Handleiding voor deskundigen voor het beoordelen van kenfflei keit van 93 4uuy-die
en hun
geschiktheid om gehouden te worden To explore th e p o te n tia l o f n a ture to imp ro v e th e q u a lity o f life (m iss ie va n d e WUR) . Th e major s o urce of in fo rma tio n a b o ut th e n eeds o f a nim a ls is th e re fo re th eir n a tural b e h a vio ur. A lth o ugh it is n o t certa in th a t a n im a ls h a ve a n ee d to p erform e ve ry b eh a vio ur th ey sh o w in a n a tura l s urro un din g, th eir b e h a vio ur u n der s u ch con ditio n s will a l wa ys refle c t s o m e so rt o f n e ed. B y ca re fu l studies, we ca n examin e th e rele van t stim uli an d fe e db a ck p a th wa ys associa te d with each beh a vio ur a n d th ereby assess th e n eeds of th e a n im als, (Pro f Pe r Je n s e n) .
Disclaimer / voorbehoud : "database en handleiding alleen voor het beschreven doel gebruiken, gegevens niet verder verspreiden; deze database bevat slechts een beperkt deel van alle verzamelde
informatie over de diersoorten"
lnleiding Fijn dat u als deskundige mee wil werken om van zoogdiersoorten kenmerken en geschiktheid om te houderrte schatten. U wordt gevraagd om een oordeel te geven aan de hand van gegevens van de deze dieren, die u gepresenteerd worden in een database. De gegevens over diersoorten zijn literatuurgegevens de verzameld zijn door WUR medewerkers en stakeholders en beoordeeld door WUR experts. Als u deze handleiding, uw password en de database hebt ontvangen en direct wil beginners ga dan naar het hoofdstuk P ra k tisch e ins tru ctie .
De achtergrond van dit onderzoek staat in de rapporten WUR 345 en WUR 408 en zal met alle aanpassingen in het eindverslag van dit project beschreven worden. De huidige fase is beschreven in de projectaanvraag, presentaties, overleg met stakeholders en de PowerPoint gepresenteerd op de instructiebijeenkomst van 24-01-2013. Deze fasen staan als model gepresenteerd in appendix 6. De einddatum van het project is 15 maart 2013, zodat snelheid van onze kant en uw snelle huip daarbij van belang is. In een schrijven van 17 september 2012 is beschreven wat de bijdrage van deskundigen (zie appendix 1: De rol van de deskundigen is de door WUR experts gescoorde parameters (voor gedragsbehoeftes, welzijns- en gezondheidsrisico's en mens-dier relaties) te beoordelen vanuit de grondhouding die hoort bij een stakeholder en die kan verschillen tussen stakeholders) is bij het voltooien van het proces om te komen tot een advies voor het bepalen van een Positieflijst (zie appendix 1, 6, en voor het kader besluit Houders van dieren artikel 1.4 in appendix 2). Voor de, stakeholders betekent dit de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op het definitieve WUR-advies (zie appendix 6) en hun beoordeling en interpretatie van de data per diersoort in het eindrapport te laten zien (zie appendix 1: a) In het eind advies zal transparant wel of gees gebruik gemaakt worden van beoordelingen van de stakeholders per onderdeel. Het eindoordeel van alle stakeholders zal in ieder geval in het eindrapport aan de staatssecretaris ter overweging meegegeven worden, b) De uitkomst bestaat uit een index per diersoort, die de geschiktheid om een dier als gezelschapsdier te houden aangeeft. Door een beargumenteerde keuze kan op deze schaal een scheiding tussen wel of niet geschikte diersoorten gegeven worden. De geschikte zoogdiersoorten komen op de beoogde Positieflijst. Dit wordt het definitieve advies voor wel of niet plaatsing. Indien de stakeholder dat wenst kunnen de adviezen van de stakeholder bij het advies gevoegd worden.). NB1. Er is soms discussie over de definitie van een gezelschapsdier. Gezelschapsdierenl zoals bedoeld in deze handleiding zijn gedefinieerd als dieren die in of bij het huis worden gehouden voor gezelschap, sport of ,liefhebberij met uitzondering van paarden en hobbydieren.
1
Wat zijn gezelschapsdieren? Daar zijn veel verschillende opvattingen over. Gezelschapsdier versus wild: een gezelschapsdier is een huisdier, dat niet in het wild leeft. Gezelschapsdieren zijn dieren die onze huizen met ons delen, en ons gezelschap geven voor onze zorg en voedsel. Het kunnen alle diersoorten zijn die geboren en getogen zijn in gevangenschap. Onder gezelschapsdieren vallen ook gehouden exoten.
dzigege ven s to t, corre ctie van h e t WUR- a civ% Mgr i ook rigzen o m h un e gen a dvie sPIM41 ( volgen s de m e th o de) in e t ein drapp o rt taii ] z ierazie :Is th O olagiwrx4 4p,,c),,,440446mip e l, ? Atq iceli ojci e ri a dviie sko NB24
e ,c ,/wi. de skun dig e j&ip9 0
leide n
NB3.
sta'ke h oide rs
Deskundigen
database
kunnen
op tijd d.w.z. 1
handleiding
41, iit4A(.14*X5, 11* imi441,;t::i 11,4.4 oor,S-takeholdersaangemekcl:worden ing-evulde
nog
week
na het
rondsturen
van
wordttaangggpyeniwelke,inforpatieo.
deskundigen
kunnen
geyen.
database
De instructie Kai geIllustreerd
schermaldrtilikOri"die'6tik t jdens
Soros
de
dopride
rfa
binnen is. In
deze
stalsehdldersiopgegeven
worden
met
enkele
de iltiTittiggijetiklifiigt 24Tarti,dri,(313.`,'dotocinii zijn.
TOOVi:16
u beVen'a,';;e-tkved6i-T,43646.'AP'gra T
1, • • 1c. 'e, • V,4°,PR = .041A Pttfir,c--- Air , U, beat aeheel vrij uw eigen beoordelpg to deVen.
A
r NB4.
De
gegevens
en grafieken in
appendix1,8)4Definitieve in
Staketiol
ug,acy :LI
van heta92,ilogig 4N,
.
de verstrekte
-
database zijn
de basis
voor het
rekenmodel
Or@,cl vies „en :hgt4tnitieyezyylip-,adyies,-(-4
vaststelling yarkdata,
berekeningen,vegingerten
concluies
komen
de eindrapportage.
Contents Handleiding en,
voordeskundigen
hUngeschiktheid
Jodi
voor
hetbeoprdelen
gehoudemte
van
kenrnerken
van
90
2oogdidtsootten
worden
'
4 1 fi l e i d i n g •
1
Vo o rg es c ' h ie d e ni s
3
Z ob g d i e rS o b rt
3
O m g e vi n g
4
C ri teri u rn
4
D eS k u n d i g e t
4
, B e o o rd e l i n g
4
P rakt is c h e' i n st r u ct i e
5
D ata b a s e
, 5
W e g i n g p e r c r it e ri u m i n b e i d e o m g e v i n g e n E i n d i: o rd e e l ,
is
s
6
-
7
a y . ,.
r
B e o b r d e l i n g k o rt
: 8
B ea n two o rd i n g s st ra te g fe e n
8
A pp e n d i X 1 . : B ri e fa a n s t ak e h o l d e rs 1 7 = 0 9 -2 0 1 2
1 0
Ap p en d ix 2 : ' C ri t e ri a mp o r .a a n wij zin g d i e rs o o rt e n . A Pp e n cl i x
1 2
G rite ri a l n d e d a t a b a S e
12
R u i rn t e b e h o e f te n ( 1 )
xr f,
12
T ij d 0 O h de ft e n (2 ) -
'
S to W i s s'e t i n g s b e h o ef t e n (3 )
-
S c h u i l b e hbefte n - ( 4 )
i
1 3 .
V o o rtil a ri f i n g s be h o efte n ( 5 )
1 3
i lj c h a a m s b e h o eft e n ( 6 ) S o c i a le b e h o efte n ( 7 )
14
-
14
I n fo rm a t i e b e h o e ft e n ( 8 )
f,
O Vesi g e g e d r a g s b e h o e f te n ( 9 ) W e l z ij n ( 1 0 ) -
=
12 1 3
14 14
, 1 5
G e Zo n d h e i d • ( 1 1 )
1 5
M e n s :( 1 2 )
15
A p p e n d i x 4 : vo o rb e e l d v a n v e rs c h i l l e n i n b e o o rd e l i n g A p pe n d i x 5 : R un t i m e v e rs i e - M S Ac ce s s
1 5
'
, 1 6
- Ap p en d ix 6. f l etW U R . m d d e l -1 I-H et reke n rri od 6 I d at tot e e n v o o rl o p i g a d V i e's l e i d t .
-
17
2 . D e s t a k e h o l d e r i n b re n g d i e to t e e n s t a k e h o l d e r a d v i e s I e idt . 3 . H et u i t ei n d e l ij ke a d v i e s v a n d e W U R
1 7
'faF: oLarrot, 04“:
pl4o?,a
' VOVrge s chledO De Wsis.yaplaitillteratuaranalyse ,model beste.at uit citaten/bevjndingen uil; de Jitekatuul.. De citaten oyefzaggd,lerlsporten4bevindingen),zijkgezo,cht,rgerprogsphiktenijngiddeldipp. „-
zjjn
contexI,;,cgeriAmeirusvp,crilentitn.sti.9.pj-j,te'ri.a r
.de getlragSfsenmericen,:q4ejZijn11cenrne.r1<en,
geZpOtte,i4ISIOrntiley,pn,..rnensigie.r.-relpli.e,.11;en41,trken di ejja Eieiliteretyvr.wan ;eon clie.roort zijnAemolen Auticptrefig:zijkobtlef.„de.e1.4vpp ,catitg(laijy,.:,KbjfAtsejecti pi pij a-46.914.9,k? de RuirAe),R„eze 0.serinleriserit(crit,90,..en bcriterja),kurtp ggyi9j,irt,99g gehouderiagatieNtiortMen.,.Reigegeyens.Zijn,uit 1prkrin,enAWrAiler4tAurv,inter:net.,:,‘ encyclopedieen,:,enOttnlorrnatje'yerspfekt dgpr;%P...1$01910-9./Kg94.R4!1RocrAp,13b)Re,rsjn de gegevens van een label voorzien, zoals sterkte, relevantie, mate van noodzaak, behoefte voor de diersoort (verder genoemd eisen en risico's) afgeleid uit de natuurlijiseAot4rute sterkte, relevantie, mate van welzijnsrisico (genoemd beperkingen en risicos) irrdeTehoriden sitUetie.iN13. bet gadt hieKhiet ornlhetgedreglief de hatuureif ilVt.te'dfag'in.deVehgeri'S`Che#P,... M cl adrilitraf .te lerden'IS.,,:zdalS!VedragSbehbeftehl;eiSenteali"tle maar hett aet.Wel pm omgeving, rietbrirlijkeVedra-g;ibetierRingen in gedi'ab,.'n'oi-rheal greiirag, probleei-hge'deag,' welzijnsrisico's, gezondheidsrisico's en dergelijke. De kenmerken van de diersoorten zijn gebruikt ornsphattinaezysn,d!§telicipYp_r! de eisen, de 'n_atuurkij i`e" maken :e.efir:4,0hao-el van 1:54,-(etisen,y,enfiet -rdietwr
bepelking'en
Key* het.
gehouden Ardt gezelscharTsTier Or'r'T6gittgyWilddielT 467-1;;YO't voor het .. . olio. .• , v " ft.1441r4,:' • cl',"" 14t J.* • op Internet Voorachtergronderi Zie'a:a:'repport 345 en presentaties te widen • r
/sr'
r,•
E4h • SI
•
•
"'"
f.
b ij elk criteriumAteat een.yra,ag en Wordt ben reeks Van mdg4jke'antWo&den besOgereei.d.
u1i Er aientel'Alaritigela'6idee'ri, dte $ " •; . r's zoogdiersocirt, de'bmgevingihercnteriurnIgebeseerd pi5 SUbcnteria) en de irivIshriek, rrd en o oorgenomen: opinie, etO.-van tie des un ige;'Aiie Iac oren wor 44 .
