HANDEL DERDE GRAAD TSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

HANDEL DERDE GRAAD TSO

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO- BRUSSEL D/2011/7841/008 September 2011 (vervangt D/2007/0279/001)

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud

Plaats van dit leerplan in de lessentabel............................................................................................. 7 1

Studierichtingsprofiel van de derde graad Handel tso.......................................................... 8

1.1

Inleiding ...............................................................................................................................................8

1.2

Beoogde kennis, vaardigheden en attitudes .......................................................................................9

1.3

Doorstromings- en beroepsgerichte context .....................................................................................10

2

Beginsituatie....................................................................................................................... 11

2.1

In het eerste leerjaar van de derde graad .........................................................................................11

2.2

In het tweede leerjaar van de derde graad .......................................................................................11

3

Algemene pedagogisch-didactische wenken ..................................................................... 12

4

Ondersteunende ICT-doelstellingen bij de realisatie van de bedrijfseconomische doelstellingen Handel ......................................................................................................... 16

4.1

Tekstverwerking ................................................................................................................................16

4.2

Rekenblad .........................................................................................................................................17

4.3

Gegevensbeheer...............................................................................................................................18

4.4

Presentatiepakket..............................................................................................................................18

4.5

Desktop publishing ............................................................................................................................19

4.6

Elektronisch publiceren .....................................................................................................................19

5

Voorbereiding op doorstroming naar professionele bachelor............................................. 20

6

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken...................... 22

DEEL 1: De onderneming en haar omgeving ................................................................................... 22 1

De economische omgeving (15 u)...................................................................................... 22

1.1

De economische conjunctuur............................................................................................................22

1.2

Marktonderzoek en analyse ..............................................................................................................23

2

Ondernemend werken als werkgever en werknemer (12 u) .............................................. 24

2.1

Vaardigheden en attitudes van een ondernemer..............................................................................24

2.2

Risico’s en opportuniteiten van het ondernemerschap .....................................................................25

3

De onderneming en haar stakeholders (14 u).................................................................... 26

3.1

Relatie met klanten en leveranciers ..................................................................................................26

2 D/2011/7841/008

3de graad tso Handel

3.2

Relatie met de overheid ....................................................................................................................27

3.3

Relatie met de financiële instellingen................................................................................................27

3.4

Relatie met andere stakeholders ......................................................................................................28

4

De doelstellingen van de onderneming (20 u) ................................................................... 28

4.1

Doelstellingen op korte en lange termijn ...........................................................................................28

4.2

Doelstellingen volgens ondernemingsvorm ......................................................................................28

4.3

Doelstellingen en formaliteiten bij de start van een onderneming ....................................................29

5

Keuze van het product (15 u) ............................................................................................. 31

5.1

Productgroep en assortiment ............................................................................................................31

5.2

Produceren en productiefactoren......................................................................................................32

5.3

Productlevenscyclus..........................................................................................................................32

5.4

Kwaliteit, garantie en service.............................................................................................................32

5.5

Merken...............................................................................................................................................33

5.6

Verpakking en productaansprakelijkheid ..........................................................................................33

6

Prijsbepaling (20 u) ............................................................................................................ 34

6.1

Het prijsmechanisme.........................................................................................................................34

6.2

Prijszetting bij diverse marktvormen .................................................................................................34

6.3

Interventie van de overheid ...............................................................................................................35

6.4

Prijszetting en prijsimago ..................................................................................................................35

6.5

Prijsstrategie......................................................................................................................................36

6.6

Prijselasticiteit....................................................................................................................................36

6.7

Prijsindexatie .....................................................................................................................................37

7

Plaats: vestiging en distributie (8 u) ................................................................................... 37

7.1

De distributiekanalen.........................................................................................................................37

7.2

Vestigingsplaats ................................................................................................................................38

8

Promotie (10 u) .................................................................................................................. 39

8.1

Promotiestrategie ..............................................................................................................................39

8.2

Promotievormen ................................................................................................................................39

8.3

Wet op de marktpraktijken in het kader van promotie.......................................................................40

9

Presentatie (4 u)................................................................................................................. 40

9.1

Winkelexterieur en winkelinterieur ....................................................................................................40

9.2

Schapbeheer .....................................................................................................................................41


3 D/2011/7841/008

10

Personeel (36 u)................................................................................................................. 41

10.1

De arbeidsmarkt ................................................................................................................................41

10.2

De organisatiestructuur en bedrijfscultuur van een onderneming.....................................................43

10.3

De arbeidsovereenkomst ..................................................................................................................44

10.4

Het sociaal secretariaat.....................................................................................................................46

DEEL 2: Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen .............. 48 1

Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving (25 u) .......................... 48

1.1

Werkplanning ....................................................................................................................................48

1.2

Administratieve omgeving .................................................................................................................49

1.3

Efficiënte communicatie ....................................................................................................................50

1.4

Taakomschrijving van een commercieel-administratief bediende ....................................................51

2

Flowcharts en procedures (8 u) ......................................................................................... 52

3

Btw-reglementering en facturatie (16 u) ............................................................................. 53

4

Aankoopadministratie en boekhoudkundige verwerking (45 u).......................................... 54

5

Verkoopadministratie en boekhoudkundige verwerking (45 u) .......................................... 55

6

Voorraadadministratie (16 u).............................................................................................. 57

DEEL 3: Het beleid van een onderneming ....................................................................................... 59 1

Sociale zekerheid en verzekeringen (12 u) ........................................................................ 59

1.1

Sociale verstandhouding tussen werkgever en werknemer..............................................................59

1.2

Het sociaal statuut van de zelfstandige – SVZ en RSZ ....................................................................59

1.3

De verzekeringen van de onderneming ............................................................................................60

2

Fiscaliteit (16 u).................................................................................................................. 61

2.1

De rol van de overheid in de economie.............................................................................................61

2.2

De begroting van de overheid ...........................................................................................................61

2.3

De belastingen van de overheid........................................................................................................62

2.4

De personenbelasting als loontrekkende ..........................................................................................62

2.5

De vennootschapsbelasting ..............................................................................................................63

3

De boekhouding als beleidsinstrument (15 u) .................................................................... 63

3.1

Wettelijke bepalingen ........................................................................................................................63

3.2

Rol van de interne en/of externe boekhouder/accountant/bedrijfsrevisor.........................................64

3.3

Analyse van de jaarrekening .............................................................................................................65

4 D/2011/7841/008


4

Commercieel beleid (40 u) ................................................................................................. 66

4.1

Aankoopstrategie ..............................................................................................................................66

4.2

Kostprijsstrategie...............................................................................................................................67

4.3

Verkoopstrategie ...............................................................................................................................67

4.4

Voorraadstrategie..............................................................................................................................68

4.5

Integrale kwaliteitszorg......................................................................................................................68

4.6

Communicatieplan.............................................................................................................................69

5

Buitenlands beleid (18 u) ................................................................................................... 69

5.1

Handelspolitiek binnen de Europese Unie ........................................................................................69

5.2

Handelspolitiek op wereldniveau.......................................................................................................70

5.3

Het internationaal betalingsverkeer...................................................................................................71

5.4

Incoterms en documenten bij internationaal goederenverkeer .........................................................71

6

Investeringsbeleid (6 u)...................................................................................................... 72

7

Financieel beleid (14 u)...................................................................................................... 72

7.1

Rol van de bank ................................................................................................................................72

7.2

Kredieten voor bedrijven en particulieren..........................................................................................73

8

Personeelsbeleid – human resources (10 u) ..................................................................... 74

8.1

Human resources (HR) .....................................................................................................................74

8.2

Steun van de overheid ......................................................................................................................75

8.3

Veiligheid en gezondheid op het werk ..............................................................................................75

9

Duurzaam ondernemen (10 u) ........................................................................................... 77

9.1

Duurzaam ondernemen.....................................................................................................................77

9.2

Ontwikkelingssamenwerking .............................................................................................................79

7

Evaluatie ............................................................................................................................ 81

8

Minimale materiële vereisten ............................................................................................. 85

9

Bibliografie ......................................................................................................................... 87

9.1

Marketing...........................................................................................................................................87

9.2

Boekhouding .....................................................................................................................................87

9.3

Werkvormen ......................................................................................................................................88

10

Bijlagen .............................................................................................................................. 89

10.1

DFD van verkoop aan klant...............................................................................................................89

10.2

Subproces: verkoop ..........................................................................................................................89


5 D/2011/7841/008

10.3

Genormaliseerd rekeningenstelsel....................................................................................................90

10.4

Een voorbeeld van een geïntegreerde proef gekoppeld aan een stage...........................................96

10.5

Een voorbeeld van geïntegreerde proef gekoppeld aan een bedrijf.................................................97

10.6

Mogelijke activiteiten bij de opstart van een minionderneming of oefenfirma in het vijfde jaar ........98

10.7

Vakoverschrijdende samenwerking met Nederlands, Frans, Engels en Duits .................................99

6 D/2011/7841/008


Plaats van dit leerplan in de lessentabel (zie www.vvsko.be)

Studierichting

Handel 3de graad tso

Pedagogische vakbenaming

Bedrijfseconomie

Administratieve vakbenaming

TV Toegepaste economie

Specifiek gedeelte

Minimum 9 uur


7 D/2011/7841/008

1

Studierichtingsprofiel van de derde graad Handel tso

1.1

Inleiding

Een studierichtingsprofiel beschrijft de kennis, vaardigheden en attitudes die de jongere op het einde van de studierichting moet bezitten. De derde graad Handel tso is een commerciële studierichting en bereidt voor op verder studeren in hoger onderwijs (professionele bachelor). Daarom is gekozen voor een brede en evenwichtige vorming met drie componenten: •

een stevige algemene vorming,

•

de talen: Nederlands, Frans, Engels, Duits met specifieke aandacht voor de praktische vaardigheden in een bedrijfseconomische context,

•

een bedrijfsgerichte vorming, bestaande uit: −

een commercieel gedeelte met aandacht voor marketing en aan- en verkoopactiviteiten op nationaal en internationaal niveau;

−

een administratief gedeelte met de afhandeling van de administratie en het voeren van de boekhouding van een handelsonderneming;

−

een bedrijfseconomisch gedeelte met aandacht voor ondernemersvaardigheden zodat leerlingen zich later kunnen vestigen als zelfstandige.

Om de leerlingen voor te bereiden op het hoger onderwijs worden werkvormen ingezet die, naast kennis, ook bijzondere aandacht hebben voor het verwerven van vaardigheden en attitudes. Leerlingen die op het einde van de derde graad niet kiezen voor het hoger onderwijs verhogen hun tewerkstellingskansen door het volgen van een specialisatiejaar. Het fundamenteel gedeelte van de opleiding wordt gerealiseerd in één vak van minimum 9 wekelijkse lestijden: Bedrijfseconomie. Er wordt naar gestreefd het profiel van een studierichting te bereiken binnen de 31 uur (5de jaar) en 30 uur (6de jaar) van de lessentabel. Scholen kunnen bijkomende accenten leggen. Deze accenten kunnen verbredend en/of verdiepend zijn. Op basis van het studierichtingsprofiel worden het leerplan en de lessentabel geconstrueerd. In de derde graad Handel tso doet de jongere een uitgebreide studie over een handelsonderneming. Hij leert de onderneming situeren in haar omgeving; hij leert commerciële en administratieve verrichtingen afhandelen in de commerciële afdeling van de onderneming en hij leert beleidsfacetten van het runnen van de onderneming kennen. In de derde graad Handel tso worden de beoogde kennis, vaardigheden en attitudes op een concrete en praktische wijze verworven. Naast de nodige theoretische kennis wordt er aandacht besteed aan het praktische: via disciplinedoorbrekende opdrachten vanuit bedrijfseconomisch oogpunt verwerft de jongere vaardigheden en attitudes, belangrijk in het hoger onderwijs en het arbeidsveld. De opdrachten kunnen zowel in als buiten de school georganiseerd worden in het kader van oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, bedrijfsbezoeken, seminaries, stages… De commerciële leerinhouden zijn geformuleerd op basis van het Beroepsopleidingsprofiel Administratiefcommercieel medewerker Binnendienst (VLOR, 1997) en op basis van de studie Administratief inkoopmedewerker van Cevora.

8 D/2011/7841/008


1.2

Beoogde kennis, vaardigheden en attitudes

De jongere leert denken en handelen op basis van sociale en ethische waarden. Hij verwerft vaardigheden en attitudes om te functioneren in een gediversifieerde samenleving. Hij leert vanuit een ervaringsgerichte invalshoek spiritualiteit in verband brengen met identiteit en zelfwording. Hij leert kwaliteitsgericht handelen en leert de waarde kennen van persoonlijk engagement, een positief zelfbeeld en een gezonde levenshouding. •

De leerling leert lees-, luister-, spreek- en schrijfvaardigheden −

•

•

•

De leerling leert de onderneming situeren in haar omgeving −

De leerling leert de vaardigheden en attitudes van een ondernemer kennen vanuit het standpunt van werkgever en werknemer.

−

De leerling leert de stakeholders van de onderneming kennen: klanten, leveranciers, overheid, financiers en andere omgevingsfactoren komen aan bod.

−

De leerling leert de doelstellingen van een onderneming formuleren. In deze context doet hij een studie over de keuze van het product, prijs, plaats, promotie, presentatie en personeel in functie van de start van een onderneming.

De leerling voert commerciële en administratieve verrichtingen uit in de context van de commerciële afdeling van een onderneming −

De leerling leert aspecten van werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving.

−

De leerling leert de voorraadadministratie voeren.

−

De leerling leert de btw-reglementering en boekt aankopen en verkopen.

−

De leerling doet aankopen en verkopen. Hij verwerkt de administratieve documenten hierbij.

De leerling leert aspecten van bedrijfsbeheer −

•

De leerling leert zich uitdrukken in de Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse taal, zowel in beroepsgerichte als maatschappelijke context. Hij leert informatie afleiden uit zowel schriftelijke als mondelinge communicatie. Hij leert opgedane indrukken, ervaringen, persoonlijke gevoelens en meningen verwoorden en kan deelnemen aan een gesprek. Hij kan een Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse algemene schrijfopdracht uitvoeren. Hij kan eenvoudige Nederlandse, Franse en Engelse commerciële gesprekken voeren. Hij kan in- en verkoopcontracten in het Nederlands, Frans en Engels lezen en begrijpen. Hij kan schriftelijke commerciële communicatie in het Nederlands, Frans, Engels en Duits uitvoeren.

Doorheen het ganse leerplan komen alle aspecten van het minimum leerplan van bedrijfsbeheer aan bod in het kader van de werking van de onderneming.

De leerling leert aspecten van het beleid van de onderneming beschrijven −

De leerling leert aspecten van de sociale zekerheid en verzekeringen kennen en beschrijven.

−

De leerling leert aspecten van fiscaliteit kennen en beschrijven.

−

De leerling leert de boekhouding als beleidsinstrument kennen en beschrijven.

−

De leerling leert aspecten van commercieel beleid, buitenlands beleid, investeringsbeleid, financieel beleid en personeelsbeleid kennen en beschrijven.

−

De leerling leert aspecten van duurzaam ondernemen kennen en beschrijven.


9 D/2011/7841/008

1.3

Doorstromings- en beroepsgerichte context

Deze studierichting maakt deel uit van het studiegebied Handel. De derde graad Handel tso bereidt de leerling voor op een professionele bacheloropleiding in het bijzonder voor het economisch studiegebied. Deze studierichting bereidt de leerling tegelijkertijd voor op het beroep van commercieel-administratief medewerker. Door het volgen van een specialisatiejaar verhoogt de leerling zijn kansen op onmiddellijke tewerkstelling in de sector. Op het einde van het tweede leerjaar van de derde graad Handel tso krijgt de leerling het diploma secundair onderwijs. Hiermee kan de leerling Ofwel verder studeren in het hoger onderwijs De studierichtingen in de derde graad tso binnen het studiegebied Handel zijn gericht op doorstroming naar de professionele bacheloropleidingen in het economisch studiegebied. Ofwel een specialisatie in het kader van een Se-n-Se volgen Na de derde graad kan de leerling zich specialiseren en/of zijn vaardigheden verbreden via een Secundair na Secundaire opleiding in het studiegebied Handel.

10 D/2011/7841/008


2

Beginsituatie

2.1

In het eerste leerjaar van de derde graad

De voorkennis van de leerling, die in de derde graad Handel tso begint kan verscheiden zijn. De leerling kan komen uit: •

de tweede graad Handel tso;

•

de tweede graad Handel-talen tso;

•

de tweede graad aso of uit een tweede graadsstudierichting van een ander studiegebied tso of kso.

De leerling uit de tweede graad Handel tso kan probleemloos instromen in de derde graad Handel tso. De leerling uit de tweede graad Handel-talen tso heeft een te smalle commerciële, boekhoudkundige en wiskundige basis gekregen. Van hem wordt een extra inspanning verwacht om via een individueel programma mogelijke achterstanden weg te werken. De leerling uit de tweede graad aso of uit een tweede graadsstudierichting van een ander studiegebied tso heeft geen commerciële en boekhoudkundige vorming en een te smalle informaticavorming gekregen. Van hem wordt een extra inspanning voor bovenvermelde tekorten verwacht tijdens het hele eerste leerjaar van de derde graad Handel tso. De school zal hiervoor een gepast inhaalprogramma opstellen en voor begeleiding zorgen. Ook in de loop van het schooljaar kunnen leerlingen normaliter tot en met 15 januari toegelaten worden. Het spreekt vanzelf dat de school dan sluitende afspraken moet maken om achterstanden weg te werken.

2.2

In het tweede leerjaar van de derde graad

Van rechtswege kan niet ingestapt worden in het tweede leerjaar van de derde graad tso Handel vanuit een ander studiegebied. De leerling moet het eerste en het tweede leerjaar van de derde graad in éénzelfde studierichting volgen. Uitzonderingen zijn hierop mogelijk: correcte informatie is beschreven in SO 64, onderdeel 7.2.14.1. Raadpleeg hiervoor http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/


11 D/2011/7841/008

3

Algemene pedagogisch-didactische wenken

Het leerplan Bedrijfseconomie is een geïntegreerd leerplan waarin bedrijfseconomische aspecten, boekhoudkundige aspecten, juridische aspecten, zakelijk-communicatieve aspecten, commerciële aspecten en informatica-aspecten aan bod komen in de context van enerzijds het zelfstandig ondernemerschap en de werking van een onderneming en anderzijds het beroep van commercieel-administratief medewerker binnen deze onderneming. De leerplandoelstellingen zijn geïntegreerd geformuleerd. Binnen elk onderdeel van het leerplan kunnen leerplandoelstellingen aan bod komen van bedrijfseconomische aard, commerciële aard, boekhoudkundige aard, zakelijk-communicatieve aard, juridische aard. De informaticaleerplandoelstellingen werken ondersteunend. Het doel is om deze leerplandoelstellingen geïntegreerd te realiseren. De projecten die in bijlage geformuleerd zijn en de specifieke pedagogische didactische wenken, geformuleerd bij de verschillende leerplanonderdelen, bieden hiervoor ruime kansen. Het leerplan Bedrijfseconomie bestaat uit drie delen: •

Deel 1: De onderneming en haar omgeving

•

Deel 2: Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen

•

Deel 3: Het beleid van een onderneming

In onderstaande tabel staat de inhoudstafel van dit leerplan met richtinggevende lestijden voor de verschillende onderdelen (25 lesweken x 9 lestijden x 2 schooljaren = 450 lestijden)

Onderdeel

Aantal lestijden

Deel 1 – De onderneming en haar omgeving 1

De economische omgeving

15

2

Ondernemend werken als werkgever en werknemer

12

3

De onderneming en haar stakeholders

14

4

Doelstellingen van de onderneming

20

5

Keuze van het product

15

6

Prijsbepaling

20

7

Plaats

8

8

Promotie

10

9

Presentatie

4

10

Personeel

36

12 D/2011/7841/008


Onderdeel

Aantal lestijden

Deel 2 – Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen 1

Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving

25

2

Flowcharts en procedures

8

3

Voorraadadministratie

16

4

Btw-reglementering en boekhoudkundige implicaties

16

5

Aankopen en aankoopadministratie

45

6

Verkopen en verkoopadministratie

45

Onderdeel

Aantal lestijden

Deel 3 – Het beleid van een onderneming •

1

Sociale zekerheid en verzekeringen

12

•

2

Fiscaliteit

16

•

3

De boekhouding als beleidsinstrument

15

•

4

Commercieel beleid

40

•

5

Buitenlands beleid

18

•

6

Investeringsbeleid

6

•

7

Financieel beleid

14

•

8

Personeelsbeleid – human resources

10

•

9

Duurzaam ondernemen

10

Onderdeel Geïntegreerde proef(*)

Aantal lestijden 50

(*) In bijlagen 10.3 en 10.4 vind je enkele voorbeelden van geïntegreerde proeven, waarbinnen een reeks leerplandoelstellingen gerealiseerd worden uit deel 1, deel 2 en deel 3. Indien je één van deze voorbeelden van geïntegreerde proef gebruikt, spreekt het voor zich dat het aantal lestijden, dat je hiervoor gebruikt, in mindering dient gebracht te worden van de richtinggevende lestijden van de delen 1, 2 en 3. Uiteraard kan je ook zelf een GIP-opdracht construeren aan de hand van de leerplandoelstellingen.


13 D/2011/7841/008

Het vak Bedrijfseconomie en de geïntegreerde proef (GIP) De ministeriële omzendbrief SOZ(91)7 van 3 mei 1991 verplicht elke school om in het tweede leerjaar van de derde graad tso een geïntegreerde proef te organiseren. De omzendbrief vermeldt dat de geïntegreerde proef slaat op de vakken en specialiteiten van het fundamenteel optioneel gedeelte. Omdat het vak Bedrijfseconomie een geïntegreerd geheel vormt van bedrijfseconomische aspecten, boekhoudkundige aspecten, commerciële aspecten, juridische aspecten, zakelijk-communica-tieve aspecten en informatica-aspecten, ligt het voor de hand dat een aantal leerplandoelstellingen onder de vorm van opdrachten in het kader van de geïntegreerde proef kan behandeld worden. Deze opdrachten kunnen zowel een individueel karakter als een groepskarakter of een combinatie van beiden hebben. In de specifieke pedagogischdidactische wenken wordt meermaals verwezen naar leerplandoelstellingen die kunnen gerealiseerd worden in het kader van de geïntegreerde proef. Het ligt voor de hand dat de leerlingen hier tijdens de les op regelmatige tijdstippen kunnen aan werken. De leraar moet er bewust naar streven om ook een aantal opdrachten buiten de lestijd door de leerlingen te laten realiseren. Het spreekt voor zich dat de neerslag van de geïntegreerde proef met een tekstverwerkingspakket gebeurt: de aanmaak van een inhoudstafel, het gebruik van sjablonen en opmaakprofielen met koppen, koptekst/voettekst, paginanummering… kunnen in deze context aangeleerd worden. Naast het vak Bedrijfseconomie kunnen ook andere vakken betrokken worden, zoals bijvoorbeeld Nederlands en de vreemde talen. Bovenvermelde kennis, vaardigheden en attitudes kunnen inspirerend werken in de ontwikkeling van de opdrachten voor de leerlingen. Het vak Bedrijfseconomie en de NBN-normen In het vak Bedrijfseconomie zijn de doelstellingen in verband met Toegepaste informatica verweven. Het spreekt voor zich dat bij de verwerving van deze doelstellingen de NBN-normen dienen toegepast te worden. De NBN-brochure is een handig instrument. Het vak Bedrijfseconomie en werkvormen Heel wat leerplandoelstellingen moeten projectmatig bereikt worden in dit leerplan. Het is belangrijk om één of meerdere werkvormen te kiezen om de leerplandoelstellingen aan op te hangen (bijvoorbeeld minionderneming, oefenfirma, leeronderneming, bedrijfsspelen, bedrijfssimulaties, bedrijfsbezoeken…). In de pedagogisch-didactische wenken wordt hiernaar regelmatig verwezen. Daarnaast is er volop ruimte om binnen het kader van begeleid zelfstandig leren leerlingen de leerstof te laten verwerken. Het elektronische leerplatform biedt uitstekende mogelijkheden om leerlingen via leerpaden zelfstandig de leerstof te laten verwerken. In combinatie met het elektronische leerplatform kunnen de leerlingen ook in groepjes coöperatief leren door groepsopdrachten uit te werken. In zowel de werkvorm als het begeleid zelfstandig leren is er veel kans om de leerlingen te laten werken aan en te evalueren op bovenstaande vaardigheden en attitudes. Het vak Bedrijfseconomie en stages In de minimumvork lestijden van het vak Bedrijfseconomie is er geen expliciete ruimte voor stages voorzien. Bepaalde leerplandoelstellingen kunnen echter wel via de werkvorm stages bereikt worden. We denken hierbij dan vooral aan leerplandoelstellingen uit deel 2 ‘Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen’. Voorwaarde hierbij is wel dat de leraar met het bedrijf waar de leerling stage loopt strikte afspraken maakt over de te bereiken doelstellingen. In de maximumvork lestijden van het vak Bedrijfseconomie zijn vanzelfsprekend stages mogelijk. De doelstellingen uit deel 2 ‘Werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen’ kunnen hierbij een richtsnoer zijn naar de invulling van de stages. Het complementaire karakter van de stages biedt hier ook ruimere mogelijkheden. Een combinatie van de hierboven beschreven opportuniteiten behoort uiteraard ook tot de mogelijkheden.

14 D/2011/7841/008


Het vak Bedrijfseconomie en websites Informatie opzoeken, filteren en verwerken is een belangrijke vaardigheid die leerlingen moeten bezitten in functie van verder studeren, werken, het privéleven. In dit leerplan is er heel veel ruimte om de leerlingen deze vaardigheid aan te leren. Er worden in een hele reeks pedagogisch-didactische wenken verwezen naar websites waar interessante informatie in verband met de leer-plandoelstellingen staat. De leerplancommissie heeft de voorkeur gegeven aan het zoveel mogelijk expliciet weergeven van URL’s van websites. Deze keuze heeft als groot voordeel dat de informatie zeer makkelijk bereikbaar is. We leven echter in een voortdurend wijzigende informatiemaatschappij, waarbij websites komen, gaan, migreren. Daardoor is het mogelijk dat na verloop van tijd bepaalde URL’s niet correct meer zijn. Via een eenvoudige zoekopdracht door een zoekmachine zal je dan snel weer op het juiste spoor zitten. De samenwerking tussen de verschillende delen van het vak Bedrijfseconomie Het vak Bedrijfseconomie bestaat uit drie delen. In deel 1 krijgen de leerlingen voorbereiding en achtergrond om de commerciële en administratieve activiteiten uit te kunnen voeren. Tijdens de uitvoering van de commerciële en administratieve activiteiten wordt de leerstof uit deel 3 aangereikt als ondersteuning en verdieping. Het spreekt in deze context voor zich dat de drie delen niet los van mekaar mogen gezien worden; er is regelmatig interferentie tussen de verschillende delen. In de specifieke pedagogisch-didactische wenken zal regelmatig naar de samenwerking tussen de delen verwezen worden. Het vak Bedrijfseconomie en het genormaliseerd rekeningenstelsel In het onderdeel 10.2 van dit leerplan vind je het genormaliseerd rekeningenstelsel dat je kan gebruiken om de boekhoudkundige verwerking van de aan- en verkopen uit deel 2 te realiseren. Bij de ontwikkeling van de nieuwe leerplannen Bedrijfseconomie in de verschillende studierichtingen van de 2de graad tso handelsonderwijs en 3de graad tso handelsonderwijs, opteerden de leerplanmakers voor de ontwikkeling van twee rekeningstelsels op niveau van elke graad. Binnen de graad kunnen deze rekeningstelsels gebruikt worden in zowel de studierichtingen op tso-niveau als bso-niveau. Leerlingen die overstappen van bijvoorbeeld 5 Handel tso naar 6 Kantoor bso zullen hetzelfde rekeningenstelsel gebruiken met dezelfde rekeningnummers en dezelfde rekeningbenamingen. Dit rekeningenstelsel bouwt voort op het rekeningenstelsel dat gebruikt wordt in de nieuwe leerplannen Bedrijfseconomie 2de graad Handel tso en 2de graad Handel-talen tso. Het zal gebruikt worden in de 3de graad Handel tso, 3de graad Boekhouden-informatica tso en de 3de graad Kantoor bso. De mogelijke samenwerking tussen het vak Bedrijfseconomie en de vakken Nederlands, Frans, Engels en Duits In de pedagogisch-didactische werkvormen, geformuleerd bij de leerplandoelstellingen, zijn er heel wat verwijzingen rond mogelijke samenwerking tussen het vak Bedrijfseconomie en de vakken Nederlands, Frans, Engels en Duits. In bijlage 7 (zie 10.6 Mogelijke samenwerking tussen de vakken Bedrijfseconomie, Nederlands, Frans, Engels en Duits) zijn de leerplandoelstellingen van de vier taalvakken opgenomen die bedrijfseconomisch kunnen gekleurd worden. Hierdoor is er, naast de samenwerking voor de geïntegreerde proef (zie blz. 15 bovenaan) ruimte om nog meer samen te werken.


15 D/2011/7841/008

4

Ondersteunende ICT-doelstellingen bij de realisatie van de bedrijfseconomische doelstellingen Handel

Onderstaande leerplandoelstellingen realiseer je doorheen het hele leerplan. Onderstaande nummeringen van de doelstellingen in de tweede kolom verwijzen naar de bedrijfseconomische doelstellingen waar ze gerealiseerd dienen te worden. Bij de bedrijfseconomische doelstellingen zal je de omgekeerde verwijzingen terugvinden.

4.1

Tekstverwerking

LEERPLANDOELSTELLINGEN

LINK BEDRIJFSECONOMISCHE DOELEN

1

De basismogelijkheden (zoals autocorrectie, grammaticale controle, gebruik van synoniemenlijst, spellingscontrole, gebruik woordenboeken) om tekst snel en correct in te voeren, efficiënt gebruiken.

7, 11, 96

2

Standaardcorrespondentie/mailing/bouwsteencorrespondentie, faxen, verslagen, formulieren en memo’s ontwerpen en verwerken door o.a. gebruik te maken van verschillende types van invoervelden, delen van het document te beveiligen.

96, 112, 114

3

Volgende opmaakelementen toepassen: paginaopmaak (marges, paginanummering, koptekst, voettekst), (geneste) opsommingen en nummering, indelen in secties, tabellen, kolommen, voetnoten, grafische componenten invoegen en opmaken, internetteksten efficiënt invoegen en bewerken, plakken speciaal, vermijden van weduwen, zwevende regels, kopjes onderaan de pagina, ongewenste paginaovergangen, tabs.

7, 11, 112, 123, 175, 179

4

De lay-out van een niet of slecht opgemaakte tekst verzorgen: structureren, zoeken/vervangen functie, opmaakprofielen/stijlen maken en toepassen, voetnoten en eindnoten gebruiken, afwijkende kopen voetteksten voor eerste pagina of voor even en oneven pagina, randen, achtergrond, kopnummering toepassen , een inhoudstafel en een index genereren.

32, 165

5

Met meerdere personen een document vormgeven, gebruik makend van de functie redigeren. Ook gebruik maken van online mogelijkheden.

6

Tabellen statisch of dynamisch in een document opnemen en opmaken o.a. breedte/hoogte van tabellen, kolommen, rijen en/of cellen, schikken, cellen samenvoegen, cellen splitsen, randen. Grafische componenten statisch of dynamisch in een document opnemen en opmaken o.a. grootte, schikken, comprimeren, bijsnijden.

7, 165, 175, 179

7

Een sjabloon ontwerpen, gebruiken en wijzigen.

112

8

Een rapport ontwerpen met volgende elementen: omslag, woord vooraf, inhoudstafel, inleiding, eigenlijke tekst, besluit, literatuurlijst, index, lijst figuren, tabellen en bijlagen.

