Handboek Geïntegreerde criminaliteitspreventie in ziekenhuizen

“uw politie altijd nabij”

Politiezone Gent Maatschappelijke cel Preventiecel

Vast Secretariaat voor Preventiebeleid Dienst Lokale Preventie en Veiligheid

Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken

Handboek Geïntegreerde criminaliteitspreventie in ziekenhuizen

Streven naar een efficiënt preventiebeleid in het kader van klantgerichte zorgverlening

V.U.: Frank Beke Auteur: Veerle Dejonghe, Preventiecel Politiezone Gent Gent, april 2005 2

Deze publicatie werd mogelijk gemaakt met de steun van het Vast Sekretariaat voor Preventiebeleid - Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid FOD.

3

INLEIDING ........................................................................................................................................................... 8 HOOFDSTUK 1 HET FENOMEEN ZIEKENHUISCRIMINALITEIT NADER TOEGELICHT............ 10 1.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING .................................................................................................................................... 10 1.2 VORMEN VAN VEELVOORKOMENDE CRIMINALITEIT IN ZIEKENHUIZEN ............................................................. 10 1.2.1 Diefstal ..................................................................................................................................................... 10 1.2.2 Vandalisme ............................................................................................................................................... 11 1.2.3 Agressie en geweld ................................................................................................................................... 12 1.2.4 Het oneigenlijk gebruik van ziekenhuisgoederen ..................................................................................... 12 1.3 PROFIEL VAN DE SLACHTOFFERS ...................................................................................................................... 13 1.4 PROFIEL VAN DE DADERS.................................................................................................................................. 13 1.5 OORZAKEN VAN ZIEKENHUISCRIMINALITEIT .................................................................................................... 14 HOOFDSTUK 2 INVOEREN VAN EEN EFFICIËNT PREVENTIEBELEID IN EEN ZIEKENHUIS...................................................................................................................................................... 16 2.1 ALGEMEEN BELEID ........................................................................................................................................... 17 2.2 HET PREVENTIEWIEL ........................................................................................................................................ 17 2.2.1 De vier hoofdaspecten van het preventiewiel ........................................................................................... 18 2.2.2 Vragenlijst ‘Preventiewiel’....................................................................................................................... 21 HOOFDSTUK 3 EEN GECOÖRDINEERD BEVEILIGINGSBELEID ALS ONDERDEEL VAN HET PREVENTIEBELEID ............................................................................................................................... 22 3.1 RISICOANALYSE ............................................................................................................................................... 22 3.1.1 Begripsomschrijving................................................................................................................................. 22 3.1.2 Kleurmethode ........................................................................................................................................... 22 3.2 BEVEILIGINGSONDERZOEK ............................................................................................................................... 24 3.2.1 Personeelsenquête .................................................................................................................................... 24 3.2.1.1 Procedure ............................................................................................................................................................. 24 3.2.1.2 Begeleidende tekst ............................................................................................................................................... 25 3.2.1.3 Vragenlijst............................................................................................................................................................ 25

3.2.2 Registratie van incidenten ........................................................................................................................ 25 3.2.2.1 De dubbele betekenis van de registratie van incidenten....................................................................................... 26 3.2.2.2 Invoeren van een registratieprocedure ................................................................................................................. 27 3.2.2.3 Vorm en inhoud van het registratieformulier ....................................................................................................... 28 3.2.2.4 Verwerking van de gegevens ............................................................................................................................... 28 3.2.2.5 Het medisch geheim en de aangifte van misdrijven ............................................................................................. 28

3.3 BEVEILIGINGSPLAN .......................................................................................................................................... 30 3.4 EVALUATIE EN BIJSTURING ............................................................................................................................... 30 HOOFDSTUK 4 TECHNOPREVENTIEVE MAATREGELEN TER VOORKOMING VAN ZIEKENHUISCRIMINALITEIT...................................................................................................................... 31 4.1 ATTITUDEVORMING .......................................................................................................................................... 31 4.2 STRUCTURELE MAATREGELEN .......................................................................................................................... 32 4.2.1 Organisatorische maatregelen ................................................................................................................. 33 4.2.1.1 Begripsomschrijving ............................................................................................................................................ 33 4.2.1.2 Merken en fotograferen van waardevolle voorwerpen......................................................................................... 33 4.2.1.3 Sleutelbeheer........................................................................................................................................................ 34 4.2.1.4 Doktersbriefjes en -stempels ................................................................................................................................ 37 4.2.1.5 Bewegwijzering ................................................................................................................................................... 38 4.2.1.6 Herkenbaarheid van de medewerkers................................................................................................................... 39 4.2.1.7 Huishoudelijk reglement ...................................................................................................................................... 40 4.2.1.8 Versterken van de informele sociale controle ...................................................................................................... 40 4.2.1.9 Waardeberging ..................................................................................................................................................... 40 4.2.1.10 Toegangscontrole ............................................................................................................................................... 41 4.2.1.11 Bijkomende organisatorische maatregelen......................................................................................................... 42

4.2.2 Fysische en bouwkundige maatregelen .................................................................................................... 43 4

4.2.2.1 Deuren.................................................................................................................................................................. 43 4.2.2.2 Ramen .................................................................................................................................................................. 44 4.2.2.3 Lichtkoepels ......................................................................................................................................................... 46 4.2.2.4 Keldergaten .......................................................................................................................................................... 47 4.2.2.5 Verankering van elektronische apparaten ............................................................................................................ 47 4.2.2.6 Berging van goederen .......................................................................................................................................... 47 4.2.2.7 Compartimentering .............................................................................................................................................. 48 4.2.2.8 Plaatsen van sensoren........................................................................................................................................... 48 4.2.2.9 Beveiligen van rolstoelen..................................................................................................................................... 49

4.2.3 Elektronische maatregelen ....................................................................................................................... 50 4.2.3.1 Alarmsystemen..................................................................................................................................................... 50 4.2.3.2 Camerabewaking of CCTV.................................................................................................................................. 50

4.2.4 Meldingsmaatregelen ............................................................................................................................... 56 HOOFDSTUK 5 VEILIGE PARKEERTERREINEN .................................................................................... 57 5.1 UITBOUWEN VAN EEN EFFICIËNT PARKEERBELEID ............................................................................................ 57 5.1.1 Parkeerproblemen: verschillende probleemtypen.................................................................................... 57 5.1.1.1 Capaciteitproblemen ............................................................................................................................................ 57 5.1.1.2 Niet-capaciteitsproblemen.................................................................................................................................... 58

5.1.2 Welke maatregelen kunnen genomen worden om parkeerproblemen op te lossen? ................................ 58 5.1.2.1 Beeldvorming....................................................................................................................................................... 58 5.1.2.2 Parkeermaatregelen .............................................................................................................................................. 59

5.1.3 Concrete probleemstelling: Zijn organisaties als ziekenhuizen gemachtigd om wielklemmen te plaatsen bij foutief geparkeerde voertuigen? .................................................................................................... 61 5.2 BEVEILIGINGSMAATREGELEN ........................................................................................................................... 65 HOOFDSTUK 6 FIETSDIEFSTAL .................................................................................................................. 68 6.1 TIPS VOOR EEN DIEFSTALVEILIGE FIETSPARKEERVOORZIENING ........................................................................ 68 6.1.1 Aan te raden fietsparkeersysteem: een aanbindsysteem........................................................................... 68 6.1.2 Gebruiksvriendelijkheid ........................................................................................................................... 69 6.1.3 Antidiefstalbeveiliging.............................................................................................................................. 69 6.1.4 Overkapping ............................................................................................................................................. 69 6.1.5 Sociale controle........................................................................................................................................ 69 6.1.6 Duurzaamheid .......................................................................................................................................... 69 6.1.7 Bord met preventietips voor de gebruikers .............................................................................................. 70 6.2 ANDERE ACTIES TER PREVENTIE VAN FIETSDIEFSTALLEN ................................................................................. 70 6.2.1 Fietsgraveeractie...................................................................................................................................... 70 6.2.2 Wedstrijd .................................................................................................................................................. 70 HOOFDSTUK 7 AGRESSIE ............................................................................................................................. 72 INLEIDING .............................................................................................................................................................. 72 7.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING .................................................................................................................................... 72 7.2 POLITIONEEL OPTREDEN BIJ AGRESSIE .............................................................................................................. 74 7.3 PROCEDURES IN GEVAL VAN SLACHTOFFERSCHAP............................................................................................ 74 7.3.1 Strafrechterlijke Procedure ...................................................................................................................... 74 7.3.2 Burgerlijke partijstelling .......................................................................................................................... 75 7.4 OMGAAN MET AGRESSIE BINNEN HET ZIEKENHUIS............................................................................................ 75 7.4.1 De rechten en plichten van ziekenhuismedewerkers in geval van agressie.............................................. 76 7.4.1.1 Is het wettelijk toegelaten om tussen te komen bij een geval van agressie?........................................................ 76 7.4.1.2 Burgerarrest.......................................................................................................................................................... 79

7.4.2 Hoe reageren op agressieve personen? ................................................................................................... 81 7.4.2.1 De eigen houding ................................................................................................................................................. 81 7.4.2.2 De aanpak van frustratieagressie.......................................................................................................................... 82 7.4.2.3 Hoe reageren op de aanwezigheid van wapens? .................................................................................................. 84

7.4.3 Organiseren van trainingen ..................................................................................................................... 86 HOOFDSTUK 8 BEWAKING........................................................................................................................... 87 HOOFDSTUK 9 WERKNEMERSCRIMINALITEIT.................................................................................... 89 5

9.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING .................................................................................................................................... 89 9.1.1 Definitie .................................................................................................................................................... 89 9.1.2 Kenmerken................................................................................................................................................ 89 9.1.3 Voorbeelden van werknemerscriminaliteit............................................................................................... 89 9.1.4 Signalen van werknemerscriminaliteit ..................................................................................................... 90 9.2 DE OORZAKEN VAN WERKNEMERSCRIMINALITEIT ............................................................................................ 90 9.3 DE AANPAK VAN WERKNEMERSCRIMINALITEIT ................................................................................................ 90 9.3.1 Preventiemogelijkheden ........................................................................................................................... 90 9.3.2 Repressief optreden .................................................................................................................................. 91 9.3.2.1 Straf(proces)recht................................................................................................................................................. 91 9.3.2.2 Interne private conflictbeslechting ....................................................................................................................... 92

BIJLAGE I: VRAGENLIJST ‘PREVENTIEWIEL’ ...................................................................................... 95 BIJLAGE II: PERSONEELSENQUÊTE ......................................................................................................... 98 BIJLAGE III: REGISTRATIEFORMULIER ............................................................................................... 107 BIJLAGE IV: JURIDISCHE WEGWIJZER VOOR SLACHTOFFERS VAN MISDRIJVEN............... 112 INLEIDING ............................................................................................................................................................ 112 1. VAN KLACHT TOT VONNIS ................................................................................................................................ 112 1.1 Klacht indienen of aangifte doen............................................................................................................... 112 1.1.1 Bij de politie.......................................................................................................................................................... 112 1.1.2 Rechtstreeks bij de Procureur des Konings * ........................................................................................................ 113

1.2 Het proces-verbaal .................................................................................................................................... 113 1.3 Het onderzoek kan op verschillende manieren worden afgesloten: .......................................................... 115 1.3.1 Door middel van sepot .......................................................................................................................................... 115 1.3.2 Door buitengerechtelijke afhandeling van de zaak ............................................................................................... 115 1.3.3 Door vervolging .................................................................................................................................................... 115 1.3.4 Door een vordering tot onderzoek......................................................................................................................... 116

2. INZAGE IN HET DOSSIER .................................................................................................................................... 116 2.1 Opsporingsonderzoek*.............................................................................................................................. 116 2.1.1 Wanneer? .............................................................................................................................................................. 116 2.1.2 Hoe? ...................................................................................................................................................................... 116

2.2 Gerechtelijk onderzoek*............................................................................................................................ 116 2.2.1 Wanneer? .............................................................................................................................................................. 116 2.2.2 Hoe? ...................................................................................................................................................................... 116

3. ENKELE ONDERZOEKSDADEN ........................................................................................................................... 117 3.1 Autopsie*................................................................................................................................................... 117 3.2 Onderzoek aan het lichaam....................................................................................................................... 117 4. HOE BEKOM IK SCHADEVERGOEDING?.............................................................................................................. 118 4.1 De dader vergoedt vrijwillig de schade..................................................................................................... 118 4.2 Via de verzekering ..................................................................................................................................... 118 4.3 Langs gerechtelijke weg ............................................................................................................................ 118 4.3.1 Uw klacht werd geseponeerd ................................................................................................................................ 118 4.3.2 De verdachte wordt vervolgd ................................................................................................................................ 120 4.3.3 Ik heb een vonnis. Wat nu? ................................................................................................................................... 121

4.4 Schadefonds voor slachtoffers van opzettelijke gewelddaden ................................................................... 121 4.5 Het gemeenschappelijk motorwaarborgfonds........................................................................................... 122 5. RECHTSHULP .................................................................................................................................................... 123 5.1 Bureau voor consultatie en verdediging (het pro-deo bureau) ................................................................. 123 5.2 Justitiehuis................................................................................................................................................. 123 5.3 Slachtofferonthaal bij het parket ............................................................................................................... 123 5.4 Huurdersbond............................................................................................................................................ 123 5.5 Jongerenadviescentrum (JAC) .................................................................................................................. 123 5.6 Kinderrechtswinkel.................................................................................................................................... 123 6. SCHEMATISCHE VOORSTELLING VAN DE STRAFRECHTSPLEGING ...................................................................... 124 7. WOORDENLIJST ................................................................................................................................................ 125 6

BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................................................... 127

7

Inleiding Criminaliteit oefent een grote druk uit op de samenleving. Ook ziekenhuizen blijven er door hun open organisatiestructuur zeker niet van gespaard. Ze worden dagelijks geconfronteerd met allerhande vormen van criminaliteit. Daarom heerst er in de meeste ziekenhuizen een algemeen onveiligheidsgevoel, in het bijzonder bij het personeel. Een ziekenhuis is vooral een plaats waar mensen naartoe komen om te herstellen van hun ziekte. Het is een plaats waar iedereen zich veilig moet voelen. Om een veilige en rustige omgeving voor de patiënten, het personeel en de bezoekers te creëren, vereist kwalitatieve en klantgerichte zorgverlening een veiligheidscomponent. De veiligheid in het ziekenhuis is daarbij niet alleen een zaak van de directie maar vooral ook van iedere ziekenhuismedewerker, van hoofdarts tot onderhoudspersoneel. Om op een geïntegreerde wijze de onveiligheidsgevoelens en de risico’s of kwetsbare elementen, eigen aan de ziekenhuizen te verminderen, is het noodzakelijk om na te denken over de invoering van een efficiënt preventiebeleid. Het boek is een handleiding voor alle verantwoordelijken, die beslissingen moeten nemen op het vlak van ziekenhuisveiligheid en een preventiebeleid moeten uitbouwen. Er wordt vooreerst een beeld geschetst van de problematiek. Daarnaast wordt op een eenvoudige manier beschreven hoe het ziekenhuis een efficiënt preventie- en beveiligingsbeleid kan invoeren. De waarde van het handboek zit vooral in de richtlijnen, mogelijke technieken en maatregelen, die worden aangereikt om de beveiliging in ziekenhuizen op een hoger niveau te brengen om zo de ziekenhuiscriminaliteit beter het hoofd te kunnen bieden. Wij hopen dat mede op basis van dit handboek de ziekenhuizen de noodzaak tot het ontwikkelen van een adequaat preventiebeleid inzien en met de beschikbare middelen meer effectieve maatregelen treffen. Het eerste hoofdstuk geeft een duidelijk en overzichtelijk beeld weer van het fenomeen ziekenhuiscriminaliteit. Dit hoofdstuk blijft vrij beschrijvend en theoretisch, maar een zekere basiskennis is noodzakelijk om het fenomeen te kunnen bestrijden. Zo worden er de oorzaken, de daders, de slachtoffers en de meest voorkomende vormen van deze criminaliteit nader toegelicht. Het tweede hoofdstuk behandelt de invoering van een effectief preventiebeleid in het ziekenhuis. Ieder ziekenhuis is anders daarom is het aangewezen per ziekenhuis een preventiebeleid op maat in te voeren. Aan de hand van het preventiewiel worden de verschillende stappen aangetoond die daartoe moeten worden doorlopen. Een gecoördineerd beveiligingsbeleid als onderdeel van het preventiebeleid is het onderwerp van het derde hoofstuk. Om te komen tot een gecoördineerd beveiligingsbeleid is het vooreerst van fundamenteel belang om de potentiële en actuele problemen in kaart te brengen aan de hand van een risicoanalyse. Daarnaast kan een beveiligingsonderzoek worden gevoerd met behulp van een personeelsenquête en een analyse van de registratie van de incidenten. 8

In het vierde hoofdstuk wordt een zo volledig mogelijk overzicht gegeven van alle technopreventieve maatregelen die genomen kunnen worden ter voorkoming van ziekenhuiscriminaliteit. De groep van maatregelen heeft enerzijds betrekking op het ontwikkelen van een veiligheidsattitude bij de ziekenhuismedewerkers, de patiënten en de bezoekers. Anderzijds worden structurele maatregelen voorgesteld volgens de OFEMtheorie. Hoofdstuk vijf handelt over veilige parkeerterreinen. De veiligheidsproblematiek op de parkeerterreinen van de ziekenhuizen is geen specifieke vorm van ziekenhuiscriminaliteit maar is er onrechtstreeks mee verbonden. Parkeerproblemen brengen vrijwel altijd overlast mee en uit slachtofferbevragingen blijkt dat ziekenhuismedewerkers de parking dikwijls als een onveilige plaats ervaren. Er wordt een antwoord geformuleerd op de vragen: Hoe een efficiënt parkeerbeleid uitbouwen en welke concrete beveiligingsmaatregelen kunnen worden genomen? Zijn organisaties als ziekenhuizen gemachtigd om wielklemmen te plaatsen bij foutief geparkeerde voertuigen? Fietsdiefstal in de omgeving van ziekenhuizen is helaas een veel voorkomend feit. Omdat het ontbreken van degelijke, diefstalveilige fietsparkeervoorzieningen en de nonchalance van de eigenaars van de fietsen de kans op fietsdiefstallen enorm vergroten, geven wij hieromtrent in hoofdstuk zes een aantal tips. Ziekenhuismedewerkers worden veel geconfronteerd met, voornamelijk, verbale agressie. Om de arbeidstevredenheid van de medewerkers te bevorderen is het belangrijk ook deze problematiek grondig door te lichten en aan te pakken. Hoofdstuk zeven biedt daarom een duidelijke kijk op de volgende onderwerpen: Hoe omgaan met agressie binnen het ziekenhuis? Wat zijn de rechten en plichten van ziekenhuismedewerkers in geval van agressie? Hoe reageren op agressieve personen? In hoofstuk acht worden de spelregels bondig beschreven die het ziekenhuis in acht moet nemen indien er beroep wordt gedaan op bewakingsagenten om, vb. de veiligheid op de parkings te garanderen of om in te staan voor het goede verloop van de toegangsprocedures. Werknemerscriminaliteit is een onderschatte vorm van criminaliteit, waarbij het ziekenhuis veel schade oploopt. In het laatste hoofdstuk leek het ons dan ook aangewezen iets dieper in te gaan op de aanpak van criminaliteit gepleegd door werknemers. In dit hoofstuk worden de kenmerken, signalen en oorzaken van deze criminaliteitsvorm beschreven. Tevens wordt besproken hoe ziekenhuizen werknemerscriminaliteit preventief en repressief kunnen aanpakken.

9

Hoofdstuk 1 Het fenomeen ziekenhuiscriminaliteit nader toegelicht 1.1 Begripsomschrijving Ziekenhuiscriminaliteit is een alomvattend begrip. Het slaat op alle vormen van criminaliteit die zich op het domein of binnen de morele verantwoordelijkheid van het ziekenhuis bevinden.1 Het begrip heeft geen juridische betekenis maar enkel een territoriale betekenis en is uit de praktijk gegroeid.

1.2 Vormen van veelvoorkomende criminaliteit in ziekenhuizen In de praktijk worden Belgische ziekenhuizen vooral geconfronteerd met kleine criminaliteit. Toch kan in uitzonderlijke gevallen zware criminaliteit voorkomen. We vermelden drie gevallen: • Het kan gebeuren dat een ruzie uit het milieu van de opgenomen patiënt binnen de ziekenhuismuren verder wordt uitgevochten. Het kan gaan om ernstig fysiek geweld en zelfs doodslag. Vooral het personeel van de dienst spoedgevallen kan hierbij in de brokken delen. • Een tweede geval is de drugsproblematiek en de eventuele agressie die hiermee gepaard kan gaan. Vooreerst zijn in een ziekenhuis tal van verdovende en kalmerende middelen aanwezig die een grote aantrekkingskracht uitoefenen op verslaafden en waarvoor ze tot veel in staat zijn om ze in hun bezit te krijgen. Daarnaast is er de agressie die voortvloeit uit de afkickproblematiek. • Ten derde is er de agressie die verbonden is met het ziektebeeld van sommige psychiatrische patiënten. De veel voorkomende criminaliteitsvormen kunnen we in vier groepen onderverdelen: • Diefstal • Vandalisme • Agressie en geweld • Oneigenlijk gebruik van ziekenhuiseigendommen

1.2.1 Diefstal Ieder ziekenhuis wordt regelmatig geconfronteerd met diefstal. 2

Door de directe waarde en de het niet-persoonsgebonden karakter is vooral geld het voorwerp van diefstal. Handtassen worden meegenomen en ergens anders in of rond het gebouw achtergelaten. Portefeuilles worden dikwijls teruggevonden in de toiletten nadat het geld er is uitgehaald. Ook allerlei andere zaken, zoals juwelen, worden gestolen. Buiten de muren is

1

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 3. 2 Elektronische kopie, URL: http://www.daf.uni-mainz.de. 10

diefstal van fietsen en uit auto’s een regelmatig terugkerend probleem. De kans op diefstal hangt nauw samen met de graad van anonimiteit in en rond het ziekenhuis, het aantal bezoekers en patiënten en hun verloop, en de invloed van de omgeving. De slachtoffers van diefstal zijn hoofdzakelijk de patiënten en de ziekenhuismedewerkers, bezoekers in veel mindere mate. Patiënten worden het meest bestolen in hun kamer. Personeelsleden vooral in de vestiaires of kleedkamers, waar goederen vaak onbewaakt en onbeveiligd worden achtergelaten. Nochtans gebeurt het ook op andere plaatsen: gangen, kleedkamers, koffieruimtes, cafetaria en dokterskabinetten. Het gaat altijd om plaatsen waar men spullen makkelijk ‘eventjes’ onbewaakt achterlaat. Daarnaast is het ziekenhuis als organisatie ook vaak het slachtoffer van diefstal. Er zijn in een ziekenhuis zeer veel goederen die ten dienste staan van een ruimer publiek. Het is onmogelijk om alles in de gaten te houden. Zeer uiteenlopende ziekenhuiseigendommen worden gestolen. Het kan gaan om geld uit automaten, linnen, leeggoed, zeep, melk, boter, bestek, wc-papier, spiegels, planten, kerstversiering, revalidatiemateriaal, medicatie,... alles wat bruikbaar, draagbaar of makkelijk te verstoppen is, komt in aanmerking om het doelwit van dieven te zijn.3 De daders van diefstal moeten we eerst en vooral onder de bezoekers en het personeel zoeken. Vermits ze vooral bezig zijn met hun ziekte komen patiënten bijna nooit naar voren als dader. Een uitzondering hierop is de diefstal van medicatie door opgenomen verslaafden. Daarnaast kiezen soms ook buitenstaanders ziekenhuizen als hun actieterrein. Ze hebben geen andere band met het ziekenhuis dan dat dit hun ‘werkterrein’ is. Het gaat om een kleine groep die nochtans een zeer nefaste invloed kan hebben. Binnen de categorie diefstal hebben we ook de problematiek van de diefstal van doktersbriefjes en -stempel. Dit heeft vooral te maken met de drugsproblematiek, i.c. de verslaving aan verdovende of kalmerende middelen. Hiermee is veel geld gemoeid, en de diefstallen gebeuren vooral door verslaafden enerzijds en (semi-)professionelen anderzijds. De doktersbriefjes en -stempels worden vooral gestolen uit consultatieruimtes van dokters, die zelfstandig in het ziekenhuis functioneren.

1.2.2 Vandalisme Vandalisme is het met opzet beschadigen van goederen die tot iemand anders of tot de gemeenschap behoren. Deze vorm van ziekenhuiscriminaliteit is veel zichtbaarder dan diefstal maar vormt een veel kleiner probleem. Beschadigingen en graffiti springen in het oog van de bezoekers, de patiënten en de personeelsleden en kan een negatieve beeldvorming betekenen voor het ziekenhuis. Het verwijderen of herstellen is meestal niet eenvoudig en neemt veel tijd in beslag. 3

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 9-11. 11

Alles kan doelwit worden van vandalisme. Toch zijn bepaalde plaatsen veel kwetsbaarder dan andere. In het ziekenhuis krijgen vooral de liften het zwaar te verduren. Toiletten worden met opzet vervuild en besmeurd. Ook signalisatieletters en pictogrammen zijn gemakkelijke doelwitten. 4 Daarnaast kan zowat alles in het ziekenhuis beschadigd worden: het meubilair, de automaten, de brandblussers. Buitensmuurs is de beschadiging van auto’s, fietsen en de beplanting het meest voor de hand liggend. Daderschap bij vandalisme hangt nauw samen met de houding van niet-betrokkenheid of onachtzaamheid in het algemeen, of een tekort aan respect voor gemeenschappelijke eigendommen. De anonimiteit van de ziekenhuisomgeving verhoogt de kans op opzettelijke beschadigingen.

1.2.3 Agressie en geweld 5

De notie ‘agressie en geweld’ beslaat een ruim spectrum aan daden. Het kan gaan van verbaal geweld, schelden of verwijten, fysieke bedreiging tot daadwerkelijk fysiek geweld al dan niet met wapens. Concreet hebben ziekenhuizen vooral te kampen met verbale agressie en licht-fysiek geweld. Daders kunnen gezocht worden bij patiënten, bezoekers en buitenstaanders. De meeste problemen blijken zich te situeren in de eerstehulpafdelingen en psychiatrische afdelingen. Het gaat meestal om opnames van agressieve patiënten of van patiënten in agressief gezelschap. Soms komt agressie ook voor bij bezoekers. Zo kan het weigeren van de bezoek na het sluitingsuur ook aanleiding geven tot verbale agressie. Een aparte categorie zijn de diverse vormen van seksueel geweld. Het gaat hier vooral om ongewenste intimiteiten, bijvoorbeeld tussen personeelsleden onderling of tussen een personeelslid en een patiënt of een bezoeker. Daarnaast kiezen buitenstaanders soms de ziekenhuizen als doelwit voor bepaalde vormen van seksuele agressie (vb. exhibitionisme) of wordt de onmiddellijke ziekenhuisomgeving door de medewerkers in avond- of nachtdienst vaak als bedreigend ervaren, ook als er nog nooit noemenswaardige problemen geweest zijn.6

1.2.4 Het oneigenlijk gebruik van ziekenhuisgoederen Goederen in en om het ziekenhuis kunnen worden gebruikt voor doelen waarvoor ze niet bedoeld zijn. Ze worden echter niet gestolen of ontvreemd. Meestal gaat het om gebruik voor persoonlijke doeleinden van burotica, vb. kopieermachines en telefoontoestellen, of het versturen van persoonlijke briefwisseling. 4

Elektronische kopie, URL://www.medietheek.thinkquest.nl Elektronische kopie, URL: http://home.wanadoo.nl/am1go/kleurplaten/kwaad.html 6 J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 12-14. 5

12

Bij vele instellingen houdt men hier een zekere vorm van tolerantie aan. Men laat het oogluikend toe, zolang het maar binnen de grenzen blijft. Deze grenzen worden bepaald door de intentionaliteit en de systematiek waarmee iemand handelt. Toch is het moeilijk te controleren en een doorgedreven controle kan het sociale klimaat ernstig verstoren. Deze vormen van criminaliteit komen het meest voor in ziekenhuizen. Het zijn deze vormen waar iedereen dader of slachtoffer kan van zijn. Het zijn ook deze criminaliteitsvormen die met relatief weinig extra middelen kunnen bestreden worden, en waarbij het voeren van een intern preventiebeleid heel wat vruchten kan opleveren.7

1.3 Profiel van de slachtoffers Het is zeer moeilijk om een éénduidig slachtofferprofiel op te stellen: iedereen die het ziekenhuis betreedt, zowel personeelsleden, als patiënten of bezoekers, kan het slachtoffer worden van één of ander criminaliteitsvorm. Ieders portefeuille of fiets kan worden gestolen. Waar of wanneer is onvoorspelbaar. Het kan overal en altijd gebeuren. Toch zijn bepaalde groepen meer kwetsbaar dan andere. Enerzijds zijn de patiënten de grootste slachtoffergroep van diefstallen. Zij komen naar het ziekenhuis om geholpen te worden en nemen vanuit deze gemoedsgesteldheid onvoldoende voorzorgen voor de veiligheid van hun goederen. Anderzijds zijn vooral het verplegend personeel van de spoedafdeling en de onthaalmedewerkers het slachtoffer van agressie.

