik van de Commissie Groenten en Fruit uit de weg geruimd. “Er zijn afspraken met de Belastingdienst gemaakt over afdracht van een bepaald percentage verpakkingenbelasting. Dat kon omdat we als branche inzichtelijk konden maken wat er in iedere schakel van de keten aan verpakkingen omgaat. Gevolg is terugdringing van de administratieve lasten voor de branche.” Frugi Venta nam het werk op haar schouders, het schap betaalde.
Collectieve promotie
48
Collectieve promotie is als vast onderdeel van het takenpakket ook in 2008 ruim aan bod gekomen, vooral in de vorm van beurscoördinatie. Nieuw, in samenwerking met het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), was deelname aan de Asia Fruit Logistica in Hongkong. “We hebben daar een platform neergezet, met zeven Nederlandse handelaren,” vertelt Van Burik. “Het was een goede beurs, waar we wéér naartoe gaan, met nog meer handelaren. Wat Berlijn is voor Europa, is Hongkong voor Azië. Het is een continent met een enorme potentie.” De commissie speelt met de gedachte om ook op de beurzen in Moskou en Madrid (nieuw, eind 2009) het Holland-gezicht te laten zien. Ook present, onder de gebruikelijke vlag ‘Holland Fresh Group’, was de commissie in 2008 op de World Fruit & Vegetable Show in Londen, PMA in de VS (tezamen met LNV) en vanzelfsprekend Fruit Logistica in Berlijn. De Duitse beursorganisatie stak de loftrompet over de Nederlandse presentatie in Berlijn, die ze een voorbeeld voor andere landen noemde. “Het was een machtig gezicht als je het Holland-paviljoen binnenkwam. Er was één huisstijl, maar de ondernemers konden hun eigen identiteit tonen,” zegt Niemans.
De service die de commissie bij beurzen verleent, gaat in Berlijn het verst. “Onder meer huren we daar ook hotelruimte en zorgen we dat vóór de opening een bus onze deelnemers ophaalt,” meldt Van Burik. Bij beurzen hebben handelaren die meedoen in de collectieve stand, geen omkijken naar de organisatorische kant. Ook bijvoorbeeld tijdige beursaanmelding van handelaren en de verzending van hun producten neemt de commissie op zich. “We hebben een centrale garderobe, centrale catering en centrale opslag. We nemen handelaren dus ‘alles’ uit handen, waardoor ze elke vierkante meter beursvloer die ze huren, effectief voor eigen promotie kunnen gebruiken.” Niemans voegt eraan toe: “We voelen ons een servicebureau ten dienste van de sector.”
Bescheiden groei sector Omzet 2007 > binnenlandse groothandel: 4,4 miljard euro (2006: 4,3 mld) > exporteurs: 5,3 mld (2006: 4,7 mld) > importeurs: 1,7 mld (2006: 1,7 mld) > verzendhandelaren: 875 miljoen (hoofdzakelijk door stijging uienprijzen; 2006: 780 mln) > fruitpachters: 28 mln (2006: 21 mln) Branchegegevens 2008 > 1515 aangesloten bedrijven (blijft constant) > 17 faillissementen > 78 gestopte bedrijven (redenen: leeftijd, geen opvolgers, samengaan van bedrijven) > 70 nieuw ingeschreven bedrijven > 14.095 medewerkers in loondienst in de sector > 4.173 medewerkers op basis van uitzendcontracten Belangrijke markten 2008 (in geleverde hoeveelheden miljoenen kilo’s) > Duitsland: 931 (2007: 970) > Engeland: 463 (2007: 449) > Frankrijk: 167 (2007: 178) > Rusland: 210 (2007: 192) > Polen: 69 (2007: 50)
Rekening van Baten en Lasten* Jaar 2008
Totaal generaal
Bestuur en
Markt
Product
algemeen
& Dienst
Arbeid
Baten 1 Heffingen
6.010
1.413
1.989
2.254
354
-
-
-
-
-
297
177
48
61
11
76
37
15
21
3
5 Vergoeding opgedragen taken
-
-
-
-
-
6 Niet bestede subsidies
-
-
-
-
-
7 Overige baten
1.028
213
300
440
75
totaal van de baten
7.411
1.840
2.352
2.776
443
161
2 Retributies 3 Diensten aan derden 4 Rente
Lasten 1 Voorzitter en personeelskosten
52
2.859
1.098
651
949
2 Reis-, verblijf- en repres. kosten
138
56
28
46
8
3 Huisvestingskosten
329
89
89
129
22
4 Bureaukosten
594
159
165
231
39
58
24
12
19
3
546
-
366
179
1
1.866
348
360
1.079
79
97
-
64
30
3
6.487
1.774
1.735
2.662
316
97-
97-
-
-
-
totaal van de lasten
6.390
1.677
1.735
2.662
316
Saldo
1.021
163
617
114
127
reserve 01-01
4.621
4.621
reserve 31-12
5.642
5.642
5 Vergaderkosten 6 Financiële relaties 7 Diensten door derden 8 Overige lasten subtotaal 9 Interne overboekingen