165, 175, 179

16 D/2011/7841/008


Pedagogisch-didactische wenken De leerlingen die doorstromen vanuit de tweede graad Handel tso en uitzonderlijk vanuit de tweede graad Handel-Talen tso naar de derde graad Handel tso kunnen tienvingerblind typen. Het spreekt voor zich dat ze deze vaardigheid in de derde graad Handel tso blijven toepassen. Van diegenen die niet tienvingerblind kunnen typen, wordt verwacht dat ze deze vaardigheid zo snel mogelijk onder de knie krijgen. De leerling zal hiervoor een extra inspanning moeten doen. De school kan deze inspanning mee ondersteunen door de nodige software aan te bieden. 5 Er wordt in het leerplan regelmatig verwezen naar het werken in groep. Telkens er meerdere personen een document vormgeven, kan deze doelstelling gerealiseerd worden.

4.2

Rekenblad



9

Cijfergegevens invoeren en gebruiken om een grafiek aan te maken, ook gecombineerde grafieken.

2, 7, 10, 42, 44, 52, 165, 170, 175, 179, 180, 185

10

Formules toepassen zoals: als, som, aantal, gemiddelde, afronden, horizontaal en vertikaal zoeken, som als, aantal als, datum- en tijdfunctie, financiële functies.

7, 98, 165, 185

11

Zelf formules opbouwen met relatieve, absolute en gemengde celadressering.

98, 165, 185

12

Een rekenblad opmaken.

2, 7, 98, 165

13

Een rekenblad/delen van een rekenblad beveiligen en de beveiliging opheffen.

2 ,98

14

Een rekenblad of een gedeelte ervan afdrukken.

2, 165

15

Bestaande rekenbladen en grafieken aanpassen.

2, 10, 42, 165, 175, 179

16

Met behulp van de functie ‘voorwaardelijke opmaak’ de celopmaak laten afhangen van de celinhoud.

165

17

Met koppelingen werken tussen verschillende werkbladen.

98

18

Gebruik maken van handige hulpmiddelen zoals titels blokkeren, venster splitsen, naam geven aan een celbereik en deze in een formule gebruiken, opmerking aanbrengen in een cel.

98, 165, 175, 179

19

Aangrenzende en niet aangrenzende werkbladen selecteren om ze tegelijk te bewerken of af te drukken.

165, 175, 179

20

Met meerdere werkbladen tegelijk werken door toepassing van celverwijzingen en gebruik van formules.

98

21

Draaitabellen toepassen.

7


17 D/2011/7841/008

Pedagogisch-didactische wenken 19 Indien éénzelfde tabel op meerdere werkbladen voorkomt, kunnen deze tegelijk bewerkt en/of drukt worden.

4.3

afge-

Gegevensbeheer



22

Een databank aanmaken met velden en veldeigenschappen, opgedeeld in verschillende tabellen, weten wat de primaire sleutel is en deze kunnen bepalen en aanmaken in een tabel.

88

23

Relaties tussen tabellen leggen en weten wat referentiële integriteit inhoudt.

88

24

Gegevens met een invulformulier toevoegen aan de databank. Een invulformulier aanpassen zodat het gebruiksvriendelijk is en beantwoordt aan de huisstijl.

88

25

Gegevens opzoeken, verwijderen, filteren en bewerken via queries.

88

26

Gegevens uit de databank op een overzichtelijke wijze in een rapport presenteren, met aandacht voor koptekst, voettekst en grafische objecten. Gebruik maken van groepen, totalen en gemiddelden in een rapport. Een rapport opmaken.

88

27

Etiketten genereren vanuit de databank.

Pedagogisch-didactische wenken Beperk je bestandsstructuur tot een achttal velden met eenvoudige veldeigenschappen zoals veldlengte, invoermasker, notatie, standaardwaarde, vereist, validatieregel en validatietekst. Maak een invulformulier aan om de input van gegevens (maximum 15 records) te vergemakkelijken. Zorg voor een overzichtelijk rapport met titel en kop- of voettekst.

4.4

Presentatiepakket



28

Een presentatie inhoudelijk ontwerpen en vormelijk opmaken rekening houdend met de vereisten van een goede presentatie. Een diamodel maken als basis voor een presentatie.

7, 8, 11, 175, 182

29

Een organogram ontwerpen in een presentatiepakket.

89

18 D/2011/7841/008




30

Afbeeldingen, figuren, hyperlinks... invoegen en bewerken in een presentatie.

8, 11, 175, 182

31

Gegevens uit een ander pakket inlassen in de presentatie.

7, 8, 11, 175

32

Een (doorlopende) diavoorstelling opbouwen met animatie.

7, 8, 11, 175, 182

33

Een voordracht geven met behulp van een presentatie.

7, 8, 11, 175

Pedagogisch-didactische wenken Gebruik niet enkel powerpoint voor presentaties, maar hanteer ook nieuwe (online) presentatietechnieken.

4.5

Desktop publishing

LEERPLANDOELSTELLINGEN 34

4.6

Documenten zoals folder, brochure, formulier, nieuwsbrief, briefpapier... ontwikkelen.

78

Elektronisch publiceren


35


Een eenvoudige website maken


LINK BEDRIJFSECONOMISCHE DOELEN 117

19 D/2011/7841/008

5

Voorbereiding op doorstroming naar professionele bachelor

De studierichting 3de graad Handel tso is doorstromingsgericht. Ze bereidt voor op professionele bacheloropleidingen op hogeschoolniveau. Bij de realisatie van de leerplandoelstellingen dient er voldoende aandacht te zijn voor specifieke vaardigheden en attitudes die de leerlingen nodig gaan hebben om succesvol een bacheloropleiding te starten. Onderstaande kennis, vaardigheden en attitudes worden algemeen als voorwaarden gesteld om succesvol een bacheloropleiding te volgen: Ten aanzien van algemene kennis en vaardigheden

Vermogen tot analyse, synthese en interpretatie

•

Van een tekst een schema maken

•

De elementen van een redenering identificeren

•

Een goede samenvatting maken

Goed ontwikkeld geheugen

•

Parate kennis bezitten over specifieke onderwerpen

Observatievermogen

•

Verschillen opmerken

Communicatievaardigheid Nederlands (mondeling, schriftelijk)

•

Een gesprek voeren

•

Een leesbare en coherente tekst schrijven

•

Een presentatie, voordracht geven

Communicatievaardigheid Engels en Frans

•

Nieuws op Franse/Engelse radio/tv-zender volgen

•

Engelse/Franse krant/roman lezen

Opinie formuleren over actuele problemen

•

Over actuele thema’s een eigen opinie formuleren en weten hoe anderen hierover denken

20 D/2011/7841/008


Ten aanzien van attitudes

Leergierigheid

•

Iets opzoeken in een encyclopedie, op internet en/of woordenboeken

•

Vragen stellen aan deskundigen

•

Creatief op zoek gaan naar nieuwe dingen

•

Niet zonder meer accepteren wat ergens gezegd/geschreven wordt

•

Op zoek gaan naar bewijsvoering

•

Fouten in redeneringen detecteren

•

Nieuwe ideeën opperen

•

Alternatieve oplossingen bedenken

•

Een boodschap origineel verpakken

•

Logisch redeneren

•

Nauwgezet afwerken van taken, puntgave weergave van ideeën

•

Betrouwbaar zijn in afspraken

•

Teksten nalezen op taalfouten

•

Aandacht hebben voor verzorgde lay-out

•

Voetnoten lezen

Regelmatige werkgewoontes

•

Opstellen van studieplanning

•

Regelmatig bijhouden van notities

Samenwerkingsbereidheid

•

Samen projecten uitwerken

•

Eigen notities doorgeven

•

Zich vragen stellen bij consequenties van gedragingen en beslissingen

•

De maatschappelijke gevolgen van werkzaamheden en beslissingen correct inschatten

Kritische ingesteldheid

Creatieve ingesteldheid

Nauwgezetheid

Zin voor detail

Ethisch besef

Aan bovenstaande algemene kennis, vaardigheden en attitudes kan perfect binnen dit leerplan Bedrijfseconomie gewerkt worden. In de specifieke pedagogisch-didactische wenken bij de leer-plandoelstellingen wordt regelmatig verwezen naar werkvormen, waarbij de leerplandoelstellingen kunnen verworven worden met inbegrip van bovenstaande vaardigheden en attitudes. In deze context is het belangrijk om naast de kennis ook vaardigheden en attitudes mee te evalueren. Alleen op deze manier kunnen de leerlingen goed voorbereid worden op de overstap naar het hoger onderwijs.


21 D/2011/7841/008

6

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken

DEEL 1: De onderneming en haar omgeving 1

De economische omgeving (15 u)

1.1

De economische conjunctuur


LEERINHOUDEN

1

De economische omgeving indelen in sectoren en van elk een voorbeeld noemen.

•

Primaire, secundaire, tertiaire en quartaire sector

2

De evolutie van deze verschillende sectoren binnen België en zijn buurlanden in cijfers weergeven en verklaren door middel van een grafiek.

•

Evolutie en verklaring sectoren

3

Het begrip economische groei bespreken.

•

Indicatoren economische groei: BBP (nominale waarde/reële waarde)

4

Verloop en fases van de conjunctuur toelichten.

•

De conjunctuur: fases, verloop, meting

ICTDOELEN

9, 12-15

DIDACTISCHE WENKEN Op www.economie.fgov.be, www.statbel.fgov.be vind je allerlei recente cijfers/grafieken over de economische conjunctuur. Een economische sector kan uitgewerkt worden in het kader van een opdracht van de geïntegreerde proef (GIP), minionderneming, oefenfirma… 2

Deze cijfers worden bij voorkeur weergegeven met een taartdiagram, staafdiagram of lijndiagram.

22 D/2011/7841/008


1.2

Marktonderzoek en analyse


Een marktonderzoek voorbereiden aan de hand van een begrippenkader.

LEERINHOUDEN • • •

• •

Marktonderzoek: begrip – reden Steekproef: populatie Kwantitatieve en kwalitatieve informatie Interne en externe informatiebronnen Keuze uitbesteding of zelf opzetten Onderzoeksmethodes: mondeling, schriftelijk, telefonisch, digitaal… Soorten vragen binnen marktonderzoek: gesloten vragen, open vragen, filtervragen, meerkeuzevragen, identificatievragen Belang eenduidigheid vragen Doelgroep

• • • • • •

Enquête Afname Verwerking Analyse Interpretatie Presentatie

• • • •

6

Een marktonderzoek opzetten.

7

x Enquête opmaken met tekstverwerkingspakket x Enquête laten beantwoorden x Resultaten enquête verwerken x Resultaten enquête analyseren en interpreteren aan de hand van grafieken x Resultaten enquête presenteren met presentatiepakket

ICTDOELEN

1, 3 en 6 9, 10, 12, 21 28, 31-33

DIDACTISCHE WENKEN De bedoeling van dit hoofdstuk is een aantal theoretische begrippen rond marktonderzoek aan te reiken. Vervolgens, aan de hand van een gevalstudie binnen de economische omgeving, deze begrippen uitleggen en situeren. In deel 3.4 Commercieel beleid zullen de leerlingen het marktonderzoek als toepassing binnen hun eigen project uitvoeren. Zij zullen dan zelf een onderzoek opstarten en de resultaten analyseren en interpreteren. Dit kan gebeuren binnen de context van bijvoorbeeld de geïntegreerde proef of een werkvorm zoals minionderneming, oefenfirma… ’De achteruitgang van detailhandel fietsenverkoop in Vlaanderen’ kan bijvoorbeeld een aanleiding zijn om een marktonderzoek te starten. Dit bedoelen we met probleemstelling. Voorbeelden van interne informatiebronnen die bij een marktonderzoek kunnen worden aangesproken zijn: de marketingafdeling, de verkoopafdeling, de boekhouding, productieplanning/administratie, personeelszaken, overige stafafdelingen. Onder de externe informatiebronnen bevinden zich o.a. overheidsinstanties, kranten en tijdschriften, beroepsverenigingen, vaktijdschriften, eindverhandelingen, een eigen marktonderzoek. Verdere mogelijke links voor externe informatiebronnen binnen de economische omgeving zijn: Ecodata, NIS, lijst van erkende beroepsverenigingen, KMO bibliotheek van het VLAO. Binnen de eigen school zijn er tal van mogelijkheden om de medeleerlingen te bevragen met een enquête rond een bepaald thema zoals bijvoorbeeld mobiliteit, roken, vrijetijdsbesteding...


23 D/2011/7841/008

De opmaak van de bevraging kan met een tekstverwerkingspakket gebeuren (door gebruik te maken van aankruisvakjes). De resultaten van de bevraging kunnen in een rekenblad verwerkt worden met bijvoorbeeld lijndiagram, diverse staafdiagrammen, taartdiagram... De leerlingen kunnen een presentatie voorbereiden en geven in de klas.

2

Ondernemend werken als werkgever en werknemer (12 u)

2.1

Vaardigheden en attitudes van een ondernemer


LEERINHOUDEN

ICTDOELEN

8

Een studie van de verschillende facetten van de vaardigheden en attitudes bij het ondernemerschap maken met behulp van een aantal portretten van ondernemers.

•

Ondernemer: vaardigheden en attitudes

9

Een zelf-confrontatietest rond persoonlijke vaardigheden voor zelfstandig ondernemen afleggen.

•

Zelf-confrontatietest

10

Resultaten analyseren van een zelfconfrontatie-test.

•

Zelf-confrontatietest: analyse

9, 15

11

Conclusie van de zelf-confrontatietest formuleren met behulp van een tekstverwerkingsprogramma met toepassing van NBN-normen.

•

Zakelijke tekst: bladschikking in tekstverwerking

1, 3

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen kunnen individueel of per twee een zelfstandige ondernemer interviewen. In het gesprek kunnen de facetten ‘vaardigheden’ en attitudes aan bod komen. Alle resultaten van het gesprek worden bijgehouden voor de schriftelijke verwerking van de zelf-confrontatietest. In het startershandboek van UNIZO vind je een zelf-confrontatietest rond de persoonlijke vaardigheden van een zelfstandige ondernemer. Deze test kan je door de leerlingen laten afleggen en evalueren. De leerlingen zullen zo hun ‘zelfstandigheidsgehalte’ kunnen meten. De resultaten van hun zelf-confrontatietest kunnen ze vergelijken met de resultaten van het gesprek met de ondernemer. Conclusies hieruit kunnen in een zakelijke tekst geschreven worden, waarbij met het vak Nederlands kan samengewerkt worden. Er wordt vooral aandacht besteed aan de inhoud, bladschikking en het foutloos typen. De resultaten kunnen mondeling door de leerlingen voor hun medeleerlingen toegelicht worden aan de hand van een presentatiepakket. Via www.dream-it.be kan je onder andere zelf-confrontatietesten en testen voor ondernemingszin bekomen. Doorheen deze twee studiejaren is het heel nuttig aandacht te besteden aan de evolutie van de competenties (de kennis, vaardigheden en attitudes die iemand nodig heeft om een bepaalde opdracht uit te voeren) van de leerlingen. Kennis, vaardigheden en attitudes kunnen niet alleen bekeken worden vanuit het standpunt van de zelfstandige ondernemer, maar ook vanuit de invalshoek werknemer-leerling in diverse projecten. Daarbij is het belangrijk dat deze competenties niet alleen geëvalueerd worden als een loutere momentopname, maar dat de klemtoon eveneens gelegd wordt op het werken en dus de evolutie van kennis, vaardigheden en attitudes doorheen de twee opeenvolgende schooljaren.

24 D/2011/7841/008


2.2

Risico’s en opportuniteiten van het ondernemerschap


LEERINHOUDEN

12

Een studie van de verschillende facetten van de risico’s en opportuniteiten bij het ondernemerschap maken met behulp van een aantal portretten van ondernemers.

• • •

Ondernemer: risico’s en opportuniteiten Zelfstandig ondernemen: voor- en nadelen Werkgever-werknemer: juridisch onderscheid

13

Ondernemersvaardigheden en attitudes van een commercieel-administratief bediende toetsen in een concrete situatie.

•

Commercieel-administratief bediende: ondernemersvaardigheden en attitudes

14

Ondernemersvaardigheden en attitudes, nuttig voor je privéleven, toetsen aan de hand van een concrete situatie.

•

Privé-leven - balans arbeid-vrije tijd: ondernemersvaardigheden en attitudes

DIDACTISCHE WENKEN 12

De leerlingen kunnen individueel of per twee een zelfstandige ondernemer gaan interviewen (zie ook 2.1 ‘Vaardigheden en attitudes van een ondernemer’). In ditzelfde gesprek kunnen ook de facetten ‘risico’s en ‘opportuniteiten’ aan bod komen. Binnen ‘risico’s’ kan er aandacht zijn voor ‘verantwoorde risico’s’ en ‘onverantwoorde risico’s’. Ook de voor- en nadelen van het zelfstandig ondernemen kunnen onderwerp van gesprek zijn. Bij het juridisch onderscheid werkgever-werknemer komen alleen de gezagsverhoudingen aan bod.

13

Binnen het Beroepsopleidingsprofiel ‘Administratief-commercieel medewerker binnendienst’ zijn de volgende vaardigheden van groot belang: klantgerichtheid, zakelijke en commerciële ingesteldheid, accuratesse, zin voor samenwerking, leergierigheid. Een commercieel medewerker dient vrij flexibel te werken. In deze context kunnen de leerlingen nadenken over hun toekomst na het secundair onderwijs: verder studeren of werken. Deze keuzes zullen hun vrije tijd beïnvloeden. Uit de zelf-confrontatietest kun je de leerlingen de ondernemersvaardigheden laten distilleren die je nodig hebt in je privé-leven. Allicht zullen er een aantal overlappend zijn met het beroepsleven. Hier is er vakoverschrijdende samenwerking mogelijk met het vak Nederlands, waarbij de leerlingen een schrijfoefening kunnen maken rond hun toekomst.


25 D/2011/7841/008

3

De onderneming en haar stakeholders (14 u)

3.1

Relatie met klanten en leveranciers


LEERINHOUDEN

15

De relatie met klanten en leveranciers beschrijven aan de hand van een begrippenkader.

• • • •

Belang relatie klanten-leveranciers Custom Relationship Management (CRM) Supplier Relationship Management (SRM) Bepalen doelgroep klanten en leveranciers

16

De business to consumer market (B2C: consumentenmarkt) en business to business market (B2B: zakelijke markt) binnen de doelgroep klanten beschrijven.

• •

B2C of B2B: verschil Criteria bij consumentenmarkt: leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, woonplaats, welstandsklasse, beroep, vrijetijdsbesteding Criteria bij zakelijke markt: bereikbaarheid van de klant, de grootte van onderneming, aantal werknemers, sector, de markt waarbinnen de klant zich bevindt E-commerce: toenemend belang en gebruik in beide segmenten

•

•

17

De verschillende criteria bespreken die van belang zijn bij de keuze van de leveranciers.

•

•

18

De belangrijkste marktvormen verklaren in functie van klanten en leveranciers.

•

Criteria leverancierskeuze: kostenaspect, graad van automatisatie, vertrouwen in de leverancier, de grootte van de onderneming, aantal werknemers, sector, vestigingsplaats, familiebedrijven of grote bedrijven, verkoopsvoorwaarden Enkele leveranciers voor een specifiek product/dienst zoeken Volledige concurrentie, monopolie, monopolistische concurrentie en oligopolie


De leerlingen moeten het CRM-begrip met een eenvoudig voorbeeld kunnen verklaren. Colruyt probeert bijvoorbeeld zijn klanten te binden met de ‘Colruytkaart‘. De klant krijgt een aantal voordelen (cash geld opnemen, reclamefolders…). Colruyt krijgt zicht op de aankopen van de klant en zorgt voor ‘gepersonaliseerde’ reclamefolders.

16

De leerlingen moeten het SRM-begrip met een eenvoudig voorbeeld kunnen verklaren. Colruyt heeft zich bijvoorbeeld bij een Europese aankoopcentrale aangesloten om nog betere prijzen bij de leveranciers te kunnen bedingen.

17

De leerlingen kunnen enkele leveranciers zoeken via onder andere internet, Trends Top 5000, Gouden Gids… Deze zoekopdracht kan gekaderd worden in een project met een oefenfirma of minionderneming.

26 D/2011/7841/008


3.2

Relatie met de overheid


De impact regulerende en deregulerende werking van de overheid ten aanzien van bedrijven aan de hand van een voorbeeld beschrijven.

LEERINHOUDEN •

Begrip en voorbeelden

DIDACTISCHE WENKEN Voorbeelden van regulerende werking: vestigingswet, milieuwetgeving, vergunning… Zie hiervoor ook op www.economie.fgov.be. Een voorbeeld van deregulerende werking is de vormgeving van de Europese Unie (wegvallen van de grenzen…). In het leerplan komt de regulerende en deregulerende werking van de overheid nog op tal van andere terreinen aan bod.

3.3

Relatie met de financiële instellingen


De aandeelhouders en banken als financier van de onderneming aan de hand van een begrippenkader beschrijven.

LEERINHOUDEN • • • •

21

De relatie tussen de onderneming en de aandeelhouders in zijn verschillende facetten beschrijven.

• • •

Aandeelhouders: eigen vermogen Banken: vreemd vermogen Financiering eigen vermogen en vreemd vermogen: voor- en nadelen Relatie met de banken: wederzijds vertrouwen en duurzame samenwerking De onderneming: belang goede relatie met aandeelhouders Bedrijfsleiding en aandeelhouders: gelijke en tegengestelde belangen Informatie aandeelhouders: uitleg beleid, toelichting resultaten, openheid en transparantie

22

Het verband aantonen tussen financieren met eigen middelen en rol van de beurs.

•

De onderneming: financiering eigen middelen – beurs

23

Aantonen aan de hand van voorbeelden dat de overheid en investeringsmaatschappijen financiële steun verlenen aan diverse bedrijven of sectoren.

• •

De overheid: financiële steun Investeringsmaatschappijen: financiële steun

DIDACTISCHE WENKEN 20-23 Een concrete toepassing hierop wordt uitgewerkt in hoofdstuk 7 ‘Financieel beleid’ van deel 3. 22

We verwijzen hier naar Gedragscodes tussen KMO’s en banken: www.febelfin.be. Op deze website vind je een presentatie rond de werking van de beurs. Een bankmedewerker kan dit onderwerp ook praktisch toelichten in de klas. Hier wordt de beurs enkel als financieringsinstrument besproken. Bij hoofdstuk 6 Prijsbepaling van Deel 1 wordt de beurs besproken in het kader van de marktvorm ‘volkomen concurrentie’.

23

De financieringsmogelijkheden door financiële instellingen en de overheid wordt besproken in hoofdstuk 7 ‘Financieel beleid’ van deel 3.


27 D/2011/7841/008

3.4

Relatie met andere stakeholders


Recente artikels opzoeken en bespreken waarbij de andere stakeholders een belangrijke rol spelen.

LEERINHOUDEN •

•

Andere stakeholders: vakbonden, werkgeversorganisatie, media, consumentenorganisaties, buurt, buitenlandse actoren Stakeholders: belangen

DIDACTISCHE WENKEN Hierbij is het wenselijk dat de leerlingen voorbeelden van de verschillende belanghebbende partijen kunnen opsommen en het belang ervan inzien voor de onderneming.

4

De doelstellingen van de onderneming (20 u)

4.1

Doelstellingen op korte en lange termijn


De doelstellingen op korte en lange termijn in de onderneming beschrijven.


Mission statement: voorbeelden Strategische planning (lange termijn): omschrijving Onderdelen marketingplan (korte termijn): ondernemingssituatie, marketingmix en actieplan

DIDACTISCHE WENKEN Via websites van bedrijven kunnen de leerlingen op zoek gaan naar voorbeelden van ‘mission statement’ van bedrijven. Het begrip ‘strategische planning’ kan in het kader van een opdracht voor de geïntegreerde proef (GIP) door de leerlingen uitgewerkt worden. De strategische planning is dynamisch gelinkt aan de evoluerende markt.

4.2

Doelstellingen volgens ondernemingsvorm LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

26

Het verschil tussen een eenmanszaak en een vennootschap toelichten aan de hand van opgezochte informatie.

Eenmanszaak of vennootschap: oprichting, aansprakelijkheid, verplichtingen

27

De kenmerken van de courante vennootschapsvormen toelichten en vergelijken aan de hand van opgezochte informatie.

Meest courante vennootschapsvormen: evba, bvba, cvba, nv, cv en cvoka: kenmerken

28

De kenmerken van een vzw toelichten aan de hand van opgezochte informatie.

Vzw: kenmerken

28 D/2011/7841/008


DIDACTISCHE WENKEN 26-28 De leerlingen moeten deze doelstelling niet als parate kennis bezitten – informatie opzoeken en bespreken volstaat. (bijvoorbeeld via www.kbc.be) 27

Het is belangrijk om de leerling te wijzen op enerzijds ‘veilige’ vennootschappen (zoals nv en bvba) en anderzijds op ‘onveilige’ vennootschappen (zoals cv). De wetgever heeft in het burgerlijk wetboek aan nv en bvba veel wetgevend werk besteed – bijvoorbeeld bij faillissement zijn er wettelijke veiligheidsclausules ingebouwd. Bij de ‘onveilige’ vennootschappen is dit niet het geval. Hierdoor zijn de risico’s beduidend hoger.

4.3 4.3.1

Doelstellingen en formaliteiten bij de start van een onderneming Opstarten van een onderneming LEERPLANDOELSTELLINGEN

29

Begrippen, voorwaarden, formaliteiten, instanties, wettelijke verplichtingen, instellingen ter vervulling van de formaliteiten, beroepsuitoefeningsvoorwaarden in verband met het zelfstandig ondernemerschap opzoeken.


• • • •

Begrip ondernemer Vestigingsvoorwaarden Opstarten eigen zaak: instanties voor informatie en hulp Voorafgaande wettelijke verplichtingen: handelsnaam, ondernemingsnummer, btwinschrijving, financieel rekeningnummer, huwelijksstelsel, aansluiting sociale verzekeringskas en mutualiteit Instellingen voor vervulling formaliteiten Kruispuntbank: doel Ondernemingsloket: doel en werking Beroepsuitoefeningsvoorwaarden: vestigingswet, andere reglementeringen en vergunningen

DIDACTISCHE WENKEN Op www.unizo.be/starters.be kan je hierover uitgebreide informatie vinden. Door de vereenvoudiging van de administratieve last bij de opstart van een onderneming, verandert de reglementering ter zake regelmatig. Raadpleeg daarom steeds actuele informatie, die je kan vinden op diverse websites van middenstandsorganisaties en de Vlaamse overheid. Beperk het opzoekwerk tot twee beroepen. Heel wat van deze doelstellingen kunnen bereikt worden door een goed voorbereid bezoek aan een ondernemingsloket. Leerlingen kunnen heel wat vragen op voorhand bezorgen aan een medewerker van het loket. Deze opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een paper.


29 D/2011/7841/008

4.3.2

Bijzondere reglementeringen


LEERINHOUDEN

30

•

De wettelijke verplichtingen inzake milieu en ruimtelijke ordening waaraan een ondernemer moet voldoen opzoeken.

Milieu en ruimtelijke ordening: wettelijke verplichtingen − stedenbouwkundige vergunning − socio-economische vergunning − milieuvergunning − afvalstoffen − milieuheffingen − bodemattest Verpakkingsafval: terugnameplicht Elektro: aanvaardingsplicht: (Recupel) Milieuloket: functie

• • • 31

Informatie opzoeken over speciale reglementeringen in verband met de openingstijden, wekelijkse rustdag, zondagssluiting, openingsuren, nachtwinkels.

•

Speciale reglementeringen: openingstijden, wekelijkse rustdag, zondagssluiting, openingsuren, nachtwinkels

32

Informatie opzoeken over de verplichtingen in verband met de wet op de privacy, de wet op de auteursrechten en sofwarelicenties.

• • •

De wet op de privacy Auteursrechten: Sabam en Reprobel Softwarelicenties

DIDACTISCHE WENKEN Op onder andere de website www.unizo.be/starters kan je hierover uitgebreide informatie vinden. Heel wat van deze doelstellingen kunnen bereikt worden door een goed voorbereid bezoek aan een ondernemingsloket. Leerlingen kunnen heel wat vragen op voorhand bezorgen aan een medewerker van het loket. Deze opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een paper. Het verpakkingsafval wordt verwerkt door verwerkers aangeduid door de overheid. De reglementering in verband met de Wet op de Marktpraktijken komt hier niet aan bod. Dit wordt behandeld in de hoofdstukken 5 Product, 6 Prijs en 8 Promotie van deel 1.

4.3.3

Sociaal en fiscaal statuut LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

33

De belangrijkste sociale rechten en verplichtingen opzoeken van de ondernemer (zelfstandige in hoofd- of bijberoep), helpers, meewerkende echtgeno(o)t(e).

•

De ondernemer, helper, meewerkende echtgeno(o)t(e): sociale rechten en verplichtingen

34

Opzoeken welke diensten een sociale verzekeringsmaatschappij kan vervullen.

•

Sociale verzekeringsmaatschappij: diensten

35

Het sociaal statuut van een bediende/arbeider opzoeken en situeren ten opzichte van een ondernemer.

•

Sociaal statuut: bediende/arbeider tegenover ondernemer

30 D/2011/7841/008



LEERINHOUDEN

36

De belangrijkste fiscale plichten en rechten van een ondernemer (zelfstandige in hoofden bijberoep) opzoeken.

•

De ondernemer: fiscale rechten en plichten

37

Opzoeken welke diensten een fiscaal raadgever kan vervullen.

•

Fiscaal raadgever: diensten

DIDACTISCHE WENKEN Op de website www.unizo.be/starters.be kan je hierover uitgebreide informatie vinden. 33

Via de websites www.bibf.be (BIBF: Beroepsinstituut voor erkende boekhouders en fiscalisten) en www.iec-iab.be (IAB: Instituut van de accountants en belastingconsulenten) kan je uitgebreide info vinden over fiscale diensten.

5

Keuze van het product (15 u)

5.1

Productgroep en assortiment LEERPLANDOELSTELLINGEN

38

Een aantal begrippen in verband met producten en diensten verklaren aan de hand van voorbeelden.

LEERINHOUDEN • •

•

Product en dienst: begrip Materiële en immateriële producten: begrip en verschil Duurzame en niet-duurzame producten: begrip en verschil Consumentenproducten en industriële producten: begrip en verschil Convenience goods, shopping goods en speciality goods, preference goods: begrip Productgroep: begrip

• • •

39

Het begrip productassortiment, assortiment in de breedte, hoogte en diepte omschrijven en illustreren met voorbeelden.

• •

Productassortiment: begrip Assortiment in de breedte, lengte en diepte

40

Het belang van het assortiment voor de marketingmix omschrijven.

•

Assortiment: belang

41

De reglementering in verband met gezamenlijk aanbod toelichten en toepassen op concrete voorbeelden.

•

Gezamenlijk aanbod: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen kunnen individueel of in groepjes het productassortiment bestuderen door een bezoek te brengen aan de onderneming. Een andere mogelijkheid is het bestuderen van de catalogus of de website. Tegelijkertijd met de beschrijving van het assortiment kunnen ook de risico’s en de opportuniteiten van een breed en/of een diep assortiment aan bod komen. Via de site www.handelsonderwijsbedrijfsdocs.be kun je in het onderdeel ‘Opdrachten’ de leerlingen verschillende oefeningen laten maken rond het productassortiment van verschillende bedrijven. Ook uit het onderdeel ‘Topics’ kunnen een aantal oefeningen rond de breedte en diepte van het assortiment gemaakt worden.


31 D/2011/7841/008

5.2

Produceren en productiefactoren


42

Aspecten van productiefactoren in een productieproces verklaren aan de hand van cijfermateriaal.