' 4 'i t.
••
'.f••• '
•
Zoogdier,s cislt Er worderi'.91)-,SOoften,;beobi'deeld (Zie de database). Er zijri'grble verschillen in bet eantal daarvan gevoridentitaten per Socii=C Er 18'deri
rol ..sivoedtiiiearnig`detio-Or bepaal•.
zullen'irifOhriatie,psdrartieterS betekend Worden die+in:j,netkriteiridelijke motel een
spelen.
De betrouwbaarheid van de welzijnsnsicosthiattind
Doze
informatie is nu zichtbaar in afwezigheid van gegevens over criteria/subcriteria en wordt in het model meegewogen.
, m:o.sverlenantufurlitgedre-Vedragsaehoaefegeeeis en e0tfdeAa,omgeving, Het model bevat inforrngtie drerpSsirgen , M rsdt.dirn . en-die'rOrnaie. fdkdei welzijn,gezcti •
' omgeVing,.(Waann geevolueprd-zuni.rnogIlljk be hebn pan een/hun iatyuflijke aanpaSgfrig115MbleltieiVIATiti-ViNtigei 'ail e'en nieuwe omgeving komen. Er kunnen Clan ee" dedrAgsfirotlerifeli 'deZeifidh-eidsti-rbiehieurl'Oflieliijn4s'p , ;" ( ...t.frcit en:PtetiV.!.2',•11 ftitr. maar van stieren u o land optreden. Daar is.veel literatuur over vooral bij
gezelschapdFdiinF
AgAill6riti egghlterat
,,r4nA
-t.11.2.:14.4
k- ...R4611-VI,F110911"elM2.-9fAr0 • ,r;t4; eehyoudi (specialisten i:1,..§.genesals12),72 gespeciallsepld kunnen :.0n,yat
67anpassek!D'at TA% zuft<0 diersoorten minder geschikf als gezelstharlecier'Vol)e*VtikerT.4 (zie appendix fl')!,13c.e'ze speciailemefi kunnen VAietnd van ISVAtegorieen s.Vin ' .,' e'f76tionetededPa dile gegevesLial
soms heiemaal niet:par
•
11
i
voedeelspecialiFe, getijdetlitciglitternOf Cognitieve specteneZoels areli Zulke soorten stellen hoge ers'eri Tatinitin V6edsel,Airs'aSOrcferif'ef-
Zitn.
informatiebronnen/variatie in de omgeving. Des te specialistischer soorten zijn,.des te hoger hun eisen kunnen zijn. Genetica en omgevingsinvloed spelen daarbij een rni?e‘plitn7:4', sam en ti,9,401,P1A3.9i4.9%11:9edrag zal zijnAn :rrjepetste,ig ,e,yeen.is,41azr-rgeezwaeste.nschappelijk •. inforsnaiiemeslenAn we afhankelijIcAn tiethosnleeto4an warts tg
got$ Ari n ells met M‘orfplopip Pr,ludl,e..iyaripicte,,NiRrfrlypn:.:.itsrmAtIcaritteggsrpel spelen ems. ziln-z*evygezien,41&,blinde mblrat in zijn ingeviikkene sociaal gedreg ezti.jpehOrgnAe. vliegend eekhoorn heeft allerlei a anpasSciwporii.Aiiiisle,40 De (rnusculatuurf) en„bijbehOrende,hersenmecWismen '• • •• •• '
vorpa erldet14900?elap,Ari .,va lesi,d,04,:14,91.pKe reWt9i, t,e4kan-z90at steciale:rn,„Rtinties een rol spelen, die het eigenlijk nodig maken dat een vliegende eekhoorn zo nu en dan vliegt om degeneratie van spieren, hersenmechanismen etc. te voorkomen. Als dat zo is kan er een
relatie tussen de vorm en het welzijn van een diersoort bestaan. Een interessant terrein waar helaas weinig/geen functioneel morfologen zich op gewaagd hebb2n(Veel weten we hiertslus niet van, enders dat er ongeleerde reacties zijn, zoals als een vlieTende eekhoorn wil vluChterf,.spilngthif W6g--ehzWeeft Web. Dit Wan eah' de brie een hoge gedagSb-OhOeftd inlde nataii-beVeh,.eeri:berie'rkinblh gedrag '.00`!§4froilden orhbeVing, een welzijnsris yco als,±iCh-O'robleeMbe-,deag .dritWikkelt,''eVri'gqbridrraidstisico,els het dier :zijn spe'reh'et•hret'gOriiiktrbri Obli 'admit& riSicO ralS hei"dielr-2ilh'horgenS niet-kan gebrilik'eit;VariOit:het tith'pele-pliricipgdat etn 46241gahaps-die•diet-zijn Piatihrtlijk" gedrag rrioet Raifereh.l.firvaddii.iSbr rietuUrlijk:in iedergbval?6:61i is .aan ti als deskundigse,offi een-S-chef:kg Varihet:belang'Ven!eenti-iteridrii els7§4ieel tefriaiZeri gebeebrd op CiWeigen.eillearin4bri'kehhiS.en de bOrdelen Sian dell/Vtik eii0ert§:
OM- feiti, D e .teinlomgeving is flier gebruikt pm.deliteratuurgegevens in to afkomstig van .het dier in de natUunijke omgeving4waar„-befSfier - parsproKelijk.- vandeark.ISOrnti.e.4 label wild clier) versus,,hgt dier in :een geridgclpn othgeying (103el,gezelschePsclier).
CriteriUM , Er zijn 1.2,chterip en .Vele sul?Criteria_Per criteriunn. Afhanke)ijk van de OmgeVirig worden inbedeeka in gedrag, :rnitiqierfelatie. sUticAleria. bet kiiiinen Or,116Aijii::•Blj;Cle.,:eaTtO,rappOl-ten.,:do a!leanCre deliya*iihdef-ten behandeld. Bij jedrababehoefie'n' (criteria) kUnt dehken aan " 6edra6 Vtiegejliiitird yit9evoerd_wordt door ape inclividuen, van dessort,,dat voorparrjelijk intern gerrpitiveerd is, dat zelfversterkend iA, .dat.CtiOntiuitgeyOer'ci ).;Vdrdt(1Os van, of een za6h. k•-v 1 -IIeffect vertoond ,(als hetierigniet:uitgevoer51is,,gasef het zorh jetair,opAden 4peciaal dear opeens een gOede'rede:n voor:1§). De experts eqr,E:osp,i1R679,9gte:tvapclelielifiepbdp.clit gebied. Grote gedragsbehoefteii die b`e`dragSbehoefeh'aie brider4aile'ornstaridibheden beschreven zijn en/of die een specifieke aanpassing zijn en hoge eisen.aan decier,syngeving interactie stellen. In samenhang met behoeften en eisen aan de omgevind kiihrien beperkingen in de :gedrag, .wejzijns-, en gozondheldsrisico's dujdelijk, worden.,..Daarnaast kunQap ook positieve en aspec,ten van sip, mens=dierreletie duidelijk worden, zoals plezier, dornesticafie,,geyarenvoor de,fayna gevaren vdorsle mens.tlet geheel aan gebrUikte criterie;:staart:beschrevenin,appendix=„3.
Deskun dige Midi- de W U R aXtierts Zijinsiq gey09:den Ciidten (beviridirigen)lr getallen OrrigeZet: Ooze getaildh VeVglit.ie‘C(i)oi yvuR experts geschatte sterktes:640;110sterkte:ven' gedragsbehoeftes do,(51-,riiev` fribl: de mate veri;Aed,r4s1);epeagrHt), intehsiteii van het weliijni-,en ge2ohdherd'SrisiCifi‘er;:Cerriehs77dierre,lep,e.,:ot van WatU'als deskundld'erVOI6bnS ors 'befit, Staatin app In, het datzieine.0,.die de' gebririkte systernatiek beblijpt,.eiseri"-ean of.bbei-kiSn' 1-1q9"peR,ruciplen ,sohaal van Iaeg (1) tot lets /ai.ge2Onct ceid Weet ae SteaOldef gra% en belangei,keeiavegen1Ovn Eng81Se ;els Nedei-lands,e t it fomiatie kan .y4e'rj:allevoorgestelde zciOgdigrol5rfen oorgeol to geVerilnrat alleen de dierOofee-ri , B e0 Oidejirig Menben-kurihen 'efhankelijk van hun Uifgangspunt en beiangen tot versehillende beoordelingdiUgh'gliigti4 iigterii8liejVielijk'literetbUr is dat niogelijk. Een'tficOdfisibtill:rdeliii!geaeVesri appendix 4. -biflittekehTtlik'cal zit in de bebiii'delirid ;JO titeThl-tiilOgeVefigV161Ve w(PVIN. 'F:i4'3 daVdifi aekdien n de range weer te `devert'enliietiiVtMaitgte;geVekijifThOrdeoijklererder .1;663rd el le kom en. De vefa expert vgdedei igen VRM foffiltan,beiiHirdenbi4en "pi 1 su bdritari r''n Steel 'dae'rEfij blik.d'enVegoverilff de6ratekeri.'Bitdg irigtruCtie•gtait
meerinformatie over beoordelen en vooropgezette plannen of strategieen bij het 4.., beantWoorden van de vragen.
