Handboek stages en stagebegeleiding op Het Waterland 2015-2016
Leren werken, werkend leren !
1
Versie: november 2015
Inhoudsopgave
-
Voorwoord
-
Stages
-
Doelstelling stages
-
Stagebegeleiding en werkwijze: 1. Interne stages 2. Trainings stages 3. Externe stages
-
Wettelijke kaders
-
* Bijlagen/Formulieren: 1. Overeenkomst Beroeps Praktijk Vorming 2. Informatie over de BPV voor de leerling 3. Informatie over de leerling voor de BPV 4. Beoordeling Praktijkopdracht 5. Evaluatieformulier BPV/STAGE 6. Verantwoording uren Beroeps Praktijk Vorming 7. Inhoudsopgave stagedossier. 8. Richtlijnen Verslag Trainings stage 9. Aftekenlijst stage geschiktheid 10. Evaluatieformulier Interne Stages
2
Voorwoord. Dit handboek is in de eerste plaats bedoeld voor alle coaches die stagiaires in de praktijk tijdens hun stage begeleiden. Tevens zijn kort samengevat de taken en werkzaamheden van de leerling in de verschillende stages. Met dit handboek willen wij coaches en leerlingen ondersteunen, procedures en formulieren toelichten, aangeven wat er van coaches verwacht wordt in de begeleiding van hun stagiaires en antwoord geven op veel voorkomende vragen. Stages vinden onder andere plaats in bedrijven en instellingen onder begeleiding van een praktijkopleider en worden uitgevoerd door leerlingen. Ook de taken en verantwoordelijkheden van deze personen komen in dit handboek aan de orde. Vooral in relatie tot de coach. Stage vindt altijd plaats onder de eindverantwoording van de school en is gehouden aan wettelijke kaders. ( inspectie, arbeidsbesluit jeugdigen en verzekeringen) Het handboek moet vooral praktisch zijn. Het is een richtlijn, onderhevig aan vernieuwingen en eigen inzichten. Het handboek is opgesteld door het stagebureau van Het Waterland. Het stagebureau wil de coaches ondersteunen in hun werkzaamheden als stagebegeleider en helpen in situaties waarin dit handboek niet voorziet. Tot slot staan wij altijd open voor suggesties om de inhoud of werkwijze van dit handboek te verbeteren.
Stagebureau Het Waterland, Joke Schreurs,
[email protected] Henk van Nierop,
[email protected]
3
Stages. Leerlingen in het Praktijkonderwijs leren zoals de naam al aangeeft het meest efficiënt in praktische situaties in een zo realistisch mogelijke omgeving. Een belangrijk leerproces zijn de stage-situaties. In plaats van stage wordt, in navolging van ROC’s, ook wel gesproken over Beroeps Praktijk Vorming (BPV). Stage is één van de leerprocessen om de doelstelling van ons onderwijs te bereiken. “ Ons doel is om leerlingen hun talenten te laten ontdekken, zodat zij kunnen gaan werken of willen doorleren; zelfstandig en op eigen niveau kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven; en worden voorbereid op wonen, werken en vrijetijdsbesteding. Hierbij gaan we natuurlijk uit van de mogelijkheden van de leerling!” Op Het Waterland is veel aandacht voor de verschillende vormen van stages. Met het doorlopen van de verschillende stagevormen willen we een begrijpelijke opbouw in moeilijkheid, zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en inzicht bij de leerlingen bereiken. Stages zijn dus geen doel op zich, maar een middel. Als dit middel goed wordt ingezet is het een bijzonder krachtig middel. Vanuit interne stages op school ontwikkelen leerlingen zich naar externe stages in bedrijven of instellingen. Met de kennis, vaardigheden, ervaringen en verworven competenties kunnen de leerlingen samen met coach en ouders een verantwoorde en onderbouwde keuze voor het uitstroomtraject ( en de diplomering) maken: Arbeid of een vervolgopleiding
We onderscheiden de volgende verschillende vormen van stage:
Interne stage
Trainings stage
Externe stage: beroeps oriënterende stage beroepsvoorbereidende stage beroepsplaatsende stage
Deze onderscheiding is in de praktijk niet altijd even scherp aanwezig. Vaak lopen de verschillende vormen vloeiend in elkaar over. Dit geldt met name voor de externe stages.
Leerlijnen stage
leerjaar
1
2
3
4
5
2 dagen
3 dagen
Interne stage Trainings stage Externe stage
Ook mogelijk in dit leerjaar
4
Doelstellingen stages Interne stage: - Het aanleren van praktische en sociale vaardigheden ter voorbereiding op externe stage. - De leerling leren inzicht te krijgen in eigen praktisch handelen aan de hand van reflectie en feedback. - Het aanleren van een goede werkhouding. - De coach informatie verschaffen over de (on)mogelijkheden van de leerling.
Trainings stage: - Aan de hand van observaties inzicht krijgen in het handelen van leerlingen in een arbeidssituatie op het gebied van : tempo, inzicht, initiatief, doorzettingsvermogen, nauwkeurigheid, onderlinge samenwerking, sociale vaardigheden. De gegevens worden systematisch verwerkt ter voorbereiding op externe stage. - Kennismaken met het stagebureau. Externe stage: - De leerling in een reële arbeidssituatie voorbereiden op arbeid of een vervolgopleiding.
Alle vormen van stage bieden de leerling tevens de mogelijkheid om zich te oriënteren op hun eigen functioneren en kennis te nemen van arbeidssituaties in zoveel mogelijk verschillende bedrijven en/of instellingen. Zij hebben zo de mogelijkheid om zich goed te kunnen voorbereiden op een passende keuze voor hun toekomst. Het verloop van de stages geeft ook een goede aanduiding voor het te bepalen uitstroomtraject.