LEERINHOUDEN

• •

Begrip productiefactoren Evolutie van het belang van verschillende productiefactoren: tabel en/of grafiek

ICTDOELEN 9, 15

DIDACTISCHE WENKEN Hierbij is het de bedoeling dat de leerlingen leren inzien dat onze economie meer en meer evolueert naar een economie waar het aanbieden van diensten heel belangrijk wordt.

5.3

Productlevenscyclus


43

Verschillende begrippen in verband met de productlevenscyclus verklaren.

LEERINHOUDEN

•

Productlevenscyclus: fasen en kenmerken fasen Productlevenscyclus: belang voor marketingmix

•

44

De grafiek van de productlevenscyclus van een product in een rekenblad interpreteren.

ICTDOELEN

•

Productlevenscyclus: rekenblad

9

DIDACTISCHE WENKEN Een interessant naslagwerk bij dit onderwerp is het boek ‘Productlevenscyclus’ van P. Verhaert.

5.4

Kwaliteit, garantie en service


LEERINHOUDEN

45

De begrippen kwaliteit, garantie en service omschrijven en illustreren met voorbeelden.

• •

Kwaliteit, garantie en service: begrippen Belang voor marketing-mix

46

De reglementering in verband met garantie toelichten en illustreren met voorbeelden.

•

Garantie: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN Om deze leerplandoelstellingen op een praktijkgerichte wijze te realiseren, kan je garantieboekjes van bepaalde producten bespreken in functie van de leerplandoelstellingen.

32 D/2011/7841/008


5.5

Merken LEERPLANDOELSTELLINGEN

47

Het merkenbeleid als marketinginstrument toelichten aan de hand van voorbeelden.

LEERINHOUDEN •

•

A-merk, B-merk, collectief merk, individueel merk, fabrikantenmerk, landelijk merk en private label: begrippen en voorbeelden Multibrandstrategie: werking aan de hand van voorbeelden Belang merken voor marketingmix

• •

Merk: bescherming Benaming van oorsprong: reglementering

•

48

De reglementering in verband met de bescherming van het merk en de benaming van oorsprong toelichten en illustreren met voorbeelden.

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen kunnen individueel of in groepjes het merkenbeleid van een bepaalde onderneming bestuderen door een bezoek te brengen aan een onderneming. Een andere mogelijkheid is het bestuderen van een catalogus of een website. Deze opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een paper. Deze doelstellingen kunnen ook vakoverschrijdend gerealiseerd worden met Nederlands, Frans, Engels, Duits.

5.6

Verpakking en productaansprakelijkheid LEERPLANDOELSTELLINGEN

49

Een aantal begrippen in verband met verpakking toelichten en illustreren met voorbeelden.

LEERINHOUDEN •

•

Functies verpakking: zichtbaarheid (visibility), bescherming (protection), hanteerbaarheid (workability), informatie (information), emotionele aanspreekbaarheid (emotional appeal) Belang verpakking voor marketing-mix

50

De reglementering in verband met de hoeveelheids- en prijsaanduiding en etikettering op de verpakking toelichten en toepassen op concrete voorbeelden.

• •

Hoeveelheids- en prijsaanduiding: reglementering Etikettering: reglementering

51

Aan de hand van concrete voorbeelden de reglementering in verband met de productaansprakelijkheid toelichten.

•

Productaansprakelijkheid: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen kunnen individueel of in groepjes de functies van de verpakking bestuderen door een bezoek te brengen aan een onderneming. Een andere mogelijkheid is het bestuderen van een catalogus of een website. Deze opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een paper.


33 D/2011/7841/008

6

Prijsbepaling (20 u)

6.1

Het prijsmechanisme


ICTdoelen

LEERINHOUDEN

52

De wet van vraag en aanbod illustreren en toelichten met behulp van een grafiek.

•

Wet van vraag en aanbod: grafiek in rekenblad

53

Begrippen en bewegingen op de vraag- en aanbodcurve verklaren en aantonen.

• • • • • •

Vraagcurve: dalend verloop aantonen Vraagbeïnvloedende factoren afleiden Wijziging factor vraagcurve: effect Aanbodcurve: stijgend verloop aantonen Aanbodbeïnvloedende factoren afleiden Wijziging factor aanbodcurve: effect

54

Met voorbeelden aantonen dat nog andere elementen de prijs kunnen bepalen.

•

Andere prijsbepalende factoren

9

DIDACTISCHE WENKEN Bij het aanreiken van de begrippen vraag en aanbod kan je starten met een eenvoudig voorbeeld van een concrete markt. Je moet er wel voor zorgen dat men nadien het begrip markt abstraheert. Het principe kan ook levendiger aangebracht worden door een vraag- en aanbodspel te simuleren in de klas. Een goed voorbereid bezoek aan een fruit-/groenteveiling kan verhelderend werken. 54

Dit komt uitgebreid aan bod in de hiernavolgende onderdelen.

6.2

Prijszetting bij diverse marktvormen


LEERINHOUDEN

55

De prijszetting bij de markt van volkomen concurrentie bespreken.

•

Prijszetting bij markt volkomen concurrentie

56

De effectenbeurs als voorbeeld van een markt van volkomen concurrentie bespreken.

•

De effectenbeurs

57

Een aantal marktvormen bespreken.

•

Monopolie, oligopolie, monopolistische concurrentie

58

De prijszetting bespreken bij een andere marktvorm naar keuze: monopolie, oligopolie, monopolistische concurrentie…

•

Prijszetting bij marktvorm onvolkomen concurrentie

34 D/2011/7841/008


DIDACTISCHE WENKEN Als voorbeeld van een markt met volkomen concurrentie, kan hier ingegaan worden op de effectenbeurs. Misschien kan bij een studiereis naar Brussel, ook eens een bezoekje gebracht worden aan de Brusselse beurs, waar men zich ook vooraf kan inschrijven voor een rondleiding. De beurs heeft ook een website met veel informatie: www.euronext.com. Op de website www.febeffin.be kan je in het onderdeel ‘studenten en leraren’ een presentatie in verband met de werking van de beurs downloaden. 58

Deze doelstelling wordt liefst NIET aangebracht via cijfergegevens, grafieken en abstracte modellen van micro-economische aard. We suggereren eerder het ontleden van een relevant kranten- of tijdschriftartikel.

6.3

Interventie van de overheid


LEERINHOUDEN

59

Het principe van de minimumprijzen en de maximumprijzen met een grafiek verduidelijken en het nut ervan aantonen aan de hand van voorbeelden.

•

Minimum- en maximumprijzen

60

De reglementering van verkopen met verlies opzoeken.

•

Verbod verkopen met verlies

61

Het begrip collectieve diensten omschrijven en het belang ervan aantonen aan de hand van voorbeelden.

•

Collectieve diensten: diensten tegen kostprijs = zonder marktprijs

DIDACTISCHE WENKEN Niet alle marktvormen met onvolkomen concurrentie moeten aangeboden worden aan de leerlingen. Het uitwerken van één alternatieve marktvorm kan in principe volstaan. Deze marktvorm wordt het best mondeling besproken en met veel voorbeelden geïllustreerd. Er hoeven hier geen wiskundige benaderingen gegeven te worden.

6.4

Prijszetting en prijsimago


Een aantal begrippen in verband met kostengerichte en vraaggerichte prijszetting toelichten aan de hand van voorbeelden.


Prijszetting: kostengericht – vraaggericht Prijsdiscriminatie – vorm van vraaggerichte prijszetting Prijsdifferentiatie – vorm van vraaggerichte prijszetting Onderscheid prijsdiscriminatie en prijsdifferentiatie aan de hand van een case

63

Met voorbeelden illustreren hoe ook de concurrentie een rol kan spelen bij de prijszetting.

•

Concurrentiegerichte prijszetting

64

Externe en interne factoren onderscheiden bij de prijszetting en illustreren met een aantal voorbeelden.

•

Externe en interne factoren bij prijszetting


35 D/2011/7841/008


LEERINHOUDEN

65

Het onderscheid verklaren tussen prijszetting en prijsimago.

•

Prijsimago en prijszetting

66

Het principe van de psychologische prijzen illustreren met voorbeelden.

•

Psychologische prijzen

DIDACTISCHE WENKEN Vanuit actuele krantenartikels kan de taak van de overheid worden toegelicht. Leerlingen krijgen een aantal factoren voorgeschoteld die de prijszetting kunnen beïnvloeden. In het kader van een minionderneming, oefenfirma of ander project, kunnen ze, met al deze factoren rekening houdend, uiteindelijk zelf de prijzen bepalen van hun eigen assortiment. De leerlingen kunnen zich af en toe eens in de huid van een klant verplaatsen om te observeren hoe de klant deze prijs ervaart.

6.5

Prijsstrategie


LEERINHOUDEN

67

De prijsstrategie situeren binnen de marketingmix.

•

Integratie prijs in de marketingmix

68

Het systeem afroomstrategie en penetratiestrategie omschrijven en de werking ervan illustreren met een aantal voorbeelden.

• •

Afroomstrategie Penetratiestrategie

DIDACTISCHE WENKEN Bij deze doelstelling is het belangrijk dat men het prijsbeleid niet isoleert. De prijsstrategie maakt immers deel uit van de marketingmix, waarbij de prijsstrategie dus moet afgestemd worden op de overige P’s binnen het commercieel beleid. Dit geldt ook voor de andere P’s.

6.6

Prijselasticiteit


Berekenen en interpreteren van de prijselasticiteit.


Prijselasticiteit van de vraag: begrip – berekening - interpretatie Prijselasticiteitscoëfficiënt: berekenen en interpreteren Invloed inkomen op de vraag Verband met evolutie omzet

DIDACTISCHE WENKEN Wanneer ondernemers hun winst willen verhogen, is het optrekken van de verkoopprijs een eerste eenvoudige optie. De vraag is weliswaar elastisch en consumenten accepteren sommige prijsstijgingen, maar het is ook belangrijk dat men inziet dat deze elasticiteit niet onbeperkt is en dat op een bepaald ogenblik de consument kan afhaken. Ook de evolutie van het inkomen kan hierbij belangrijk zijn.

36 D/2011/7841/008


6.7

Prijsindexatie LEERPLANDOELSTELLINGEN

70

Aspecten van het begrip inflatie/deflatie en het indexmechanisme toelichten.

LEERINHOUDEN • • • • • • • •

Inflatie en deflatie: begrip en oorzaken Indexcijfer: belang Inflatie/deflatie: gevolgen Inflatie: maatregelen ter bestrijding Verband tussen inflatie/deflatie en koopkracht van de gezinnen Indexcijfer van de consumptieprijzen: totstandkoming Gezondheidsindex: totstandkoming Indexcijfer en indexaanpassing: toepassing

DIDACTISCHE WENKEN Als uitgangspunt is het belangrijk de verschillende begrippen zoals inflatie en koopkracht zo dicht mogelijk te laten aansluiten bij de leefwereld van de jongeren. Confronteer hen met hun uitgaven doorheen de laatste jaren en laat hen ontdekken of ze met eenzelfde bedrag vandaag nog evenveel kunnen kopen als een aantal jaren geleden. De stap naar het begrip inflatie wordt op die manier wat eenvoudiger. Het is ook belangrijk hierbij de actualiteit te betrekken: rond inflatie en koopkracht zijn vast en zeker actuele artikels te vinden via de dagelijkse mediakanalen. Bij het gebruiken van statistisch materiaal tracht men zoveel mogelijk recente cijfers aan te bieden. Indexering van huur, lonen… zijn in deze context heel praktisch te bespreken. Een indexaanpassing kan berekend worden door gebruik te maken van functies in een rekenblad.

7

Plaats: vestiging en distributie (8 u)

7.1

De distributiekanalen LEERPLANDOELSTELLINGEN

71

Aspecten van het begrip “distributiekanaal” toelichten.

LEERINHOUDEN • • • • •

•

Distributiekanaal: begrip (met inbegrip van detail- en groothandel) Directe, korte, lange distributiekanalen Intensieve, selectieve en exclusieve distributie Nielsen – indeling: F1, F2I, F2NI, F3 Exploitatievorm en indeling: klassieke zelfstandige, aankoopcentrale, franchising, keten met zelfstandige of loontrekkende gerant Keuze distributiekanaal: bepalende elementen en toepassingen

DIDACTISCHE WENKEN Leerlingen kunnen zelf voorbeelden zoeken van de verschillende exploitatievormen.


37 D/2011/7841/008

7.2

Vestigingsplaats


LEERINHOUDEN

72

Elementen die de keuze van de vestigingsplaats bepalen opsommen en duiden vanuit praktische situaties.

•

Vestigingsplaats: keuzebepalende elementen

73

De keuze tussen kopen, huren of leasen van een vestigingsplaats motiveren.

•

Vestigingsplaats: kopen, huren of leasen

74

De juridische en fiscale implicaties van de aankoop van een onroerend goed uitleggen.

•

Compromis, eigendomsakte, registratierechten

75

De belangrijkste juridische elementen van een handelshuurovereenkomst vergelijken met een huurovereenkomst van een privé-woning.

•

Handelshuurovereenkomst: juridische elementen

DIDACTISCHE WENKEN 72 en 73 Bij de behandeling van dit onderdeel kan gebruik gemaakt worden van een zoekopdracht. Het kan zeer verhelderend werken als leerlingen ‘te velde’ de geziene leerstof kunnen verifiëren. Ze kunnen dan in groepjes van 3 à 4 leerlingen, voorzien van een vragenlijst, een aantal kleinhandelszaken in een winkelstraat bezoeken. Typische vragen, gericht aan de uitbater zijn dan: •

Wat is uw sociaal statuut, zelfstandige of bediende?

•

Maakt uw zaak deel uit van een franchiseketen, een aankoopcentrale of een keten met gerant?

•

Wie is eigenaar of huurder van het pand waarin uw zaak wordt uitgebaat?

•

Wie beslist over de prijszetting?

•

Wie werft personeel aan?

•

Wie voert de publiciteit (individueel of centraal georganiseerd)?

•

Wie is eigenaar van de voorraden?

•

…..

74 Het is wenselijk om een authentieke eigendomsakte (niet noodzakelijk van een handelspand) op zijn belangrijkste punten te ontleden: identiteit van de koper en verkoper, prijs, beschrijving van het goed (kadastrale gegevens), eventuele erfdienstbaarheden. Een bezoek aan het kadaster, notaris, technische dienst gemeente/stad kan verhelderend werken. 75 Het is zeker nuttig om belangrijke elementen van de handelshuurovereenkomst – duur, opzegbaarheid, verbeterings- of aanpassingswerken, indexering – te behandelen. Dit kan uiteraard best aan de hand van een modelovereenkomst. Op de website www.adacfi.be vind je een reeks modelcontracten.

38 D/2011/7841/008


8

Promotie (10 u)

8.1

Promotiestrategie


LEERINHOUDEN

Promotiebeleid als element van marketingstrategie toelichten.

• •

• • •

Fasen promotiebeleid: doelstellingen, budget, media en boodschap Doelstellingen promotiestrategie: wie wil ik bereiken? Waar wil ik hen bereiken? Welk koopgedrag wil ik beïnvloeden? Push- en pullstrategie: begrip en voorbeelden Bepalende factoren promotiebudget: omzet, concurrentie, beschikbare middelen Recognition test en recall test: begrippen

DIDACTISCHE WENKEN Het is bij deze doelstellingen vooral de bedoeling om cases te gebruiken als uitgangspunt. De tekst op de volgende website kan als uitgangspunt dienen: http://users.pandora.be/yourlanguage/promotieplan.pdf. In het tijdschrift Testaankoop en Budget en Recht vindt men vaak cases die kunnen gebruikt worden om dit gedeelte van de wet op de marktpraktijken te illustreren.

8.2

Promotievormen


LEERINHOUDEN

77

De verschillende elementen van de promotiemix indelen in het kader van het doel en illustreren met voorbeelden.

•

Promotiemix: elementen

78

Uitwerken van een bepaalde promotie aan de hand van desktoppublishingpakket.

•

Uitwerking promotie met een desktoppublishing-pakket

ICTDOELEN

34


Een bank die shirtpromotie voert in het voetbal heeft hiermee een ander doel dan dezelfde bank die promotie voert voor een bepaald beleggingsproduct bij een bepaald klantensegment.

Met de leerlingen kan er gezocht worden naar factoren die de promotievormen kunnen beïnvloeden. In het kader van een minionderneming, oefenfirma, leeronderneming of ander project, kunnen ze, met al deze factoren rekening houdend, uiteindelijk zelf de promotievormen bepalen van hun eigen assortiment – waarbij leerlingen zich af en toe eens in de huid van een klant verplaatsen om te observeren hoe de klant deze promotievormen ervaart.


39 D/2011/7841/008

8.3

Wet op de marktpraktijken in het kader van promotie


Aspecten van de wet op de handelpraktijken in het kader van promotie toelichten.


Reglementering in verband met misleidende reclame en illustreren met voorbeelden Reglementering in verband met vergelijkende reclame en illustreren met voorbeelden Reglementering in verband met solden en uitverkoop en illustreren met voorbeelden Reglementering in verband met gezamenlijk aanbod van producten en diensten

DIDACTISCHE WENKEN In het tijdschrift Testaankoop en Budget en Recht vindt men vaak cases die kunnen gebruikt worden om dit ge-deelte van de wet op de marktpraktijken te illustreren. De regelgeving terzake is erg Europees gericht. Hou deze bij met het oog op actualisatie.

9

Presentatie (4 u)

9.1

Winkelexterieur en winkelinterieur


LEERINHOUDEN

80

De functie van het winkelpand, de inkom, de etalage en de winkelomgeving omschrijven en illustreren met voorbeelden.

•

Winkelpand, inkom, etalage en winkelomgeving

81

De meest voorkomende verkoopsystemen omschrijven en illustreren met voorbeelden.

•

Verkoopsystemen: bediening, zelfkeuze, zelfbediening

82

De basisvormen van winkellay-out omschrijven en illustreren met voorbeelden.

•

Basisvormen van winkellay-out: gridlay-out, freeformlay-out, boutiquelay-out

83

De begrippen familygrouping en klantenloopstudie toelichten en illustreren met voorbeelden.

•

Familygrouping en klantenloopstudie

DIDACTISCHE WENKEN Met de leerlingen kan er gezocht worden naar beïnvloedende factoren voor het winkelexterieur en –interieur. In het kader van een minionderneming, oefenfirma of ander project, kunnen ze, met al deze factoren rekening houdend, uiteindelijk zelf het winkelinterieur/winkelexterieur bepalen van hun eigen assortiment – waarbij leerlingen zich af en toe eens in de huid van een klant verplaatsen om te observeren hoe de klant dit winkelinterieur/winkelexterieur ervaart.

40 D/2011/7841/008


9.2

Schapbeheer


Het belang van display en schapbeheer en het onderscheid ertussen toelichten in functie van het commercieel beleid en illustreren met concrete voorbeelden.

LEERINHOUDEN •

Display en schapbeheer: belang

DIDACTISCHE WENKEN Een bezoek rond dit thema aan een grootwarenhuis, supermarkt of hypermarkt kan verhelderend werken.

10

Personeel (36 u)

10.1

De arbeidsmarkt


Aspecten van de arbeidsmarkt in het kader van personeelsbeleid toelichten.


• • • • • • • •

86

Aspecten van de werkloosheidsproblematiek toelichten.

• • • • • • • •


De beroepsbevolking: structuur en evolutie in België en de EU Werkzaamheids- en activiteitsgraad per categorie berekenen: leeftijd – geslacht – minderheidsgroepen – sectoren -… Participatiegraad Invloed actieve bevolking op arbeidsaanbod: toelichten met statistisch materiaal Vraag en aanbod arbeid: factoren Knelpuntberoep: begrip en stand van zaken administratieve/commerciële functies Arbeid: wijze samenbrengen vraag en aanbod Vraag arbeid en arbeidsproductiviteit: verband Arbeidsproductiviteit: verhogende en verlagende factoren Arbeidsproductiviteit: invloed op kostprijs en ondernemingsresultaat aantonen Werkloosheidscijfers opzoeken en interpreteren Werkloosheidsuitkering: formaliteiten en voorwaarden Werkloosheidsvergoeding opzoeken Wachtgelduitkering en kinderbijslag voor schoolverlaters Verplichtingen als werkloze Werkloosheid voorkomen: maatregelen Werkloosheid bestrijden: maatregelen Tewerkstellingsmaatregelen: aanwervingsmogelijkheden moeilijk te plaatsen werkloze

41 D/2011/7841/008

DIDACTISCHE WENKEN Bij dit onderdeel kan je perfect aansluiten op de leefwereld van de leerlingen: hun vakantiejob, weekendwerk… Een klasgesprek rond het thema arbeidsmotivatie is hier op zijn plaats. Waarom wil je werken? Waarom moet je werken? Tijdens de lessen godsdienst kan de ethiek van werken behandeld worden. Er is heel wat statistisch materiaal beschikbaar: http://ecodata.mineco.fgov.be/. Leerlingen kunnen deze cijfers exporteren in het rekenbladpakket en grafieken maken – vergelijken met cijfergegevens andere landen (EU)/regio’s in België en zo de verschilpunten aanduiden met deze landen/regio’s. Dit kan ook als je ook de website van Europa of van de wereldbank bekijkt. Hieraan besteed je maximaal twee lesuren. Op de website van de VDAB is een ruim aanbod van statistieken, informatie, recente artikels en dossiers over tewerkstelling. Op dezelfde website vind je informatie over knelpuntberoepen. De definitie van een knelpuntberoep kan je er ook terugvinden. Specifiek voor de administratieve beroepen vind je op de website van het sociaal fonds PC 218 informatie over knelpuntberoepen in de administratieve sector. De problematiek van knelpuntberoepen kan hier in Europese context geplaatst worden. Door het verdwijnen van de grenzen, het gelijkschakelen van diploma’s enz. kan dit een interessant item zijn om over de talen en landsgrenzen heen een aantal zaken in een breder kader te plaatsen. Hier kunnen alle vreemde talen perfect bij aansluiten. Dit onderdeel van de leerstof heeft ook raakpunten met de jaarrekening. De leerlingen kunnen er de personeelskost vergelijken met de totale kost en de omzet. In het deel ‘sociale balans’ kan je nagaan wie er wordt tewerkgesteld, of er voordelen werden toegekend bij de tewerkstelling van bepaalde personeelsleden, of je het volgen van bijkomende opleidingen stimuleert … De jaarrekening komt expliciet aan bod in hoofdstuk 3 ‘De boekhouding als beleidsinstrument’ van deel 3. Bij de bespreking van de VDAB zorgen we ervoor dat de leerlingen duidelijk het onderscheid zien tussen de VDAB, de Vlaamse Dienst voor arbeidsbemiddeling en beroepsopleiding en de RVA, de overheidsinstelling die waakt over de toekenning van werkloosheidsvergoedingen en bijgevolg ook controlerend optreedt. De leerlingen kunnen berekenen welk voordeel werken biedt ten opzichte van niet-werken. Zij stellen ook vast dat, naargelang de situatie (alleenstaand – samenwonend - ..) men meer of minder vervangingsinkomen krijgt. Hier kan een discussie gevoerd worden i.v.m. lage lonen – sociale vergoedingen. Daarbij stellen ze ook vast dat de vergoedingen dalen naargelang ze langer werkloos zijn. Het berekenen van de werkloosheidsvergoedingen leent zich uitstekend tot de link met het beschikbaar inkomen en de besteding ervan. Leerlingen kunnen hier even narekenen of ze met deze vergoeding de dagdagelijkse uitgaven zouden kunnen financieren (budgetbeheer). Een interessant voorbeeld vind je op de website van het OCMW van Antwerpen (http://ocmw.antwerpen.be). Het probleem van de langdurig werklozen kan aan bod komen (actuele teksten). Leerlingen gaan na hoe men terug in het arbeidscircuit geraakt. Via de informatie op internet en in de teksten (en voordrachten) zien ze in hoe belangrijk het is om een diploma te behalen en een opleiding te hebben genoten. Tevens zullen ze vaststellen dat levenslang leren vaak een must is, wil men blijven functioneren in de maatschappij. Het probleem van ‘schoolmoeheid’ – laaggeschoolden – kan hier ook aangehaald worden. Ook de problematiek ‘vrij hoge werkloosheidsuitkeringen’ tegenover het salaris/loon van een beginnend arbeider/bediende is hier op zijn plaats.

42 D/2011/7841/008


Bronnen http://vdab.be http://ecodata.economie.fgov.be/nl/ www.worldbank.org http://europa.eu/index_nl.htm http://ec.europa.eu/index_nl.htm www.vlaanderen.be/ www.sfonds218.be/ (knelpuntberoepen in de administratieve sector)

10.2

De organisatiestructuur en bedrijfscultuur van een onderneming


Diverse aspecten van het begrip bedrijfscultuur toelichten.

• •

•

88

De personeelsgegevens in een databank weergeven.

•

• • • • 89

90

ICTDOELEN

LEERINHOUDEN

De verschillende afdelingen van een bedrijf in de vorm van een organogram elektronisch weergeven en binnen het organogram de commerciële afdeling situeren.

•

Voorbeelden geven van de meest voorkomende organisatiestructuren.

•

•

Bedrijfscultuur: begrip Vormen van bedrijfscultuur: machtscultuur, rolcultuur, taakcultuur, persoonscultuur Effect bedrijfscultuur op functioneren werknemers Personeel van verschillende afdelingen in kaart brengen via een databank gebruik makend van relaties tussen tabellen (zoals postcodes, statuten) Aanmaken bestandsstructuur en veldeigenschappen instellen Invoeren, wijzigen, verwijderen van gegevens met actiequery’s Filteren gegevens aan de hand van filteren selectiequery’s Aanmaken formulieren en rapporten

22, 23

22, 23 25 25 24, 26

Organogram: afdelingen met presentatiepakket (~dlst. 29) Organogram: commerciële afdeling

Lijnorganisatie, lijnstaforganisatie, functionele organisatie

DIDACTISCHE WENKEN Dit is enerzijds een herhaling van de leerstof 2de graad, anderzijds een uitdieping. Hier gaan we vooral na welke plaats de commercieel bediende in de organisatiestructuur heeft en wat daarvan de consequenties zijn. Daarna gaan we verder in op bepaalde functies: van leiders tot uitvoerders, werken in teamverband… Heel wat van de doelstellingen kunnen gerealiseerd worden via de geïntegreerde proef, stage(onderne-ming), peterschapsproject, minionderneming, oefenfirma, leeronderneming, businessgames, teambuilding… Dit 3de graad tso Handel

43 D/2011/7841/008

stukje leent zich uitstekend om het peterschapsproject verder uit te werken. De relatie, reeds opgebouwd in de 2de graad, kan nu verder worden gezet. Ook hier ga je best uit van actuele teksten en/of websites, niet enkel van ondernemingen, maar ook van andere organisaties. De leerlingen kunnen hier een sjabloon uitwerken, dat ze verder gebruiken voor het aanmaken van rapporten, verslagen… Op basis van een bestandsstructuur kunnen de leerlingen een aantal records toevoegen aan de databank (de databank kan een standaard aantal records bevatten). Daarna kunnen relevante formulieren rapportoefeningen (met inbegrip van etiketten) gemaakt worden. De databank dient hiervoor voldoende groot te zijn. Een voorbeeld in verband met info bedrijfscultuur van een bepaalde onderneming vind je op: www.vacature.com Via de website http://www.o-twee.be/bedrijfsdocs/default.asp kan je een organogram van onder andere volgende bedrijven downloaden: AMI Semiconductor, Bank van Breda, Beddeleem, Bekaert – staalsector, EDS, Gaselwest, Pidpa, REO Veiling, Roularta, Solvay , VTI Tielt. De leerlingen krijgen zo inzicht in de opbouw van een organogram. Ze kunnen diverse organogrammen vergelijken. Diverse organogrammen kunnen met een presentatiepakket aangemaakt worden.

10.3

De arbeidsovereenkomst LEERPLANDOELSTELLINGEN

91

De wetgeving i.v.m. arbeidsovereenkomst toelichten.

LEERINHOUDEN •

• • • • • •

•

•

Elementen arbeidsovereenkomst: verplichtingen werkgever – werknemer loon - werk - arbeid - gezag - arbeidsreglement - bescherming van het loon – loonuitbetaling Arbeidsovereenkomst voor onbepaalde duur: voorbeeld Arbeidsovereenkomst voor bepaalde duur: voorbeeld Arbeidsovereenkomst met proefbeding: voorbeeld Arbeidsovereenkomst voor studenten: voorbeeld Arbeidsovereenkomst interimarbeid: voorbeeld Arbeidsovereenkomst voor bedienden en arbeiders: analyseren en vergelijken op vlak van proefperiode, wettelijke verplichtingen bij het afsluiten, proefbeding, schorsing en einde. Arbeidsovereenkomst interimarbeid analyseren en verschilpunten met arbeidsovereenkomst rechtstreeks afgesloten met de werkgever aanduiden. Schorsingsgevallen uit arbeidsreglement: ziekte – ongeval – zwangerschapsverlof – verlof om dwingende reden – kort verzuim – tijdskrediet - …. + modaliteiten vergoedingen voor twee gevallen

92

Het begrip outplacement situeren en bespreken.

•

Outplacement

93

Analyseren welke elementen uit de CAO een directe invloed hebben op

• •

Collectieve arbeidsovereenkomsten Paritaire comités

44 D/2011/7841/008

ICTDOELEN


LEERPLANDOELSTELLINGEN de arbeidsovereenkomst werknemer.

van

LEERINHOUDEN de

• •

Arbeidsduur Loonschalen

94

Het loonniveau voor een commercieel bediende in een bepaalde sector opzoeken aan de hand van de loonschalen en vergelijken met het loonniveau van dezelfde commercieel bediende, tewerkgesteld in een andere sector.

•

Loonniveau

95

De kinderbijslag berekenen aan de hand van diverse opgaven.

•

Kinderbijslag: berekening

96

Diverse aspecten van het begrip solliciteren toelichten.

•

Jobkanalen: VDAB, interimkantoren, selectiekantoren, kranten, eigen website, gespecialiseerde bladen, persoonlijke contacten en relaties … Uitzendarbeid: organisatie en taken interimkantoor Administratief-commercieel bediende: analyse personeelsadvertentie Solliciteren: criteria, wijzen, sollicitatiebrief schrijven, curriculum vitae schrijven, online solliciteren, taken selectiekantoor, selectieproeven analyseren, sollicitatiegesprek voorbereiden en voeren, rechten en plichten sollicitant analyseren, eigen profielanalyse (sterke/zwakke kanten) maken

• • •

ICTDOELEN

1, 2

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen krijgen in dit leerplanonderdeel de juridische basis van ‘Sociale Wetgeving’. Vanuit deze lessen zullen de leerlingen een aantal juridische begrippen meedragen waardoor ze in de toekomst ook gemakkelijker bepaalde moeilijke teksten kunnen lezen. Het is aan te raden hen een lijst te laten opmaken met de voornaamste termen en deze te laten klasseren in een map, naast teksten en documenten in verband met de leerstof. Hier kan gevraagd worden zelf een arbeidsovereenkomst mee te brengen. Heel wat leerlingen verrichten weekendwerk en/of een vakantiejob. Vertrekkend vanuit deze overeenkomst heb je automatisch heel wat meer betrokkenheid. Deze overeenkomst kan ook gebruikt worden om het begrip loonniveau uit te leggen. Voorbeelden van arbeidsovereenkomsten vind je op: ·

websites van de erkende sociale bureaus en interimkantoren;

·

www.o-twee.be;

·

www.meta.fgov.be: ook voor regelgeving in verband met CAO’s en paritair comités;

·

www.groupes.be: ook voor minimumloonschalen van elke sector.