* voorlopige cijfers, bedragen x e 1000,-
Balans per 31 december 2008* Activia
2008
2007
Vaste activa
Passiva
2008
2007
Eigen vermogen
Materiële vaste activa
1.619
1.792
Algemene reserve
Financiële vaste activa
1.482
1.677
Bestemmings reserves
3.101
3.469
3.780
2.736
859
1.601
4.639
4.337
Vlottende activa
Voorzieningen
Vorderingen en overlopende activa
2.619
Pensioenen personeel
779
818
Overige voorzieningen
245
233
1.024
1.051
2.317
Liquide middelen
2.962
2.330
5.279
4.949
Vlottende passiva
Kortlopende schulden en overlopende passiva
2.717
3.030
Totaal activa
Totaal passiva
8.380
8.418
* voorlopige cijfers, bedragen x e 1000,-
8.380
8.418
Verordeningen van kracht in 2008 Verordening begroting HBAG 2008 Doel / Bestemming: Vaststelling van de begroting van baten en lasten voor 2008. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op artikel 119 van de Wet op de Bedrijfsorganisatie. Duur:
consumptieaardappelen
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening HBAG registratie, verstrekking van gegevens en controle 2008
54
Doel / Bestemming: Doelstelling van de regeling is het hoofdbedrijfschap en zijn commissies in staat te stellen de hem opgedragen taken naar behoren en efficiënt te vervullen. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 93, 95, 100, 102, 104 eerste en derde lid en 106 van de Wet op de Bedrijfsorganisatie, de artikelen 3 en 11 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155) en het bepaalde in de Wet bescherming persoonsgegevens. Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op de ondernemer die een onderneming drijft zoals genoemd in artikel 3, tweede lid, van het Instellingsbesluit HBAG. Duur: Treedt in werking de tweede dag na publicatie in het Verordeningenblad Bedrijfsorganisatie.
groenten en fruit
Verordening vergoedingen voorzitters en bestuursleden HBAG 2008 Doel / Bestemming: Deze verordening strekt tot regeling van de vergoedingen van de voorzitter(s), bestuursleden en commissieleden van het HBAG.
bloemen en planten
Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 77, 85, 88 en 88a van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en de artikelen 4, 6, 7, 8 en 9 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op de voorzitter(s), bestuursleden en commissieleden van het HBAG. Duur:
Van kracht met ingang van 1 januari 2008.
Verordening heffing bloemen en planten 2008 p basis van deze verordening wordt aan alle ondernemers in de Doel / Bestemming: O sector groothandel bloemen en planten, waarvoor het HBAG is ingesteld, een algemene heffing opgelegd. De opbrengst van de algemene heffing wordt aangewend voor de financiering van de activiteiten van de Commissie Bloemen en Planten van het HBAG.
pootaardappelen
Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op artikel 100, derde lid, van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en op artikel 13 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op de ondernemer die een onderneming drijft zoals genoemd in artikel 3, tweede lid, onder b, van het Instellingsbesluit HBAG. Duur:
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening HBAG Bloemen en Planten factuur- en betalingsmeldingen 2008 Doel / Bestemming: Het HBAG in de gelegenheid stellen maandelijks gedetailleerde statistische informatie over handelsstromen te publiceren. Door deze informatie beschikt de bloemen- en plantenbranche over een zeer bruikbaar instrument, op grond waarvan de juiste bedrijfseconomische en marketingtechnische beslissingen kunnen worden genomen door de bedrijven. Daarnaast heeft de factuur- en betalingsmelding voor de betreffende bedrijven het voordeel dat structurele wanbetaling, fraude en oplichting via een gecoördineerde aanpak vanuit het HBAG vroegtijdig kan worden onderkend. Bedrijven hebben hier onmiddellijk een groot voordeel van. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 93, 100, derde lid, en 102 van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en de artikelen 3 en 11 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155).