5
1. Begeleiding en werkwijze Interne Stage In het tweede leerjaar lopen de leerlingen interne stage. Zo’n 4 maal per jaar een week stage in en om school. Tijdens deze interne stages zullen de leerlingen worden begeleid door OOP-ers, die tijd en ruimte krijgen voor het begeleiden van deze leerlingen. Vooraf wordt door de coach informatie verschaft over de leerlingen en hun (on)mogelijkheden, maar ook zal de coach zijn/haar leerlingen informatie verschaffen over de verschillende interne stages. De leerlingen kunnen stage lopen bij:
Receptie en voorraad beheer Interieur verzorging Catering Conciërge Open Leercentrum
Vooraf zal door de coach gekeken moeten worden welke stageplek bij de betreffende leerling het meest een kans van slagen heeft (interesse en aanleg), omdat in tijd en ruimte de leerling niet altijd iedere stageplek kan doorlopen. Na afloop van iedere stageweek zal de OOP-er het formulier Interne stage invullen met de leerling. Dit formulier laat zien wat de vorderingen zijn betreffende verschillende competenties (vaardigheden). Aan het einde van het formulier is er ruimte voor de stagiaire en OOP-er om nog enige aanvullende informatie te geven. Nadat het formulier is ingevuld, wordt dit in het coachgesprek nog doorgenomen met de leerling. De leerling bewaart het formulier in het portfolio. De coach heeft gedurende de interne stage week een aantal roostervrije uren om de leerling en OOP-er te begeleiden. De (vijf)verschillende ingevulde stage formulieren zie bijlage 12 verschaffen inzicht in de vorderingen wat betreft de verschillende competenties van een leerling. Aandachtspunten voor volgende stages (trainings- en/of externe stage) worden inzichtelijk gemaakt. Hierdoor kunnen coach en leerling een goed beeld krijgen voor een keuzerichting in het vierde leerjaar.
6
Hieronder volgt een schematisch overzicht van de taken en verantwoordelijkheden van leerling, coach en stage bureau.
Interne stage: Taken, verantwoordelijkheden, werkwijze en omvang van leerling, coach en stage bureau Definitie: De leerlingen leren binnen de school de verschillende werkterreinen te verkennen, zodat zij een optimale keuzerichting kunnen gaan maken. Bovendien zal deze verkenning ertoe leiden dat de volgende stages (trainings en externe stage) een grotere kans van slagen zal hebben.
2e leerjaar
Interne stage
Wie leerling
Rol Het hanteren van de werkprocessen, zoals die door de coach met de leerling zijn doorgenomen. Het maken van stageverslagen en invullen van de stage formulieren samen met de stagebegeleider. Het administreren van de stages in het portfolio door middel van de werkprocessen en gemaakte stageverslagen. Samen met de coach afwegen welke mogelijke stages relevant zijn met betrekking tot een juiste keuzebepaling voor volgend schooljaar. Het uitvoeren van de interne stages. Het informeren en instrueren van de interne stagebegeleider m.b.t. de stagiaire. Het indelen van de stagiaires over de verschillende stageplekken. Het informeren en instrueren van de stagiaires over de werkprocessen en (sociale) vaardigheden. Het contact houden met de stagebegeleider over de ontwikkeling van de stagiaire. Het coachen van de stagiaire m.b.t. het administreren van de verschillende stages. Het coachen van de stagiaire m.b.t. de te hanteren werkprocessen. Het evalueren met stagiaire en ouder over de stages en mogelijke keuzebepaling voor volgend studiejaar
Coach
Omvang/taaklast De leerlingen zullen 4 maal per jaar een gehele week stagelopen van 9.15 uur tot 14.00 uur.
De diversiteit aan werkzaamheden maakt het lastig om de taaklast in minuten uit te rekenen, temeer daar ook de werkzaamheden verweven zijn met de reguliere coachtaken. In de stageweek heeft een coach vaak ook meer gelegenheid om de leerlingen aan te sturen. Gemiddeld ongeveer 15 minuten per week.
7
Interne Stagebegeleider (ISB)
Het aansturen van de stagiaires tijdens de stage. Het controleren/aanbieden/structureren van verschillende stagewerkzaamheden. Het overleggen met de coach over de gewenste aanpak van de stagiaire. Het evalueren van de stagiaire na afloop van de stageweek en het invullen van de formulieren ter beoordeling van de werkprocessen. Het communiceren met de coach over het verloop van de stages. Het onder de aandacht brengen en houden van de verschillende werkprocessen, waar de leerlingen mee werken. Deel nemen aan het overleg met de coaches over de implementatie van de verschillende stages.
Sommige stagebegeleiders hebben meerdere stagiaires. Maar hun taak begint wanneer de stagiaire aanwezig is. Van 9.15 -14.00 uur. Tijdens deze begeleiding worden uiteraard ook taken binnen school uitgevoerd die deels onder de taken van de interne stagebegeleider vallen.
Stagebureau
Structuur en samenhang bieden in de verschillende stages, zodat de coach en stagebegeleiders de stages op elkaar kunnen afstemmen. Adviseren en ondersteunen van de coach/interne stagebegeleider bij: - Het evalueren van de formulieren ‘werkprocessen’. - Het creëren en implementeren van verschillende werkprocessen. Het inpassen van de interne stage in het geheel van de stages, zodat de leerling een ontwikkeling kan maken. Het in kaart brengen van de ontwikkeling van de leerling(en) op het gebied van stage, zodat er een beeld gecreëerd wordt van de mogelijkheden voor de volgende stages.
Bij benadering zal het stagebureau een aantal uur in het jaar deze ondersteunende functie invullen.
8
2. Begeleiding en werkwijze Trainings stage Het doel van de trainings stages is tweeledig: 1. De leerling leert verschillende organisaties en werkzaamheden kennen. 2. Het stage bureau krijgt een beter inzicht in het functioneren van de 3de jaars leerlingen. We hebben voorbeelden van verschillende bedrijven gevonden die ons met een groepje leerlingen willen ontvangen: Firma Heemskerk, Flora te Rijnsburg Orvi, orchideeën kwekerij HEMA Infotheek Supermarkt enz. In praktijk neemt de technisch assistente, Ellen Vermeulen, contact op met de coaches 3e jaars welke leerlingen, met de verschillende combinaties, het handigst zijn om mee te nemen. Meestal neemt zij 4 á 5 leerlingen mee omdat er vaak met de auto gereisd wordt. Over het algemeen neemt zo’n stage alles bij elkaar 2 tot 3 uur in beslag, dat ligt aan de locatie en activiteiten. Aangezien er meerdere groepen bediend zullen moeten worden, zal het er in praktijk op neerkomen dat de leerling gemiddeld 4 á 5 keer per jaar zal deelnemen aan een trainings stage. Tijdens de werkzaamheden worden er ter plekke door de begeleider aantekeningen gemaakt. Gelet wordt natuurlijk op alle competenties zoals vermeld in bijlage 5. Tijdens het werk kan er ook wat uitgebreider met de leerlingen kennis worden gemaakt, het is heel waardevol om alvast een beeld te krijgen van de leerling, vooruitlopend op een toekomstige stage. Er worden altijd foto’s gemaakt die de leerlingen toegestuurd krijgen zodat ze een verslagje van de trainings stage kunnen maken voor in het PF. Ze kunnen eventueel gebruik maken van een format. Zie bijlage 10 Het verslagje moet bij het stagebureau terugkomen ter ondertekening. Verder zorgt het stagebureau ervoor dat er in MAGISTER het een en ander geschreven wordt over de bevindingen. Daarnaast vullen de leerling en medewerker het evaluatie formulier trainings stage in. De leerling ontvangt het origineel voor in het portfolio. Zie bijlage 13
9
Hieronder volgt een schematisch overzicht van de taken en verantwoordelijkheden van leerling, coach en stage bureau.