Pro
isthp ipstfactie '
Database Hoe de database te verkrijgen en weer terug te sturen? We sturen i de database via sendit nl. 12mb). Onizip het (https://sendit.wur. nI/Secure/) (de database is te door dubbelklikken het kunt klaarstaan; heeft document. Als u het MS Access document kunt U een zgn. geyal,dan het niet dat Is hebt. computer als al uw op opstarlen u MS Access Runtime versie van MS Access downloaden (zie appendix 5). AIs de Runtime versie geinstalleerd is zal dubbelklikken de database openen. Voor Mac-bezitters is het inogelijk ht?e)de te doen onder ,13,pot Camp, VMware Fusion Of Parallels Desktop. Vervolgens'kunt u,iu'W password intypen en met de beoordeling.begiririan. Wanneer u de database :heeft ingevuld kunt u de database bij vOOTkeur gezipt naar het adres
[email protected] opsturen bij `VO.Or'keur via sendit.Wur.n1 (of eventueel WeTranfer - maar daar hebben wAlechte ervaringen mee - of een andere bulk email service; dus niet de database direct; rhaarde lirik waar die door ons te downloaden is). We nernen-alleehdalabases op via email transfers van geregistreerde deskUndigeri die door de stakeholders aarigefneld tijn. Als er problemen zijn helpen we u via
[email protected] of
tel
Na het openen van de database ziet Uhet scherm uit figuur 1. Dit schpi 21 besOnfiken worden. Per diersoort zijn er 24 vergelijkbare schermen, die in volgorde gaan over 1) gedrag als wild dier, welzijn als wild dier, gezondheid als Wild dier, mens-dier relatie els wild dier, 2) gedrag als geielsChapsdier, Welzijn als gezelschapsdier, gezondheid als 6-eielSehaRpdier, mens=dier relatie als gezelschaptdier. Daarnaast zijn er nog 2 typen scheerneri. Ten eerste een scherm, waar de resultaten per diersoort samengevat worden en u een eindoordeel kan geveni:;Daargagstzzjjner een nulOsct-Lerm,:dat de narrien yan,dp,sUppriterja en pen., yobrbeeld !.. van een citaat Rey sObcriterium laaffzien. " • beishken van de literatgur informatie zoals.die.in thgenaamde , sta afdi a g ranifrIrbis avieng2yat.,en o,rp:uw ,o ee I slaaroyer parglAtzil.plp Daar,nzaitItiiq_yvesgt:lag Weerof U Vindt r'd at gegeyen het ..criterkurAr4,delniornAt,e jn het scJipr sr, jr .eryaizi.9::rfiethigker, of met Ciietertvalgpale4)19,4t,tOt„0,9A,.:,, oor'aestoveikle.4gedfiktheidty,:an.,cleze. zo,o9dAr,s,potytorn, tatiougen „fa titels na.:p zsOcritrertigin een . yOofelialtd:daarer.pggera9epenwori4e9gyr,i9pAe, nitt:,ode is bp ;Vo.or deisolaaffiLagra,,rgrinArkiipoilposoe81;540,,i,.. het belangrko9 dc schattingen vari:8„1/0.1,R, .exports zun een.gerriiddeldeschatting,(detoocte„man het-blauyv) OW • fantrninimamschattIng (het een rilatgalq,,sctpliqgj9.PAyenAt;blauwien r.4 e Or wita naastide t deakkaal ?en,,De dvArAceeplelrTh 77st .1t;70 • ;;ALTAV, Lev komt,oyeceenine 3.1schaa ,(13p keel, .• etalfrauw),geg& laatA,deyanatie staafdiagrammen De , hoog)..loopt (laag).toMi( staaldiagrammen 4 op de yersChilleriicieiexperts.en:tussenide uw.eigeri,in.schattinp hieryan maken43,ij gegevensoian verschillendelievi tpagen. nVers6049,,tvitt ;(oglerdelen,),0) het gegeven pritenurnigal.ni.e.Ery,eeli,staafSlizrarrir.rpien.„ In rapport ggiOlgd zoals.in het Wt!IGN rekenrhOdel wordt ineerstainstaptie delekenMeth,ode 7,4y • 408 • I r4Notr I g'-'m-it."9“ (b,ijy. grenswaardeis,„ ,boven een subcritenuip is .gepuikt. Als er een waardeVan 1.:7440710. ' ' -t £ 1 eeh blangruk deeldepaarde van het . dip.43 bepaalt dat subcriterium.vpor • 4. , r PM' ,4e./, hpge e gedragsbehoeltediobe welzipisrisiCors, critenum gebaseerd op de aanname.dathOg at 7rr • dt we or -4_”%yr, dier belar4 rill5„;zijn pen,.., g azonCill eldsrldsicc4.-.,04.. grate geyaren van.de subczApria .gegeVen. U (eifid)beoordeling Voor,u heblian.We geWoon.qet gemiddelde • kunt hierin,naast.uWeigen %typo' op_R uw,keuzgn,maken evontueel in oyerleg met de stakeholder diem yertegen. woof. • ■
kilt
Kal:v
vragen
iS
41 i
tiricq:Urt
bpp90.0ilgiper:
SPbCriterp
M
zienztuSsen
1: k• IT!, , ,OV Y4SVS
/41,- XPIPC27,4111 a,4 ,
,
Weging per criterium in beide omgevingen
Weging per criterium
Peal .kic,erte
. . Na3m:Acomis dirnidiatus . • • • • v_ • ' rleancise naarn Sinaistekelrouis Palestijnse stekelmuis
al li-e4.11ciirian, T. 'i k
ttiersoort
-6.
i
I
sereCt•i-e:.
biersocrt. j ,
=
C rite, itnil
..'-otromr0
21:Ruimte
%Vat is try: schatting van d e eisen die dv snorLaan. zijin nattiudijke leeforrigeving stelt?
Gemiddelde, hciogste enlaagst
rn per subtriteriuni hong
onErisch4i: g,sciliV7 ld,5;
21 01 ,21 02
Int t)
4
et
r
meet niet
[60 f4n.a.a I van •
21 03
2104
2105
2196 2107 2108 21.99 ; , • .
ieir f4)
Se, 11 S4srch •
Fgüiir 1. Dit is een voorbe`eldvaii-edn'weging-Oe'r tritbau'iti.ln-dit'deV61"gdall-TetVen ben stekelmuis. Bovenaan ziet u de wetenschappelijke naafri'Vii de-Nederlartkige-riggift Daaronder het aantal citaten dat van deze soOrt is. gevonden en beoordeeld door de experts. Daa*rifeatienVia'alb.g-rda'ai-Oiider 'ea'aiiiiiee -COOT-de soorten kan (open., Helal u I bf 90 .§t4 n ; d?tjn de numr2nri van anliVaften zobg'dierVii 1i ii giiiitbeaciViteren.baa-i-b6Veil Ria'at"1 Of 24 :en' d'ai criteriCiefiv'aVr ilitie-6ttigWerifYieic"dit-Veni .dier-, -Rtliiiiie) ::Oti d e i71716Addil .itiecre'rOn sat D,ersoort Vbige'grr:u ,itt: hra 6i een tOti=h 'Men' an-t .e. soort b'en't bpgefiCiirden'te-akeV.:14e8hT Ci0.3rair staan .n is 86 knop om ph het eindrestilt AlfTWkai.-PiT.V tit 1efrid igki!e21 a utoiatidCh'-te recht1.4iii ferratgolite'fiCirrittlgraga.reiverfraViIclellieivait: bij criterium nr:2.1 dat is R uim te , meTtletcflyiltdSruiitlfieV7 voor een .beithrijving). Daarliidear hfaafiTaVer Li niePergii/Oriliddelde giattl'h Tretrdilfiesjit met steed ilVaiIrten . De- 8.51Yean'difbtiTialleafitige 'ilaVriter-fal'21". WIVT:tiej?r6 kititiretn voortigerd gat'V'a'n `v'increti'aCO'idVIZii*P''Vc-5715'ed16 rf friVeigiiiing 13 er sub criterldrii$A 1: (2 Of' -4k 'ilAtt•kribrYprn'titedi'iiieg'illitee tiecb'elreitrellit6ii van deze soort kan ar:Vn; 1 :(3.P.141:61'.delittilreitle,toogste en Iaagste score peMaritefiriiril,'2i1j5Vg7tgtVeff:•lketl-its ondeilln18'gfallitigellieiangrijkst namelijk devraag . • •• waaLoKuvoor oit cntenurrseerr:antwoor d R scha tting va n de eisen cqe de'Ve) s telt vai3i- fhtite:even criterium gemiddelde s'65)-e ,471.i.:4 en de scores van do subCrite na . 2 1 ,0 1 en 21 : 08:-Al s u vindt dat dit diet litAtrellstilitgPiliffitbilideiiing stelt wat dit ciiirnbt erft'arti`hOth in, anders een 'van antertrnopp § cATI erS0-aigaan lde geklkflafrdri gegeven dit criterium , deze s o ort en de informatie in de subcriteria aangeven of u dit dier g es chikt of ongeschikKitiCittit''' gezelschapsdier (let wel, dit is niet uw eindoordeel; uw eindoordeel hierover kunt u in het laatste scherm (onder knop Weging Totael) geven. Als u deze laatste vraag beantwoord heeft gaat u automatisch naar het volgende criterium. Als u terug wilt kan dat met de knoppen onder de grafiek. U kunt dus voor uw antwoord van onze gegevens gebruik maken en uw eigen ideefinschafting van het belang van ruimte van deze soort in het wild geven. Op deze
manier .driteria'cagn u getdond -cvorden, wearbijI3iireik briterie4eVtkegdNifOrdt Welke de‘Tegevens -enpfligelien'delgeige),eirs.tgriWbe'rrgilefirij'aeie hoNleiti.P4ritiintelCle:OVall'efilai filet liiteindglijke • rnifeilijkfifiee4liVri-rg inerlog .Liw i§ argeval .1:1 In enders). invullen beoordeling Van 'de besdhiktheid Nan deketoOrt:elgel'el§blitgder: Kort no even, ellemira en die;iu Over Berv,ZOO diersotirt, d§teld M.1-01'06rt'' ' ::• , '40e. • ellol. 1.14:: ,
N AT U U R
G e d r a gs c ri t e ri a
G e g e v e n s o o rt,
(6 16 1= '
?tgi1 071 C f.
■Njrn g aii nl
( 1 -9 )
a t i s u w s c h a tt i n g \V
Wi l d di e r
a a n z ij n n a t u u r l ij k e
1
,a , t.
,
o m g ev i n g e n c nte n u m :
va n
de
el'A e n
d i e d e S o o-if
l e e f o m g e y i n g st e l t ?
