Handels- en investeringsoverzicht KazachstanNederland 1. Samenvatting en conclusies Kazachstan is vooralsnog geen heel belangrijke handelspartner van Nederland. De bilaterale goederenhandel bedroeg in 2013 volgens het CBS krap 1,4 miljard euro. Daarbij had de Nederlandse goederenexport een waarde van bijna 440 miljoen euro. Kazachstan lijkt door zijn bijzonder voorspoedige economische ontwikkeling volop kansen te bieden voor Nederlandse exporteurs en investeerders. Het ligt bovendien volgens de Chief Economist van de Wereldbank in een van de snelst groeiende regio’s ter wereld. Volgens UNCTAD-cijfers is Nederland de 3e exportmarkt voor Kazachstan. Volgens cijfers van de centrale bank van Kazachstan is Nederland de op een na grootste buitenlandse investeerder in Kazachstan. Een voorbeeld is Shell met zijn omvangrijke belangen in een van de grootste mondiale olievelden. Ook Royal Wagenborg beschikt over een grote vlootbasis in de Kaspische zee.
1 van 1
2 van 2
3 van 3
2.
Economie en buitenlandse handel
Vanuit macro-perspectief is Kazachstan een redelijk welvarend land1. Het BBP per hoofd bedroeg in 2013 23.281 US dollar (PPP/gecorrigeerd voor koopkrachtpariteiten2). Ter vergelijking: het Nederlandse gemiddelde inkomen bedroeg in 2013 43.416 US dollar (OECD, 2014) en het gemiddelde van de EU-28 34.265 US dollar. De inkomensverschillen in Kazachstan zijn volgens VN-gegevens in mondiaal perspectief niet groot; ze zijn zelfs (iets) geringer dan in Nederland. Kazachstan kende na het uiteenvallen van de USSR een moeilijk decennium (afschudden planeconomie). Sinds 2000 laat de economie een krachtige – vooral olie gedreven - groei zien. Daarbij betalen zich volgens analisten ook de in de jaren ’90 doorgevoerde hervormingen uit. Volgens de Economist Intelligence Unit (EIU) zal de BBP-groei de komende jaren tussen de 4% en 6% liggen. Daarbij ligt Kazachstan volgens de Chief Economist van de Wereldbank in een van de snelst groeiende regio’s – centraal Azië - ter wereld. Het BBP van Kazachstan bedraagt dit jaar circa 223 miljard US dollar. Dit is ruim een kwart van het Nederlandse BBP (800 miljard US dollar (650 miljard euro)). De Kazachstaanse economie zou volgens EIUramingen in 2016 bijna verdubbeld kunnen zijn ten opzichte van 2010. Kazachstan heeft omvangrijke natuurlijke hulpbronnen (vooral olie en ook gas, mineralen en metalen als uranium3, titanium en koper). Tevens heeft het land een groot agrarisch potentieel4 en een ontwikkelde ruimtevaart-infrastructuur. De industrie is sterk gefundeerd op verwerking van de natuurlijke hulpbronnen (olieverwerkende en (zware) machine-industrie). De kwaliteit van het Kazachstaanse ondernemingsklimaat lijkt in regionaal perspectief goed. Zo plaatst het WEF Kazachstan op een 50e positie qua meest aantrekkelijke vestigings- en investeringsklimaat (GCI 2014-2015, Nederland staat 8e, Rusland 53e en de Kirgizische Republiek 108e). Bij het Zwitserse instituut IMD bezet Kazachstan de 32e plaats (NL 14e, Rusland 38e). Dit is beter dan menig EU-lidstaat. Op de ranglijst Doing Business 20155 van de Wereldbank – deze ranglijst kijkt naar een geringer aantal indicatoren dan die van het WEF en IMD - staat Kazachstan 77e (van in totaal 189 landen, NL staat 27e, Kirgizische Republiek 102e, Rusland 62e, China 90e en Oezbekistan 141e).