1.4 Profiel van de daders De dadergroep is zeer ruim en kunnen we in vier groepen onderverdelen. Ieder van ons kan wel eens ‘als dader’ betrokken zijn bij vormen van kleine criminaliteit als de omstandigheden dat in de hand werken. De verleiding kan bijvoorbeeld zeer groot zijn om naamloos rondslingerend geld in de gang mee te nemen. Of iemand die het gevoel heeft dat hij te hard moet werken en te weinig betaald wordt, zal vlugger de neiging hebben om zich ‘extralegale’ voordelen te verschaffen (vb. het meenemen van thuis bruikbaar klein materiaal, telefoneren en kopiëren op het werk). Deze eerste groep van daders hangt nauw samen met erg drempelverlagende omstandigheden. De tweede groep van daders zijn de gelegenheidsdieven. Gelegenheidsdieven schrikken niet terug van een criminele daad als de gelegenheid zich voordoet, zonder er echt naar op zoek te gaan. Denk bijvoorbeeld aan iemand die per toeval een kamer binnenstapt, waar niemand aanwezig is en er een polshorloge meeneemt. Een verdere stap is wanneer iemand meer systematisch te werk gaat. De ‘systematische gelegenheidsdief’ zoekt doelbewust gelegenheden op waar iets te stelen valt. Hij houdt kamers en vestiaires in de gaten en slaat zijn slag wanneer die even verlaten zijn. Ten slotte hebben we te maken met personen die erg professioneel te werk gaan. Ze gaan goed voorbereid, systematisch en heel doelgericht te werk en hebben meestal goed voor ogen wat ze buit willen maken. Tot deze groep van daders behoren diegenen die zich als werkmannen verkleden om medische apparatuur of computers te bemachtigen.8 7

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 14-15. 8 J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 7. 13

Vermits het onmogelijk is om een eenduidig daderprofiel op te stellen, kunnen we stellen dat elke persoon die de instelling betreedt, kan worden gezien als een potentiële dader van misdrijven: patiënten, bezoekers, 9 ziekenhuismedewerkers, leveranciers, ... . Omtrent het daderprofiel bestaan tal van misvattingen. Vaak denkt men dat patiënten en bezoekers verantwoordelijk zijn voor de meeste ziekenhuiscriminaliteit. Dit klopt voor sommige criminaliteitsvormen (vb. vandalisme), doch uit onderzoek blijkt dat het personeel verantwoordelijk is voor het merendeel van de criminaliteit gepleegd in ziekenhuizen.10

1.5 Oorzaken van ziekenhuiscriminaliteit Het is niet gemakkelijk om een precieze oorzaak aan te geven voor het plegen van ziekenhuiscriminaliteit. Over het algemeen wordt aangenomen dat de criminaliteit in ziekenhuizen, zoals in alle openbare instellingen, beïnvloed worden door de algemene criminaliteitstendensen. Het criminaliteitsbeeld in verzorgingsinstellingen vormt met andere woorden een afspiegeling van het criminaliteitsbeeld binnen de maatschappij. Toch neemt men aan dat er een aantal factoren zijn, specifiek voor ziekenhuizen, die het criminaliteitsrisico beïnvloeden.11 De meeste ziekenhuizen zijn zeer groot en hebben een ‘open structuur’ te wijten aan de grote en steeds wisselende bezoekersstromen. Elke persoon kan op om het even welk ogenblik binnen en buiten lopen zonder dat hem naar de intenties van z’n bezoek gevraagd wordt. Dit komt onder andere door het feit dat het personeel veelal in een ploegensysteem tewerkgesteld is, wat de anonimiteit van de instelling verhoogt er ervoor zorgt dat bezoekers steeds minder worden geconfronteerd met een of andere vorm van sociale controle. Naast de open structuur van de instelling speelt ook de kwetsbaarheid van het slachtoffer een rol bij het tot stand komen van criminaliteit in het ziekenhuis. Patiënten komen naar het ziekenhuis om geholpen te worden en zijn vooral met hun ziekte bezig zodat ze onvoldoende oog hebben voor de veiligheid van hun goederen. Ten derde vormt de aard van het ziekenhuis een oorzaak van het plegen van criminaliteit. Het spreekt voor zich dat een klein plattelandsziekenhuis gemakkelijker te beveiligen is dan een grootstedelijk ziekenhuis. Immers: hoe groter het ziekenhuis, hoe groter de anonimiteit. Ook de bouwkundige situatie kan per instelling sterk verschillen, wat eveneens implicaties heeft voor de omvang van de criminaliteit. Zo is een ziekenhuis met veel in- en uitgangen moeilijk te controleren.

9

Elektronische kopie, URL:http://www.veilig.nl J. CLAEYS, Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, p. 22. 11 J. CLAEYS, Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, p.11. 10

14

Ten slotte kan men stellen dat de ligging van het ziekenhuis een rol speelt. Zo blijkt uit onderzoek dat ziekenhuizen die in het stadscentrum gelegen zijn meer met criminaliteit geconfronteerd worden dan instellingen aan de stadsrand.12

12

J. CLAEYS, Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, p. 13. 15

Hoofdstuk 2 Invoeren van een efficiënt preventiebeleid in een ziekenhuis In de meeste ziekenhuizen is er weinig of geen sprake van een systematisch preventiebeleid: • criminele feiten worden niet, onvoldoende of onnauwkeurig geregistreerd; • er worden geen, onvoldoende of willekeurige preventiemaatregelen getroffen; • meestal worden er geen preventiebudgetten voorzien; • er worden geen voltijdse securitymanagers aangenomen; • preventie komt niet of nauwelijks ter sprake op bestuursvergaderingen; • er is een gebrek aan samenwerking met de plaatselijke politiediensten.13 We definiëren criminaliteitspreventie in ziekenhuizen als het geheel van houdingen en gedragingen, die samen de objectieve criminaliteit doen dalen en het subjectieve veiligheidsgevoel doen stijgen, zodat de persoonlijke levenskwaliteit verhoogt en de criminaliteit in de ziekenhuisomgeving minder kans krijgt.14 Deze houdingen en gedragingen moeten vorm krijgen door de invoering van een preventiebeleid. Een integraal preventiebeleid integreert onder meer het basisklimaat van de instelling, en verbindt de kwaliteit van het leefklimaat binnen het ziekenhuis met mogelijke problemen op het vlak van kleine criminaliteit. Preventie heeft alles te maken met een gezonde leefsfeer, en kan niet los worden gezien van de totale kwaliteit van de instelling. Het is belangrijk dat de medewerkers daadwerkelijk zien dat het management bezorgd is en investeert, niet noodzakelijk in termen van geld, in een veilige werkomgeving. Waarom kiezen voor preventie om de criminaliteit in het ziekenhuis aan te pakken? • Preventie wil de oorzaken weg, en wil niet alleen de straf van de dader! • Preventie houdt rekening met de periode vóór het misdrijf. • Preventie gaat uit van een veelheid aan actoren, rekent op de medewerking van alle ziekenhuismedewerkers bij de aanpak van de criminaliteit en steunt niet enkel op het strafrecht en de politiediensten. • Preventie kijkt naar het slachtoffer, de situatie en de dader.15 Ieder ziekenhuis is anders daarom is het aangewezen per ziekenhuis een preventiebeleid op maat in te voeren. Het zijn uiterst complexe organisaties en verschillen onderling enorm naar grootte, bouwkundige indeling, toegankelijkheid, heersende onveiligheidsgevoelens, zelfwaakzaamheid van de medewerkers. De openheid van de instellingen als gevolg van de klantgerichte werkwijze en het dikwijls veranderende personeelsbestand, de onbetrokkenheid van de ziekenhuismedewerkers en de lage aangiftebereidheid zijn een serieuze rem op het ontwikkelen van een preventiegeest.

13

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 18. 14 G. CARRETTE, Fundamenten van preventie. Gent, onuitgegeven, 2002, p.3. 15 G. CARRETTE, Fundamenten van preventie. Gent, onuitgegeven, 2002, p.10. 16

2.1 Algemeen beleid Het preventiebeleid moet vervat zijn in het algemene beleid van het ziekenhuis.16 Het algemeen beleid van een organisatie kan uitgesplitst worden in verschillende vormen van beleidsplanning (personeelsbeleid, financieel en economisch beleid, ...) die vaak rechtstreeks of onrechtstreeks verbonden zijn met het item ‘veiligheid en preventie’. • Zo kan er in het personeelsbeleid via het voeren van functioneringsgesprekken gepeild worden naar het zich al dan niet veilig voelen van het personeel. Het personeelsbeleid dient vanzelfsprekend alle aspecten van sociale veiligheid te bevatten. • Maatregelen op vlak van preventie en veiligheid brengen dikwijls een kost met zich mee en kunnen daarom niet los worden gezien van het financieel beleid van de instelling. • Via een beveiligingsbeleid kan worden gesteld dat er op een systematische en doeltreffende manier aandacht moet worden besteed aan sociale veiligheid, vormgegeven door een beveiligingsbeleidsplan. Een beveiligingsbeleid kan worden uitgewerkt aan de hand van een aantal criteria: de aanwezigheid van onveiligheidsgevoelens, het daadwerkelijke slachtofferschap, de wensen van het personeel. Zo dient men een duidelijk en samenhangend geheel van maatregelen met lange termijndoelstelling te formuleren en inzicht te krijgen in de risico’s en de problemen die zich in het ziekenhuis voordoen. Deze gegevens kan men verzamelen door middel van een risicoanalyse (o.a. kleurmethode) of het uitvoeren van een beveiligingsonderzoek (door participerende observatie, een personeelsenquête, ...).

2.2 Het preventiewiel Het preventiewiel is de basis voor de invoering van een preventiebeleid in de instelling. Het is een hulpmiddel waarmee die factoren in beeld worden gebracht, welke noodzakelijk zijn om objectieve en subjectieve veiligheid van mensen en middelen binnen een instelling te realiseren.

16

I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 5. 17

2.2.1 De vier hoofdaspecten van het preventiewiel Het preventiewiel bestaat uit vier hoofdaspecten die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden: het beveiligingsbeleid, de beveiligingsorganisatie, de technopreventieve maatregelen en de beveiligingscultuur. Elk aspect vormt een onmisbaar onderdeel in het preventiebeleid en veranderingen in een aspect heeft gevolgen voor de andere aspecten. 1. Beveiligingsbeleid: de noodzaak van een visie en een plan Zonder een duidelijk samenhangend geheel van maatregelen en een expliciete langetermijndoelstelling blijven beveiligingsmaatregelen gemakkelijk incidentele lapmiddelen waarvan het rendement twijfelachtig is. De grondslag voor een beveiligingsbeleid is een goed inzicht in de risico’s die de organisatie loopt en een inzicht in de actuele problemen. De invoering van een beveiligingsbeleid gebeurt in verschillende fasen: 1. Inventariseren van potentiële en actuele problemen met behulp van een risicoanalyse. Daarin worden systematisch de risico’s in kaart gebracht. In hoofdstuk 3 wordt de risicoanalyse nader toegelicht.

18

2. Een beveiligingsonderzoek door middel van participerende observatie, personeelsenquête of analyse van de incidentmeldingen (registratieformulier). In hoofdstuk 3 worden de personeelsenquête en de registratieprocedure nader toegelicht. 3. Analyseren van de verzamelde feiten en meningen. 4. Keuze bepalen: maatregelen en middelen bepalen. 5. Ontwikkelen van een plan. Een instelling dient een beveiligingsbeleidsplan op te stellen, waarin een visie op beveiliging en de te nemen maatregelen en de beschikbare middelen zijn vastgelegd. 6. Uitvoeren van de besluiten. 7. Evaluatie en bijsturing van de besluiten. 2. Beveiligingsorganisatie De beveiligingsorganisatie bevat twee deelaspecten: de beveiligingsstructuur en het beveiligingsproces. 2.1 Beveiligingsstructuur Securitymanagement zou een onderdeel van het riskmanagement moeten zijn. Alle verpleeginstellingen hebben reeds een safetyverantwoordelijke, waarom dan geen securityverantwoordelijke? Het aanduiden van een beveiligingsverantwoordelijke is een onderdeel van een goed preventiebeleid. Voor iedereen moeten de taken, de verantwoordelijkheden en de positie binnen de organisatie van deze functionaris duidelijk zijn. Het is ook noodzakelijk om een positief klimaat van samenwerking met de politiediensten uit te bouwen. In veel gevallen worden de politiediensten voor het eerst gecontacteerd nadat er zich bepaalde onregelmatigheden hebben voorgedaan. Nochtans is het aangewezen om de politiediensten reeds in een veel vroeger stadium bij de ziekenhuisbeveiliging te betrekken. Zo kunnen op voorhand concrete afspraken worden gemaakt. In de eerste plaats is het aangewezen om dat er bij de betreffende diensten vaste contactpersonen worden aangesteld. De contactpersoon bij de politie kan, als deskundige, de vergaderingen met betrekking tot veiligheid in het ziekenhuis bijwonen. Tevens kan hij/zij een belangrijke inbreng hebben in technische aangelegenheden in verband met criminaliteitsbestrijding, opleiding en sensibilisering van de ziekenhuismedewerkers en bij de invoering van een vast registratieformulier. Tevens kunnen er afspraken gemaakt worden over het al dan niet dragen van een uniform tijdens een criminaliteitsonderzoek in het ziekenhuis om te vermijden dat geüniformeerde agenten onveiligheidsgevoelens zouden teweegbrengen.17 2.2 Beveiligingsproces Elke organisatie heeft behoefte aan vaste regels, procedures en voorschriften. Dergelijke vaste routines voorkomen dat er voortdurend moet worden overlegd en geïmproviseerd in situaties waarin snel en efficiënt optreden gewenst is. Ze bevorderen tevens de bewustwording bij de medewerkers inzake de problematiek rond beveiliging. Voorbeelden van afspraken en procedures zijn: 17

J. CLAEYS, Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, p. 54-55. 19

• • • • • • •

procedure bij alarmering procedure met betrekking tot patiënten die weglopen uit het ziekenhuis duidelijke afspraken over toegangs- en sleutelbeheer vastgelegde taken en bevoegdheden voor het beveiligingspersoneel procedure over het plaatsen van wielklemmen procedure voor het beveiligen van patiëntengegevens registratieprocedure18

Procedures dienen enerzijds duidelijk, bekend en controleerbaar te zijn en anderzijds de nodige flexibiliteit te laten. De procedures moeten voor de ziekenhuismedewerkers werkbaar en eenvoudig uit te voeren zijn. Regels om de regels stuit op weerstand en zal tot nog meer chaos leiden. Er moet met ander woorden een evenwicht zijn tussen de beveiliging en de leefbaarheid in het ziekenhuis. 3. Technopreventieve maatregelen De vier deelaspecten van de technopreventieve maatregelen: organisatorische, fysische, elektronische en meldingsmaatregelen, komen in hoofdstuk 4 uitvoerig aan bod. 4. Beveiligingscultuur De beveiligingscultuur is opgebouwd uit de deskundigenbevordering en de preventiehouding. 4.1 Deskundigenbevordering: opleiding, instructie, voorlichting Een beveiligingssysteem is afhankelijk van de mate waarin iedereen weet wat er gedaan moet worden. Medewerkers dienen vanaf hun binnenkomst goed geïnstrueerd te zijn over de maatregelen en de daarbij vereiste attitude. Regelmatige informatiebijeenkomsten over risico’s, voorvallen en gedragsregels dient het informatieniveau en de alertheid bij het personeel op peil te houden. 4.2 Preventiehouding: naleving, signalering, controle De attitude van de directie en de medewerkers vormt zowel het sluitstuk als het begin van een goed beveiligingssysteem. Het gaat hier om de cultuurkant van het preventiesysteem: de waarden en normen, de ingesleten gedragingen en het voorbeeldgedrag van de kernfiguren in de organisatie. Zo’n preventiecultuur kan blijken uit: • de discipline waarmee voorschriften worden nageleefd • de signalering van fouten van medewerkers, bezoekers en patiënten (sociale controle) • de alertheid waarmee men op incidenten reageert • regelmatige controle op de naleving van de procedures Attitudes zijn soms zeer hardnekkig en moeilijk te veranderen omdat ze deel uitmaken van het werkklimaat. Door herhaaldelijke sensibiliseringsacties kunnen ze langzaam maar zeker worden aangepakt.

18


2.2.2 Vragenlijst ‘Preventiewiel’ De vragenlijst ‘Preventiewiel is een lijst met vragen opgesteld aan de hand van de verschillende hoofdaspecten van het ‘Preventiewiel’. Deze vragenlijst kan mondeling afgenomen worden bij medewerkers die op de hoogte zijn van beveiligingssituatie in de instelling. Deze informatie kan een aanvulling betekenen op de gegevens van de risicoanalyse, de personeelsenquête, de participerende observatie en de geregistreerde gegevens.19 Vragenlijst ‘Preventiewiel’: zie bijlage I.

19

C.M.M. VERSCHURE, Beveilig het ziekenhuis: Preventie in een klantgerichte gatenkaas. ‘sHertogenbosch, september 1991, p.44. 21

Hoofdstuk 3 Een gecoördineerd beveiligingsbeleid als onderdeel van het preventiebeleid Om te komen tot een gecoördineerd beveiligingsbeleid is het fundamenteel om de potentiële en actuele problemen in kaart te brengen. Beveiliging is maatwerk dat wil zeggen dat het gebaseerd moet zijn op een goed inzicht in de criminaliteitsproblemen waarmee de instelling te maken heeft. Vooreerst moeten de risico’s door middel van een risicoanalyse in kaart worden gebracht. Dit kan gebeuren aan de hand van de kleurmethode. Daarnaast kan een beveiligingsonderzoek worden gevoerd met behulp van een personeelsenquête en een analyse van de registratie van de incidenten. Eens de bestaande situatie in kaart is gebracht, moeten, in een beveiligingsplan, de prioriteiten voor de aanpak van de ziekenhuiscriminaliteit worden bepaald. Om efficiënt te werken moet het beveiligingsplan regelmatig worden geëvalueerd en bijgestuurd.

3.1 Risicoanalyse 3.1.1 Begripsomschrijving Het begrip risicoanalyse duidt op de bewustwording van de mogelijke problemen en gevaren. Er wordt een duidelijke inventaris gemaakt van de mogelijke probleemgebieden in de instelling. Aan de hand van de risicoanalyse kunnen passende maatregelen voorgesteld en genomen worden die er moeten voor zorgen dat personen en eigendommen onttrokken worden aan gevaar en/of schade.20 Hierna wordt uitgelegd hoe men een risicoanalyse kan uitvoeren aan de hand van de kleurenmethode.

3.1.2 Kleurmethode De kleurmethode is een onderzoeksmethode waarbij door middel van observaties in de verschillende ruimtes en lokalen van het ziekenhuis wordt nagegaan hoe de verhouding is tussen de attractiviteit van de goederen (wat is de waarde van de goederen?) en de toegankelijkheid van het lokaal (hoe is de toegang tot het lokaal?). Via deze informatie worden de risico’s omgezet in een kleurcodering.21 De kleurmethode is een techniek waarmee op basis van plattegronden en kleuren knelpunten in de beveiliging kunnen worden aangegeven. De methode wordt gebruikt als hulpmiddel om de risico’s in kaart te brengen en om na te gaan of de bestaande beveiliging afdoende is. Ze geeft vooral zicht op concrete criminele risico’s zoals diefstal en vandalisme. Bij de toepassing van de kleurmethode wordt het gebouw tweemaal in kaart gebracht: een keer vanuit het perspectief van de toegankelijkheid van de ruimtes, een tweede keer 20 21

P. VAN DER BURGT, Risicoanalyse. Gent, onuitgegeven, 2002, p. 2. I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 6. 22

vanuit het perspectief van de attractiviteit van de goederen. Met behulp van vier kleuren wordt op doorzichtige plattegronden aangegeven waar zich de attractieve goederen bevinden en wat de bestaande beveiligingssituatie in het ziekenhuis is. Kleurencodering voor de toegankelijkheid van de ruimtes • rood = zeer hoge drempel (geautoriseerd personeel) • oranje = hoge drempel (personeel) • geel = drempel (personeel, patiënten, geautoriseerd bezoek) • groen = geen drempel (bezoek) Kleurencodering voor de attractiviteit van de goederen • rood = zeer attractief (zeer gevoelig/waardevol) • oranje = attractief (gevoelig/waardevol) • geel = weinig attractief (minder gevoelig/waardevol) • groen = niet attractief (niet gevoelig/waardevol) Aan de verschillende goederen wordt een standaardkleur toegewezen • rood = opiaten, medische dossiers, tapes met patiëntengegevens, sleutelbeheer • oranje = kleine medische apparatuur (dictafoon, computers, microscopen, persoonlijke eigendommen personeel • geel = persoonlijke eigendommen patiënten, klein gereedschap • groen = geen waardevolle artikelen Vervolgens wordt een risicoanalyse gemaakt door beide plattegronden over elkaar heen te leggen. Kleurverschillen duiden dan op een onevenwichtigheid tussen beveiliging en risico.

T* Rood T* Oranje T* Geel T* Groen

A** Rood OK te lage beveiliging te lage beveiliging te lage beveiliging

A** Oranje oneconomische beveiliging OK te lage beveiliging te lage beveiliging

A** Geel oneconomische beveiliging oneconomische beveiliging OK te lage beveiliging

A** Groen oneconomische beveiliging oneconomische beveiliging oneconomische beveiliging OK

T* = Toegankelijkheid van de ruimte A** = Attractiviteit van de goederen Priori teit De ruimtes die het grootste kleurverschil opleveren (de combinatie zeer attractief ‘rood’ en zeer toegankelijk ‘groen’), krijgen de hoogste prioriteit. De ruimtes die aan elkaar grenzen en die qua attractiviteit een kleurverschil hebben van groen naar rood verdienen

23

de expliciete aandacht. Zeer attractieve ruimtes laat men het best omringen door ruimtes met een oplopende mate van ontoegankelijkheid.22 Bij het zoeken naar oplossingen kan men twee kanten uit. Vooreerst kan men zeer attractieve goederen verplaatsen naar ruimtes met een bijpassend beveiligingsniveau. Anderzijds laat men attractieve goederen in de oorspronkelijke ruimte maar past men het beveiligingsniveau aan. In de praktijk zijn er natuurlijk grenzen aan het verplaatsen van goederen of het beveiligen van ruimtes maar door een mix van maatregelen moet geprobeerd worden om de ideale situatie te benaderen.

3.2 Beveiligingsonderzoek Naast het uitvoeren van een risicoanalyse, aan de hand van de kleurmethode, kunnen de actuele problemen ook in kaart worden gebracht door een beveiligingsonderzoek. De personeelsenquête en de analyse van de registreerde incidenten zijn hierbij de voornaamste hulpmiddelen.

3.2.1 Personeelsenquête Het houden van een personeelsenquête heeft als doel een beter beeld te krijgen van de (on)veiligheid in en rond het ziekenhuis, het slachtofferschap onder de medewerkers en het bestaan van subjectieve onveiligheidsgevoelens. Het bevordert de betrokkenheid van de medewerkers bij het beveiligingsbeleid.23

3.2.1.1 Procedure Vooraleer de resultaten van de personeelsenquête, samen met de andere verzamelde gegevens, in een beveiligingsbeleidsplan kunnen worden omgezet, moet de volgende procedure worden gevolgd. 1. Voorbereiding. Stel een commissie samen om de volgende zaken te bepalen: - De inhoud van de enquête. - De wijze van verspreiding. - Wie verantwoordelijk is voor de verwerking van de antwoorden. - Wanneer de enquête wordt gehouden. - Wanneer de enquêtes ingeleverd moeten worden. - Wie contactpersoon is voor de medewerkers. 2. Informeer de medewerkers over de personeelsenquête. 3. Afname van de enquêtes. 4. Verwerking van de gegevens. 5. Bespreking van de resultaten in de commissie. 6. Voorstellen van de resultaten aan de medewerkers. 7. Verwerken van de resultaten in een beveiligingsbeleidsplan.24

22

I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 7. VAN DIJK, VAN SOOMEREN, e.a., Handboek veilige zorginstellingen. Den Haag, augustus 1995, p.42. 24 VAN DIJK, VAN SOOMEREN, e.a., Handboek veilige zorginstellingen. Den Haag, augustus 1995, p.42-43. 23

24

3.2.1.2 Begeleidende tekst Om de respondenten tot deelname te bewegen en om duidelijke en correcte antwoorden te krijgen, moeten een aantal regels in acht worden genomen. De toepassing van deze regels moet verwerkt worden in een begeleidende tekst, die samen met de vragenlijst aan de respondenten wordt afgegeven. 1. Beschrijf het doel van de enquête. Vb. ‘Met deze enquête willen we graag uw persoonlijke ervaringen, bedenkingen en verwachtingen kennen. Wij rekenen op een open en eerlijk antwoord, dan kunnen we uw prioriteiten vastleggen en er samen iets aan doen’. 2. Garandeer de anonimiteit van de respondenten. Vb. ‘De enquête is overwegend opgebouwd uit gesloten vragen (d.w.z. enkel het antwoord aankruisen en verder niets invullen). Dit vereenvoudigt het invullen en het evalueren van de antwoorden. Bovendien kunnen we op die manier een volledige anonimiteit garanderen. Op geen enkele wijze kan iemand aangesproken worden op basis van de antwoorden’. 3. Beschrijf de plaatsgesteldheid. Vb. ‘De antwoorden mogen enkel betrekking hebben op het ziekenhuis en de bijhorende terreinen (niet de openbare weg, de bushalte).’ 4. Beschrijf de periode. Vb. ‘De vragen hebben betrekking op de periode januari 2001 december 2001’. 5. Beschrijf de tijdsduur. Vb. ‘De gemiddelde invultijd bedraagt 15 minuten’. 25

3.2.1.3 Vragenlijst In bijlage II is een model voor een personeelsenquête uitgewerkt. Het model moet nog altijd lokaal besproken en geëvalueerd worden.26

3.2.2 Registratie van incidenten

27

Een van de eerste stappen en een van de belangrijkste voorwaarden voor het voeren van een gefundeerd beveiligingsbeleid is de registratie van ontoelaatbare gedragingen en de aangifte van misdrijven.28 Het melden van incidenten (diefstal, vandalisme, verdachte situaties) door personeelsleden, bezoekers en patiënten is nodig om een juist beeld te krijgen van de criminaliteitsvormen in en

rond de instelling. Er zijn verschillende manieren om te registreren. In sommige ziekenhuizen wordt de criminaliteit niet geregistreerd. Andere ziekenhuizen houden een dagboek van incidentenmelding bij. Deze methode houdt echter meestal weinig systematiek in. In bepaalde instellingen houdt men een nauwkeurige registratie bij. Een apart boek of een aparte kolom in in het dagboek van incidentenmeldingen of het installeren van een speciale telefoonlijn met een afzonderlijk nummer om alle klachten met betrekking tot beveiliging centraal te verzamelen kan een eerste stap zijn.

25

Op basis van een personeelsenquête afgenomen in AZ Jan Palfijn, Gent, januari 2002. Op basis van een personeelsenquête afgenomen in AZ Jan Palfijn, Gent, januari 2002. 27 Elektronische kopie, URL: http://www.arienshbt.nl/inhoudsopgave.htm 28 J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 45. 26

25

Om een goede registratie mogelijk te maken moet men bij iedere melding nauwkeurig welbepaalde gegevens bijhouden als: • om welk feit gaat het? • wie is het slachtoffer? • waar gebeurde het feit? • wanneer gebeurde het feit? • zijn er getuigen?29 Om aan deze voorwaarde te voldoen is het aan te raden een eenduidig registratieformulier te gebruiken. Het gebruik van het formulier moet deel uitmaken van een duidelijke, binnen de instelling gekende procedure waarin ook de controle op de naleving van de regels rond de registratie geregeld wordt.

3.2.2.1 De dubbele betekenis van de registratie van incidenten Een meldings- of registratieprocedure heeft een dubbele betekenis. Enerzijds staat het in voor de interne registratie van alle ontoelaatbare gedragingen in het ziekenhuis. Deze interne registratie kan dienen voor het voeren van een beveiligingsbeleid in het algemeen en de bijstand aan slachtoffers in het bijzonder. Daarnaast kan de procedure ook een hulp betekenen bij de aangifte van delicten aan de politie. Het maakt de aangifte van het misdrijf veel duidelijker en eenvoudiger. Het dossier kan op die manier sneller en efficiënter worden afgehandeld. Registratie als beleidsinstrument Aan de hand van een systematische registratie krijgt men zicht op kwetsbare zones, kwetsbare groepen, begeerde voorwerpen bij diefstal, de riskante tijdstippen. Men weet of angst- en onveiligheidsgevoelens samen vallen met het reële risico om bestolen of bedreigd te worden. Vanuit de geregistreerde criminaliteit kan men dan een beveiligingsbeleid uitbouwen. Men kan structurele maatregelen treffen en sensibiliseringscampagnes opzetten die rechtstreeks inspelen op de geconstateerde problemen. Registratie als hulp aan het slachtoffer Een registratieprocedure kan ook een bijdrage betekenen voor een betere tegemoetkoming aan de noden van het individuele slachtoffer. Het is algemeen bekend dat de oplossingsgraad van kleine criminaliteit laag is, toch betekent de aandacht die getoond wordt voor het slachtoffer zeer veel. Het is een belangrijke emotionele steun voor het slachtoffer dat anders te veel het gevoel heeft in de kou te blijven staan. Alleen al de aandacht voor het gesignaleerde probleem blijkt soelaas te bieden en is een blijk van de kwaliteit van de instelling. Dankzij de registratieprocedure weet het slachtoffer ook waar hij terecht kan met vragen en problemen. Aangifte Een gestandaardiseerd meldings- of registratieformulier kan een belangrijke bijdrage betekenen bij de samenwerking tussen de politie en het ziekenhuis. Hiertoe moeten een aantal belangrijke voorwaarden voldaan zijn: • er moet met de lokale politie van de gemeente contact worden opgenomen; 29


• er moeten afspraken gemaakt worden over vaste contactpersonen, zowel in het ziekenhuis, als bij de politie, en er moeten vervangers aangeduid worden bij afwezigheid van deze verantwoordelijken; • tussen de politie en het ziekenhuis moet overlegd worden hoe de aangifte wordt opgevolgd, en op welke vlakken men daarnaast eventueel nog wil samenwerken; • de resultaten wordt bekendgemaakt aan de bevoegde personen en instanties.30

3.2.2.2 Invoeren van een registratieprocedure Essentieel is de invoering van een procedure. Aandachtspunten hiertoe zijn: 1. Vraag een registratieformulier aan of stel het zelf op. 2. Maak het bestaan van het formulier bekend bij de directie en bespreek het gebruik en de inhoud ervan op bestuurs-en overlegvergaderingen. 3. Leg alle afspraken schriftelijk vast. 4. Delegeer taken en verantwoordelijkheden rond de verspreiding, bekendmaking en opvolging van het formulier. 5. Maak afspraken rond de plaats van registratie (bij de preventieadviseur, op de verpleegafdeling, aan het onthaal?). 6. Verspreid voldoende exemplaren van het formulier in de instelling. Maak afspraken over de vindplaats van de lege formulieren. Maak, waar het kan, gebruik van een elektronische versie. 7. Maak intern melding van alle incidenten, ook als u denkt dat deze niet echt belangrijk zijn 8. Licht de politie in. Samenwerking met de politie heeft zeker een meerwaarde. 9. Zorg voor een vlotte doorstroming van het formulier naar de veiligheidsverantwoordelijke en eventueel de politie. 10. Stel een verantwoordelijke aan voor de jaarlijkse verwerking van de gegevens in functie van het beveiligingsbeleid. 11. Sensibiliseer de medewerkers, de patiënten en de bezoekers.31 Ter bekendmaking van het bestaan van het formulier en van de werking van de procedure moet een informatie- en sensibiliseringscampagne opgezet worden. • het bestaan van het formulier en de procedure moet bekend gemaakt worden bij de directie; • alle ziekenhuismedewerkers moeten op de hoogte worden gebracht van het bestaan van het formulier en de te volgen procedure (wie moet het formulier invullen? voor welke feiten moet het worden ingevuld? waar moet het ingevulde formulier worden afgegeven? waar kunnen nieuwe formulieren worden bekomen?). Dit kan bijvoorbeeld via personeelsvergaderingen, het arbeidsreglement, een interne nieuwsbrief, tijdens de opleiding voor nieuwe medewerkers of via een schriftelijke procedure in de veiligheidsmap op de afdeling; • de patiënten moeten geïnformeerd worden. Dit kan bijvoorbeeld via een folder, via de onthaalbrochure of via een opdruk op de servetten; • de bezoekers kan men informeren aan de hand van affiches; 30

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 45. 31 I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 14. 27

• bij elk formulier moet een begeleidende brief de te volgen procedure duidelijk maken; • een herhaalde sensibilisering van iedere betrokkene van de instelling tot het gebruik ervan is noodzakelijk.