'
N AT U U R
W e l zij n
W i l d di e r
W a t i s u w s c h a tt i n g v a n w e l z ij n s ri s i c o 's o f t- ."
N AT U U R
G e zo n d h e i d
W i l d di e r
W a t i s u w sc h a t t i n g v a n g e z o n d lie i d s p r o b l e m e n
• l u u r l ij k e o m g ey i n g ?,., , , p ro bl e m e n i n ,cle iii a
2
(Of 4gi eb ki
•-•
3
N AT U U R
GEHOU DEN
•
4
,
1,
J
4 .. . •,, ,, i lr.:, . 1 . •• ; G e d ra g s c ri t e n a l t- 9 )
r tie riaiiiti ii ij k'e VeriVii rrg'.A i
..
vo o r .d e
. :: -. -rL. • 4 1, Ge z e l s c h-a p s d i e r .
' . 4. ..e. :S. ..- - - ; .'" T t ' 71g. 7 * --Otl N'0.11 'W ,! , : : no ' e d r a g slo e p e r k i n ge n o f W a t i s ' u vit s c h a t t i n g v a n g
p r o b le m e n . i p d e
5
H O .U DE. N G , .E
WeJ z ij n ,
9. 4
G e z e l s c hp p sd i e r
r •
6
Wa t i s W
„
ge hop de n
h a tt i n g umi s c ha
ri sI C.O,',s . i n .. .. .
•
W a t is u w s c h a tt i n g v a n p ro b l e m e n o f r i s i c o ' s • , .:.;. .:$ t: - t i; "•' -.1.6 :- , .1. .. .. : N., . ■ ; • ' m e n s en,.,de n a t u u r ?
W i l d di e r
M e n s - d i e r re l a ti e
:.'tt
de
va n
o m g e v i n g?
-. h en o f Ke l z u n s p r o b l e t
g e h o p d e n o ro ge,y i n g ?,,
: „ 1., : : , ,
- ..
_ l a t- ii fi g v a n ge iO ncl h ei d s p rO b l e rn e n s' u w ..S ci G e z e l s c h a p s d i e r , W a i l'
P C H P RF N
, P z 9 11 C1 F0 c1 •: ' P
` ;
GE HOU DEN
,
..
G e ze l s c h a ps d i e r
M e n s- d i e r re l a ti e
o f,- ri sj co 's,in ,c1A .g e ti b u d e n, o rri g e O i n g?t
•
W a t i s u w s c h a tt i n g v a n p r o b l e m e n o f r i s i c o ' s
vo o r d e m e n s o f m i l i e u ?
8
Eindoordeel
Weging totaal
Overzichr van age criteria (do.thr u ingevuld): 21 131iimle VA diet Wild dier Wild diet Wild diet Wild dier Wild dier Wild dier Gezelschapsdier Ge?etsc haps-Eqpt Gezets0appd(‘r, Gezelschapsdier
;2zdti. t:::
medium medium
23 Stohyisseling, lag/medium medium 24 5c ttuilen • 25 yportplanting tesg/Mclit;nt medium 27 Siosoliaral , medium 30 Welzii 1aag/Medlu m 31 *Ge2ondbeid 32 Mens 2 Tijd 3 Stof.yasetimg Voi3iplabiing
12 Menu
len/medium
iaagimedlum
Search
voor deze diersoort: Cd. Met geschikt alsgezelschapsdier
Uw totealaiweging
Weet niet Figuur 2. Onder de,knop y.
Aging TotpaLvprcliiir,11.119113,5,;:iyanptair,109#619,5n.:Daadn wordt
Ametpxter 0149,t4tervs,i,e1 3). Van 11 van Azie giterKis,:geen inforni atie.geyon,ctcn: Ai0p,4,tting.,0yers.0..gespi-0,thaiq van deze uw schatting ran de cateria g-Atoor
diersoortals;guelscivpsdierwordt inde3rechter. kolom-getoorid. DRze,jpforniatie 'ken u help.en 4.14eLndoprce:phdp_t te.9eyegjs,over.de,,,sodrt. pit,-eihdoordeel (totablafweging),1n,,iijn,,;Nietlge'schlikt:als pezelebijaVeclier",:s1Ac es'ciiikt-al&gezelSchapsdier" gegeve0.4e•Yogrswapi-clengoals,ftqAchrOY,en appenOix-.2. (Artik el 1 4 ) , narnelijk.dieren van deze zoogdiersoort zijn te:howlen-dOOr upensen • zonder specialistis-che kennis en ; •• vaardigheden, gelet op de genoemde gedragsci-iteria, zonder onaanvaardbare mate van gevaar voor mess orhe clipt.engondKp0AgnMgars)PP tw aantasting van z n 'ofde reel ge2Opdh Oc lterUb Haar Vagence:o soort (rode knO5. et) •e151-(,,a0 OtgOrtd& SOort). .• • ,
Voorbeeld,van,debeoordeling: Bekijk eerst het PLAATJE van hetdier, zodat u daar een indruk van hebt. • Lees DIERSOORT CONTEXT, CRITERIUM -) lees de VRAAG -› lees de beoordeling van de subcriteria dOor WUR-expeiis geef uw eigeh BEOORDELING Dus
WILD DIER RUIMTE -› --11/0 t is
de 's oort b a n :kiln n a tu urlijkeaeefomge ving
u w sch atting van
de. eisen
die
s telt (gede Ven dit criterium) --> c3eodrdelingen
in staafcliagrgifiVen.ialfd.01411/01k e'iiice!tS -›•geef uw eigen BEOORDELING eiseh
ef an
dit diet geknikt 1 criterium!
of
Een 1 Lage of ift(Ttle - of te-houden. Let wel dit is een, tussenoordeel op grond van
rntd:eeVen gg en ebibe
ongeschilct is,
om
Sdhati g n
• NB. Als u een criterium beoordeeld hebt gaat het programma na invullen van de geschiktheid meteen naar het volgende criterium! NB?. Met de pijlen onderaan kunt u door de criteria navigeren indien nodig (bijy. QM gaan bij een
terug
te
foLite
GetitiAlZ'Oe knoppen D iers o ort selecteren
of zoeken
om door
te gaan waar u de vorige keer
Was opgehouden.
Op het eind van de beopitlelingen van teen soort vindt u een samenvattend scherm, waarin uw eigen beoordelingeri:A0,,Igeet hier-,een totale beoordeling van deze zoogdiersoort. Na het invullen navigeert u terug naar de VOlge-hde soort (rode knop met wit kruis). Ga door met volgende soort.'Oe.sgortlen•Staan op alfabetische volgorde! Als br vragen zijn kunt u mailen naarpositiefliistwur.n1 of paul.kdene(@wurn1 of bellen naar 0317 482896. Bedankt. BeAntwoordingsstrategieen
De meeste
deskundigen zullen voorafiteeh
kan
plan of strategie hebben om de vragen te met de stakeholder
bijvoorbeeld.W.:Ilifiriief in samenspraak afgesproken zijn. Simpele strategieeriitYfilien zijn: beantwoorden. Dat
gebruik/negeer de data van de WUR, vul bij de criteria altijd/nooit "weet riiet" in, 3) ik vind alle diersoorten geschikt/ongeschikt om te houden, 4) ik vind bile grote/kleine diersoorten kleinere/grotere ruimte-eisen hebben, 5) ik vind biosociaal/voortplantingsgedrag altijd 1 schaal/stap belangrijker dan de WURexperts, 6) ik behandel pike soort anders/gelijk, 7) ik weet veel van alle soorten, dus ga ik alleen op mijn eigen kennisljntyYtie 8) ik vind dat alleen gedomesticeerde soorten gehouden mogen worden, 9) ik vind dat exOten wel/niet gehouden mogen worden, 10) alleglitli,Iferi'VgildRDWIijit'getidude'n hidden: Vvorden, 11) .eekhair-YS/torgISagr6ellijiiAreen:gesall14-tirrYte houden, andere soorten niet 1) ik
2) ik
12) .tiatUdilikigthatTOR gedrag is Vied
bad-6'46*er 'den detidUderilrialaurlijk gbdrag,
13) ik vind veterinaire informatie zeer/niet belangrijk, etc. Meestal zullen mensen er een ingewikkelder strategie op na houden of ontwikkelen, die een combinatie van vele simpele strategieen zijn. Het is daarom goed een beetje door de database heen te scrollen om de data te zien en antwoorden uit to proberen. Een voorbeeld van een invul/beantwoord strategie kan zijn de volgende: 1) lk gebruik de data uit de grafieken 2) lk vind de minimale scores of de gemiddelden min 1 punt beter bij mijn benadering passen 3) lk geef het criterium de score van de 3 hoogste subcriteria 4) Als mijn score van het criterium 4 of hoger is vind ik de diersoort "ongeschikt" om te houden. In alle andere gevallen "geschikt". 5) het eindoordeel is "ongeschikt" als er meer dan 15 criteria zonder informatie zijn of wanneer ik bij 12 van de criteria gescoord heb dat de diersoort "ongeschikt" is als gezelschapsdier. Of Een ander voorbeeld van een invul/beantwoord strategie kan zijn de volgende: 1) lk gebruik de data uit de grafieken 2) lk behandel elke diersoort op dezelfde manier en kijk niet naar de uitleg van subcriteria. lk laat me misschien door het plaatje en de grootte van de soort beinvloeden. 3) lk vind het gedrag als wild dier belangrijker dan de gemiddelde WUR-expert 4) lk vind de maximale score per subcriterium goed bij mijn benadering passen 5) lk geef het criterium de score van het gemiddelde subcriterium plus 1 6) Als mijn score van het criterium 3 of hoger is vind ik de diersoort "ongeschikt" om te houden, anders "geschikt" als er meer dan 15 'criteria zonder informatie zijn of "ongeschikt" is eindoordeel het 7) wanneer ik bij minimaal 2 van de criteria gescoord heb dat de diersoort "ongeschikt" is als gezelschapsdier. Deze laatste strategie is uitgeprobeerd en het kost ongeveer 150 minuten om alles voor de 90 zoogdiersoorten in to vullen. Inclusief het lezen van de handleiding en wat exploreren kost het invullen van de database ongeveer 3.5 uur. NB De data geven een indruk welke informatie er over:een soort is en hoe de WUJR, beoordelaars (experts) die beoordeeld hebben. We h ebben graa g dat u u w o ordeel o ok op de h anier! U do or ons ge le verde da ta b a se e rt. Da t is e c h te r g e e n verplich ting! En h e t ka n op u w t bent dus vrij om hier near eigen inzicht mee om to gaan. Wel hebben we graag dat u alle vragen beantwoord, ook al is dat veel met "weet niet" o.i.d.