Je kan leerlingen laten uitzoeken hoeveel hun brutoloon zou bedragen als ze na de derde graad Handel als administratief-commercieel medewerker tewerkgesteld worden in een bepaalde sector. Dit brengt hen realiteitszin bij. Bij de berekening van het nettoloon, kan je de link leggen naar budgetbeheer. Op praktisch alle websites van de erkende sociale secretariaten (ADMB, Acerta , Groep S, Hulp Der Patroons - HDP, Partena, SD Worx, Seco-M, Sofim…) heb je bovendien een berekeningsblad om van een brutoloon het nettoloon te berekenen. 3de graad tso Handel

45 D/2011/7841/008

In verband met interimarbeid vind je op de website van de overkoepelende organisatie Federgon (www.federgon.be) heel wat informatie in verband met interimarbeid: cijfers, juridische elementen, overzicht interimkantoren. De voornaamste interimkantoren vind je op de website van VDAB: http://vdab.be/verkenner/werk_interim.shtml Bij het deel ‘solliciteren’ is het belangrijk dat de leerlingen veel ‘doen’! Je werkt best samen met je collega’s van Nederlands, Frans, Engels en Duits. Leerlingen moeten immers vaak ook solliciteren in het Frans en/of Engels en/of Duits. De websites van VDAB, interimkantoren, Vacature, O2 (zie http://www.o-twee.be/02/default.asp) bieden echte vacatures en selectieproeven aan. Je kan de leerlingen enkele advertenties laten opzoeken via de websites van bedrijven, instellingen, VZW’s, maar ook via de kranten en weekbladen. Je kunt de leerlingen laten solliciteren in het kader van hun job in minionderneming, oefenfirma, leeronderneming, ondernemingsspel, stagebedrijf… Zorg ervoor dat de leerlingen bij de sollicitatie heel goed weten waarvoor ze solliciteren én welk loon en andere voorwaarden ze kunnen verwachten. Informeer in de schoolomgeving naar bedrijven die proefsollicitaties doen.

10.4

Het sociaal secretariaat


Aspecten en taken van een erkend sociaal secretariaat toelichten

LEERINHOUDEN •

• •

•

•

ICTDOELEN

Rol en nut erkend sociaal secretariaat: Administratieve ontlasting werkgever, correcte berekeningen, correcte documenten, juiste afhandeling ontslagprocedures, aanwerfprocedures… Functie documenten bij indiensttreding Brutobezoldiging – RSZ werknemer en werkgever – bedrijfsvoorheffing – totale personeelskost verklaren aan de hand van ingevulde documenten – begrip ‘loongap’ (verschil bruto-netto) Functie loonopgave, loonbrief, loonstaat, Dimona-aangifte en verklaring ingevulde documenten Sociale documenten: factuur, fiscale en sociale fiches, individuele rekening

98

Een database exporteren naar een rekenblad; vervolgens een loonberekening maken in het rekenblad, gebruik makend van functies.

•

Exporteren database, loonberekening, functies in rekenblad

99

De loonbrief en loonstaat controleren op correctheid en de boeking verrichten in het diversendagboek.

•

Boekhoudkundige verwerking eenvoudige loonstaat en de factuur

100 De beheerskosten van het sociaal secretariaat boeken.

•

Boekhoudkundige verwerking beheerskosten sociaal secretariaat

101 De betaling van nettoloon, RSZ en bedrijfsvoorheffing boeken.

•

Boekhoudkundige verwerking betalingen nettoloon, RSZ en bedrijfsvoorheffing

102 De totale loonkost afleiden uit de boekhouding.

•

Boekhouding en totale loonkost

10, 11, 12, 13, 17, 18, 20

DIDACTISCHE WENKEN

46 D/2011/7841/008


Je kan het best een vertegenwoordiger van een erkend sociaal secretariaat uitnodigen op school. Dit kan hier zeer nuttig zijn: je krijgt volledige en actuele informatie. 96-98 De leerlingen boeken deze documenten in een professioneel boekhoudpakket.


47 D/2011/7841/008

DEEL 2: Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen 1

Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving (25 u)

1.1

Werkplanning

LEERPLANDOELSTELLINGEN 103 Aspecten van het begrip werkplanning toelichten.


•

Werkplanning: nut Elektronische agenda: toepassing Het principe van Pareto: voorbeeld Opstellen prioriteiten Invloeden op de werkplanning: interne klok en energiepatroon Omgaan met stress, positieve en negatieve stress Vergaderingen: instrument bij werkplanning

•

Assertiviteit en agressiviteit

•

104 Enkele tips formuleren over assertief gedrag op het werk en aantonen dat agressiviteit moet vermeden worden. DIDACTISCHE WENKEN

De verschillende items kunnen aangebracht worden door het aanbieden van allerlei teksten, waarrond individueel of in groep kan gewerkt worden. Hier kunnen ook allerlei testen gemaakt worden. Enkele voorbeelden: •

test timemanagement: www.vacature.com

•

stresstest: www.vacature.com - www.managersonline.nl www.intermediair.nl/html/tests/stresstest/index.html

•

test assertiviteit: http://www.leren.nl/cursus/sociale-vaardigheden/assertiviteit/verder-lezen.html

De stresstest kan ook in het Frans, Engels en Duits ingevuld worden. Er zijn heel wat interessante tests in het Duits op http://www.testedich.de, zoals de Stresstest http://www.testedich.de/tests/stresstest.php3. Hier kan vakkenoverstijgend met Frans, Engels en Duits samengewerkt worden. Deze verschillende zaken kunnen tegelijkertijd toegepast worden in het kader van een minionderneming, oefenfirma, leeronderneming of een ander project. Belangrijk daarbij is dat iedere leerling de kans krijgt om met zoveel mogelijk taken in aanraking te komen, waarbij men leert omgaan met werkplanning, assertiviteit en stress.

48 D/2011/7841/008


1.2

Administratieve omgeving


LEERINHOUDEN

105 Het onderscheid maken tussen een cellenkantoor en een landschapskantoor, waarbij telkens enkele voor- en nadelen bij de beide indelingen worden geformuleerd.

•

Cellen- en landschapskantoor

106 Een ergonomische houding aannemen bij het werken achter een computer.

•

Ergonomie

107 Een aantal ‘administratieve’ attitudes toelichten.

• • •

Voorkomen verspilling (bijvoorbeeld papier) Milieuvriendelijkheid (gebruik kantoormaterialen) Orde en netheid

108 De verschillende klasseermethodes toepassen voor geprinte en digitale documenten.

•

Documenten: klasseren

109 De computerapparatuur en -programmatuur binnen een administratieve omgeving schetsen.

•

Inventarisatie hardware en software

110 De begrippen ‘mobile office’ en ‘telewerken’ uitleggen met enkele voorbeelden en enkele voor- en nadelen.

•

Mobile office/telewerken: technischorganisatorisch vlak en maatschappelijkeconomisch vlak

DIDACTISCHE WENKEN 105-110

Creativiteit moet vaak aangewakkerd worden bij leerlingen. Het kan dan ook wenselijk zijn om leerlingen zelf eens een kantoor te laten ontwerpen. Daarbij is de kantoorplanner van IKEA zeer geschikt, omdat bij het inrichten van het kantoor hier ook telkens de kostprijs kan geraadpleegd worden. Deze kantoorplanner kan men downloaden op de volgende website: http://www.ikea.com/ms/nl_BE/rooms_ideas/office/download.html Het omschrijven van de kantooromgeving op school of op de stageplaats, waarbij telkens voor- en nadelen geformuleerd worden, kan eveneens een nuttige toepassing betekenen.

106

Via www.kinnarps.be en www.ergonomienet.nl kan je nuttige tips over ergonomie bekomen.

107

Een praktisch voorbeeld hierbij is het omgaan met printpapier in de computerklas.

108

Deze doelstelling kan toegepast worden in het kader van een minionderneming, oefenfirma… Voor digitale documenten kan een digitale mappenstructuur aangelegd worden.


49 D/2011/7841/008

1.3

Efficiënte communicatie

LEERPLANDOELSTELLINGEN 111 Aspecten van het begrip communicatie toelichten en toepassen.


• •

ICTDOELEN

Externe en interne communicatie: stijl Belang interne communicatie Interne communicatie: oversten en ondergeschikte personen Communicatiemogelijkheden beschrijven en toepassen: telefoon, post, elektronische post, elektronisch bankieren, computerfaxen, … Communicatieontwikkelingen: webfoon, videoconferentie… E-mailetiquette: taalgebruik, grootte bestanden

112 Het uitwerken van een huisstijl met allerlei afspraken over taal en stijl.

•

Huisstijl

113 Via elektronische post berichten verzenden, ontvangen en beheren.

•

Elektronische post: basishandelingen, mappen, distributielijsten

114 Mailing opmaken en versturen aan de hand van gegevensbestanden aangemaakt in diverse pakketten.

•

Mailing

115 Het nut van compressie en zelfextractie voor het verzenden van grote bestanden inzien. Bestanden leren comprimeren, decomprimeren en zelfextraherend maken.

•

Comprimeren, decomprimeren, zelfextractie

116 Het belang van beveiliging en bewaren van gegevens toelichten.

•

Beveiligen en bewaren gegevens

117 In het kader van de communicatiestrategie van de eigen minionderneming, oefenfirma of een ander project een eenvoudige statische website aanmaken.

•

Website

2, 3, 7

2

35

DIDACTISCHE WENKEN De toepassing van deze efficiënte communicatie kan gebeuren in het kader van een eigen project (minionderneming, oefenfirma, leeronderneming...). Leerlingen leren er dat niet alle communicatiemiddelen altijd en overal kunnen gebruikt worden: heel veel communicatie verloopt vandaag via e-mail, maar misschien kan dit niet altijd. Het valt ook op dat leerlingen in het begin vaak bang zijn om te telefoneren, zeker wanneer dit moet gebeuren in een vreemde taal. Een aantal rollenspelen zou hen over deze drempel heen kunnen helpen. De leerlingen dienen efficiënt te kunnen communiceren in de verschillende talen: vakoverstijgend samenwerken met Frans, Engels en Duits is hier dus aangewezen.

50 D/2011/7841/008


Specifieke onderhandelingstechnieken worden aangereikt in deel 3 (3.4 Commercieel beleid). Als inleiding kan men hier ook al eens zijn mogelijke eigen stijl van onderhandelen testen. Een voorbeeld van dergelijke test kan je vinden op de volgende website: http://www.testjegedrag.nl/ . Misschien kan het nuttig zijn om op dit website-adres ook een test te maken hoe men omgaat met conflictsituaties. Ten gevolge van de snelle evolutie binnen de informatica zal er geen gebrek zijn aan nieuwe tendensen en ontwikkelingen in computerapparatuur en in de wijze waarop deze de diverse kantooromgevingen wijzigen. Een voorbeeld hiervan is e-fax. Via je mailbox kan je gratis faxen ontvangen. Meer info vind je op www.efax.com. Men dient voldoende aandacht te hebben voor de actualiteit, onder meer via vakliteratuur. Binnen deze context kan het klasseren praktisch toegepast worden. Doelgerichte bedrijfsbezoeken zijn een zeer waardevolle werkvorm om nieuwe tendensen en ontwikkelingen te bestuderen. Deze werkvorm vereist echter een degelijke voorbereiding, waarbij met het bedrijf nauwkeurige en specifieke afspraken worden gemaakt over datgene waarmee men wil kennismaken. Het is eveneens noodzakelijk een grondige nabespreking te houden.

1.4

Taakomschrijving van een commercieel-administratief bediende


LEERINHOUDEN

118 Nauwkeurig de taken omschrijven van een commercieel-administratief bediende.

•

Commercieel-administratief bediende: taken

119 Aspecten van de begrippen ‘persoonlijke levenssfeer’ en ‘auteursrecht’ toelichten

• •

Reglementering verwerking persoonsgegevens Wet op de privacy: gebruik persoonsgegevens door derden Auteursrechterlijke bescherming gegevens: wetgeving en respect ook bij verkregen info via internet Internet: informatie zoeken, raadplegen en kritisch beoordelen

•

•

DIDACTISCHE WENKEN Via het aanreiken of opzoeken van allerlei vacatures, kunnen leerlingen zelf ontdekken wat de exacte taak van een commercieel-administratief bediende inhoudt. Naargelang de klassituatie kan dit individueel of in groep gebeuren. Daarbij kan ook even stilgestaan worden waar de commercieel-administratief bediende zich precies bevindt in het organogram van een onderneming. Daarnaast kan verder ingegaan worden op specifieke taken van een commercieel-administratief bediende, waarbij die taken ook geïntegreerd worden in het eigen project (minionderneming, oefenfirma…).


51 D/2011/7841/008

2

Flowcharts en procedures (8 u) LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

120 Het begrip flowcharting definiëren.

•

Flowcharting: definitie

121 Het doel van flowcharts binnen de onderneming omschrijven.

•

Doel flowcharts: doorlooptijdverkorting, vereenvoudiging en verduidelijking, betere communicatie, stimuleren van groepswerk, systematisch en nauwkeurig werken, kortere en duidelijkere procedures, kwaliteitsverbetering

122 Aan de hand van een voorbeeld duidelijk maken dat stroomschema’s worden opgesteld volgens vooraf vastgelegde symbolen.

•

Stroomschema’s volgens vastgelegde symbolen

123 Een goederen- en documentenstroom aan de hand van een flowchart uittekenen, zowel voor aankoop bij een leverancier als voor verkoop aan een klant, met een autovormentoepassing.

•

Goederen- en documentenstroom: flowchart aankoop en verkoop

ICTDOELEN

3


Voor leerlingen is het vermogen tot analyse en synthese een zeer belangrijke vaardigheid. Het opstellen van een flowchart is hiervan een concrete toepassing. Zij leren immers hierbij tekst in een structuur te gieten. De leerlingen kunnen zelf op zoek gaan naar voorbeelden van flowcharts in de onderneming. Zij zijn niet verplicht deze te zoeken binnen de voorraadadministratie.

122

Je kan proberen via bedrijfscontacten een flowchart van een bedrijf te bemachtigen om het praktijkgericht gehalte van deze doelstelling te verhogen. In bijlage 10.1 vind je een voorbeeld van een Data Flow Diagram (DFD) van aan- en verkoop van/aan de leverancier/klant. Deze flowchart is een mogelijke vorm om de documentenstroom bij aankoop van de leverancier/verkoop aan de klant op een overzichtelijke manier voor te stellen. Zij is geenszins volledig en kan nog verder verfijnd worden. De gebruikte symbolen zijn zeker niet standaard en kunnen verschillen naargelang het specifiek gebruik van deze schema’s. Met de optie ‘autovormen’ kan deze doelstelling gerealiseerd worden met een tekstverwerkingspakket. Zowel van een aankoop als van een verkoop vind je een voorbeeldflowchart op http://handel.vvkso.net in het onderdeel ‘3de graad Handel’.

52 D/2011/7841/008


3

Btw-reglementering en facturatie (16 u) LEERPLANDOELSTELLINGEN 124 Aspecten in verband met de btw en de btwaangifte toelichten.


•

•

•

125 Het ‘btw-rekeninguittreksel’, de ‘btwklantenlijst’ en de ‘ICL-kwartaalopgave’ verklaren en interpreteren.

•

Btw: belastingen op het verbruik Btw-systeem: van producent tot consument aan de hand van een schema Btw-aangifte: elementen Analyse aankoopverrichtingen in de btwaangifte: Belgische aankoopfactuur handelsgoederen, diensten en diverse goederen, bedrijfsmiddelen, ontvangen creditnota’s, werken in onroerende staat, intracommunautaire verwervingen, invoer uit niet-EU-landen, gemengde aankopen, niet-aftrekbare btw Analyse verkoopverrichtingen in de btwaangifte: Belgische verkoopfactuur handelsgoederen, werken in onroerende staat, uitgereikte creditnota’s, intracommunautaire leveringen, uitvoer naar niet-EU-landen Btw-maandaangifte en btw-kwartaalaangifte: invullen aan de hand van cijfergegevens van bovenvermelde documenten met specifiek administratief softwarepakket Periodieke btw-verplichtingen (aangifte en betalingen) toelichten op een tijdsas Btw-rekeninguittreksel, btw-klantenlijst en ICLklantenlijst

DIDACTISCHE WENKEN Een aantal doelstellingen, vermeld in dit deel, werden in de tweede graad Handel in het vak Bedrijfseconomie reeds bestudeerd. In de derde graad beschouwen we dit deel (zeker voor de gewone instromers uit de tweede graad Handel) enerzijds als een herhaling en opfrissing (ondermeer een aantal ‘Belgische’ verrichtingen), anderzijds als een aanvulling en een uitdieping. Voor de leerlingen die uit een andere studierichting komen, is dit wellicht een eerste kennismaking met het thema. In dit geval werk je best gedifferentieerd. De roosters van de btw-aangifte die bestudeerd worden, zijn: 01/ 02 / 03 / 45 / 46 / 47 / 48 / 49 / 81 / 82 / 83 / 84 / 85 / 86 / 87 / 54 /55 / 56 / 57 / 63 / 59 / 64 / 71 / 72. Het is belangrijk dat de leerlingen een link leren leggen tussen enerzijds de boeking en de nummers van het aangifterooster. Beperk de boekingen over de aankoop- en verkoopverrichtingen tot twee per soort. De boekingen gebeuren in een professioneel boekhoudpakket.


53 D/2011/7841/008

4

Aankoopadministratie en boekhoudkundige verwerking (45 u)

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 4 ‘Commercieel beleid’ uit deel 3. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

126 Een (eenvoudig) leveranciersbestand creëren met behulp van een specifiek administratief softwarepakket.

•

Leveranciersbestand: aanmaak

127 Gegevens omtrent de leveranciers opvragen, toevoegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch leveranciersbestand.

•

Leveranciersbestand: records opvragen, toevoegen, verwijderen en wijzigen

128 De elementen bij een aankoopverrichting benoemen en berekenen.

•

Elementen bij aankoopverrichting: kortingen, verpakkingen, btw...

129 Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een aankoopverrichting.

•

Aankoopverrichting: communicatie via mail, telefoon, brief…

130 De factuurvoorwaarden, aangebracht door een leverancier, analyseren en beoordelen.

•

Aankoopfactuur: voorwaarden

131 De verschillende betalingswijzen op reële wijze uitvoeren.

•

Betalingen uitvoeren: papier, digitaal (inclusief IBAN en BIC)

132 Betalingen uitvoeren in vreemde munten, mét eventuele wisselkoerswijzigingen bij aankoopverrichtingen en verkoopverrichtingen.

•

Betalingen uitvoeren: vreemde munten

133 De aankoopverrichtingen en betalingen boeken in het systeem van dubbel boekhouden.

•

Aankoopverrichtingen boeken

DIDACTISCHE WENKEN Een aantal doelstellingen, vermeld in dit deel, werden in de tweede graad Handel (in het vak bedrijfseconomie) reeds bestudeerd. In de derde graad beschouwen we dit deel (zeker voor de gewone instromers uit de tweede graad Handel) enerzijds als een herhaling en opfrissing, anderzijds als een aanvulling en een uitdieping. Voor de leerlingen die uit een andere studierichting komen, is dit wellicht een eerste kennismaking met het thema. Je werkt hierbij best gedifferentieerd. We streven ernaar dat de uitwerking van dit leerplanonderdeel steeds erg PRAKTISCH gebeurt, de klemtoon ligt hier op het uitvoeren, het ‘DOEN’. De vaardigheden, na te streven in dit deel, worden steeds bereikt via een authentieke, reële bedrijfssimulatie. In de bedrijfspraktijk vindt dit proces meestal plaats via een geautomatiseerd systeem van gegevensbeheer, ook in de klas streven we dit na. Dit gebeurt het best via een specifiek administratief softwarepakket waarvan het boekhoudsoftwarepakket een onderdeel is. Een uitgebreide case, vertrekkend vanuit een spilbedrijf is één van de mogelijkheden. Uiteraard komen deze leerstofonderdelen ook ruimschoots aan bod in die werkvormen waarin realistische simulaties worden gehanteerd: oefenfirma, minionderneming…

54 D/2011/7841/008


Het werkmiddel ‘flowchart’ is uiterst geschikt om de onderlinge verbanden te verklaren tussen de verrichtingen en aldus de documentenstroom in beeld te brengen. 130

De leerlingen worden aangespoord om voortdurend de gegevens en de bedragen van de documenten, in de opeenvolgende fasen (bestelling, levering, factuur...), onderling te controleren en (indien nodig) eventueel actie te ondernemen ter verbetering.

Bij de aankopen worden de documenten van de leveranciers NIET opgesteld door de leerlingen. Documenten van buitenlandse leveranciers kunnen in de vakken Frans, Engels en Duits bestudeerd worden.

5

Verkoopadministratie en boekhoudkundige verwerking (45 u)

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 4 ‘Commercieel beleid’ uit deel 3. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

134 Een (eenvoudig) klantenbestand creëren met behulp van een specifiek administratief softwarepakket.

•

Klantenbestand: aanmaak

135 Gegevens omtrent de klanten opvragen, toevoegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch klantenbestand.

•

Klantenbestand: records opvragen, toevoegen, verwijderen en wijzigen

136 De elementen bij een verkoopverrichting benoemen en berekenen.

•

Elementen bij verkoopverrichting: omzet, kosten, kortingen, verpakkingen, btw...

137 Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een verkoopverrichting.

•

Verkoopverrichting: communicatie via mail, telefoon, brief… en klachtenbehandeling

138 Een spontane offerte opstellen voor bestaande en potentieel nieuwe klanten.

•

Spontane offerte rekening houdend met vreemde munten

139 Een offerte opstellen op vraag van een klant.

•

Gewone offerte

140 Een bestaand verkoopcontract analyseren, verklaren, toelichten en beoordelen.

•

Verkoopcontract: analyseren, verklaren, toelichten en beoordelen

141 Een aantal factuurvoorwaarden voor een klant opstellen aan de hand van een voorbeeldfactuur.

•

Factuurvoorwaarden opstellen

142 Een verkoopverrichting verwerken waarbij de debiteur zijn verplichtingen niet nakomt.

•

Niet nakomen verplichtingen: herinneringsbrief/ aanmaning tot betalen/juridische stappen/deurwaardersexploot / incassokantoor/werken via factoringmaatschappij…

143 De verkoopverrichtingen en inningen boeken in het systeem van dubbel boekhouden.

•

Verkoopverrichtingen: boeken


55 D/2011/7841/008

DIDACTISCHE WENKEN Het commerciële aspect is hier zeer belangrijk. Verschillende werkvormen kunnen dit ondersteunen: rollenspelen, een commercieel medewerker als gastspreker, een reële commerciële omgeving bezoeken met de klas. Uiteindelijk dienen de leerlingen zelf commerciële gesprekken te voeren in opvolging van de eenvoudige verkoopgesprekken uit de 2de graad Handel. Een aantal doelstellingen, vermeld in dit deel, werden in de tweede graad Handel (in het vak bedrijfseconomie) reeds bestudeerd. In de derde graad beschouwen we dit deel (zeker voor de gewone instromers uit de tweede graad Handel) enerzijds als een herhaling en opfrissing, anderzijds als een aanvulling en een uitdieping. Voor de leerlingen die uit een andere studierichting komen, is dit wellicht een eerste kennismaking met het thema. In dit geval werk je best gedifferentieerd. Streef ernaar dat de uitwerking van dit leerplanonderdeel steeds erg PRAKTISCH gebeurt, de klemtoon ligt hier op het uitvoeren, het ‘DOEN’. De vaardigheden, na te streven in dit deel, worden steeds bereikt via een authentieke, reële bedrijfssimulatie. In de bedrijfspraktijk vindt dit proces meestal plaats via een geautomatiseerd systeem van gegevensbeheer, ook in de klas streven we dit na. Dit gebeurt best via een specifiek administratief softwarepakket, waarvan het boekhoudsoftwarepakket een onderdeel is. Een uitgebreide case, vertrekkend vanuit een spilbedrijf is één van de mogelijkheden. Uiteraard komen deze leerstofonderdelen ook ruimschoots aan bod in die werkvormen, waarin realistische simulaties worden gehanteerd: oefenfirma, minionderneming … Het werkmiddel ‘flowchart’ is uiterst geschikt om de onderlinge verbanden te verklaren tussen de verrichtingen en aldus de documentenstroom in beeld te brengen. 136-140

De leerlingen worden aangespoord om voortdurend de gegevens en de bedragen van de documenten in de opeenvolgende fasen (bestelling, levering, factuur…), onderling te controleren en (indien nodig) eventueel actie te ondernemen ter verbetering.

138-139

Voor sommige producten wordt de verkoopprijs bepaald (= opgelegde prijzen), voor de meeste producten zullen de leerlingen de verkoopprijs zelf moeten berekenen. In deze doelstellingen komen zowel zakelijk-communicatieve als commerciële aspecten aan bod: het opstellen van de offerte met berekening van de verkoopprijs en het opstellen van de verkoopsvoorwaarden. Dit laatste kan in het Nederlands en een moderne vreemde taal gebeuren.

Bij de verkopen worden ‘ONZE’ documenten, bestemd voor de klanten, WEL opgesteld door de leerlingen zelf.

56 D/2011/7841/008


6

Voorraadadministratie (16 u) LEERPLANDOELSTELLINGEN 144 De elementen van voorraadadministratie en voorraadtechnieken toelichten en toepassen.

LEERINHOUDEN •

• •

• • • • • • • •

•

145 De voorraadadministratie bijhouden aan de hand van een boekhoudpakket.

•

Voorraadadministratie: technische en economische voorraad, minimum- en maximumvoorraad, veiligheidsbuffer, optimale en minimale bestelgrootte, bestelmoment, leveringstermijn Optimale bestelhoeveelheid: berekening Bestelsystemen: vaste bestelhoeveelheid en vast bestelmoment en toepassing in rekenblad met verschillende functies Inventarisatie van de voorraad: begrip, redenen, werkwijze Waardebepaling van de voorraad: toepassing aan de hand van het wetboek van vennootschappen Waarderingstechnieken: geïndividualiseerde waarde, fifo, lifo, gewogen gemiddelde Waarderingstechnieken: invloed resultaat aan de hand van voorbeeld Voorraadwijzigingen: invloed resultaat aan de hand van voorbeeld Waardevermindering voorraad: begrip, oorzaken en invloed resultaat Electronic Data Interchange: begrip Voordelen EDI bij commerciële toepassingen: verbeteren van relatie tussen klanten en leverancier, verhogen van productiviteit, verlagen van operationele kost Toepassingen gebruik EDI: doorsturen van catalogi of prijslijsten, bestellingen door klanten, bevestigingen van bestellingen, leveringsinformatie, facturen Voorraadadministratie: boekhoudpakket

DIDACTISCHE WENKEN De voorraadstrategie binnen commercieel beleid in hoofdstuk 4 behandelt de nieuwe tendensen en ontwikkelingen van het kostenbeleid en de voorraadfilosofie. In dit hoofdstuk is het de bedoeling om vooraf een aantal begrippen binnen de voorraadadministratie te verklaren om uiteindelijk te komen tot het bijhouden van de voorraad aan de hand van een administratief pakket. De leerlingen kunnen gebruik maken van diverse websites zoals www.accountancy.be en www.cnc-cbn.be om bepaalde begrippen binnen voorraadwaardering te verduidelijken en verschillende waarderingstechnieken op te zoeken. De invloed van voorraadwijzigingen en waardevermindering van de voorraad op het resultaat kan aan de hand van een boekhoudkundig voorbeeld toegelicht worden. Een aantal voorbeelden van waardevermindering van de voorraden zijn beschadiging van de goederen, eindereeksen, economisch of technisch verouderde modellen. De leerlingen kunnen dit lijstje nog verder aanvullen door opzoekwerk. Er bestaan meerdere internationale EDI-standaarden die door de bedrijven kunnen gebruikt worden om gegevens door te sturen. EDIFACT is een veelgebruikte standaard binnen commerciële administratie van bedrijven. 3de graad tso Handel

57 D/2011/7841/008

Aan de hand van een specifiek administratief softwarepakket kunnen leerlingen bovenstaande begrippen verklaren en toepassingen binnen voorraadbeheer concreet uitwerken. Met behulp van duidelijk omlijnde opdrachten via bijvoorbeeld het elektronisch leerplatform kunnen ze stap voor stap deze doelstellingen verwerken.

58 D/2011/7841/008


DEEL 3:

Het beleid van een onderneming

1

Sociale zekerheid en verzekeringen (12 u)

1.1

Sociale verstandhouding tussen werkgever en werknemer


LEERINHOUDEN

146 Het belang van een goede verstandhouding tussen werkgever en werknemer verduidelijken aan de hand van een voorbeeld.

• •

Verstandhouding werkgever-werknemer Overlegorganen op ondernemingsniveau, sectorieel niveau en nationaal niveau

147 Aantonen dat loonvorming afhankelijk is van marktwerking (arbeidsmarkt) met uitgebreide regulering door de overheid en sociale partners.

•

Loonvorming: minimumloon, loonnorm, CAO’s, indexmechanisme

148 Het sociaal zekerheidsstelsel van België vergelijken met sociale zekerheidsstelsels van één land binnen de EU en één land buiten de EU.

•

Sociale zekerheid en globalisering

DIDACTISCHE WENKEN Rond het thema ‘sociale verstandhouding tussen werkgever en werknemer’ kan je krantenartikels bespreken die regelmatig verschijnen naar aanleiding van bedrijfsreorganisaties, CAO-besprekingen. Beperk de vergelijking tussen de sociale zekerheidsstelsels tot ziekte en invaliditeit vanuit het standpunt van de werknemer.

1.2

Het sociaal statuut van de zelfstandige – SVZ en RSZ


LEERINHOUDEN

149 De begrippen ‘zelfstandige’ en ‘schijnzelfstandige’ juridisch toelichten

•

Zelfstandige – schijnzelfstandige

150 Aspecten van de SVZ en de RSZ toelichten en toepassen.

•

Bijdragen en uitkeringen zelfstandige in SVZstelsel opzoeken en berekenen Principe van solidariteit en herverdeling voor beide stelsels Verschillen bijdragen en uitkeringen werknemer (RSZ) en zelfstandige (SVZ) opzoeken Vergelijking RSZ-SVZ: wie sterkst verzekerd?

• • • DIDACTISCHE WENKEN

Inzake berekening van bijdragen of uitkeringen van zelfstandigen kan je gebruik maken van bijdragen- of uitkeringstabellen, die je vindt op de websites/nieuwsbrieven van sociale kassen (SVMB, VEV, Acerta…). Het periodieke tijdschrift van SVMB vermeldt telkens opnieuw de actuele gegevens. Je kan de leerling enkele bijdragen- of uitkeringsberekeningen laten maken met het rekenblad. Bij de berekeningen van bijdragen en uitkeringen kan je hier het onderscheid maken tussen hoofden bijberoep.


59 D/2011/7841/008

1.3

De verzekeringen van de onderneming


LEERINHOUDEN

151 Begrippen in verband met verzekeringen uitleggen aan de hand van een courante verzekeringspolis (bijzondere en algemene voorwaarden).

•

Polis, premie, verzekeringsnemer, verzekeraar, verzekerde, verzekeringsbemiddelaar, bijzondere voorwaarden, algemene voorwaarden

152 De noodzakelijke bedrijfsverzekeringen in groepen indelen.

•

Aansprakelijkheidsverzekering: BA uitbating, BA personeel, BA motorvoertuigen Zaakschadeverzekeringen: brandverzekering, machinebreukverzekering Inkomens- en levensverzekeringen: persoonlijke ongevallenverzekering, gewaarborgd inkomen, hospitalisatieverzekering, overlijdensverzekering, gemengde levensverzekering

• •

153 Voor één verzekering van elke groep verzekeringen een bondige voorstelling van (de) het gedekte risico(‘s) weergeven aan de hand van een polis.

•

Gedekte risico(‘s)

154 Gelijkenissen opsommen tussen bedrijfsverzekeringen en privé-verzekeringen.

•

Vergelijking bedrijfsverzekering-privéverzekering

155 Voor één verzekering van elke groep verzekeringen kort de premiebepalende elementen weergeven aan de hand van een polis.