1
Op de Human Development Index van de VN – deze kijkt iets breder dan enkel het BBP per hoofd, namelijk ook naar levensverwachting en analfabetisme – staat Kazachstan 70e (NL staat 4e, de buurlanden China 91e, Rusland 57e, Turkmenistan 103e en Oezbekistan 113e). 2 Dit wil zeggen dat gecorrigeerd is voor de feitelijke koopkracht van een US dollar in het betreffende land. In het ene land kun je voor een US dollar (of euro) meer goederen of diensten kopen dan in een ander land. Ergo, in het ene land kun je van een inkomen van 10.000 US dollar prima rondkomen, terwijl in het andere land dit bedrag amper voldoende is om fatsoenlijke huisvesting voor een half jaar te financieren. 3 Kazachstan heeft na Australië de grootste uraniumreserves ter wereld. Het land is een van de grootste producenten. 4 De Nederlandse ambassade in de hoofdstad Astana en de economische afdeling in Almaty zien dit terug in de sterke toename van het aantal handelsvragen op agrarisch gebied, de grote belangstelling voor de vier agro-handelsmissies (2013 en 2014) en bezoeken van Nederlandse zakenlieden. 5 Deze ranglijst meet het gemak waarmee in een land zaken kan worden gedaan. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het starten van een bedrijf, het verkrijgen van een bouwvergunning, een elektriciteitsaansluiting en krediet, het 4 van 4
Een minder sterk punt is corruptie: op de Corruption Perception Index van Transparency International scoort Kazachstan een 140e positie (van in totaal 175 landen, NL staat 8e). Ook in de meeste buurlanden is corruptie een groot probleem. De buitenlandse handel van Kazachstan is in de afgelopen jaren nauwelijks gegroeid (zie tabel 1). Voor dit en de komende jaren verwacht EIU een opgaande beweging. 80% van de Kazachstaanse goederenexport betreft fossiele brandstoffen. Tabel 1: Buitenlandse goederen- en dienstenhandel (x miljard US dollar) Invoer Uitvoer 2011
40.4
85.2
2012
48.8
86.9
2013 2014
50.8 45.9
85.6 86.4
2015 2016
48.5 53.3
87.3 92.0
Bron: Economist Intelligence Unit, 2014.
Belangrijkste handelspartners en positie van Nederland De belangrijkste handelspartners van Kazachstan zijn China, Rusland en Italië (zie tabel 2A en 2B). Nederland is eveneens een belangrijke handelspartner; ‘we’ bezetten een 3 e positie als belangrijkste exportmarkt (zie tabel 2A). Een respectabele 11,8% van de goederenexport - ter waarde van ruim 7,3 miljard euro - ging in 2013 naar Nederland. Daarbij gaat het wel voornamelijk om goederen (vooral fossiele brandstoffen) die Nederland direct weer uitvoert (doorvoer in jargon). Het CBS registreert namelijk een aanzienlijk lagere goederenimport uit Kazachstan (van 943 miljoen euro in 2013, zie tabel 3). Tabel 2A: Voornaamste Kazachstaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro, let op Engelse getalsnotatie) Importers
Exported value in 2011
Exported value in 2012
Exported value in 2013
Totale waarde Kazachstaanse goederenexport
63,257,972
71,753,865
62,119,073
1 Italy
10,801,890
12,025,430
11,460,944
2 China
11,696,654
12,817,518
10,791,819
3 Netherlands
4,765,177
5,815,663
7,324,878
4 Russian Federation
5,395,126
5,246,321
4,371,528
5 France
3,887,550
4,379,940
3,961,681
6 Switzerland
3,555,938
3,860,688
3,206,062
Bron: ITC, 2014.
registeren van eigendom, de mate van bescherming van investeerders, grensoverschrijdend kunnen handelen en de kosten daarvan en de mogelijkheid om contracten nageleefd te krijgen (functioneren van rechtbank (proceslengte, objectiviteit) e.d.). 5 van 5
6 van 6
Als goederenleverancier is Nederland voor Kazachstan het 17 e importland. 0,7% van de totale Kazachstaanse goederenimport was in 2013 afkomstig uit Nederland. Tabel 2B: Voornaamste Kazachstaanse importpartners (bedragen x 1.000 euro, let op Engelse getalsnotatie) Exporters
Imported value in 2011
Imported value in 2012
Imported value in 2013
Totale waarde Kazachstaanse goederenimport
27,289,829
34,630,755
36,794,017
1 Russian Federation
11,680,538
13,304,305
13,314,894
2 China
3,604,947
5,829,879
6,168,017
3 Germany
1,494,800
1,765,428
2,112,358
4 United States of America
1,232,078
1,648,265
1,800,960
5 Ukraine
1,245,221
2,272,753
1,692,794
6 Korea, Republic of
446,919
743,875
941,300
7 Japan
463,120
703,568
797,594
8 Italy
822,094
746,763
749,473
9 Uzbekistan
553,229
635,417
724,707
10 France
493,743
454,291
696,184
11 Turkey
523,600
611,264
678,014
12 Austria
158,456
208,514
558,576
13 Belarus
447,551
525,258
513,258
14 United Kingdom
377,652
450,193
456,783
15 Spain
107,368
177,464
379,231
16 Poland
280,923
365,741
370,265
17 Netherlands
209,270
218,002
272,069
Bron: ITC, 2014.