Trainings stage: Taken, verantwoordelijkheden, werkwijze en omvang van leerling, coach en stagebureau. Definitie: Aan de hand van observaties inzicht krijgen in het handelen van een leerling in een arbeidssituatie op het gebied van tempo, inzicht, initiatief, doorzettingsvermogen en omgang met collega’s.
3e leerjaar
snuffelstage
Wie Leerling
Rol Deelnemen aan tenminste 3 verschillende activiteiten onder begeleiding van een medewerker van het stagebureau. De ll. moet vooral inzicht verschaffen in algemene arbeidscompetenties. Van iedere trainings stage moet de leerling een verslag maken en af laten tekenen. Uitleg geven over het belang, de werkwijze en de uitvoering van de trainings stage. Uitleg en aanwijzingen geven bij het schrijven van het verslag. Zorgdragen voor de verwerking in het Port Folio.
Coach
Stagebureau
Omvang/taaklast Per trainings stage 2 uur voor de uitvoering en 2 uur voor de verslaglegging.
De medewerkers van het stagebureau zorgen voor de acquisitie van trainings stage plaatsen. De technisch assistente begeleidt en observeert de leerlingen tijdens de uitvoering. Zij maakt verslag en bespreekt met de leerlingen.
10
4. Begeleiding en werkwijze Externe Stage Regelmatig contact met de Beroeps Praktijk Biedende organisatie (BPV) is van essentieel belang voor het verloop van de stage. De coach is een belangrijke verbindende schakel tussen leerling, BPV plaats , school en ouder. Alle rechtstreekse contacten met de BPV verlopen altijd via de school! Eens in de 4 tot 6 weken is hiervoor een indicatie. Sommige stagiaires hebben een intensievere begeleiding nodig. Contact met de BPV kan natuurlijk ook telefonisch of per e mail. Van ieder contact wordt door de coach een (kort) verslag gezet in MAGISTER. Het stagebureau is uitvoerder van de acquisitie van nieuwe stageplaatsen. Aan de hand van diverse informatie wordt in nauw overleg met de coach gekeken of een leerling over de juiste en voldoende competenties beschikt om extern stage te lopen. Zie bijlage 11 Het kan dus in praktijk heel goed mogelijk zijn dat een leerling in het derde leerjaar al aanvangt met een externe stage. Een harde voorwaarde is wel de minimum leeftijd van 15 jaar, in verband met aansprakelijkheid en verzekering van de stagiair. Het stagebureau zoekt in onderlinge samenwerking en overleg met de leerling en de coach naar een passende stage. Gegevens van de interne- en trainings stage zijn daarbij een belangrijke factor en indicatie. Het stagebureau draagt zorg voor de administratieve afwikkeling van de stage. De BPV overeenkomst, bijlage 1 , wordt door alle partijen ( school, BPV, leerling en ouder) ondertekend. De BPV organisatie krijgt de gegevens van de leerling, bijlage3 , en de leerling ontvangt de gegevens van de BPV, bijlage 2. Het origineel van al deze gegevens wordt in het stagedossier bewaard. De begeleiding zal in de meeste gevallen plaatsvinden door de coach van de desbetreffende leerling. Uitgangspunt is dat de coach een goed en totaal beeld krijgt van het functioneren van de leerling en dus zelf zijn/haar stagiaires begeleidt. Het stagebureau ondersteunt de coach die leerlingen begeleiden die in een uitstroomfase bevinden. Deze leerlingen stromen vaak door naar arbeid of een andere vervolgopleiding en hebben specialistische begeleiding nodig. De communicatie tussen de BPV en school verloopt ook nog via het stage logboek. De praktijkopleider kan in dit boekje behalve de gewerkte dagen en uren ook nog inhoudelijk opmerkingen schrijven over de uitvoering van de stage mede aan de hand van de competenties. De BPV begeleider tekent dit in het stageboekje af. De coach neemt de stage-uren over op het formulier “urenverantwoording BPV” zie bijlage 6 . De uren worden op dit formulier ook nog cumulatief vermeld om de leerling een goed inzicht te geven. Een leerling moet per jaar minimaal 400 uur stage lopen. In het begin van de stageperiode ( beroeps oriënterende stage) wordt er vooral gelet op het ontwikkelen van een goede werkhouding. ( op tijd komen , luisteren, samenwerken, vragen enz). Na verloop van tijd wordt er ook gelet op zaken zoals zelfstandigheid, initiatief en verantwoordelijkheid ( beroeps voorbereidende stage). Iedere stagiair(e) moet gedurende het schooljaar 5 BPV opdrachten uitvoeren en laten beoordelen. Zie bijlage 4 De BPV opdrachten worden door de coach samen met de stagiair(e) en de praktijkopleider opgesteld. Er moet goed op worden gelet dat de opdracht op niveau is en uitvoerbaar tijdens de stage. De leerling en de praktijkopleider vullen zodra de BPV opdracht voldoende is geoefend het beoordelingsformulier in. De stagiair(e) is verantwoordelijk voor de uitvoering en beoordeling van de opdrachten. De leerling moet een verslag van iedere praktijkopdracht maken aan de hand van de 4 werkprocessen: - De werkzaamheden voorbereiden - De werkzaamheden uitvoeren - De werkzaamheden afronden - De werkzaamheden evalueren Deze 4 werkprocessen komen steeds terug in iedere vorm van stage en zijn het raamwerk voor de invulling van de competenties. Bij het evalueren van de BPV opdracht moet de ll. ook over de uitvoering van de opdracht reflecteren. Dit verslag wordt samen met de afgetekende BPV opdracht bewaard in het portfolio.