•

Premiebepaling in functie van verzekerde kapitalen, leeftijd verzekerde, bonus-malus… (afhankelijk van het soort polis)

DIDACTISCHE WENKEN Het is aangewezen om voor het aanbrengen van de leerstof “verzekeringen” te werken met echte polissen (de bijzondere voorwaarden, aangevuld met de algemene voorwaarden). Deze geven meteen zicht op de belangrijke aandachtspunten: verzekeringsnemer, verzekerde, kapitalen, omschrijving van het risico enz. Het luik verzekeringen leent zich verder uitstekend tot begeleid zelfstandig leren. Vertrekkend van een minionderneming, oefenfirma of ander project kunnen de leerlingen, bijvoorbeeld per 2, voor elk onderdeel van het globale verzekeringspakket op zoek gaan naar een passende polis (bij verzekeringsmakelaar, verzekeringsagent, bank). Het is belangrijk dat zij een beknopt zicht hebben op de geboden dekking (bijvoorbeeld brandverzekering eigenaar is anders dan de brandverzekering van de huurder) en de premiebepalende elementen (bijvoorbeeld bonus-malus, leeftijd bestuurder, woonplaats bij een BA auto). Ze kunnen de resultaten van hun zoekopdracht voorstellen in de klas met een presentatiepakket. Hier is vakoverstijgende samenwerking nodig met het vak Nederlands en/of de vreemde talen. Het gedeelte over de autoverzekeringen verdient extra aandacht i.v.m. de belangrijke maatschappelijke context rond de problematiek van verzekeringen voor jongeren. Via www.assuralia.be kun je algemene voorwaarden van polissen voor de leerlingen aanvragen.

60 D/2011/7841/008


2

Fiscaliteit (16 u)

2.1

De rol van de overheid in de economie


LEERINHOUDEN

156 De overheid als belangrijke deelcomponent situeren in de maatschappelijke en economische context.

•

De overheid in het maatschappelijk leven

157 De rol en de taken van de overheid opsommen, indelen in categorieën en verantwoorden.

•

De taken van de overheid: aanbieden collectieve diensten, inkomensherverdeling

DIDACTISCHE WENKEN De taken en opdrachten van de (verschillende) overheden kunnen makkelijk worden ‘ontdekt’ via een brainstorming. De leerlingen reiken de (door hen reeds fragmentair gekende) elementen aan, de leraar vult aan en structureert. De verschillende overheidsniveaus komen aan bod: Europa, België, Vlaanderen, de provincies en gemeentes. Een uiteenzetting door een ambtenaar/verkozene/gemandateerde kan erg verrijkend zijn. Ook een bezoek aan het Europees/Federaal/ Vlaams Parlement of het bijwonen van een vergadering van de provincie - of gemeenteraad kan verhelderend werken. Een échte verkenning (bijvoorbeeld door middel van een fietstocht in de wijde omgeving van de school) van allerlei overheidsactiviteiten heeft een stimulerend en een versterkend leereffect. Ook een soortgelijke ‘virtuele’ verkenning is erg waardevol. De overheden op alle niveaus beschikken over overvloedig materiaal via hun websites.

2.2

De begroting van de overheid

LEERPLANDOELSTELLINGEN 158 Aspecten van het begrip ‘Begroting van de overheid’ toelichten.

LEERINHOUDEN •

• •

Inkomsten en uitgaven van de overheid: mechanisme (inkomsten genereren om uitgaven te financieren) Categorieën van inkomsten en uitgaven Begrotingsevenwicht: noodzaak

DIDACTISCHE WENKEN De uitgaven en inkomsten en begrotingsevenwichten (nationaal, regionaal, provinciaal en gemeentelijk) kunnen worden ‘ontdekt’ via een brainstorming. De leerlingen reiken de (door hen reeds fragmentair gekende) elementen aan, de leraar vult aan en structureert. Een digitale verkenning van allerlei cijfermateriaal van de overheid kan een sterk leereffect hebben. De overheden op alle niveaus beschikken over overvloedig materiaal op hun websites. Het is belangrijk dat RECENT statistisch materiaal hierbij wordt gehanteerd, wat naar aanleiding van begrotingsbesprekingen dikwijls uitgebreid in de media aan bod komt.


61 D/2011/7841/008

2.3

De belastingen van de overheid


LEERINHOUDEN

159 Verklaren en verantwoorden dat de overheid op vele wijzen op zoek moet gaan naar financiële middelen.

•

De noodzaak aan belastingen

160 De belangrijkste categorieën van de belastingen van de verschillende overheden opsommen en verklaren.

•

De indeling van de belastingen: directe en indirecte belastingen, gemeentebelastingen, heffingen …

DIDACTISCHE WENKEN De verschillende categorieën en soorten belastingen van de (verschillende) overheden kunnen worden ‘ontdekt’ via een brainstorming. De leerlingen reiken de (door hen gekende) elementen aan, de leraar vult aan en structureert. Een virtuele verkenning van allerlei cijfermateriaal over de fiscaliteit kan veel nuttige (en actuele) info leveren (websites van de overheden). Ook dit leerstofonderdeel kan prima worden opgevolgd door middel van het aanleggen van een ‘actualiteitenmap’ over het thema ‘belastingen’. De leerlingen zouden via dit leerstofdeel moeten inzien dat belastingen ‘zinvol ’ en ‘onmisbaar’ zijn in ons economisch welvaartsmodel.

2.4

De personenbelasting als loontrekkende

LEERPLANDOELSTELLINGEN 161 Aspecten van het begrip ‘personenbelasting als loontrekkende’ toelichten en toepassen.


De personenbelasting: noodzaak voor de overheid Onderdelen met voorheffingen en eindafrekening (aanslagbiljet) Begrippen ‘inkomstenjaar’ en ‘aanslagjaar’ toelichten met tijdas Aanslagbiljet/aangifteformulier: verklaring overeenstemmende elementen Belastingsaangifteformulier invullen

DIDACTISCHE WENKEN Deze doelstellingen kunnen gerealiseerd worden aan de hand van een belastingsaangifteformulier om enerzijds een aantal termen te verklaren en anderzijds een eenvoudige aangifte zelf te doen. Heel wat leerlingen doen weekendwerk en/of een vakantiejob. In deze context is het belangrijk dat zij vakken 1, 2 en 4 van de belastingsaangifte kunnen invullen op basis van de fiche 281.10. Financiële instellingen bieden gratis belastingssimulatiesoftwarepakketjes aan om je belastingen on-line te berekenen. Het ethische aspect is hierbij zeer belangrijk en kan via een vakoverstijgende samenwerking met het vak Godsdienst gerealiseerd worden.

62 D/2011/7841/008


2.5

De vennootschapsbelasting

LEERPLANDOELSTELLINGEN 162 Aspecten van het begrip vennootschapsbeslasting toelichten.


De vennootschapsbelasting: noodzaak voor de overheid Tarief Elementen met voorheffingen en eindafrekening (aanslagbiljet)

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen moeten een EENVOUDIG aanslagbiljet in de vennootschapsbelasting, toegestuurd door de belastingadministratie, kunnen verklaren en uitleggen.

3

De boekhouding als beleidsinstrument (15 u)

3.1

Wettelijke bepalingen

LEERPLANDOELSTELLINGEN 163 Aspecten van de boekhouding voor ondernemingen en vzw’s toelichten en toepassen. Op basis van de wetgeving de ondernemingen indelen.


• • • • • •

Indeling ondernemingen: zeer kleine, kleine en grote ondernemingen Indeling vzw’s: kleine, grote en zeer grote vzw’s Boekhoudvormen: dubbele of vereenvoudigde boekhouding Wettelijke vormvereisten, verantwoordingsstukken en bewaringstermijnen voor de boekhouding Wettelijke verplichtingen bij afsluiting boekjaar: jaarverslag + neerlegging De jaarrekening voor ondernemingen en vzw’s IFRS/IAS- standaarden Termijnen neerlegging en opmaak jaarrekening opzoeken Formaliteiten en tarieven voor neerlegging jaarrekening opzoeken Niet of niet-tijdige neerlegging jaarrekening: gevolgen Gevolgen fouten jaarrekening

DIDACTISCHE WENKEN De indeling van ondernemingen komt ook aan bod in het leerplan Bedrijfseconomie van de tweede graad Handel/Handel-talen tso. Deze doelstelling vormt het aanknopingspunt tussen beide leerplannen rond het boekhoudkundig onderdeel. Recente en regelmatig bijgewerkte informatie vind je op de website van de federale overheid en economie (www.belgium.be/ en www.economie.fgov.be/). Via de keuze ‘vademecum voor de onderneming’ / ‘boekhouding’ en ‘jaarrekening van de onderneming’ kan je de leerling recente informatie laten opzoeken over boekhoudverplichtingen. Nuttig in dit verband zijn ook de websites van sommige boekhouders – accountants – bedrijfsrevisoren (bijvoorbeeld www.kmocockpit.be, www.mesotten.be…). Informatie over vzw’s kan de leerling opzoeken op de website van het federaal ministerie van justitie: www.just.fgov.be.


63 D/2011/7841/008

Veel informatie over de jaarrekening vind je op de website van de Nationale Bank (www.nbb.be): in het onderdeel ‘Balanscentrale’ staat een overzicht van de wettelijke verplichtingen in verband met de opmaak en neerlegging van de jaarrekening én de gevolgen van de niet- of niet-tijdige neerlegging. Door deze website te raadplegen, blijf je ook op de hoogte van de recente ontwikkelingen in verband met de wet op de jaarrekeningen (zoals de IAS-normen). Deze leerstof leent zich trouwens uitstekend om via een zoekopdracht op internet (met vermelding van nuttige webadressen) de leerlingen zelf aan het werk te zetten. Op de website Handel (http://handel.vvkso.be) kan je de recente jaarrekeningen van tien Belgische bedrijven downloaden. Je mag deze dan kopiëren in zoveel exemplaren als nodig voor de leerlingen. De doelstellingen over de niet of laattijdige neerlegging van de jaarrekening en de gevolgen van een foute jaarrekening geven kansen om leerlingen te wijzen op het belang van attitudes zoals nauwkeurigheid en stiptheid. Dit kan door de leerlingen een tekst te laten lezen over bijvoorbeeld een onderneming die onjuiste gegevens vermeld heeft in de jaarrekening.

3.2

Rol van de interne en/of externe boekhouder/accountant/bedrijfsrevisor

LEERPLANDOELSTELLINGEN 164 Aspecten van de begrippen boekhouder, accountant en bedrijfsrevisor toelichten.


•

Interne en externe boekhouder: verschil in werking Onderscheid accountant – erkend boekhouder – belastingsconsulent – bedrijfsrevisor op het vlak van opleiding, titel, opdrachten Boekhoudkantoor: taken

DIDACTISCHE WENKEN Als inleiding kan het interessant zijn het beroepenfilmpje en de bijhorende fiche over de boekhouder te bestuderen op http://vdab.be/cobra. Laat de leerlingen hierbij ook de boekhoudtest doen. Je kunt ook een boekhouder/accountant of bedrijfsrevisor uitnodigen om te spreken over zijn/haar werk. Volgende aspecten kan je hierbij aan bod laten komen: erkenning en het belang van de erkenning van het beroep, taken accountant versus boekhouder (met inbegrip van fiscaliteit), hoofdtaak bedrijfsrevisor, belang van een goed contact met de externe boekhouder, voorbereiding bezoek externe boekhouder. Vooraf zorgen de leerlingen voor de nodige vragen, treffen de praktische schikkingen (onthaal). Achteraf kan een verslag worden opgemaakt en een dankbriefje geschreven (zakelijke communicatie – toepassing BIN-normen). Leerlingen kunnen ook zelfstandig informatie opzoeken hieromtrent via de websites van de respectieve instituten: www.bibf.be, www.accountancy.be (goed voor takenpakket accountant en bedrijfsrevisor), www.ieciab.be. In het kader van de uitnodiging van een boekhouder/accountant in de klas, kunnen de leerlingen erkende boekhouders uit de gemeente opzoeken. Indien een aantal doelstellingen uit Deel 2 ‘Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen’ bereikt worden via minionderneming, oefenfirma, leeronderneming… kan gevraagd worden aan de gastspreker boekhouder-accountant of de boekhouding van de gevoerde minionderneming, oefenfirma… hem kan voorgelegd worden naar aanleiding van btw-aangifte, opmaak balans en resultatenrekening… Andere interessante bronnen - een aantal hiervan zijn in het Engels - nodigen uit tot vakoverschrijdend werk met het vak Engels:

•

www.ey.com (website van Ernst & Young)

•

www.efrag.org

•

www.iasb.org

64 D/2011/7841/008


3.3

Analyse van de jaarrekening

LEERPLANDOELSTELLINGEN 165 Aspecten van het begrip analyse van de jaarrekening toelichten en toepassen.

ICTDOELEN

LEERINHOUDEN •

• •

• • •

•

•

Partijen jaarrekening: aandeelhouders, leveranciers, klanten, concurrenten, banken Interne en gepubliceerde jaarrekening De gepubliceerde jaarrekening: omzet, aankoopkost, balanstotaal, personeelskost, kort- en langlopende schulden en investeringen in de jaarrekening aanduiden Toelichting: cijfers uit balans en jaarrekening verklaren Sociale balans: gegevens verklaren Ratio’s berekenen: solvabiliteit, liquiditeit (in ruime en enge zin), rentabiliteit, rotatie klanten/leveranciers/voorraad, cash flow, EBIT, EBITDA en vergelijken met sectorgemiddelden Cijfers horizontale/verticale analyse en ratioberekeningen verwerken in rekenblad Besluiten jaarrekeninganalyse verwerken in rapport door integratie van softwarepakketten

9,10,11, 12,15

9, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 18, 19 4, 6, 8

DIDACTISCHE WENKEN Potentiële leveranciers, klanten, werknemers, banken, concurrenten, aandeelhouders… kunnen belanghebbende partijen zijn bij de publicatie van de jaarrekening. Via pers (De Tijd, ..), via websites van bedrijven, via www.cash.be en via de website van de Nationale Bank (www.nbb.be) kan je voorbeelden van jaarrekeningen verkrijgen. Bij dit onderdeel ga je best uit van een onderneming (of vzw) die de leerlingen kennen (in de buurt – of via internet). Automatisch is de betrokkenheid groter. Een jaarrekening analyseren doe je best in het brede kader van het bedrijf. Belangrijk is dat de leerlingen eerst het bedrijf situeren: sector – bestuurders - historiek -... Op nogal wat websites van bedrijven is er een rubriek voorzien: bedrijfsinfo en ‘investors relations’ (bijvoorbeeld www.mariejo.com): hier vind je relevante informatie. Pas daarna ga je over tot het bekijken van de jaarrekening. Voorbeelden van kosten zijn: elektriciteit, lonen, belasting… Voorbeelden van investeringen zijn: rollend materieel, kantoormaterieel, oprichtingskosten… Via www.o-twee.be kan je heel wat informatie, onder andere de jaarrekeningen, over bedrijven vinden in het bedrijfsdocumentengedeelte. Je zal merken dat sommige informatie in het Engels is geformuleerd. Hier kan een samenwerking met het vak Engels worden opgezet . Voor de analyse neem je best minimum 2 jaarrekeningen (= 4 boekjaren); leerlingen kunnen zo een duidelijke evolutie zien. Zorg bij de analyse steeds voor een vergelijking met de sectorgemiddelden. Die kan je ook gratis bekomen via de website van de Nationale Bank (www.nbb.be) – Balanscentrale – Alle producten – Gratis statistieken online. Het is niet de bedoeling dat leerlingen een jaarrekening zelf opmaken. Wél is het nuttig dat zij inzien dat het correct en nauwkeurig boeken een invloed heeft op de opmaak van de jaarrekening. De link met het tweede 3de graad tso Handel

65 D/2011/7841/008

deel (nl. contact boekhouder - accountant – bedrijfsrevisor) moet hier duidelijk gelegd worden. (Bij gebruik van het project minionderneming is het gebruikelijk dat tweemaal per jaar de jaarrekening wordt opgemaakt. Uiteraard kan dit in deze context wel gebeuren.) Besteed voldoende aandacht aan het lezen van de jaarrekening. Laat de leerlingen bijvoorbeeld ontdekken dat aan de hand van de btw verschuldigd - aftrekbaar (uiteraard in combinatie met andere elementen) al heel wat kan afgeleid worden over de relaties met het buitenland. Zowel de horizontale en verticale analyse als de ratioanalyse worden verwerkt met behulp van een rekenblad. Op basis van deze berekeningen stelt de leerling dan een analyse op met behulp van een tekstverwerkingsprogramma. Het gebruik van grafieken via het rekenblad helpt om de inzichten duidelijker naar voren te brengen. De nadruk bij dit onderdeel moet voornamelijk liggen op de interpretatie van de cijfers en ratio’s en het leggen van de link naar toekomstige beslissingen (bijvoorbeeld bij verkoopbeleid – investeringen – financiering – tewerkstelling -…). Laat leerlingen nadenken en aangeven hoe tegenvallende ratio’s kunnen verbeteren, bijvoorbeeld door een beter debiteurenbeleid, extra kapitaal, het aanpassen van het assortiment, een beter voorraadbeheer. Tot slot kan het geheel gepresenteerd worden via een presentatie, waarbij de mondelinge presentatievaardigheden van de leerlingen geoefend worden.

4

Commercieel beleid (40 u)

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 5 ‘Aankopen en aankoopadministratie’ en hoofdstuk 6 ‘Verkopen en verkoopadministratie’ uit deel 2.

4.1

Aankoopstrategie

LEERPLANDOELSTELLINGEN 166 Aspecten van het begrip aankopen toelichten.


Aankoopvoorwaarden analyseren aan de hand van een aankoopfactuur Onderhandelingstechnieken voeren met leveranciers Eigendomsoverdracht: juridische gevolgen

DIDACTISCHE WENKEN Bij de dagelijkse aankoopverrichtingen (zie ook deel 2) wordt vooral de voorraad of de nodige investeringen in het oog gehouden. Daarbij is het essentieel dat alle aankoopadministratie correct verwerkt wordt. In deze module kijken de leerlingen vooral hoe ze - nu en in de toekomst - beter kunnen samenwerken met de meest geschikte leverancier. Men mag niet uit gewoonte steeds eenzelfde leverancier kiezen, maar men moet steeds actief op zoek gaan naar de ideale context. Er wordt dan ook bekeken welke aankoop- en leveringsvoorwaarden van toepassing zijn bij de diverse leveranciers. Daarbij gaan de leerlingen keuzes moeten maken tussen leveranciers en waarschijnlijk ook inzien dat ‘de ideale’ leverancier niet bestaat. Dat de leverancier van vandaag misschien morgen kan vervangen worden, vormt voor een onderneming een essentieel onderdeel van een actief bedrijfsbeleid. Dit alles kunnen leerlingen het best zelf ontdekken in allerlei actieve projecten, gestuurd door begeleidende opdrachten in het kader van een oefenfirma, minionderneming, case.... Schriftelijke en mondelinge communicatie zijn hier even belangrijk. Een rollenspel bij de onderhandelingstechnieken maakt het geheel levendiger.

66 D/2011/7841/008


4.2

Kostprijsstrategie


LEERINHOUDEN

167 Aspecten van het begrip kostprijsbeleid toelichten.

• • •

Begrip Doelstellingen Make or buy (outsourcing): studie aan de hand van een case

168 Aspecten van de begrippen winstmarge en verkoopmarge toelichten.

• •

Begrippen Winstmarge in relatie met sector/ bedrijfstak Gevolgen hoge/lage winstmarge/ verkoopmarge

•

169 Aspecten van het begrip kosten toelichten.

• •

Vaste en variabele kosten Directe en indirecte kosten

170 De break-evenanalyse maken.

•

Break-evenanalyse

9

DIDACTISCHE WENKEN De basisbegrippen om de kostprijs te berekenen werden reeds aangereikt in deel 2. Leerlingen kunnen al de kostprijs en de winst berekenen. Bij kostprijsbeleid leren de leerlingen vooral hoe kosten een grote impact hebben op het algemeen ondernemingsbeleid. In deze module moet men deze resultaten vooral kunnen bijsturen en interpreteren. Het is niet alleen belangrijk om iets perfect te kunnen uitrekenen, het is bij een beleid ook essentieel dat men alternatieven formuleert en de beste beslissing neemt. Een voorbeeld van de bepaling van de kostprijs van een dienst is de kilometerkostprijsberekening van een vrachtwagen. Dit alles kunnen leerlingen het best zelf ontdekken in allerlei actieve projecten, gestuurd door begeleidende opdrachten in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, ... Dit hoeft natuurlijk niet enkel en alleen in grote projecten toegepast te worden. Allerlei kleinere cases kunnen ook ideaal zijn om leerlingen inzicht te laten krijgen in deze materie.

4.3

Verkoopstrategie

LEERPLANDOELSTELLINGEN 171 Aspecten van het begrip verkoopvoorwaarden toelichten.


Verkoopvoorwaarden analyseren uit verkoopfactuur Verkoopvoorwaarden opstellen Onderhandelingstechnieken voeren

DIDACTISCHE WENKEN Bij de dagelijkse verkoopverrichtingen (zie ook deel 2), wordt vooral de nadruk gelegd op het ‘bedienen’ van de klanten. Daarbij is het essentieel dat alle verkoopadministratie correct verwerkt wordt. In deze module kijken de leerlingen vooral hoe ze – nu en in de toekomst – beter kunnen inspelen op het realiseren van de algemene ondernemingsdoelstellingen. Daarbij moeten waarschijnlijk van tijd tot tijd de factuurvoorwaarden zoals de handelskorting en financiële korting, de winstmarge en/of verkoopmarge,… bijgestuurd worden. Tevens is het belangrijk er over te waken dat de leerlingen bij de verkoopstrategie niet alleen rekening houden met de eigen onderneming, maar ook met de steeds evoluerende omgevingsfactoren. 3de graad tso Handel

67 D/2011/7841/008

Dit alles kunnen leerlingen het best zelf ontdekken in allerlei actieve projecten, gestuurd door begeleidende opdrachten in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming... Schriftelijke en mondelinge communicatie zijn hier even belangrijk. Een rollenspel bij de onderhandelingstechnieken in een reële commerciële omgeving maakt het geheel levendiger.

4.4

Voorraadstrategie

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 3 ‘Voorraadadministratie’ uit deel 2. LEERPLANDOELSTELLINGEN 172 Aspecten van het begrip voorraad toelichten.

LEERINHOUDEN • • • • • •

Nut Voor- en nadelen Just-in-time delivery Relatie just-in-time delivery/omloopsnelheid voorraad/commercieel beleid Nieuwe tendensen: postponed manufacturing, RFID Verband tussen postponed manufacturing en voorraad

DIDACTISCHE WENKEN In deel 2 werden de verschillende voorraadbegrippen aangebracht. De diverse documenten en ook de voorraadwaardering werden naderbij bekeken. Hier wordt vooral de voorraad bekeken in relatie met de algemene ondernemersdoelstellingen: wat is het nut en het doel bij het aanhouden van een voorraad. Vanuit deze invalshoek worden de leerlingen vooral vertrouwd gemaakt met nieuwe tendensen en ontwikkelingen. Dit alles kunnen leerlingen het best zelf toepassen in allerlei actieve projecten, gestuurd door begeleidende opdrachten. Leerlingen kunnen dit ontdekken door het medium internet te gebruiken, als item bij ondernemer voor de klas, een aandachtspunt bij een bedrijfsbezoek… Het zelf toepassen in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, of project is hierbij de volgende stap.

4.5

Integrale kwaliteitszorg

LEERPLANDOELSTELLINGEN 173 Aspecten van het begrip IKZ toelichten.


Begrip Doel en nut Verband tussen IKZ en commercieel beleid

DIDACTISCHE WENKEN Leerlingen omschrijven IKZ nogal vaak heel beperkt als ‘kwaliteit van producten’. Het ontdekken dat IKZ veel ruimer is en dit door de leerlingen zelf laten opzoeken… is bij deze leerplandoelstelling het uitgangspunt. Leerlingen kunnen dit ontdekken door het medium internet te gebruiken, als item bij ondernemer voor de klas, een aandachtspunt bij een bedrijfsbezoek… Het zelf toepassen in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, of project is hierbij de volgende stap. Bestaande kwaliteitsnormen (zoals bijvoorbeeld ISO 9002) kunnen hierbij vermeld worden, maar dienen absoluut niet bestudeerd te worden.

68 D/2011/7841/008


4.6

Communicatieplan

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met onderdeel 1.3 Efficiënte communicatie van hoofdstuk 1 ‘Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving’ uit deel 2. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

174 Aspecten van het begrip communicatieplan toelichten.

• • •

Communicatiedoelstellingen Communicatieplan: verzameling communicatiedoelstellingen Communicatiedoelstellingen en wijzigende omgevingsfactoren: afstemming

DIDACTISCHE WENKEN Een goed commercieel beleid staat of valt vaak met een goede communicatie. Men hoort nogal vaak dat ‘goed kunnen babbelen’ aangeboren is… maar toch… leerlingen zijn vaak bang van dit medium: een telefoon opnemen in een of ander project, het zelf mondeling presenteren, deelnemen aan een beursactiviteit, waarbij men zowel als aankoper of verkoper – met een degelijke voorkennis – onderhandelingen moet kunnen tot een goed eind brengen… het bevordert allemaal het communicatietalent bij leerlingen. Het zelf simuleren van verkooptrainingen betekent voor de leerling een onschatbare bron van ervaring. Natuurlijk moet er ook vrij veel aandacht geschonken worden aan een goede schriftelijke communicatie: het opstellen van een goede verkoopbrief, een promotiecampagne… Waar in deel 2 de nadruk vooral ligt op de dagelijkse communicatie, wordt de communicatie hier eerder gezien als een middel bij het toepassen van het dynamisch ondernemingsbeleid. Hier mag ook de communicatie tussen de verschillende afdelingen binnen een bedrijf zeker niet vergeten worden en kan het best toegepast worden bij het houden van vergaderingen in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming of ander project.

5

Buitenlands beleid (18 u)

5.1

Handelspolitiek binnen de Europese Unie

LEERPLANDOELSTELLINGEN 175 Aspecten van het begrip internationale handel toelichten.

• • • •

•

• • • 3de graad tso Handel

ICTDOELEN

LEERINHOUDEN Drijfveren Voordelen Noodzaak voor België Statistische gegevens i.v.m. buitenlandse handel met de EU opzoeken, analyseren en bespreken in verband met de omvang, de evolutie, de samenstelling en de geografische spreiding Vergelijking met andere landen van de EU: in- en uitvoer per hoofd, in procent van het BBP Belangrijkste productcategorieën bij de invoer en uitvoer bespreken De rol van de EU in verband met vrijhandel bespreken Verwerken bovenstaande leerinhouden

3, 6, 8, 9,

69 D/2011/7841/008

met tekstverwerkingspakket en rekenbladpakket Toelichten met presentatiepakket

•

15, 18, 19 28, 30, 31, 32, 33

DIDACTISCHE WENKEN

Zie bij 5.2

5.2

Handelspolitiek op wereldniveau


LEERINHOUDEN

176 Het begrip handelsbalans toelichten.

• • •

Begrip Analyse Oorzaken en gevolgen van een onevenwichtige handelsbalans

177 Het begrip overheidsingrijpen toelichten.

•

Stimulering en belemmering buitenlandse handel (protectionistische maatregelen): argumenten

178 Het begrip ‘buitenlandse vestiging’ toelichten.

• •

Motivatie onderneming Voor- en nadelen gastland

179 Statistische gegevens in verband met buitenlandse handel buiten de EU verwerken met tekstverwerkingspakket, rekenbladpakket en presentatiepakket.

Statistische gegevens in verband met buitenlandse handel buiten de EU: de omvang, de evolutie, de samenstelling en de geografische spreiding

ICTDOELEN

3, 6, 8, 9, 15, 18, 19

DIDACTISCHE WENKEN Bij 5.1. en 5.2. Heel wat doelstellingen kunnen gezien worden aan de hand van opzoekwerk/teksten rond deze onderwerpen. De hieronder vermelde websites van de Vlaamse en Federale overheid en van de Europese Unie bieden hieromtrent veel informatie. De leerlingen verwerken één of meerdere doelstellingen naar keuze in een rapport, dat ze komen toelichten. Hierbij kan vakoverstijgend samengewerkt worden met het vak Nederlands/Frans/Engels/ Duits. Een aantal van deze doelstellingen kan in het kader van een GIP-opdracht aan bod komen. Volgende websites leveren interessante informatie op: www.abh-ace.org: cijfergegevens i.v.m. buitenlandse handel http://www.diplomatie.belgium.be/nl/beleid/economische diplomatie/buitenlandse handel/ http://ec.eceuropa.eu/index_nl.htm www.belgostat.be: cijfergegevens i.v.m. buitenlandse handel De cd-rom BLEU bevat informatie over circa 14 400 Belgische en Luxemburgse ondernemingen die welbepaalde producten of diensten kunnen exporteren. Het is een praktisch instrument dat een antwoord geeft op de vraag: "Wie exporteert wat?"

70 D/2011/7841/008


5.3

Het internationaal betalingsverkeer

LEERPLANDOELSTELLINGEN 180 De werking van de wisselmarkt toelichten.

• • • •

181 De rol van ECB en IMF toelichten.

ICTDOELEN

LEERINHOUDEN

• •

Begrippen Marktvorm volkomen concurrentie: verklaren Prijsvorming wisselmarkt grafisch voorstellen met rekenblad Wisselkoersverschillen en nut vaste wisselkoers

9

ECB IMF

DIDACTISCHE WENKEN Ook heel wat doelstellingen van dit onderdeel kunnen door de leerlingen zelfstandig verwerkt worden aan de hand van opzoekwerk. De trefwoorden ‘wisselkoers’ en ‘wisselmarkt’ geven je via de zoekmachine veel relevante informatie. Hierbij kan vakoverstijgend samengewerkt worden met het vak Nederlands/Frans/Engels/Duits. Een aantal van deze doelstellingen kan in het kader van een GIP-opdracht aan bod komen. Een bedrijfsleider kan in dit kader uitgenodigd worden in de klas.

5.4

Incoterms en documenten bij internationaal goederenverkeer

LEERPLANDOELSTELLINGEN 182 Aspecten van gebruik van documenten bij internationale handel toelichten

ICTDOELEN


Belangrijkste documenten en nut: toelichting. Analyse aan de hand van een voorbeeld Incoterms: nut en begrip CIF en FOB: visuele voorstelling met presentatiepakket

28, 30, 32

DIDACTISCHE WENKEN Via www.o-twee.be kan je documenten in verband met internationaal goederenverkeer downloaden. Via www.intrastat.be kan je de nationale en Europese wetgeving rond incoterms opzoeken, alsook statistisch materiaal. Vakoverschrijdende samenwerking is in deze mogelijk met Frans, Engels en Duits rond de terminologie op de documenten.


71 D/2011/7841/008

6

Investeringsbeleid (6 u) LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

183 Aspecten van het begrip investeringen toelichten.

• •

Begrip Soorten: vervangingsinvesteringen, uitbreidingsinvesteringen, diepteinvesteringen, breedte-investeringen

184 Het belang van een goed investeringsklimaat toelichten.

•

Investeringsklimaat binnen België: belang Investeringsklimaat buiten België: belang

•

185 Een investering aan de hand van een kasstroomtabel (i/o tabel) analyseren en beoordelen in een rekenblad.

• •

•

Analyse investeringsproject met kasstroomtabel (i/o tabel) Analyse van het rendement van een investering (keuze uit één van volgende methodes: return on investment, terugverdientijd en netto present value) Financiële functies in rekenblad

ICTDOELEN

9, 10, 11

DIDACTISCHE WENKEN Zowel overheidsinvesteringen als bedrijfsinvesteringen komen hierbij aan bod. Deze omschrijving kan aangebracht worden aan de hand van voorbeelden uit de economische realiteit. Wanneer een verouderde machine vervangen wordt door een nieuwe spreken we van een vervangingsinvestering. Wanneer deze machine hetzelfde werk doet met 2 in plaats van 4 arbeiders spreken we van een diepte-investering. De onderneming die een extra magazijn aankoopt realiseert een uitbreidingsinvestering. Wanneer hierbij evenredig het aantal werknemers stijgt heeft men te maken met een breedte-investering. De actualiteit is een handig middel om het nut van buitenlandse investeringen in ons land en investeringen in het buitenland te benadrukken. Leerlingen kunnen gebruik maken van kranten, televisie of andere media waarin regelmatig dit onderwerp uitgebreid aan bod komt. Zowel geografische, fiscale als bedrijfskostenaspecten (loonkost) kunnen hier aan bod komen. Hier kan vakkenoverstijgend samengewerkt worden met Aardrijkskunde en taalvakken zoals Nederlands, Frans, Engels en Duits.