3.2.2.3 Vorm en inhoud van het registratieformulier Naar vorm en inhoud moet het registratieformulier voldoen aan verschillende eisen. Het moet slachtoffervriendelijk zijn, hulp bieden bij een preventiebeleid in het ziekenhuis en voldoen aan de eisen van de politie. • Slachtoffervriendelijk: het voorzien van ruimte voor het relaas van de gedupeerde, bij voorkeur voor de administratieve en technische gegevens. Indien gewenst moet het slachtoffer een kopie van het ingevulde formulier krijgen. Vermeld tips die nuttig en noodzakelijk zijn, vb. verwittigen van Cardstop bij het verlies van bankkaart, verzekering op de hoogte brengen. • Als instrument voor het preventief beleid: de instelling moet een zicht krijgen op risicovoorwerpen (wat?), risicoplaatsen (waar?), risicotijdstippen (wanneer?), methodes (hoe?). • Voldoen aan de eisen van de politie: met aanwijzingen rond de ernst en de kwalificatie van het feit, met bijhorend pv-nummer, behandelende persoon,... . In bijlage III een gestandaardiseerd registratie- en aangifteformulier dat aan de bovenstaande voorwaarden voldoet maar nog altijd lokaal moet besproken en geëvalueerd worden.

3.2.2.4 Verwerking van de gegevens Voor zover door middel van registratieformulieren persoonsgegevens worden opgeslagen, hetzij van daders, hetzij van slachtoffers, dient men rekening te houden met de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens. Kort samengevat, ziet deze regelgeving toegepast op criminaliteitsregistratie in ziekenhuizen er als volgt uit: • inzake verdachten is het verboden om een manueel of geautomatiseerd bestand of een geautomatiseerd dossier van verdachten van misdrijven aan te leggen; • inzake slachtoffers is het onvoorwaardelijk toegelaten om een niet-geautomatiseerd dossier aan te leggen. De aanleg van een geautomatiseerd dossier of manuele of geïnformatiseerde bestanden is aan voorwaarden verbonden. Deze voorwaarden hebben betrekking op het in kennis stellen van de in het bestand opgenomen persoon aangaande het bestaan en het doel van het bestand. Er komt aan deze personen ook een recht toe van kennisgeving, toegang en kosteloze verbetering van de eigen persoonsgegevens.32

3.2.2.5 Het medisch geheim en de aangifte van misdrijven Het medisch beroepsgeheim stelt dat het voor de geneesheer verboden is geheimen, waarvan hij uit hoofde van zijn beroep kennis draagt, bekend te maken, buiten het geval om in rechte getuigenissen af te leggen en buiten het geval dat de wet hem verplicht deze 32

J. CAPPELLE, De veiligheidsproblematiek in ziekenhuizen. Top Security, nr. 31, juni 2004, p. 7. 28

geheimen bekend te maken. Dit beroepsgeheim slaat op alle gegevens die de geneesheer in het kader van zijn beroep over de patiënt verneemt. Dit geheim houdt onder meer in dat een misdrijf in geen geval mag worden aangegeven wanneer de patiënt dader of mededader is van het misdrijf. Door het beroepsgeheim gedekte feiten die aanleiding kunnen geven tot strafvervolging ten laste van de patiënt mogen dus niet bekend worden gemaakt. Naast de artsen zijn ook allen die aan de medische activiteit deelnemen, gevat door hetzelfde beroepsgeheim: verplegend personeel, vroedvrouwen, ambulanciers, ... Kortom het merendeel van de ziekenhuismedewerkers die bij de verzorging betrokken zijn.33 Artikel 458 van het strafwetboek verplicht iedereen die in hoofde van zijn beroep kennis van geheimen krijgt toevertrouwd, deze moet geheimhouden tenzij: • die persoon in rechte een getuigenis moet afleggen of voor een parlementaire onderzoekscommissie moet verschijnen (hieronder valt niet de politie maar wel een rechter voor de jeugdrechtbank, de rechtbank van eerste aanleg, het assissenhof, ...); • de wet hem verplicht. In al de gevallen dat de wet je verplicht om informatie te geven, gaat dat voor de geheimhoudingsplicht;34 • in het geval van schuldig verzuim: art 422bis van het strafwetboek stelt dat als iemand in groot gevaar verkeert je die persoon moet helpen. Als je dat niet doet bega je schuldig verzuim. Als dit wordt toegepast in het kader van de geheimhouding moet je informatie die je ter ore komt doorgeven als je daardoor iemand die in gevaar verkeert, kunt helpen. Het medische beroepsgeheim heeft ernstige gevolgen voor de communicatie tussen de veiligheidsverantwoordelijke en het medisch personeel in ziekenhuizen enerzijds en voor het aangiftebeleid ten overstaan van de politiediensten omtrent misdrijven begaan door patiënten anderzijds. Op de regel van het medisch beroepsgeheim zijn volgende gevallen niet van toepassing: • de rechtspraak neemt aan dat de geneesheer niet gehouden is tot het beroepsgeheim en in tegendeel gehouden is misdrijven aan te geven die gepleegd werden tegen zijn patiënt, m.a.w. indien de patiënt het slachtoffer is, voorbeeld in het geval van incest of kindermishandeling; • het beroepsgeheim wordt niet geschonden door een geneesheer die een misdrijf, gepleegd door een persoon die geen patiënt is, ter kennis brengt van het gerecht; • een behandelende geneesheer mag aan een politieambtenaar de toestemming verlenen om een verdachte te zien. Als hij daarbij vermeldt dat hij de beklaagde daartoe in staat acht, begaat hij geen schending van het beroepsgeheim; • de rechtspraak neemt aan dat in sommige gevallen de zwijgplicht moet wijken voor hogere waarden, met name het opheffen van een noodtoestand. Deze noodtoestand bestaat uit ‘een ernstig en nakend kwaad’ voor anderen (vb. levensgevaar), die op geen andere wijze kan voorkomen worden dan door de schending van het beroepsgeheim.

33 34

J. CAPPELLE, De veiligheidsproblematiek in ziekenhuizen. Top Security, nr. 31, juni 2004, p. 7. A. CORTEN, I. MATTHYS, Agressie?!. Sint-Niklaas, p. 28. 29

3.3 Beveiligingsplan Eens men een beeld heeft van de bestaande situatie moeten er prioriteiten worden bepaald voor de aanpak van de knelpunten. Bij het bepalen van de prioriteiten binnen de beveiligingsproblematiek wordt er rekening gehouden met de financiële aspecten, de efficiëntie van de dienstverlening, het aanvaardbare niveau van het beperken van de bewegingsvrijheid, ... De jaarlijks aan te pakken knelpunten moeten zo concreet mogelijk worden beschreven. Het beveiligings(beleids)plan zal hierop worden afgesteld. Het beveiligingsplan moet een oordeelkundige gradatie van alle te nemen maatregelen bevatten. Ook wordt bepaald wie er verantwoordelijk is voor de uitvoering en de coördinatie ervan. Het bepalen van deadlines voor het uitvoeren van maatregelen is aangewezen.

3.4 Evaluatie en bijsturing Een laatste maar belangrijke stap is het evalueren van het gevoerde beveiligingsbeleid met de mogelijkheid tot bijsturing. Met alle betrokkenen dienen regelmatig besprekingen plaats te vinden om de voortgang van het plan te bewaken. Signaleren is nodig indien er van het plan wordt afgeweken om zo tijdig en gericht te kunnen bijsturen. Alle betrokkenen moeten regelmatig worden geïnformeerd over de stand van zaken rond de uitvoering van het beveiligingsplan. Het plan moet uitgeprobeerd, geëvalueerd en geactualiseerd worden.35

35


Hoofdstuk 4 Technopreventieve maatregelen ter voorkoming van ziekenhuiscriminaliteit In dit hoofdstuk wordt een zo volledig mogelijk overzicht gegeven van alle maatregelen die genomen kunnen worden voor de uitbouw van een efficiënt preventiebeleid. De groep van maatregelen heeft enerzijds betrekking op het ontwikkelen van een veiligheidsattitude bij de ziekenhuismedewerkers, de patiënten en de bezoekers. Anderzijds worden structurele maatregelen voorgesteld volgens de OFEM-theorie. Het al dan niet nemen van bepaalde maatregelen is afhankelijk van een kostenbatenanalyse. Het is bijna onmogelijk alle voorgestelde maatregelen in te voeren. Veelal is het ook financieel niet haalbaar om het volledige pakket aan maatregelen uit te werken. De directie zal dus een keuze moeten maken, steeds gemotiveerd door de specifieke situatie binnen de instelling. Bij het invoeren van de aanpassing inzake 36 beveiliging moet men steeds rekening houden met de wisselwerking tussen misdrijfpreventie, brandpreventie en klantvriendelijkheid. Ook de factor werkbaarheid (leefbaarheid) speelt een grote rol. Volgende elementen kunnen de kans op criminaliteit vergroten of verkleinen: • aanwezigheid van sociale controle. Het gaat niet alleen om de daadwerkelijke aanwezigheid maar ook om een voelbare aanwezigheid van mensen. • zichtbaarheid. Men moet kunnen zien wat er gebeurt. Zicht en overzicht vergroten de persoonlijke controlemogelijkheden en spelen een grote rol m.b.t. het veiligheidsgevoel. • betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij de omgeving. Het ziekenhuis moet er verzorgd uitzien. Het moet duidelijk zijn wie voor welke ruimte verantwoordelijk is. • attractiviteit van de omgeving. Een aantrekkelijke en goed verzorgde omgeving straalt betrokkenheid uit en kunnen een positieve invloed hebben op onveiligheidsgevoelens. • toegankelijkheid en vluchtwegen. Goede vluchtwegen verlagen de pakkans van de daders. Fysieke bereikbaarheid speelt een grote rol.37

4.1 Attitudevorming Met attitudevorming wordt het geheel van sensibiliseringsprocessen en -acties bedoeld die de houding van de ziekenhuismedewerkers, de bezoekers en de patiënten moeten beïnvloeden. Het bekomen van de juiste attitude is voor het welslagen van het preventiebeleid van essentieel belang. Want maatregelen van welke aard dan ook slagen slechts als ze gedragen en gestimuleerd worden door de betrokkenen. Hoeveel geld men 36

Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, Innoveren is investeren in samenwerken. Den Haag, december 2004 (CD-rom). 37 I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 6. 31

ook uitgeeft, zolang men zich niet op alle niveaus bewust wordt van de eigen verantwoordelijkheid en een minimum aan discipline aan de dag legt, kan men geen komaf maken met de veiligheidsproblemen. Het proces van attitudevorming is een traag en moeizaam proces dat vaak onderschat wordt. Het kan allerlei zaken inhouden zoals het voeren van een open beleid met inspraak en overlegmogelijkheid. Verder kunnen informatie- en sensibiliseringscampagnes worden opgezet door middel van brochures en folders, nieuwsbrieven, affiches, stickeracties en zelfs het gesloten televisiecircuit binnen grotere ziekenhuizen. 38 In het personeelsblad kan een vaste rubriek gewijd worden aan preventie of men kan kiezen voor een jaarlijks terugkomend themanummer. Andere mogelijkheden zijn spreekbeurten en voordrachten door de directie of specialisten. Ook personeelstrainingen behoren tot de mogelijkheid.39 In de provincie Antwerpen zijn er twee voorbeelden van grootschalige sensibiliseringsacties ter preventie van ziekenhuisdiefstal. De acties werden opgezet door het ministerie van Binnenlandse Zaken in samenwerking met het provinciebestuur, gericht aan alle zorginstellingen in de provincie Antwerpen. Een eerste actie was de verspreiding van een miljoen servetten met preventietips gebracht door de striphelden Suske en Wiske. Een tweede campagne was de verspreiding van blijvende hangertjes, die overal kunnen worden opgehangen, met waarschuwende tekeningen van de stripfiguur Biebel. De driehoekige, afwasbare hangertjes hebben korte slagzinnen aan een kant en tips die de betrokkenheid van patiënt , personeel en bezoekers moeten verhogen aan de andere kant. De bedoeling van deze campagnes was enerzijds de betrokkenen aan te manen voorzichtig om te gaan met hun geld en waardevolle voorwerpen op een ludieke, niet-angstaanjagende, manier en anderzijds een bredere discussie op gang te brengen rond de preventie van criminaliteit in ziekenhuizen. In Sint-Niklaas werd gebruik gemaakt van stickers, affiches, kalenders en gadgets met allerlei preventieboodschappen. Zo werd een linnen tasje verspreid met de boodschap ‘steek je waardevolle voorwerpen op zak’. Ook werden memoblocs uitgedeeld in het kader van het bevorderen van het afsluitgedrag. Een andere gadget was een sleutelhanger met een lampje met de tekst ‘afsluiten is een goede gewoonte’. Daarnaast worden er driemaandelijks nieuwsbrieven verspreid, telkens handelend rond een specifiek beveiligings- of preventiethema.40

4.2 Structurele maatregelen Tegenover de attitudevorming staan de structurele maatregelen. Deze maatregelen kunnen zeer verschillend zijn maar ze betekenen allemaal een daadwerkelijke ingreep in de infrastructuur en de organisatorisch structuur van de instelling. De structurele maatregelen maken deel uit van de OFEM-theorie. OFEM staat voor de toepassing van organisatorische, fysische, elektronische en meldingsmaatregelen bij de bestrijding van de (kleine) criminaliteit in ziekenhuizen. De theorie bepaalt de volgorde 38

Elektronische kopie, URL: http://www.bartholomeusgasthuis.nl/activiteiten.html. J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 31-32. 40 I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 16. 39

32

waarin de maatregelen genomen moeten worden. Men moet altijd beginnen bij het niveau van de organisatorische maatregelen en dan in functie van de behoeften verder gaan naar de volgende niveaus. De meldingsmaatregelen vormen hierop een uitzondering. Deze maatregelen moeten, zoals de organisatorische maatregelen, altijd worden toegepast. De hierna volgende onderverdeling in niveaus is echter niet absoluut want de te nemen maatregelen kunnen niet altijd strikt per niveau worden gescheiden. Technopreventief advies Om de bestaande structurele maatregelen in het ziekenhuis in kaart te brengen en te verbeteren, kun u een beroep doen op de lokale politie. Een technopreventief adviseur komt ter plaatse en geeft u een neutraal en gratis advies op maat van het ziekenhuis.

4.2.1 Organisatorische maatregelen 4.2.1.1 Begripsomschrijving Organisatorische maatregelen zijn goede gewoonten. Het navolgen van een zekere discipline is zeer belangrijk voor de veiligheid in het ziekenhuis. Deze maatregelen zijn vrijwel altijd kosteloos en zo eenvoudig toe te passen dat ze vaak over het hoofd worden gezien. Niettemin vormen ze een essentiële stap in het kader van de criminaliteitspreventie. Organisatorische beveiliging is het beveiligen door middel van instructies, procedures en vooral inzet van alle betrokkenen. Daardoor worden veiligheidsgewoontes ontwikkeld, die een systematisch en efficiënt geheel vormen, en wordt een goede samenwerking binnen de instelling bevorderd. Iedereen moet zich anders organiseren om zich veiliger te voelen en veilig te zijn. We moeten andere leefgewoonten aanleren, door een volgehouden veiligheidsdisipline en veiligheidsbewustzijn onze gewone dagdagelijkse activiteiten zo organiseren dat we daardoor een drempel bouwen tussen de dief en de buit. Doelstellingen van de organisatorische maatregelen • een psychologische drempel opwerpen ter misleiding of afschrikking van de potentiële dader; • de buit en de schade beperken; • het individueel veiligheidsgevoel verhogen.

4.2.1.2 Merken en fotograferen van waardevolle voorwerpen

33

41

Het merken van voorwerpen is een efficiënte maatregelen tegen diefstal die daarenboven weinig kost. Zo kunnen diefstalgevoelige voorwerpen, zoals computers en televisies, medische instrumenten, elektrische apparaten, gemarkeerd worden door het graveren van gegevens met een manuele of elektrische graveerpen. Ze kunnen de naam van het ziekenhuis krijgen en een inventarisnummer. Door bij het merken te beginnen met een P (preventie) en te eindigen met C (criminaliteit) wordt het voor een dief veel moeilijker nog cijfers of letters bij te plaatsen en aldus de oorsprong te wissen. Vb.: P/VOLKSKLINIEK/GENT/C. Het liefst brengt u het kenmerk aan op een duidelijke zichtbare plaats. Dit maakt de kans groter dat de dief het toestel gewoon laat staan omdat hij beseft dat doorverkoop naar helers te moeilijk wordt. Om te voorkomen dat ‘verstrooide’ personen rolstoelen ‘meenemen’, kunnen deze het best ook op een zichtbare plaats worden gegraveerd. Daarnaast is het ook nuttig om dure en zeldzame instrumenten of kunstvoorwerpen te fotograferen en een fotobestand aan te leggen.42 43

4.2.1.3 Sleutelbeheer Sleutelbeheer is het selectief toekennen van sleutels. Daarom is het belangrijk bij te houden wie een bepaalde sleutel in zijn bezit heeft, hoeveel kopieën er in omloop zijn, enzovoort. Voor een goed sleutelbeheer is een goed inzicht in de organisatiestructuur van de instelling, uitmondend in een organigram, onontbeerlijk. Tegenwoordig worden mechanische sloten vervangen door elektronische ontsluitingssystemen of door een combinatie van beide. De gewone cilindersloten worden dikwijls vervangen door moeilijker en niet meer te kopiëren sleutelmodellen, die echter zeer duur zijn. Elektronische systemen hebben het voordeel bruikbaar te zijn voor toegangscontrole in de tijd, vb. bij compartimentering. Het gebruikte systeem mag echter niet te ingewikkeld zijn, wil men geen weerstand ondervinden bij de gebruikers. Indien het systeem niet gebruiksvriendelijk is, verliest het zijn betekenis en worden de deuren opnieuw niet afgesloten. Het is daarom beter te kiezen voor een veilig maar eenvoudig afsluitsysteem.44 Aandachtspunten voor het uitwerken van een goed sleutelbeheer: 41

Elektronische kopie, URL: http://www.boatfocus.nl/body_graveren.html. J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 37. 43 Elektronische kopie, URL: http://www.4-hontario.ca/graphics/camera.gif 44 J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 39. 42

34

• Er mogen niet teveel sleutels in omloop zijn. • Sleutels die toegang geven tot een gevoelige zone (vb. apotheek) moeten uniek zijn, d.w.z. niet kopieerbaar. • Sleutels mogen door de medewerkers niet naar huis worden meegenomen, maar moeten dagelijks worden afgegeven aan een verantwoordelijke. Het afgeven van de sleutels kan in een boek worden genoteerd. Men kan bijvoorbeeld ook de sleutelbos van de medewerkers voor en na de shift ruilen tegen hun pasje voor de tijdsregistratie. Alle sleutels moeten in een beveiligde ruimte of kast worden ondergebracht. 45

• De inventaris van de sleutels kan ook bepalen wie toegang heeft tot welke lokalen en wie welke sleutels mag afhalen. Indien het personeel badges heeft, kan op de badges, door middel van een kleurencode of een nummer, worden aangegeven tot welke delen het personeel toegang heeft. Het afhalen van sleutels moet in een register worden bijgehouden. • Leveranciers en onderaannemers moeten zich aan het onthaal melden waar ze worden ingeschreven in een bezoekersboek. Naam, firma, datum, nummer van de badge, uur van aankomst en uur van vertrek worden genoteerd en ondertekend door de persoon in kwestie. Aan deze categorie van ‘bezoekers’ kan een badge worden gegeven. Deze badge kan een nummer bevatten die wordt ingeruild tegen bijvoorbeeld de identiteitskaart. • Opstellen van een schriftelijk vastgelegd sleutelplan. In het sleutelplan moeten volgende gegevens worden opgenomen: • de verantwoordelijke functionaris voor het (toezicht op het) sleutelbeheer • een inventaris van alle sleutels • de registratie van alle sleutelhouders. Er moet duidelijk vermeld worden wie beschikking heeft over welke sleutels. Een onderscheid kan worden gemaakt tussen sleutels van de buitendeuren, de werkruimten, de medicijnen dossierkasten. • procedure ingeval van verlies of diefstal van de sleutels • afspraken over het dupliceren van sleutels • veilige opberging van reserve sleutels • het niet achteloos achterlaten van sleutels46

45 46

Elektronische kopie, URL: http://www.bgservice.be I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 12. 35

47

47

Elektronische kopie, URL: http://www.projects.deltacom.be 36

4.2.1.4 Doktersbriefjes en -stempels 48

Door de nonchalante omgang met doktersbriefjes en stempels is de kans op diefstal hiervan dan ook reëel. Dit gebeurt meestal door (semi)professionelen die hiermee veel geld verdienen in het kader van de drugsproblematiek. De briefjes zijn bestemd voor de aankoop van, voornamelijk, kalmerende en verdovende middelen. De bestrijding van deze criminaliteit is zeer complex, maar enkele eenvoudige maatregelen kunnen reeds heel wat effect ressorteren. • Voorzorgsmaatregelen zijn in eerste instantie het verhinderen van diefstal door zorg te dragen voor deze dingen, ze bij afwezigheid van de arts achter slot en grendel te bewaren. Maar afspraken maken met de artsen hieromtrent blijken in de praktijk moeilijk. • Doktersbriefjes verliezen hun waarde als ze niet gebruikt kunnen worden als voorschrift voor (hoofdzakelijk) verdovende middelen. Dit kan door ze een stempeltje te geven met de opmerking: ‘niet bestemd voor verdovende middelen’. In enkele Europese landen heeft men voor deze medicijnen afzonderlijke boekjes met volgnummer en watermerk, dus moeilijk te vervalsen en alleen uit de schuif te halen, indien nodig. • Het ter beschikking stellen van zelfklevers met daarop het telefoonnummer van de Provinciale Geneeskundige Commissie. Artsen moeten de Commissie op de hoogte brengen in geval van diefstal van voorschriften en dat wordt dan doorgegeven aan belanghebbenden (vb. apothekers). Naast diefstal van voorschriften is diefstal van geld uit dokterskabinetten een steeds groter wordend probleem. De honoraria niet langer cash later innen door de geneesheren in het ziekenhuis kan op weerstand stuiten maar er kan een alternatief worden geboden. Een alternatief hiervoor vormt de inning van de honoraria tijdens de consultaties via elektronische betaalmiddelen, vb. Bancontact of kredietkaarten.

49

48 49

Elektronische kopie, URL: http://www.alfazet.nl/info/drukwerk.html Elektronische kopie, URL: http://www.grundhaus.com 37

4.2.1.5 Bewegwijzering Om bezoekersstromen in goede banen te leiden, moet er een goede bewegwijzering in het ziekenhuis aanwezig zijn. Dit betekent het duidelijk aangeven van afdelingen, verdiepingen, gangen, liften en traphallen door middel van pictogrammen en kleurencodes.

50

Het is aan te raden om plannetjes voor de bezoekers te voorzien aan het onthaal. Zo vindt men gemakkelijk zijn weg terug en moet men niet komen op plaatsen die niet bestemd zijn voor bezoekers. Het is belangrijk om op plannetjes en met de bewegwijzering enkel de voor het publiek toegankelijke plaatsen aan te duiden en niet de wegen, gangen en lokalen (vb. apotheek) te vermelden die enkel ter beschikking zijn van het personeel. Want dit maakt sluikwegen bekend aan mensen met slechte bedoelingen.

De bewegwijzering moet positief worden geformuleerd. Verbodstekens dienen beperkt te worden tot het hoogst noodzakelijke (vb. hoogspanningscabines, lokalen met nucleair materiaal). Het positief sturen werkt een ontspannen sfeer in het ziekenhuis in de hand.

Plaats of richting van een uitgang die gewoonlijk door de in de inrichting aanwezige personen gebruikt wordt; dit pictogram mag slechts gebruikt worden voor uitgangen die ook aan de eisen voor nooduitgangen voldoen ( te plaatsen boven, of boven een doorgang naar, een uitgang)

50

Elektronische kopie, URL: http://www.stjansdal.nl/neurologie/spreekuurneu.htm 38

Plaats of richting van een nooduitgang ( te plaatsen boven, of boven een doorgang naar, een nooduitgang)

Geen doorgang voor onbevoegden

4.2.1.6 Herkenbaarheid van de medewerkers Om de herkenbaarheid te verhogen dienen de ziekenhuismedewerkers een legitimatiekaart of naamkaart (badge) te dragen. Het grote aantal personeelsleden brengt immers met zich mee dat men elkaar niet meer kent. Het illegaal dragen van een witte schort als camouflage voor diefstal kan op die manier worden verhinderd.51 Het zichtbaar dragen van een badge kan ook bijdragen tot het verhogen van de klantvriendelijkheid van de instelling. Op die manier kan er duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de medewerkers en de bezoekers en zullen de bezoekers sneller geneigd zijn een ‘herkenbare’ medewerker om inlichtingen te vragen. Daarnaast kunnen de identificatiekaarten ook gebruikt worden bij de toegangscontrole, bij de tijdsregistratie, bij de maaltijdplanning, bij de bedeling van de beroepskledij en als parkeerkaarten. Het is immers zo dat hoe meer functies op een kaart worden geplaatst, hoe meer slaagkans het systeem heeft. De badges kunnen, naast de naam en de afdeling, ook voorzien worden van een foto van de drager. Om misbruiken door bezoekers, vb. stalking van het verplegend personeel, te voorkomen, is het aan te raden de naam van de drager niet op de voorzijde van het pasje te voorzien maar op de keerzijde. De persoon kan zich dan indien nodig altijd 51


identificeren maar voor patiënten en bezoekers is het dan moeilijker om ongewenst inlichtingen te bekomen over de ziekenhuismedewerker aan de hand van zijn of haar naam. Een verloren kaart moet, na melding door de eigenaar, onmiddellijk geannuleerd worden uit het systeem. Ook kan overwogen worden om aan tijdelijke werknemers (personeel van onderaannemers, stagiaires, ...) een aangepast pasje ter beschikking te stellen.

4.2.1.7 Huishoudelijk reglement Een degelijk onderbouwd huishoudelijk reglement geeft een houvast aan de ziekenhuismedewerkers naar de bezoekers en de patiënten toe omdat er duidelijk in vermeld staat aan welke regels iedereen zich moet houden binnen het ziekenhuis. Het ligt ter inzage aan de receptie en het is een basisdocument binnen het preventiebeleid van het ziekenhuis.52

4.2.1.8 Versterken van de informele sociale controle 53

De informele sociale controle moet worden versterkt, vb. door een goede plaatsing van de zithoeken, door vensters van de administratie naar de inkomhal, door wachtplaatsen onder visuele controle te houden.

De informele sociale controle kan door iedereen gebeuren, vb ook het onderhoudspersoneel ziet en hoort veel. Zones waar sociale controle moeilijk is, kunnen worden afgesloten. Gebouwen waar vergaderzalen zijn die voor het publiek toegankelijk zijn, zijn soms kwetsbaar. Weet wie er vergadert, wie de verantwoordelijke is en wie de sleutel in zijn bezit heeft. Maak ook duidelijke afspraken over het terugbezorgen van de sleutel.

4.2.1.9 Waardeberging Onder waarden wordt verstaan alles wat ‘waarde’ heeft en dit blijft niet beperkt tot geld en waardepapieren. Ook gegevensdragers, machines, elektronische toestellen, PC’s, meetapparatuur, medicatie en dergelijke zijn waardevolle voorwerpen. Kluizen Een sigarenkistje of een ‘geheime’ bergplaats zoals een koffertje in een lade bieden niet dezelfde bescherming als een kluis of een brandkast. Een kleine losstaand kluis biedt op zijn beurt ook niet dezelfde zekerheid als een vastgemaakte of ingemetselde kluis. Dieven gaan aan de haal met brandkasten en kluizen die tot 1000 kg wegen! Naargelang de kenmerken van de gebruikte middelen moet men een onderscheid maken in het gebruik ervan. Een brandvrije kast om papier in op te bergen, biedt niet dezelfde waarborg tegen diefstal als een kluis met inbraakbeveiliging als hoofdkenmerk. Kassa’s 52 53

I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 18. Elektronische kopie, URL: http://www.kunstoog.nl 40

54

Kassa’s vereisen een specifieke benadering. ‘s Avonds moeten de waarden eruit gehaald worden terwijl de lade blijft openstaan. Wanneer er niets in de lade blijft liggen, zal het nadeel ten gevolge van diefstal miniem zijn. Er zal ook geen schade zijn door het openbreken van de kassa. Overdag, tijdens de kantooruren, moet de kassa regelmatig worden ‘afgeroomd’. Dit is het grove geld eruit halen, zodat bij eventuele diefstal ook hier het nadeel zeer klein is.

Veiligheidszakken Veiligheidszakken zijn plastic zakken, waarin de patiënt waardevolle voorwerpen kan opbergen. Eens de waardevolle voorwerpen in de zak worden opgeborgen, wordt de zak verzegeld in het bijzijn van de patiënt. De zak wordt vervolgens opgeborgen in een kluis tot de patiënt zijn spullen terug komt ophalen. Deze zakken zijn vooral nuttig voor de dienst spoedgevallen als bewusteloze patiënten worden binnengebracht en er dus niemand is om voor de persoonlijke voorwerpen van de patiënt te zorgen. Bij een geplande opname is het aangewezen dat patiënten zo weinig mogelijk waardevolle voorwerpen meebrengen naar het ziekenhuis. Zij kunnen hiertoe worden gesensibiliseerd via de onthaalbrochure.55

4.2.1.10 Toegangscontrole Ziekenhuizen zijn ‘open’ instellingen, iedereen loopt er vrij in en uit. Toch is het de bedoeling om de bezoekersstromen te kanaliseren via een beperkt aantal in- en uitgangen zodat de sociale controle wordt bevorderd. Ook de personeelsingangen moeten tot een minimum worden beperkt. Naast de controle op het in- en uitgaand personenverkeer heeft toegangscontrole ook betrekking op alle lokalen en afdelingen in het ziekenhuis. Toegangscontrole heeft als doel: • alle deuren te controleren die toegang tot het ziekenhuis verlenen; • bepaalde diensten of zones te controleren: vestiaires, apotheek, operatiekwartier, informatica; • het selecteren van plaatsen die alleen toegankelijk zijn voor bevoegd personeel.56 Voor de toegangscontrole in ziekenhuizen bestaat er een waaier aan, soms zeer gesofisticeerde mogelijkheden:

54

Elektronische kopie, URL: http://www.24shopping.nl/catalog I. MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 16. 56 J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 40. 55

41

• • • •

het toekennen van badges aan het personeel; het toekennen van codenummers aan deuren; de deuren voorzien van een elektro-mechanisch sluitsysteem; het verlenen van elektronische kaarten, polsriemen, e.a. die selectief toegang verlenen; • het verlenen van beveiligings- en identificatielabels die verbonden zijn met een, met alarmsysteem, beveiligde doorgang. Dit systeem is vooral nuttig op afdelingen met demente bejaarden of psychiatrische patiënten met vluchtgedrag of kraamafdelingen. Om te vermijden dat ongenode gasten ongemerkt het ziekenhuis binnenkomen is het beter om geen vrije in- en uitgang van de spoedafdeling te voorzien. Het aanmelden van bezoekers en patiënten via een parlofoon, eventueel met uitgerust met een camera, zodat de medewerkers zicht hebben op wie binnenkomt, zal de veiligheid gevoelig verhogen. Vermits de spoedafdeling vaak de enige manier om het ziekenhuis te verlaten na de bezoekuren is de sociale controle er dan ook zeer belangrijk, de medewerkers moeten de personen die er rondlopen zeer goed in het oog kunnen houden.