Kader - Toelichting bij cijferverschillen totale in- en uitvoerwaarden De diverse tabellen in dit document bevatten (o.a.) de totale uit- en invoerwaarde van Nederlandse goederenhandel met Kazachstan. De cijfers in tabel 3 en 4 stammen van het CBS. In de tabellen 2A en 2B staan de cijfers met de belangrijkste handelspartners van Kazachstan. Deze handelscijfers stammen van het ITC (onderdeel van UNCTAD). Helaas blijken deze cijfers af te wijken van de CBS-cijfers. Dit komt vaak voor. De oorzaak is in belangrijke mate terug te voeren op verschillen in meten/betrouwbaarheid van meetmethoden. De CBS-cijfers geven o.i. een (veel) getrouwer beeld van de Nederlandse totale handel met Kazachstan dan die van ITC. Wel geven de ITC-cijfers een goede indicatie van de omvang/importantie van de verschillende Kazachstaanse handelspartners.
7 van 7
Handel vanuit Nederlands perspectief Voor Nederland is Kazachstan een bescheiden handelspartner. Onze goederenexport bedroeg in 2013 volgens bijna 440 miljoen euro (zie tabel 3, ook voor de samenstelling). Dit was 0,1% van onze totale goederenexport ter hoogte van 433 miljard euro. Kazachstan was in 2013 de 67 e exportmarkt van Nederland. Over de periode januari-juni 2014 bedroeg de goederenuitvoer naar Kazachstan 210 miljoen euro. Indien de export zich in hetzelfde tempo ontwikkelt als in de eerste zes maanden komt de Nederlandse uitvoer naar Kazachstan over geheel 2014 iets lager uit dan in 2013. Tabel 3: Nederlandse goederenuitvoer naar Kazachstan, bedragen x 1.000 euro, volgens SITC-indeling
Totaal Nederlandse goederenuitvoer 0 Voeding en levende dieren 1 Dranken en tabak 2 Grondstoffen 3 Minerale brandstoffen 4 Dierlijke en plantaardige oliën 5 Chemische producten 6 Fabricaten 7 Machines en vervoermaterieel 8 Diverse gefabriceerde goederen 9 Niet afzonderlijk genoemde goederen
2010 359.855 11.784 215 18.670 3.463 2 48.596 31.878 209.364 35.861 21
2011 406.941 16.695 468 23.474 3.723 80 49.970 34.806 235.004 42.507 212
2012 488.259 20.675 500 36.083 5.842 198 64.853 34.164 253.308 72.269 368
2013 438.965 23.502 1.152 33.001 4.375 80 71.273 23.461 224.927 55.211 1.984
Bron: CBS, 2014.
De Nederlandse goederimport uit Kazachstan had in 2013 volgens CBS-gegevens een waarde van bijna 943 miljoen euro (zie tabel 4, ook voor de samenstelling). Dit invoer betrof hoofdzakelijk fossiele brandstoffen. De invoer kwam overeen met 0,2% van onze totale goederenimport (ter hoogte van 386 miljard euro). Kazachstan nam in 2013 de 51e positie in bij de Nederlandse importlanden. Over de periode januari-juni 2014 bedroeg de goedereninvoer uit Kazachstan 243 miljoen euro. Indien de import zich in hetzelfde tempo ontwikkelt als in de eerste zes maanden komt de Nederlandse invoer naar Kazachstan over geheel 2014 aanzienlijk (bijna 50%) lager uit dan in 2013. Tabel 4: Nederlandse goedereninvoer uit Kazachstan, bedragen x 1.000 euro, volgens SITC-indeling
Totale Nederlandse goedereninvoer 0 Voeding en levende dieren 1 Dranken en tabak 2 Grondstoffen, niet eetbaar 3 Minerale brandstoffen 4 Dierlijke en plantaardige oliën 5 Chemische producten 6 Fabricaten 7 Machines en vervoermaterieel 8 Diverse gefabriceerde goederen
2010 925.741 6.150 65 11.905 790.862 . x 104.841 x 1.446
2011 1.611.249 9.938 32 19.350 1.310.813 . 325 261.094 8.329 1.268
2012 1.518.098 9.301 28 21.179 1.259.200 . 747 218.527 9.004 107
2013 942.671 9.862 x 10.730 770.964 . x x x 79 8 van 8
9 Niet afzonderlijk genoemde goederen
77
100
5
.
Bron: CBS, 2014.
3.