11
Twee maal per jaar ( december en juni) wordt de stage aan de hand van het evaluatie formulier BPV/Stage, zie bijlage 5 door de praktijkopleider beoordeeld . De beoordeling vindt plaats op basis van de criteria beginner, in ontwikkeling, beheerst en expert. Deze werkwijze geldt voor alle stagiaires. Er wordt wel een onderscheid gemaakt tussen leerlingen die op basis van functioneren en niveau de schoolperiode afronden met het diploma Praktijkonderwijs, certificaat of Entree . Leerlingen die opgaan voor het examen Entree opleiding zullen naast de verplichte 5 BPV opdrachten ook nog 1 BPV opdracht op assistent niveau moeten uitvoeren. De werkwijze en de benodigde formulieren worden nader omschreven in het Handboek diploma Praktijkonderwijs. Alle afspraken, verslagen, bezoeken en gegevens worden bewaard in het stagedossier dat ligt opgeborgen in het stagebureau. Het voorblad van het stagedossier, zie bijlage 7 , geeft snel een overzicht van de inhoud aan. Het Portfolio met daarin verslagen, bezoeken, bewijzen enz. wordt de komende jaren steeds verder gedigitaliseerd. Verslagen van bezoeken, telefoongesprekken of bijzonderheden worden vermeld in MAGISTER.
12
Hieronder volgt een schematisch overzicht van de taken en verantwoordelijkheden van leerling, coach en stage bureau.
Externe stage: Taken, verantwoordelijkheden, werkwijze en omvang van leerling, coach en stagebureau Definitie: De leerling in een reële arbeidssituatie onder begeleiding van school en beroepspraktijk biedende organisatie( BPV) voorbereiden op arbeid of een vervolgopleiding.
3e leerjaar
Stage als uitzondering
Wie leerling
Rol Voldoen aan de criteria voor extern stage lopen (cv, motivatie, sociale vaardigheden, behaalde competenties, doorlopen interne stages en trainings stages, arbeids interesse test, eigen initiatief) Bij het toekennen van de stage: - Uren verantwoording stage boekje en Portfolio - Schrijven van verslagen - Uitvoeren van praktijkopdrachten Beoordelen of de leerling voldoet aan de gestelde criteria. Overleg met en voorlichting aan de ouders tijdens IOP gesprekken.
coach
stagebureau
Bij het toekennen van een stage: - Administreren van de stage-uren - Coach gesprekken over de voortgang - Contact houden met het stagebureau. Adviseren en ondersteunen van de coach. Bij het toekennen van een stage: - Gesprek met de leerling/ouders - Contact zoeken met bedrijf/organisatie - Kennismakingsgesprek - Afsluiten BPV overeenkomst - Administratieve verwerking en automatiseren van de gegevens. Bij het begeleiden van de leerling: - Contact onderhouden met de BPV/ouders/coach - Stagebezoeken - Verslag maken van bezoeken - Invullen van evaluatieformulieren - Opstellen van praktijkopdrachten - Administratieve verwerking van gegevens
Omvang/taaklast Afhankelijk van de capaciteiten en vaardigheden van de ll. variërend van 1 tot 2 dagen
Diverse coach gesprekken, observaties en overlegmomenten met het stagebureau Bij begeleiding van de stagiair(e)op de BPV minimaal 30 minuten per leerling per week Bij benadering in gemiddelde situaties 4 tot 6 uur per leerling.
Bij begeleiding van de stagiair(e) op de BPV minimaal 30 minuten per leerling per week
13
4e leerjaar
Oriënterende Stage
Wie leerling
Rol Meedenken en zoeken naar een geschikte stageplaats( eerste contact leggen) - Uren verantwoording stage boekje en Portfolio - Schrijven van verslagen - Uitvoeren van praktijkopdrachten Bij voorbereiden op Pro Diploma: - Uren verantwoording stage boekje en Portfolio - Schrijven van verslagen - Uitvoeren van praktijkopdrachten - Uitvoeren van BPV opdracht - Evalueren van en reflecteren op eigen competenties
Omvang/taaklast De omvang is gemiddeld 2 dagen ( 4 dagdelen) per week. De stage tijden worden in samenspraak met de leerling en stage plaats vastgesteld.
coach
- Administreren van de stage-uren - Coachgesprekken over de voortgang - Contact houden met het stagebureau - Begeleiden van de leerling Bij het toekennen van een stage: - Gesprek met de leerling/ouders - Contact zoeken met bedrijf/organisatie - Kennismakingsgesprek - Afsluiten BPV overeenkomst - Administratieve verwerking en automatiseren van de gegevens. Bij het begeleiden van de leerling: - Contact onderhouden met de BPV/ouders/coach - Stagebezoeken - Verslag maken van bezoeken - Invullen van evaluatieformulieren - Opstellen van praktijkopdrachten Administratieve verwerking van gegevens Bij het begeleiden en ondersteunen van de coach in de uitvoering van de stagebegeleiding: - Gesprekken en overleg met de coach - Uitleg en ondersteunen - Ondersteunen van de coach bij IOP gesprekken
Bij begeleiding van de stagiair(e) minimaal 30 minuten per leerling per week Bij benadering in gemiddelde situaties 4 tot 6 uur per leerling
Stagebureau
Bij begeleiding van de stagiair(e) op de BPV minimaal 30 minuten per leerling per week
Ongeveer 3 uur per week per coach. Afhankelijk van de begeleidingsbehoefte van de ll./coach
14
5e leerjaar
Beroepsvoorbereidende- of plaatsings stage
Wie Leerling
Rol Meedenken en zoeken naar een geschikte stageplaats( eerste contact leggen) - Uren verantwoording stage boekje en Portfolio - Schrijven van verslagen - Uitvoeren van praktijkopdrachten Bij voorbereiden op PrO diploma: - Uren verantwoording stage boekje en Portfolio - Schrijven van verslagen - Uitvoeren van praktijkopdrachten - Uitvoeren van BPV opdracht - Evalueren en reflecteren van eigen competenties - Administreren van de stage-uren - Coachgesprekken over de voortgang - Contact houden met het stagebureau - Begeleiden van de leerling
Omvang/taaklast De omvang is gemiddeld 3 dagen. Indien er sprake is van een plaatsings stage kan deze worden uitgebreid De stage tijden worden in samenspraak met de leerling en stage plaats vastgesteld.