Appendix 1 Blieft'ari -s te ke
920-12
Hoe wordt ornaegadri met'dd Ve'rar'fidlde informatie? De informatie is per dieLsoort.sarnen Metinformatig uit wetenschappelijke bronnen over het gedrag, weliijn, gezoritlh'eleeh• teretre fiiefid6ilhAs rattibr'lltirFddlthduden. situatie in een database gezet. Door deSkundigen in "ClAriteijilirreS'di'e'edealthreVetig en adaptaliebidlogie4VOrdt‘tleZee informatie g-gebbi-"d • bp:,refeVaritie•N:io`orlketzedizijiiSt4h" geZondheidsrisico in de gehouden situatie. Bij de gedragscriteria wordt een hogere score gegeven naarmate de ,behoeftertot 0,et.pityo_eren yan,dat,garag:als;SsentLegl voxilde diersoort wordtteschouwd.Noor-gezandheicis-.en,I;Velzijris7.criteriaWordt der? .hogerwcoreig epeven se mro‘
•
qop
' • 5••••••,`
• ••!" 4!•0440A.V`fc
naarmatezith hierbij meer problemen voordoen; poor criteria die te maken-hepben witet de relatie met de ,mens geldt dat naarrriate het Clierrfirntler,is_aangepast of zich'Mitilidrkan' r,"41:44swit% r),
.AftrmF*Iri. aanpassen an het 'even in de napuneid yap de rnens er een no,gere score wordt,gegeven.
mwo
Hoe is de verdere gang van zaken in de laatste fase van de Procedure'' :‘: '64 De hiervobr gegeven beoordelingen leiden tot een risico inschatting voor het al dan niet optreden van welzijns- en geziindheidsProblemen bij het houden van de diersaort. In de laatste fasemArdpaan .;),eskundigeji 4 ngewezen:perf§takeholder, grond van de eerder gegeven beoordelingen eveneens een yisicOrts‘chAttirig voor:,h0(4.1.01-1,:niet
4 iiersoktite,rna ken. erschlilenge;,stakeh'pylers gegeyieb5:0Loordelingen kan een evelituele Wegi13`6 de. relabei tussen Cleze criteria worden doorgevoerd. Dit zal transparent en beargumenteerd beschreven worden in .): • e• 7. ' eindrappcah& ' 7 optreden nr,i,r,,elifjn,s-,:egAe4Orldheidspra,blennien, Ni,,0,itno:uderlivap:pp,
De uitkorrigelieit$atCk-eeli index lie'rlier:soOrti;'dre'ce geSdhiktheICI,onti een diet als gezelschapsdier tei;h;Lideiiad'Oge'eft.:Dotirieentbe'argi:frtieriteerde ketiie-Akah OP 'Clete Schaal e e n scheiding fuSser0e1 Of ,niet,desehlikte bier's-obi-ten bejeven:Wprden.i.De.geSchikte zoogdiersoorten komen op de beoogde PositieflijSt. Dit wordtbOUdefinitieve.adyieS ,voor wel of niet p.lpt%rtgq11.11(4ien stakeholder dart Avenst kunnen cle,adyiezen van de stayenolOer bij het ad4es.geo,egdiworcen; , Hoe oaat de orocedure van het 'horen' van de aanoeleverde deskiiridicien -to4eelintfe'lijkd'et kadigetiku len :van; rat-. :•••••*,'S. 7•• -$ • • •" • ' • •`•sflt 10 %41-. z • • een risicoinschatting per didrsoort. Iri de beschrijving IS 1:020 aangegeVen,,maar dat'kUnneh er ook 100 zijn. Het is wel de bedoeling dat elk individirdeldathVarVialledrdrgbOrtelriciebor'dedld (zie beschrijving van de deskundigen). Gezien de omvang van deze input zullen we er waarschijnlijk voor kieien de gekozen deskundjgen•een -database tthigste stUrenren tle output, via ;de meil,:terg9 tel-ralph. MisSchieri dart. opk!defriadr.oris,:9,,ntyvikkelde,end04=techniek mogelijkneden y,00r..toepassing,yia ,tjet web rnOg,elijkmapkt. Wat is de -rol van de- (jektindicieh' van de stakeholders in.-de feitellike tieoardelihasoPocedu're? De rol van de deskundigen is de door experts gescoorde parameters (vow gedrags e , welzijns- en gezondheidtrisico's en mens-dier relaties) te beoordelen vanuit de grondhouding die hoort bij een stakeholder en die kan verschillen tussen stakeholders. In het eind advies zal transparant wel of geen gebruik gemaakt worden van beoordelingen van de stakeholders per onderdeel. Het eindoordeel van alle stakeholders zal in ieder geval in het eindrapport aan de staatssecretaris ter overweging meegegeven worden. Is vooraf bekend welke soorten worden geevalueerd en kan daarvan een lijst warden pangeleverd? Die soorten worden beoordeeld, waarvan we konden vaststellen dat ze in Nederland gehouden worden (vooral via het Internet enquete en via andere beschikbare bronnen). Deze lijst van soorten kan op het moment dat EL&I die vrijgeeft aan de stakeholders toegestuurd worden. Let wel het advies zal slechts een startlijst zijn. De systematiek is gemaakt als dynamisch systeem, waardoor soorten op de advieslijst gezet en van de advieslijst afgehaald kunnen worden. Welke Darthen/stakeholders worden gehoord? Eerder in het project zijn 12 stakeholders gehoord, t.w. Vereniging Landelijke Organisatie DIBEVO, Stichting MP, Nederlandse Belangenvereniging van Hobbydierhouders (NBvH), Coalitie Dierenwelzijns Organisaties Nederland (CDON), Platform Verantwoord Huisdierenbezit (PVH), Universitelt Utrecht - Faculteit Diergeneeskunde — Departement Dier in Wetenschap & Maatschappij (UU/FD/DWM), Vereniging van Parkdierenliefhebbers, Vereniging van Iran- en Exporteurs van vogels en hobbydieren, Dierenbescherming, Levende Have en Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD). Alle 12 groepen zijn gevraagd om experts te leveren.
•
gegevenswerw•
t
,•
••fe4
Wanneer worden de deskundigen van de stakeh'eilaelbenatIgrd.Vb'ailliiii.ibi)OraVe?'4 Dit apes gaat hopelijk thuigAtfre`PlId-Wipaeriff51414RfintlertIZ8b5i!iele*Pe:ilgkitri'dige Zijn eigen beoordelingen voor' de soorten kan invullen. Er wordt naar gestreefd om in Oktober 2012 de te, en bijdragen van de deskundigen, e,yrale n ;te • 1, • Wat wordt verkaarfitifidendeskuPidigeh diethathdrig:stakefitIclersinoutAeveten? In de praktijk komt het erop neere.414.1:0,-.20,,deskubiligen(Maarilik;VOostikegi-enitiin'ste 10 „y , (algemeen) inhoudelijk deskundigen over dieren de 'stappen in de systematiek moeten beoordelep. Rezeideskun,dig en ,Woricipp, cloOpietlere orgapisatie aangewezep. Van de deskunAligerywordtverwacht dat ze: tEA4 Wiet,14,,,411r, • 4- • • De systematiek zoals gepubliceerd in het WUR rapport daarover min of Meer kunnen volgen Zoogil ierSOO rt. sCh'atten op een 61-i N.'16 n I a ag • deditgSbeliitieftgPfren (1) tot hoog (5) • lets van zddgdieren,•iets Nan -:gedrag;letsNan :ggzondheid wet"n • Vanuit de stakeholder achtergrond en belangen beslissen ormatie kuprfen.ile?cri • Zowel Engelse -als-Dleciejarldseinf -„ overi,gegeyens-van alle voorgest.e.lae0oogdi,er.soV,en,in:,clegatab.ase Bereid zijn • hun oordeel te geven (riietalleen van iidieren waarin ze rnOgelijk gespeciali:Seed zijn). • Verwacht wordt dat er ongeveer een halVe tot een hele dag.VoOr nodig is Kunt u een voorbeeld geven van deblidracieAVI4'.1ie War'Clt Vboiiienijobieen desku'ridide van :” een stakeholder? Uitgangspiint is dat de sterktevan.-geidragbehoeften en' de sterkte Van welzijntritiCO's•door vertegenwoordigers van elkestakeholdergroep beoordeeld worCleIY. Op grondvangegevens cie,iiteratwit an,pen,grtitehoeveelheidpeyingingep vastgesteld. Bevindingen zijn kukjes tekst uit de literatuur die aanwijzingen geyin,pv,er gedragyNA:!eirzijn, gezondheid of men,s1clier relatie vanAelitersoort in het wild of ,inigev.angenscliap,,,D;oor experts
van
in gedragsecologreOf diefenWelZijri.zijn..pertiev;indirig (of.subCriteriUrn:) 0segrAtes gedragsbehoeften, WelZijnSPiSitio's, gezOn111-i&1hrilCci's en' het belang ‘7afi'hetiterig-dier relatie geschat. Per categorie van gedrag, welzijn, gezoridneicl of mens-dier relatie worden deze beoordelingen gen VSPI'SOberite•ia'SVM"efigeVat in e'en 'deial,d'at;'-'6arigeeft h'Cres-grdat 'Tens' de bevindingen uit de literatuur het belang van een criterium is (bijv. het criterium ruimtelijke behoefte is gebaseerd op de subcriteria/bOoefteLaerve*IterMOtfiy‘34-Arcle vliegen (2), en de behoefte om zich te verplaatsen (3). Uitkomsten per criterium ki.inneri elan bijvoorbeeld zijn dat: 1) voor de diersoort in de natuur de gemiddelde gedragsbehoette!Aahruirriteeen 4.1 iS;; , _gerneten.op een sci-1aal van 1-5 , A. 2) voor,cle.cilersoort,als'geZelsChapsdie'r het Welzijn'sitSlcO'vpor Puimte 3.5 is 3) Fret 'drer PisiedVaPi- 1660tVilgtePeedi.iPigh . • • ••
: . .