7

Financieel beleid (14 u)

7.1

Rol van de bank

LEERPLANDOELSTELLINGEN 186 Aspecten van de rol van de bank toelichten.


Betalingsverkeer, sparen en beleggen, kredieten Vormen aanbod van geld analyseren Vormen vraag naar geld analyseren

DIDACTISCHE WENKEN Een bezoek aan een bank kan vrijblijvend handelen over de diverse beleggings- en/of kredietvormen, maar kan ook opgevat worden als een casestudie. In dat geval kan je vertrekken van een concrete situatie, bijvoorbeeld een bestaande KMO (waarvan de jaarrekening in bezit is) die de bouw van een bedrijfsruimte ter waarde van 200 000 euro wenst te financieren. Het is nuttig om daarbij aandacht te besteden zowel aan de analy72 D/2011/7841/008


se en de beslissing van de kredietaanvraag als aan de praktische uitwerking (ontleding van aflossingstabellen, het vastleggen van de waarborgen, de bespreking van een kredietovereenkomst). Ook een case inzake beleggingen is mogelijk, zij het eerder vanuit het standpunt van de particuliere belegger. Leerlingen kunnen dan bijvoorbeeld per twee naar een bank worden gestuurd met als opdracht: een koppel van ongeveer 35 jaar ontvangt 25 000 euro uit een nalatenschap. Er zijn geen directe plannen (bijvoorbeeld in de eerste 8 jaar) voor de besteding van dit bedrag. Zoek een passende belegging waarbij risico en rendement tegen elkaar worden afgewogen. Verdedig je resultaat tegenover de groep.

7.2

Kredieten voor bedrijven en particulieren


LEERINHOUDEN

187 Vanuit een concrete financieringsbehoefte de correcte financieringsvorm bepalen, bespreken en toepassen.

• • •

Financieringsregels Financieel plan: betekenis en opmaak Kredietvormen voor bedrijven: investeringskrediet, krediet op afbetaling, leasing, straight-loan, kaskrediet

188 Diverse vormen van zakelijke of persoonlijke waarborgen omschrijven en koppelen aan een bepaalde kredietvorm.

•

Waarborgsoorten

189 De kredietvormen voor particulieren toelichten.

•

Woonkrediet/lening op afbetaling/niet-bancaire kredieten: doel – looptijd – aflossingssystemen – kostprijs – risico’s

190 Overkreditering duiden en de bijhorende risico’s omschrijven.

•

Overkreditering, schuldbemiddeling, collectieve schuldenregeling, loonbeslag en loonoverdracht: risico’s

DIDACTISCHE WENKEN Besteed de nodige aandacht aan het onderscheid tussen lening en kredietopening. Leningen als zodanig hebben de jongste jaren sterk aan belang ingeboet. Dit onderdeel leent zich uitstekend tot opname in een GIP-opdracht. Zeker waar voor de GIP samengewerkt wordt met een echt bedrijf, kan een opdracht op maat worden voorzien. Er kan in de opdracht gevraagd worden een fictieve investering te doen (bv. doe een prijsaanvraag voor een vrachtwagen van 25 ton, uitgerust voor frigotransport) met aansluitend de vraag naar een gepaste financiering (bv. leasing of investeringskrediet). Beide elementen, zowel de investering als het bijbehorende krediet, dienen te worden uitgewerkt. Overkreditering en de hieruit voortvloeiende problemen verdienen zeker de nodige aandacht. Het onderwijs heeft hier een maatschappelijke taak inzake preventie: jonge mensen laten zich te gemakkelijk verleiden tot gefinancierde aankopen en zien te laat de consequenties. De gevolgen blijven vaak niet lang uit en laten zich soms lang voelen: overmatige schuldenlast, financiële en gezinsproblemen… tot en met schuldbemiddeling, budgetbegeleiding en collectieve schuldenregeling.


73 D/2011/7841/008

8

Personeelsbeleid – human resources (10 u)

8.1

Human resources (HR)

LEERPLANDOELSTELLINGEN 191 Aspecten van het begrip Human resources toelichten.


•

192 Aspecten van beloningssystemen toelichten.

• •

193 Aspecten van opleiding personeel toelichten.

• • •

Begrip Pijlers personeelsplanning: selectie, werving, employability of inzetbaarheid, functieprofielen, opleidingsplannen HRM-instrumenten: Personeelsadministratiepersoneelsplanning-instroom (introductie) doorstroom uitstroom-beloning–inrichting functiesjobcoaching-outplacement Extra legale voordelen: groepsverzekering, goedkope leningen, … Diverse beloningssystemen: voordelen in natura, maaltijdcheques, bedrijfswagen, premiestelsels… Beter opgeleid personeel = betere resultaten Representatieve opleiding voor commercieeladministratief bediende opzoeken Niet direct werkgelinkte opleidingen: teambuilding

194 Aspecten van het gelijkekansenbeleid van de overheid toelichten.

•

Overheidsinspanningen gelijkekansenbeleid (vrouwen, allochtonen, gehandicapten, kwetsbare jongeren…)

195 Aan de hand van een praktisch voorbeeld bekijken hoe HRM wordt toegepast binnen een bestaand bedrijf of organisatie.

•

HRM-toepassing

DIDACTISCHE WENKEN Bij dit onderdeel is het vooral belangrijk dat het veel gebruikte begrip HRM goed wordt begrepen door de leerlingen. Eerst moet dus duidelijk gemaakt worden wàt er allemaal in vervat zit. De leerlingen moeten bewust worden van het belang zorgvuldig om te gaan met het personeel. Personeel is in veel bedrijven een belangrijke kostenfactor (kan je nog eens aantonen via de reeds besproken jaarrekening); het is daarom belangrijk dat deze ‘investering’ optimaal benut wordt. Na het theoretisch deel kan het best aangevuld worden met een praktische toepassing, bijvoorbeeld voor het stagebedrijf, peterbedrijf… eventueel zelfs de eigen school… Dit deeltje kan binnen het kader van de GIP worden uitgewerkt. Wanneer de leerlingen werken met de minionderneming, oefenfirma of leeronderneming kunnen ze in dit kader een teambuildingactiviteit opzetten. Heel wat bruikbare én verstaanbare informatie is te vinden op de website van de VDAB (http://vdab.be). Op www.jobat.be kan je een praktische voorbeeld van HRM binnen een bestaande onderneming/organisatie bekijken. Volgende websites geven hieromtrent interessante informatie en teksten rond opleiding personeel: http://vdab.be/komeet, websites van interimkantoren - sociale secretariaten – bedrijven (www.vkw.be). Via actuele teksten kan het belang van het gelijkekansenbeleid worden geïllustreerd: zie http://www.steunpuntgelijkekansen.be. Ook kan een woord uitleg gegeven worden over de Liga voor de Men74 D/2011/7841/008


senrechten. Via hun website http://www.mensenrechten.be kan je de leerlingen enkele artikels uit het verdrag laten lezen en interpreteren. De betrokkenheid van de leerlingen wordt verhoogd door het lezen van actuele teksten of video’s in verband met flagrante schending van mensenrechten. Op heel wat scholen is er een schrijfgroep Amnesty International aanwezig. Het zou passend zijn bij dit onderdeel de enthousiaste leden van de groep uit te nodigen voor een (klein) debat. Daarbij kan ook vakoverschrijdend met het vak Engels/Duits samengewerkt worden: de website van Amnesty International (http://www.amnesty.org/) biedt hier heel interessant materiaal rond arbeidsomstandigheden. Je kan nagaan hoe de wet het gelijkekansenbeleid bevordert (bijvoorbeeld wettelijke bescherming loon – verbod discriminatie op grond van geslacht, reglementering bij sollicitatie ….)

8.2

Steun van de overheid


Aspecten van overheidssteun bij tewerkstelling toelichten.


Actuele tewerkstellingsmaatregelen opzoeken Fiscale voordelen en subsidies bij tewerkstelling personeel opzoeken Hulp overheid bij opleiding personeel opzoeken

DIDACTISCHE WENKEN De waaier van tewerkstellingsmaatregelen is zeer groot en verandert voortdurend. Het komt er daarom niet op aan àlle mogelijkheden te bestuderen. Wél is het belangrijk dat de leerlingen de attitude krijgen om na te gaan of zij of de werkgevers niet van een of andere tegemoetkoming of voordeel kunnen genieten. Indien ze werken met een eigen minionderneming of oefenfirma kunnen zij de maatregelen opzoeken voor de sector van hun bedrijfje. Indien de leerlingen stage lopen, kunnen zij dit opzoekwerk in het kader van hun stagebedrijf doen. Dit alles kan ook gebeuren in het kader van een GIP-opdracht. Indien er nog contacten zijn met het peterschapsbedrijf kan de personeelsverantwoordelijke hierover een uiteenzetting komen geven. Leerlingen kunnen in dit kader ook opzoeken wat de overheid doet om de schoolverlater ‘interessant’ te maken voor de werkgever. Via www.loonwijzer.be - erkende sociale secretariaten – www.meta.fgov.be – http://vdab.be kan je recente informatie in verband met lonen en belonen vinden. Ook deze leerplandoelstellingen lenen zich uitstekend in het kader van een GIP-opdracht. Interessante websites: •

www.meta.fgov.be

•

http://vdab.be

• www.ondernemendeschool.be: mits schoollidmaatschap kunnen hiervan heel wat documenten gedownload worden

8.3

Veiligheid en gezondheid op het werk

LEERPLANDOELSTELLINGEN 197 Aspecten van veiligheid en gezondheid op het werk bespreken.



Interne dienst voor Preventie en Bescherming op het werk: toelichting Enkele items uit de Codex over het welzijn op het werk bespreken Rol van de preventieadviseur Taken en bevoegdheden van de arbeidsinspec75 D/2011/7841/008

•

tie Taken en bevoegdheden van de sociale inspectie

DIDACTISCHE WENKEN Hier kan je het best werken met een bestaand arbeidsreglement. Dit kan je bekomen via het peterbedrijf, via stagebedrijven… Volgende websites leveren ook interessant (cijfer)materiaal http://wvg.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/, http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/Pages/default.aspx. Ook kan je de preventieadviseur van een onderneming of de school uitnodigen om te spreken over zijn/haar werk en bevoegdheden. Deze suggestie kan ook voor de arbeidsinspecteur.

76 D/2011/7841/008


9

Duurzaam ondernemen (10 u)

9.1

Duurzaam ondernemen

LEERPLANDOELSTELLINGEN 198 Aspecten van het ‘begrip duurzaam ondernemen’ of ’maatschappelijk verantwoord ondernemen’ toelichten.

LEERINHOUDEN • • • • • • •

• • •

199 Aspecten van de begrippen welvaart en welzijn toelichten.

• • •

Begrip en voorbeelden Stimulering Wet betreffende duurzame productie- en consumptiepatronen Sociaal label P’s (people, planet, profit) toelichten Overheidsinspanningen Instellingen in verband met duurzaam ondernemen opzoeken (Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling) Deugdelijk bestuur en maatschappelijke gevolgen Globalisering - Antiglobalisme - Andersglobalisten – rol WTO Fair Trade/eerlijke handel: organisaties (Efta Ifat, Oxfam) en principes Begrippen Welvaart versus welzijn en maatschappelijk verantwoord ondernemen Welvaartsindicatoren (BBP en BNP) en negatieve effecten niet opgenomen productieactiviteiten


Duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt goed uitgelegd op de website www.mvovlaanderen.be. Via websites van bedrijven en de website www.mvovlaanderen.be kan je de leerlingen voorbeelden laten geven van duurzaam ondernemen en van de belangrijkste pijlers daarbij, namelijk people, planet en profit. Maak daarbij de link naar andere delen uit het leerplan, bijvoorbeeld de studie van de jaarrekening, productbeleid, personeelsbeleid, plaats (ecologisch aspect). Tevens kan je de hulp van je collega aardrijkskunde inroepen: die moet immers ook binnen het leerplan de duurzaamheidsontwikkeling behandelen: mobiliteit – milieuproblematiek. Een interessante voorstelling wordt gegeven op de Nederlandse website: http://www.maatschappelijkverantwoordondernemen.net/definitie.htm. Deze context kan ook uitdrukkelijk aan bod komen in de lessen Nederlands, Frans, Engels en Duits. Interessante info is te vinden op http://www.oekoweb.at/.


77 D/2011/7841/008

http://www.mvovlaanderen.be Interessante links zijn: ·

http://www.unilever.be/nl/overons/publicaties/milieusamenlev/default.aspx

·

http://www.ricoh.be/nl/about_ricoh/corporate-information/csr-and-environment/corporate-socialresponsibility/index.xhtml

198-199 Het bezoek van een ondernemer of verantwoordelijke Fair Trade of bezoek aan de plaatselijke wereldwinkel kan interessant zijn. Een voorbeeld van een ‘kleinere ‘onderneming’ die het principe van eerlijke handel toepast, is Koffie Kan (www.koffiekan.be). Het is goed ook aan te geven dat niet enkel de ‘grotere’ organisaties een inspanning leveren voor eerlijke handel maar dat meer en meer kleine en middelgrote ondernemingen de principes toepassen. In heel wat scholen is er reeds plaats voor het project ‘Wereldwinkel op school’, waarbij deze doelstelling kan toegepast worden. Het project Jieha! dat in het leerplan Bedrijfseconomie van de tweede graad Handel wordt voorgesteld als werkvorm, kan ook hier worden toegepast. Uiteraard zal je dit maar doen als het niet werd toegepast in de tweede graad Handel én zullen de accenten nu ook anders liggen: meer achtergrondinformatie, grondiger kennis van de producten en randvoorwaarden. In heel wat gemeenten worden inspanningen gedaan omtrent ‘fairtrade’. Je kan de leerlingen laten nagaan of dit voor hun gemeente zo is. Ook een vergelijking omtrent de fair trade-inspanningen van de omliggende gemeenten is hier mogelijk. Het geheel kan verwerkt worden in een paper en kan gepresenteerd worden voor de klas. Enkele interessante websites: ·

http://docs.vlaanderen.be

·

http://www.bewustverbruiken.org

·

http://www.milieukoopwijzer.be

·

http://www.oww.be

·

http://www.oxfamsol.be/

·

www.eftafairtrade.org

·

http://www.fairtrade.be

·

78 D/2011/7841/008


9.2

Ontwikkelingssamenwerking


LEERINHOUDEN

200 De ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld toelichten

•

Inkomensverdeling: Gauss-curve – Lorenzcurve

201 Aspecten van de ontwikkelingsproblematiek toelichten.

•

Ontwikkelingsproblematiek: oorzaken en gevolgen Mogelijke oplossingen voor het ontwikkelingsprobleem: het basisbehoeftemodel en (export)groeimiddel Motieven voor ontwikkelingshulp Ontwikkelingshulp: Belgische overheid/Vlaamse overheid De vier principes toegepast bij de ontwikkelingssamenwerking (Kaderdecreet): eigenaarschap; partnerschap; respect voor culturele, sociale, economische, religieuze en levensbeschouwelijke diversiteit van de partners; constante beleidsdialoog. De voorwaarden voor initiatieven binnen de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking: ontwikkelingsrelevantie; ongebonden hulp; concentratie; coördinatie en harmonisatie; resultaatgerichte en langdurige samenwerking; kwaliteit

•

• • •

•

202 De organisatie van de ontwikkelingshulp binnen België/Vlaanderen bekijken en enkele opvallende vaststellingen daaromtrent formuleren.

•

Ontwikkelingshulp: organisaties (zowel gouvernementele als niet-gouvernementele organisaties), onder andere het Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking.

203 De evolutie van de ontwikkelingshulp binnen België bespreken aan de hand van cijfergegevens.

•

Millenniumontwikkelingsdoelstellingen

204 Aantonen dat ook ‘gewone’ burgers en instellingen en bedrijven kunnen meehelpen aan ontwikkelingssamenwerking

•

Voorbeelden van benefietacties…


Met het rekenbladpakket kunnen grafieken worden gemaakt. Volgende websites kunnen hierbij cijfermateriaal geven: • http://www.worldbank.org/ •

http://www.dgcd.be

•

http://www.coprogram.be/

•

http://diplomatie.belgium.be/nl/

•

http://www.vvob.be

•

http://www.btcctb.org

Deze doelstelling kan je praktisch bereiken naar aanleiding van een benefietactie op school of in de omgeving van de school. Heel wat leerstofdelen kunnen vakkenoverstijgend benaderd worden via de vakken Godsdienst, Aardrijkskunde, Nederlands, Frans, Engels en Duits.


79 D/2011/7841/008

)

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, nummer.

80 D/2011/7841/008


7

Evaluatie

In de evaluatie van het vak Bedrijfseconomie is er bij voorkeur aandacht voor kennis, vaardigheden en attitudes. De kenniselementen zitten vervat in de leerplandoelstellingen. De vaardigheden en attitudes zijn al opgesomd in de algemeen-pedagogisch didactische wenken. Onderstaand model, geconcipieerd op basis van de SAM-schaal kan inspirerend werken bij de evaluatie van vaardigheden en attitudes. Bij voorkeur krijgen de vaardigheden en attitudes een volwaardige plaats in de eindevaluatie van de leerling. Ook kunnen alle vakken bij de evaluatie van onderstaande vaardigheden en attitudes worden betrokken. Het vergroot de objectieve beoordeling van de leerling. In onderstaand model zijn de vaardigheden en attitudes opgenomen, opgesomd in de pedagogisch-didactische wenken. Bij elk sleutelpunt zijn er meerdere omschrijvingen geformuleerd, waarbij ze allemaal kunnen gebruikt worden of er een keuze kan uit gemaakt worden.

Sleutelpunten Vermogen tot analyse


Onvoldoende

Matig

Goed

Zeer goed

Je maakt geen analyse van een opgave/een probleem.

Je maakt een eenzijdige analyse van een opgave/een probleem.

Je maakt bij de analyse van een opgave/een probleem in het algemeen een onderscheid tussen informatie over de feiten enerzijds en interpretaties of veronderstellingen anderzijds.

Je verzamelt spontaan informatie over de achtergronden en oorzaken van een opgave/een probleem en neemt een besluit op basis hiervan.

Je kunt bij analyse geen onderscheid maken tussen hoofden bijzaken.

Je brengt in je analyse slechts matig structuur aan, je gaat soms te veel in op details en je overziet niet altijd de grote lijnen.

Je analyseert een proces, een taak, een project, een opdracht, een doelstelling.

Je maakt een duidelijk onderscheid tussen hoofden bijzaken; je zoekt eerst de grote lijnen; je duikt niet meteen in de details.

Je ziet geen of slechts een minimaal verband tussen verschillende soorten informatie.

Je ziet een algemeen, oppervlakkig verband tussen verschillende soorten informatie.

Je legt verbanden tussen verschillende soorten informatie.

Je gaat spontaan en systematisch op zoek naar verbanden tussen verschillende soorten informatie.

Je spoort de oorzaken van fouten niet of onvoldoende op.

Je gaat de oorzaken van fouten na, doch niet systematisch.

Je stelt logisch en methodisch vast waar een fout zit en bepaalt de oorzaak ervan.

Je kunt fouten systematisch, vanuit diverse invalshoeken analyseren, opdelen en er relevante acties aan verbinden. 81 D/2011/7841/008

Sleutelpunten Vermogen tot synthese

Creativiteit

82 D/2011/7841/008

Onvoldoende

Matig

Goed

Zeer goed

Je kunt vanuit diverse componenten, elementen, samenstellende delen geen geheel, geen synthese, geen einddoel bepalen (b.v. bij een vraagstuk, een project).

Je kunt vanuit geanalyseerde informatie tot een oordeel of synthese komen, doch niet systematisch.

Je kunt op basis van verzamelde informatie systematisch tot een sobere synthese komen.

Je formuleert een stevig onderbouwde synthese, op basis van veelzijdige informatie.

Je kunt moeilijk bij elkaar horende informatie interpreteren en hieromtrent een algemeen standpunt innemen.

Je kunt een algemeen standpunt innemen op basis van de gegeven informatie, doch je zal hierbij meestal hulp nodig hebben.

Je verzamelt bij elkaar horende informatie in en je neemt hierover een algemeen standpunt in.

Je verzamelt spontaan bij elkaar horende informatie in en je neemt hierover veelzijdige standpunten in.

Je formuleert ongenuanceerde voorstellen bij de oplossing van een probleem. Je hebt weinig oog voor positieve/negatieve kanten.

Je kunt op aanwijzing een genuanceerd voorstel formuleren bij de oplossing van een probleem, doch je hebt het hiermee vaak moeilijk.

Je formuleert zelf eenzijdig genuanceerde voorstellen bij de oplossing van een probleem.

Je formuleert spontaan genuanceerde voorstellen bij de oplossing van een probleem, waarbij alle mogelijke neveneffecten, nuances of consequenties van standpunten in jouw overwegingen zijn opgenomen.

Nieuwe dingen jagen je angst aan. Je wil je niet aanpassen aan nieuwe dingen. Je blokkeert bij vage opdrachten.

Nieuwe dingen laten je eerder onverschillig. Je vindt bij opdrachten die afwijken van het modale, enkel oplossingen op aanwijzing.

Je geeft veranderingen een kans. Je zoekt zelf oplossingen bij opdrachten die afwijken van het modale.

Nieuwigheden zijn voor jou unieke kansen. Hoe vager de opdracht, hoe liever. Je denkt graag breed over de oplossing na. Je doet liefst opdrachten met niet te veel uitleg, en zonder voorbeeld.


Sleutelpunten

Nauwgezetheid

Stiptheid


Onvoldoende

Matig

Goed

Zeer goed

Je wil altijd een zeer concreet voorbeeld nabootsen. Je voelt je veilig daarbij.

Je bekijkt een voorbeeld en maakt een variatie op het voorbeeld.

Je probeert te achterhalen wat de bedoeling achter het voorbeeld is en maakt een alternatief.

Je zoekt spontaan een ander voorbeeld met dezelfde functionaliteit. Je probeert verschillende variaties uit om uiteindelijk het beste alternatief te kiezen.

Je bent onnauwkeurig of slordig: je maakt fouten die gemakkelijk vermeden kunnen worden.

Je maakt af en toe fouten.

Jouw nauwkeurigheid en snelheid gaan al eens samen, maar niet altijd.

Je kan op een snelle en nauwkeurige manier kwaliteitsvolle resultaten behalen.

Je controleert je werk niet, anderen moeten het op essentiële zaken bijsturen.

Je bent van goede wil, maar doet geen proef op de som, je controleert jouw werk enkel op aanwijzing.

Je controleert jouw werk zelf, kijkt zelf na.

Controle is een onderdeel van kwaliteitsvol werken. Dit doe je spontaan.

Je ziet geen fouten of onvolledigheden in beschikbare informatie.

Je ontdekt al eens fouten of onvolledigheden in beschikbare informatie.

Je ziet fouten of onvolledigheden in beschikbare informatie.

Je onderzoekt spontaan beschikbare informatie op fouten of onvolledigheden.

Je ziet je eigen fouten niet.

Je erkent eigen verbeterpunten. Je trekt lessen uit de fouten die je herhaaldelijk maakte.

Je ziet zelf eigen verbeterpunten. Je leert dagelijks bij, maakt fout maar één keer.

Je stimuleert door voorbeeldgedrag anderen tot het leveren van prestaties (zowel kwantitatief als kwalitatief).

Je levert de gevraagde taak, bewijsstukken niet in. Je stelt altijd zaken uit.

Je hebt altijd extra push nodig om zaken in te leveren. Zonder aanmaning, haal je de deadline niet.

Je levert zaken op tijd in. Jouw taken zijn stipt op tijd klaar.

Je levert sommige taken voor de deadline af.

83 D/2011/7841/008

Sleutelpunten

Onvoldoende

Matig

Goed

Zeer goed

Planning en werkorganisatie

Je hebt zelden agenda, werkschema’s of werkplanning bij.

Je hebt je agenda of werkschema steeds bij, maar gebruikt het niet om te plannen. Je maakt al eens gebruik van checklists, to-dolijstjes…

Je gebruikt agenda, planning en werkschema’s. Je maakt goed gebruik van checklists, to-dolijstjes… Je werkt af en toe een stappenplan uit i.f.v. het behalen van bepaalde resultaten.

Je gebruikt spontaan je agenda om taken te plannen. Je maakt zelf werkschema’s en planning op langere termijn.

Je hebt totaal geen planning.

Je werkt planmatig, maar verliest de timing uit het oog. Je werkt bijvoorbeeld te lang aan x zodat te weinig tijd over is voor Y.

Je voert de planning uit en houdt de timing goed in het oog en je stuurt jouw planning tijdig bij.

Je managet en plant jouw tijd in functie van prioriteiten, hoofdzaken, deadlines en resultaten. (bijvoorbeeld bij examens, projecten, grote taken, enz.)

Je ligt dwars, werkt niet samen. Je bent humeurig, soms agressief. Je bent nonchalant in het naleven van afspraken. Je geeft nooit informatie door. Je roept weerstand op.

Je houdt alleen rekening met anderen als je weet dat de leraar dit waardeert.

Je werkt goed samen met andere leerlingen. Je sluit je constructief aan bij de meerderheid waar nodig. Je geeft uitleg aan anderen, helpt. Je vangt nieuwe leerlingen op indien gevraagd.

Je zorgt ervoor dat iemand in de groep opgenomen wordt. Je springt in voor medeleerlingen. Je stelt afspraken voor om leerlingen te helpen na ziekte. Je organiseert iets buiten klasverband.

Je jaagt in leidinggevende positie mensen tegen jezelf of tegen elkaar in het harnas. Je roept weerstanden op.

Je kunt in een leidinggevende positie rond eenvoudige taken samenwerken, bijvoorbeeld bij een groepswerk.

Je kan motiveren en overtuigen, je verkrijgt medewerking. Je doorbreekt niet al te grote weerstanden.

Je zorgt voor enthousiasme en bezieling. Je hebt, bijvoorbeeld tijdens groepswerk, oog voor het taakgerichte aspect en voor het sociale aspect.

Je houdt alle kennis voor jezelf.

Je deelt berekend en met mondjesmaat jouw kennis.

Je deelt op uitdrukkelijke vraag jouw kennis.

Je deelt spontaan jouw kennis met anderen.

Samenwerkingsbereidheid

84 D/2011/7841/008


8

Minimale materiële vereisten

Programmatuur

Elke leerling dient zes lesuren per week toegang te hebben tot internet en volgende kantoorsoftwarepakketten: •


Internet en e-mail

85 D/2011/7841/008

•

Tekstverwerking, rekenblad, gegevensblad, presentatiepakket en een eenvoudig desktoppublishingpakket

•

Algemeen administratief softwarepakket (met inbegrip van boekhoudpakket)

•

Eenvoudig softwarepakket voor ontwikkeling statische website

Apparatuur

Elke leerling dient minimaal toegang te hebben tot: •

Een voldoende aantal pc’s waarop de vereiste programma’s op een aanvaardbaar performantieniveau werken en die onderling verbonden zijn in een netwerk

•

Een voldoende aantal netwerkprinters

•

Telefoon/fax

86 D/2011/7841/008


9

Bibliografie

9.1

Marketing

•

Overheidssite i.v.m. de wet op de marktpraktijken: http://mineco.fgov.be/protection_consumer/trade_practices/trade_law/home_nl.htm.

