HARLINGEN GEZOND GEZONDHEIDSBELEID

HARLINGEN GEZOND GEZONDHEIDSBELEID 2013-2017 De meeste mensen vinden hun gezondheid het allerbelangrijkst, en alleen daarom al goud waard. Voor de samenleving als geheel zijn gezonde burgers cruciaal menselijk kapitaal.

HARLINGEN GEZOND GEZONDHEIDSBELEID 2013-2017

GEZONDHEID

Gezondheid is het vermogen tot

Gemeentelijke nota gezondheidsbeleid

adequate aanpassing

‘Harlingen gezond’, gezondheidsbeleid 2013-2017 is de lokale paragraaf gezondheidsbeleid van de gemeente Harlingen. Harlingen gezond is geschreven op basis van de Friese nota ‘Ruimte voor gezondheid’1, Gemeentelijk gezondheidsbeleid/deelplan GGD 2013-2016’. Deze is op 14 november 2012 door de bestuurscommissie GGD vastgesteld. In ‘Ruimte voor gezondheid’ zijn ambities en activiteiten beschreven ten aanzien van het lokale gezondheidsbeleid in Friesland. Het deelplan dient als kader voor het lokale uitvoeringsprogramma; de lokale paragraaf. De gemeente is verantwoordelijk voor de publieke gezondheid van haar

en zelfmanagement bij maatschappelijke, lichamelijke en emotionele uitdagingen.

inwoners want de gemeente is de bestuurslaag die het dichtst bij de burger staat. De gemeente is ook in staat, én vindt het belangrijk, om gezondheid te verbinden met andere beleidsdoelstellingen, bijvoorbeeld op het terrein van Wmo-beleid, jeugdbeleid, ruimtelijke ordening, werk, welzijn en veiligheid.

1

1

Bijlage (separaat) Friese nota Ruimte voor gezondheid

Nieuwe definitie van gezondheid,

INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1

Inleiding

Deel 1: Kaders

Hoofdstuk 2

Gemeentelijke visie

Hoofdstuk 3

Stand van zaken: gezondheidsbeleid 2009 - 2013

Hoofdstuk 4

Gezondheidsschets gemeente Harlingen

Deel 2: Doen

Hoofdstuk 5

Hoofdlijnen Friese Nota ‘Ruimte voor gezondheid’ 5.1 Een integrale aanpak 5.2 Zelf beslissen over leefstijl 5.3 Gezond(e) dorp of wijk 5.4 Sociale veiligheid

Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7

Wettelijke taken prenatale voorlichting en ouderengezondheidszorg Speerpunten Harlingen gezond

Hoofdstuk 8

Monitoring en evaluatie

Hoofdstuk 9

Financiën

Bijlagen

Cijfers

2

Friese nota “Ruime voor gezondheid” van GGD Fryslân (separaat)

3

1. INLEIDING Onze gemeente moet midden 2013 een nieuwe gemeentelijke nota gezondheidsbeleid vaststellen. Gemeenten moeten dat iedere vier jaar doen, binnen twee jaar na het verschijnen van de landelijke nota van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS 2011). In het najaar van 2012 stelde de bestuurscommissie GGD De Friese nota ‘Ruimte voor gezondheid’ dient als uitgangspunt voor gemeentelijk gezondheidsbeleid.

de nota ‘Ruimte voor gezondheid’ vast: de Friese nota gemeentelijk gezondheidsbeleid/deelplan GGD 20132016. GGD en gemeenten hebben samen opgetrokken bij de totstandkoming van deze Friese nota. In de nota is het beleid ten aanzien van publieke

gezondheid voor de komende vier jaren vastgelegd. ‘Ruimte voor gezondheid’ beschrijft de kaders op basis waarvan de hoofdlijnen van beleid voor de komende 4 jaar tot stand zijn gekomen. De kaders zijn o.a. de Wet Publieke gezondheid, de gezondheidssituatie in Fryslân, en het meerjarenbeleidsplan van de Veiligheidsregio. In de nota zijn ook de wettelijke taken van de gemeenten en GGD ten aanzien van de publieke gezondheid opgenomen. Deze Friese nota dient als kader voor het lokale uitvoeringsprogramma: de lokale paragraaf ‘Harlingen gezond’. Harlingen heeft samen met de GGD en de gemeenten Leeuwarderadeel, Menameradeel en Het Bildt aan de lokale paragraaf gewerkt.

Hoofdlijnen van beleid Via de hoofdlijnen van beleid2 wordt gewerkt aan gezondheidswinst voor Harlingers in het algemeen en aan één of meer speerpunten van VWS in het bijzonder. De hoofdlijnen van beleid: Een integrale aanpak Zelf beslissen over leefstijl Samen voor gezondheid in wijk en stad Sociale veiligheid 4

2

Friese nota, ruimte voor gezondheid vanaf pagina 13.

Jeugd Kennis- en expertisecentrum Noord-Nederlandse samenwerking

Leeswijzer Deel 1 Kaders; beschrijft de visie op het sociale domein van de gemeente Harlingen; deze is bepalend is voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid (2). Hoofdstuk 3 beschrijft de stand van zaken van het gezondheidsbeleid in Harlingen. Een ander belangrijk kader is de gezondheidssituatie van onze inwoners. Een beeld hiervan wordt in hoofdstuk 4 geschetst. Deel II Doen; beschrijft wat Harlingen de komende periode wil gaan doen. Vanuit de hoofdlijnen van beleid uit de Friese nota (5), langs de nieuwe wettelijke taken prenatale voorlichting en ouderengezondheidszorg naar de speerpunten van Harlingen in hoofdstuk 7. GGD Fryslân gaat de Friese nota en lokale nota’s monitoren (8). Tot slot staan in hoofdstuk 9 de financiën gezondheidsbeleid.

DEEL I KADERS

5

6

2. GEMEENTELIJKE VISIE (OP HET SOCIALE DOMEIN) De gemeente Harlingen kiest voor een samenhangende aanpak voor het gehele sociale domein3, uitgangspunt hierbij is dat de vraag van de inwoner van gemeente Harlingen centraal staat. Daarbij wordt steeds de totale leefsituatie van mensen in ogenschouw genomen. Het zelf oplossend vermogen en aandacht hebben voor de mensen in een kwetsbare positie is belangrijk. Gemeente Harlingen start bij de mogelijkheden die haar inwoners zelf hebben. Inwoners zijn dus zelf verantwoordelijk voor het vinden van werk, voor het opvoeden van hun kinderen en voor het zelfredzaam zijn en het voeren van de eigen regie.

Gemeente Harlingen investeert in het versterken van de basis bij haar burgers; dus het zelf oplossend vermogen van de burger bevorderen, het versterken van zijn of haar sociale netwerk en de sociale contacten. Op sommige momenten lukt dit niet op eigen kracht, dan is ondersteuning nodig. De gemeente Harlingen ziet die ondersteuning als een duwtje in de goede richting. De ondersteuning wordt voor een groot deel uitgevoerd door maatschappelijke organisaties. Zodra de inwoner het zelf kan, trekt de gemeente en/of de maatschappelijke organisatie zich weer terug. Te denken valt aan functies als informatie en advies, signalering, kortdurende ondersteuning. Is er lichte hulp nodig dan kan dit zonder ingewikkelde indicatietrajecten geboden worden. Maatgevend is de behoefte van de inwoner en/of het gezin en de mogelijkheden binnen hun netwerk.

Gemeente Harlingen investeert in een vangnet voor burgers waarop zij kunnen terugvallen. Er is zorg voor hen die dat echt nodig hebben. Maatwerk is hierbij uitgangspunt. Voor sommige bewoners of gezinnen is de kortdurende ondersteuning niet voldoende. Voor die huishoudens is er een vangnet. Dit geldt voor mensen met een ernstige lichamelijke en/of verstandelijke beperking en voor anderen die het zelf niet kunnen redden. Het vangnet bestaat uit een effectieve aanpak door maatschappelijke organisaties, instellingen en voorzieningen.