Vertege'nwbordigersideSkijiyeligen van` 'Stakefibldere.krijgen per 'dier'Sciort 'der.gelijke Vertallen voorgesCh.bt41-ci eh lie'W-Worcitigivraagd eehiliorde'el te jev.ehov.er..-'deze Sferktecyan' of ,gezoridheids:risico's...fr wordt dus,gen schatting van"ide gedragsbehoeften, -van 1-.5;1.OfWel gedrigsbehoette, welzijnssisipAgezoildheidsrisic.o,• etc.-gevraggci,op van elke vertegenwoordiger \tan een .stakeiVolder worden?per-rsoOrt de beoordelingen van, 12 gedtags- ,en welZijn,categor,ien 0e,natpur en 1,21n.glevapgenschap„,geregistreercl...V,erder 3ciik'te n op basis Van .een aantal CeObi'deelt-de-deskundige Orneen..diks +..,•frry. ,1-4 • andere.m„aten„ zoals legale ea. zaken en als laalste wordt een samenvattend oordeel gevraagd. Alle stg-kelitIdeTg kNgen dezelfde geggerliksleii`i416en:iloorgeschoteld. Geba"sterdOP dezerfcle •
yan yerschillende a, achten we dat vertegenwoordigers. fg-e2tria dg s i m -eff t"g't dtaVgb tli-ereften, e n over aVehol'ders:grote de''..lierthillehEle•St soorten: baarlikaar yers'aiillende :Vaiirde en voif0hdtliOtid overeenithtn4en' Igen ,ZielY:j 67.huri becOrdefing Z41' clat4Wearschijnidierd0 Wegitlg,y..ap.bpt• belang van een riSiCO schatting beinvloeden. Daar wear de beoordelingen sterk uiteenlopen;_zal n-iet • meer aandacht gekeken worden naar de oorzaken van deze verschillen. Alle veranderingen in eventuele wegingen van parameters worden transparant beredeneerd,yaluit de nieuwe kennis door de enquete. Uiteindelijk zullen de afwegingen over de sterkte van de Ingestelde gedragsen welzijp,srlsico!s'in:Cleelndrapportage vertyerkt-worclen. Bij
e clank.
We'kurinen iiiiaste'llen er''n6g.allefferv-r'agen ilk' We of dit ni6m—Frit'het SYSteem- • • "!,-P'tf'f= 'AT, • • •••1-..,!:-:14 6.•t• • .,frtsel • ••• verder aan het ontwikkelen en de database aan hetvul en met bevindingen. VPagen.over details
kunnen we waarschijnlijk nog niet allemaal beantwoorden. Wel willen we uw vragen naar aanleiding van het bovenstaande beantwoorden. Mail daarvoor naar naul.koene©wur.nl of bel naar Paul 0317-482896.
App en dix 2: Criteria vo or a a n wijzing diers o orten Artikel 1.4 Criteria voor aanwijzing diersoorten of diercategorieen op positieflijst t. De criteria, bedoeld in artikel 2.2, tweede lid, van de wet, zijn: dieren: 10 van de desbetreffende diersoort of diercategorie kunnen zonder specialistische kennis en vaardigheden worden gehouden, gelet op: i de mate waarin het dier behoefte heeft aan bewegen en een specifieke leefomgeving; ii de gemiddelde grootte van het dier op volwassen leeftijd; iii de behoefte van het dier aan periodes van activiteit of inactiviteit gedurende een dag of
een seizoen; iv de behoeften van het dier met betrekking tot foerageren en eten,-Waaronder de rantsoensamenstelling; v de mate waarin het dier behoefte heck aan veiligheid en schuilgelegenheid; vi de behoeften van het dier met betrekking tot voortplanting en grootbretigen van
jongen; vii de behoefte van het dier met betrekking tot schoonmaakgedrag; viii de sociale of biosociale behoeften van het dier; ix de mate waarin het dier behoefte heeft aan prikkels en afleiding;
2.behoren tot een diersoort of diercategorie die bij artikel 2.1 zijn aangewezen, of het houden van dieren van de desbetreffende diersoort of diercategorie: 10 levert geen onaanvaardbare mate van gevaar,Op voor mens of dier; 20 is nict verboden bij artikel 13, of 14, derde lid, van de Flora- en Faunawet in Sanienhang met artikel 75 van die wet; 3Advert gelet op de subonderdelen i tot en met ix van onderdeel a, onder 1., geen onaanvaardbare aantasting op van het welzijn of de gezondheid van die dieren.
Het verbod, bedoeld in artikel2.2, eerste lid, van de wet, is uitsluitend van toepassing op zoogdieren.
Appen dix 3. Criteria in de da taba s e Ruimtebehoeften (1) De ruimtebehoeften van het dier worden geschat op grond van bewegingen in de ruimte die de diersoort tijdens zijn leven maakt. De ruimtebehoeften worden klein geacht, als het dier weinig of geen eisen aan zijn beweging in de omgeving stelt, of daar weinig van afhankelijk is. De ruimtebehoeften warden groot geacht, als de diersoort zeer afhankelijk is van specifiek ruimtelijk gedrag in de omgeving, bijv. door een sterke specialisatie met betrekking tot migratie, en daardoor hoge eisen stelt aan zijn omgeving. Omgevingsinvloeden op de ruimtebehoeften kunnen verwacht worden van 1) de natuurlijke leefomgeving die de voorkeur heeft van de diersoort, 2) de begroeiing en fysieke gesteldheid van het terrein, 3) de grootte van het gebied waarbinnen het noodzakelijke voedselaanbod in belangrijke mate de normale activiteiten van de diersoort bepaalt, 4) de verspreiding van individuele dieren ten opzichte van elkaar (territorium) en 5) de verplaatsing over grote afstanden. Verder wordt hierbij ingegaan op specifieke gedragskenmerken voor zoogdieren zoals vliegen, zwemmen e.d. Literatuurgegevens met betrekking tot het criterium Ruimtebehoeften worden bij voorkeur aan de volgende subcriteria gekoppeld en toegewezen: habitatselectie, lopen (tussen locaties), home range, bewegen (op locatie), verspreiding, migratie, specifieke gedrag (vliegen, zwemmen enz.).
Tijdbehoeften (2) De tijdbehoeften van de diersoort worden geschat op grcind van gedragsveranderingen in relatie met het bioritme. De tijdbehoeften worden klein geacht als de diersoort weinig of geen gedragseisen met betrekking tot tijd stelt, of daar weinig van afhankelijk is. De tijdbehoeften worden groot geacht als de diersoort zeer afhankelijk is van specifieke tijdsaspecten van de omgeving, bijv. door een sterke specialisatie in de dier-tijd interactie of ritmes, en daardoor
hoge eisen stelt. Tijd is bijvoorbeeld, een beperkende factor .bijAnggi:p4SAyklbaS,01$ •-.' i.:,-.,•. metabolic rate, BMR). Nttgedrag (tijd doorbrengen) is nodig on e'en gtei in de4figvarildte tijd goed te laten functioneren. OmgevingsinvloOderc op detijdbehoeften kunpy.redpt,:, oVerdag. 7'..s• warden van speciale activiteiten van de diersoort inde tijd:,1) is de diersoort ruttto , ,•;e..1' protort l'• e ),'$) n, sla activiteiten (foerageren-, nac s of in de schemering actief, 2) ritmiek in de - WA A ;:tlxli, re .1- • -• cyclus langairrende dagen. Een meerderde van cycli van enkele uren, een dag of ortdurende " kil ....n. •-..,iffe.p.e.47n4.,..4.a.,•:. ,.. a, is daarvan voorbeeld een seizoen; het aan gerelateerd in de activiteit is soms wor„ en • u winterslaap. Literatuurgegevens met betrekking tot het criterium Tijdbehoeften . . .u. ...4.r1,....t..:,... 4 voorkeuf-ban de volgende subcriteria,gekOpppld.en toegewezen: activitei inac ivi ei • ao 1
...!•30!,prr,-..
t0.;
!trt-P`5-1.1%.,f•fiaii510:."•W,74,
.`•1'-'4"-M€4•'•PC.`16;:.11(1t%-'_`7 naCpt-, schemer-actief; ritmes ip_,gedrag (dag, nacht, circadiaan). slapen; rus.te • wiriterslaap. f4nr.:. ,tl• . _. ; 3-1•1'"", ' ',-,,,17.-- — . , .. • • 7.7 '' : .r.• -.• .141:...,.,-,, 1,1 wi.,...;,1,,.. ••• :,. '.:;'1.i.-<„ ,; '1 ,.•
$,9f.Aylo,t%pil,A.99.8.001.50.flp.171,0),,, 0,,, . Do%-to-flAti-s-o!ii-16-$.b.-0-6-bwridn.!oti13,e7diete-diirt ,Woltd
en (3.6 het 'dp "grOhd.vgri voedselOpnamethtleVebii. erkingVan zoeken, voedsel met relatie in gedragsveranderingen als de diersoort weinig of geen geacht klein worden hoeften stofwiSselingsbe De voedsel. gedragseisen met betrekking tot voedsel stelt, ofwel daar weinig"St'an ralyanteJiKis.ipe• de diersoort zeer afhenkelijk is van sto isselingsbehoeften,wordensiroot geacht als o-!t:4- •• fr, -...-ie.k. z•--- • : tt-IlVro . • '-. , -.i,-. --.r• • f,s-ie:. -..;,. .apt - ' . in . de dier,.. van,de oilTigeg, bjjy,door den stefke specialisatie sPeop -e Vbedselespecten ..., • , , c . _ ...:•.: . .:t41-4E.,--K•i•re.'ar'l,.^ - ...;.-..; it•O.r.....Ac•-• 4 -:"...1'3‘.. •,1+--r• ...ty0 daardoor'hoge Olsen sten'. 0Mgevingsinvioedenop,..de Sel interabtie,,e-ri voe ,:-,,I.• i ' .. ' ..,.,•••#,..,;;i6AS • ..J.1,...... -,•'..-.4 . ,•:•-•-,,,..'• • •.,•.%;•..:"..'•' ' • j';' f.dl•st,c,.-. .kunnen v.erwacht worden van speciale activiteiten yin de diersoort stofWisgelingsbelideften :,y-y,7 -. •?••••,:i • ;:?•'1:17 • '.440...--"Y''.'," • , ( met betrekkingAcit,(het verkhigen yen).-Vbedsel, Water .en bok uitecheiding: dit•betreft bijv. • e ,.- , s-rso, .. . Prii ; A waarop voedsel wordt • vaedselsoorten en =-Voorkeureri, en achtergr,oriden van manieren "..• - - t ...,4,i '-r, • ----7'..- ' • .••, ?..". • • -a ,-,e..• .,•7.7y1.17.1.tvr-epoeften 7).4104Witselingsbs tij.t.iiec'tftiiial ‘ itig eftrekl b ,, get evens. ratUf•utgoep ve rkregen.Lig 1..ti es ev,p,,z, 0:. Viie,disi el 'tem.?, ..4ep eld : worden bij yoorkeiii...e,p,r,i;dre yo)gk.rike..s Olichteria,.gekopp ielllefiteren, doden Vce.dq41do"nsilmpt enz.), ef,,:j$4en itV0b.Saeri,..PAttiti prcioiselecile:i.-jedSel ,i, ‘744-it....'li 1 ..' • • ..%.,..-„• i .:"• .i. ' r,stop p Oki , pai-A siter,ep ., voedsel Ni alt.), . • ..., -,
- !...