•

http://www.marketing-online.nl/

•

Productlevenscyclus: Verhaert, P., 'Praktijk van de Productontwikkeling', ACCO Leuven, 1998, p.49, ISBN 90 334 4262 0

•

http://www.juicepromotions.nl/index.htm

•

http://nl.acnielsen.com/issues/promotions.shtml

•

http://mineco.fgov.be/PROTECTION_CONSUMER/trade_practices/trade_law/law_on_protection_nl_001. htm

•

http://europa.eu/scadplus/leg/nl/lvb/l32010.htm

•

http://www.effiebelgium.org/: reclame

•

http://www.schuelerfirma.de/: een eigen bedrijfje opstarten

•

http://www.gruendungswerkstatt.hk24.de/GWH/de/content/Websites/Orientierung/index: idem

•

De Laet, M., Offermans, P., Toye, P., ‘Marktonderzoek’, De Boeck Antwerpen, 2004, ISBN 90 455 1107 X

•

Spruyt, W., Huysmans, L., ‘Operationele verkoop’, De Boeck Antwerpen, 2004, ISBN 90 455 1332 3

•

Bilsen, B., Waterschoot, W. van, Lagasse, L., Marketingbeleid, De Boeck Antwerpen, 2004, ISBN 90 455 1106 1

•

Kotler, P., Armstrong, G., Saunders, J., Wong, V., ‘Principes van marketing’, Pearson Prestige Hall, een imprint van Pearson Education, ISBN 90 430 1071 S

9.2

Boekhouding

•

Wet van juli 1975 op de boekhouding van de onderneming

•

Wet van 7 mei 1999 betreffende het Wetboek van vennootschappen

•

Het Koninklijk Besluit van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen

•

Adviezen voor Boekhoudkundige normen, Commissie voor Boekhoudkundige normen, Brussel

Klasklaar materiaal ontwikkeld in het kader van het nascholingstraject. Alle ontwikkelde boekjes kunnen aangevraagd worden via de website http://leerboek.vvkso.be/ : •

HA-7502-01 De resultaten van een marktonderzoek elektronisch verwerken - Office 2003

•

HA-7503-01 De resultaten van een marktonderzoek elektronisch verwerken - Office 2007

•

HA-7504-02 De onderneming in de context van de wereldeconomie - office 2003

•

HA-7505-02 De onderneming in de context van de wereldeconomie - office 2007

•

HA-7515-01 Flowcharts maken volgens vastgestelde symbolen - Word 2003/Powerpoint 2003

•

HA-7506-01 Flowcharts maken volgens vastgelegde symbolen - Word 2007/Powerpoint 2007

•

HA-7511-01 Een organogram maken - Word 2003/Powerpoint 2003

•

HA-7512-01 Een organogram maken - Word2007/Powerpoint 2007

•

HA-7509-02 Een database met personeelsgegevens aanmaken. Access 2003

•

HA-7508-03 Een database met personeelsgegevens aanmaken. Access 2007

•

HA-7513-02 Berekening van de totale loonkost met een rekenblad. Excel 2003

•

HA-7510-03 Berekening van de totale loonkost met een rekenblad. Excel 2007


87 D/2011/7841/008

•

HA-7519-01 Financiële functies in MS Excel 2003 - leraar

•

HA-7518-02 Financiële functies in MS Excel 2007 - leraar

•

HA-7521-01 Financiële functies in MS Excel 2003 - leerlingen

•

HA-7520-02 Financiële functies in MS Excel 2007 - leerlingen

•

HA-7522-01 Aspecten van internationale handel Excel 2003, Word 2003, Powerpoint 2003

•

HA-7517-02 Aspecten van internationale handel Excel - Office 2007

•

HA-9211-01 Aanmaken nieuw dossier in BOB versie 3.21

•

HA-9212-01 Binnenlandse aan- en verkoopverrichtingen en afschrijvingen verwerken met BOB versie 3.21 (leerling)

•

HA-9212-02 Binnenlandse aan- en verkoopverrichtingen en afschrijvingen verwerken met BOB versie 3.30 (leerling)

•

HA-9210-01 Binnenlandse aan- en verkoopverrichtingen en afschrijvingen verwerken met BOB Versie 3.21 (leraar)

•

HA-9210-02 Binnenlandse aan- en verkoopverrichtingen en afschrijvingen verwerken met BOB Versie 3.30 (leraar)

•

HA-9213-02 Opvolgen van achterstallige vorderingen BOB versie 3.3

•

HA-9214-01 Analyse van de jaarrekening met Fista - BOB versie 3.3 – Fista versie 2.0

•

HA-9215-02 Analyse van de jaarrekening met Excel 2007 - basis

•

HA-9216-02 Analyse van de jaarrekening - Gevorderd - Excel 2007 - BOB versie 3.3 - Fista 2.0

•

HA-9217-02 Afsluiten van het boekjaar - Bob versie 3.3 - Excel 2007 (leraar)

•

HA-9218-02 Afsluiten van het boekjaar Bob versie 3.3 - Excel 2007 leerlingen

9.3

Werkvormen

•

Vlajo vzw Kapeldreef 20 3001 Heverlee 016 29 84 01 www.vlajo.org

•

Cofep Nieuwstraat 19/2 3990 Peer 011 63 49 51 www.cofep.be

•

UNIZO-VORMING Spastraat 8 1000 Brussel 02 238 05 78 www.ondernemendeschool.be

88 D/2011/7841/008


10

Bijlagen

10.1

DFD van verkoop aan klant

10.2

Subproces: verkoop


89 D/2011/7841/008

10.3

Genormaliseerd rekeningenstelsel

KLASSE 1 EIGEN VERMOGEN, VOORZIENINGEN VOOR RISICO'S EN KOSTEN EN SCHULDEN OP MEER DAN EEN JAAR 10

Kapitaal 10000 Geplaatst kapitaal 10100 Niet - opgevraagd kapitaal (-)

12

Herwaarderingsmeerwaarden 12100 Herwaarderingsmeerwaarden op materiële vaste activa

13

Reserves 13000 Wettelijke reserves 13100 Onbeschikbare reserves 13200 Belastingvrije reserves 13300 Beschikbare reserves

14

Overgedragen winst of overgedragen verlies 14000 Overgedragen winst 14100 Overgedragen verlies (-)

16

Voorzieningen en uitgestelde belastingen 16000 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen 16100 Voorzieningen voor belastingen 16200 Voorzieningen voor grote herstellingswerken en grote onderhoudswerken 16300 Voorzieningen voor overige risico's en kosten

17

Schulden op meer dan een jaar 17200 Leasingschulden 17300 Schulden aan kredietinstellingen 17320 Acceptkredieten 17330 Hypothecaire lening 17350 Investeringslening 17500 Leveranciers (op meer dan een jaar) 17900 Overige schulden

KLASSE 2 OPRICHTINGSKOSTEN, VASTE ACTIVA EN VORDERINGEN OP MEER DAN EEN JAAR 20

Oprichtingskosten 20000 Kosten van oprichting en kapitaalverhoging 20009 Afschrijving op kosten van oprichting en kapitaalverhoging (-)

21

Immateriële vaste activa 21000 Kosten van onderzoek en ontwikkeling 21009 Afschrijvingen op kosten van onderzoek en ontwikkeling (-) 21100 Concessies, octrooien, licenties, know-how, merken 21109 Afschrijvingen op concessies, octrooien, licenties, know-how, merken (-) 21200 Goodwill 21209 Afschrijvingen op goodwill (-)

90 D/2011/7841/008


22

Terreinen en gebouwen 22000 Terreinen 22008 Meerwaarde op terreinen 22009 Waardeverminderingen op terreinen (-) 22100 Gebouwen 22108 Meerwaarde op gebouwen 22109 Afschrijvingen op gebouwen (-)

23

Installaties, machines en uitrusting 23000 Installaties 23009 Afschrijvingen op installaties (-) 23100 Machines 23109 Afschrijvingen op machines (-) 23200 Uitrusting 23209 Afschrijvingen op uitrusting (-)

24

Meubilair en rollend materieel 24000 Meubilair 24009 Afschrijvingen op meubilair (-) 24010 Kantoormachines 24019 Afschrijvingen op kantoormachines (-) 24020Computers 24029 Afschrijvingen op computers (-) 24100 Rollend materieel 24109 Afschrijvingen op rollend materieel (-)

25

Vaste activa in leasing of op grond van een soortgelijk recht 25000 Meubilair in leasing 25009 Afschrijvingen op meubilair in leasing (-) 25010 Kantoormachines in leasing 25019 Afschrijvingen op kantoormachines in leasing (-) 25100 Rollend materieel in leasing 25109 Afschrijvingen op rollend materieel in leasing (-) 25200 Computers in leasing 25209 Afschrijvingen op computers in leasing (-)

26

Overige materiële vaste activa 26000 Overige materiële vaste activa 26009 Afschrijvingen op overige materiële vaste activa (-)

27

Vaste activa in aanbouw en vooruitbetalingen 27000 Vaste activa in aanbouw 27009 Afschrijvingen op vaste activa in aanbouw (-)

28

Financiële vaste activa 28000 Financiële vaste activa

29

Vorderingen op meer dan een jaar 29000 Handelsdebiteuren (op meer dan een jaar) 29100 Overige vorderingen (op meer dan een jaar)


91 D/2011/7841/008

KLASSE 3 VOORRADEN EN BESTELLINGEN IN UITVOERING 30

Grondstoffen 30000 Voorraad grondstoffen

31

Hulpstoffen

32

Goederen in bewerking

31000 Voorraad hulpstoffen 32000 Voorraad goederen in bewerking

33

Gereed product

34

Handelsgoederen

33000 Voorraad gereed product 34000 Voorraad handelsgoederen 34900 Waardeverminderingen op voorraad handelsgoederen (-)

KLASSE 4 VORDERINGEN EN SCHULDEN OP TEN HOOGSTE EEN JAAR 40

Handelsvorderingen 40000 Handelsdebiteuren 40010 Handelsdebiteuren ICL 40020 Handelsdebiteuren export 40100 Te innen wisselbrieven 40400 Te innen opbrengsten 40410 Op te maken creditnota's (-) 40700 Dubieuze debiteuren 40900 Waardeverminderingen op handelsvorderingen (-)

41

Overige vorderingen 41000 Opgevraagd, niet-gestort kapitaal 41100 Terug te vorderen btw-saldo 41110 Aftrekbare btw 41120 Aftrekbare btw op uitgaande creditnota's 41130 Aftrekbare btw, diverse regularisaties 41200 Terug te vorderen winstbelastingen 41610 Voorschotten op bezoldigingen 41800 Terug te vorderen verpakking 41900 Vorderingen op de eigenaar 41910 Diverse vorderingen, overige

42

Schulden op meer dan een jaar die binnen het jaar vervallen 42300 Binnen het jaar vervallen schulden aan kredietinstellingen 42400 Binnen het jaar vervallen handelsschulden

43

Financiële schulden 43200 Kredietinstellingen - acceptkredieten import 43210 Kredietinstellingen - acceptkredieten export 43300 Kredietinstellingen - schulden in rekening courant 43900 Diverse financiële schulden

44

Handelsschulden 44000 Leveranciers 44010 Leveranciers import 44020 Leveranciers ICV 44100 Te betalen wisselbrieven 44400 Te ontvangen facturen 44410 Te ontvangen creditnota's (-)

92 D/2011/7841/008


45

Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten 45000 Geraamd bedrag van de belastingschulden 45100 Te betalen btw-saldo 45110 Verschuldigde btw 45120 Verschuldigde btw op inkomende creditnota's 45130 Verschuldigde btw ICV 45140 Verschuldigde btw op invoer met verlegging van heffing 45150 Verschuldigde btw werken in onroerende staat 45160 Verschuldigde btw, diverse regularisaties 45200 Te betalen winstbelastingen 45300 Ingehouden bedrijfsvoorheffing 45310 Ingehouden roerende voorheffing 45400 Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) 45520 Verschuldigde lonen 45530 Verschuldigde salarissen 45600 Vakantiegeld 45900 Schulden aan sociaal secretariaat

47

Schulden uit de bestemming van het resultaat 47100 Dividenden over het boekjaar 47200 Tantièmes over het boekjaar 47300 Schulden aan personeel, deelname in de winst 47310 Andere rechthebbenden

48

Diverse schulden 48800 Terug te betalen verpakking 48900 Schulden aan de eigenaar 48910 Diverse schulden - overige

49

Overlopende rekeningen 49000 Over te dragen kosten 49100 Verkregen opbrengsten 49200 Toe te rekenen kosten 49300 Over te dragen opbrengsten

KLASSE 5 GELDBELEGGINGEN EN LIQUIDE MIDDELEN 51

Aandelen 51000 Aandelen – aanschaffingswaarde 51900 Waardeverminderingen op aandelen

52

Vastrentende effecten 52000 Vastrentende effecten – aanschaffingswaarde 52900 Waardeverminderingen op vastrentende effecten

53

Termijndeposito's 53000 Termijndeposito's op meer dan 1 jaar 53100 Termijndeposito's op meer dan 1 maand en op ten hoogste 1 jaar 53200 Termijndeposito's op ten hoogste 1 maand 53900 Waardeverminderingen op termijndeposito’s


93 D/2011/7841/008

55

Kredietinstellingen 55000 KBC 55100 ING 55200 Fortis Bank 55300 Dexia 55400 Bank van de Post 55500 Bank Y 55600 Elektronische inning 55700 Kredietkaarten

57

Kassen

58

Interne overboekingen

59

Elektronische inning

57000 Kas 58000 Interne overboekingen 59000 Elektronische inning

KLASSE 6 KOSTEN 60

Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen 60000 Aankopen grondstoffen 60100 Aankopen hulpstoffen 60200 Aankopen diensten, werk en studies 60400 Aankopen handelsgoederen 60401 Retours op aankopen 60402 Handelskorting op aankopen 60403 Aankoopkosten 60486 Aankopen handelsgoederen ICV 60487 Aankopen handelsgoederen import 60800 Ontvangen kortingen, ristorno’s en rabatten 60940 Voorraadwijzigingen handelsgoederen

61

Diensten en diverse goederen 61000 Huur en huurlasten 61100 Onderhoud en herstellingen 61211 Water 61212 Gas 61213 Elektriciteit 61214 Stookolie 61220 Onderhoudsproducten 61230 Boeken, tijdschriften en documentatie 61240 Drukwerken en kantoorbehoeften 61280 Verloren verpakking 61310 Erelonen 61320 Commissielonen 61330 Beheerskosten sociaal secretariaat 61350 Verzekeringen, andere dan voor personeel 61400 Vervoer en verplaatsingen 61510 Representatie- en onthaalkosten 61520 Reclame en advertenties 61550 Giften 61610 Postzegels, portkosten 61620 Telefoonkosten 61630 Internetkosten 61700 Uitzendkrachten 61800 Bezoldigingen bestuurders en zaakvoerders

94 D/2011/7841/008


61900 Overige beheerskosten

62

Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 62010 Bezoldigingen directie 62020 Bezoldigingen bedienden 62030 Bezoldigingen arbeiders 62040 Bezoldigingen andere personeelsleden 62100 Werkgeversbijdrage RSZ 62300 Andere personeelskosten

63

Afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen voor risico's en kosten 63000 Afschrijvingen op oprichtingskosten 63010 Afschrijvingen op immateriële vaste activa 63020 Afschrijvingen op materiële vaste activa 63100 Waardeverminderingen op voorraden - toevoeging 63110 Waardeverminderingen op voorraden - terugneming (-) 63400 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste 1 jaar - toevoeging 63410 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste 1 jaar - terugneming (-) 63500 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen - toevoeging 63510 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen - besteding en terugneming (-) 63600 Voorzieningen voor grote herstellingswerken en grote onderhoudswerken - toevoeging 63610 Voorzieningen voor grote herstellingswerken en grote onderhoudswerken - besteding en terugneming (-) 63700 Voorzieningen voor andere risico's en kosten - toevoeging 63710 Voorzieningen voor andere risico's en kosten - besteding en terugneming (-)

64

Andere bedrijfskosten 64000 Bedrijfsbelastingen 64010 Niet-aftrekbare btw 64100 Minderwaarden op de courante realisatie van vaste activa 64200 Minderwaarden op de realisatie van handelsvorderingen 64900 Diverse bedrijfskosten

65

Financiële kosten 65000 Rente, commissies en kosten verbonden aan schulden 65020 Kosten wegens leasingschulden 65300 Discontokosten op vorderingen 65400 Wisselresultaten 65500 Resultaten uit de omrekening van vreemde valuta 65700 Betalingskortingen aan klanten 65900 Diverse financiële kosten

66

Uitzonderlijke kosten 66300 Minderwaarden op de realisatie van vaste activa 66900 Diverse uitzonderlijke kosten

67

Belastingen op het resultaat 67000 Betaalde belastingen op het resultaat, en voorheffingen 67020 Geraamde belastingen op het resultaat

69

Resultaatverwerking 69000 Overgedragen verlies van het vorige boekjaar 69100 Toevoeging aan het kapitaal 69200 Toevoeging aan de wettelijke reserve 69210 Toevoeging aan de overige reserves 69300 Over te dragen winst 69400 Vergoeding van het kapitaal 69500 Bestuurders of zaakvoerders 69600 Winstdeelneming personeel 69610 Andere rechthebbenden


95 D/2011/7841/008

KLASSE 7 OPBRENGSTEN 70

Omzet 70400 Verkopen handelsgoederen 70401 Retours op verkopen (-) 70402 Handelskorting op verkopen (-) 70410 Verkopen handelsgoederen ICL 70420 Verkopen handelsgoederen export 70800 Toegestane kortingen, ristorno’s en rabatten (-)

74

Andere bedrijfsopbrengsten 74100 Meerwaarden op de courante realisatie van materiële vaste activa 74200 Meerwaarden op de realisatie van handelsvorderingen 74400 Huuropbrengsten 74600 Doorgerekende kosten 74900 Diverse bedrijfsopbrengsten

75

Financiële opbrengsten 75400 Wisselresultaten 75500 Resultaten uit de omrekening van vreemde valuta 75700 Betalingskortingen van leveranciers 75900 Diverse financiële opbrengsten

76

Uitzonderlijke opbrengsten 76300 Meerwaarden op de realisatie van vaste activa 76900 Diverse uitzonderlijke opbrengsten

79

Resultaatverwerking 79000 Overgedragen winst van het vorige boekjaar 79100 Onttrekking aan het kapitaal 79200 Onttrekking aan de reserves 79300 Over te dragen verlies 79400 Tussenkomst van de eigenaar (of van de vennoten) in het verlies

10.4

Een voorbeeld van een geïntegreerde proef gekoppeld aan een stage

De invalshoek voor deze geïntegreerde proef is sterk commercieel gekoppeld aan een stage van 2 weken. De leerlingen krijgen in het begin van het schooljaar een aanbod van clusters van stagebedrijven. Een cluster bestaat uit: •

een studiebedrijf (een kleine KMO),

•

een boekhoudkantoor,

•

een verzekeringskantoor,

•

een interimkantoor of een sociaal secretariaat.

De eerste taak voor de leerlingen bestaat erin een groep samen te stellen die voor een bepaalde cluster solliciteert. Elk lid van deze groep zal dan stage lopen in een bepaald bedrijf uit deze cluster. Achteraf moeten zij voor de GIP een fictief bedrijf opstarten in dezelfde sector als het studiebedrijf. De belangrijkste taken i.v.m. de stage zijn: •

het schrijven van een sollicitatiebrief waarin zij motiveren waarom zij voor een bepaalde cluster/stageplaats kiezen en waarom zij met de andere leerlingen een groep willen vormen;

•

het voeren van een sollicitatiegesprek met een vertegenwoordiger van een interimkantoor;

96 D/2011/7841/008


•

het uitvoeren van een aantal opdrachten op de stageplaats. De resultaten van deze opdrachten zijn noodzakelijk om achteraf de GIP te kunnen maken.

De belangrijkste taken i.v.m. de GIP hebben betrekking op: •

de keuze van de ondernemingsvorm,

•

het commercieel beleid,

•

het nut en de kost van het inschakelen van een interimkantoor,

•

het nut en de kost van het inschakelen van een sociaal secretariaat,

•

het belang en de kost van verzekeringen,

•

automatisering binnen het bedrijf,

•

het aanmaken van een website en een webshop,

•

de mondelinge presentatie in het Nederlands, Engels en Frans.

In deze taken worden boekhoudkundige, juridische, bedrijfseconomische, informatica, commerciële en zakelijk-communicatieve elementen uit het vak Bedrijfseconomie geïntegreerd aangeboden met vaardigheden van Nederlands, Frans en Engels. Tussentijds vinden er regelmatig evaluatiemomenten plaats waarbij de leerlingen een bepaald onderdeel moeten presenteren aan de andere groepen, leraren en externen. Op het einde van het schooljaar wordt de GIP in zijn totaliteit gepresenteerd aan een jury. Alle presentaties gebeuren in het Nederlands, Frans en Engels. Bij elke van de taken krijgen de leerlingen een uitgebreide evaluatiefiche zodat zij zichzelf kunnen evalueren.

10.5

Een voorbeeld van geïntegreerde proef gekoppeld aan een bedrijf

De leerling kiest, samen met een medeleerling, een bedrijf uit de handels- of nijverheidssector (een bedrijf waar iets "verhandeld" of "geproduceerd" wordt). Het moet hierbij gaan om een vennootschap, gezien hier de verplichte dubbele boekhouding wordt gevoerd en op het einde van het jaar een jaarrekening moet worden gepubliceerd. Verder is het interessant als het bedrijf personeel tewerkstelt, maar dit is geen absolute voorwaarde. Bedrijven of instellingen uit de zachte of niet-commerciële sector (ziekenhuizen, RVT's, OCMWinstellingen e.d.) zijn om boekhoudkundige redenen niet aangewezen (facturen, statuten, jaarrekening?). De leerling krijgt volgende opdrachten toebedeeld: 1

Beschrijf de identiteit van het bedrijf: identiteitskaart, statutaire bepalingen, aard van de activiteiten, website;

2

Stel 5 verkoopfacturen op (met verschillende varianten) en vraag 5 aankoopfacturen. Verwerk deze in de dubbele boekhouding;

3

Onderzoek in welke marktsituatie je bedrijf zich bevindt: klanten, concurrentie, algemene marktomstandigheden;

4

Onderzoek hoe het bedrijf de vier variabelen van de marketing-mix (plaats, promotie, product, prijs) invult;

5

Analyseer cijfermatig en beoordeel de laatst beschikbare jaarrekening. Maak in deze context ook de berekening van enkele ratio’s.

De samenwerking met de talen is vrij intens: in bovenvermelde opdrachten zitten deelopdrachten in het Frans, Engels en Duits verweven. Op de mondelinge presentatie stellen de leerlingen hun bedrijf voor met een presentatie: ze lichten de studie van bovenvermelde opdrachten toe en besluiten met de sterke/zwakke kanten van het bedrijf. Een gedeelte van de presentatie gebeurt in het Frans. 3de graad tso Handel

97 D/2011/7841/008

10.6

Mogelijke activiteiten bij de opstart van een minionderneming of oefenfirma in het vijfde jaar

Wanneer je een minionderneming of oefenfirma runt bij de realisatie van de leerplandoelstellingen, kunnen volgende activiteiten in het vijfde jaar georganiseerd worden. Hierdoor kunnen de commerciële activiteiten al van bij het begin van het 6de jaar starten. 1

Inleidende sessies • Zoektocht naar een goed product • Marktonderzoek

2

Organisatie van de onderneming en toewijzing van de functies • Brainstorm over de organisatie • Organogram • Toewijzing functies

3

De werking van de onderneming uitdenken • Aankoop, productie en voorraadbeheer > hoe organiseren? • Marketingmix • Verkoop > hoe organiseren? • Boekhouding > hoe organiseren?

4

Samenwerkingsvaardigheden • Vergadertechnieken • Overlegtechnieken • Groepsdynamica

5

Voorbereiding van de eigenlijke oprichting (enkel minionderneming) • Aandelen verkopen en bankrekening openen • Afspraken maken met leveranciers • Rekeningcommissaris zoeken • Peters zoeken • Repetitie algemene vergadering

98 D/2011/7841/008



10.7

Vakoverschrijdende samenwerking met Nederlands, Frans, Engels en Duits

10.7.1 Nederlands Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie

Leerplandoelstellingen Nederlands

Een marktonderzoek voorbereiden aan de hand van een begrippenkader.

14 De leerlingen kunnen formulieren en administratieve teksten voor een onbekend publiek lezen.

Een marktonderzoek opzetten.

16 en 17 De leerlingen kunnen de passende leesstrategieën toepassen. 20 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek schrijven zoals: formulieren, instructies…

Mogelijke toepassingen Bij het opstellen van een marktonderzoek bevragen leerlingen anderen met een enquête. Ze zetten daarbij verschillende soorten vragen in (open en gesloten vragen, meerkeuzevragen…). De leerlingen presenteren de resultaten van hun onderzoek.

21 en 22 De leerlingen kunnen de passende schrijfstrategie toepassen. 8 De leerlingen kunnen t.a.v. een onbekend publiek een korte uiteenzetting geven, verslag uitbrengen… 10 en 11 De leerlingen kunnen de passende spreekstrategieën toepassen. Een zelf-confrontatietest rond persoonlijke vaardigheden voor zelfstandig ondernemen afleggen.

14 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek lezen zoals: informatieve teksten.

Resultaten analyseren van een zelf-confrontatietest.

8 De leerlingen kunnen t.a.v. een onbekend publiek een korte uiteenzetting geven, verslag uitbrengen…

Conclusie van de zelf-confrontatietest formuleren met behulp van een tekstverwerkingsprogramma met toepassing van BIN-normen.

10 en 11 De leerlingen kunnen de passende spreekstrategieën toepassen.

Leerlingen formuleren resultaten van een zelfconfrontatietest (www.dream-it.be) of resultaten van een onderzoek naar leerstijlen (www.ohmygods.be) in het kader van leren leren.

99 D/2011/7841/008

100 D/2011/7841/008

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie


Een studie van de verschillende facetten van de risico’s en opportuniteiten bij het ondernemerschap maken met behulp van een aantal portretten van ondernemers.

2 De leerlingen kunnen via diverse media en multimediale informatiedragers luisteren naar tekstsoorten bestemd voor een onbekend publiek.

Ondernemersvaardigheden en attitudes, nuttig voor je privéleven, toetsen aan de hand van een concrete situatie.

21 en 22 De leerlingen kunnen de passende schrijfstrategie toepassen.

Mogelijke toepassingen Wanneer men werkt met het Dream-project, kan men de leerlingen laten luisteren naar het relaas van Alain Hubert over zijn expeditiereizen en naar zijn argumenten om een droom te realiseren. De leerlingen trekken hieruit conclusies met betrekking tot hun verdere studiekeuze/loopbaan. De leerlingen kunnen een schrijfoefening maken over hun toekomst.

Begrippen, voorwaarden, formaliteiten, instanties, wettelijke verplichtingen, instellingen ter vervulling van de formaliteiten, beroepsuitoefeningsvoorwaarden in verband met het zelfstandig ondernemerschap opzoeken. Opzoeken welke diensten een fiscaal raadgever kan vervullen. Verschillende begrippen in verband met merken toelichten aan de hand van voorbeelden. Aan de hand van concrete voorbeelden de reglementering in verband met de productaansprakelijkheid toelichten. Aspecten van het begrip promotiestrategie toelichten. Aspecten van de wet op de handelspraktijken in het kader van promotie toelichten.

14 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek lezen zoals: informatieve teksten, hyperteksten…

De leerlingen verwerken de resultaten van de opdracht in een paper.

20 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek schrijven zoals: gedocumenteerde en beargumenteerde teksten.

14 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek lezen zoals: catalogi, schema’s en tabellen, hyperteksten…

De leerlingen bestuderen het merkenbeleid van een bepaalde onderneming. Dit kan via bestuderen van catalogus of website.

Inzicht in taalgebruik en teksten: feiten en meningen onderscheiden, argumenten in een tekst op hun waarde en relevantie beoordelen (ET 16); een betoog op controleerbaarheid en samenhang beoordelen en drogredenen herkennen (ET aso 30/ b- en c-richtingen)

De leerlingen bestuderen factoren die de promotievormen kunnen beïnvloeden (manipulatie, sofismen…).





Mogelijke toepassingen

18 De leerlingen zijn bereid om lezend informatie te verzamelen over een bepaald onderwerp; de verkregen informatie aan eigen kennis en inzicht te toetsen en te vergelijken met informatie uit andere bronnen; te reflecteren op inhoud en vorm van de teksten; hun persoonlijk oordeel over bepaalde teksten te formuleren, in vraag te stellen en eventueel te herzien. Aspecten van de arbeidsmarkt in het kader van personeelsbeleid toelichten. Aspecten van de werkloosheidsproblematiek toelichten. Aspecten van het ‘begrip duurzaam ondernemen’ of ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ toelichten. Aspecten van de begrippen welvaart en welzijn toelichten. Aspecten van de ontwikkelingsproblematiek toelichten.

Diverse aspecten van het begrip arbeidsovereenkomst toelichten.

2 De leerlingen kunnen via diverse media en multimediale informatiedragers luisteren naar de volgende tekstsoorten bestemd voor een onbekend publiek

De leerlingen kunnen teksten over knelpuntberoepen, werkloosheid, gelijkekansenbeleid , duurzaam ondernemen, ontwikkelingsproblematiek) …beluisteren, lezen en toelichten.

14 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek lezen zoals: niet-fictionele teksten, inclusief informatiebronnen zoals schema’s en tabellen… 16 en 17 De leerlingen kunnen de passende leesstrategieën toepassen. 18 De leerlingen zijn bereid om lezend informatie te verzamelen over een bepaald onderwerp; de verkregen informatie aan eigen kennis en inzicht te toetsen en te vergelijken met informatie uit andere bronnen; te reflecteren op inhoud en vorm van de teksten; hun persoonlijk oordeel over bepaalde teksten te formuleren, in vraag te stellen en eventueel te herzien.

101 D/2011/7841/008

12 De leerlingen kunnen formulieren en administratieve teksten voor een onbekend publiek lezen.

De leerlingen kunnen de volgende documenten lezen: stagedocumenten, arbeidsovereenkomst voor studenten, polissen…

102 D/2011/7841/008

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Diverse aspecten van het begrip ‘solliciteren’ toelichten.



20 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek schrijven zoals: verslagen, sollicitatiebrieven en cv’s, zakelijke brieven.

De leerlingen kunnen volgende teksten schrijven: aanvraag stagebedrijf, stageverslag, sollicitatiebrief en cv, dankbrief, offerte…

21 De leerlingen kunnen inhouds- en vormconventies van de taal verzorgen zoals de NBNnormen en lay-out; ze maken gebruik van ict.

Bij online solliciteren is er aandacht voor correct mailverkeer.

22 De leerlingen zijn bereid om te reflecteren over inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en -product. 8 De leerlingen kunnen t.a.v. een onbekend publiek een sollicitatiegesprek voeren.

De leerlingen kunnen een advertentie opzoeken, analyseren, erop reageren (sollicitatiebrief). Ze bereiden het gesprek voor en oefenen dit sollicitatiegesprek in op basis van de geselecteerde advertentie.

9 De leerlingen kunnen aan een onbekend publiek inlichtingen vragen. Aspecten van het begrip ‘werkplanning’ toelichten.

4 – 5 – 6 De leerlingen kunnen het taalgebruik van de spreker inschatten; aandacht tonen voor het non-verbale gedrag van de gesprekspartner/spreker; kunnen geschikte luisterstrategie toepassen; zijn bereid om een ander te laten uitspreken en te reflecteren over hun eigen luisterhouding.

In het kader van de minionderneming houden de leerlingen een vergadering over bijvoorbeeld werkplanning.

9 De leerlingen kunnen aan een onbekend publiek standpunten/meningen of oplossingen voor problemen uiteenzetten en motiveren in een gedachtewisseling, discussie, werkvergadering. Aspecten van het begrip ‘communicatie’ toelichten en toepassen.


In het kader van de communicatiestrategie van de eigen minionderneming, oefenfirma of een ander project een eenvoudige statische website aanmaken.

De leerlingen kunnen volgende verschijnselen in het taalgebruik en het taalsysteem herkennen, benoemen en bespreken: register, sociaal bepaalde varianten, regionale varianten, vaktaal, non-verbale elementen…

21 De leerlingen kunnen de passende schrijf-

De leerlingen hebben aandacht voor huisstijl, emailetiquette, gespreksconventies bij het telefoneren, interne communicatie…





strategie toepassen. 21 De leerlingen kunnen inhouds- en vormconventies van de taal verzorgen zoals de BINnormen en lay-out; ze maken gebruik van ict. 22 De leerlingen zijn bereid om te reflecteren over inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en -product. 10 en 11 De leerlingen kunnen de passende spreekstrategieën toepassen. Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een aankoopverrichting. Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een verkoopverrichting.

21 De leerlingen kunnen inhouds- en vormconventies van de taal verzorgen zoals de BINnormen en lay-out; ze maken gebruik van ict. 22 De leerlingen zijn bereid om te reflecteren over inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en -product. 10 en 11 De leerlingen kunnen de passende spreekstrategieën toepassen, ze passen hun taalgebruik aan.

De leerlingen hebben aandacht voor e-mailetiquette, gespreksconventies bij het telefoneren, interne communicatie…bij aankoop- en verkoopverrichtingen. Ook in gesprek met stagementor, stagebegeleider, klanten en werknemers van het stagebedrijf… zetten zij de verschillende strategieën in.

103 D/2011/7841/008

Begrippen in verband met verzekeringen uitleggen aan de hand van een courante verzekeringspolis (bijzondere en algemene voorwaarden).

ET 29 De leerlingen kennen de verschillende strategieën om aan onbekende woorden betekenis toe te kennen en kunnen die hanteren. Het gaat om het gebruik van betekenisrelaties, de context, de eigen voorkennis, de principes van woordvorming (afleiding, samenstelling, kennis van vreemde talen en het woordenboek).

De leerlingen kunnen aan begrippen als polis, premie, verzekeraar… betekenis toekennen volgens de aangeleerde strategieën.

Aspecten van het begrip ‘personenbelasting als loontrekkende’ toelichten en toepassen.

12 De leerlingen kunnen formulieren voor een onbekend publiek lezen.

De leerlingen kunnen een belastingsaangifteformulier lezen en correct invullen.

Aspecten van het begrip ‘aankopen’ toelichten.

9 De leerlingen kunnen aan een onbekend publiek gevoelens in een gepast register uitdruk-

De leerlingen kunnen onderhandelingstechnieken inzetten wanneer ze gesprekken voeren met

104 D/2011/7841/008

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Aspecten van het begrip ‘verkoopvoorwaarden’ toelichten.

Leerplandoelstellingen Nederlands ken en persoonlijke ervaringen presenteren, activerende boodschappen formuleren. 10 en 11 De leerlingen kunnen de passende spreekstrategieën toepassen.

Mogelijke toepassingen leveranciers en klanten (in het kader van de minionderneming) of wanneer ze schriftelijk reageren op een offerte of een offerte aanbieden.

21 De leerlingen kunnen de passende schrijfstrategie toepassen. De leerlingen kunnen inhouds- en vormconventies van de taal verzorgen zoals de NBN-normen en lay-out; ze maken gebruik van ict. 22 De leerlingen zijn bereid om te reflecteren over inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en -product. Aspecten van het begrip ‘communicatieplan’ toelichten.