Visie en gemeentelijk gezondheidsbeleid De visie op het sociale domein bepaalt mede het kader voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid. De visie sluit aan op de Friese nota ‘Ruimte voor gezondheid’, want ook hierin zijn de sleutelwoorden: Eigen Kracht, 7

3

Startnotitie voor het sociale domein vastgesteld door de gemeenteraad op 14 maart 2013

vraaggericht, integrale aanpak, stads- en wijkgericht. De gemeente Harlingen wil in lijn met de uitgangspunten van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) bevorderen dat inwoners van de gemeente zo lang mogelijk volwaardig mee kunnen doen aan de samenleving. Een goede gezondheid is hiervoor een basisvoorwaarde. Het sociaal beleid van de gemeente is daarom vooral gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl. In de aanpak is preventie het leidmotief, waarbij het accent ligt op jeugd en ouderen (vanaf 65 jaar).

8

3. STAND VAN ZAKEN: GEZONDHEIDSBELEID 2009-2013 In de vergadering van 8 april 2009 heeft de gemeenteraad de nota Gemeentelijk gezondheidsbeleid in de gemeente Harlingen voor de periode 2009-2012 vastgesteld. Bij het opstellen van dit beleidsdocument werd gebruik gemaakt van het ‘Masterplan gezond leven Fryslân’ dat was opgesteld door GGD Fryslân. Op basis van de cijfers over de gezondheidssituatie van 2007 koos de gemeente voor de volgende speerpunten: Middelengebruik; alcohol, roken, drugs Overgewicht en bewegen (meer algemeen: eetstoornissen) Eenzaamheid onder ouderen

3.1 Middelengebruik Het jeugd- en jongerenwerk heeft goed zicht op risicogroepen. Het signaleert trends4, ondersteunt bij het verspreiden van voorlichtingsmateriaal en doet aanbevelingen voor oplossingen. Het CJG verstrekt informatie, signaleert, biedt licht pedagogische hulp en verwijst door. De jeugdgezondheidszorg gaat met kinderen en ouders van groep 7 in gesprek over risico’s van alcoholgebruik en het belang van duidelijke opvoedingsnormen met betrekking tot genotmiddelen. Ook nam Harlingen deel aan het provinciale projectplan ‘Fries Jeugd- en Alcoholbeleid’. Per 1 januari 2013 is de nieuwe Drank- en Horecawet van kracht. De gemeente stelt, met de nieuwe wet als kader, alcoholbeleid op. In deze beleidsnotitie zal jeugd de belangrijkste doelgroep vormen.

3.2 Overgewicht en bewegen Ondanks de aanwezigheid van een relatief groot aantal sportverenigingen en sportclubs en een stimulerend financieel ondersteuningsbeleid van de gemeente blijkt een substantieel deel van de inwoners onvoldoende in aanraking te komen met sport- en bewegingsactiviteiten.5

4

Zoals bingedrinken. Jellinek: Binge is het Engelse woord voor braspartij. Binge drinken wil zeggen het drinken van 6 glazen alcohol of

meer tijdens 1 enkele gelegenheid. De gemeente zet vraagtekens bij de effectiviteit van haar op participatie gerichte beleid (bijvoorbeeld de meedoen regeling). Daar

wordt in regionaal verband nu onderzoek naar gedaan. In de loop van dit jaar zal worden gerapporteerd.

9

5

Sport en bewegen zijn belangrijk voor de gezondheid. Dat mensen dagelijks bewegen is de norm en om dit te bereiken gaf het ministerie van VWS met het Nationaal actieplan Sport en Bewegen (NASB) een impuls aan gemeenten en sportsector voor het realiseren van beweeginterventies en deze deel te laten uitmaken van gemeentelijke plannen voor het lokale sportbeleid en gezondheidsbeleid. In januari 2012 stelde de gemeenteraad de nota ‘Harlingen beweegt 2011-2014’ vast dat een kader biedt voor de uitvoering van de impulsregelingen Brede School, Sport en Cultuur (combinatiefuncties) en het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB). Het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB) stimuleert lichaamsbeweging van vooral weinig actieve burgers om zo de gezondheid te bevorderen. Dit gebeurt door sport, spel en het stimuleren van beweging in het ‘gewone’ dagelijkse leven. De gemeente heeft daarvoor twee sportcoaches in dienst. Het doel is onder aanvoering van de sportcoaches (combinatiefuncties) in nauwe samenwerking met sportverenigingen, Stichting Sportpromotie, scholen en de buitenschoolse opvang de deelname aan sport- en bewegingsactiviteiten te vergroten. Doelen: Versterking van sportverenigingen en de inzet van sport voor het onderwijs, de naschoolse opvang en de wijk; Stimuleren van een dagelijks sport- en beweegaanbod op en rond de scholen; Bevorderen van vertrouwdheid met kunst/cultuur en stimuleren van actieve participatie en beoefening. Bij de uitvoering wordt samengewerkt met een groot aantal maatschappelijke partners. De focus van het NASB in Harlingen ligt op jongeren die niet voldoen aan de beweegnorm. Voor senioren is er een beperkt aanbod.

3.3 Eenzaamheid onder ouderen Eenzaamheid onder ouderen kent vele vormen en oorzaken. Terwijl de ene oudere emotioneel eenzaam is omdat de partner of beste vriend(in) is overleden, worstelt een andere oudere met sociale eenzaamheidsgevoelens omdat de gezondheid het niet meer toelaat activiteiten buitenshuis te ondernemen. Weer een andere oudere voelt zich sociaal eenzaam omdat het hem of haar als nieuwe bewoner van een woonzorgcentrum niet lukt aansluiting te vinden. In een groot aantal gemeenten in Fryslân is beleid geformuleerd, soms expliciet, soms impliciet om

langdurig een laag inkomen, LVG-groep.

10

eenzaamheid te verminderen bij ouderen en kwetsbare groepen zoals chronisch zieken, mensen met

Samen met vijf gemeenten, te weten Franekeradeel, Harlingen, Opsterland, Skarsterlân en Smallingerland is de Integrale aanpak Eenzaamheid ontwikkeld. Resultaten en ambities van deze Integrale aanpak zijn het voorkomen, verminderen of opheffen van eenzaamheid en sociaal isolement, bevorderen van sociale participatie, verhogen van het welbevinden, verbeteren van de kwaliteit van leven en voorkomen van verder afglijden. De inzet van een signaleringsinstrument en scholing van professionals en vrijwilligers, alsmede het opleiden van personeel tot trainers maken hier onderdeel van uit. Het uitgangspunt en de motivatie is om mensen die in potentie eigen regie kunnen voeren, te ondersteunen om de eigen regie ook daadwerkelijk te voeren. De aanpak houdt in dat er vanuit een gedragen visie een netwerk wordt opgebouwd tussen de formele- en informele organisaties zoals woningcorporaties, zorginstellingen (intramuraal, extramuraal, gehandicaptenzorg, ouderenzorg), welzijnsinstellingen, vrijwilligersorganisaties, ouderenbonden en plaatselijk belang. In alle gemeenten is, in samenwerking met het veld, een actieplan opgesteld om te komen tot een sluitende keten van (vroeg)signalering, doorverwijzen en inzet van effectieve methodieken. Door deze inzet is het mogelijk dat eenzaamheid gesignaleerd wordt, dat professionals en vrijwilligers beter in staat zijn het gesprek aan te gaan en op die wijze de cliënt met eenzaamheid naar een goed hulpaanbod kunnen verwijzen. Een goed hulpaanbod is een aanbod gericht op het versterken van het eigen netwerk en de eigen regie. Het project loopt tot en met 2013

11

4. GEZONDHEIDSSCHETS GEMEENTE HARLINGEN

Inleiding De Wet Publieke Gezondheid (WPG) bepaalt dat gemeenten elke vier jaar hun voornemens met het lokaal gezondheidsbeleid vastleggen in de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid. Dit beleid moet volgens de WPG gebaseerd zijn op inzicht in de gezondheidstoestand van de bevolking. Gezondheidsmonitor GGD Fryslân Om een actueel beeld te krijgen van de gezondheid en leefgewoonten van de Friese bevolking, voert GGD Fryslân eens in de vier jaar een gezondheidsonderzoek uit onder jongeren, volwassenen en ouderen. De Friese gezondheidsmonitoren geven antwoord op vragen als: hoeveel Friezen roken en drinken alcohol, hoe staat het met het overgewicht in Fryslân en hoeveel Friezen voelen zich eenzaam? Waar is de gezondheidsmonitor voor te gebruiken? De uitkomsten van de gezondheidsmonitoren van GGD Fryslân geven een beeld van de gezondheidssituatie. Deze cijfers worden gebruikt als indicatie van het bestaan van bepaalde gezondheidsproblemen en voor het signaleren van trends. De cijfers zijn regionaal, landelijk en in de tijd met elkaar te vergelijken De uitkomsten vormen samen een signaleringsinstrument dat gebruikt wordt om beleids- en besluitvorming te sturen en prioriteiten vast te stellen. Daarnaast worden de monitoren gebruikt om te kijken of vastgesteld beleid op koers ligt. Het is niet mogelijk om ontwikkelingen in de gezondheidssituatie volledig toe te schrijven aan ingezet beleid. Er zijn immers allerlei factoren van invloed op de gezondheid van de Friese bevolking die niet te meten zijn of gemeten worden. Wanneer het effect van een beleidsmaatregel aangetoond moet worden, geven cijfers uit de gezondheidsmonitoren een indicatie of beleid effectief is.