Bij het toekennen van een stage: - Gesprek met de leerling/ouders - Contact zoeken met bedrijf/organisatie - Kennismakingsgesprek - Afsluiten BPV overeenkomst - Administratieve verwerking en automatiseren van de gegevens. Bij het begeleiden van de leerling: - Contact onderhouden met de BPV/ouders/coach - Stagebezoeken - Verslag maken van bezoeken - Invullen van evaluatieformulieren - Opstellen van praktijkopdrachten - Administratieve verwerking van gegevens Bij het begeleiden en ondersteunen van de coach in de uitvoering van de stagebegeleiding: - Gesprekken en overleg met de coach - Uitleg en ondersteunen - Ondersteunen van de coach bij IOP gesprekken Bij de uitstroom naar arbeid of vervolgopleiding - Aanvraag Aanpassing Arbeidsvermoge - Overleg met (gemeentelijke) instanties - Aanmelden bij Re-integratie bureau’s - Ondersteuning en begeleiding bij het uitvoeren van het PrO examen
Bij benadering in gemiddelde situaties 4 tot 6 uur per leerling
Coach
stagebureau
Bij begeleiding van de stagiair(e) op de BPV minimaal 30 minuten per leerling per week
Bij begeleiding van de stagiair(e) op de BPV minimaal 30 minuten per leerling per week
Ongeveer 3 uur per week per coach. Afhankelijk van de begeleidingsbehoefte van de ll./coach
Ongeveer 4 uur per ll.
De omvang van het aantal uren in de uitvoering van de werkzaamheden is bij benadering gekozen en is een grof gemiddelde. Stage begeleiding is maatwerk en dus sterk afhankelijk van de begeleidingsbehoefte van leerling en/of coach en de mate van de problematiek van de leerling. Ook is de verdeling niet evenredig over het gehele schooljaar. Door het totaaloverzicht van het stagebureau is er wel efficiency en tijdswinst in de uitvoering.
15
Wettelijke Kaders Het (extern) stage lopen van leerlingen is ook gebonden aan wettelijke voorschriften. Het belangrijkste document om na te gaan aan welke voorwaarden en eisen het bedrijf of de organisatie is gehouden is te vinden in: De Arbeidsomstandighedenwet- en –regelgeving, in het bijzonder Jeugdigen. Om het risico van aansprakelijkheid te ondervangen zijn alle leerlingen gedurende de reistijd, schooltijd en tijdens stage verzekerd. Toch melden we ook aan onze beroeps praktijk biedende organisaties dat het verstandig is om de stagiair aan te melden bij hun (collectieve branche) verzekering voor werknemers indien aanwezig. De Arbeidsomstandighedenwet- en –regelgeving, in het bijzonder Jeugdigen AI 30 Jeugdigen (uitgave van de Arbeidsinspectie) http://www.arbeidsinspectie.nl/ De huidige arbeidsomstandighedenwet- en -regelgeving geeft de werkgever en werknemer meer mogelijkheden om de arbeidsomstandigheden zelf vorm te geven en bevat dus niet alleen dwingende voorschriften. Deze ontwikkeling is mede ingezet door de Europese richtlijnen en nieuwe maatschappelijke en wetenschappelijke inzichten. Naast het juridisch kader dat de overheid aangeeft, bestaan over een aantal onderwerpen op het gebied van arbeidsomstandigheden de Arbo Informatie (AI) bladen. Deze AI-bladen bevatten toegankelijke informatie over hoe werkgevers en werknemers in de praktijk kunnen omgaan met de samenhangende wettelijke regels en beleidsregels. AI-bladen zijn uitdrukkelijk bedoeld als voorlichting en niet als bindend voorschrift of beleidsregel. Grote aantallen jeugdigen (jonger dan 18 jaar) verrichten betaald werk in hun vrije tijd. De wet- en regelgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden schrijft voor dat rekening moet worden gehouden met de 'persoonlijke eigenschappen' van werknemers. Daarom zijn in de wet- en regelgeving speciale voorschriften opgenomen voor jeugdigen, beschouwd als een 'bijzondere categorie werknemers'. Dit AI-blad geeft een overzicht en behandelt deze voorschriften.
Omdat jeugdigen fysiek en geestelijk nog in ontwikkeling zijn, is extra aandacht voor deze groep noodzakelijk. De arbeid die ze verrichten moet bijdragen aan hun leer- en vormingsproces. Ook in de risico-inventarisatie en -evaluatie (ri&e) moet de werkgever aandacht besteden aan jeugdigen. Op basis van deze ri&e kan worden vastgesteld of specifieke gevaren aanwezig zijn voor deze groep. Werkzaamheden en omstandigheden die leiden tot deze specifieke gevaren, zijn alleen toegestaan voor 16- en 17jarigen als het deskundig toezicht zodanig georganiseerd is dat de gevaren zijn voorkomen. Werkzaamheden en omstandigheden met specifieke gevaren voor jeugdigen zijn verboden voor kinderen (jonger dan 16 jaar). Bepaalde werkzaamheden en omstandigheden zijn verboden voor alle jeugdigen. Een onderneming moet op iedere jeugdige die in zijn onderneming werkt, adequaat deskundig toezicht uitoefenen op ten minste (a) de uitvoering van de werkzaamheden, (b) de werkplek en de daar aanwezige omstandigheden, (c) het gedrag van de jeugdige. Bij de aanwezigheid van specifieke gevaren voor jeugdigen dient dit toezicht zodanig georganiseerd te zijn dat de gevaren worden voorkomen. Toezicht is maatwerk en hangt naast de gevaren in het werk af van de leeftijd, kennis en ervaring van de jeugdige. Een onderneming dient goede afspraken te maken over (de waarborging van) het deskundig toezicht. De werkgever dient de jeugdigen voorafgaand aan het werk voorlichting en onderricht te geven over het werk en de werkomstandigheden.