4 en 5 De leerlingen kunnen de gepaste luisterstrategie inzetten. 9 – 10 – 11 De leerlingen kunnen de gepaste spreekstrategie inzetten. Ze hebben daarbij ook aandacht voor de visuele informatie. 16 – 17 – 18 De leerlingen kunnen de gepaste leesstrategie inzetten. 21 – 22 De leerlingen kunnen de gepaste schrijfstrategie inzetten. 8b De leerlingen kunnen t.a.v. een onbekend publiek een korte uiteenzetting geven…

Bij elke opdracht in het kader van zakelijke communicatie vertrekken de leerlingen vanuit de aangeleerde strategieën (vertrekkend vanuit het communicatieschema).

Bij het maken en presenteren van het gipeindwerk (ook voor externe jury) komen deze vaardigheden geïntegreerd aan bod. Bij het inoefenen van de gippresentatie kunnen de medeleerlingen feedback geven.

9 De leerlingen kunnen aan een onbekend publiek gevoelens in een gepast register uitdrukken en persoonlijke ervaringen presenteren.


Aspecten van het begrip ‘investeringen’ toelich-

2 De leerlingen kunnen via diverse media en multimediale informatiedragers luisteren naar de

Aansluitend bij de actualiteit kunnen de leerlingen gebruikmaken van televisie of andere media


Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie ten.

Leerplandoelstellingen Nederlands volgende tekstsoorten bestemd voor een onbekend publiek 14 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een onbekend publiek lezen zoals: niet-fictionele teksten, inclusief informatiebronnen zoals schema’s en tabellen… 16 en 17 De leerlingen kunnen de passende leesstrategieën toepassen. 18 De leerlingen zijn bereid om lezend informatie te verzamelen over een bepaald onderwerp; de verkregen informatie aan eigen kennis en inzicht te toetsen en te vergelijken met informatie uit andere bronnen; te reflecteren op inhoud en vorm van de teksten; hun persoonlijk oordeel over bepaalde teksten te formuleren, in vraag te stellen en eventueel te herzien.

Mogelijke toepassingen waarin bepaalde onderwerpen als investeringen aan bod komen.

105 D/2011/7841/008

106 D/2011/7841/008

10.7.2 Frans Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Aspecten van het begrip communicatie toelichten en toepassen: telefoon, elektronische post…

Leerplandoelstellingen Frans GESP 1 De leerlingen kunnen een niet al te complex rechtstreeks of telefonisch gesprek voeren van transactionele aard en een eenvoudig rechtstreeks of telefonisch gesprek van interactionele aard. SCHR 1 Formulieren en vragenlijsten invullen en een eenvoudige mededeling, formele en informele brief of e-mail schrijven.

Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een verkoopverrichting.

Mogelijke toepassingen De gangbare conventies toepassen bij telefoongesprekken: zich melden, doorverbinden, vragen of men even wil wachten, zeggen dat men terug zal bellen, het gesprek beëindigen – een boodschap inspreken op het automatisch antwoordapparaat Brieven en e-mail: reageren op aankondiging of mededeling, inlichtingen inwinnen, afspraak maken

GESP 1 De leerlingen kunnen een niet al te complex rechtstreeks of telefonisch gesprek voeren van transactionele aard en een eenvoudig rechtstreeks of telefonisch gesprek van interactionele aard.

Een gesprek voeren met betrekking tot verkoop en dienstbetoon: •

informatie vragen en geven over producten en diensten (productinformatie, prijzen, leverings- en betalingsvoorwaarden…)

GESP 2 De leerlingen kunnen hun functionele kennis die nodig is voor het gesprek gebruiken en uitbreiden en reflecteren over taal en taalgebruik.

•

een offerte vragen en uitwerken

•

een bestelling plaatsen, bevestigen, aanvaarden

SPR 1 De leerlingen kunnen informatie geven en vragen over onderwerpen die tot hun interessesfeer behoren en bij documenten. (formulier, afbeelding, gebruiksaanwijzing, ontwerp, prijsofferte)

•

informatie vragen en geven met betrekking tot bedrijfsadministratieve vragen: bevestiging afspraak, reservatie

SCHR 5 Informatieve bedrijfscorrespondentie voeren SCHR 6 Interne documenten (notulen, memo’s, dienstmededelingen) opstellen 3de graad tso Handel

SCHR 7 Administratieve en commerciële formulieren invullen

Een klacht uiten en adequaat behandelen


Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Aspecten van het begrip wereldhandel toelichten.1 Aspecten van het gebruik van documenten bij internationale handel toelichten 2. Aspecten van het begrip duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen toelichten 2.

Leerplandoelstellingen Frans LE 1 • • • • • • •

De

leerlingen kunnen:

het globale onderwerp bepalen; de hoofdgedachte achterhalen; een spontane mening vormen; de gedachtegang volgen; relevante informatie selecteren; de tekststructuur en -samenhang herkennen; informatie op overzichtelijke en persoonlijke wijze ordenen.

Mogelijke toepassingen De aangeboden teksten hebben vooral te maken met mogelijke werksituaties en documenten eigen aan de studierichting: artikels van het web, administratieve formulieren, artikels uit kranten, tijdschriften, vakliteratuur…

LE 3 De leerlingen kunnen strategieën toepassen die het bereiken van het leesdoel bevorderen: • • • • • • • • • • 107 D/2011/7841/008

1

voorkennis mobiliseren en uitbreiden; de tekstsoort herkennen; het leesdoel bepalen en het leesgedrag daarop afstemmen; de lay-out interpreteren; gebruik maken van ondersteunende visueel materiaal; belangrijke informatie aanduiden; hypothesen en leesverwachtingen vormen; zich richten op wat ze begrijpen en zich niet laten afleiden als ze in een tekst niet alles begrijpen; hoofden bijzaken onderscheiden op basis van structuurmarkeerders; de betekenis van ongekende woorden afleiden uit context;

Het “toelichten” gebeurt in eerste instantie, of zelfs uitsluitend, in het Nederlands: het is niet de bedoeling dat de leerlingen over deze thema’s een uiteenzetting geven in het Frans. Wel kunnen de leerlingen bv. een (of meerdere) tekst(en) lezen over de vermelde onderwerpen en daar informatie uit halen. Eventueel kunnen ze een korte mondelinge synthese brengen van de gelezen tekst(en).

108 D/2011/7841/008


Leerplandoelstellingen Frans • •


geschreven en goede elektronische hulpbronnen zelfstandig raadplegen; in een ingewikkelde zin; de zinskern onderscheiden;

SPR 6 Gelezen narratieve en informatieve teksten samenvatten.

Diverse aspecten van het begrip solliciteren toelichten.2

GESP 1 De leerlingen kunnen een niet al te complex rechtstreeks of telefonisch gesprek voeren van transactionele aard en een eenvoudig rechtstreeks of telefonisch gesprek van interactionele aard. GESP 2 De leerlingen kunnen hun functionele kennis die nodig is voor het gesprek gebruiken en uitbreiden en reflecteren over taal en taalgebruik


2

Zie voetnoot op de vorige pagina.

Een sollicitatiegesprek voeren: telefonisch contact opnemen in verband met de vacature; gegevens verstrekken…

Nuttige sites Voor LEZEN ¾ Aspecten van het begrip werkplanning toelichten o

http://www.tastout.ulg.ac.be/ssindex.htm

o

http://www.csa-fr.com/dataset/data2001/opi20010418a.htm

o

http://www.inrs.fr/htm/le_stress_au_travail.html

¾ Aspecten van het begrip wereldhandel toelichten o Oxfam

http://www.oxfamsol.be/fr/

o Max Havelaar

http://www.maxhavelaarfrance.org/ (3 documents audio)

o De l’éthique sur l’étiquette

http://www.ethique-sur-etiquette.org/

o Vêtements propres

http://www.vetementspropres.be/

o

Le journal de Victor

http://www.recre-action.net/

¾ Aspecten van het begrip duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen toelichten o http://www.tns-sofres.com/etudes/corporate/020201_entreprise.pdf. o http://www.journaldunet.com/management/0306/0306durable.shtml o http://www.journaldunet.com/management/0602/0602121gestes-ecolo.shtml

LUISTEREN staat niet bij de suggesties op p.104, maar onder 4 VOORBEREIDING OP DOORSTROMING NAAR PROFESSIONELE BACHELOR, staat wel dat men verwacht dat leerlingen radio- en tvuitzendingen kunnen volgen. Het kan zinvol zijn de luistervaardigheid te oefenen aan de hand van economisch getinte onderwerp, bv. aan de hand van de volgende linken die gekoppeld zijn aan leerinhouden uit het leerplan Frans: ¾ Reclameclips of productinformatie o

Publicité

http://www.pubstv.com/

o

Vidéo d’entreprises

http://www.alloweb.com/home.cfm?lg=fr:

¾ TV- en radio-uitzendingen, videoreportages over onderwerpen die aansluiten bij de studierichting o Franel http://www.cognistreamer.com/learningmanager/_custom/Franel/index_flash.htm o Sept jours sur la planète http://www.tv5.org/TV5Site/7-jours/ o Journal de l’actualité économique http://www.tv5.org/TV5Site/info/jt_eco.php o France 24 : l’actualité internationale 24h/24 Economie http://www.france24.com/fr/economie o Les métiers du net http://www.lesmetiers.net/popup.html

3de graad tso 109 Handel D/2011/7841/008

110 D/2011/7841/008

10.7.3 Engels


Leerplandoelstellingen Engels


LEZEN - VAKTAAL Recente artikels opzoeken en bespreken waarbij de andere stakeholders een belangrijke rol spelen.

De aangeboden teksten hebben te maken met courante situaties uit het dagelijkse leven, met mogelijke werksituaties en af en toe met onderwerpen van meer algemene aard.

• •

Voorbeelden leerinhouden: • • • • • •

Het verschil tussen een eenmanszaak en een vennootschap toelichten aan de hand van opgezochte informatie.


De kenmerken van de courante vennootschapsvormen toelichten en vergelijken aan de hand 110 D/2011/7841/008

formulieren, bestelformulier, factuur, leveringsbon; informatie over producten, materialen, machines in catalogi, folders, bijsluiters, publiciteit in gespecialiseerde tijdschriften; affiches; etiketten op producten, kledij, stoffen, grondstoffen, huishoudtoestellen, machines; kranten- en tijdschriftenartikels (over personen, actualiteit, recente ontwikkelingen, …) informatie over producten, materialen, machines in catalogi, folders, bijsluiters, publiciteit in gespecialiseerde tijdschriften.

Daarnaast komt ook vakspecifieke woordenschat aan bod. Uitgangspunt van de kern van dit leerplan is echter dat we Engels leren in een technische context, vooraleer we ons expliciet richten op technische woordenschat zoals: Een niet-exhaustieve lijst van mogelijke seman-

•

Krantenartikels/tv-programma’s over de rol van de vakbond in een bepaalde situatie/conflict in Groot-Brittannië. ‘Watchdog’: een BBC-consumentenprogramma . Op de homepage van het programma vind je een schat aan informatie: http://www.bbc.co.uk/consumer/ Leerlingen kunnen een programma bekijken en bespreken. Ze kunnen ook op de website op zoek naar tips om bijvoorbeeld een auto te kopen. Ze selecteren, en vergelijken de 5 beste tips.

LU1 Luistervaardigheid:

Welke afkortingen, termen en begrippen komen we tegen op bv. vrachtwagens, stempels en verpakkingen bijvoorbeeld PLC, Ltd, CC,.. ? Waarvoor staan deze begrippen? Wat is het equivalent in het Nederlands? Welke terminologie wordt gebruikt voor de definiëring van deze begrippen? Wikipedia brengt hier raad, of





van opgezochte informatie.

tische velden:

De kenmerken van een vzw toelichten aan de hand van opgezochte informatie.

•

semantische velden die te maken hebben met - de werkomstandigheden, veiligheid en inrichting van de werkplaats; -

omgang met de handelaar, de klant, vaststellen van fouten, kwaliteitscontrole, planning van de arbeid;

-

kostenbestrijding, verkoopsvoorwaarden.


http://www.paralegaladvice.org.za/docs/chap14/ 02.html

Begrippen, voorwaarden, formaliteiten, instanties, wettelijke verplichtingen, instellingen ter vervulling van de formaliteiten, beroepsuitoefeningsvoorwaarden in verband met het zelfstandig ondernemerschap opzoeken.

Lees het verhaal van iemand die een zaak begonnen is en vertelt over hoe het groeide. Welke moeilijkheden? Meevallers? Welk advies zou hij starters geven?

Het sociaal statuut van een bediende/arbeider opzoeken en situeren ten opzichte van een ondernemer.

Nogal wat teksten zijn er te vinden over The marketing mix.

De belangrijkste fiscale plichten en rechten van een ondernemer (zelfstandige in hoofden bijberoep) opzoeken.

http://www.bbc.co.uk/consumer/start_a_busines s/

Leerlingen kunnen in Engelse kranten en tijdschriften zoeken naar het doelpubliek, typische producten, waaraan de reclame appelleert.

111 D/2011/7841/008

Aspecten van het begrip ‘duurzaam ondernemen’ of ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ toelichten.

Lln bezoeken de Engelstalige websites van een aantal ondernemingen en bespreken de plaats die Duurzaam ondernemen krijgt. Bv

Aspecten van de begrippen welvaart en welzijn toelichten.

http://www.ford.com/en/goodWorks/default.htm http://www.virgin.com http://rucanor.com/

112 D/2011/7841/008




LUISTEREN – VAKTAAL Over alle doelstellingen heen

De aangeboden teksten hebben te maken met courante situaties uit het dagelijkse leven, met mogelijke werksituaties of situaties in het verlengde van de studierichting en af en toe met onderwerpen van meer algemene aard. De luisterteksten moeten zo authentiek mogelijk zijn. Dit betekent dat ze in de realiteit uitgesproken (zouden kunnen) zijn. SCHRIJVEN – VAKTAAL

Een aantal begrippen in verband met producten en diensten verklaren aan de hand van voorbeelden.

Hoe een product beschrijven? Hoe stelt een bedrijf/een ondernemer zijn product voor?

Het begrip productassortiment, assortiment in de breedte, hoogte en diepte omschrijven en illustreren met voorbeelden. Het belang van het assortiment voor de marketingmix omschrijven. De reglementering in verband met gezamenlijk aanbod toelichten en toepassen op concrete voorbeelden. Aspecten van de wet op de marktpraktijken in het kader van promotie toelichten.

Misleidende reclame. Een consumenten programma als Watchdog (BBC) geeft voorbeelden te over van het verschil tussen de beloftes in de publiciteit en de realiteit.


http://www.bbc.co.uk/consumer/tv_and_radio/ar ewebeingserved/index.shtml

112 D/2011/7841/008






De leerlingen bestuderen per drie een bepaalde case. Daarna vormen ze nieuwe groepjes. Ze rapporteren over hun ‘case’ en vullen een werkblad in waarbij elk lid van de groep inbreng heeft over zin ‘case’. Aspecten van het begrip ‘communicatie’ toelichten.

De leerlingen kunnen aan de hand van voorbeelden en modellen

E-mailetiquette: lln leren een correcte taal hanteren in formele brieven, e-mails…

Het uitwerken van een huistijl met allerlei afspraken over taal en stijl.

• • •

Leerlingen leren de regels voor het schrijven van bv. de klachtenbrief…

Via elektronische post berichten verzenden, ontvangen en beheren. Mailing opmaken en versturen aan de hand van gegevensbestanden aangemaakt in diverse pakketten. Het nut van compressie en zelfextractie voor het verzenden van grote bestanden inzien. Bestanden leren comprimeren, decomprimeren en zelfextraherend maken. Het belang van beveiliging en bewaren van gegevens toelichten. In het kader van de communicatiestrategie van de eigen minionderneming, oefenfirma of een ander project een eenvoudige statische website aanmaken.

•

formulieren en vragenlijsten invullen; een mededeling (memo) schrijven; een formele en een informele brief en een e-mail schrijven. (ET 28-30) courante bedrijfscorrespondentie voeren door standaardteksten aan te passen en boodschappen en klachten die rechtstreeks of telefonisch geformuleerd worden, te noteren).

Leerlingen lezen een offerte, of een factuur correct. Ze kunnen op basis van beluisterde/ gelezen informatie de factuur juist invullen.

Voorbeelden: • • • • • •

beperkte zakelijke (elektronische) brieven brief met vraag om inlichtingen, offerte, cataloog; begeleidende brief bij het versturen van documentatie, factuur; rappel, klachtenbrief (U); bestelling plaatsen; reservatie van een verblijf in een hotel.

113 D/2011/7841/008

Mededelingen, boodschappen, berichten aan klanten en bezoekers. De ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld toelichten.

Er zijn verhalen te over van jongeren die zich inzetten voor het goede doel.

114 D/2011/7841/008

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Aspecten van toelichten.

de


Mogelijke toepassingen In Groot-Brittannië zijn de charity organisations erg populair. De leerlingen bespreken er een aantal zoals RSPCA, Friends of the Earth, The Prince’s trust, Thrive… Ze maken een top-drie van de meest aantrekkelijke organisatie!

ontwikkelingsproblematiek

De organisatie van de ontwikkelingshulp binnen België/Vlaanderen bekijken en enkele opvallende vaststellingen daaromtrent formuleren. De evolutie van de ontwikkelingshulp binnen België bespreken aan de hand van cijfergegevens. Aantonen dat ook ‘gewone’ burgers en instellingen en bedrijven kunnen meehelpen aan ontwikkelingssamenwerking.

SPREKEN – VAKTAAL Aspecten van het begrip promotiestrategie toelichten.

Bespreking van advertenties: de structuur, de taal, de doelgroep, de middelen...

Aspecten van de wet op de marktpraktijken in het kader van promotie toelichten.

Misleidende reclame. Een consumenten programma als Watchdog (BBC) geeft voorbeelden te over van het verschil tussen de beloftes in de publiciteit en de realiteit. http://www.bbc.co.uk/consumer/tv_and_radio/ar ewebeingserved/index.shtml De leerlingen bestuderen per drie een bepaalde case. Daarna vormen ze nieuwe groepjes. Ze rapporteren over hun ‘case’ en vullen een werkblad in waarbij elk lid van de groep inbreng heeft over zin ‘case’.


Diverse aspecten van het begrip bedrijfscultuur

114 D/2011/7841/008

Bespreek een organigram van een bedrijf. Stel





Mogelijke toepassingen de functies voor in het Engels.

toelichten. De verschillende afdelingen van een bedrijf weergeven in een organogram. Binnen het organogram de commerciële afdeling situeren. Voorbeelden geven van de meest voorkomende organisatiestructuren. Aspecten van het begrip ‘duurzaam ondernemen’ of ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ toelichten.

Lln bezoeken de Engelstalige websites van een aantal ondernemingen en bespreken de plaats die Duurzaam ondernemen krijgt. Bv

Aspecten van de begrippen ‘welvaart’ en ‘welzijn’ toelichten.

http://www.ford.com/en/goodWorks/default.htm http://www.virgin.com http://rucanor.com/

De ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld toelichten.

Er zijn verhalen te over van jongeren die zich inzetten voor het goede doel.

Aspecten van toelichten.

In Groot-Brittannië zijn de charity organisations erg populair. De leerlingen bespreken er een aantal zoals RSPCA, Friends of the Earth, The Prince’s trust, Thrive… Ze maken een top-drie van de meest aantrekkelijke organisatie!

de

ontwikkelingsproblematiek

De organisatie van de ontwikkelingshulp binnen België/Vlaanderen bekijken en enkele opvallende vaststellingen daaromtrent formuleren. De evolutie van de ontwikkelingshulp binnen België bespreken aan de hand van cijfergegevens. 115 D/2011/7841/008

Aantonen dat ook ‘gewone’ burgers en instellingen en bedrijven kunnen meehelpen aan ontwikkelingssamenwerking.

116 D/2011/7841/008

10.7.4

Duits


Leerplandoelstellingen Duits


LUISTEREN - VAKTAAL Over alle doelstellingen heen

De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector handel) functionele teksten globaal, cursorisch, selectief of intensief naargelang van het communicatief doel van de tekstsoort en mits de teksten aan volgende criteria voldoen: • ze zijn gesteld in een eenvoudige taal qua structuur en woordenschat; • ze worden duidelijk gesproken; • het spreektempo en de omgevingsgeluiden zijn vrij authentiek.

Een keuze uit: • • • •

gesprekken aan receptie of infostand, enz. (zie gespreksvaardigheid) zakelijke telefoongesprekken (zie gespreksvaardigheid) mededelingen via omroep op handelsbeurzen, in openbare gebouwen en kantoorgebouwen enz. audio- en/of video-opnamen met bedrijfsen productinformatie, zakelijke gesprekken

INTERKULTURELLES - VAKTAAL Over alle doelstellingen heen

Ze beschikken over allerlei weetjes om authentieke vakteksten beter te begrijpen en om zo adequaat en correct mogelijk in een beperkt aantal beroepssituaties te kunnen communiceren.

Enkele gedragsregels en uitdrukkingen in het gebruikte tekstmateriaal voor sociale conventies (begroeten, bedanken, enz.) en rituelen in beroepssituaties (een bedrijfsbezoek inleiden, een Duitstalige gast afhalen enz.) De bovengenoemde interculturele elementen voldoen aan volgende criteria: ze zijn voor de studierichting relevant en authentiek.

Verschillende begrippen in verband met merken toelichten aan de hand van voorbeelden. 3de graad tso Handel

De reglementering in verband met de bescherming van het merk en de benaming van oorsprong toelichten en illustreren met voorbeelden.

De leerlingen hebben enig inzicht in het eigen karakter van het economisch leven in de Duitstalige landen. Ze hebben besef van het economisch belang van de intense contacten tussen België/ Vlaan-

Enkele gegevens in het gebruikte tekstmateriaal over de economische pijlers en trends in de Duitstalige landen (sectoren, firmanamen, handels- en beurscentra, conjunctuur enz.)


Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Aspecten van het begrip internationale handel toelichten.



deren en de andere Duitstalige landen.

Aspecten van gebruik van documenten bij internationale handel toelichten.

LEZEN - VAKTAAL Over alle doelstellingen heen

Over alle doelstellingen heen

De leerlingen begrijpen functionele teksten zoals folders, formulieren en advertenties globaal en selectief.

Functionele teksten zoals nieuws- en weerberichten, reportages, actuele maatschappelijke thema’s …

De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector handel) functionele teksten globaal, cursorisch, selectief of intensief naargelang van het communicatief doel van de tekstsoort en mits de teksten aan volgende criteria voldoen:

Functionele teksten zoals:

• • •

117 D/2011/7841/008

De verschillende afdelingen van een bedrijf weergeven in een organogram.

ze zijn zo authentiek mogelijk en worden in hun oorspronkelijke lay-out aangeboden; ze sluiten inhoudelijk aan bij de vakbekwaamheid verworven via de specifieke vakken van de studierichting; ze zijn gesteld in een taal voor een ruim publiek.

De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector handel) functionele teksten globaal, cursorisch, selectief of intensief naargelang van het

•

pictogrammen en opschriften op handelsbeurzen, in kantoren en bedrijven enz. • teksten zoals: info in postnummergids, (elektronische) adressenlijsten, gidsen voor firma’s en producten, plannetjes van gebouwen en terreinen, weg- en programmabeschrijvingen, uitnodigingen, inschrijvingskaarten, teksten bij statistieken, enquêteformulieren, beurskalenders, prijslijsten, catalogi, bestelbons, afsprakenboekjes, werkaanbiedingen, advertenties, overschrijvingsformulieren, firma- en visitekaartjes enz. Langere teksten zoals: gebruiksaanwijzingen voor kantoorapparatuur, tips voor zakelijke contacten in vaktijdschriften, firmabeschrijvingen, functie-beschrijvingen.

Bedrijfsfiches, organogrammen

118 D/2011/7841/008



Binnen het organogram de commerciële afdeling situeren.

communicatief doel van de tekstsoort en mits de teksten aan volgende criteria voldoen:

Voorbeelden geven van de meest voorkomende organisatiestructuren.

• • •

Een (eenvoudig) leveranciersbestand creëren met behulp van een specifiek administratief softwarepakket. Gegevens omtrent de leveranciers opvragen, toevoegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch leveranciersbestand. De elementen bij een aankoopverrichting benoemen en berekenen.

•

Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een aankoopverrichting.

•

De factuurvoorwaarden, aangebracht door een leverancier, analyseren en beoordelen. De verschillende betalingswijzen op reële wijze uitvoeren. Betalingen uitvoeren in vreemden munten mét eventuele wisselkoerswijzigingen bij aankoopverrichtingen en verkoopverrichtingen. Een (eenvoudig) klantenbestand creëren met behulp van een specifiek administratief softwarepakket. 3de graad tso Handel

Gegevens omtrent de klanten opvragen, toevoegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realis-


De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector handel) functionele teksten globaal, cursorisch, selectief of intensief naargelang van het communicatief doel van de tekstsoort en mits de teksten aan volgende criteria voldoen: •



Langere teksten zoals: verkoops-, betalings- en leveringsvoorwaarden, handelsbrieven (aanvraag, offerte, bestelling, bevestiging, herinnering, klacht, rekening), productbeschrijvingen in catalogi en vaktijdschriften, garantievoorwaarden.





tisch klantenbestand. De elementen bij een verkoopverrichting benoemen en berekenen. Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een verkoopverrichting. Een spontane offerte opstellen voor bestaande en potentieel nieuwe klanten. Een offerte opstellen op vraag van een klant. Een bestaand verkoopcontract analyseren, verklaren, toelichten en beoordelen. Een aantal factuurvoorwaarden voor een klant opstellen aan de hand van een voorbeeldfactuur. Een verkoopverrichting verwerken waarbij de debiteur zijn verplichtingen niet nakomt. Diverse aspecten van het begrip ‘solliciteren’ toelichten.

De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector handel) functionele teksten globaal, cursorisch, selectief of intensief naargelang van het communicatief doel van de tekstsoort en mits de teksten aan volgende criteria voldoen: • • •

119 D/2011/7841/008


SPREEK- EN GESPREKSVAARDIGHEID - VAKTAAL

Sollicitatiebrieven

120 D/2011/7841/008

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Over alle doelstellingen heen

Leerplandoelstellingen Duits De leerlingen kunnen de bovengenoemde taalhandelingen (algemene taal) in vaksituaties (sector handel) toepassen. Ze beheersen enkele frequente taalhandelingen voor zakelijke directe contacten en telefoongesprekken. Ze kunnen eenvoudige bedrijfsinformatie verstrekken. Naast geslaagde communicatie en spreekdurf zijn voor vaktaal ook correctheid, vlotheid en klantvriendelijkheid van belang.

Mogelijke toepassingen in directe contacten en aan de telefoon: • • • • • • • •

zich melden; begroeten de gesprekspartner identificeren de bedoeling van de gesprekspartner achterhalen doorverbinden, doorverwijzen een eenvoudige boodschap doorgeven namen en gegevens spellen en controleren getallen, data en tijdsaanduidingen precies doorgeven gesprek onderbreken, gesprek beëindigen en afscheid nemen

in directe contacten bovendien: • • • • •

een buitenlandse klant/bezoeker opvangen zichzelf en anderen voorstellen iets aanbieden (hulp, consumptie) om hulp/aanwijzingen verzoeken en dergelijke verzoeken inwilligen de weg wijzen en naar de weg vragen

en verder voor de studierichting Handel een keuze uit: • •

eenvoudige informatie geven over een bedrijf, zijn afdelingen en producten, een bedrijfsbezoek over de belangrijkste functies binnen een bedrijf





Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een aankoopverrichting.

Ze beheersen enkele frequente taalhandelingen voor zakelijke directe contacten en telefoongesprekken.

Eenvoudige informatie geven over producten.

De leerlingen kunnen eenvoudige bedrijfsinformatie verstrekken.

Eigen functie en taken binnen het bedrijf omschrijven.

Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een verkoopverrichting.

Diverse aspecten van het begrip ‘solliciteren’ toelichten.


SCHRIJFVAARDIGHEID - VAKTAAL Het uitwerken van een huisstijl met allerlei afspraken over taal en stijl. Via elektronische post berichten verzenden, ontvangen en beheren. Mailing opmaken en versturen aan de hand van gegevensbestanden aangemaakt in diverse pakketten.

De leerlingen kunnen deze schrijfvaardigheid in algemene taalsituaties ook in vaktaalsituaties (sector handel) toepassen. Ze kunnen enkele zakelijke formulieren uit de wereld van de handel invullen. Ze kunnen met hulpmiddelen foutloos zakelijke teksten (handgeschreven, gedrukt of gesproken) kopiëren of in de pc ingeven. Ze kunnen aan de hand van hulpmiddelen (zoals modellen en/of bouwstenen, woordenboek en Minigrammatik, tekstverwerkingsprogramma met al zijn mogelijkheden) enkele handelsbrieven schrijven.

121 D/2011/7841/008

Naast geslaagde communicatie en schrijfdurf zijn voor vaktaal ook correctheid en stijl van belang.

Korte zakelijke briefjes, memo’s en e-mails

122 D/2011/7841/008




Een (eenvoudig) leveranciersbestand creëren met behulp van een specifiek administratief softwarepakket.

De leerlingen kunnen deze schrijfvaardigheid in algemene taalsituaties ook in vaktaalsituaties (sector handel) toepassen.

Allerhande formulieren (deelnemingsformulier, bestelbon, overschrijving, antwoordkaart, garantiebon, marketingenquête, enz.)

Gegevens omtrent de leveranciers opvragen, toevoegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch leveranciersbestand.

Ze kunnen enkele zakelijke formulieren uit de wereld van de handel invullen.

Een aantal handelsbrieven (aanvraag, offerte, bestelling, bevestiging, rekening, herinnering, klacht

De elementen bij een aankoopverrichting benoemen en berekenen. Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een aankoopverrichting. De factuurvoorwaarden, aangebracht door een leverancier, analyseren en beoordelen. De verschillende betalingswijzen op reële wijze uitvoeren. Betalingen uitvoeren in vreemden munten mét eventuele wisselkoerswijzigingen bij aankoopverrichtingen en verkoopverrichtingen. Een (eenvoudig) klantenbestand creëren met behulp van een specifiek administratief softwarepakket. Gegevens omtrent de klanten opvragen, toevoegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch klantenbestand. De elementen bij een verkoopverrichting benoemen en berekenen. Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren in het kader van een verkoopverrichting. 3de graad tso Handel

Een spontane offerte opstellen voor bestaande en potentieel nieuwe klanten.

Ze kunnen met hulpmiddelen foutloos zakelijke teksten (handgeschreven, gedrukt of gesproken) kopiëren of in de pc ingeven. Ze kunnen aan de hand van hulpmiddelen (zoals modellen en/of bouwstenen, woordenboek en Minigrammatik, tekstverwerkingsprogramma met al zijn mogelijkheden) enkele handelsbrieven schrijven. Naast geslaagde communicatie en schrijfdurf zijn voor vaktaal ook correctheid en stijl van belang.





Een offerte opstellen op vraag van een klant. Een bestaand verkoopcontract analyseren, verklaren, toelichten en beoordelen. Een aantal factuurvoorwaarden voor een klant opstellen aan de hand van een voorbeeldfactuur. Een verkoopverrichting verwerken waarbij de debiteur zijn verplichtingen niet nakomt. Diverse aspecten van het begrip ‘solliciteren’ toelichten.

Ze kunnen aan de hand van hulpmiddelen (zoals modellen en/of bouwstenen, woordenboek en Minigrammatik, tekstverwerkingsprogramma met al zijn mogelijkheden) enkele handelsbrieven schrijven.

Curriculum Vitae

GIP

Interkulturelles – Lees-, spreek- en schrijfvaardigheid

Er is een GIP-model over Messeplatz Europa, waarbij leerlingen op zoek gaan naar de betekenis van de handelsbeurzen, een (virtueel) bezoek aan een handelsbeurs voorbereiden, een (virtuele) stand opbouwen met voorstelling van bedrijf en product, ontvangen en rondleiden van bezoekers.

123 D/2011/7841/008

HANDEL DERDE GRAAD TSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Recommend Documents