Jeugd In de zomer van 2012 verscheen de GGD-jaarrapportage ‘Gezond opgroeien in Harlingen’ (bijlage tabel 1) Het rapport alarmeerde het gemeentebestuur want de Harlinger jeugd scoort slecht op punten als overgewicht, spraak/taal- en algemene ontwikkelingsachterstand. De gemeenteraad heeft het college van B&W in het ‘Raadsprogramma 2012-2014 gemeente Harlingen’ de opdracht gegeven ‘zo spoedig mogelijk een plan van aanpak (februari 2013) op te stellen om de educatieve, 12

sociale en fysieke achterstand van jongeren tegen te gaan. Het college betrekt bij de totstandkoming zoveel

als mogelijk maatschappelijke partners. In 2015 moeten de genoemde achterstanden zijn weggewerkt, en presteert de Harlinger jeugd niet meer onder het Fries gemiddelde’.

In april 2013 verschenen de resultaten van Go-jeugd 2012 (Bijlage tabel 2). Uit dit onderzoek onder 12-18 jarigen blijkt dat 86% van deze groep Harlingers hun gezondheid als goed tot heel goed ervaren. In vergelijking met hun Friese leeftijdgenoten eet de Harlinger jeugd minder vaak dagelijks groente (slechts 21% doet dat wel) en drinkt opvallend meer energiedrankjes (68%). Energiedrankjes bevatten erg veel suiker en cafeïne. Ze zijn slecht voor het hart, zo blijkt uit recent onderzoek6. Het alcoholgebruik van onze jeugd wijkt niet af van het Fries gemiddelde maar is toch onaanvaardbaar hoog. 3% van de 12-18-jarige Harlingers heeft ooit harddrugs gebruikt en 19% ooit cannabis waarvan 7% dat in de afgelopen 4 weken heeft gedaan.

Volwassenen en ouderen De cijfers voor volwassenen en ouderen7 die in tabel 3 staan, zijn gebaseerd op de gezondheidsenquête die GGD Fryslân heeft afgenomen in 2010. Volwassenen en ouderen in Harlingen wijken wat gezondheid betreft niet af van het Fries gemiddelde. Met uitzondering van het percentage volwassenen met een chronische aandoening. Dat is hoger dan in de rest van Friesland (43%) Uit de Friese Nota ‘Ruimte voor gezondheid’: ‘Een aantal chronische ziekten, zoals diabetes en copd, komt steeds vaker en op steeds jongere leeftijd voor. Deze ziekten worden in toenemende mate veroorzaakt door een ongezonde leefstijl. Niet alleen lichamelijke aandoeningen, maar ook psychische aandoeningen, zoals depressie, hebben een relatie met de leefstijl en leefomgeving van mensen. Het percentage mensen met overgewicht stabiliseert de laatste jaren, maar wel op een hoog ongezond niveau. Overgewicht is van alle generaties. Mensen met overgewicht kampen vaker met chronische

6

Energiedranken kunnen een hoge bloeddruk en mogelijk hartproblemen veroorzaken. Dat blijkt uit nieuw Amerikaans onderzoek (2012

dr. Sachin Shah, university of the Pacific). De onderzoekers analyseerden de gegevens van zeven eerder gepubliceerde studies om te bestuderen wat de invloed is van het drinken van energiedranken op de gezondheid van het hart.

13

7

In Harlingen wonen verhoudingsgewijs veel ouderen. Volgens de laatste onderzoeken heeft dat geen consequenties voor de

gezondheidspercentages van ouderen

aandoeningen en psychische problemen. Een integrale aanpak van overgewicht veronderstelt een aanpak die ook andere gezondheidsproblemen in positieve zin beïnvloedt. Er zijn hardnekkige verschillen in gezondheid tussen hoog- en laagopgeleide mensen. Mensen in de laagste sociaaleconomische klasse leven gemiddeld zeven jaar korter en genieten maar liefst veertien jaar minder van een leven zonder lichamelijke beperkingen. Op iedere leeftijd zien we dat mensen met een lage opleiding ongezonder leven en vaker te maken hebben met gezondheidsproblemen, zoals overgewicht, chronische aandoeningen en beperkingen en eenzaamheid.’ Voor een uitgebreidere beschrijving van de gezondheidssituatie van de Fries verwijzen wij naar bijlage 3 van de Friese nota ‘Ruimte voor gezondheid’.

14

DEEL 2: DOEN 2013-2017

8

8

- In bijlage 1 van de Friese nota staat vermeld welke eisen aan de gemeentelijke nota worden gesteld volgens de WPG

15

5. HOOFDLIJNEN FRIESE NOTA ‘RUIMTE VOOR GEZONDHEID’ Inleiding De Friese gemeenten en de GGD hebben door middel van het vaststellen van de Friese nota ‘Ruimte voor gezondheid’ afgesproken de komende 4 jaar samen te werken aan een aantal hoofdlijnen: een integrale aanpak (5.1), zelf beslissen over leefstijl (5.2), gezonde wijk of dorp (5.3), sociale veiligheid (5.4). In de volgende paragrafen worden de doelstellingen van de hoofdlijnen kort toegelicht en zo mogelijk al vertaald naar de Harlinger situatie. In bijlage 2 zijn de acties en resultaten benoemd, die een eerste aanzet vormen voor een uitvoeringsprogramma. In oktober 2013 volgt het plan van aanpak voor de uitvoering.

5.1 Een integrale aanpak Complexe volksgezondheidsproblemen zijn niet alleen vanuit de sector volksgezondheid op te lossen. Zo kan de inrichting van de openbare ruimte een belangrijke bijdrage leveren aan de bewegingsstimulering. Ook andere publieke en private partners kunnen een rol vervullen. Harlingen zal hier bijvoorbeeld in zijn woonvisie, onderdeel van wonen, zorg, welzijn nadere invulling aan geven. Maar ook andersom kan gezondheid bijdragen aan maatschappelijke opgaven waar de gemeente voor staat, bijvoorbeeld het voorkomen van schooluitval. Het realiseren van een integrale aanpak vraagt om heel diverse werkwijzen en strategieën. In programma’s van NASB en Jeugd & Alcohol krijgt de integrale aanpak al vorm. Doelstellingen Brede aandacht voor volksgezondheid. Optimale ontwikkelingskansen voor alle kinderen Publieke en private partijen binnen en buiten de gezondheidszorg werken samen, voor meer gezondheid.

5.2 Zelf beslissen over leefstijl Gezondheid, de keuze voor leefstijl is per definitie van mensen zelf. Toch was de samenleving zo ingericht dat de overheid zorg overnam als er strubbelingen waren. Dat is uitgegroeid tot een uitwas / kostenescalatie. Voorwaarde voor het zelf beslissen over leefstijl is dat burgers beschikken over voldoende basisvaardigheden 16

zoals lezen, schrijven en sociale vaardigheden. Voor de gezondheid van mensen is het bijvoorbeeld van belang dat ze adviezen van een behandelaar begrijpen en etiketten kunnen lezen. Goede voorlichting over gezonde leefstijl is belangrijk. Het stimuleren van een gezonde leefstijl is met name gericht op de speerpunten van VWS met extra aandacht voor jeugd en ouderen. De Friese gemeenten hebben de afgelopen jaren, mede op grond van het Masterplan Gezond Leven, vorm en uitvoering gegeven aan beleid ter bevordering van een gezonde leefstijl: bewegen, weerbaarheid, gezond gewicht, middelengebruik en seksuele gezondheid. Een herijking van dit Masterplan waardoor burgers zelf beslissen over hun leefstijl is op zijn plaats. Doelstellingen Inwoners van Harlingen, met name, ouders en jeugd, zijn beter in staat om bewuste en gezonde keuzes te maken ten aanzien van de eigen leefstijl. De sociale en fysieke leefomgeving van onze inwoners nodigt uit tot gezond leven.