Directe buitenlandse investeringen De gecumuleerde Nederlandse directe buitenlandse investeringen (FDI)6 (standencijfers) in Kazachstan zijn volgens DNB-cijfers verwaarloosbaar. Daarentegen zijn Nederlandse ondernemingen volgens de centrale bank van Kazachstan juist de op een land na belangrijkste investeerders in het land. Ultimo 2013 zou de totale FDI-omvang 6,8 miljard US dollar bedragen. Een voorbeeld is Shell met zijn omvangrijke belangen in een van de grootste mondiale olievelden7. Ook Royal Wagenborg beschikt over een grote vlootbasis in de Kaspische zee. T.i: De totale waarde van Nederlandse FDI in de wereld bedroeg eind 2013 757,1 miljard euro (DNB, 2014). Volgens de UNCTAD bedroeg de gecumuleerde waarde van alle buitenlandse FDI in Kazachstan ultimo 2013 129,6 miljard US dollar (World Investment Report 2013, standen). Dit was 59,7% van het BBP van Kazachstan. Hiermee steekt het land in internationaal perspectief positief af. Ter vergelijking: voor Griekenland bedroeg de FDI/BBP-verhouding 15,2%, voor Duitsland 20,9%, voor Canada 35,0%, Tsjechië 69,4%, voor Turkije 18,1% (2011) en voor Nederland 82,2% (2013)8. In Zwitserland ligt het cijfer boven de 100%. Volgens DNB-cijfers hadden de FDI uit Kazachstan in Nederland ultimo 2013 een verwaarloosbare omvang van hooguit enkele miljoenen euro. Bij zulke lage bedragen mag DNB – uit privacyoverwegingen – geen cijfers publiceren9. Ter vergelijking: de totale waarde van alle FDI in Nederland bedroeg eind 2013 497,7 miljard euro (DNB, 2013). Eventuele FDI vanuit Kazachstan in Nederland waren op zijn hoogst een fractie van de totale FDI van Kazachstan in de wereld; deze bedroegen eind 2013 29,2 miljard US dollar.
6
Directe buitenlandse investeringen (FDI) zijn investeringen door buitenlandse ondernemingen, waarbij de buitenlandse onderneming (mede)zeggenschap verkrijgt over het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd. Het kan de vorm hebben van onder meer een participatie (als een joint venture), een totale overname of een geheel van de grond af op te bouwen dochteronderneming. Voor de volledigheid: FDI omvatten geen aankopen van aandelen door beleggers of speculanten. De "stock"- of standencijfers vertegenwoordigen de gecumuleerde waarde van alle in het verleden tot heden gedane FDI. (Deze omvatten de totale waarde van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen ten opzichte van het buitenland op een bepaald moment. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijs-, wisselkoers- en overige mutaties (waaronder goodwill) en betreffen zowel kapitaaldeelnemingen als alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in rekeningen-courant, storting van werkkapitaal), evenals de aan- en verkoop van onroerend goed). 7 Het verschil tussen de DNB-cijfers en die van de centrale bank van Kazachstan kan wellicht deels worden verklaard doordat de omvangrijke belangen van Shell mogelijk zijn waarschijnlijk ondergebracht bij de Britse poot van Shell. Hierdoor zitten ze niet in de Nederlandse (DNB-)cijfers. 8 Overigens is naast het percentage ook de aard van de FDI van belang om meer te kunnen zeggen over de totale impact (qua banen, toegevoegde waarde, innovatie en kennisoverdracht) op een economie. Gaat het bijvoorbeeld om FDI in kapitaalintensieve sectoren (zoals bij de winning van olie en gas) of juist om FDI in dienstverlenende ondernemingen? Bij de eerste vorm is per arbeidsplaats gemiddeld genomen een hoger FDI-bedrag gemoeid dan bij FDI in de dienstensector. Ook is de aard van economische activiteit van belang: is het een fabriek waar laagopgeleide werknemers onderdelen in elkaar zetten, of juist een high-tech-productielocatie met bijbehorende en zelfstandige R&Dfaciliteiten. De laatste FDI-vorm heeft, begrijpelijk, een hogere positieve impact dan de eerste. 9 Anders zouden deze tot individuele bedrijven te herleiden kunnen zijn. 9 van 9
Kader - Impact directe buitenlandse investeringen Volgens onderzoek leveren directe buitenlandse investeringen (FDI) vaak een belangrijke bijdrage aan het versterken van de economie en de groei van de welvaart van een land. Cijfers voor Nederland kunnen dit illustreren, te meer omdat Nederland zowel absoluut als relatief veel directe buitenlandse investeringen heeft aangetrokken. Zo zorgen buitenlandse bedrijven voor circa 15% van alle banen in de private sector in Nederland. Het gaat dan om ruim 935.000 arbeidsplaatsen. Ook zijn buitenlandse ondernemingen goed voor ongeveer 26% van de totale toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (dit is de bijdrage aan het BBP). Verder zijn buitenlandse bedrijven goed voor 34% van de totale omzet in Nederland en voor 24% van de investeringen in vaste activa. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de R&D-uitgaven. Buitenlandse bedrijven zijn innovatiever dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf en de arbeidsproductiviteit van hun werknemers ligt op een hoger niveau. Zij betalen hun werknemers doorgaans 10% meer en spenderen meer geld en tijd aan training van hun werknemers dan nationale bedrijven. Bron: CBS, 2013 en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/NFIA, 2014.
Den Haag, 20 november 2014 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/Concernstaf/DM&I drs. R.J. (Ron) Hogenboom Economisch redacteur
1 van 10 0