56
Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op iedere ondernemer die bloemkwekerijproducten verhandelt. Duur:
Van kracht vanaf 1 januari 2008.
Verordening heffing groenten en fruit 2008 Doel / Bestemming: De heffing groenten en fruit 2008 van het HBAG wordt opgelegd ter financiering van de bestuurs- en huishoudelijke kosten van de HBAG Commissie Groenten en Fruit. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op artikel 126 van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en op artikel 13 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op de ondernemer die een onderneming drijft waarin de groothandel, het bedrijf van commissionair, het bedrijf van tussenpersoon of het bedrijf van handelskweker in groenten en fruit, wordt uitgeoefend en waarvoor de HBAG Commissie Groenten en Fruit is ingesteld. Duur:
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening bestemmingsheffing promotieactiviteiten groothandel groenten en fruit 2008 Doel / Bestemming: Het doel van de heffing is de collectieve financiering van de generieke promotie en de ondersteuning van de functie van de groothandel in groenten en fruit gericht op de directe afnemers in binnen- en buitenland. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op artikel 126 van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en op artikel 13 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op de ondernemer die een onderneming drijft waarin de groothandel in groenten en fruit wordt uitgeoefend. Duur:
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening HBAG financieringsheffing aardappelen 2008 Doel / Bestemming: De verordening legt een heffing op die dient voor de financiering van de huishoudelijke kosten van het hoofdbedrijfschap voor wat betreft de Commissie Pootaardappelen en de Commissie Consumptie-, Fabrieks- en Voeraardappelen. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 95 en 126, eerste en zesde lid, van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en de artikelen 3, eerste lid en tweede lid sub a, 5, 10, 11 en 13, eerste en derde lid van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op de onder het HBAG ressorterende ondernemers die de groothandel en/of het bedrijf van tussenpersoon in pootaardappelen, consumptie- en/ of voeraardappelen uitoefenen.
58
Duur:
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening HBAG bestemmingsheffing consumptieaardappelfonds 2008 Doel / Bestemming: Doelstelling van de regeling is maatregelen en projecten in het belang of de bevordering van de teelt, be- of verwerking en afzet van consumptieaardappelen te bevorderen. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 95 en 126, eerste en vierde lid, van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en de artikelen 3, eerste lid en tweede lid sub a, 5, 10, 11 en 13 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: De heffing wordt opgelegd aan elke ondernemer die de groothandel in consumptieaardappelen uitoefent. Duur:
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening HBAG bestemmingsheffing pootgoedfonds 2008 Doel / Bestemming: Doelstelling van de regeling is maatregelen en projecten in het belang van de pootaardappelteelt en -afzet waaronder begrepen collectief onderzoek en collectieve propaganda voor pootaardappelen te financieren teneinde de afzet daarvan te bevorderen. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 95 en 126, eerste en vierde lid, van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en de artikelen 3, eerste lid en tweede lid sub a, 5, 10, 11 en 13 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: De heffing wordt opgelegd aan elke ondernemer die de groothandel in pootaardappelen uitoefent. Duur:
1 januari 2008 tot en met 31 december 2008.
Verordening HBAG bestrijding Phytophthora infestans bij aardappelen 2008 Doel / Bestemming: Doelstelling is de beheersing van de schimmelziekte Phytophthora infestans, die grote schade kan toebrengen aan de aardappelteelt. Wett. basis: Deze verordening is vastgesteld door het bestuur van het HBAG, gelet op de artikelen 93, 95, 102, 104, eerste en derde lid, en 106 van de Wet op de Bedrijfsorganisatie en op de artikelen 10, 11 en 12 van het Instellingsbesluit HBAG (Staatsblad 2002 nr. 155). Reikwijdte: Deze verordening is van toepassing op alle onder het HBAG ressorterende ondernemers die de groothandel en/of het bedrijf van tussenpersoon in pootaardappelen, consumptieen/of voeraardappelen uitoefenen. Duur:
Van kracht met ingang van 1 juli 2007.