5.3 Gezonde stad en buurt Er zijn steeds meer voorbeelden van effectieve wijkgerichte gezondheidsaanpak onder regie van de gemeente: Amaryllis in Leeuwarden, JOGG in Smallingerland en Achtkarspelen Fit. De gemeente Dongeradeel wil een dorpsgerichte gezondheidsaanpak uit gaan voeren. Harlingen verkent de mogelijkheden van een stadsgerichte gezondheidsaanpak die aansluit op Amaryllis Leeuwarden (zie 7.4). Doelstellingen Een stadsgerichte gezondheidsaanpak in Harlingen gebaseerd op de wijkgerichte gezondheidsaanpak Amaryllis Leeuwarden. Kennisuitwisseling / leren door deel te nemen aan ‘lerende netwerken’

5.4 Sociale veiligheid Veiligheid staat hoog op de politieke agenda en wordt als één van de kerntaken van de overheid beschouwd. Het beleven van veiligheid is van groot belang voor de mens om zich te vrij te kunnen bewegen in zijn of

Veiligheid heeft een objectieve component, bijvoorbeeld het meten van criminaliteitscijfers in een buurt en

17

haar omgeving (Maslow 1970, in Gray, 2007).

een subjectieve component, de veiligheidsbeleving van bewoners die minder goed te vangen is in feitelijke cijfers. Criminaliteitscijfers kunnen in een buurt sterk dalen zonder dat burgers zich veiliger voelen. Andersom kan dit ook het geval zijn. Sociale veiligheid omvat beide componenten. Sociale veiligheid is te omschrijven als ‘de bescherming of het zich beschermd voelen tegen gevaar dat veroorzaakt wordt door of dreigt van de

kant van menselijk handelen (in de openbare ruimte)’.

Sociale veiligheid is een belangrijke factor die invloed heeft op de gezondheid van een mens. Uit wetenschappelijke literatuur en gezondheidsonderzoeken van GGD Fryslân blijkt dat burgers die zich minder gezond voelen, meer sociale onveiligheid ervaren. Andersom gaat het ook op: mensen die aangeven zich gezond te voelen, geven aan dat ze een grotere sociale veiligheid ervaren. Doelstelling Aandacht voor gezondheidseffecten van het lokale veiligheidsbeleid, specifiek voor kwetsbare groepen.

18

6. WETTELIJKE TAKEN PRENATALE VOORLICHTING EN OUDERENGEZONDHEIDSZORG

Inleiding In hoofdstuk 5 van de Friese nota staat welke wettelijke taken de GGD uitvoert voor de gemeente. De nieuwe wettelijke taken prenatale voorlichting en ouderengezondheidszorg zijn niet neergelegd bij de GGD.

6.1. Prenatale voorlichting Volgens artikel 2h van de Wet Publieke Gezondheid draagt het college van burgemeester en wethouders in ieder geval zorg voor het geven van prenatale voorlichting aan aanstaande ouders.

Sinds 1 januari 2012 is de gemeente wettelijk verantwoordelijk voor prenatale voorlichting. Goede prenatale voorlichting bereidt aanstaande ouders voor op wat komen gaat. Het maakt duidelijk waar ze naar toe kunnen voor zorg, hulp of ondersteuning. Mogelijke problemen voor het (aanstaande) kind en het gezin

worden in een vroeg stadium onderkend en aangepakt. Gemeente Harlingen heeft (nog) geen beleidsnotitie prenatale voorlichting. In prenatale voorlichting onder verantwoordelijkheid van de gemeente wordt voorzien via de website van het CJG. De gemeente evalueert het CJG in de loop van 2013. De periode -9 maanden tot geboorte, contact met verloskundigen en prenatale voorlichting maken deel uit van die evaluatie. Op basis van de evaluatie wordt ingevuld wat de gemeente Harlingen van plan is met de prenatale voorlichting.

6.2. Ouderengezondheidszorg Volgens artikel 5a van de Wet Publieke Gezondheid zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van de ouderengezondheidszorg. Ter uitvoering van deze wet draagt het college van burgemeester en 19

wethouders in ieder geval zorg voor:

het op systematische wijze volgen en signaleren van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van ouderen en van gezondheid bevorderende en -bedreigende factoren; het ramen van de behoeften aan zorg; de vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen als comorbiditeit9; het geven van voorlichting, advies, instructie en begeleiding; het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen. De wet verplicht gemeenten niet om deze taken door de GGD te laten uitvoeren. De bestuurscommissie GGD heeft bij de invoering van dit wetsartikel besloten om op dit terrein geen extra activiteiten door de GGD te laten ontwikkelen of uitvoeren. Wel voert de GGD, binnen de taak ‘Inzicht in gezondheidssituatie’, gezondheidsenquêtes

uit

onder

ouderen.

Harlingen Harlingen voert de resterende WPG-taken uit via andere lokale beleidskaders zoals de Wmo, ouderen- en welzijnsbeleid. De gemeente streeft naar een integrale aanpak van preventie. Dat krijgt bij de ontwikkeling van de lokale zorgstructuur aandacht. Daarnaast voert Harlingen ten behoeve van de ouderen de integrale aanpak eenzaamheid uit (zie 3.3)

9

Comorbiditeit is het tegelijkertijd hebben van twee of meer stoornissen of aandoeningen bij een patiënt. Dit gebeurt vaak met het

gelijktijdig hebben van lichamelijke, geestelijke en vaak de daaropvolgende sociale problemen bij een persoon.

20

7. SPEERPUNTEN ‘HARLINGEN GEZOND’

HARLINGERS, MET NAME KINDEREN, OUDERS EN JONGEREN, ZIJN BETER IN STAAT OM BEWUSTE EN GEZONDE KEUZES TE MAKEN TEN AANZIEN VAN DE EIGEN LEEFSTIJL.

In de Wet Publieke Gezondheid is opgenomen dat gemeenten bij hun gezondheidsbeleid geacht worden aan te sluiten bij de landelijke prioriteiten zoals opgenomen in de landelijke nota ‘Gezondheid Dichtbij’. In de landelijke nota zijn hoofdlijnen10 benoemd ter bevordering van de gezondheid van de bevolking en de preventie van ziekten. Dit zijn Vertrouwen in

gezondheidsbescherming, Zorg en sport dichtbij in de buurt en Zelf beslissen over leefstijl. Speerpunten van aanpak zijn roken, alcoholgebruik, overgewicht (bewegen/voeding), depressie en diabetes. De gezondheidssituatie van de Friese bevolking legitimeert dat Friese gemeenten deze speerpunten de komende jaren handhaven voor het lokale gezondheidsbeleid. In de nota wordt het accent gelegd op bewegen als belangrijk middel om de genoemde problemen aan te pakken. Daarnaast wordt de jeugd als belangrijke doelgroep gezien voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid, met specifieke aandacht voor weerbaarheid.

Uit de gezondheidsschets van de gemeente Harlingen (hoofdstuk 3) wordt duidelijk dat in elk geval ingezet moet worden op: Samenwerken aan gezond opgroeien11 Verminderen van middelengebruik (waaronder energiedrankjes) Actie tegen overgewicht van kinderen, volwassenen en ouderen; meedoen aan sport en bewegen Gezonde stad en buurt Integrale aanpak eenzaamheid onder ouderen Met de keuze voor deze speerpunten is voldaan aan de wettelijke verplichting om landelijke prioriteiten op te nemen in het gemeentelijk gezondheidsbeleid.

21

10

Website landelijke overheid; document Landelijke nota Gezondheid dichtbij p.20

11

Vanwege urgentie op 10 april 2013 vastgesteld door de gemeenteraad; ‘Gezond opgroeien, jeugd in Harlingen 2013 en verder.’