4.2.1.11 Bijkomende organisatorische maatregelen • Voorzie drank- en parkeerautomaten van zelfklevers met de tekst: ‘Wij verwijderen dagelijks het geld uit dit automaat’. Plaats deze automaten op plaatsen waar de sociale controle groot is, vb. aan het onthaal. • Plaatsen waar de sociale controle miniem is, vb. de traphal van de parkeergarage, kunnen uitgerust worden met ultraviolet licht. Dit ontmoedigt intraveneuze druggebruikers om er te komen schuilen vermits het onmogelijk is om drugs in te spuiten omdat de aders door het licht niet voldoende zichtbaar zijn. • Doorstreep de adressen op de geboortekaartjes op de verpleegafdeling ‘materniteit’ en vermeld geen adres op de identificatielabels van de pasgeboren baby’s. Potentiële inbrekers komen immers nogal dikwijls eens in het ziekenhuis hun licht opsteken om te zien waar de kans groot is dat er niemand thuis is.

42

4.2.2 Fysische en bouwkundige maatregelen Een tweede groep maatregelen betreft de fysische en bouwkundige beveiligingsmaatregelen. Deze hebben betrekking op het hangen sluitwerk van de instelling. Besteed voldoende aandacht aan de beveiliging van deuren, vensters, keldergaten en koepels tegen inbraken. Een goede plaatsing is noodzakelijk opdat het hangen sluitwerk efficiënt zou zijn.

4.2.2.1 Deuren Een veilig slot bestaat uit de volgende onderdelen: • De cilinder. Dit is het bedieningsmechanisme van het slot waarbij de nachtschoot twee centimeter wordt uitgedraaid. Om de inbraakveiligheid te garanderen, mag de cilinder niet meer dan twee millimeter uit het beslag uitsteken. • Inbraakwerend deurbeslag (rozet of langschild). Het deurbeslag beschermt de cilinder tegen afbreken, uittrekken en andere manipulaties. Bij sommige sloten is het niet mogelijk een volledig deurschild te plaatsen. Het veiligheidsrozet (rond bij houten deuren of langwerpig-rechthoekig bij plastic- en aluminiumdeuren) is dan de perfecte en goedkopere oplossing. • De sluitkom. De sluitkom bevindt zich in het deurkader en is bedoeld om de bewegende nachtschoot vast te zetten in het deurkader bij het sluiten van de deur. Om inbraakwerend te zijn, moet de sluitkom uit gehard staal vervaardigd zijn en met voldoende lange schroeven in een stevig deurkader verankerd zitten. Alle sloten moeten worden uitgerust met inbraakwerend deurbeslag. Een cilinder is uitgerust met een baardje, welke meedraait met de binnencilinder. Dit baardje bedient dan het verder slotmechanisme. Door de cilinder af te breken komt immers het baardje uit te vallen. Het slot kan dan worden gemanipuleerd met een ijzerdraad of schroevendraaier. Het plaatsen van een inbraakwerend deurbeslag is bij de standaardslotmechanismen een noodzakelijke aanvulling op de veiligheidscilinder dat u geplaatst hebt. Het deurbeslag dient uitsluitend om de cilinder te beschermen tegen afbreken (en soms tegen uittrekken). Immers, een cilinder die 3 mm of meer uit het beslag steekt kan probleemloos en zeer snel met eenvoudig gereedschap afgebroken worden. Het beslag moet met lange schroeven aan de binnenkant van de deur gemonteerd worden. Hierdoor wordt voorkomen dat het deurbeslag losgeschroefd wordt of dat het verwrongen wordt met een breekijzer of schroevendraaier. Het 43

deurbeslag bestaat in zeer veel verschillende uitvoeringen en kleuren.

Nooduitgangen Alle cilinders aan de buitenzijde van de nooduitgangen moeten worden beveiligd tegen het afkraken. Dit kan gebeuren met een veiligheidsplaat of een veiligheidsrozet. De vraag kan echter ook worden gesteld of er bij nooduitgangen een cilinder aan de buitenzijde moet zichtbaar zijn. Het aanbrengen van een halve cilinder aan de binnenzijde en het aanbrengen van een goed geplaatste afdichtingsplaat aan de buitenzijde is zeker even doelmatig om manipulatie van de cilinder te vermijden. Glas in deuren van de nooduitgangen worden best versterkt met tralie of folie op glas om inbraak te bemoeilijken. Deurpomp Een deurpomp zorgt ervoor dat een deur automatisch terug dichtdraait en in het slot valt na opening. Deze oplossing is ideaal voor binnendeuren die altijd moeten dicht zijn maar geen beveiligde ruimte moeten afsluiten. De deur is slechts winddicht omdat ze enkel door de dagschoot wordt geloten maar niet door de nachtschoot. Daarom zijn deurpompen niet geschikt om buitendeuren af te sluiten.

Dievenklauwen Buitendeuren waarvan de scharnieren zich aan de buitenzijde bevinden moeten worden uitgerust met dievenklauwen. Als de scharnieren dan van buitenaf worden aangevallen, kan de deur niet worden geopend omdat de dievenklauwen in de deurstijl verankerd zijn en de deurvleugel op zijn plaats houden.

4.2.2.2 Ramen Alle opengaande ramen op de benedenverdieping moeten worden uitgerust met een handgreep welke is voorzien van een slot. Deze sluitingen zijn te bekomen in seriesluiting, zodat alle ramen ontgrendeld kunnen worden met één en dezelfde sleutel.

44

Een alternatief is het plaatsen van afsluitbare opzetsloten op deze ramen; Een afsluitbaar opzetslot vermijdt eveneens dat het raam kan worden geopend na glasbreuk of door de gaatjesboorder. Naargelang het type of de grootte van het raam plaatst men best twee dergelijke slotjes, teneinde openwrikken met een koevoet tegen te gaan.

Ramen of glazen deuren op afgelegen plaatsen moeten beschermd worden met strekmetaal, traliewerk, een rolhek of regelbare afsluitingen met of zonder slotsysteem. Het is aan te raden om het systeem aan de binnenkant te plaatsen. De inbrekers moet dan eerst door het glas vooraleer hij het systeem kan aanvallen. Indien het systeem aan de buitenzijde wordt geplaatst, moet men gebruik maken van eentoerschroeven, de bouten puntlassen of de schroefdraad vernietigen. Dit om manipulatie van buitenaf te voorkomen. Beglazing Om het uittillen van het glas te voorkomen, moet men opteren voor binnenbeglazing, d.w.z. de glaslatten aangebracht langs de binnenzijde. Bij buitenbeglazing is beveiligen goedkoop mogelijk door vier eentoerschroeven (twee onder en twee boven) aan te brengen in de glaslatten. 45

Op plaatsen waar ramen extra kwetsbaar zijn, vb. bij kelder- of toiletruimten, kan de beglazing vervangen worden door inbraakvertragende beglazing of kan er achter de beglazing een bouwkundige barrière worden aangebracht, vb. een metaalrooster of barrièrestang.

57

In kleine raampjes op afgelegen plaatsen kan het glas worden vervangen door een polycarbonaatpaneel of kan een dergelijk paneel aan de binnenzijde achter het vensterglas worden geplaatst. Polycarbonaat is even helder als glas, is zeer licht en gemakkelijk te plaatsen en biedt het voordeel dat het niet kan worden kapotgeklopt. De verouderingskenmerken van het materiaal echter zijn op lange termijn niet ideaal en de panelen zijn gevoelig voor krassen, al werden recent verbeteringen aangebracht om dit probleem te voorkomen.

4.2.2.3 Lichtkoepels 58

Veel lichtkoepels bestaan uit acrylaat. Bij vriesweer krijgt men dan het zogenaamde bomeffect, zodat de koepel in duizend stukjes uiteenspat bij geweldpleging. Men plaats daarom het best een polycarbonaat plaat of strekmetaal (voor magazijnen) onder een acrylaatkoepel. De lichtkoepel moet worden aangebracht met eentoerschroeven, anders schroeft de inbreker de koepel gewoon af aan de buitenzijde.

57 58

Elektronische kopie, URL: www.hermeselektronics.nl/pi/product. Elektronische kopie, URL: www.verwaert.be/bouwmateriaal.php 46

4.2.2.4 Keldergaten

Om te voorkomen dat inbrekers binnenkomen via keldergaten moeten deze beveiligd worden door een rooster.

4.2.2.5 Verankering van elektronische apparaten Om diefstal van televisietoestellen of ander elektronische apparaten te voorkomen kan men de toestellen aan de muur verankeren met een veiligheidsketting. Afstandsbedieningen worden dikwijls door ‘verstrooide’ personen per abuis meegenomen. Daarom worden ook afstandsbedieningen het best met een ketting verankerd aan de muur of aan een ander vaststaand voorwerp.

4.2.2.6 Berging van goederen Diefstal van geld komt het meest voor binnen de instellingen. Het is vooral van belang om voorzieningen te treffen naar patiënten en ziekenhuismedewerkers want zij zijn de belangrijkste slachtoffers. Voor patiënten zijn hiervoor afsluitbare kastjes of safes op de kamer aangewezen. Geld, juwelen en waardepapieren kunnen dan veilig worden weggeborgen. Dit kan met sleutels of wisselende cijfercodes. Zo dit niet kan, moet het mogelijk zijn om geld en waardevolle voorwerpen, tegen ontvangstbewijs, af te geven aan de balie om in een centrale kluis op te bergen.

59

59

Elektronische kopie, URL: www.feldmangallery.com 47

Het personeel moet kunnen beschikken over afsluitbare kastjes in de vestiaires die voldoende groot zijn, waar ze jassen en tassen, veilig kunnen achterlaten. In het dienstlokaal moeten kleine afsluitbare kastjes worden voorzien waar het personeel hun handtassen, portefeuille of gsm kunnen in opbergen.60 Op de spoedafdeling komen de patiënten in een noodsituatie binnen, ze zijn dan ook meestal niet in staat om voor hun eigen waardevolle voorwerpen (juwelen, portefeuille,...) te zorgen. Voorzie daarom een veilige bergplaats voor persoonlijke goederen in de spoedafdeling.

4.2.2.7 Compartimentering Bij compartimentering wordt de instelling onderverdeeld in afdelingen die van elkaar kunnen worden afgesloten, en los van elkaar opengesteld worden voor het publiek en het personeel. De toegankelijkheid ervan kan selectief zijn: • in tijd: alleen tijdens de aanwezigheid van bevoegd personeel, de bezoekuren, overdag, niet tijdens het weekend; • naar personen toe: alleen bevoegde personen hebben een sleutel of badge of kennen de toegangscode van de deuren. Een combinatie van beide vormen is mogelijk. Buiten de instelling kan aan de hand van slagbomen of poorten bepaalde zones worden afgesloten voor de ogenblikken dat er niemand hoeft te zijn, bijvoorbeeld de zones voor de leveringsdiensten tijdens de weekends of ‘s avonds. Slagbomen kunnen ook dienen om parkings moeilijker toegankelijk te maken. Ook wegen of doorgangen die zelden worden 61 gebruikt op bepaalde tijdstippen kunnen op die manier worden afgesloten. Deze slagbomen kunnen dan eventueel geopend worden door een bewaker of een portier of met een cijfercode, sleutel of gecodeerde badge en voorzien worden van een parlofoon of videocamera.

4.2.2.8 Plaatsen van sensoren ‘s Avonds zijn de verpleegkundigen dikwijls alleen op de verpleegafdeling. Als ze in de dienstplaats zitten of bezig zijn met de verzorging van een patiënt kunnen ze niet zien of er iemand door de gang loopt en wat de persoon daar doet. Dit zorgt voor een onveilig gevoel. Dit is op te lossen door in het begin van de gang een verticale balk met meerdere optische sensoren op verschillende hoogten, die met een bel verbonden zijn, te plaatsen. Als er dan iemand de gang in komt, wordt de verpleegkundige meteen gewaarschuwd.

60

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 39 61 Elektronische kopie, URL: www.birds.nl 48

62

Dit waarschuwingssysteem kan gecombineerd worden met het ophangen van een bolle spiegel tegenover de ingang van het dienstlokaal. Zo moet de verpleegkundige het dienstlokaal niet verlaten om te zien wat er in de gang gebeurt.

4.2.2.9 Beveiligen van rolstoelen Rolstoelen worden dikwijls ergens achtergelaten op het grondgebied van de instelling. Dat kan voor onveilige situaties en veel schade zorgen, vb. rolstoelen die tegen geparkeerde wagens botsen. Om dit probleem op te lossen, kunnen de rolstoelen voorzien worden van een mechanisch beveiligingssysteem, vergelijkbaar met dat van winkelwagentjes. Alle rolstoelen zijn met een ketting aan de muur of aan een ijzeren constructie verankerd. De rolstoelen kunnen losgekoppeld worden van het systeem door middel van een muntstuk. Bij het terugbrengen van de rolstoel kan het muntstuk worden gerecupereerd. Let wel, een gevalideerd parkeerticket moet voldoende lang geldig blijven zodat er tijd genoeg tijd is om de rolstoel terug te brengen.

62

Elektronische kopie, URL: www.honisch.de/Spiegel.html 49

4.2.3 Elektronische maatregelen Als derde groep zijn er de elektronische maatregelen: alarmsystemen en camerabewaking. Investeren in dure elektronische maatregelen (camerasystemen, alarmsystemen of noodoproepinstallaties) zal weinig effect sorteren indien er geen beveiligingscultuur aanwezig is. Het toepassen van elektronische maatregelen mag daarom zeker niet los worden gezien van organisatorische en bouwkundige maatregelen.

4.2.3.1 Alarmsystemen 63

Gezien het gebruik van alarminstallaties zelden van toepassing is in ziekenhuizen verwijzen wij hiervoor naar de Wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, verschenen in het Belgisch Staatsblad van 31 december 2004 en naar het Koninklijk Besluit van 19 juni 2002 tot vaststelling van de voorwaarden voor installatie, onderhoud en gebruik van alarmsystemen en beheer van alarmcentrales (B.S. 29.06.2002).

4.2.3.2 Camerabewaking of CCTV64 In de praktijk kan men vaststellen dat camerabewaking in vele ziekenhuizen als het ultieme, en vaak ook enige, middel wordt gezien om de veiligheid binnen de instelling te garanderen. Vaak beslist men ook tot ondoordachte investeringen. Zo heeft camerabewaking weinig toegevoegde waarde als er geen personeel is om de controleruimte te bemannen. Het opnemen van de beelden alleen heeft weinig zin aangezien er niet kan worden ingegrepen op het fatale moment. Het enige wat dan nog rest is een poging tot identificatie van de dader aan de hand van de beelden, waar men zelden in slaagt. Om de camerabewaking efficiënt aan te wenden moet men eerst uitmaken wat men met de camera’s beoogt te bereiken.Wil men potentiële daders enkel afschrikken? Wil men de situatie observeren? Wil men weten welke personen een bepaalde plaats betreden (herkenning) of wil men de eigenheid van een persoon vaststellen (identificatie)? Elk van deze gevallen vereist andere cameratypes. Het is aan te raden zich door een deskundige te laten bijstaan in de keuze van het camerasysteem. In de meeste gevallen maakt men gebruik van het CCTV-systeem.65 4.2.3.2.1 Begripsomschrijving Closed Circuit Television is de bewaking van gangen, trappen, in- en uitgangen door camera’s, waarbij de beelden verschijnen op een beeldscherm bij een toezichthoudende bediende (vb. bij de receptie of bij de portier). De beelden kunnen eventueel een tijdlang geregistreerd blijven, vertraagd of herhaald worden weergegeven. Camerabewaking 63

Elektronische kopie, URL: www.vps.fgov.be Deze toelichting werd opgesteld (door AIK Gent) op basis van de huidige wetgeving. Indien de wetgeving rond camerabewaking in de toekomst aangepast wordt, dient er uiteraard rekening gehouden te worden met deze nieuwe regels. 65 J. CLAEYS, Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, p. 62. 50 64

kan een nuttige aanvulling zijn bij meer globalere preventiemaatregelen. Het is een vrij dure investering en zeker geen alleenzaligmakend middel. Het dient vooral om plaatsen in het oog te houden waar andere vormen van sociale controle niet mogelijk of onvoldoende zijn, bijvoorbeeld bepaalde hoeken van de parking. Nochtans is het noodzakelijk om eerst en vooral de voor de hand liggende vormen van informele en formele sociale controle te stimuleren.66 4.2.3.2.2 Gebruiksvoorwaarden Wil je camera’s gebruiken in het ziekenhuis dan moet er aan een aantal voorwaarden worden voldaan om wettelijk in orde te zijn en omdat het gerecht de beelden zou kunnen gebruiken voor de opsporing van daders.67 1. Voorwaarden te vervullen voor de ingebruikname 1.1 Aangifte doen bij de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer Tijdstip van de aangifte De aangifte bij de Commissie moet gebeuren vóór (voorafgaandelijk aan) de ingebruikname van het camerasysteem. Inhoud van de aangifte De aangifte moet de volgende items bevatten: • de finaliteit(en) van de opnames nl. waarvoor dienen de opnames?; • de wijze van opname; • de wijze van bewaring van de gegevens. Procedure Je neemt contact met de Commissie (via post, telefoon, fax of internet) die je het aangifteformulier (model) en de bijhorende nota’s overmaakt. Na het invullen ervan maak je het over aan de Commissie. De Commissie maakt jou op haar beurt een ontvangbewijs en een factuur over. Het bedrag van de factuur , voor opname in het Openbaar Register, moet binnen de termijn van 1 (één) maand betaald worden. Wie moet de aangifte doen? De ‘verantwoordelijke voor de verwerking’ of diens vertegenwoordiger doet aangifte bij de Commissie. De verantwoordelijke voor de verwerking is degene die het doel (finaliteit) en de middelen voor de verwerking van de persoonsgegevens bepaalt.

66

J. DEKLERCK, Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, 1995, p. 36. 67 De wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens en de wijzigingen erop. De wet van 11 december 1998 tot omzetting van de richtlijn 95/46/EG van 24/10/1995 van het Europees Parlement en de Raad betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrij verkeer van die gegevens. Het advies uit eigen beweging betreffende de verwerkingen van beelden, in het bijzonder verricht door middel van systemen van video-toezicht, Advies nummer 34/1999 van 13 december 1999 van de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. 51

Coördinaten van de Privacycommissie Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer Waterloolaan 115b 1000 Brussel «02/542.72.00 ¬02/542.72.01 en 02/542.72.12 [email protected] www.privacy.fgov.be Meer uitleg is te vinden op de website van de Privacycommissie: www.privacy.fgov.be 1.2 De informatieplicht Conform de wet moet de ‘gefilmde persoon’ in kennis worden gesteld van een aantal elementen: • naam en adres van de ondernemer (of diens vertegenwoordiger); • de finaliteit van de verwerking (doel) zoals bijvoorbeeld de bescherming van goederen en personen, de controle op de activiteit op de werkplaats, de controle op de gewoonten van de verbruiker voor marketingdoeleinden,... Dit moet voldoende duidelijk worden aangegeven zodat alle betrokkenen zich bewust zijn van het feit dat de maatregel hen betreft. • het bestaan van een recht van toegang en verbetering van de beelden voor de betrokkenen (= opgenomen personen) • de ontvangers of categorieën ontvangers van de gegevens (wie krijgt de beelden te zien?). Hoe deze informatie verstrekt moet worden is niet wettelijk bepaald. Maar de Commissie oordeelde dat een leesbaar bericht – in de buurt van het opnametoestel – met de vereiste informatie-elementen voldoet. Een bordje met alleen ‘camerabewaking ter bescherming van onze goederen’ erop volstaat dus niet; dit dient op één of andere manier aangevuld te worden met de andere verplicht te vermelden gegevens (op een apart bericht bijvoorbeeld). 2. Voorwaarden te vervullen bij het gebruik van de camera 2.1 Eerbiediging van het finaliteitsbeginsel De verwerking (opname, enz) moet plaatsvinden voor duidelijk omschreven én gerechtvaardigde doeleinden. De ondernemer moet voldoende precies en concreet bepalen welke finaliteit beoogd wordt en ervoor zorgen dat deze nageleefd wordt. De beelden mogen dus enkel gebruikt worden voor het beoogde doel en niets anders! Het gebruik dient daarbij toereikend, ter zake dienend en niet overmatig te zijn; m.a.w. overbodige beelden mogen niet opgenomen worden. 2.2 Bewaarduur De beelden mogen bewaard worden maar niet langer dan noodzakelijk voor de verwezenlijking van de doeleinden waarvoor ze worden verkregen of verder worden verwerkt. 52

Noot: zelfs al worden de beelden niet bewaard dan nog is er volgens de wet sprake van een verwerking en moet de ondernemer aangifte doen bij de Commissie. 2.3 ‘Rechten van de Klant’ De opgenomen personen (patiënten, bezoekers, ziekenhuismedewerkers ed. die op de beelden staan) hebben het recht om kennis te nemen van de opgenomen beelden en in voorkomend geval de verwijdering of het verbod op aanwending van die gegevens, die opgenomen én bewaard zijn, te eisen. Dit wil natuurlijk NIET zeggen dat als de camera geplaatst werd met als finaliteit bescherming van goederen, een betrapte dief zou kunnen eisen dat de beelden onmiddellijk verwijderd worden of niet gebruikt worden! Een gewone klant zou dat van vroeger gemaakte beelden bijvoorbeeld wel kunnen eisen. Uiteraard is het probleem hierbij het terugvinden van de betrokken beelden of die precieze scènes die de beelden van betrokkenen bevatten. Vandaar dat de klant/aanvrager voldoende, gedetailleerde aanwijzingen moet geven zodat de precieze situering van zijn gegevens mogelijk wordt. De opzoeking moet dan gebeuren door de verantwoordelijke voor de verwerking of één van zijn bewerkers waarmee dan de rechten van derden die op de film zouden voorkomen beschermd worden. 2.4 Veiligheid van de beeldverwerking De huidige technische ontwikkeling laat allerlei manipulaties toe van beelden. Dit houdt een risico in met betrekking tot vervalsing van de informatiegegevens. Daarom moet elke verantwoordelijke voor de verwerking: • gepaste veiligheidsmaatregelen nemen; • controle van de juistheid van de verwerkte gegevens verrichten. 2.5 Plaatsing van de camera Enkele tips voor een goede plaatsing: • Hang de camera op ooghoogte. Op plaatsen waar de sociale controle eerder gering is (vb. parkeergarages, trappenhallen), moet de camera echter voldoende hoog worden gehangen zodat de kans op sabotage verkleint. • Voorzie een vandalismebestendige behuizing voor camera’s die op plaatsen hangen waar de sociale controle klein is. • Zorg ervoor dat belemmerende voorwerpen worden vermeden (bv. reclamezuilen). • Tegenlicht en spiegelingen spelen in op de kwaliteit van de beelden. • Doe een dagelijkse test zodat de plaatsing u correct voorkomt en check regelmatig of de camera niet beschadigd, verdraaid of afgedekt is. • Zet de registratieapparatuur op een veilige plaats (onzichtbaar en in afgesloten kast/ruimte). • Controleer regelmatig de kwaliteit van de opnames en vervang indien nodig de registratiebanden, zodat, wanneer nodig, de opgenomen beelden in optimale omstandigheden kunnen gebruikt worden.

53

4.2.3.2.3 Is camerabewaking ter controle van de werknemers op de werkvloer toegelaten?68 De collectieve arbeidsovereenkomst nr. 68 heeft tot doel de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van de werknemers in de onderneming en de bescherming van hun waardigheid en de vrijwaring van het fundamenteel recht hierop te waarborgen door, rekening houdend met de behoeften van een goede werking van de onderneming, de doeleinden en voorwaarden te bepalen waaronder camerabewaking op de arbeidsplaats met of zonder bewaring van de beelden ingevoerd worden (art.1). Camerabewaking op arbeidsplaatsen, met of zonder bewaring van de beeldgegevens, is enkel toegelaten voor zover voldaan is aan het finaliteits- en proportionaliteitsprincipe en aan de informatieplicht (art. 3). Het finaliteitsprincipe Camerabewaking op de arbeidsplaats is enkel toegelaten voor het nastreven van een van de volgende doeleinden (art. 4 §1): • de veiligheid en de gezondheid; • de bescherming van de goederen van de onderneming; • de controle van het productieproces; • de controle van de arbeid van de werknemer conform artikel 9, §2. De werkgever dient het doeleinde van de camerabewaking duidelijk en expliciet te omschrijven (art. 4 §2). Het proportionaliteitsprincipe Volgens art. 7 van CAO nr. 68 mag de werkgever de camerabewaking niet aanwenden op een wijze die onverenigbaar is met het uitdrukkelijk omschreven doeleinde. De camerabewaking dient, uitgaande van dit doeleinde, toereikend, ter zake dienend en niet overmatig te zijn. In principe mag de camerabewaking geen inmenging in de persoonlijke levenssfeer van de werknemer tot gevolg te hebben. Indien er wel een inmenging is, moet deze tot een minimum beperkt worden en moet een specifieke procedure worden gevolgd. De informatieplicht Voorafgaandelijk en bij het opstarten van de camerabewaking moet de werkgever de ondernemingsraad en de betrokken werknemers informatie verschaffen over alle aspecten van de camerabewaking. De informatieplicht heeft betrekking op minstens de volgende aspecten van de camerabewaking: • het nagestreefde doeleinde; • het feit of de beeldgegevens al dan niet bewaard worden; • het aantal en de plaatsing van de camera’s • de betrokken periode gedurende dewelke de camera’s functioneren. Specifieke toepassingsmodaliteiten 68

Koninklijk besluit van 20 september 1998 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 68 van 16 juni 1998 gesloten in de Nationale Arbeidsraad, betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de werknemers ten opzichte van de camerabewaking op de werkplaats. 54

• De werkgever moet de verkregen beelden te goeder trouw en in overeenstemming met het eraan gegeven doeleinde verwerken. • Indien de verkregen beelden gebruikt worden voor andere doeleinden dan deze waarvoor de camerabewaking ingevoerd werd, dan moet de werkgever ervoor zorgen dat dit gebruik verenigbaar is met het oorspronkelijke doeleinde en dat alle maatregelen genomen worden om, gelet op de context, interpretatiefouten te vermijden.

55

4.2.4 Meldingsmaatregelen 69

Incidenten moeten altijd gemeld worden aan de bevoegde politiediensten. Het is belangrijk een goede en gedetailleerde beschrijving van de feiten te geven. Door melding te doen, kan de politie een beter zicht krijgen op het fenomeen en kan ze mogelijks preventief optreden. Door een snelle en volledige aangifte wordt de kans op een succesvolle opsporing veel groter.

Bijkomende tips • Mocht u iets verdacht opmerken, bel onmiddellijk het nummer 101. • Breng uw verzekeringsmakelaar op de hoogte van de geleden schade. • Stimuleer, via sensibiliseringsacties, de aangiftebereidheid bij de medewerkers. • Ontwikkel, in samenwerking met de politie, een registratieprocedure voor incidenten in het ziekenhuis. • Verwittig Cardstop 070/344 344 bij verlies of diefstal van betaalkaarten.

Mocht het ziekenhuis, een patiënt, een bezoeker of een medewerker, na het nemen van de bovenvermelde maatregelen, toch nog het slachtoffer worden van criminaliteit gepleegd in het ziekenhuis staat in bijlage III een juridische wegwijzer voor slachtoffers van misdrijven.

69

Elektronische kopie, URL: www.vps.fgov.be 56

Hoofdstuk 5 Veilige parkeerterreinen De veiligheidsproblematiek op de parkeerterreinen van de ziekenhuizen is geen specifieke vorm van ziekenhuiscriminaliteit maar is er onrechtstreeks mee verbonden. Vooreerst brengen parkeerproblemen vrijwel altijd overlast mee en dat komt de goede werking van het ziekenhuis niet ten goede. Dat is niet alleen voelbaar op het terrein zelf, vb. mobiliteitsproblemen voor mindervaliden, maar heeft ook een effect op het logistieke systeem van het ziekenhuis, vb. leveranciers die niet tijdig kunnen leveren, en beïnvloedt zelfs de hulpverlening, vb. gevaar voor de brandveiligheid en het niet kunnen verlenen van directe hulp door versperring van de wegen. Daarnaast blijkt uit slachtofferbevragingen dat ziekenhuismedewerkers de parking dikwijls als een onveilige plaats ervaren. Het is daarom van het grootste belang om de parkeerproblemen op te lossen door een efficiënt parkeerbeleid uit te bouwen en concrete beveiligingsmaatregelen in te voeren.

5.1 Uitbouwen van een efficiënt parkeerbeleid In ziekenhuizen is het een hele dag door een komen en gaan (personeel, patiënten, bezoekers) en dit heeft gevolgen voor het parkeerbeleid. Deze komende en gaande mensen maken veel gebruik van de auto. Ten eerste is de auto voor patiënten dikwijls het enige haalbare middel van vervoer. Ten tweede zijn, wegens de noodzakelijke schaalvergroting, veel ziekenhuizen en zorginstellingen aan de rand van een stedelijk gebied gevestigd en die gebieden worden minder bediend door het openbaar vervoer. Ziekenhuizen hebben door de diversiteit van de parkeerders en de daarmee samenhangende verschillende parkeerbehoeftes een vreemde parkeerproblematiek. Dit hoofdstuk bevat praktische informatie voor ziekenhuizen die kampen met een parkeerprobleem of die het probleem voor willen zijn.

5.1.1 Parkeerproblemen: verschillende probleemtypen70 Parkeerproblemen kunnen in twee types worden opgedeeld: capaciteitsproblemen en niet-capaciteitsproblemen. De twee types zijn met elkaar verbonden. Deze problemen hebben vaak weer ander problemen als oorzaak en als gevolg.