- -"o• •.. • ,
'
•i• •
w
'
•
,
-
,..,-•
;
,V2r-,IPTYfe,•4
- ' • -:r:Ai :-..,'^-4:044.
/0.0itYlc
; 11111: 4: c•; ""PrSO S!': : • ,.. . x 4 e
6: 1":
"•• • ,1.: P, -, •
•
SchuilbehOeften,(4) De schuilbehoeften vabtle'dierSOOrt worden 'gesChat 'Op gitirid varitedagaVeranderifigeh in relatie met Vijanden", Weersveranderifigen,-.0td. De §Chuilbehdeften 1:4or'd'eriRlain'teacht -els de diersoort weinig of geen gedragseisen met betrekking tot schuilen stelt, ofwel daar weinig van afhankelijk is De schuilbehoeften worden groot geacht als deZdiersoat Zgerojiiiapketijkis-yan specialisatie in schuilen, dp opgeyjng, bp. door een sterke specifieke schuilaspecten van nr • •• rust_ -A, eden by de.schuilbenoeften -6isen Steft. Omgev.indsinvlo bijv. nestbouw, en daardoor hoge •aiet.1., ./ A' • VLIVf.,•-• A A -• «M•14% OA kunnpn verwacht Arden van Speciale schiiilactivitetten van de dipoot 1 gedrag geriCht op • • -.•!•• specifieke evolutionaire het vinden of meken van een schuilplaats of beschutting,•.:en 1.11•:.5-422iillrt3-ref n.f ta.C.X./Ir Ike' ratUurgeoevens _Met propidieren,Lite aanpassinderl van de diersoort in de strijd tegen • , .ts sts vf.e volgende siibcriteria warden voorkeur aan de betrekkirrp tot het pritenum SchuilbehOefteri L.0 • •• -,t•cpr•t:*1-0 4- 4,./Writc, ag. antipledatorgedr rn.aken beschutting zoeken, ctting gekopperd:'besch •
VOOrtrilArdlOAS-IiitiOeftey1 De voOttOlefitirigStieheefteri 'Vdti de diersoort idol-defy ge'SChaf:OrgrOnd van seksuele • interactiesentlfde'renZbfg'dedrdg birinen-te Sbcirt.IDe'Vobetplalitingsbehoeftebsitorden klein geaOlit -als de'dialtodft weirliblif•geen repen aan seksu eel en oCideilijk gedrag'-delf,'Ofikel
daar Weinig van diersoort zeer afhankelijk is van specifieke aspecten van de voortPraritiribij47tdooreen sterke specialisatie bijv. strikte monogamie met een altijd aanwezige Ievenspartner en daardoor hoge eisen stelt aan zijn voortpiantingsasrCter.EKOrfidOWsihylbalen,pRigie‘ van mogelijke paitnerg en ooncu Jretriten; voortplantingsbehoeften kunnen verwactit worden ..•e• c.rf de manier waarop leefgemeenschappen van,dieren zijn gestructureerd in relatie:folbei _ voortplantingsgedrag zoals selectie en keoze van partners en ouderlijke zor,g, Literatuurgegevens met betrekking tot het criterium Voortplantingsbehoeften info-i'den bij yoorkeur aan de volgende subcriteria gekoppeld: paarsysteem (monogaqe, polygynandrie e.d.), seksuele s.electie,'competitie voor Rarthels, partnerkeuze: partnerhoeden-, seksuele dimorfie in gedrag;ouderzorg, infanticide:
Lichaambehdeften• (6) • lichaamsbehoefte„ vi de diersoort '" wordenI'6dd geschat grandii-1" van ge agv4!,,.' eh in relatie met het in stand houden' van tViteigen lijf. Het Vertoon't overeenkodstenmt„ Schuilbehoeften. De lichaamsbehoeften wordenklein'geacht als de diersoort vveiriy6 of gee'ri ‘ge'dragseisen met betrekkingIit het licharelpiegtperatuur) stelt, ofweldaar Weinid Van' afhankelOk is. De lichaamsbehoeften Aorderi geacht als de diersoort zeer afhankelijk kvan specifieke lichaamsbehakelit'0,;1,dZON,en sterke afhankelijk var'i onderhoud van de yacht voOrNivoorbeeiCrgarterdidhaid,''en'daardoor hoge eiser 461t. ,11401.r Opv,Vingsinvioe opAelichearnsbehoeftenicupnen verwacht worden van o.a. ziekteh: c Air. ,..1,,L.,s,,,den - r.e n-N,11-z-LL . - ..‘.71:1.-;AL st"-..: ti. el... • a 73.-e- -.,i ;.• gedrag gericht`op het verZOrgen-van be num zowei van zichzelf alp van andere individOen. 06k kan het gedrag om de lichaamstemperatuur op peil te houden omvatten. tfl; ,,v-a'j'4.-11.ii, Literatuurgegevens met betrekking tot het criterium Lichaamsbehoeft en worden bij voorl?eur aan de volgericiemiAgritetle,gekoppeld:,poetsen;zorg ...rpor,:de.buitett,kant,Sglpiapl poetsen en therrnoreb0tPti094k09-
'i" ir,. ,,i)-:i',F .
•,,
,, ,•••• • ••,, .
,
SocialkibehO.efien 47
De socie r,.s,..r,p 6-*.fitr e.„.,,,rottpiloe e.,%Van.dj:Cliers,o,..brt worden Orden.deSChat op grOn'ely'atj gedeags,Ve2iP'n'derinbeh. in re a le met'sbort4egOteri en 'eyt,entu...P41.-Jr2,41Vidili' e464-$-P`n" ante' `-'1-tettfit:gdOlateilhk"-ft' behoeften wordtnt4kie,sinipeeit.als'Oe.dierscitri"Ckeih- ' of glen' .7.;gedrt"gsliiqsisnc)43'San."'s.00rtden'ibrerT(9.6?' e'be'fio7eft'en;;V:.ei'are.itg'rrOt ga..iinja' geadt•Lrtalsdediersoort zeer •a.„,:fhanKetij.k 18-.y6P. e''perpc,itafeki...d`e16:',861OFtrikno4..rilebi:,bAjVi doef7,@,'.r1§Tej*e afhankelijkheiCiWdt ee1gibe.,12 yogr. hoge eisen stelt OrngFytin.dsirii vireirexp,,,oa..56rsoclele:?,betiOefidnkurin'eniV‘etkp"Chr"W ,.1;. , , .v.;„;,,,,, 'eltrden:74":1-rterible'rl 1) , ..„.x qn snort begc njvipg,vari. et socialeldkLa.'ag'' van dieren, in evoltitidnai4ezg '''',2T•tritwislien van prik elg Of %irnale2'n bld Odd 'OM' het gedrag van geii e"OOyigenoot te _rbeThy,ILVCien,Sjbek4enOe •• • ,• gedragingen als vechten, vluchten of imponeren en tones van onderdanigheid of dOrninantie en 4) het vaststellen van rangorde en territorium. Literatuurgegevens met betrekking tot het criterium Societe behoeften worden bij voorkeur aan de volgende gliticflOVIeltrVeli:1:' ,-' cogoer-atie/AltruNme,,baten (posittet),sSpotaLe4,ofganieptie, ;social? steurbisociaappetsen, , help.ers-)sosteri,,coinpetitie,(hegatef), agoniStiechgedi:Pg,-,rartgorde en hi...01A.r.011e. i- • r,-;.•.`,,--1- ., ' 'fr..
:, 1 :
h
., ' -
Inform atiebehoeften (0) ..,: ,,,• ,.: , "i1A0,-.-• ' •• • . ..n, f., . -•
•• -r,•.„
De'VfOrrnatiebehbetteli,:yan de'diei-sOoft.wor,clep -db6b.4t 013,6i-Ofid Vlan . gedragsveranderingeri,in relatie met , qlr ' I i i 6 11 s'c i - 1 e er(4biOilsOhe OrtIdetriWk De friformatiebehoeftert;e6r:d03:181Wjega'Ciit:8$'140:0ier„,ado'A 'ikei'rilcreen bediabgeiseri mt - . . , :?. :,-=: ;.3 :0716,,. ., nzgas • rp o• - tail -%a ; 'I'.:404;.1 betrekking tot info rriqtreltigyffri`arKeizeri ; ;.focale dommunicatietof speloedrag) stelt.,ofwel dPar weinig.van afhankeliikie.':50 'SOU:41'ot ehbjefteil•tvcidei-i gfoOlr`ge'S-Clil-PIS-de eliergrEiditleet P.' .t..s V - ; '11 - ii.WWata'.. ki v:ii ;:1VP V4 ,. 4Ni ' i.L.11.1.Wr v3azims1:,-,,n.:. trot .....r,..!,,,,,.: afhankelijkis van specifieke gedragingen "Met betrekking 'tot jnformatieyeriamelen of comrnunicatie, bijv. door a nwEiG4re"a'fbarik`elirkNtirifo'fiiiklre'ri ediiiiegtidveciioverleving, en daardoor hoge eisen stelt. Omgevingsi9vioeden op de informatiebehoeften, kunnen verwacht worden van: 1) het onderzoeken varyde61getifil,,tilitenliettelflgeh' geven vap4ignalen:aan de qv gexing ,(zientioren,:ruticen, :ypeteri),,.,9p,p):epropluftiCe tie met soortgeniiteti _Of,ande re -s,00:rten.t,LiteratUurgegevens ..r,petil7p,tr,,4•1.1pg tot het criteritii-ri InfotrOatiepetjpp,flq,pogrcleAbij voorkeur aan de volge_nde,subcrgetiP, ;9059i:120d :-eploratie, speldeciTgi,iritor.r.nake go/ken, inforrnette geven (meijseren -9.d.), communicatie (vjsue0,1,•; vocaat, olfactor.isCii, taetiM). ,
,
,
, ;,,
. ,..-
Overige ?getirogt.behoeften (9) 4:40 a • a 1 Bes-Chrijft die betic?etterf;die passe!) bi ge;d _tegingeh en gedi-ag-cimgeVing intefaCtieg die niet direct kunnen wordei-i ingedeeld birie ii Vande•eefcler genoemde criteria. Literataiigtd'eena met betrekking tot het criterium Overige behoeften worden bij voorkeur aan de volgende subariteria gekoppeld en toegewezen: ander gedrag ; gedrag zonderifunctie; moeilijk te .. .-,..,31gNiA-si.: olassificeren gedrai no niet geclassificeerd gedrag.:Ook behoeften, die moeilijk eendiiidig €.--4kg,1go"1! 714. , behanr nr , bij een v van de voorg6ande behoeftecategorieen tleld kunnen Worden, kunnen aan de , •. . categorie Overige behoeften worden toegevoegd.