7.1 Samenwerken aan gezond opgroeien De gemeente Harlingen wil de kwaliteit van de leefomgeving, de opvoed- en opgroeisituatie van kinderen en jongeren, in samenwerking met maatschappelijke partners en ouders verbeteren. De plannen hiervoor staan in de nota ‘Gezond opgroeien, jeugd in Harlingen 2013 en verder’. Deze is op 10 april 2013 vastgesteld door de gemeenteraad. De nota beschrijft speerpunten, doelstellingen en legt de basis voor een structuur Zorg voor Jeugd en hun ouders in Harlingen. Deze structuur helpt bij het gevolg geven aan (nieuwe) wettelijke taken uit bijvoorbeeld de Jeugdwet, de wet op het Passend Onderwijs en de wet OKE door de gemeente, het onderwijs en zorgaanbieders.

Gemeente en partners gebruiken de Lokaal Educatieve Agenda (LEA) voor het maken van afspraken. De samenwerkende partijen hebben een LEA voor ogen die functioneert als een afstemmingsplatform dat in dialoog met de gemeenteraad beleidsvoornemens voor de jeugd bij elkaar en tot uitvoering brengt.

Speerpunten Integrale aanpak van de ontwikkeling van 0-13 jarigen met Kindcentra Ambulant Team voor de Jeugd Jongeren fit en op gewicht

7.2 Verminderen van middelengebruik Harlingen neemt deel aan het vervolgtraject ‘Nuchtere Fries’12 De Nuchtere Fries richt zich, door middel van campagnes, op het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik en drugs, vooral onder jongeren. Daarbij zijn de volgende subdoelstellingen geformuleerd: Jongeren beginnen niet vóór hun 16e, straks wellicht 18e jaar met drinken13; Jongeren gaan minder drinken; Er zijn minder mensen afhankelijk vanwege overmatig alcoholgebruik;

12

Raadsprogramma 2014: Het college van B&W onderzoekt in samenwerking met maatschappelijke partners op welke wijze drugs- en

alcoholvoorlichting voor jongeren kan worden geïntensiveerd en geoptimaliseerd. Parallel aan dit onderzoek wordt bekeken op welke wijze de ouders bij dit onderwerp kunnen worden betrokken. In 2e kwartaal 2013 ontvangt de Raad hierover een voorstel van het

22

college. Het terugdringen van alcohol- en drugs gebruik (misbruik) is een prioriteit voor het Harlinger gemeentebestuur.

13 de Tweede Kamer stemde op 5 maart 2013 in met het verhogen van de leeftijd waarop alcohol gekocht mag worden. 16-jarigen en 17-jarigen mogen niet langer drank kopen, ze moeten wachten tot ze 18 zijn. Tenminste, als de Eerste Kamer ook instemt.

De schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik en drugs zijn bekend; De schadelijke gevolgen van overmatig alcohol en drugsgebruik in bijzondere situaties worden verminderd (in het gezin, op het werk, in het verkeer en bij het uitgaan). Lokaal inzetten van Nuchtere Fries en let op ‘energy’ ; voorlichting over dit drankje kan beter !

7.3 Actie tegen overgewicht In ‘gezond opgroeien, Jeugd in Harlingen zijn doelstellingen benoemd onder Speerpunt 3 jongeren fit en op gewicht. Voordat deze nota door de raad werd vastgesteld (10 april 2013), werd een motie van de PvdA aangenomen: Harlingen stelt, ‘voor 15 oktober 2013 in nauw overleg met de daarvoor in aanmerking komende organisaties een plan van aanpak op om het terugdringen van overgewicht onder leerlingen van het VMBO een extra impuls te geven boven de al aan de raad voorgelegde doelstellingen’. Harlingen oriënteert zich op het project ‘Jongeren Op Gezond Gewicht’. JOGG is de beweging voor een gezonde omgeving en een gezonde jeugd. Iedereen in een stad, dorp of wijk zet zich in om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Het is een lokale, duurzame, intersectorale aanpak die bewezen effectief is om de stijging van overgewicht bij jongeren (0-19 jaar) om te zetten in een daling. Publieke en private partijen werken nauw samen. Gemeenten vervullen een spilfunctie. Zij nemen de regie op zich zodat samenhang en samenwerking gewaarborgd is. Het kabinet stelde in juni 2012 extra middelen beschikbaar voor bestrijding overgewicht bij kinderen14. De middelen worden vanaf ingezet voor het versterken en intensiveren van bestaande programma’s gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl van de jeugd. Eén van de hoofdlijnen is een individueel contactmoment voor adolescenten 14+.

7.4 Gezonde stad en buurt In Harlingen, en vooral in de buurten Oosterpark, Koningsbuurt en Plan Zuid is de concentratie van socialeen/of gezondheidsproblemen hoog. Een integrale aanpak en lokale samenwerking is gewenst. Wijkgerichte gezondheidsbevordering15 richt zich op het versterken van de gezondheid van bewoners in een wijk. Kenmerken van een wijkgericht programma:

15

Extra middelen bestrijding overgewicht, Ministerie van VWS VGP/3120762 Loketgezondleven.nl website RIVM

23

14

De professional gezondheidsbevordering werkt samen met burgers in de wijk en andere lokale professionals aan verbetering van de gezondheid en leefstijl van bewoners. De activiteiten sluiten aan bij de lokale gezondheidsproblemen en bij de behoeften onder bewoners en/of professionals in de wijk. Er is aandacht voor de invloed van de fysieke en sociale leefomgeving. Er is sprake van intersectorale samenwerking; samenwerking tussen lokale partijen uit verschillende sectoren als GGD, eerstelijnsgezondheidszorg, thuiszorg, woningcorporaties, (brede) scholen, sportorganisaties, zorgverzekeraars, (sport-)buurtwerk en sportservice. Het programma bestaat uit een combinatie van activiteiten die een gezonde leefstijl bevorderen. Harlingen verkent de mogelijkheden van een stadsgerichte gezondheidsaanpak die aansluit op Amaryllis Leeuwarden. . Gemeente Harlingen wil met gemeenten die ook kiezen voor deze aanpak kennis en ervaringen delen door bijvoorbeeld deel te nemen aan ‘lerende netwerken’ georganiseerd door de GGD.

7.5 Integrale aanpak eenzaamheid Er is samen met De Skûle voor Harlingen een signaleringskaart Eenzaamheid in het veld gebracht. De lokale en regionale organisaties gaan de signaleringskaart implementeren in de organisatie en hun medewerkers/vrijwilligers met de kaart laten werken. Het project wordt in Harlingen gecoördineerd door de ouderenadviseur van de gemeente en een gespecialiseerde stagiaire. Het project wordt wetenschappelijk begeleid door de NHL in samenwerking met de universiteit van Groningen. Daarmee wordt de gemeente Harlingen op de hoogte gebracht van de succes- en faalfactoren van de signaleringskaart bij de professionele en vrijwilligersorganisaties in Harlingen.

24

8. MONITORING EN EVALUATIE De Bestuurscommissie GGD heeft opdracht gegeven aan GGD Fryslân om het proces rond de Friese nota's te monitoren. De planning hiervoor is globaal als volgt: eind 2013: vaststellen van de indicatoren voor de monitoring eind 2014: tussentijdse rapportage aan de Bestuurscommissie en advies over actie/bijstelling 2016: eindrapportage en advies met betrekking tot de volgende tranche.

9. FINANCIËN Bijdrage aan Hulpverleningsdienst Fryslân

100.915,-

Jeugdgezondheidszorg (basispakket)

366.894,-

Jeugdgezondheidszorg (aanvullend pakket) Totaal uitgaven ‘volksgezondheid’

25.000,492.809,-

25

BIJLAGE

Deze bijlage geeft de cijfers van de gezondheidssituatie in de gemeente Harlingen In onderstaande tabellen zijn cijfers weergegeven m.b.t. de gezondheid van Friezen in uw gemeente. Daarnaast vindt u ook de cijfers voor de provincie Fryslân in zijn geheel. In de eerste tabel vindt u cijfers die komen uit de monitor jeugdgezondheid. De informatie is verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij schoolgaande kinderen en jongeren in de schooljaren 2008-2009, 20092010 en 2010-2011. De tweede tabel heeft betrekking op de gezondheidssituatie van de Friese jeugd van 12 t/m 18 jaar. De cijfers zijn gebaseerd op het Gezondheidsonderzoek Jeugd 2012, GO Jeugd 2012. De Friese cijfers voor volwassenen en ouderen die u in de derde tabel vindt, zijn gebaseerd op de gezondheidsenquête die GGD Fryslân heeft afgenomen in 2010. De resultaten per gemeente uit enquêtes (gezondheidsenquête en GO Jeugd) zijn statistisch vergeleken met de provinciale resultaten. Rood gekleurde cijfers wijken in negatieve zin significant af van het Friese gemiddelde, groen gekleurde cijfers wijken in positieve zin significant af van het Friese gemiddelde. Om betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de bevolking van Friesland zijn de gegevens uit enquêtes gewogen1.