5.1.1.1 Capaciteitproblemen Er zijn twee vormen van capaciteitsproblemen. 1. Structureel capaciteitsprobleem Een structureel capaciteitsprobleem houdt in er een structureel tekort aan parkeerplaatsen is. 2. Incidenteel capaciteitsprobleem of piekprobleem Een incidenteel parkeerprobleem of piekprobleem houdt in dat er zich op bepaalde momenten van de dag een capaciteitsprobleem voordoet, als meerdere parkeerdersgroepen een beroep doen op de parkeervoorzieningen van het ziekenhuis. 70

Stichting C.R.O.W., Parkeren bij bedrijven ‘ziekenhuizen’. EDE, s.d., p.6-7 57

5.1.1.2 Niet-capaciteitsproblemen Deze parkeerproblemen hebben geen betrekking op de capaciteit van de parking maar hebben andere oorzaken. 1. Externe parkeerders Er is sprake van oneigenlijk gebruik van de parkeerruimte door mensen die niet in het ziekenhuis moeten zijn en waarvoor de parkeerruimte niet is aangelegd. Het gaat om: - externe langparkeerders: mensen die in de buurt gaan werken, carpoolers, enz. - externe kortparkeerders: winkelend publiek, bezoekers van de kantoren in de buurt, enz. Externe parkeerders kunnen mede-oorzaak zijn van capaciteitsproblemen. 2. Foutparkeerders Foutparkeerders kunnen zowel ziekenhuismedewerkers als bezoekers zijn, die parkeren waar dat niet gewenst is. In het groen, voor ingangen, op voorbehouden plaatsen voor mindervaliden of spoedgevallen, op doorgangen voorzien voor de brandweer of niet parkeren op de plaatsen die voor hen voorzien zijn. 3. Verdeelproblemen Het gaat in principe om een deel van de foutparkeerders: mensen parkeren op plaatsen die niet voor hen bestemd zijn. Het gaat meestal om medewerkers die parkeren op de meest gunstig plaatsen die eigenlijk voor bezoekers zijn bestemd. 4. Uitwijkproblemen Rechtmatige gebruikers van de ziekenhuisparking die er niet kunnen parkeren wegens capaciteitsproblemen wijken uit naar de omgeving. Soms wijkt men uit naar woonwijken waardoor er overlast wordt gecreëerd en er klachten van de buurtbewoners komen. Soms gaat men wildparkeren waardoor gevaarlijke verkeerssituaties kunnen ontstaan.

5.1.2 Welke maatregelen kunnen genomen worden om parkeerproblemen op te lossen? 5.1.2.1 Beeldvorming Vooraleer we maatregelen kunnen invoeren, moet een duidelijk beeld worden gevormd van zowel de bestaande situatie, als van de nagestreefde situatie. Om de bestaande situatie in kaart te brengen moeten we de volgende vragen beantwoorden: • Hoeveel parkeerplaatsen heeft het ziekenhuis op het eigen terrein? • Over hoeveel terreinen zijn de parkeerplaatsen verspreid? • Hoe is de capaciteit te verspreiden naar meer of minder gunstig gelegen plaatsen? Hoe is de verdeling vrije en voorbehouden plaatsen? • Hoeveel externe parkeerders parkeren op het terrein? • Hoeveel patiënten, voor een langverblijf, komen met de auto? • Hoeveel medewerkers parkeren ‘s morgens en ‘s middags? • Hoeveel patiënten komen er ‘s morgens en ‘s middags voor de polikliniek? 58

• Hoeveel bezoekers parkeren er ‘s middags en ‘s avonds? • Op welke momenten van de dag is er sprake van uitwijkgedrag en door welke groepen? • Wat is de dagelijkse parkeerbehoefte? Na te streven situatie: • Zorg dat de beste en voldoende parkeerplaatsen beschikbaar zijn voor de bezoekers. • Voorkom externe parkeerders. • Voorzie plaatsen voor medewerkers die de auto nodig hebben voor hun werk. • Beïnvloed de aankomst- en vertrektijden van de verschillende verkeersstromen. • Verminder het autogebruik: stimuleer alternatieve vervoerswijzen. • Opstellen van criteria aan de hand waarvan wordt bepaald wie recht heeft op welke parkeerplaats.71

5.1.2.2 Parkeermaatregelen Ten behoeve van het milieu en omwille van de kosten is het aan te raden de parkeercapaciteit niet uit te bereiden maar de bestaande capaciteit optimaal te benutten. Er zijn twee groepen maatregelen die vorm kunnen geven aan een efficiënt parkeerbeleid: parkeermaatregelen en aanvullende maatregelen. 1. Parkeermaatregelen: beïnvloeding van het gebruik van het aanbod Deze maatregelen bepalen de omvang van de doelgroepen d.w.z. dat het bestaande parkeervolume wordt verdeeld over de diverse parkeergroepen waarmee een ziekenhuis te maken heeft: zoveel plaatsen voor medewerkers, zoveel plaatsen voor bezoekers, enz. De bepaling van de omvang van de doelgroepen verandert in se niet onmiddellijk iets aan het parkeergedrag maar het gewenst parkeergedrag kan worden afgedwongen aan de hand van fysieke en administratieve regulering. 1.1 Fysieke regulering Fysieke regulering betreft maatregelen die betrekking hebben op de onmiddellijke beïnvloeding van de toegang tot de parkeervoorzieningen. • Ketting. Door een gedeelte van het parkeerterrein af te sluiten met een ketting kunnen plaatsen worden voorbehouden voor automobilisten die op een later tijdstip aankomen. • Elektronisch bediende slagbomen. Met slagbomen en bijhorend elektronisch bedieningssysteem kan een ziekenhuis het gebruik van de parkeervoorzieningen in goede banen leiden. Bij deze maatregel gaan bezoekers betalen voor het parkeren, via een kaart-betaalautomaat en krijgen ziekenhuismedewerkers een toegangspasje. Voor de uitgifte van pasjes kunnen de ziekenhuizen verschillende criteria hanteren: anciënniteit, ambulante functie, carpoolers, 71

Stichting C.R.O.W., Parkeren bij bedrijven ‘ziekenhuizen’. EDE, s.d., p. 8-12 59

onregelmatige diensten, dokters, directieleden, ... . Voorbeeld Het ziekenhuis heeft verschillende parkeerterreinen en voert een gedifferentieerd betaalkaarten pasjessysteem in, waarbij ze bepalen wie toegang krijgt tot welke parking . Parkeerterrein 1, bezoekersparking: de meest gunstig gelegen plaatsen, enkel toegankelijk voor bezoekers met een betaalkaartsysteem. Parkeerterrein 2, spoedparking: toegankelijk via een slagboom met sensor voor de ziekenwagen en voor patiënten die met eigen vervoer komen naar de dienst spoedgevallen toegankelijk via dezelfde slagboom gekoppeld aan een kaartsysteem. Om de klantvriendelijkheid te verhogen is het beter de spoedparking niet te voorzien van een betaalkaartsysteem maar de kaart te laten valideren op de spoedafdeling zodat deze patiënten de parking gratis kunnen verlaten. Parkeerterrein 3, parking bestemd voor de patiënten van de polikliniek en de dagkliniek: toegankelijk via een slagboom met kaartsysteem. Om de klantvriendelijkheid ook hier te verhogen is het aan te raden om niet te werken met een betaalkaartensysteem maar de kaart te laten valideren aan het onthaal. Parkeerterrein 3, leveranciersparking: toegankelijk via slagboom met aanmeldsysteem via een parlofoonverbinding met het onthaal. Parkeerterrein 4, parking voor directieleden, diensthoofden, dokters en carpoolteams: toegankelijk via slagboom met pasje. Parkeerterrein 5, parking voor overige ziekenhuismedewerkers: toegankelijk via slagboom met pasje. 1.2 Administratieve regulering Administratieve regulering betreft maatregelen die onmiddellijk betrekking hebben op de omvang en het karakter van de verschillende parkeerdersgroepen. • Betalend parkeren voor ziekenhuismedewerkers. Het pasjessysteem voor de ziekenhuismedewerkers kan worden gekoppeld aan het betalen van een kleine vergoeding zodat het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer worden gestimuleerd. • Betalend parkeren voor bezoekers maakt het parkeerterrein minder aantrekkelijk voor externe parkeerders. 2. Aanvullende maatregelen: beïnvloeding van de vraag Aanvullende maatregelen zijn bedoeld om de parkeerdruk te spreiden of te verminderen. 2.1 Spreiding van de parkeerdruk Door een doordachte afstemming van werktijden en bezoekuren is het mogelijk om de parkeerpieken af te vlakken. De parkeerdruk wordt hierdoor zodanig gespreid dat het beschikbare parkeervolume gedurende de hele dag optimaal wordt benut. 2.2 Vermindering van de parkeerdruk De vermindering van de parkeerdruk betekent concreet dat er minder auto’s, zowel van bezoekers als van ziekenhuismedewerkers, richting het ziekenhuis rijden. • Stimuleren van het carpoolen door: - het aanbieden van een carpoolinformatiebord waarop vraag en aanbod elkaar kunnen vinden. 60

- het verlenen van bepaalde voorrechten aan de teams (gratis parkeerplaats, parkeerplaats op een gunstige parking). • Stimuleren van het fietsgebruik door: - de aanleg van een gunstig gelegen, overdekte en veilige fietsstalling (zie hoofdstuk 6 over fietsdiefstal) - het voorzien van douche- en kleedruimtes, inclusief beveiligde kasten. - het organiseren van een fietsweek, gekoppeld aan een wedstrijd. - het organiseren van een wedstrijd waarbij degelijke fietssloten of een gratis fietsonderhoud kunnen worden gewonnen. - tussenkomst in het fietsonderhoud - het geven van een fietsvergoeding aan medewerkers die regelmatig met de fiets naar het werk komen. • Stimuleren van het gebruik van het openbaar vervoer door te onderhandelen met de busonderneming over een extra halte waardoor de bereikbaarheid van het ziekenhuis met het openbaar vervoer verbetert. • Organiseren van een eigen busdienst voor het personeel en patiënten. Een personeelsbus dagelijks een vaste route laten rijden met opstapplaatsen die rekening houden met de woonplaatsen van de ziekenhuismedewerkers en de verschillende shiften. De grootte van de bus kan worden afgestemd op het aantal deelnemers. De financiering van een eigen busvervoer kan komen uit de aanpassing van de reiskostenregeling en uit het betaald parkeren.

5.1.3 Concrete probleemstelling: Zijn organisaties als ziekenhuizen gemachtigd om wielklemmen te plaatsen bij foutief geparkeerde voertuigen? Op de openbare weg of op een openbare plaats betreft de immobilisatie van een voertuig door middel van een wielklem een dwang- of veiligheidsmaatregel dat niet uitdrukkelijk in de wetgeving voorzien is en die op geen enkel ogenblik mag verbonden worden aan de betaling van een onmiddellijke inning. Op de openbare weg is enkel de politie en aanverwante categorieën bevoegd voor het uitoefenen van het toezicht op de 72 naleving van de Wegcode (art. 3). Zij kunnen in deze bevoegdheid bevelen geven waaraan onmiddellijk gevolg moet worden gegeven. Zij kunnen ondermeer een bestuurder van een geparkeerd voertuig aanmanen dit te verplaatsen. Weigert de bestuurder hieraan gevolg te geven of is hij niet aanwezig, dan kan de politie, op risico en kosten van de bestuurder en de burgerlijk aansprakelijke personen, zorgen voor de verplaatsing van het fout geparkeerde voertuig (art 4.4).73

72

Elektronische kopie, URL: www.louben.be/antidiefstal.htm Art 4.4 Elke bestuurder van een stilstaand of geparkeerd voertuig moet dit verplaatsen zodra hij daartoe door een bevoegd persoon aangemaand wordt. Weigert de bestuurder of is hij aanwezig, dan mag de bevoegde persoon, ambtshalve, op risico en kosten van de bestuurder en de burgerlijk aansprakelijke 61

73

Private personen kunnen niet interveniërend optreden en geen voertuigen vastleggen of verplaatsen (art 4.4). Het ziekenhuis is in dit geval met andere woorden niet gemachtigd om wielklemmen te plaatsen. Op privaat terrein of op privaat terrein met een openbare karakter stelt het privaat karakter van de plaatsgesteldheid de eigenaar in staat om foutief geparkeerde voertuigen te immobiliseren (vb. door middel van een wielklem) en zelfs te takelen. Indien de eigenaar van het parkeerterrein zou beslissen om een voertuig zelf te laten wegtakelen, bestaat er echter geen formele rechtsgrond op basis waarvan de gemaakte takelkosten automatisch ten laste van de betrokken bestuurder vallen. Art.4.4 van de Wegcode is hier immers niet van toepassing. De parkingeigenaar zal een malafide automobilist die de gemaakte kosten weigert te betalen enkel kunnen aanpakken door een vordering in te stellen voor de rechtbank. Volgens de rechtspraak dient het in de klemmen geplaatste voertuig op de eerste vraag van de eigenaar onmiddellijk gerestitueerd te worden. Er kan met andere woorden nooit sprake zijn van een inbeslagname of retentierecht in hoofde van de eigenaar van organismen die beheerder zijn van de parking. De discussie over de blokkering van voertuigen met wielklemmen op dergelijke parkings is geen strafrechtelijk aangelegenheid maar kan enkel aanleiding geven tot een burgerlijke procedure voor de rechtbank. De toestemming voor het plaatsen van wielklemmen op foutief geparkeerde voertuigen door ziekenhuizen is met andere woorden afhankelijk van de kwalificatie van het parkeerterrein als zijnde openbare weg, privaat terrein of privaat terrein met een openbaar karakter. Hoe worden parkeerterreinen van ziekenhuizen gekwalificeerd? Het KB van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer (de “Wegcode”) bevat regels aangaande het parkeren van voertuigen maar het KB geeft geen definitie van openbare weg. Volgens diverse rechtspraak wordt als openbare weg beschouwd: elke parking waar geen enkele controle bestaat, die niet afgesloten is en waar elke bestuurder onbeperkt toegang heeft. Daar de binnenplaats van een ziekenhuis in pricipe enkel bestemd is voor het verkeer van patiënten en bezoekers kan die plaats, volgens bepaalde rechtspraak, niet als openbare weg worden beschouwd.74 De gecöordineerde wetten op het wegverkeer maken bijkomend een onderscheid tussen openbare weg en openbare plaats. In art. 28 wordt als openbare plaats gedefinieerd: de openbare weg, de terreinen toegankelijk voor het publiek en de niet-openbare terreinen die voor een zeker aantal personen toegankelijk zijn. Hiermee bedoelt de wet alle terreinen met een uitgebreid wegennet en permanent toegankelijk voor personeel, leveranciers en bezoekers, zelfs indien deze terreinen afgesloten zijn en indien de toegang onderworpen is aan het bezit van een toegangskaart of voor sommigen van een

personen, voor de verplaatsing van het voertuig zorgen. Zonder het optreden van een bevoegd persoon kan dit recht in dezelfde omstandigheden niet door een weggebruiker uitgeoefend worden. 74 POSTAL, De politie van het wegverkeer. Praktisch, snel gekommentarieerd. Brussel, 9e editie, p. 76/1. 62

andere toelating.75 Art. 28 duidt dus op parkings die toegankelijk zijn voor alle weggebruikers, zonder onderscheid, zij het al dan niet tegen betaling. Op basis van rechtspraak kan men in het algemeen besluiten dat de parking van een ziekenhuis in het algemeen beschouwd wordt als openbare weg, behalve wanneer het een parking betreft welke niet toegankelijk is voor iedere weggebruiker, maar beperkt is tot een bepaalde categorie van gebruikers, de parking is bijvoorbeeld afgesloten met een slagboom. Het gebruik van slagbomen accentueert het privaat karakter van de parking. De slagbomen symboliseren op die manier het feit dat de parking enkel toegankelijk is voor bezoekers en de medewerkers van het ziekenhuis. In dat geval zal de parking wel het karakter krijgen van openbare plaats, daar de parking in principe voor iedereen, die een ticket neemt, toegankelijk is. Voor de kwalificatie van de eigen parking blijkt het belangrijk na te gaan of de weg in feite toegankelijk is voor alle weggebruikers, of, integendeel enkel en alleen de doorgang voor welbepaalde categorieën personen toegelaten is. Om de parking als zuiver private weg te kwalificeren en hierover elke discussie uit te sluiten kan een bord met volgende bewoording worden aangebracht: “Private parking uitsluitend bestemd voor bezoekers en personeel. Toepassing van art. 87,8° van het Veldwetboek.” Art. 87,8° bepaalt dat “zij die, zonder noodzaak en ondanks het verbod van de eigenaar, gebruik maken van een weg die aan een bijzondere persoon toebehoort, met een geldboete wordt gestraft”. Kan de politie tussenkomen in geschillen op parkeerterreinen van ziekenhuizen?

76

Indien de parking als openbare weg wordt gekwalificeerd dan zijn de bepalingen van KB van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer integraal van toepassing.

Indien het een privaat terrein betreft is de situatie enigszins anders. Volgens de Rechtbank van Leuven zijn de bepalingen van het wegverkeersreglement van toepassing op een betalende parking van een universitair ziekenhuis, toegankelijk voor alle weggebruikers.77 Naar analogie met de opvatting van het Hof van Cassatie dewelke als openbaar beschouwt een parking toegankelijk voor alle weggebruikers, zelfs indien het een betalende parking betreft, kan ook de parking van het ziekenhuis “...” gekwalificeerd worden als de openbare weg, waar alle bepalingen van het Koninklijk Besluit van 1 december 1975 van toepassing zijn.78 De gecoördineerde wetten op het wegverkeer, toepasselijk in openbare plaatsen, zijn dit dus ook binnen de afbakeningen van een parking voor betalenden. Zo zijn op een voor het publiek opengestelde parking de voorrangsregels van toepassing.

75

POSTAL, De politie van het wegverkeer. Praktisch, snel gekommentarieerd. Brussel, 9e editie, p. 73/3. Elektronische kopie, URL: http://www.bisware.nl/algemeen.html 77 RB. Leuven (3e Kamer), 17 december 1999, Tijdschrift van de Vrede en Politierechters, 2000, p. 316 78 RB. Leuven (3e Kamer), 17 december 1999, Tijdschrift van de Vrede en Politierechters, 2000, p. 317 63 76

De Wegcode (KB van 1 december 1975) is echter niet van toepassing binnen de grenzen van zo’n parking.79 Een loutere aanrijding op private parking met openbaar karakter is een burgerlijke zaak en bijgevolg komt de politie niet tussen. Deze zaken hebben een burgerrechterlijke karakter waarbij het bewijs door de belanghebbende partijen moet worden aangebracht en worden met een vordering bij een burgerrechtelijke rechtbank beslecht. De verantwoordelijkheid hiervoor moet worden bepaald op grond van art. 1382 van het Burgerlijk Wetboek.80 Verkeersmisdrijven, gepleegd op zo’n parking (vb. aanrijding met materiële schade, vluchtmisdrijf of rijden onder invloed) zijn echter een strafrechtelijke materie en vallen onder de bevoegdheid van de politie. Uit het voorafgaande kan de directie van het ziekenhuis bepalen of het wenselijk en toegelaten is om van een procedure voor het plaatsen van wielklemmen in te voeren. De procedure moet voldoende duidelijk en transparant zijn en iedereen (patiënten, bezoekers en ziekenhuismedewerkers) moeten ervan op de hoogte zijn. Het bestaan van de procedure kan worden bekendgemaakt via de onthaalbrochure, het arbeidsreglement, nieuwsbrieven en een bord aan de ingang van de parking. Het welslagen van de procedure hangt af van de duidelijke omschrijving van de gevallen waarin een wielklem zal worden geplaatst en van de personen die met de verantwoordelijkheid worden belast om wielklemmen te plaatsen en het toezicht op de toepassing van de procedure. Het is aangewezen bij de ingang van de parking te wijzen op het risico van immobilisatie bij verkeerd parkeren. Mag het ziekenhuis kosten aanrekenen aan de bestuurder van het voertuig voor het verwijderen van de wielklem? Als een bestuurder een parking oprijdt, waar duidelijke regels zijn aangegeven omtrent wat wel en niet mag, gaat hij op dat ogenblik een contract aan. De regels (vb. niet parkeren op een plaats voorbehouden voor mindervaliden of op een doorgang voor de brandweer) maken deel uit van het contract. Indien de bestuurder zich niet aan de regels houdt, pleegt hij contractbreuk. Het ziekenhuis lijdt op dat ogenblik schade en kan daarvoor administratiekosten aanrekenen. In geen geval mag dit beschouwd worden als een boete of een straf gezien private bestraffing ten allen tijde verboden is. Het aanrekenen van kosten moet wel contractueel worden bedongen daarom moet je het duidelijk aangeven aan de ingang van de parking. Als een persoon zijn contract niet naleeft, kan dat uiteraard niet zomaar worden afgedwongen maar moet dat voor de rechtbank worden beslist. Er bestaat namelijk geen retentierecht in hoofde van de beheerder van de parking. We kunnen besluiten dat het plaatsen van wielklemmen een juridisch delicate kwestie is waarop geen eenduidig antwoord kan worden gegeven. Doordat er geen wettelijke basis is en problemen ter zake vooral door de rechtspraak worden geregeld, kan het al snel tot een juridisch steekspel leiden. De beslissing om foutgeparkeerde voertuigen met wielklemmen te immobiliseren moet met andere woorden altijd aan een grondige analyse worden onderworpen. Het blijft hoe dan ook altijd als dansen op het slappe koord.

79 80

POSTAL, De politie van het wegverkeer. Praktisch, snel gekommentarieerd. Brussel, 9e editie, p. 73/3. POSTAL, De politie van het wegverkeer. Praktisch, snel gekommentarieerd. Brussel, 9e editie, p. 74. 64

5.2 Beveiligingsmaatregelen Parkeerterreinen van ziekenhuizen hebben bij het publiek dikwijls een negatief imago. Vooreerst kan een parking in de stille uren een macabere, verlaten indruk maken waardoor medewerkers, vooral van de avond- en nachtshiften, zich er niet veilig voelen. Daarnaast komen verschillende vormen van kleine criminaliteit, zoals vandalisme en diefstallen uit voertuigen, er nogal eens voor. Creëer daarom een omgeving met een maximale persoonlijke veiligheid, zowel ten aanzien van de verkeersveiligheid als de sociale veiligheid, voor alle gebruikers, inclusief het personeel.

Door zorgvuldig aandacht te besteden aan de bewegwijzering, de inrichting, de sfeerbepaling en het toezicht kan het veiligheidsgevoel van de gebruikers worden vergroot en de kans op criminaliteit worden verminderd. 81 1. De bewegwijzering Een herkenbare en eenduidige bewegwijzering is essentieel voor de geleiding van het autoverkeer en de voetgangers. Het is niet alleen een service voor mensen die met het ziekenhuis te maken hebben maar maakt ook excuses of uitvluchten moeilijker voor mensen die zich doelbewast op ongewenste plaatsen bevinden.

Hulpmiddelen daarvoor zijn onder meer: • Vloermarkeringen bij parkeerplaatsen en rijrichtingspijlen

• • • •

81

Verkeersborden en signaleringen Pictogrammen Aanduidingen met cijfers en afbeeldingen Eenduidige en kernachtige teksten in een eenvoudig lettertype en in voldoende groot formaat; vreemde talen waar de situatie dat wenselijk maakt

Stichting C.R.O.W., Gebouwde parkeervoorzieningen. Ontwerpwijzer. Ede, maart 1996, p. 40-42 65

• In (ondergrondse) parkeergarages met verschillende verdiepingen is het nuttig om in de lift de verdiepingen duidelijk aan te geven. Cijfers hebben hierbij de voorkeur boven letters, kleuren en afbeeldingen kunnen hierop een aanvulling zijn. 2. Groenaanplanting op de buitenterreinen Gerichte groenaanplanting kan sturend werken voor (al dan niet gewenste) bezoekers. Zo kunnen doornhoudende struiken en heggen het gebruik van sluikwegen bemoeilijken. Daarnaast is groen voor de mens erg belangrijk. Het kan een rustige en gezonde omgeving creëren rond de instelling en gunstig inwerken op het veiligheidsgevoel. Op sommige plaatsen moet de zichtbaarheid verhoogd worden door het tijdig snoeien van groenaanplantingen of door het aanplanten van laagblijvend groen.

3. De sfeerbepaling Om te voorkomen dat de parking een verpauperd aanzien krijgt, moeten alle tekenen van vandalisme zo snel mogelijk worden verwijderd. Waar mogelijk kan gebruik gemaakt worden van graffiti- en vandalismebestendige materialen. Ook los vuil of papieren mogen niet rondslingeren. Om vervuiling te voorkomen, kunnen op verschillende plaatsen vlamdovende prullenbakken worden geplaatst. In parkeergarages voelen.

kan achtergrondmuziek ertoe bijdragen dat mensen zich veiliger

4. Aandacht voor de inrichting • Het parkeerterrein moet overzichtelijk zijn. Vermijd dode hoeken en uitsparingen. • Voorzie voldoende verlichting. • Voorzie aangepaste beplanting. • Laat alle verkeer via één in- en uitgang verlopen en sluit alle andere mogelijke toegangs(vlucht)wegen af. • Afgelegen parkeerterreinen kunnen worden afgesloten met een omheining met hek. Let wel de omheining moet voldoende hoog zijn om inklimming te voorkomen maar de sociale controle op en de overzichtelijkheid van buitenaf van de parking mag er niet door worden beïnvloed. 5. Toezicht Het veiligheidsgevoel kan worden bevorderd door de aanwezigheid van ‘sociale ogen’. De daadwerkelijke aanwezigheid van andere personen stelt de gebruikers meer op hun gemak. Sociale controle door aanwezigheid op onregelmatige tijdstippen kan met een beperkt personeelsbestand gemakkelijk worden georganiseerd door een efficiënte 66

verdeling van de aanwezigheidstijden van het onderhoudspersoneel en de technische dienst. Ook de preventieambtenaar kan tijdens zijn controleronde regelmatig een bezoekje brengen aan de parking. In de donkere wintermaanden kunnen de ziekenhuismedewerkers afspreken om in groep naar de parking te gaan. Ook het ophangen van (nep)camera’s kan de gebruikers een veilig gevoel geven. 6. Bijkomende maatregelen • Plaats geen naambordjes op de voorbehouden parkeerplaatsen voor dokters of directieleden. Dit kan potentiële inbrekers erop wijzen dat de eigenaar van de wagen op dat ogenblik niet thuis is of boze patiënten aanzetten om de wagen te beschadigen. • Plaats een bord op de parking met een waarschuwingsboodschap voor de bestuurders. - Laat geen waardevolle voorwerpen achter in uw wagen. - Vergeet niet om de ramen en deuren van uw wagen te sluiten. • Trek geen aandacht van potentiële dieven door op de voorruit van een wagen, die niet is afgesloten, een flyer te bevestigen met de waarschuwing ‘Uw wagen is niet afgesloten’.

67

Hoofdstuk 6 Fietsdiefstal

82

Fietsdiefstal in de omgeving van ziekenhuizen is helaas een veel voorkomend feit. Dit heeft niet alleen een negatieve invloed op het veiligheidsgevoel van de medewerkers maar ook op de keuze van de fiets als vervoersmiddelen om naar het werk te komen. Omdat het ontbreken van degelijke, diefstalveilige fietsparkeervoorzieningen en de nonchalance van de eigenaars van de fietsen de kans op fietsdiefstallen enorm vergroten, geven wij hieromtrent een aantal tips.

6.1 Tips voor een diefstalveilige fietsparkeervoorziening 6.1.1 Aan te raden fietsparkeersysteem: een aanbindsysteem In de onmiddellijke nabijheid van de ingang van het gebouw is het aan te raden om aanbindsystemen te plaatsen. Aanbindsystemen bestaan uit een metalen hek of beugel waaraan twee of meer fietsen kunnen worden vastgemaakt. De hele fiets of een deel van de fiets leunt dan tegen de beugel. Er zijn systemen die voorwiel- of achterwielinklemming mogelijk maken. Aanbindsystemen kunnen los van elkaar worden geplaatst of in de vorm van een fietsenrek.

83

82

Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, Innoveren is investeren in samenwerken. Den Haag, december 2004 (CD-rom). 83 Elektronische kopie, URL: www.gent.be/gent/verkeer/gentfietst/diefstal.htm 68

6.1.2 Gebruiksvriendelijkheid • De fietsparkeervoorziening moet gemakkelijk en zonder toelichting te gebruiken zijn. • Het fietsparkeersysteem moet geschikt zijn voor de verschillende fietsmodellen. Fietsen met een bagagerek op de vork passen niet in sommige voorvorksystemen. Kinderfietsen, racefietsen en all terrain bikes kunnen schade oplopen in traditionele systemen. • Het stallen van de fietsen dient eenvoudig en met geringe krachtinspanning te kunnen gebeuren, zowel in een vol als in een leeg rek. • Er moet voldoende plaats zijn tussen de verschillende fietsen.

6.1.3 Antidiefstalbeveiliging • De fietsparkeervoorziening moet toelaten dat de fiets met het kader (niet het voorwiel) aan het systeem zelf te bevestigen is. Wanneer fietsen worden ingeklemd aan de spaken of moet worden vastgezet aan de spaken kan dit na verloop van tijd tot schade leiden. • Het systeem moet geschikt zijn voor ketting-, kabel-, en beugelsloten. • De doorvoeropening voor het slot dient minimaal 50mm te zijn. • De antidiefstalbeveiliging (aanbindmogelijkheid aan het hek) mag niet te dicht bij de grond zijn zodat men niet moet bukken om erbij te komen.

6.1.4 Overkapping

Zeker bij ziekenhuizen, waar de stallingstijd al snel meer dan 30 minuten bedraagt, is overkapping geen overbodige luxe. 84

6.1.5 Sociale controle • Iedere mogelijkheid tot sociale controle door het eigen personeel en bezoekers dient gemaximaliseerd te worden. • Een goede verlichting in en rond de onmiddellijke omgeving van een fietsparkeersysteem voorkomt onveiligheidgevoelens bij de gebruiker en de voorbijgangers. Bovendien is het voor de fietsdief moeilijker om ongemerkt te werk te gaan. • Bij overkappingen en zijpanelen moet de doorzichtigheid gegarandeerd blijven.

6.1.6 Duurzaamheid Het materiaal moet bestand zijn tegen vandalisme en tegen slijtage bij normaal gebruik.

84

Elektronische kopie, URL:http://www.metec.nl/fietsoverkappingen.php?id=4 69

6.1.7 Bord met preventietips voor de gebruikers Plaats een bord met preventietips voor de gebruikers aan de ingang van de fietsstalling. • Maak je fiets altijd vast, ook al laat je hem maar eventjes alleen staan. • Gebruik een degelijk slot. Bevestig hiermee het kader aan het fietsparkeersysteem. • Laat niets achter in je fietstassen of op de bagagedrager. Verwijder alle toebehoren zoals fietscomputers, afneembare verlichting, enz. • Laat je fiets registreren. • Doe bij diefstal steeds aangifte bij de lokale politie. Zorg dat je een goede beschrijving van je fiets kan geven. Voor meer informatie omtrent fietsenstallingen. Zie ‘De Stallingswijzer’ van het Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid.

6.2 Andere acties ter preventie van fietsdiefstallen 6.2.1 Fietsgraveeractie Richt, in samenwerking met de bevoegde stadsdiensten, een fietsgraveeractie in, in het ziekenhuis. Om een zo’n hoog mogelijke opkomst te hebben moeten alle medewerkers op voorhand op de hoogte worden gebracht van de actie. De medewerkers, die van dienst zijn, moeten de kans krijgen om hun dienst eventjes te verlaten om hun fiets te laten graveren.