••
c
Weliijn-(1 0)
—• .. • . van veel.factor4.-De.belangnikstepjp.in • afhankelija. Het welzijnxan een zoo,gdiersoorLis )1k..r414,, P:”1-11:,sa VW' 1-01 hoeverre voldaan is of kari ,v_vordenean ;gedragsbehoeften y,ar)ideoogdiersoort als • • 33"A.Y4 • *.h...1,40" gezelzehapsAer,jndeonder 4;94igecioernde cgtegorieep,(914441pN, §ubpntva)..pgazna,ag het bridotanoVve mOdeii der; ineist kaiTheMelii ecologische ook de klimaatomstandigheden. Als er gedragingen optreden die niet direct alaprmaal gedrag, dat • onder de in 1-9 genoemde categorieen vallen, 41 es:spaise. zich kan uiten in probleemgedrag en met narreirrgeWoVieeriYlrat'eriterium welzijn worden dus indicatoren van welzijn ondergebracht die niet to plaatsen zijn onder de categorieen 1=9 en specifielvgaatThet4Orn destiberfteddaanpassingsVerrndgenklimaat-stereotypieen, probleem- of abnormaal gedrag en andere indicatoren van welzijn. ' • Pi • ' in "it•;! ..::?4 . ' 129,144114. •,.T;-."4,4Ne-:117#V.
1"' 0;07 bget.:-.1104.
t 4t,lavfo,vW,A0
:• '
GezondhWiti 111)
,
444,
7 a t1
.
%,
,
De gezOndheid van het dier is naast welzijn van het grootste belang. Er zijn vele soorten ziekten bij zoogdiersoorten gevonden, die alle van invloed kunnen zijn op de kwajilecit.vasi,,het !even van een geZelschapsdier en zijn /haar houder. Onder dit criterium vallen de subcriteria hygiene, ziekten, zoonose 2 (krijgt het dier ziektes van de mens?),'"grelife;:2-babdier'S'ad-rt, specifiekelit-dblefneti/ziekteStii ,oVerige
Mens (12) Bij het criterium mens komt voor het gezelschkistiler tiou'clei= en in het jeVal van hel',04Ide dier menselijke bewoning aan de orde. De Suboritete iijrCinensdnlbeVifigVaridetsdbrt Zich aanpassen aan de menselijke omgeving?), speciale kennis (vereist de soort speciale kennis van de mens?), domesticatie (leeft de soort al lang bij de mens?), gevaar (is de soort gevaarlijk voor de mens?), zoonose 1 (brengt de sport ziekten over op de mens?), fauna (kan 'e n' de snort de kikale fauna irideVa'ar braid e n? ) 6ri oVerigYakeli Oeilbont andere relatie met de mensn. •• • , -
Appendix ri , a4:
•Aia n `;',P` 11'11Wi Vocirb . e eldt
be1:16:6 1=Crellii.4 4 !'
s"" ,
Een mooi voorbeeld thee mensen op zbasis Varr,_,Wetensch.4pelijkeqiteratUur tot totaal verschillende ideeen over een optimale huisvesting van dieren koi-nen. Als experiment is aan groepjes studentervde opdrachtlgegeven 'dm een huisvestingssysthenn to •ontwerPen,.itearin zo Irriogelijk probleerbgedrag. Als dieren zoveel natuurlijk gedrag ,vertonen van paarden gegeven met nadruk huisvesting huidige uitgangspunt werd in het ene geval de dee'rvark(bOttorr-0). In oplossingen en Cribbing) .a.everwrobleerngedtag'(o op;_cle=literatUOr benornen. Uit dit ielsyuitdangspunt bet•.Paard van tnatuullijk;gedrag geV41,.iszhet andere het natuurlijk gedrag mochten onderdelen worden weggehaald die niet noodzakelijk voor het welzijn van een paard zouden zijn (gebaseerd op literatuur). Dit was de top=down benedering. In de volgende figurer' in _het zenorrne verschil gegeyen .oplossingen geilluStreeirdjus de gedeVehliteratuUr en beliirkfiiigeTi'kutthen jeiderti_ yotIorare'Ctertaillende inschattit-15en.lid net &en' ZeliaelitiaeS`tingsysteenn ideals ggvgi'betft geven tan en dat niet zo. De 'infoTnatie 'in' ag liStabese tii6ciiiielin`g Optimal housing (minus stereotypies)
Optimal housing (natural behaviour) • 4 horses
• Largest box 3.6 x 10.8 • Summer area (3,5 hectares)
• 3 horses in 1 box • Daily in the, pasture
Wgetabori Water hole
• la ■ •
mn.,
• Sand areas
Mineral•Soot
N 0
Sheltemlloo
•I` ••••.••••
• Gravel path (500 m) ••••••-
• Hay racks (3x) Stable
Figuur 3. In de inker figuur is bottom-up een optimaal huisvestigingssysteem voor paarden ontworpen gebruikmakend van informatie over probleemgedrag. Rechts is top-down een
optimaal huisvestingssysteem ontworpen gebaseerd op natuurlijk gedrag. Lettop hetigcote verschil in uitkomst. 4 • - -4 — • ;;I• Het optimale huisvesting Systebriirvdn.e'en P.aard.ial wellialititutsen beide uitersten'inl ggen. • . ' Het karepoR'zo zijn dat Indien .er rekening ThOet Worden 'gehou eii. Conclusie dat een Dan zijn hatuurlijkgedrag, natutirlijke behoeften of eisen aan 'Zijn'omgevirid cnieschien niet gesciiikt is bmdoormensen gehouclen ivorden. Ve,, 4
•
;4104, .
$14.
y.• •• ■• ns .
, -- - 1.1. 1 6216 74.3 "`
k o' Ssie
/Pr, ••
"A
•
i4A
n .....0.1..h104-.11,•
i
*=,
i dt h e ;i e =ste
•
ccess 4
,tf
k
Downjoaden' van 1,4p://www.rniorosoft:comin1-01/downlo6d/depitspx?icl.---1.091{3.
• - <<, ;.. Met Microsoft Access 2010 Runtime kunt u Access 2010-toepassingen distribueren aan gebruikers die niet de volledige versie van Access 2010 op hun computer trbben geTnstalleerd. Korte' VeNilg '
Bestanden in deze download De koppelingen in dit gedeelte horen;bijAe:beganden clie-jJesphikbaar zijn-voor,cleze download. Download de door u gewenste bestanden. Bestandsnaam
Grootte
AccessRuntime.exe 175.3 MB Downloaden Acces5Runtime X54.exe 212,4 MB Downloaden O verzich t '
Microsoft Access 2010 Vooriket,jp een platform met een brepOopla aulupoties voor het ontwikkelen van oplossingen Voor databasebeheer met gebru' iksvriendelijke aanpassingshulpmiddelen. Indien geen aanpassing van de eindgebruiker is vereist (inclusief rapportaanmOrkkunl .u,er,vvoo4k441eLepAcc2ss 210410ioppssin genA, ereg, zodat deze kunnen worden ureeVilerd ionderVenVollediggelirigtallatie val-iMedss2010. Hiervoor moet u uwtoepaSSing'Verpakken en ,clistribueren met AcCess 2010-Runtime. Net zoals bij eerdere runtirnes,,wordenbij Access<2010 Runtime.alle onderdelen van de ohtwerpgebruikbitinterfkoe.yerwijderd of
Sys teem vereisten ,
k
,k
Ondersteuridebityringisistkmen: wiridunt 7; Windoys Server 20'63 R2 (32-Bit x86); WinCioArtrVer2ood 4-,editions; Se4ei 2d0 §ery 2008. 4
-, 7,i1.,::4' Service Pack 2 ; Wjndows Vista Service Pack 1; Windows Service Pack 3 Aileen de 32 -bits editie van Access 2010 Runtime wordt ohderit6un'd in Windows Pack 3. •
aril
L- •
••
:s•
e
XP,
XP,
Service
Instructies:,? ,
deze download te installeren: • 1. Klik op de knop Downloaden als u hetipgtarti wilt Clownloaden en opSlaan op de harde schijf: 2. Dubbelklik op het bestand AccessRurifirffe.eXe 'dr de' harde schijf om het installatieprogramma te starten. 3. Volg de instructies op het scherm om dellittellOtiele/oltooien.
Ga als volgt te werk om
•
•
Appendix 6. Het WUR m odel 1. Het rekenmodel dat tot een voorlopig advies leidt.
1
Wild
dier
:zelschap.c,,dr Gediag (8)
Gedrag (8)
Ge:.e!5.c1).dpsdier Izijd. Gezdodhe:d
Wild do, Gezo5dneid
d,etstd)drheid
Yens
moittroo en Orlgu-sr I
Pet
EL&I advies C1),),:ddr Fauna DOMestd3t,d Wottcl.)1-e ,k-en
V
y
.
"rele Td).)e va.d7iTsr,s:, s We:z:),5ri5]cd's
"
Erjrcliete
1.ette
2. De stakeholder inbreng die tot een stakeholder advies Ieidt. z oc.)Dps,, iCzi)dsris-icc's
Stake
,C-drag (6)
Stake kultiurs
holders 2
Gezelschps.di S:erkte Weizii*-4
GaztLdlhe
Stake he€ders 2
EL8d en es pfittite
Gevua
41-
Fauna
Gbest c,e. net orffa ken
Dorn< C Wetfe dke
ty Index
Stake sStake :ropki, ttra,„,..., holders 1 holders
parameters
Rapporter Geyser Fauna
Stakeholders advies _per diersoort
3. Het uiteindelijke advies van de WUR In het uiteindelijke advies wordt het voorlopig advies per soort gecorrigeerd voor het stakeholders advies volgens regels aangegeven in de projectbeschrijving (nl transparant en beargumenteerd). ..rtid her
retlAi!i',5,i:e_,
Gedr 9 (8) J Cda'.culdt,e
—illaiiiiSEM Sterkte
ai
tiefinitieve
Gedragsbthoeften
Calculatie?
i " .. I ,:.finit,...-., 4Calculatie
Wild die,
St •
1 1.'..el2drsris c
Calculatie?
C'-ez°1dheici Calculatie
Gedras, (8)
ClordTt eve. Zalcufa
DefiiiitreVe
Welztin
atie
Gezels-chics'idier
Def-indeve ,Calculatie Gazeridheid Miens
ELF,: ad;
Gev a a r Fauna
Qunstjsfe en Ong unstige Ke n
Wettelijke
e rken
Fiftict'ele
tieteftnaire Infarrnati
j
ken
Den
eve Defrnit/eird DefinitieVe DefinitqFVe Calculate
.Calculatie Ceictuat, Calculatie
Definitief advire5 per dtersiXrt
le