1

Er is gewogen naar geslacht, leeftijd, respons en omvang van de steekproef per gemeente. Wegen betekent het toekennen van een

vermenigvuldigingsfactor aan alle afzonderlijke respondenten op basis van de daadwerkelijke leeftijdsverdelingen en geslachtsverdeling Jeugd is eveneens gewerkt met een correctie voor achtergrondkenmerken.

26

in de gemeente. Dit omdat mannen en vrouwen en verschillende leeftijdsgroepen verschillend kunnen responderen. In de enquête GO

TABEL 1 Cijfers zorg voor Jeugd Harlingen

Fryslân

Opgroeien en opvoeden Percentage ouders met indicatie 'stevig ouderschap' (20092011) Risicofactor: Laag opleidingsniveau Moeder

6 19

9 16

Risicofactor: Eenoudergezin Risicofactor: Niet westers

11 7

8 7

Motoriek

18

9

Spraak/taal

14

9

Algemeen

7

5

Matig en ernstig overgewicht, Groep 2 basisonderwijs Matig en ernstig overgewicht, Groep 7 basisonderwijs

12 15

10 15

Lid van sportclub, Groep 7 basisonderwijs

73

78

Lid van sportclub, Klas 1/2 Voortgezet onderwijs

62

68

Licht, opvoedingsadvies

25

26

Matig, opvoedingsondersteuning

12

7

Ernstig, gespecialiseerde hulpverlening Groep 7 basisonderwijs

2

2

Licht, opvoedingsadvies

27

20

Matig, opvoedingsondersteuning Ernstig, gespecialiseerde hulpverlening

15 2

10 6

Ontwikkelingsachterstand (Groep 2, basisonderwijs)

Leefstijl

Psychosociale problematiek (Oordeel JGZ) Groep 2 basisonderwijs

27

Resultaten GO Jeugd 2012 – Harlingen Hieronder staat een overzicht van de resultaten van GO Jeugd voor Harlingen. Wanneer het cijfer van Harlingen significant afwijkt van het Fries gemiddelde, staat dit aangegeven in de rechter kolom. Bij een significante afwijking is er sprake van een daadwerkelijk verschil dat niet op toeval berust.

TABEL 2 Percentage

Ervaren gezondheid (heel goed) Belemmering door ziekte/aandoening bij dagelijkse bezigheden (sterke mate) Indicatieve score psychosociale problematiek Slachtoffer pesten afg 3 maanden Dader pesten afg 3 maanden Slachtoffer cyberpesten ooit

86 17 19 15 23 49

Zorg

Percentage

Contact huisarts afg 3 maanden Mantelzorg geven

36 5

Leefstijl

Percentage

Ontbijten 5 of meer keer per week Dagelijks fruit Dagelijks groente Overgewicht Voldoet aan NNGB (7 dagen per week 1 uur bewegen) Voldoet aan de fitnorm Lid van een sportvereniging (semi) inactief (niet meer dan 4 dagen per week 1 uur bewegen) Tv kijken (7 dagen per week) Computeren/internet (7 dagen per week) Gebruik energiedrank Roken Rookt dagelijks Ooit alcohol gedronken Alcohol gedronken in de afgelopen 4 weken 5 of meer drankjes per gelegenheid gedronken in de afgelopen 4 weken Ooit aangeschoten geweest Aangeschoten geweest in de afgelopen 4 weken Ooit cannabis gebruikt Cannabis gebruikt in de afgelopen 4 weken Ooit harddrugs gebruikt Geslachtsgemeenschap Gebruikt altijd een condoom

82 24 21 9 9 75 67 14 52 38 68 27 12 62 45 29 43 17 19 7 3 21 42

Afwijking van Fries gemiddelde

Afwijking van Fries gemiddelde

Afwijking van Fries gemiddelde

Lager dan Fries gemiddelde

Hoger dan Fries gemiddelde

Hoger dan Fries gemiddelde

28

Gezondheid

Ongewenste seksuele ervaring

9

Sociale omgeving

Percentage

Thuissituatie (erg leuk) Moeite met rondkomen inkomen ouders Wordt wel eens bezuinigd Schoolsituatie (erg leuk/leuk) Thuis door ziekte afgelopen 4 weken Spijbelen afgelopen 4 weken Ingrijpende gebeurtenis meegemaakt, minimaal 1 Ingrijpende gebeurtenis meegemaakt, meer dan 4 keer Geestelijke mishandeling Lichamelijke mishandeling Slachtoffer van criminaliteit in afgelopen 12 maanden Dader van criminaliteit in afgelopen 12 maanden Onveilig voelen overdag Onveilig voelen ’s avonds/’s nachts

87 9 49 55 44 13 90 20 7 2 22 18 6 17

Afwijking van Fries gemiddelde

Hoger dan Fries gemiddelde

29

TABEL 3 Vanwege een laag aantal 65-plussers zijn de gemeenten Harlingen en Franekeradeel samengevoegd.

19-64 Harlingen Algemene gezondheid Ervaren gezondheid goed / uitstekend Lichamelijke gezondheid Overgewicht matig/ ernstig Chronische aandoeningen minimaal 1 (door arts vastgesteld) Mobiliteit beperkt bij minimaal 1 activiteit ADL-beperkt bij minimaal 1 van de drie ADL-activiteiten

65+

Fryslân

Franekeradeel /Harlingen Fryslân

89

89

80

74

51

46

66

59

43

37

71

72

7

4

18

23

3

2

11

14

47 75 70 20 35 29 37

52 76 67 19 35 24 41

58 64 43 16 58 22 20

55 67 37 16 60 18 22

29 19 32

33 19 28

31 7 11

26 5 13

6

8

15

13

11 9

12 10

23 30 41

25 24 37

16 22 38

18 22 43

Leefstijl voldoet niet aan NNGB voldoet niet aan de groentenorm Voldoet niet aan de fruitnorm voldoet niet aan de ontbijtnorm niet sporters (0-11x p.j.) onregelmatige sporters (12-59x pj regelmatige sporters (≥60x p.j.) Voldoet niet aan de norm verantwoord alcoholgebruik Zware drinkers Roken Huiselijk geweld Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Zorg Mantelzorg geven Mantelzorg ontvangen Geestelijke gezondheid Depressie ooit Angstig/bezorgd ooit Eenzaam matig tot zeer ernstig

30

BIJLAGE

De Friese gemeenten en de GGD hebben door middel van het vaststellen van de Friese nota ‘Ruimte voor gezondheid’ afgesproken de komende 4 jaar samen te werken aan een aantal hoofdlijnen: een integrale aanpak (1), zelf beslissen over leefstijl (2), gezonde wijk of dorp (3), sociale veiligheid (4). Deze bijlage geeft per hoofdlijn een globaal overzicht van de doelstellingen, voorgenomen activiteiten en resultaten. Deze zullen worden verwerkt / opgenomen in het plan van Aanpak dat in oktober 2013 wordt gepresenteerd.

1. Integrale aanpak Complexe volksgezondheidsproblemen zijn niet alleen vanuit de sector volksgezondheid op te lossen. Zo kan de inrichting van de openbare ruimte een belangrijke bijdrage leveren aan de bewegingsstimulering. Ook andere publieke en private partners kunnen een rol vervullen. Harlingen zal hier bijvoorbeeld in zijn woonvisie, onderdeel van wonen, zorg, welzijn nadere invulling aan geven. Maar ook andersom kan gezondheid bijdragen aan maatschappelijke opgaven waar de gemeente voor staat, bijvoorbeeld het voorkomen van schooluitval. Het realiseren van een integrale aanpak vraagt om heel diverse werkwijzen en strategieën. In programma’s van NASB en Jeugd & Alcohol krijgt de integrale aanpak al vorm.