16
Bepaalde vormen van kinderarbeid zijn toegestaan. Kinderen van 14 jaar en ouder mogen meer in het kader van een stage of vervangende leerplicht dan in een bijbaan of vakantiewerk. Bij kinderen dient de werkgever ook de ouders en verzorgers in te lichten over de arbeid, de gevaren en de te nemen maatregelen. Zij dienen er ook op toe te zien dat het werk geen nadelige invloed kan hebben op de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van het kind. De primaire verantwoordelijkheid voor het veilig en gezond werken door een jeugdige ligt bij de werkgever. Indien een jeugdige wordt ingeleend, heeft ook de uitlener (bijvoorbeeld het uitzendbureau) verantwoordelijkheden. De arbeid- en rusttijden voor jeugdigen zijn onder meer afhankelijk van de leeftijd en het soort week (schoolweek of vakantieweek). In principe geldt dat bij een toename van de leeftijd de voorschriften ruimer worden. Steeds vaker vragen bedrijven naar een overzicht van welke werkzaamheden een stageloper mag verrichten. Ook voor de leerling/ouders of begeleiders kan een opsomming van de verboden werkzaamheden/handelingen duidelijkheid verschaffen in een nieuwe en onbekende omgeving. Zijn er vanuit het bedrijf bepaalde voorwaarden verbonden aan het stagelopen, bijvoorbeeld een VCA certificaat of een interne veiligheidsinstructie? Men is zich vanuit de ISO-certificering meer bewust van risico’s en de consequenties bij overtreding van veiligheidsprotocollen. Veel branche organisaties hebben zelf onderzoek gedaan naar beveiliging van de werkplek voor interne en externe leerlingen.
17
Bijlage1
Overeenkomst Beroeps Praktijk Vorming (BPV), Praktijkonderwijs Ondergetekenden: 1.
De heer B. Lippens, directeur van Het Waterland, gevestigd aan de Boerhaavelaan 345, 2334 EM Leiden, die optreedt namens het bevoegd gezag van de school, en
2.
De praktijkbiedende organisatie: Code leerbedrijf Naam Adres Postcode / woonplaats Telefoon E-mailadres onder leiding van de praktijkbegeleider/ster
: __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________
verklaren te zijn overeengekomen dat de Stagiair(e): Naam Adres Postcode/woonplaats Telefoon Geboortedatum E-mailadres
: __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ : __________________________________________________ :___________________________________________________
in de gelegenheid zal worden gesteld in samenhang met zijn/haar opleiding aan bovengenoemde onderwijsinstelling, praktische ervaring op te doen m.b.t. werk in de volgende bedrijfsafdeling: ______________________________ op de dag(en) : __________________________________________________ gedurende de periode van : ____________________ tot en met __________________ op de volgende dagelijkse tijden van : ____________________ uur t/m _______________ uur De onderwijsinstelling stelt een coach aan die, aangestuurd door het stagebureau van de opleiding, de deelnemer zal begeleiden. Stagebureau telefoon: 071 - 516 36 36 De coach: Naam coach (mobiele) telefoon
: __________________________________________________ : __________________________________________________
Onder de volgende voorwaarden: A.
De praktijk biedende organisatie zal de deelnemer slechts werkzaamheden opdragen die strekken tot zijn onderricht en die in hun geheel beschouwd niet tot doel hebben de praktijk biedende organisatie economisch voordeel op te leveren.
B.
De onderwijsinstelling bepaalt, in overeenstemming met de praktijk biedende organisatie, hoe de beroepspraktijkvorming zal worden ingericht. Het programma kan slechts in onderlinge overeenstemming worden gewijzigd.
18
C. Contacten tussen ouders/verzorgers enerzijds en de praktijk biedende organisatie anderzijds lopen steeds via de genoemde coach. D. De onderwijsinstelling vrijwaart de praktijk biedende organisatie tegen eventuele aanspraken van derden op grond van artikel 6:170 BW wegens fouten van de deelnemer tijdens de uitoefening van werkzaamheden voor de praktijk biedende organisatie. De school is aansprakelijk voor schade toegebracht aan de praktijk biedende organisatie door een onrechtmatige daad van de deelnemer tijdens de in opdracht van de praktijk biedende organisatie uitgevoerde werkzaamheden. Deze vrijwaring en aansprakelijkheid gelden uitsluitend indien en voor zover de aansprakelijkheidsverzekering van de onderwijsinstelling daarvoor dekking biedt. E.
De onderwijsinstelling ziet toe dat de deelnemer is verzekerd tegen ongevallen.
F.
De onderwijsinstelling bevordert, dat de deelnemer de in het belang van orde, veiligheid en gezondheid gegeven gedragsregels, voorschriften en aanwijzingen in acht neemt en overigens elke onveilige handeling vermijdt.
G. De dagelijkse leertijd is voor de deelnemer in overeenstemming met de arbeidstijd welke geldt voor de afdeling waar hij/zij geplaatst is, tenzij dit anders is overeengekomen en voor zover niet in strijd met de arbeidswetgeving met betrekking tot jeugdigen. H. De deelnemer draagt zorg, dat de praktijk biedende organisatie zo spoedig mogelijk op de hoogte wordt gesteld bij verhindering van de deelnemer of het voornemen daartoe. I.
De praktijk biedende organisatie zal de onder 2 genoemde praktijkbegeleider/ster belasten met de zorg voor, het toezicht op, de scholing en de beoordeling van de deelnemer, alsmede met het onderhouden van de contacten met de coach van de onderwijsinstelling.
J.
Kosten welke voortvloeien uit, of samenhangen met het vervullen van de beroepspraktijk vormende activiteiten, komen voor rekening van de deelnemer.
K.
De beroepspraktijk biedende organisatie verschaft de coach toegang tot alle plaatsen waar de praktijkvorming plaatsvindt. Voor zover dat voor de vervulling van diens taak redelijkerwijs noodzakelijk is. Tevens verschaft de beroepspraktijk biedende organisatie de inspecteur toegang en verschaft hem alle gewenste inlichtingen.
L.
Partijen zullen gegevens, die hen bij deze samenwerking ter kennis komen, wederzijds vertrouwelijk behandelen.
M. De beroepspraktijkvorming kan door partijen in onderlinge overeenstemming worden onderbroken, verlengd of bekort. N. De beroepspraktijk biedende organisatie stelt de onderwijsinstelling onverwijld in kennis van eventueel verzuim van de deelnemer. O. Gedurende de schoolvakanties vindt geen stage plaats. De vakanties dienen bij de beroepspraktijk biedende organisatie bekend te zijn.
Aldus overeengekomen te: ____________________________________
op d.d.