85

86

6.2.2 Wedstrijd Organiseer een wedstrijd onder de ziekenhuismedewerkers waarmee degelijke fietssloten gewonnen kunnen worden. De wedstrijdvragen (vb. rebus, kruiswoordraadsel) kunnen betrekking hebben op alle veiligheidsaspecten in het ziekenhuis, op die manier worden de medewerkers nog eens extra gesensibiliseerd omtrent de verschillende veiligheidsthema’s.

87

85

Elektronische kopie, URL:http://www.polburo.irisnet.be Elektronische kopie, URL:http://www.la21leuven.be/pages/midden.htm 87 Elektronische kopie, URL: http://tn.tudelft.nl 86

70

71

Hoofdstuk 7 Agressie88 Inleiding 'Agressie is vaak een uiting van onmacht' 'Ouders worden midden in de nacht met een ernstig ziek kind doorgestuurd naar de spoedeisende hulp. In tegenstelling tot de verwachtingen van de ouders weet men daar niet van hun komst. Het kind wordt gezien door een arts en onmiddellijk ingrijpen blijkt noodzakelijk. De kinderchirurg opereert op dat moment echter in een ander ziekenhuis, maar besluit tot opname. Op de verpleegeenheid is de verpleging niet geïnformeerd over de spoedopname. De ongerustheid van de ouders en de onzekerheid die ontstaat door de opeenstapeling van (communicatie)missers leiden er uiteindelijk toe dat de vader van het kind zich niet meer kan beheersen. De man wordt boos en bedreigt de op dat moment aanwezige verpleegkundige. Het trieste resultaat: een volledig geëscaleerde situatie, ouders die over hun toeren zijn en een verpleegkundige ernstig aangedaan.'89 Grip op situatie "Agressie is in de meeste gevallen een uiting van onmacht en treedt op wanneer mensen niet over de vaardigheden beschikken om grip op de situatie te krijgen. Om te voorkomen dat mensen, in dit geval ouders of verzorgers van patiënten van de kinderafdeling, zich zo onmachtig voelen dat ze agressief zouden kunnen worden, kun je als verpleegkundige, administratief medewerker of pedagogisch medewerker proberen ze zoveel mogelijk controle te geven. Dit kun je doen door mensen zo goed mogelijk te informeren, door ze bij de behandeling te betrekken en waar mogelijk invloed te geven."

7.1 Begripsomschrijving Er zijn verschillende definities van agressie. Toch zijn veel van die definities niet echt bevredigend. Sommige definities zijn zo breed dat bijna elk gedrag er onder valt, andere zijn dan weer te eng. Hetzelfde gedrag kan binnen de ene situatie als agressief bestempeld worden en in een andere situatie als normaal. Daarom is een overzicht van enkele indelingen wellicht duidelijker dan een zoektocht naar een adequate definitie. Agressief gedrag bestaat immers uit verschillende deelaspecten. Een eerste manier van classificeren is deze op basis van observeerbare gegevens. Deze indeling maakt enkel een onderscheid tussen verbale agressie en fysieke agressie. De fysieke agressie kan men verder onderverdelen in fysieke agressie tegen voorwerpen, tegen personen of tegen zichzelf. Deze indeling biedt een aantal voordelen: ze is in de eerste plaats gemakkelijk en snel. Bovendien is ze waardevol omdat ze toch ook, binnen bepaalde grenzen, een inschatting van het gevaar mogelijk maakt. Tenslotte is het niet nodig iets te weten over de intenties van de betrokkenen of over het mogelijke ziektebeeld om deze indeling te kunnen gebruiken. Ze is dus zeer goed bruikbaar, maar heeft uiteraard belangrijke beperkingen wanneer we het agressief gedrag ook willen begrijpen. 88

Nota agressie n.a.v. vergadering in UZ Gent op 28.11.2003 door commissaris Manuel Mùgica-Gonzalez, diensthoofd Preventiecel Politiezone Gent. 89 D. LIESSENS, Agressie is vaak een uiting van onmacht. Similes, januari 2001. 72

Een andere manier van indelen benadrukt de onmiddellijke uitlokkende factoren en mechanismen. Een dergelijk mechanisme kan het gedrag van iemand anders zijn (iemand die ons aanvalt), een psychologische gebeurtenis (angst) of een fysiologische gebeurtenis (een verandering in de regulatie van bepaalde stoffen in ons lichaam, zoals adrenaline). Wanneer deze factoren optreden, verhoogt de kans op agressief gedrag aanzienlijk, zeker wanneer meerdere factoren tegelijkertijd optreden. Een derde manier van indelen gebeurt op basis van de oorsprong van de agressie (aangeleerd of aangeboren,...) of de indeling waartoe onder meer de categorie 'dominantie' behoort. Het is zeer aannemelijk dat een soort instinctief 'de baas willen zijn' vaak de basis van agressie uitmaakt, maar wanneer we op dat vlak individuele gevallen ontleden, blijft er toch dikwijls onenigheid. Een vierde en de voor ons meest voor de hand liggende indeling is de opsplitsing van agressie in: frustratieagressie, instrumentele agressie en agressie vanuit het ziektebeeld. 1. Frustratieagressie Deze vorm van agressie is een directie reactie op wat iemand overkomt of overkomen is. De persoon in kwestie voelt zich onbegrepen, tekort gedaan, miskent. Deze ongenoegens vormen de oorzaak van zijn agressieaanval. De oorzaak is met andere woorden heel duidelijk aan te tonen als je naar de agressor zijn verhaal luistert. Het is mogelijk dat hetgeen aanleiding is voor de agressie bij anderen overkomt als een banaliteit, misschien wel als een terechte klacht; maar zeker geen aanleiding is tot de felle reactie die de agressor door zijn gedrag geuit heeft. Hiervoor kunnen twee mogelijke verklaringen worden aangehaald. Het spreekwoord ‘de druppel die de emmer doet overlopen’ vormt de eerste verklaring. Voor de agressor in de frustrerende situatie terechtkwam heeft hij nog andere dingen meegemaakt. Deze situaties kunnen negatief geweest zijn en kunnen gezorgd hebben voor een reeds aanzienlijke frustratie bij de agressor. Als daarna nogmaals een frustrerende ervaring optreedt, kan het allemaal teveel worden en ‘ontploft’ de persoon in kwestie. Dus de huidige situatie op zich vormt niet alleen de aanleiding tot de agressie maar de opeenvolging van frustraties is dat wel. Daarnaast is er het feit dat niet iedereen over dezelfde frustratietolerantie bezit. Sommige mensen raken onmiddellijk gefrustreerd en gaan dat uiten, terwijl anderen heel veel kunnen verdragen voor het hen te veel wordt. Kenmerken van frustratieagressie Frustratieagressie is onvoorspelbaar. Vooreerst heeft iedereen een verschillende frustratietolerantie en je weet op voorhand niet hoe erg iemand gefrustreerd is voor je er mee in aanraking komt. Ten tweede komt de onvoorspelbaarheid ook tot uiting in de agressie zelf. In de meeste gevallen gaan mensen reageren door te schelden en te dreigen, soms kan de agressie ook op een meer fysieke manier geuit worden. Die fysieke uiting van agressie is nog vrij onschuldig wanneer het tegen materiële voorwerpen is gericht, maar wordt al veel ernstiger wanneer het op personen wordt afgereageerd. De frustratieagressie brengt ook heel veel emoties met zich mee. Het gevoel van agressie is al een emotie op zich, maar ook de agressie zelf en het gevoel dat de agressor heeft na het incident is beladen met emoties. 73

2. Instrumentele agressie Deze vorm van agressie wordt ingezet door de agressor om een bepaald doel te bereiken. De agressor dreigt en manipuleert met agressie, in de veronderstelling dat hij daarmee zijn zin kan krijgen. Het is een weloverwogen vorm van agressie, die verdwijnt wanneer de agressor zijn doel heeft bereikt. De agressor heeft zijn agressie perfect onder controle. Hij kiest een manier van handelen die hem veel oplevert en waarvan de nadelen minimaal zijn. Precies om deze reden zal het dreigement vaak niet worden uitgevoerd omdat de kosten vaak groter zijn dan het voordeel bij het effectief uitvoeren van het dreigement. 3. Agressie vanuit een ziektebeeld Agressie vanuit een ziektebeeld komt voort uit een innerlijk proces bij de dader, een psychiatrisch ziektebeeld. Er zijn meerdere psychiatrische ziektebeelden die aanleiding kunnen geven tot geweld of agressie, bijvoorbeeld psychose. De omgeving heeft weinig of geen invloed op het ontstaan van deze vorm van agressie. Het slachtoffer is vaak op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.

7.2 Politioneel optreden bij agressie Politioneel kan worden opgetreden indien de betrokkene zich schuldig maakt aan een misdrijf. Agressie op zich is geen juridische term. Verschillende misdrijven kunnen hieronder gecatalogeerd worden. Een overzicht van de meest voorkomende: • Bedreigingen - Mondelinge bedreigingen Enkel bedreigingen met een bevel of een voorwaarde zijn strafbaar. bv. ‘als de arts mij blijft vasthouden schiet ik hem dood’ is strafbaar. ‘die arts schiet ik nog eens dood’ is niet strafbaar. - Schriftelijke bedreigingen Schriftelijke bedreigingen zijn strafbaar zowel met als zonder bevel of voorwaarde. • Beledigingen • Slagen en verwondingen Zowel opzettelijke als onopzettelijke slagen en verwondingen zijn strafbaar. • Schade en vernielingen • Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting

7.3 Procedures in geval van slachtofferschap 7.3.1 Strafrechterlijke Procedure Wanneer de politie gevraagd wordt om bij een bepaalde situatie te interveniëren, wordt automatisch een proces-verbaal opgesteld. De politie maakt in dit kader een situatieschets (proces-verbaal) op. Dit is louter een weergave van het gebeuren. Juridisch gezien is het niet noodzakelijk dat de volledige identificatiegegevens van het personeelslid worden vermeld (brief van Procureur SOENEN d.d. 28.11.2001-geen bezwaar dat slachtoffers bij 74

het neerleggen van hun klacht hun functieadres opgeven). De beslissing ligt aan het parket of de geweldpleger al dan niet zal worden vervolgd.

7.3.2 Burgerlijke partijstelling • Door het personeelslid Hier stelt de persoon die schade geleden heeft zich burgerlijke partij en eist hij/zij een schadevergoeding voor de eigen geleden schade. Dit kan juridisch gezien enkel gebeuren door het personeelslid zelf. Hierbij is het onontbeerlijk dat de volledige identificatiegegevens van het personeelslid worden vermeld. Het is belangrijk dat het slachtoffer duidelijk in het proces-verbaal laat opnemen dat hij/zij zich burgerlijke partij stelt en wenst vergoed te worden voor de opgelopen schade. Het slachtoffer dient zich op de rechtbank aan te melden als benadeelde. Wanneer de zaak voorkomt op de rechtbank wordt het slachtoffer hiervan in kennis gesteld. De eis tot burgerlijke partijstelling moet op de rechtbank bevestigd worden. Het slachtoffer dient dus daadwerkelijk aanwezig te zijn op de zitting of vertegenwoordigd worden door een advocaat. U kan zich ook rechtstreeks burgerlijke partij stellen bij de onderzoeksrechter, doch hierbij wordt, om een roekeloos en tergend proces te vermijden, een borgsom gevraagd. Deze wordt terugbetaald wanneer het dossier ontvankelijk verklaard wordt. • Door het ziekenhuis Als een agressor fysieke schade aanbrengt aan een personeelslid, kan dit op zijn beurt leiden tot schade voor de organisatie (vb. verlies aan arbeidspotentieel of verplicht doorbetalen van vergoedingen). Dit betekent dat de organisatie zich namens het betrokken personeelslid eveneens burgerlijke partij kan stellen tegen de agressor. Voor meer informatie. Zie bijlage IV ‘Juridische wegwijzer voor slachtoffers van misdrijven’.

7.4 Omgaan met agressie binnen het ziekenhuis

90 90

Elektronische kopie, URL: www.alsook.nl/log/images/splinter200.jpg. 75

Om een beeld te krijgen van de agressievormen die zich binnen het ziekenhuis manifesteren, is het aangewezen om zoveel mogelijk diensten binnen het ziekenhuis te bevragen. Zo kan men peilen naar de incidenten die reeds zijn voorgevallen, de manier waarop op deze incidenten werd gereageerd, of er nood is aan verdere informatie over de aanpak van agressie. Ter voorbereiding kan een grondige literatuurstudie worden gemaakt of kan men studiedagen of trainingen volgen. Om de agressie binnen het ziekenhuis aan te pakken kan het aangewezen zijn om in het ziekenhuis informatiesessies te organiseren, gericht naar de ziekenhuismedewerkers met als onderwerp “rechten en plichten van ziekenhuispersoneel in geval van agressie”. Bovendien kan een informatiebundel “Hoe reageren op agressieve personen?” ter beschikking worden gesteld van het personeel. Een andere optie is het organiseren van trainingen voor het personeel rond “hoe reageren op verbale en/of fysieke agressie”.91

7.4.1 De rechten en plichten van ziekenhuismedewerkers in geval van agressie 7.4.1.1 Is het wettelijk toegelaten om tussen te komen bij een geval van agressie? 7.4.1.1.1 RECHTVAARDIGINGSGRONDEN Als arts, verpleegkundige,...pleeg ik zelf een strafbaar feit, bv. het toebrengen van slagen en verwondingen aan een agressieve persoon. Onder welke voorwaarden is het plegen van een dergelijk misdrijf juridisch toelaatbaar? Rechtvaardigingsgronden zijn omstandigheden waardoor een misdrijf zijn wederrechtelijk karakter verliest. Het misdrijf wordt met andere woorden een ‘toelaatbare’ gedraging en de dader is zelfs gerechtvaardigd de daad de stellen. Het Belgisch strafrecht kent de volgende rechtvaardigingsgronden. A. Wettige verdediging (art. 416 Sw) Definitie Er is wettige verdediging wanneer een persoon, ter verdediging van zichzelf of van een ander, een onrechtmatige aanval afweert door middel van slagen, verwondingen of doodslag.

91

I., MATTHYS, Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, p. 18. 76

92

Wettige verdediging is geen algemene maar een bijzondere rechtvaardigingsgrond, waarvan de toepassing in principe beperkt is tot slagen en verwondingen en doodslag. Voorwaarden in verband met de aanvalsdaad * De aanval moet onrechtmatig zijn. Wie ‘aangevallen’ wordt door een persoon die zelf gerechtvaardigd is, is niet gerechtigd zich hiertegen te verweren. Het is enkel voor zover de aanval onrechtmatig is, dat het recht op wettige verdediging ontstaat. De omstandigheid dat de aanvaller zelf een beroep zou kunnen doen op een schulduitsluitingsgrond, maakt de aanval niet rechtmatig. Zo heeft men bv. het recht zich te verweren tegen de aanval van een krankzinnige, hoewel deze laatste zelf een beroep op de schulduitsluitingsgrond, bepaal door art. 71 Sw. kan doen. * De aanval moet nakend of onafwendbaar zijn. * Het moet gaan om een aanslag tegen personen. (de eigen persoon of een andere persoon). Het moet een aanval zijn waardoor een persoon in zijn persoonlijke integriteit wordt geraakt. Hieronder vallen niet enkel aanslagen tegen het leven en de fysieke integriteit maar ook bv. tegen de vrijheid en de eerbaarheid, bv. aanranding of verkrachting. Voorwaarden in verband met de afweringsdaad * De afweringsdaad moet ogenblikkelijk noodzakelijk zijn. Dit betekent dat de aanval niet op een andere wijze kan worden afgeweerd bv. door het inroepen van de hulp van de overheid. * De afweringsdaad moet in verhouding staan tot de aanvalsdaad * De afweringsdaad moet gepleegd worden voor of tijdens de aanval, niet erna Eens de aanval voorbij, dan is wettige verdediging uitgesloten en kan er slechts sprake zijn van wraak. * Het moet gaan om doodslag of slagen en verwondingen. B. Noodtoestand 92

Elektronische kopie, URL: http://ugsv.networkchannel.nl 77

Definitie Er is noodtoestand wanneer de strafwet wordt overtreden ter vrijwaring van een rechtsgoed dat ‘hoger’ is dan de door de overtreden strafbepaling beschermde waarde, bv. de snelheidsovertreding gepleegd door de bestuurder van een ziekenwagen die een patiënt bij hoogdringendheid naar het ziekenhuis moet vervoeren. Toepassingsvoorwaarden * Het beschermde rechtsgoed moet van ‘hogere’ of minstens van gelijke waarde zijn als het geschonden rechtsgoed. vb. de automobilist die een verboden verkeersmaneuver uitvoert om een verkeersongeval te vermijden en hierbij de wegcode overtreedt, wordt vrijgesproken op grond van noodtoestand. * De vrijwaring van het beschermde rechtsgoed moet onmiddellijk noodzakelijk zijn vb. een geneesheer die zich fout parkeert om tijdig bij een patiënt te kunnen arriveren, zal deze overtreding enkel kunnen rechtvaardigen als dit in de gegeven omstandigheden werkelijk noodzakelijk was. C. Wettelijk voorschrift (art. 70 Sw) Definitie Het wettelijk voorschrift als rechtvaardigingsgrond houdt in dat de persoon die bij de uitvoering van een wettelijk voorschrift een strafbaar feit pleegt, geen misdrijf begaat. Toepassingen • Het misdrijf hulpverzuim aan een persoon in nood (art.422bis SW.) kan worden gerechtvaardigd als de hulpverzuimer niet kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen of als hij, indien hij de gevaarstoestand niet persoonlijk heeft vastgesteld, op grond van de omstandigheden waarin hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er gevaar aan verbonden was. • Heelkundige ingrepen. Een chirurg die een heelkundige ingreep verricht, pleegt strikt genomen een inbreuk op art 398 Sw.: hij heeft opzettelijke slagen en verwondingen toegebracht aan zijn patiënt. Er wordt echter aangenomen dat de geneesheer hiertoe gerechtvaardigd wordt door een wettelijk voorschrift, m.n. door de Wet Uitoefening Geneeskunde. Door het geneeskundig beroep te organiseren en te reglementeren heeft de wet geneesheren de toelating gegeven om de fysieke integriteit van hun patiënten aan te tasten en dit voor zover een dubbele voorwaarde vervuld is. De ingrepen moeten worden verricht met de toestemming van de patiënt en zij moeten een preventief of curatief doel hebben. • Ten aanzien van de beoefening van sportactiviteiten die gepaard kunnen gaan met het toebrengen van slagen en eventueel met lichamelijk letsel, kan in bepaalde gevallen het wettelijk voorschrift eveneens als rechtvaardigingsgrond worden toegepast. D. Hoger bevel (art. 70 Sw) Wie in uitvoering van een rechtmatig bevel van de overheid een misdrijf pleegt, is gerechtvaardigd op grond van het hoger bevel. 78

7.4.1.1.2 ART. 422bis SW: VERPLICHTING HULP TE BIEDEN AAN EEN PERSOON IN NOOD Artikel 422 bis voorziet een straf voor ‘hij die verzuimt hulp te verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen’. A. Aanwezigheid van een groot gevaar De persoon die hulp nodig heeft moet staan onder een groot, reëel en constant gevaar. De oorzaak van het gevaar is van geen belang. B. Niet verlenen van hulp Dit betekent dat aan de persoon die in groot gevaar verkeert geen hulp wordt verleend. De weigering om hulp te verlenen moet zich veruitwendigen in een uitwendig waarneembare gedraging. In bepaalde omstandigheden kan het niet verlenen van hulp worden gerechtvaardigd: art. 422bis SW voorziet uitdrukkelijk dat de strafbaarstelling niet van toepassing zal zijn indien de hulpverlening voor zichzelf of voor anderen ernstig gevaar teweegbrengt.

7.4.1.2 Burgerarrest Enerzijds hebben we de vrijheidsbeneming op administratief vlak, anderzijds de gerechtelijke vrijheidsbeneming. De administratieve vrijheidsbeneming is die welke toelaat een persoon kortstondig van zijn vrijheid te beroven in de gevallen door de wet bepaald en uitgevoerd door de overheid, niet met als doel de terbeschikkingstelling van het gerecht maar een toestand van ordeverstoring te doen ophouden of een identiteitscontrole uit te voeren. De gerechtelijke vrijheidsbeneming is die waardoor een persoon tegen wie ernstige aanwijzingen van schuld aan een misdaad of een wanbedrijf bestaan, door een overheid van zijn vrijheid wordt beroofd voor een termijn die niet langer duurt dan 24 uur en met het oog op zijn terbeschikkingstelling van het gerecht. De gerechtelijke vrijheidsbeneming wordt geregeld in de wet op de voorlopige hechtenis. Wanneer kan een particulier iemand vasthouden?

79

93

Artikel 12 GW waarborgt de vrijheid van iedere persoon maar een particulier heeft het recht iemand vast te houden als hij deze bij een misdaad of wanbedrijf op heterdaad betrapt heeft.

* Heterdaad: er bestaat ontdekking op heterdaad wanneer het misdrijf wordt ontdekt terwijl het gepleegd wordt of terstond nadat het gepleegd wordt. De particulier kan m.a.w. betrokkene slechts vasthouden indien hij hem zelf op heterdaad van een misdaad of een wanbedrijf betrapt. * De tussenkomst van een particulier betreft zowel misdaden als wanbedrijven. Voor overtredingen kan een vasthouding niet. * De particulier kan slechts iemand ‘vasthouden’. Hij heeft geen arrestatiebevoegdheid. Het is hem evenmin toegelaten de verdachte naar een politiekantoor te brengen of voor de procureur des Konings te leiden. * De particulier heeft de plicht deze feiten onverwijld aan te geven bij een agent van de openbare macht. * De ‘vasthouding’ mag niet langer duren dan 24 uur. Wanneer een particulier iemand vasthoudt na betrapping op heterdaad gaat de termijn van 24 uur in op het ogenblik dat het feit wordt aangegeven bij de agent van de openbare macht. De particulier is verplicht hiervan onverwijld aangifte te doen.

93

Elektronische kopie, URL:http://blogsimages.skynet.be/images 80

7.4.2 Hoe reageren op agressieve personen? 7.4.2.1 De eigen houding Het is belangrijk om zelf rustig te blijven maar het is niet de bedoeling om over je heen te laten lopen. Je neemt een bepaald standpunt in rond de agressiesituatie en brengt dat op een kordate maar respectvolle manier naar voor. Kordaat wil echter niet zeggen kortaf. Neutraliteit is eveneens een belangrijk element bij de benadering van een agressor. Het agressieve gedrag wordt duidelijk afgekeurd, maar dat wil niet zeggen dat je de persoon van de agressor zelf afkeurt. Je kan alleen dergelijk gedrag niet tolereren, wie dit gedrag ook stelt. De juiste houding om de agressor te benaderen wordt gekenmerkt door rust, kordaatheid en neutraliteit. • De agressor als mens aanvaarden. • De emotionele geladenheid erkennen en deze erkenning uitspreken. • Zodra er emotionele ruimte komt: vragen stellen over het waarom zonder zelf al correcties of nuanceringen aan te brengen. • Grenzen stellen aan het gedrag dat we niet kunnen en niet willen aanvaarden “zo wil ik niet met u omgaan” Samengevat: “u aanvaard ik wel, uw gedrag op dit ogenblik niet”. Deze boodschap zo helder mogelijk blijven herhalen tot ze doordringt. • Eigen angst onder controle houden. • Geen tegenagressie ontwikkelen. • Geen machtspositie innemen. Dit bevestigt slechts emoties die de patiënten reeds hebben en verhoogt de kans op escalatie. • Soms nuttig een stop in te bouwen (5 à 10 minuten) en de patiënt uitnodigen na te denken over wat hem zo kwaad maakt, eventueel opschrijven. Erbij zeggen dat je zelf inmiddels ook wil nadenken. • Het spanningsniveau naar beneden halen door de patiënt zijn verhaal te laten doen. Geleidelijke nuanceringen inbouwen (niet corrigeren: dit zou getuigen van de overtuiging dat het gevoel van de patiënt onterecht is).

81

94

7.4.2.2 De aanpak van frustratieagressie Als de frustratie niet tijdig gestopt kan worden, zal er verbaal of fysiek geweld getoond worden. Als snel en accuraat wordt ingegrepen, kan voorkomen worden dat de situatie verder escaleert. Algemene regels hierbij zijn dat je altijd eerst moet zorgen voor je eigen veiligheid, voor de veiligheid van je collega’s, bezoekers en patiënten. Om die veiligheid te garanderen, moet je proberen de agressor weg te houden van de omstaanders door hem te vragen mee te komen naar een andere kamer of door de omstaanders te vragen afstand te houden. Een tweede reden om de agressor van de omstaanders te verwijderen is juist het feit dat deze een goed publiek vormen voor de agressor. Hij zal zich gesteund voelen door de menigte en nog verder gaan in zijn agressie. 7.4.2.2.1 Verbale agressie Als de agressie beperkt blijft tot schelden, dreigen, roepen, ... spreken we van verbale agressie.

95

Om verbale agressie aan te pakken zijn de volgende stappen noodzakelijk. 94 95

Elektronische kopie, URL: www; powersplein.nl/pages/professionals.html Elektronische kopie, URL: www.p-i.be/p 82

1. Contact maken met de agressor Contact maken met de agressor kan door de naam van de agressor herhaaldelijk te roepen, in de handen te klappen, te wuiven, door oogcontact te maken. Het moment van contactname kan je herkennen doordat de agressor zich naar jou richt en oogcontact met je maakt. 2. Wending geven aan de situatie Als het contact eenmaal gemaakt is, moet dit contact behouden blijven doordat je een wending geeft aan de situatie. Dit kan je op verschillende manieren doen: • het letterlijk herinterpreteren van de situatie: je probeert aan de dreigende situatie een andere wending te geven door datgene wat dreigend is te herinterpreteren; • verbijstering: je doet iets totaal onverwachts, iets geks op een resolute manier, voorbeeld op een tafel gaan staan en beginnen met dansen; • praten en blijven praten: op deze manier zorg je dat je oogcontact blijft houden met de agressor en dat je zelf controle houdt over de situatie. Je moet tijdens het praten het samenhorigheidsgevoel blijven stimuleren, zo bouw je een band op met de agressor; • aanpassen, doen alsof techniek: je geeft de agressor wat hij wil maar dan op een dusdanige manier dat hij verbijsterd is over wat er gebeurt; • humor; • directe confrontatie: confronteer de agressor met wat hij doet en eis dat hij ermee ophoudt. 3. Instructies geven Als je de agressie een wending hebt gegeven, is het belangrijk om daar onmiddellijk op in te spelen. Dit kan je doen door een instructie te geven aan de agressor. De instructies kunnen allerhande vormen aannemen zolang ze maar duidelijk zijn, gemakkelijk uitvoerbaar en los staan van de inhoud van het conflict. De instructie die je geeft kan bijvoorbeeld zijn dat de agressor moet gaan zitten. Tijdens het uitvoeren van de instructie moet je de agressor een gevoel van nabijheid geven. Deze nabijheid geeft de agressor een gevoel van veiligheid en voorkomt dat de agressie weer opflakkert. Bovendien kan je op deze manier een oogje in het zeil houden. 4. Bespreken van de inhoud van het conflict Als de agressor gekalmeerd is, kan op de inhoud van het probleem worden ingegaan en naar oplossingen worden gezocht. Hierbij moeten duidelijke regels worden afgesproken: niet roepen tijdens het gesprek, elkaar laten uitspreken, elkaar met respect behandelen. Mogelijke reacties bij verbale agressie: • Probeer in ieder geval zelf kalm te blijven. • Niet meegaan in het spel van agressie. • Eventueel erkenning geven aan de agressie, dit betekent dus in sommige gevallen de patiënt gelijk geven dat hij/zij boos wordt. • Aandacht hebben voor de elementen in de houding van de patiënt die gebruikt kunnen worden om de situatie te doen keren. • Eventueel beroep doen op de eigen verantwoordelijkheid van de patiënt. 7.4.2.2.2 Fysieke agresie 83

Als de agressie dreigt te escaleren naar fysieke agressie of de agressor zit al in de fase van de fysieke agressie, kunnen de volgende tips nuttig zijn. Als een persoon fysiek agressief wordt, hetzij tegen goederen, hetzij tegen personen, contacteer je best zo snel mogelijk de politie. Als dat niet mogelijk is, duidt je iemand aan die die de politie kan verwittigen. De politie is immers getraind om in agressiesituaties in te grijpen. Indien je toch besluit om de agressor zelf te benaderen of als je zelf of anderen niet veilig weg kunt geraken, moet geprobeerd worden om de agressor te kalmeren. Dit gebeurt op dezelfde manier als bij verbale agressie, namelijk door contact te maken, een wending te geven aan de situatie, instructies te geven en pas daarna op de inhoud verder te gaan. De boodschap die je aan de agressor heeft, is dat je niet kan toestaan dat de agressor personen aanvalt of goederen van het ziekenhuis beschadigt. Mogelijke reacties bij fysieke agressie: • In de eerste plaats zichzelf veilig stellen, eventueel met behulp van de groep. Bvb. concrete afspraken maken, bepaalde signalen afspreken, vooraf signaleren dat agressief gedrag verwacht wordt. • Voor de gevallen waarbij de agressie een feit is moet er ook binnen de groep worden afgesproken hoe er op een dergelijke situatie dient gereageerd te worden. Deze afspraken moeten eensluidend, algemeen gelden en door iedereen gekend zijn en zij moeten zo consequent mogelijk door alle personeel toegepast worden.

7.4.2.3 Hoe reageren op de aanwezigheid van wapens?

96

Wapens zijn alle voorwerpen die tot doel hebben om personen te verwonden of te doden. Het zijn dus niet uitsluitend vuurwapens of messen. Ook zaken die dagdagelijks in het ziekenhuis worden gebruikt, zoals scharen en spuiten, kunnen als potentiële wapens worden beschouwd. Gewone gebruiksgoederen zijn op zich geen wapens maar worden het wel wanneer ze gebruikt worden om iemand schade te berokkenen of te verwonden. Met dit in het achterhoofd kan er dan ook voor gepleit worden om deze gebruiksvoorwerpen niet op de afdelingen te laten rondslingeren. Toch moeten deze goederen voor de gebruikers bereikbaar blijven. Dit hoofdstuk echter, handelt vooral over vuurwapens.

Vuurwapens worden terecht als zeer gevaarlijk beschouwd: • De dader kan van op een afstand zijn slachtoffer zeer zwaar of dodelijk verwonden; • De trekker kan per ongeluk aangeraakt worden en het wapen laten afgaan; • Een vuurwapen is gemakkelijk te hanteren, je vindt er uitleg over in de bibliotheek, in tijdschriften, op het internet.