Doelstellingen Brede aandacht voor volksgezondheid. Optimale ontwikkelingskansen voor alle kinderen Publieke en private partijen binnen en buiten de gezondheidszorg werken samen, voor meer gezondheid.

31

Acties GGD Fryslân: Werkt de komende vier jaar op bovengemeentelijke en gemeentelijke schaal aan de doelstellingen. Dat betekent het volgende: Adviseren en ondersteunen van de gemeente bij de integrale aanpak. Het organiseren en bieden van een platform om ervaringen uit te wisselen en te delen. Bieden van de functie van kennis- en expertisecentrum op het gebied van integraal beleid. Voeren van regie-/projectleiding en namens gemeenten afspraken maken met externe (publieke en private) samenwerkingspartners. Nadere verdieping in thema’s die invloed hebben op gezondheid, o.a. Ruimte en Omgeving. Opbouwen van een netwerk met beleidsmedewerkers en experts van andere beleidsterreinen. Werken aan publiek-private samenwerking, in ieder geval op provinciaal niveau. Leveren van een integraal advies en ondersteuning aan gemeenten; dat betekent dat binnen de GGD de expertise wordt gebundeld en ingezet voor advies en ondersteuning aan gemeenten. Agendasetting voor integraal gezondheidsbeleid op bestuurlijk niveau, o.a. via bestuurscommissie GGD. Gemeente Harlingen Werkt de komende vier jaar op bovengemeentelijke en gemeentelijke schaal aan de doelstellingen. Dat betekent: Door de ontwikkeling van kindcentra vindt er een verschuiving plaats van taken van het CJG. Daarom wordt de huidige kwaliteit van het CJG onderzocht16 en ingepast in de plannen ‘gezond opgroeien’. Tevens inspelen op ontwikkelingen Zorg voor jeugd / decentralisatie jeugdzorg. Integrale aanpak van de ontwikkeling van 0-13 jarigen met Kindcentra (7.1) Integrale aanpak van middelengebruik (7.2) Integrale aanpak van overgewicht (7.3) Integrale aanpak van eenzaamheid/depressie (7.4) Niet louter een financiële controlerende taak als gemeente aangaan, maar ook een inhoudelijk sturende rol pakken.

32

16

Uit het Raadsprogramma 2014 : Het college beoordeelt het “centrum voor jeugd en gezin” kritisch op zijn rendement en effectiviteit.

Terug te koppelen aan de raad. – 2e kwartaal 2013 -

Resultaten GGD Fryslân: Startnotitie waarin de begrippen en aanpak zijn verhelderd; bronnen zijn: - diverse (brief)rapporten rivm, - proefschrift en publicaties, - handreiking gezonde gemeente, rivm. Een ‘toolkit’ integraal beleidsadvies. Een denktank/ kenniscentrum binnen de GGD, waarin kennis is verzameld vanuit de GGD-disciplines Epidemiologie, Beleid, Jeugdgezondheidszorg, Medische milieukunde, Infectiepreventie, Gezondheidsbevordering en Crisis. Een inzicht in de meest kansrijke maatregelen in het kader van de speerpunten van het gezondheidsbeleid van de Friese gemeenten. Lerende netwerken van gemeenten (gefaciliteerd door de GGD). Een kennisatelier per jaar, over een integraal beleidsthema (bv. Natuur, Participatie en Gezondheid). Een inzicht in de (mogelijke) bijdrage van private partners aan volksgezondheid.

2. Zelf beslissen over leefstijl Gezondheid, de keuze voor leefstijl is per definitie van mensen zelf. Toch was de samenleving zo ingericht dat de overheid zorg overnam als er strubbelingen waren. Dat is uitgegroeid tot een uitwas / kostenescalatie. Voorwaarde voor het zelf beslissen over leefstijl is dat burgers beschikken over voldoende basisvaardigheden zoals lezen, schrijven en sociale vaardigheden. Voor de gezondheid van mensen is het bijvoorbeeld van belang dat ze adviezen van een behandelaar begrijpen en etiketten kunnen lezen. Goede voorlichting over gezonde leefstijl is belangrijk. Het stimuleren van een gezonde leefstijl is met name gericht op de speerpunten van VWS met extra aandacht voor jeugd en ouderen. De Friese gemeenten hebben de afgelopen jaren, mede op grond van het Masterplan Gezond Leven, vorm en uitvoering gegeven aan beleid ter bevordering van een gezonde leefstijl: bewegen, weerbaarheid, gezond gewicht, middelengebruik en seksuele gezondheid. Een herijking van dit Masterplan waardoor burgers zelf beslissen over hun leefstijl is op zijn plaats.

Doelstellingen Inwoners van Harlingen, met name, ouders en jeugd, zijn beter in staat om bewuste en gezonde 33

keuzes te maken ten aanzien van de eigen leefstijl.

De sociale en fysieke leefomgeving van onze inwoners nodigt uit tot gezond leven.

Acties GGD Fryslân: Leveren van integraal advies en ondersteuning aan gemeenten Herijken van het Masterplan, in samenwerking met ketenpartners en gemeenten, tot Masterplan 2.0. Op basis van (nieuwe) principes waarmee gezonde leefstijl wordt bevorderd: gezondheidsvaardigheden, eigen kracht, inzet sociaal netwerk en sociale marketing. Programma’s ter bevordering van een gezonde leefstijl worden ondersteund door sociale media. Volgens de principes van Masterplan 2.0 adviseren en ondersteunen van gemeenten bij de implementatie van de speerpunten van VWS. Bieden van de functie van kennis- en expertisecentrum op het gebied van gezondheidsbevordering en leefstijl. Eenmaal per jaar organiseert de GGD in samenwerking met gemeenten een bijeenkomst waarin kennis over leefstijl en het ‘zelf beslissen’ concept wordt gedeeld. Voeren van regie-/projectleiding en namens gemeenten afspraken maken met externe (publieke en private) samenwerkingspartners. GGD Fryslân blijft uitvoering geven aan reeds ingezette programma’s ter bevordering van de gezondheid: GGD is in elk geval in 2013 projectleider van de Nuchtere Fries en brengt deskundigheid in op het terrein van preventie van genotmiddelen gebruik. GGD stimuleert de verdere uitrol van de Gezonde School methode in Friese gemeenten. Hiervoor onderhoudt de GGD contacten met ketenpartners voor een gezamenlijk en complementair aanbod aan effectieve interventies. GGD onderzoekt of het mogelijk is de Gezonde School Methode ook toe te passen in voorschoolse voorzieningen. GGD functioneert in Friese netwerken, die vanuit diverse invalshoeken een gezonde leefstijl bevorderen. De samenwerking tussen preventie en curatie is hier een aspect, maar ook de samenwerking tussen de publieke en private sector. GGD professionals in het CJG brengen gezonde leefstijl actief onder de aandacht van kinderen/jongeren en hun ouders door toepassing van gesprekstechnieken (motivational interviewing). Dit gebeurt in het bijzonder door de implementatie van een contactmoment 14+. GGD monitort de leefstijl van de Friese bevolking en signaleert trends in ongezonde leefstijl. 34

Acties Gemeente Harlingen: De gemeente draagt bij aan de ontwikkeling van een gezonde leefstijl van haar burgers door: Uitvoering te geven aan integraal beleid ter bevordering van een omgeving die uitnodigt tot een gezonde leefstijl; de keuze voor een gezonde leefstijl wordt de makkelijke keuze. Dit kan door de inrichting van de openbare ruimte en het toegankelijk maken van sport voor lage inkomens. Lokale samenwerking te stimuleren tussen preventie zorg en curatieve zorg, tussen de publieke en private sector. Aan te sluiten bij landelijke initiatieven, zoals JOGG, Sportimpuls. Voorwaarden te creëren, waardoor mensen de eigen regie daadwerkelijk kunnen pakken. Bijvoorbeeld door gezondheidsvaardigheden te versterken. 17

een plan van aanpak bestrijding overgewicht te komen. In dat plan is specifiek aandacht voor

VMBO-leerlingen met overgewicht.

Resultaten GGD Fryslân: Masterplan 2.0 GGD interventies herijken op Masterplan 2.0. Een onderzoeksopzet naar de effectiviteit van sociale media in gezondheidsbevordering. ketenregie gezonde leefstijl over bovenlokale netwerken met daarin instellingen en gemeenten. Implementatie van ‘Gezonde School’. Implementatie contactmoment 14+.