________ - ________- ________
De beroepspraktijk biedende organisatie:
Namens de onderwijsinstelling:
_________________________________
____________________________________
De wettelijke vertegenwoordiger deelnemer:
De stagiair(e) (leerling):
____________________________________
____________________________________
19
Bijlage 2
INFORMATIE OVER DE BPV VOOR DE LEERLING
Naam leerling : Stagebedrijf
:
Adres
:
Telefoon
:
Naam begeleider op de stage : Naam coach school
:
Stage dagen
: maandag / dinsdag / woensdag / donderdag / vrijdag *
Stage tijden
: van
uur tot
Stage periode
: van
t/m
uur
WAT MOET JE DOEN ALS JE ZIEK BENT
-
ziek melden bij het stage bedrijf (’s ochtends) ziek melden bij school: 071 5163636 ook als je wat later bent bel je altijd even naar je stage bedrijf
Voor vragen kun je altijd terecht bij je coach of bij het stage bureau
* doorhalen wat niet van toepassing is
20
Bijlage 3
INFORMATIE OVER DE LEERLING VOOR HET BPV BEDRIJF Naam Leerling Geboortedatum Adres Telefoon
: : : :
___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________
School Telefoon Naam Coach
: : :
Het Waterland, Boerhaavelaan 345, 2334 EM Leiden 071 – 516 36 36 ____________________________________________
Stage -dagen -tijden -periode
: : :
Maandag*/ dinsdag*/ woensdag*/ donderdag*/ vrijdag* (* doorhalen wat niet van toepassing is)
van ________________ uur tot _________________ uur van ___________________ t/m _____________________
STAGEBUREAU Alle stage activiteiten worden gecoördineerd door het stage bureau, bereikbaar onder het algemene telefoonnummer 071 – 561 36 36 De collega’s van het stag bureau zijn
: :
Mw. Joke Schreurs 06 - 30 87 44 64 Dhr. Henk van Nierop 06 - 17 37 66 48
VAKANTIEREGELING - Schooljaar 2014-2015
Indien de leerling (zonder bericht) niet op de stage is verschenen, wilt u dan contact opnemen met de coach of het Stagebureau. Bij voorbaat dank! 21
Bijlage 4
Beoordeling Praktijkopdracht Naam Stagebedrijf (BPV):
Datum:
Naam Stagiair/e (ST):
Handtekening:
Naam Praktijkopleider/ster (PO):
Handtekening:
Naam Coach:
Handtekening:
Omschrijving van de praktijkopdracht
Beoordeling van Leerling Praktijkopleider/ster BG
IO
Beoordeling:
BH
EX
BG
IO
BH
EX
1.1 De ST bereidt de werkzaamheden voor en verdeelt deze in stappen De ST luister naar de opdracht De ST vraagt door als iets niet duidelijk is De ST bereidt eigen werk voor De ST zoekt de materialen en middelen die nodig zijn om de praktijkopdracht uit te voeren en aan de slag te gaan 1.2 De ST voert de werkzaamheden uit De ST heeft inzet De ST toont betrokkenheid De ST toont inzicht in zijn werkzaamheden De ST houdt rekening met zijn omgeving De ST laat zich niet afleiden De ST volgt de (schriftelijke) aanwijzingen van de PO in de juiste volgorde op De ST gebruikt de materialen en (hulp) middelen op de juiste manier Het resultaat van de werkzaamheden is ……. De ST kan omgaan met werkdruk De ST kan omgaan met tegenslag De ST let op een goede lichaamshouding De ST geeft mogelijke problemen op tijd aan bij de PO 1.3 De ST rondt de werkzaamheden af De ST ruimt de werkomgeving op De ST laat de werkplek veilig en schoon achter De ST bergt materialen en (hulp) middelen veilig op De ST meldt de beëindiging van de werkzaamheden bij de PO 1.4 De ST evalueert en bespreekt de werkzaamheden na De ST kan aangeven welke werkzaamheden goed zijn gegaan De ST kan verbeterpunten aangeven De ST luistert naar de opmerkingen van de PO over de opdracht De ST kan omgaan met kritiek EX=expert BG=beginner IO= in ontwikkeling BH=beheerst
22
Bijlage 5
Evaluatieformulier BPV/STAGE Naam stage bedrijf/BPV
:
Datum
:
Naam Stagiair (ST)
:
Handtekening :
Naam Coach
:
Handtekening :
Naam Praktijkopleider
:
Handtekening :
Beoordeling van:
BPV praktijkopleider BG IO BH EX
1.1 De ST bereidt de werkzaamheden voor en verdeelt deze in stappen De ST komt op tijd De ST meldt afwezigheid tijdig en op een juiste manier De ST ziet er schoon en verzorgd uit De ST luistert naar de opdracht De ST vraagt door als iets niet duidelijk is De ST bereidt zijn eigen werk voor De ST neemt initiatieven De ST zoekt de materialen en hulpmiddelen bij elkaar die nodig zijn om de opdracht uit te voeren en aan de slag te gaan 1.2 De ST voert de werkzaamheden uit De ST heeft inzet en is gemotiveerd De ST toont betrokkenheid De ST houdt rekening met zijn omgeving De ST toont inzicht in de werkzaamheden De ST laat zich niet afleiden De ST volgt de (schriftelijke)aanwijzingen in een juiste volgorde op De ST gebruikt de materialen en (hulp)middelen op de juiste manier Het resultaat van de werkzaamheden is………. Het werktempo van de ST is…….. De ST kan omgaan met werkdruk De ST kan omgaan met tegenslag De ST let op een goede lichaamshouding De ST werkt veilig De ST kan goed omgaan met leidinggevenden De ST kan goed met collega’s samenwerken De ST geeft mogelijke problemen tijdig aan bij de praktijkopleider De ST komt met mogelijke oplossingen De ST werkt zelfstandig Beoordeling:
BG=beginner
IO=in ontwikkeling
BH=beheerst
EX=expert
23
BG
IO
BH
EX