96

Elektronische kopie, URL: www.hersenletsel.net/bs/bezig.htm 84

Volgende situaties kunnen zich voordoen: De patiënt is bewusteloos en er wordt een vuurwapen op het lichaam gevonden. • Behandel het vuurwapen steeds alsof het geladen en gewapend is. • Houd de loop van het wapen in een veilige richting. De beste richting is schuin naar de grond, weg van jezelf. • Houd je vinger altijd weg van de trekker. Sommige vuurwapens reageren zeel gevoelig, zelfs bij de minste druk op de trekker. Neem daarom het wapen bij de kolf vast. • Probeer zelf nooit om de munitie uit het wapen te halen. Dit is zeer gevaarlijk en geeft hoe dan ook een vals gevoel van veiligheid want bij een pistool kan er toch nog een kogel in de kamer blijven zitten na het verwijderen van de lader indien het wapen opgespannen is geweest. • Laat een vuurwapen nooit onbeheerd achter. • Bewaar het wapen op een beveiligde plaats. • Contacteer onmiddellijk de politie. De patiënt of de bezoeker is bij bewustzijn en je ziet dat hij of zij een vuurwapen op zak heeft. • Vraag de patiënt/bezoeker om het wapen veilig te stellen en de lader te verwijderen. • Vraag eveneens om een mogelijk patroon uit de kamer te verwijderen. • Vraag dan pas om het wapen af te geven en berg het voorlopig veilig op. • Bewaar het wapen en de munitie afzonderlijk. Probeer echter nooit zelf om de munitie uit het wapen te halen. • Als de patiënt/bezoeker weigert om het wapen af te geven, dring dan niet aan want dat kan de situatie doen escaleren. Probeer om de kamer te verlaten en contacteer de politie of laat de politie door iemand anders verwittigen. De patiënt of bezoeker is bij bewustzijn, heeft een vuurwapen op zak en dreigt het te gebruiken. De gouden regel bij een bedreiging met een vuurwapen is: als je de kans ziet om ongedeerd weg te komen, loop dan weg en verwittig de politie of laat de politie verwittigen. Indien de agressor u niet laat gaan (gijzeling) houd dan de KOOP-regel in gedachten: • Kalm blijven. • Opvolgen van de bevelen van de agressor. • Observeren van de agressor: persoonsbeschrijving, kledij,... • Politiediensten verwittigen of laten verwittigen. • Bied geen weerstand. • Daag de agressor niet uit. • Maak geen onverwachte of snelle bewegingen. • Zoek dekking als er geschoten wordt of ga gewoon liggen. Bij de politiediensten zijn specifieke procedures afgesproken die politiemensen moeten volgen bij gijzelingen. Deze procedures kunnen hier echter om veiligheidsredenen niet verder worden toegelicht.

85

Het ziekenhuis heeft het recht om te eisen dat patiënten hun wapens afgeven. Bij het begeven naar het ziekenhuis gaat de patiënt immers een contractuele verbintenis met het ziekenhuis aan. Hij verkrijgt hierdoor de best mogelijke zorg maar verplicht zich ook om zich te houden aan de regels die gelden binnen het ziekenhuis. Een van die regels is dat wapens niet toegelaten zijn en dat indien de patiënt in het bezit is van een wapen, hij dat wapen moet afgeven. Als hij dat niet vrijwillig doet, wordt de politie verwittigd. Als de patiënt op de spoedgevallen wordt binnengebracht ligt dat iets moeilijker. Dan moet eerst de hoogdringende medische hulp worden verstrekt. Daarna gelden weer de gewone regels. Ook bij bezoekers heb je als ziekenhuis hetzelfde recht. Bij het betreden van het ziekenhuis is het huishoudelijk reglement van kracht en daarin moet vermeld staan dat wapens niet zijn toegelaten in het ziekenhuis. 7.4.3 Organiseren van trainingen Trainingen kunnen in eigen beheer gegeven worden of door erkende trainingscentra.

86

Hoofdstuk 8 Bewaking Het ziekenhuis kan beroep doen op bewakingsagenten, vb. om de veiligheid op de parkings te garanderen of om in te staan voor het goede verloop van de toegangsprocedures. Indien deze bewaking tegemoet moet komen aan een tijdelijke behoefte, zal hiervoor beroep gedaan worden op een externe bewakingsonderneming, die bewakingspersoneel levert. Gaat het om een durende behoefte, zal wellicht geopteerd worden bewakingsagenten, georganiseerd in een aan het ziekenhuis verbonden interne bewakingsdienst.97 In beide gevallen dient men rekening te houden met de Wet van 10 april 1990 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, verschenen in het Belgisch Staatsblad van 31 december 2004.98 De wet van 10 april 1990 legt de bewakingsondernemingen en de interne bewakingsdiensten een aantal voorwaarden op. 1. Uitoefeningsvoorwaarden Zowel aan het leidinggevend personeel (vb. verantwoordelijke van de interne bewakingdienst) als aan het uitvoerend personeel (vb. bewakingsagent) worden wettelijk een aantal eisen gesteld: • afwezigheid van bepaalde veroordelingen; • onderdaan van een lidstaat EU; • het volgen van een specifieke beroepsopleiding; • hoofdverblijfplaats hebben in een lidstaat van de EU; • afwezigheid van onverenigbare activiteiten (vb. privé-detective, wapenhandelaar); • gedurende vijf jaar geen lid geweest zijn van een politiedienst; • ten volle 18 of 21 jaar oud zijn.99 2. Verbodsbepalingen Onverminderd artikel 422bis van het Strafwetboek en elke andere wettelijke regeling om bijstand te verlenen aan persoenen in gevaar, is het de bewakingsondernemingen en interne bewakingsdiensten, in het kader van hun activiteiten, verboden om: • zich in te laten met of tussen te komen in een politiek of arbeidsconflict of op te treden naar aanleiding van vakbondsactiveiten of activiteiten met een politieke affiniteit; • toezicht te houden op of gegevensbanken aan te leggen betreffende politieke, filosofische, godsdienstige of vakbondsovertuigingen; • gegevens over hun cliënten mee te delen aan derden.100 3. Meldingplicht Bewakingsondernemingen en interne bewakingsdiensten zijn verplicht om, aan de gerechtelijke instanties, telkens deze erom verzoeken, onverwijld alle inlichtingen te

97

J. CAPPELLE, De veiligheidsproblematiek in ziekenhuizen. Top Security, nr. 31, juni 2004, p. 2. Vorige benaming Wet van 10 april 1990 op de bewakingsondernemingen, beveiligingsondernemingen en interne bewakingsdiensten. Opschrift vervangen door Programmawet van 27.12.2004. 99 Art. 5 en art. 6 Wet 10 april 1990. 100 Art. 11 Wet 10 april 1990. 98

87

verschaffen over misdrijven waarvan zij tijdens of naar aanleiding van de uitoefening van hun activiteiten kennis krijgen.101 4. Werkkleding Indien de bewakingsagenten werkkleding (uniform) dragen, mag deze niet te verwarren zijn met het uniform van de politiediensten. Dit laatste geldt ook voor de wagens. Het model van het uniform wordt goedgekeurd door het ministerie van Binnenlandse Zaken. Op het uniform moet een embleem voorkomen met de naam van de onderneming.102 5. Identificatiekaart Iedere bewakingsagent krijgt van het ministerie van Binnenlandse Zaken een identificatiekaart, die hij in de uitvoering van zijn dienst altijd bij zich moet dragen en kunnen voorleggen op vraag van om het even welke politieambtenaar en van iedere andere persoon die door de koning aangewezen is met een controlefunctie.

101 102

Art 10 Wet 10 april 1990. Art. 8 Wet 10 april 1990. 88

Hoofdstuk 9 Werknemerscriminaliteit Het is onmogelijk om voor ziekenhuiscriminaliteit een eenduidig daderprofiel op te stellen. Toch blijkt uit onderzoek dat de eigen medewerkers verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de ziekenhuiscriminaliteit.103 Werknemerscriminaliteit is een onderschatte vorm van criminaliteit, waarbij het ziekenhuis veel schade oploopt en waarover men niet zo gemakkelijk praat. De problematiek van deze interne criminaliteit is ook veel groter dan de directie denkt of wil toegeven. Bovendien gaat het om een lastige, weinig tastbare en vatbare vorm van criminaliteit waartegen preventieve en repressieve maatregelen moeten worden ingezet. Vandaar lijkt het ons aangewezen iets dieper in te gaan op de aanpak van criminaliteit gepleegd door werknemers.

9.1 Begripsomschrijving 9.1.1 Definitie Werknemerscriminaliteit is het geheel van strafbare gedragingen, gepleegd door een werknemer in grote bedrijven ten gevolge van de hierin aanwezig zijnde criminogene bedrijfscultuur en die repressief worden beslecht binnen het klassieke straf(proces)recht of binnen een complementaire interne private conflictbeslechting. Tussen de dader en het slachtoffer bestaat een arbeidsrechtelijke gezagsverhouding. Deze benoemde criminaliteit richt zich tegen de bedrijfsactiva: goederen, informatie en personeel.104

9.1.2 Kenmerken 1. Er is een machtsverhouding tussen de dader en het slachtoffer De werkgever heeft, naast het strafrecht, juridische rechten om bepaalde gedragingen, o.a. via het arbeidsreglement, strafbaar te stellen, dit is de zogenaamde extralegale strafbaarstelling. 2. Het probleem wordt meestal door middel van de private justitie aangepakt Het strafrecht bestaat er maar er wordt een complementair systeem gebruikt, in de vorm van tuchtrecht. Het strafrecht wordt als stok achter de deur gebruikt. 3. Alleen tijdens de uitoefening van de arbeidsovereenkomst De problematiek is tijd- en ruimtegebonden en heeft enkel betrekking op ongewenst gedrag tijdens de uitoefening van de arbeidsovereenkomst. De werkgever kan geen oordeel vellen over ongewenst gedrag door de werknemer gepleegd in z’n vrije tijd.

9.1.3 Voorbeelden van werknemerscriminaliteit • • • •

knoeien met de kassa; geld nemen uit de kassa; valsheid in geschrifte; bevoordelen van leveranciers tegen betaling;

103

J. CLAEYS, Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, p. 22. 104 M. COOLS, Werknemerscriminaliteit. Brussel, 1994, p. 55. 89

• diefstallen in de kleedkamers; • mee-eten van de maaltijden bedoeld voor de patiënten; • gesjoemel met de werktijden.

9.1.4 Signalen van werknemerscriminaliteit Werknemerscriminaliteit blijkt uit tal van signalen, die meestal als ‘toevalligheden’ worden verklaard. • handgeschreven notities en getallen op bonnen en blaadjes; • opengemaakte verpakkingen in het magazijn; • onverwacht afgeleverde goederen; • verstopte goederen in de personeelsruimte; • niet toepassen van procedures.

9.2 De oorzaken van werknemerscriminaliteit Een aantal elementen, die deel uitmaken van de bedrijfsstructuur en -cultuur van het ziekenhuis, werken interne criminaliteit in de hand. • De problematiek is niet bespreekbaar. Er heerst een taboe omtrent werknemerscriminaliteit in het ziekenhuis. De directie ziet de ernst van het probleem niet in of wil het niet toegeven en de medewerkers denken dat het normaal is om af en toe eens de ogen dicht te houden voor het ‘ongewenst gedrag’ van een collega omdat er geen rechtstreekse benadeelde is. • Er zijn geen duidelijke regels en sancties. Niemand weet wat mag en niet mag, vb. mogen onverkoopbare restanten uit het restaurant worden meegenomen, mogen stalen van verzorgingsproducten worden meegenomen? • Sociale controle, onderlinge contacten en persoonlijke betrokkenheid ontbreken in het ziekenhuis. • Ook het gedrag van personen in voorbeeldfuncties speelt een grote rol. Als zelfs de directie zich niet aan de regels houdt, waarom zouden de werknemers het dan doen?

9.3 De aanpak van werknemerscriminaliteit De meeste maatregelen die de externe criminaliteit in het ziekenhuis beperken, kunnen vaak niets verhelpen aan de interne criminaliteit. Deze vorm van criminaliteit vraagt dus naar meer gerichte instrumenten. Toch moet ook de aanwezigheid van werknemerscriminaliteit in het ziekenhuis en het voorkomen ervan vooreerst door preventieve maatregelen worden aangepakt en pas in tweede instantie door repressie.

9.3.1 Preventiemogelijkheden In het ‘security management’ moet de repressieve noot steeds ondergeschikt zijn aan het preventieve aspect. Op basis van de eigen werknemerscriminaliteit moet een risico-en kosten/batenanalyse worden uitgevoerd om te komen tot een preventiestrategie die gericht is op de persoon van de dader of op de situatie van het slachtoffer. In concreto denken we aan technopreventieve middelen in het kader van de OFEM-strategie (lockers, sociale controle door het personeel) en de sociaalpreventieve werking van het ‘human resource management’. Een goed personeelsbeleid speelt een zeer belangrijke rol bij de voorkoming van criminaliteit. Het ontwikkelen en implementeren van een 90

bedrijfscultuur, die werknemers aan het ziekenhuis bindt, verplicht potentiële daders rationeel na te denken wat ze aan sociaal-economische status kunnen verliezen indien ze het voorwerp uitmaken van een sanctie. Maatregelen • De problematiek in het ziekenhuis bespreekbaar maken en de aangiftebereidheid verhogen. • Een duidelijk en goed sociaal beleid. Een goede introductie van de nieuwe medewerkers met een klare uitleg over de bedrijfsregels met betrekking tot criminaliteit in het ziekenhuis, met regelmatig werkoverleg en functioneringsgesprekken. • Duidelijke motivatie van de verantwoordelijkheid van de werknemers. • Ontwikkelen van een schriftelijk vastgelegde gedragscode. Er moet binnen de instelling eenduidigheid bestaan over welke handelingen al dan niet toegelaten zijn. De regels moeten duidelijk zijn, grijze zones moeten worden vermeden. Regels worden uitgevaardigd in overleg met de vakbondsafgevaardigden en moeten door iedereen worden nageleefd, ook door de directie. Er moet een afdoende controle zijn op de regels met gelijke sancties voor iedereen die de regels niet naleeft.

9.3.2 Repressief optreden Repressief optreden tegen werknemerscriminaliteit kan gebeuren aan de hand van het straf(proces)recht of via interne private conflictbeslechting.

9.3.2.1 Straf(proces)recht De klassieke afhandeling van een misdrijf volgens het strafprocesrecht. Bij de aangifte van een misdrijf stelt de politieambtenaar een proces-verbaal op. De politie geeft alle processen-verbaal door aan het Openbaar Ministerie. Deze instantie, met aan het hoofd de Procureur des Konings, beslist over het verdere gevolg dat aan de zaak zal worden gegeven. Zo nodig wint het Openbaar Ministerie, opnieuw via een politiedienst, bijkomende inlichtingen in. Vaak brengt een onderzoek onvoldoende bezwaren aan het licht of blijkt, in de loop van het onderzoek dat vervolging onmogelijk of niet wenselijk is. In dat geval kan de procureur des Konings de zaak zonder gevolg klasseren. De procureur moet dan wel duidelijk aangeven waarom de zaak geseponeerd wordt. Wanneer het onderzoek wel voldoende bezwaren aan het licht heeft gebracht, dan kan het Openbaar Ministerie de verdachte een minnelijke schikking of bemiddeling in strafzaken voorstellen of de verdachte voor de rechtbank brengen.105 Bestraffing van huisdiefstal volgens de strafwet: Art 464 Sw. De gevangenisstraf is ten minste drie maanden, indien de dief een dienstbode of een loondienaar is, zelfs wanneer hij de diefstal gepleegd heeft ten nadele van andere 105

Voor meer informatie. Zie bijlage III. 91

personen dan die welke hij diende, maar die zich bevonden in het huis van de meester, hetzij in het huis waarin hij hem vergezelde, of indien de dief een werkman, een gezel of leerling is, die de diefstal heeft gepleegd in het huis, het werkhuis of het magazijn van zijn meester of ook indien de dief een persoon is die gewoonlijk arbeid verricht in de woning waar hij gestolen heeft. Art 466 Sw. Poging tot een van de diefstallen, in een vorig artikelen vermeld, wordt gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie jaar en met een geldboete van zesentwintig frank tot driehonderd frank.

9.3.2.2 Interne private conflictbeslechting 1. Interne onderzoeken en private opsporing Wanneer zich storende feiten voordoen, kan het gebeuren dat de ziekenhuisdirectie een intern onderzoek verlangt. Er zijn namelijk feiten die men niet zomaar onopgelost kan laten, vb. diefstallen manifest gepleegd door personeelsleden. Zelfs indien zou vaststaan dat de zaak uiteindelijk in handen van de politie zal komen, kan de directie verkiezen dat de zogenaamde ‘voorbereiding van het dossier’ door eigen mensen gebeurt. Deze onderzoeken zijn slechts het sluitstuk van de criminaliteitspreventie, wanneer deze heeft gefaald. Zowel de onderzoeken alsmede de hieruit voortvloeiende beslechting zijn aan wettelijke spelregels onderworpen. Ze kunnen worden gevoerd door klassieke semipolitionele methodes op voorwaarde dat ze zich houden aan de rechten van verdediging en dat ze zich onthouden van de aanwending van onwettelijke middelen. In vele gevallen zal dit werk worden toevertrouwd aan de interne veiligheidsdienst (niet te verwarren met interne bewakingsdienst). In deze gevallen wordt er echter opsporing verricht in de zin van de wet van 19 juli 1991 tot regeling van het beroep van privé-detectives. Het ziekenhuis kan derhalve niet anders dan ofwel beroep doen op een externe, door het ministerie van Binnenlandse Zaken vergunde, privé-detective (contract-opsporing) ofwel een eigen personeelslid -vreemd aan de interne bewakingsdienst en vergund door het ministerie van Binnenlandse Zaken- met de opsporing gelasten (in house-opsporing).106 Tot de uitsluitende bevoegdheid van privé-detectives behoort onder meer: • het opsporen van gestolen goederen; • het inwinnen van informatie omtrent de burgerlijke staat, het gedrag, de moraliteit of de vermogenstoestand van personen; • het verzamelen van bewijsmateriaal voor het vaststellen van feiten die aanleiding geven of kunnen geven tot conflicten tussen personen, of die kunnen worden aangewend voor het beëindigen van die conflicten. De uitoefeningsvoorwaarden voor het beroep van privé-detective zijn: • enkel als hoofdberoep; 106

J. CAPPELLE, De veiligheidsproblematiek in ziekenhuizen. Top Security, nr. 31, juni 2004, p. 6. 92

• het is expliciet verboden met behulp van toestellen personen af te luisteren of te bespieden; • het is verboden bepaalde informatie in te winnen, vb. omtrent de gezondheid van personen, die het voorwerp zijn van zijn activiteiten; • er is een verplichte schriftelijke overeenkomst en verslaggeving t.a.v. zijn opdrachtgever. 2. Privaatrechtelijke oplossing van geschillen Werknemerscriminaliteit wordt dikwijls opgelost via het arbeidsrecht in plaats van via het strafrecht. De tuchtsancties worden dan formeel vastgelegd in het arbeidsreglement en andere richtlijnen. Deze manier van conflictbeslechting kadert dus in het sociaal overleg.

93

BIJLAGEN

94

BIJLAGE I: Vragenlijst ‘Preventiewiel’ 1. Grootte van de instelling • aantal bedden? • aantal kamers? • aantal patiënten per dag: residentieel/ambulant? • aantal in- en uitgangen? • aantal sleutels? • consultatie-uren? • aantal medewerkers? • aantal geneesheren? • aantal stagairs? 2. Aard van de instelling • psychiatrisch ziekenhuis? • materniteit? • polikliniek? • revalidatieziekenhuis? • rust- en verzorgingstehuis? • geriatrisch ziekenhuis? • combinatie? 3. Toegankelijkheid van de instelling • open instelling? • gesloten instelling? 4. Inventarisatie van de criminaliteit in de instelling • Kunt u een overzicht geven van de aard en de omvang van de incidenten die in het vorige jaar zijn voorgevallen? • Hoe is daarop gereageerd? • Kunt u een schatting geven van de totale schade die het ziekenhuis het afgelopen jaar geleden heeft? • Hebt u een duidelijk beeld van de daders bij de belangrijkst incidenten? • Waar zijn de zwakke plekken in de instelling? • Welke problemen dienen volgens u prioritair aangepakt te worden? • Hoe worden slachtoffers van criminaliteit opgevangen? 5. Preventiebeleid • Is er een beveiligingsplan op papier? • Is de directie op de hoogte van de omvang en de aard van de criminaliteit in de instelling? • Zijn er in de afgelopen jaren belangrijke investeringen gedaan op het terrein van beveiliging?

95

• Bestaan er nu investeringsplannen beveiligingsmaatregelen?

voor

het

treffen

van

samenhangende

6. De organisatie • Wie houden zich binnen het ziekenhuis met beveiliging en criminaliteitsbestrijding bezig? • Staan de taken duidelijk op papier? • Hebben ze enkel beveiligingstaken of ook andere? • Wat is hun formele plaats in de organisatie? • In welke overlegverbanden komen beveiligingszaken aan de orde? • Is er sprake van samenwerking met de politie? • Wordt gebruik gemaakt van bewakingsagenten van bewakingsfirma’s? • Is er een interne bewakingsdienst? 7. Procedures en regelingen • Bestaan er procedures voor: melding van criminaliteit sleutelbeheer alarmering bewaking van dossiers, databestanden toegangscontrole opvang van slachtoffers van incidenten • Hoe wordt de naleving van de procedures gecontroleerd? 8. Maatregelen • Welke beveiligingsmaatregelen werden reeds getroffen? Organisatorisch Fysisch Elektronisch 9. Deskundigenbevordering • Welke medewerkers hebben gespecialiseerde opleidingen of trainingen op beveiligingsgebied gevolgd? • In hoeverre is de directie vertrouwd met inzichten over en kennis van de beveiliging • Hoe worden de medewerkers geïnformeerd over criminaliteitsincidenten en -risico’s? • Hoe worden medewerkers op de hoogte gebracht van ( nieuwe) procedures? 10. Preventiehouding • Is de directie zorgvuldig in het naleven van de procedures die gemaakt zijn in het kader van de beveiliging? • Zijn de medewerkers in staat om collega’s, bezoekers of patiënten erop te attenderen wanneer de regels niet worden nageleefd? • Bestaat er bij de medewerkers een duidelijk besef van de objectieve criminaliteit in de instelling? • Voelt men zich veilig? • Hoe komen subjectieve onveiligheidsgevoelens tot uiting? 96

• Zijn medewerkers zorgvuldig in de naleving van de regels? • Laten de medewerkers zich gemakkelijk corrigeren?

97

BIJLAGE II: Personeelsenquête I. Persoonlijke gegevens 1.1 Wat is uw leeftijd? Jonger dan 30 jaar Tussen 30 en 45 jaar Ouder dan 45 jaar 1.2 Wat is uw geslacht? Mannelijk Vrouwelijk 1.3 Wat is uw functie? Administratief personeel Keukenpersoneel Verpleegkundige Paramedici Technisch personeel Onderhoudspersoneel Transport Vrijwilliger Andere: ................................................ 1.4 Tijdens welke dienst bent u meestal werkzaam? Vroege dienst Dagdienst Late dienst Nachtdienst Wisselende ploegen 1.5 Hoe verplaatst u zich meestal van uw woning naar uw werk? Openbaar vervoer Fiets Bromfiets, motor Auto Ik word met de auto gebracht Te voet 1.6 Indien u met de wagen komt, maakt u gebruik van de ziekenhuisparking voorbehouden voor personeelsleden? Ja Neen, andere: .......................................

98

1.7 Indien u met de fiets/bromfiets/moto komt, maakt u gebruik van de fietsenstalling voorbehouden voor personeelsleden? Ja Neen, andere: .......................................

99

II. Objectief slachtofferschap 2.1 Bent u in 2001 ZELF het slachtoffer geweest van een van de volgende gebeurtenissen? Neen Ja Aard Diefstal van fiets/ bromfiets/motor Diefstal van auto

Maand

................ ................ ................ ................ Diefstal uit auto ................ ................ Diefstal van geld ................ ................ Diefstal van andere persoonlijke ................ ................ eigendommen, nl. Beschadiging van fiets/ ................ ................ bromfiets/ motor Beschadiging van auto ................ ................ Beschadiging van persoonlijke ................ ................ eigendommen Ongewenste intimiteiten ................ ................ Verbale agressie ................ ................ Fysieke agressie ................ ................ Stalking ................ ................ Pesterijen ................ ................ Andere, nl. ................................ ................ ................................ ................

Tussen ... 06h/22h 22h/06h

Plaats*

Hoe vaak?

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................

.................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. ..................

* Waar heeft het feit zich hoofdzakelijk voorgedaan? Kies van 1 tot 19 uit de onderstaande lijst. 6. Apotheek 1. Patiëntenkamer 7. Magazijn 2. Dienstruimte op verpleegafdeling 8. Vergaderzaal (verpleegpost, keuken,...) 9. Onthaal 3. Behandelingskamer (OK, labo, radiografie, 10. Restaurant ...) 11. Kelder 4. Consultatieruimte 12. Rookzaal 5. Kleedkamer 100

13. Andere publieke plaatsen (gang, WC, liften) 14. Ondergrondse parking 15. Bovengrondse parking 16. Gesloten fietsenstalling

17. Andere fietsenstalling 18. Traject parking/ziekenhuis 19. Tuin

101

III. Aangifte van het slachtofferschap 3.1 Heeft u de gebeurtenissen gemeld? Neen, Waarom niet? Ik ken de procedure niet Ik had geen of weinig nadeel Ik had toen geen tijd Ik ken de dader De dader is toch niet gekend Het interesseert mij niet Men doet er toch niets aan Men kan er toch niets aan doen Ik heb angst voor wraak Het was mijn eigen schuld Uit vreest voor de lange wachttijden bij de politie Het politiecommissariaat is te ver weg Andere: .................................... Ja, maar niet alle gebeurtenissen Ja, alle gebeurtenissen Intern bij: Klachtenbehandeling Hiërarchische lijn Directie Arbeidsgeneesheer Vertrouwenspersoon Via registratieformulier Extern bij: Politie Andere hulpverleners Waarom wel? Het is verplicht Het moet voor de verzekeringen Het ging om een groot nadeel Ik hoop dat de politie de dader vat Ik wil dat het ziekenhuis maatregelen neemt Ik wil een goed veiligheidsbeleid Andere, nl...................... 3.2 Daderschap Ik ken de dader niet Ik ken de dader Het is een medewerker van het ziekenhuis Het is iemand van buiten het ziekenhuis Het is een patiënt

102

Ik heb een sterk vermoeden wie de dader is Het is een medewerker van het ziekenhuis Het is iemand van buiten het ziekenhuis Het is een patiënt IV. Getuige geweest van een misdrijf? 4.1 Bent u in 2001 getuige geweest van één van de volgende gebeurtenissen? Neen Ja

Aard

Maand

Tussen ...

Plaats*

Hoe vaak?

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................

.................. .................. .................. .................. .................. .................. .................. ..................

06h/22h 22h/06h Diefstal van goederen van het ziekenhuis Beschadiging van ziekenhuisgebouwen Een misdrijf t.a.v. een persoon in het ziekenhuis Andere, vul aan:

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................

* Waar heeft het feit zich hoofdzakelijk voorgedaan? Kies van 1 tot 19 uit de onderstaande lijst. 1. Patiëntenkamer 11. Kelder 2. Dienstruimte op verpleegafdeling 12. Rookzaal (verpleegpost, keuken,...) 13. Andere publieke plaatsen (gang, WC, liften) 3. Behandelingskamer (OK, labo, radiografie, 14. Ondergrondse parking ...) 15. Bovengrondse parking 4. Consultatieruimte 16. Gesloten fietsenstalling 5. Kleedkamer 17. Andere fietsenstalling 6. Apotheek 18. Traject parking/ziekenhuis 7. Magazijn 19. Tuin 8. Vergaderzaal 9. Onthaal 10. Restaurant

103

V. Aangifte van de getuigenis 5.1 Heeft u de gebeurtenis gemeld? Neen, Waarom niet? Ik ken de procedure niet Ik had toen geen tijd Ik ken de dader Het interesseert mij niet Men doet er toch niets aan Men kan er toch niets aan doen Ik heb angst voor wraak Het was mijn eigen schuld Uit vreest voor de lange wachttijden bij de politie Het politiecommissariaat is te ver weg Andere: .................................... Ja, maar niet alle gebeurtenissen Ja, alle gebeurtenissen Intern bij: Klachtenbehandeling Hiërarchische lijn Directie Arbeidsgeneesheer Vertrouwenspersoon Via registratieformulier Extern bij: Politie Andere hulpverleners Waarom wel? Het is verplicht Het ging om een groot nadeel Ik hoop dat de politie de dader vat Ik wil dat het ziekenhuis maatregelen neemt Ik wil een goed veiligheidsbeleid Andere, nl......................

104

VI. Subjectief slachtofferschap 6.1 Hoe groot acht u de kans dat u het slachtoffer wordt van volgende misdrijven? 1 = zeer grote kans, 5 = zeer kleine kans Misdrijf

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

Diefstal van auto Diefstal uit auto Diefstal van geld of andere persoonlijke eigendommen Diefstal van fiets/bromfiets/motor Beschadiging van auto Beschadiging van fiets/bromfiets/motor Beschadiging van persoonlijke eigendommen Verbale agressie Fysieken agressie Seksuele intimiteiten Stalking Pesterijen Andere, nl. 6.2 In welke mate bent u akkoord met de volgende uitspraken? 1 = volledig akkoord, 5 = volledig niet akkoord Uitspraak Nvt Ik denk er aan ooit zelf slachtoffer te worden van enige vorm van criminaliteit in het ziekenhuis of op het terrein ‘s Avonds en ‘s nachts kun je gerust alleen door de instelling lopen In de instelling zijn er plaatsen en ruimte waar ik ‘s avonds en ‘s’nachts liever niet alleen kom Op de parking en/of in de fietsenstalling of op weg ernaar ben ik ‘s avonds en ‘s nachts liever niet alleen

105

VII. Beveiligingsgedrag 7.1 Wie moet er iets aan het onveiligheidsprobleem doen? politie ziekenhuis overheid ziekenhuismedewerkers wij allen samen 7.2 In welke mate zijn, volgens u, de volgende beveiligingsmaatregelen effectief tegen criminaliteit in het ziekenhuis? 1 = volledig oplossend, 5 = niet oplossend Maatregel Eigen nalatigheid vermijden Geven van goede informatie aan ziekenhuismedewerkers Zwaar bestraffen van daders Het open karakter van de instelling beperken Betere indeling van het gebouw Het aantal in- en uitgangen beperken Het afsluitbaar maken van bepaalde ruimtes Herkenbaarheid van het personeel verhogen Verbeteren van de controle en/of toezicht binnen het ziekenhuis Verbeteren van de controle en/of toezicht buiten het ziekenhuis Verbeteren van de bereikbaarheid, de verlichting of de veiligheid van de parking en/of de fietsstalling Opleidingen rond het omgaan met agressie Melden van verdachte situaties Afschaffen van de verkoop van alcohol binnen het ziekenhuis

1

2

3

4

5

106

BIJLAGE III: Registratieformulier

Registratieformulier Onregelmatigheden in en rond de instelling107 Nr.: ........................................ LOGO van de instelling

Ingevuld door: Naam: .............................................................................................................................................. Ο Patiënt Ο Bezoeker Ο Personeelslid, dienst/verpleegafdeling: ................................................................................... Ο Andere: .................................................................................................................................... Datum: .............................................................................................................................................. _________________________________________________________________________________ Ο IDENTITEIT VAN DE BENADEELDE Ο IDENTITEIT VAN DE VASTSTELLER/GETUIGE Naam: .............................................................................................................................................. Voornaam: .............................................................................................................................................. Ο Personeelslid dienst/afdeling: ............................................................................................. Ο Patiënt dienst/afdeling: ............................................................................................. kamernummer: .............................................................................................. vermoedelijke verblijfsduur in het ziekenhuis tot: ........../.........../ ................ Ο Stagair school: ........................................................................................................... Ο Leverancier firma: ............................................................................................................. Ο Bezoeker Ο Ziekenhuis Ο Andere: ....................................................................................................................... Geboortedatum: Geboorteplaats: Adres (domicilie): Adres (verblijfplaats): Telefoonnummer: Wanneer bereikbaar:

....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... .......................................................................................................................