Gemeente Harlingen: Implementatie van (delen van) Masterplan 2.0.

3 Gezonde stad en buurt Er zijn steeds meer voorbeelden van effectieve wijkgerichte gezondheidsaanpak onder regie van de gemeente: Amaryllis in Leeuwarden, JOGG in Smallingerland en Achtkarspelen Fit. De gemeente Dongeradeel wil een dorpsgerichte gezondheidsaanpak uit gaan voeren.

35

17

In overeenstemming met het verzoek van de gemeenteraad op 10-4-2013

Harlingen verkent de mogelijkheden van een stadsgerichte gezondheidsaanpak die aansluit op Amaryllis Leeuwarden

Doelstellingen Een stadsgerichte gezondheidsaanpak in Harlingen gebaseerd op de wijkgerichte gezondheidsaanpak Amaryllis Leeuwarden. Kennisuitwisseling / leren door deel te nemen aan ‘lerende netwerken’

Acties GGD Fryslân: GGD Fryslân biedt inzicht in de gezondheidssituatie van de betreffende dorpen en/of wijken. GGD Fryslân maakt daarbij gebruik van (eigen) epidemiologische- en registratiegegevens. GGD koppelt deze aan andere gezondheidsinformatie zoals van de ROS wijkscan18, welzijnsorganisaties, eerstelijnsgezondheidszorg en de zorgverzekeraar/zorgbelang. De GGD Fryslân verdiept de eigen wijkgerichte gezondheidsaanpak en biedt de functie van kennisen expertisecentrum. GGD adviseert en ondersteunt gemeenten bij de wijkgerichte gezondheidsaanpak, organiseert en biedt een platform om ervaring uit te wisselen en te delen.

Resultaten GGD Fryslân: Startnotitie waarin de begrippen en aanpak zijn verhelderd19. Tenminste drie (nieuwe) gemeenten hebben ervaring met een dorps- en/of wijkgerichte gezondheidsaanpak. Een denktank/kenniscentrum binnen de GGD, waarin kennis is verzameld vanuit disciplines epidemiologie, beleid, jeugdgezondheidszorg, gezondheidsbevordering, etc.

18

Met de ROS Wijkscan is het mogelijk om een diepgaande analyse te maken van een buurt, wijk of gemeente. Tabellen, grafieken en

geografische kaarten geven inzicht in de (toekomstige) behoeften van de populatie. Door een confrontatie met het huidige zorgaanbod in de buurt ontstaat een beeld van de toegankelijkheid en beschikbaarheid van eerstelijns zorg. De ROS Wijkscan vormt daarmee steeds vaker het startpunt voor lokale en regionale samenwerkingsinitiatieven die door de ROS’en worden ondersteund.

19

Bronnen o.a. ;

Advies van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg: ‘Regie aan de poort, De basiszorg als verbindende schakel tussen persoon, zorg en samenleving’(december 2012); Rapport van de Inspectie voor de gezondheidszorg: ‘Randvoorwaarden Gezonde zorg: geïntegreerde en effectieve ondersteuning door

36

zorgverleners bij leefstijlverandering’(2011);

Publicatie van de Provinciale Raad Gezondheid Brabant ‘Niemand over de schutting. Over wijkgericht werken samen met kwetsbare personen’ (maart 2012).

Een inzicht in de meest kansrijke maatregelen in het kader van de speerpunten van het gezondheidsbeleid van de Friese gemeenten. Lerende netwerken van gemeenten zijn bezig met wijkgerichte gezondheidsaanpak (gefaciliteerd door de GGD). Een kennisatelier per jaar, over de dorps- en/of wijkgerichte gezondheidsaanpak. Agendasetting voor het gezonde dorp/de gezonde wijk op bestuurlijk niveau, o.a. via Bestuurscommissie GGD.

4 Sociale veiligheid Veiligheid staat hoog op de politieke agenda en wordt als één van de kerntaken van de overheid beschouwd. Het beleven van veiligheid is van groot belang voor de mens om zich te vrij te kunnen bewegen in zijn of haar omgeving (Maslow 1970, in Gray, 2007). Veiligheid heeft een objectieve component, bijvoorbeeld het meten van criminaliteitscijfers in een buurt en een subjectieve component, de veiligheidsbeleving van bewoners die minder goed te vangen is in feitelijke cijfers. Criminaliteitscijfers kunnen in een buurt sterk dalen zonder dat burgers zich veiliger voelen. Andersom kan dit ook het geval zijn. Sociale veiligheid omvat beide componenten. Sociale veiligheid is te omschrijven als ‘’de bescherming of het zich beschermd voelen tegen gevaar dat veroorzaakt wordt door of dreigt van de

kant van menselijk handelen (in de openbare ruimte)’’.

Sociale veiligheid is een belangrijke factor die invloed heeft op de gezondheid van een mens. Uit wetenschappelijke literatuur en gezondheidsonderzoeken van GGD Fryslân blijkt dat burgers die zich minder gezond voelen, meer sociale onveiligheid ervaren. Andersom gaat het ook op: mensen die aangeven zich gezond te voelen, geven aan dat ze een grotere sociale veiligheid ervaren.

Doelstelling Aandacht voor gezondheidseffecten van het lokale veiligheidsbeleid, specifiek voor kwetsbare groepen.

Acties GGD Fryslân: In kaart brengen van de prioritaire kwetsbare groepen waar het beleid op zal moeten worden gericht en de trends die zich daarbij gaan voordoen in de Friese gemeenten. Deze analysefase uitvoeren in

maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en openbare geestelijke gezondheidszorg en 1 andere

37

samenwerking met de beleid coördinerende centrumgemeente Leeuwarden op het gebied van

kleinere gemeente. Voor deze combinatie kiezen omdat risicogroepen in grote en kleine gemeenten verschillen. Als onderdeel van de Veiligheidsregio Fryslân adviseert en ondersteunt GGD Fryslân gemeenten bij het vormgeven van hun veiligheidsplan, vooral wat betreft de effecten op de gezondheid van kwetsbare groepen. Samen met gemeenten gegevens inventariseren die in het kader van sociale veiligheid bij kwetsbare groepen relevant zijn. Dit niet alleen om de omvang en ernst van de problemen in kaart te brengen, maar ook om het beleid te kunnen blijven monitoren en evalueren. Bundeling van expertise binnen de GGD waardoor integraal advies aan gemeenten mogelijk wordt. Bieden van de functie van kennis- en expertisecentrum op het gebied van sociale veiligheid. Tevens een nadere verdieping in sociale veiligheid. Agendasetting voor sociale veiligheid op bestuurlijk niveau, o.a. via Bestuurscommissie GGD.

De gemeenten Leeuwarden en Littenseradiel voeren namens de Friese gemeenten een pilot uit.

Resultaten GGD Fryslân: Duidelijkheid over het door gemeenten gewenste ondersteuningsaanbod van de GGD. Startnotitie waarin de begrippen en aanpak ‘sociale veiligheid’ zijn verhelderd20. Een denktank/ kenniscentrum binnen de GGD, waarin kennis is verzameld vanuit disciplines epidemiologie, beleid, jeugdgezondheidszorg, openbare geestelijke gezondheidszorg, infectiepreventie, gezondheidsbevordering, crisis. Inzicht in alle prioritaire risicogroepen per gemeente. Tenminste 3 gemeenten zijn samen met de GGD aan de slag met de ontwikkeling/uitvoering van het gemeentelijk beleid, inzake sociale veiligheidsaspecten. Tenminste 3 gemeenten hebben sociale veiligheidsaspecten ingebed in hun integrale veiligheidsbeleid. Een kennisatelier over sociale veiligheid per jaar. Agendasetting voor sociale veiligheid op bestuurlijk niveau, o.a. via Bestuurscommissie GGD. Op basis van de resultaten van de pilots in de gemeenten Leeuwarden en Littenseradiel, besluiten andere Friese gemeenten aan de slag te gaan met sociale veiligheid.

Bron is o.a. Toolkit voor gemeenten ‘Werken aan sociale veiligheid’, te vinden op:

http://www.movisie.nl/smartsite.dws?ch=def&id=138502

38

20

Harlingen: Op basis van de resultaten van de pilots in de gemeenten Leeuwarden en Littenseradiel, besluit de gemeente Harlingen aan de slag te gaan met sociale veiligheid.

39