1.3 De ST rondt de werkzaamheden af De ST ruimt de werkomgeving op De ST laat de werkplek veilig en schoon achter De ST bergt materialen en middelen veilig op De ST meldt beëindiging van de werkzaamheden bij de praktijkopleider 1.4 De ST evalueert en bespreekt de werkzaamheden na De ST kan aangeven welke werkzaamheden goed zijn gegaan De ST kan verbeterpunten aangeven De ST luistert naar de opmerkingen van de praktijkopleiders over de opdracht De ST kan omgaan met kritiek De ST onthoudt aanwijzingen na langere tijd Beoordeling: BG=beginner IO=in ontwikkeling BH=beheerst
EX=expert
Opmerkingen:
24
Bijlage 6
Verantwoording uren Beroeps Praktijk Vorming (BPV) 20 -20
Naam:
Coach:
Bedrijf:
BPV begeleider:
Week:
ma
di
wo
do
vrij
totaal
Cumulatief
X
Week:
Feestdag
Paraaf coach
3 oktober
X
X
X
X
X
ma
di
wo
do
vrij
Herfst vakantie
totaal
Cumulatief
Feestdag
Paraaf coach
25
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Voorjaars vakantie
X
Goede Vrijdag Pasen
Mei vakantie Mei vakantie
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
2e Pinksterdag
X
X
Kerst vakantie Kerst vakantie
X
X
X
X
Zomer vakantie
26
Bijlage 7
Inhoudsopgave stage dossier Aanwezig Datum Arbeids interesse test SIWIT Intake gesprek BPV overeenkomst 1 BPV overeenkomst 2 BPV overeenkomst 3 BPV overeenkomst 4 BPV overeenkomst 5 BPV overeenkomst 6
Evaluatie algemene competenties BPV Stage opdrachten AKA – formulieren
Aanvraag Aanpassing Arbeidsvermogen No-Risk polis
Eindgesprekformulier Uitschrijfdatum Uitgeschreven in groep BSN nr. Registratie Nazorg
1
2
3
4
5
Opmerkingen
27
Bijlage 8
Aftekenlijst: geschikt om stage te lopen Richting/vak
:
Datum
:
Naam Leerling :
Handtekening :
Naam Coach
Handtekening :
:
Datum
Paraaf
1 Leeftijd 15 jaar 2 Curriculum Vitae (CV) is aanwezig Ten minste 3 van de 5 interne stages op beheersingsniveau 3 Verslag en beoordeling interne stage groen 4 Verslag en beoordeling interne stage receptie 5 Verslag en beoordeling interne stage catering 6 Verslag en beoordeling interne stage interieurverzorging 7 Verslag en beoordeling interne stage administratie 8 Verslag en beoordeling interne stage OLC 9 Verslag en beoordeling interne stage conciërge 10 Verslag en beoordeling interne stage techniek Ten minste 2 trainings stages op beheersingsniveau 11 12 13 14 15 16 17
Verslag / beoordeling trainings stage 1 Verslag / beoordeling trainings stage 2 Voldoende beheersing van de algemene competenties Voldoende beheersing van de sociale vaardigheden SIWIT gemaakt Schriftelijke motivatie gemaakt (wat wil je, waarom) Zelf actie ondernomen bij het zoeken van een stageplaats
28
Bijlage 9
Evaluatieformulier Interne Stage Naam Leerling (LL)
:
Datum/Week
Klas / Richting
: :
Stage plaats
Herkansing
Ja / Nee
: : Beoordeling:
Leerling BG
IO
BH
EX
BG
ISB IO BH
EX
1.1 De LL bereidt de werkzaamheden voor en verdeelt deze in de volgende stappen: De LL ziet er schoon en verzorgd uit De LL neemt initiatieven De LL komt op tijd De LL meldt afwezigheid op tijd en op een juiste manier De LL luistert naar de opdracht De LL vraagt door als iets niet duidelijk is De LL bereidt zijn/haar eigen werk voor De LL zoekt de materialen en/of hulpmiddelen bij elkaar die nodig zijn om de opdracht uit te voeren om aan de slag te kunnen gaan 1.2 De LL voert de werkzaamheden als volgt uit: De LL toont aandacht en begrip voor de omgeving. De LL werkt samen met de ISB. De LL volgt de (schriftelijke) aanwijzingen in de juiste volgorde op De LL gaat zuinig om met materialen en middelen De LL gebruikt de materialen en middelen op de juiste wijze De LL laat goed werk zien De LL weet hoe te reageren als het even tegen zit De LL let op een goede lichaamshouding De LL volgt de aanwijzingen van de opdrachtgever op De LL helpt iedereen op een juiste wijze De LL geeft mogelijke problemen op tijd aan bij de ISB en komt met mogelijke oplossingen De LL laat zich niet afleiden De LL werkt samen met andere leerlingen De LL werkt in een redelijk tempo De LL heeft inzet De LL kan zelfstandig werken 1.4 De LL rondt de werkzaamheden als volgt af: De LL ruimt de werkomgeving op De LL laat de werkplek veilig en schoon achter De LL meldt beëindiging van de werkzaamheden bij de ISB 1.3 De LL evalueert en bespreekt de werkzaamheden met de ISB als volgt: De LL geeft op de juiste wijze een eigen mening over de uitvoering van de opdracht De LL luistert naar de opmerkingen van de ISB over de opdracht en kan daar mee omgaan ISB= Intern Stage-Begeleider BG=Beginner IO=In ontwikkeling BH=Beheerst
Naam ISB
:
Zie blad 2 voor opmerkingen.
Handtekening ISB
:
Handtekening LL
:
EX=Expert
29
Overige opmerkingen:
30
Bijlage 10
Evaluatieformulier Trainings Stage Naam ll:
Stagebegeleider:
Handtekening ll:
Handtekening:
Bedrijf:
Datum:
Beoordeling van:
STAGIAIR (ST) BG
IO
BH
EX
BEGELEIDER BG
IO
BH
EX
Tempo / Kwaliteit ST werkt in een redelijk tempo ST werkt gelijkmatig ST controleert eigen werk ST toont inzicht in de werkzaamheden ST gaat veilig met de materialen om Sociale vaardigheden / werkhouding ST toont inzet ST let op een juiste lichaamshouding ST kan samenwerken ST kan een gesprek voeren ST kan met kritiek omgaan ST durft vragen te stellen ST neemt initiatieven ST toont interesse en betrokkenheid ST past zich goed aan ST gaat goed om met de begeleider Concentratie ST concentreert zich op eigen werk ST laat zich niet afleiden Uitleg De opdracht wordt voorgedaan; -ST voert de opdracht uit De opdracht wordt uitgelegd; - ST voert de opdracht uit
31
Overige opmerkingen :
32