Bestuurlijke samenstelling HBAG 2008
Bestuursleden
Voorzitter
M.J. Varekamp *
Plaatsvervangend
Algemeen Secretaris
P.M.M. van Ostaijen *
Bloemen en Planten
W.B.M. Wesseling *
P.J. van den Oever
VGB
Groenten en Fruit
R.H. Kamstra *
W. Baljeu
Frugi Venta
Aardappelen
C.J.M. van Arendonk
R. van Diepen
NAO/CECOHA
G. Mastenbroek
G.B. Rijzinga
CNV Dienstenbond
mw. M.W. Destellirer-Hensen *
N. Meijer
FNV Bondgenoten
A.A.M. Steijaert
R. Philippo
C. Elzenga
A. Tilroe
Toezichthouder namens de SER
B. Wesselius
Ministeriële vertegenwoordiging
mw. B.L.A. de Ruiter
* tevens lid Dagelijks Bestuur
60
HBAG Dagelijks Bestuur Voorzitter
M.J. Varekamp
Algemeen Secretaris
P.M.M. van Ostaijen
Vice-voorzitter
W.B.M. Wesseling
R.H. Kamstra
mw. M.W. Destellirer-Hensen
Aangewezen door
De Unie
Ministerie van Economische Zaken, directie Marktwerking
Bestuurlijke samenstelling HBAG Commissies 2008 HBAG Commissie Consumptie-, Fabrieks- en Voeraardappelen
Bestuursleden
Plaatsvervangend
Aangewezen door
Commissievoorzitter
C.J.M. van Arendonk
R. van Diepen
NAO
B. Werkman
R. van Diepen
NAO
D. Zelhorst
H.S.L. Gramsma
R. van Diepen
CECOHA
J.C. Fraase Storm
G. Mastenbroek
CNV Dienstenbond
J. Martens
A. Sioua
FNV Bondgenoten
A.L. Moerman
Commissiesecretaris
L.M. Eijssen
HBAG Commissie Pootaardappelen z
Bestuursleden
Plaatsvervangend
Aangewezen door
Commissievoorzitter
Th.H. Hof
R. van Diepen
NAO
J.P.M. Muijsers
R. van Diepen
NAO
A.J. de Nijs
C.J.M. van Arendonk
R. van Diepen
CECOHA
J.C. Fraase Storm
G. Mastenbroek
CNV Dienstenbond
J. Martens
A. Sioua
FNV Bondgenoten
A.L. Moerman
Commissiesecretaris
D.J. Immenga
HBAG Commissie Groenten en Fruit H
Bestuursleden
Plaatsvervangend
Aangewezen door
Commissievoorzitter
R.H. Kamstra
vacature
Frugi Venta
W. Baljeu
J. Timmermans
Frugi Venta
H.J. van Rossum
F.M. van Aarle
R.P. de Greeff
L.A.M. Welschen
G. Mastenbroek
J.C. Fraase Storm
CNV Dienstenbond
A.A.M. Steijaert
N. Meijer
FNV Bondgenoten
mw. M.H. Hesper – de Haas
A. Sioua
C. Elzenga
A. Tilroe
S.A.G.M. Tol
De Unie
Waarnemend Commissiesecretaris
62
B. Zuierveld
HBAG Commissie Bloemen en Planten
Bestuursleden
Plaatsvervangend
Aangewezen door
Commissievoorzitter
W.B.M. Wesseling
H. van der Kwaak
VGB
mw. M. Foppen
H. van der Kwaak
VGB
P.J. van den Oever
F.U.H. Koenen
H. de Boon
R. le Clercq
A. Broere
Plantum NL
G. Mastenbroek
G.B. Rijzinga
CNV Dienstenbond
mw. M.W. Destellirer-Hensen
J. Martens
FNV Bondgenoten
J. van der Velde
M. van Bruggen
Directeur
P.M.M. van Ostaijen
Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel Postbus 1012 1430 BA AALSMEER t. 0297 380090 f. 0297 380099 e.
[email protected] i. www.hbag.nl