Handtekening: ....................................................................................................................... _________________________________________________________________________________ FEIT Ο Diefstal Ο Beschadiging Ο opzettelijk Ο onopzettelijk Ο Agressie Ο verbaal Ο fysiek 107

Dit formulier geldt enkel als melding en kan niet gelijkgesteld worden met een aangifte aan de politie. 107

Ο Gevonden voorwerpen: ........................................................................................................................ Ο Andere: .............................................................................................................................................. _________________________________________________________________________________ NADEEL Ο Handtas Ο Portefeuille Ο Identiteitskaart Ο Rijbewijs Ο Bankkaart:* Ο bancontact Ο creditkaart: ....................................................

Ο Sleutels: Ο SIS-kaart Ο Geld: Ο Juwelen: Ο Gsm Ο Kledij: Ο Medicatie: Ο Fiets: Ο Andere:

Ο huis

Ο auto

Ο andere: ....................

....................................................................................................................... .......................................................................................................................

....................................................................................................................... ....................................................................................................................... merk: ............type: ............. kleur: ............ fietsgraveernummer: ................ ....................................................................................................................... _________________________________________________________________________________ TIJDSTIP Ο van de vaststelling Datum: .............................................................................................................................................. Uur: .............................................................................................................................................. Ο van het feit (Vermoedelijke) datum: ....................................................................................................................... (Vermoedelijk) uur: om ................uur of tussen ...........................uur en uur _________________________________________________________________________________ PLAATS

Ο Verpleegafdeling: .............................................................................................................. Ο Tuin Ο Parking: .............................................................................................................. Ο Toiletten: .............................................................................................................. Ο Fietsenstalling: .............................................................................................................. Ο Restaurant Ο Onthaal Ο Andere: .............................................................................................................. ___________________________________________________________________________ DADER/VERDACHTE Hebt u een vermoeden wie de dader(s) is (zijn)? Ο Ja Ο Neen Wat is de identiteit van de (vermoedelijke) dader(s)? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Ο Persoonsbeschrijving als bijlage 108

___________________________________________________________________________ GETUIGE Zijn er getuigen? Ο Ja Ο Neen Wat is de identiteit van de getuige(n)? ...............................................................................................

109

___________________________________________________________________________ POLITIETUSSENKOMST Werd er reeds aangifte gedaan bij de politie? Ο neen Ο datum: ..................... Ο politiedienst: ....................Ο 101......................... Ο ja108

Zo neen, wenst u aangifte te doen? Ο neen109 110 Ο ja, ik wens tussenkomst van de politie in het ziekenhuis (enkel voor patiënten) 111 Ο ja, ik zal aangifte doen bij de lokale politie van .......................................................................

___________________________________________________________________________ BONDIGE OMSCHRIJVING VAN DE FEITEN ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ___________________________________________________________________________ * Bel onmiddellijk Cardstop 070 344 344 bij verlies van betaalkaarten (Bancontact, Visa, Mastercard,...). * Als u verzekerd bent voor het verdwenen of beschadigde voorwerp, neem dan contact op met uw verzekeringsmakelaar. 108

Indien aangifte gedaan bij de politie, het document afgeven aan het onthaal en laten faxen naar .... Het onthaal bezorgt het origineel via de post aan de veiligheidsverantwoordelijke Dhr./Mevr. X 109 Document afgeven aan het onthaal, die het via de interne post aan de veiligheidsverantwoordelijke Dhr./Mevr. X bezorgt. 110 Enkel voor patiënten die zich in de onmogelijkheid bevinden om zich naar het commissariaat te begeven. Document afgeven aan het onthaal en laten faxen naar .... De lokale politie zal met u contact opnemen. Het onthaal bezorgt het origineel via de interne post aan de veiligheidsverantwoordelijke Dhr./Mevr. X 111 Document afgeven aan het onthaal en laten faxen naar .... U moet zelf contact opnemen met de gewenste politiedienst. Het onthaal bezorgt het origineel via de interne post aan de veiligheidsverantwoordelijke Dhr./Mevr. X. 110

* Indien u het wenst, kunt u een kopie van het document krijgen aan het onthaal.

111

BIJLAGE IV: Juridische wegwijzer voor slachtoffers van misdrijven112 Inleiding Geweld, slagen en verwondingen, bedreigingen, aanranding, verkrachting, diefstal, inbraak, vandalisme, oplichting, ongeval, … Dit zijn voorbeelden van ingrijpende gebeurtenissen die plots en totaal onverwacht uw leven kunnen veranderen. Ze geven u een gevoel van machteloosheid en onzekerheid, maar doen ook heel wat juridische vragen rijzen. • Hoe kan ik aangifte doen? • Welke beslissing kan over mijn proces-verbaal genomen worden? • Hoe kan ik schadevergoeding bekomen? • Hoe en wanneer stel ik mij burgerlijke partij? • Ik heb een vonnis. Wat nu? Met deze brochure willen wij u stap voor stap helpen om op deze en vele andere vragen het juiste antwoord te vinden.

1. Van klacht tot vonnis 1.1 Klacht indienen of aangifte doen Als u het slachtoffer wordt van een misdrijf kunt u klacht neerleggen bij elk politiebureau. Als u getuige bent van een misdrijf kunt u daarvan aangifte doen bij elk politiebureau. U kunt op verschillende manieren klacht indienen of aangifte doen.

1.1.1 Bij de politie • In een crisissituatie (een gevaars- of levensbedreigende situatie) kan u via het noodnummer 101 een politiedienst oproepen. • 24u/24u kan u terecht bij de interventiedienst van de lokale politie. • U kan ook terecht in uw plaatselijk politiekantoor. Het is hierbij belangrijk dat u alle nuttige informatie over het misdrijf aan de aanwezige politieambtenaar verstrekt. Bij verwondingen hebt u er belang bij voor een medisch attest te zorgen. Dit krijgt u van uw huisdokter of van het ziekenhuis dat u verzorgd heeft. 112

Uit de brochure: Juridische wegwijzer voor slachtoffers van misdrijven. Gent, s.d, 27 pp. Een realisatie van de Maatschappelijke Cel van de politiezone Gent. 112

Bewaar een kopie en laat het attest door de politie bij uw proces-verbaal voegen. Bent u het slachtoffer van vernielingen of andere materiële schade, dan kunt u hier foto’s van nemen. Die kunnen later waardevol bewijsmateriaal vormen.

1.1.2 Rechtstreeks bij de Procureur des Konings * U kunt ook schriftelijk bij de Procureur des Konings* aangifte doen of klacht indienen. U geeft dan een duidelijke beschrijving van de omstandigheden waarin het misdrijf werd gepleegd. Deze vorm van aangifte of klacht is echter minder gebruikelijk. Een aangifte doen of een klacht indienen is niet altijd even gemakkelijk, zeker niet als het gaat om zedenfeiten, of als iemand van uw familie of kennissen bij het misdrijf betrokken is. Het is daarom belangrijk te weten dat u bij politie steeds kunt rekenen op begrip voor uw situatie en op de nodige discretie. Als u niet graag alleen aangifte wilt doen of klacht neerleggen, kunt u zich steeds laten begeleiden door een vertrouwenspersoon. Bij politie zal men daar altijd begrip voor hebben. De politie kan op haar beurt steeds beroep doen op een personeelslid, verbonden aan de politie en gespecialiseerd in slachtofferbejegening om u bij te staan tijdens het neerleggen van de klacht.

1.2 Het proces-verbaal Van uw klacht of aangifte wordt door de betrokken ambtenaar een proces-verbaal opgesteld. Dit proces-verbaal legt uw versie van de feiten schriftelijk vast. In veel gevallen stelt de politiefunctionaris een verklaring op aan de hand van uw verhaal en de gestelde vragen. Als u wilt dat de politiefunctionaris zijn vragen en uw antwoorden letterlijk noteert, moet u dit uitdrukkelijk vragen. Bij de politiefunctionaris kunt u ook een bepaalde opsporingshandeling aanvragen (bv. verhoor getuigen, …). De Procureur des Konings* beslist dan of die handeling zal uitgevoerd worden. Op het einde van het verhoor zal men u erop wijzen dat u recht hebt op een kosteloze kopie van het proces-verbaal van uw verhoor. Als u van dit recht gebruik wilt maken, moet u dit uitdrukkelijk vragen aan de politiefunctionaris die het verhoor afgenomen heeft. Op het einde van het verhoor zal de politieambtenaar u wijzen op het bestaan van het centrum voor hulp aan slachtoffers. Het centrum voor hulp aan slachtoffers biedt hulp aan mensen die het slachtoffer werden van een misdrijf, verkeersslachtoffers en hun nabestaanden. Na de eventuele lezing van het proces-verbaal (als u wilt dat uw verklaring wordt voorgelezen, moet u echter ook dit uitdrukkelijk vragen) en op voorwaarde dat u akkoord 113

kunt gaan met de inhoud ervan, moet u het proces-verbaal ondertekenen. Zolang u uw verklaring nog niet ondertekend hebt, kunt u altijd vragen om er iets aan toe te voegen of te wijzigen. Ook nadien kunt u nog een bijkomende verklaring afleggen. Aarzel dus nooit om opnieuw contact op te nemen met de politie voor een bijkomende verklaring. Elk proces-verbaal krijgt bij de politie een nummer, en later vanuit de gerechtelijk diensten een notitienummmer. Als u een klacht indient of een aangifte doet, vraagt u het best meteen het nummer van uw proces-verbaal op: aan de hand van dit nummer kunt u nadien gemakkelijker meer informatie krijgen over uw zaak. Als u een kopie van uw verhoor hebt gevraagd, kunt u daar het proces-verbaalnummer op terugvinden. De politie geeft alle processen-verbaal door aan het Openbaar Ministerie*. Deze instantie, met aan het hoofd de Procureur des Konings*, beslist over het verdere gevolg dat aan de zaak zal worden gegeven. Zo nodig wint het Openbaar Ministerie, opnieuw via een politiedienst, bijkomende inlichtingen in. Het Openbaar Ministerie* kan ook een deskundige aanstellen om een verslag op te maken over de omstandigheden waarin het misdrijf werd gepleegd, over de achtergronden van de dader, over de lichamelijke en psychische letsels van het slachtoffer, over de materiële schade, enz. Dit onderzoek heet het opsporingsonderzoek* . Het Openbaar Ministerie* stelt u niet altijd automatisch op de hoogte hoe het over uw zaak beslist heeft. Wilt u op de hoogte gehouden worden, dan moet u (of uw advocaat) zich begeven naar het secretariaat van het Openbaar Ministerie en u opgeven als benadeelde persoon.* Wie ? Iedereen die verklaart schade te hebben geleden door een misdrijf, kan zich opgeven als benadeelde persoon. Waar? Secretariaat van het parket Procureur des Konings Wat brengt u mee? • Identiteitskaart • Proces-verbaalnummer • Bewijs van de schade die u hebt geleden

114

1.3 Het onderzoek kan op verschillende manieren worden afgesloten: 1.3.1 Door middel van sepot Vaak brengt een opsporingsonderzoek onvoldoende bezwaren aan het licht of blijkt, in de loop van het onderzoek dat vervolging onmogelijk of niet wenselijk is. In dat geval kan de procureur des Konings* de zaak zonder gevolg klasseren. De procureur moet dan wel duidelijk aangeven waarom de zaak geseponeerd wordt.

1.3.2 Door buitengerechtelijke afhandeling van de zaak Als de procureur des Konings het niet wenselijk acht om de zaak te seponeren of om ze voor de rechtbank te brengen, dan kan hij de zaak buitengerechtelijk afhandelen, als de verdachte daarmee akkoord gaat. 1.3.2.1 Voorstel tot minnelijke schikking De procureur des Konings kan aan de verdachte voorstellen een geldsom te betalen, nadat hij het slachtoffer volledig heeft vergoed. Aanvaardt de verdachte deze minnelijke schikking en betaalt hij de geldsom, dan vervalt de strafvordering. Hierdoor vermijdt de verdachte een strafprocedure en een vermelding op de uittreksels van het centraal strafregister. Voor het slachtoffer is dit vaak de snelste en de meest voordelige manier om een zaak at te handelen. Beide partijen moeten er natuurlijk vrijwillig aan meewerken. 1.3.2.2 Bemiddeling in strafzaken De Procureur des Konings* kan aan de verdachte ook een bemiddeling in strafzaken voorstellen. Daartoe beschikt hij over verschillende mogelijkheden: • De Procureur des Konings* kan de verdachte vragen de schade volledig te herstellen. • Als de dader van het misdrijf zich op een ziekteverschijnsel beroept, kan de Procureur des Konings* hem vragen een geneeskundige behandeling of andere passende therapie te volgen gedurende een periode van maximum zes maanden. • Hij kan de dader ook voorstellen in te stemmen met de uitvoering van een maatschappelijke dienstverlening van maximum 120 uur binnen een termijn die hij bepaalt. Deze termijn is minstens 1 maand en maximum 6 maanden. • De Procureur des Konings* kan de dader ten slotte ook vragen in te stemmen met het volgen van een bepaalde vorming. Aanvaardt de verdachte deze bemiddeling en brengt hij zijn opdracht tot een goed einde, dan vervalt de strafvordering*. Op die manier vermijdt hij vermelding in zijn strafregister en moet hij niet voor de rechtbank verschijnen.

1.3.3 Door vervolging Wanneer het opsporingsonderzoek* voldoende bezwaren aan het licht heeft gebracht, dan brengt het Openbaar Ministerie* de verdachte voor de rechtbank. Er zijn in eerste aanleg 3 strafrechtbanken: de politierechtbank, die grosso modo oordeelt over de overtredingen* (vooral verkeerszaken), de correctionele rechtbank, die in 115

principe oordeelt over de wanbedrijven* en het Hof van Assisen, dat vonnist over de misdaden*, en over de politieke en persmisdrijven.

1.3.4 Door een vordering tot onderzoek Als het opsporingsonderzoek* onvoldoende bezwaren aan het licht heeft gebracht en de Procureur* meent dat dwangmaatregelen vereist zijn of dat de tussenkomst van de onderzoeksrechter om nog andere redenen wenselijk is (bv. wegens de complexiteit van het dossier), dan kan het opsporingsonderzoek* worden afgesloten met een vordering tot onderzoek. Hierdoor geeft de Procureur* de zaak uit handen en wordt het onderzoek verder geleid door de onderzoeksrechter. Vanaf dat moment spreken we van het gerechtelijk onderzoek*. Na het beëindigen van het gerechtelijk vooronderzoek* zal de zaak worden overgemaakt aan het onderzoeksgerecht*, dat naargelang het geval zal beslissen de verdachte buiten vervolging te stellen, of de verdacht te verwijzen naar het vonnisgerecht*.

2. Inzage in het dossier 2.1 Opsporingsonderzoek* 2.1.1 Wanneer? Als er een opsporingsonderzoek* gevoerd wordt, kunt u pas inzage krijgen zodra de Procureur des Konings* beslist heeft over uw zaak.

2.1.2 Hoe? • U geeft zich op als benadeelde persoon*, zodat u op de hoogte gehouden wordt van de genomen beslissing (zie verder). • Als uw zaak afgesloten is, moet u een brief schrijven aan de Procureur des Konings* met de vraag of u inzage kunt bekomen in uw dossier. • Als de Procureur des Konings* u per brief toestemming tot inzage verleent, kunt u met deze brief naar de griffie gaan en uw dossier inkijken.

2.2 Gerechtelijk onderzoek* 2.2.1 Wanneer? Als er een gerechtelijk onderzoek* gevoerd wordt, kunt u de onderzoeksrechter* inzage vragen in het deel van het dossier dat tot uw burgerlijke partijstelling* heeft geleid.

2.2.2 Hoe? • U stelt zich burgerlijke partij* bij de onderzoeksrechter*. • Ten vroegste 1 maand na de burgerlijke partijstelling dient u een (niet gemotiveerd) verzoekschrift in, gericht aan de onderzoeksrechter* bij de griffie van de rechtbank van eerste aanleg. 116

• De onderzoeksrechter* beslist over uw aanvraag maximum 1 maand na het indienen van het verzoekschrift. Binnen 8 dagen wordt u op de hoogte gebracht van zijn beslissing. • Als u niet akkoord gaat met de beslissing van de onderzoeksrechter*, kunt u hiertegen steeds beroep aantekenen bij de Kamer van Inbeschuldigingstelling. Dit doet u door binnen 8 dagen nadat u op de hoogte gebracht bent van de beslissing een gemotiveerd verzoekschrift in te dienen bij de griffie van de rechtbank van eerste aanleg.

3. Enkele onderzoeksdaden 3.1 Autopsie* Als in het kader van een onderzoek een autopsie* wordt bevolen, heeft u als nabestaande de mogelijkheid het lichaam van de overledene te groeten. De magistraat die de autopsie* heeft bevolen, bepaalt of u als nabestaande zult worden beschouwd en op welk tijdstip u het lichaam kunt groeten (voor of na de autopsie*). Tijdens het groeten van het lichaam kunt u steeds bijstand krijgen van een politiefunctionaris, hulpverlener of vrijwilliger. Hiervoor neemt u het best contact op met de Dienst slachtofferonthaal van het Parket Procureur des Konings.

3.2 Onderzoek aan het lichaam Als in het kader van een onderzoek een onderzoek aan het lichaam bevolen wordt, kunt u zich steeds kosteloos laten bijstaan door een arts naar uw keuze.

117

4. Hoe bekom ik schadevergoeding? 4.1 De dader vergoedt vrijwillig de schade Hij kan dit op eigen initiatief doen of hij kan erom vragen. Als u de dader kent, dan kunt u hem met een aangetekende brief voorstellen de schade te betalen of het gestolen goed terug te geven. Mocht hij daarin toestemmen, dan verbindt u zich er natuurlijk toe geen verdere juridische stappen meer te ondernemen. Als u al een klacht had ingediend, licht dan de Procureur* in, zodat hij nog een voorwaardelijke seponering (seponering op voorwaarde dat de dader u vergoedt) of een officiële minnelijke schikking kan uitspreken. U legt uw overeenkomst het best schriftelijk vast. Als er dan nog iets misloopt, dan kunt u met deze schriftelijke overeenkomst toch nog naar de rechtbank stappen.

4.2 Via de verzekering Als u het slachtoffer wordt van een misdrijf, bekijkt u het best nog eens uw verzekeringspolissen, want soms biedt een van deze verzekeringen onverwacht een uitweg. Bel gerust uw verzekeringsagent op. Wacht daar zeker niet te lang mee, want vaak zijn aangiften aan een zekere termijn gebonden. • De familiale verzekering biedt in de meeste gevallen gratis rechtsbijstand wanneer één van de gezinsleden ernstig schade werd berokkend. Ook de gerechtskosten vallen onder deze waarborg, wat voor burgerlijke partijstelling* erg nuttig kan zijn. Sommige familiale verzekeringen vergoeden zelfs de schade als de dader onbekend is of niet kan betalen. Ook de familiale verzekering van de dader kan soms een uitweg bieden. • Als uw voertuig beschadigd of gestolen is, kijkt u het best uw motorrijtuigverzekering en die van de tegenpartij eens na. Meer en meer verzekeringen voor motorrijtuigen nemen diefstal en beschadiging op in hun waarborgen. • Kijk ook de woningverzekering na, en ga eens na of u geen speciale verzekering hebt, zoals verzekering voor hospitalisatiekosten, rechtsbijstandverzekering, reisverzekering, … . • Bent u het slachtoffer geworden van een misdrijf tijdens uw werk of op de weg van of naar het werk, dan kan dit feit erkend worden als een arbeidsongeval. De verzekeraar van uw werkgever zal dan de schadevergoeding op zich nemen.

4.3 Langs gerechtelijke weg Om schadevergoeding te bekomen langs gerechtelijke weg, volstaat het indienen van een klacht niet. Naargelang van het gevolg dat door het Openbaar Ministerie* aan uw klacht werd gegeven, zult u bijkomende stappen moeten ondernemen.

4.3.1 Uw klacht werd geseponeerd Als uw klacht werd geklasseerd, zijn er nog enkele mogelijkheden om schadevergoeding te bekomen. Lees eerst grondig uw dossier na. 4.3.1.1 Klacht met burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter* 118

Na de seponering van uw klacht, kunt u bij de onderzoeksrechter* opnieuw klacht indienen voor dezelfde zaak, samen met de verklaring dat u zich burgerlijke partij* stelt. Hoe? U formuleert schriftelijk uw klacht met burgerlijke partijstelling en stapt hiermee naar de onderzoeksrechter* van wacht. De onderzoeksrechter* is dan verplicht de zaak te onderzoeken en naar eventueel bewijsmateriaal te speuren. De onderzoeksrechter* kan zijn onderzoek uiterst beperkt houden. Hij is niet verplicht om elementen te verzamelen over de schade. Als benadeelde kunt u op die manier het gevoel krijgen dat uw klacht niet ernstig wordt genomen. Daarenboven zult u als benadeelde, om de onderzoekskosten te dekken, een borgsom moeten betalen. Na afsluiten van het onderzoek beslist de raadkamer* of de zaak al dan niet voor de strafrechter komt. Als de zaak niet voor de strafrechter komt en de verdachte buiten vervolging gesteld wordt, dan zult u alle gerechtskosten moeten betalen (waaronder de bovengenoemde borgsom). Wordt de verdachte voor de strafrechter* gebracht, dan kan hij vrijgesproken of veroordeeld worden. Als hij vrijgesproken wordt, dan zult u, als benadeelde, eveneens moeten opdraaien voor alle gerechtskosten. Wordt hij veroordeeld, dan krijgt u de borgsom integraal terug. Kortom als u bij de onderzoeksrechter* klacht indient met burgerlijke partijstelling, moet u erg zeker zijn van uw stuk; anders riskeert u er extra geld aan te verliezen. 4.3.1.2 Rechtstreekse dagvaarding voor de strafrechtbank* Dit betekent dat u een gerechtsdeurwaarder opdracht geeft de verdachte voor de rechtbank te dagen. Hierdoor wordt de strafvordering rechtstreeks en onmiddellijk aanhangig gemaakt en wordt u burgerlijke partij. U moet uw schadevergoeding wel expliciet vragen. Rechtstreekse dagvaarding is de enige manier om zeker te zijn dat de rechter uw zaak in overweging zal nemen. Dit is echter enkel mogelijk voor wanbedrijven* en overtredingen*, en niet voor misdaden*. Rechtstreekse dagvaarding is evenmin mogelijk voor de jeugdrechtbank, noch als de zaak al het voorwerp uitmaakte van een gerechtelijk vooronderzoek. 119

Wenst u als benadeelde de verdachte rechtstreeks te dagvaarden dan moet u zelf alle bewijsmiddelen leveren omtrent het misdrijf, wat in de praktijk niet altijd gemakkelijk is. Ook hier kan men u vragen een borgsom te betalen. Wordt de verdachte vrijgesproken, dan zult u ook alle andere kosten moeten betalen. 4.3.1.3 Eis tot schadevergoeding voor de burgerlijke rechtbank* Als de hierboven beschreven procedures geen oplossing bieden, en uw klacht werd geseponeerd, dan kunt u nog altijd een procedure instellen voor de burgerlijke rechtbank*. In dat geval roept de gerechtsdeurwaarder de tegenpartij op voor de burgerlijke rechtbank* te verschijnen, om van haar schadevergoeding te eisen. Als eisende partij moet u zelf het bewijs leveren dat de tegenpartij een fout heeft begaan waardoor u schade hebt geleden. Deze procedure is vrij duur en tijdrovend omdat u er helemaal alleen voorstaat om de bewijsmiddelen te leveren en de procedure op gang te houden.

4.3.2 De verdachte wordt vervolgd Als tegen de verdachte een strafvordering is ingezet, is het van belang dat u zich als slachtoffer van een misdrijf met een vordering tot schadevergoeding aansluit bij de strafvordering* ingesteld door het Openbaar Ministerie*, door u burgerlijke partij* te stellen. Dit doet u door u tijdens de zitting op de rechtbank tot de voorzitter te richten met een schriftelijke eis tot schadevergoeding. Op de zitting zal de voorzitter vragen of er burgerlijke partijen zijn. Dan antwoordt u door te zeggen: “Mijnheer de voorzitter, ik vraag akte van mijn burgerlijke partijstelling in deze zaak, en mijn eis tot schadevergoeding bedraagt x,- euro. Vervolgens overhandigt u aan de voorzitter en de tegenpartij een schriftelijke eis tot schadevergoeding. Hierin kunt het best uw vraag en uw schade nauwkeurig omschrijven, liefst vergezeld van bewijsstukken zoals facturen, enz. Het is mogelijk dat het volledige bedrag van de schade nog niet vaststaat. Dit is bijvoorbeeld het geval als lichamelijke schade nog niet volledig hersteld is. Men zal dan het al bekende bedrag vermelden en daarnaast voorbehoud maken voor de nog te bepalen schadebedragen. Als burgerlijke partij* mag je je laten vertegenwoordigen door een advocaat. Als u zich burgerlijke partij* heeft gesteld, dan is de strafrechter* verplicht uitspraak te doen, zowel over de strafvordering als over de burgerlijke vordering. De rechter beschikt hierbij over verschillende mogelijkheden: • Als de strafrechter de verdachte vrijspreekt voor de feiten waarop u als burgerlijke partij* uw eis gegrond hebt, zal hij deze burgerlijke eis afwijzen door zich onbevoegd te verklaren om daarover uitspraak te doen. Dit heeft tot gevolg dat u uw schade-eis tegen dezelfde verdachte en op grond van dezelfde feiten niet meer voor de burgerlijke rechter kunt brengen. Bovendien kunt u, als u zelf het initiatief genomen hebt tot vervolging, veroordeeld worden om de gerechtskosten te betalen en loopt u eveneens 120

het risico veroordeeld te worden tot schadevergoeding tegen de verdachte. U kunt wel (binnen een bepaalde termijn) hoger beroep instellen en dit hoger beroep betreft dan alleen de burgerlijke vordering. Meestal volgt het Openbaar Ministerie* uw beroep, zodat de beslissing van de eerste rechter in zijn geheel wordt voorgelegd aan de rechter in beroep. • Als de verdachte veroordeeld wordt, is het mogelijk dat uw eis tot schadevergoeding ongegrond wordt verklaard, of dat het toegekende bedrag veel kleiner is dan wat aanvankelijk gevraagd is. Als u niet akkoord gaat met de genomen beslissing, kunt u altijd beroep aantekenen. Probeer om onnodige kosten te vermijden wel altijd advies in te winnen over het nut hiervan.

4.3.3 Ik heb een vonnis. Wat nu? Als u een gerechtelijke uitspraak heeft bekomen waarbij de dader veroordeeld wordt tot het betalen van een schadevergoeding, bent u als slachtoffer zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van het vonnis. Als de veroordeelde uit eigen beweging betaalt, is er natuurlijk geen probleem. Als hij dit niet doet, zult u een beroep moeten doen op een gerechtsdeurwaarder. De gerechtsdeurwaarder zal dan proberen de schadevergoeding te innen. Hij beschikt daartoe over een aantal wettelijke mogelijkheden. Zo kan hij bv beslag laten leggen op zijn loon, of op de inboedel van de veroordeelde. De kosten van de gerechtsdeurwaarder worden ingehouden op de sommen die door de dader betaald worden. Als de dader insolvabel is (niet in staat te betalen), zijn de gerechtsdeurwaarderkosten ten laste van het slachtoffer.

4.4 Schadefonds voor slachtoffers van opzettelijke gewelddaden Als de dader onbekend, voortvluchtig of onvermogend is, kunt u als slachtoffer van opzettelijke gewelddaden een aanvraag indienen om een financiële schadevergoeding te bekomen bij de commissie voor hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden. Volgende personen komen in aanmerking om hulp aan te vragen : • Personen die ernstige lichamelijke of psychische schade ondervinden als rechtstreeks gevolg van een opzettelijke gewelddaad • Nabestaanden van of personen die in duurzaam gezinsverband samenleefden met een persoon die overleden is als gevolg van een opzettelijke gewelddaad • Ouders of personen die voorzien in het onderhoud van een minderjarig slachtoffer dat als gevolg van een opzettelijke gewelddaad een langdurige medische of therapeutische behoeft • Verwanten tot en met de tweede graad van of verwanten die in duurzaam gezinsverband samenleefden met een slachtoffer dat sinds meer dan een jaar vermist is indien deze vermissing naar alle waarschijnlijkheid te wijten is aan een opzettelijke gewelddaad. In de wet wordt een overzicht gegeven van de schadeposten waarvoor hulp kan bekomen worden alsook van de voorwaarden die moeten vervuld zijn om hulp te bekomen. Indien u meer informatie wil over het schadefonds kan u terecht bij de Commissie voor hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden,Waterloolaan 115,1000 Brussel, 02/542.72.18. 121

4.5 Het gemeenschappelijk motorwaarborgfonds Als u het slachtoffer bent geworden van een verkeersongeval, kan dit fonds in sommige gevallen zowel materiële als lichamelijke schade vergoeden, nl. • Als de aansprakelijke bestuurder niet geïdentificeerd kan worden; • In geval van overmacht, toeval of als de verzekeraar failliet is; • Als het voertuig van de aansprakelijke bestuurder niet verzekerd is; • Als de aansprakelijke bestuurder met een gestolen voertuig reed. Uw aanvraag moet ingediend worden binnen 3 jaar na het ongeval. Daarenboven moet u binnen dertig dagen na het ongeval aangifte gedaan hebben bij de politie of rijkswacht. Het Gemeenschappelijke Motorwaarborgfonds is gevestigd in de Liefdadigheidstraat 33 bus 1 te 1210 Brussel (tel: 02/287.18.11).

122

5. Rechtshulp Voor meer juridische informatie kunt u terecht bij onderstaande instanties.

5.1 Bureau voor consultatie en verdediging (het pro-deo bureau) Als je onvoldoende bemiddeld bent, kunt u een advocaat ‘pro-deo’ aanvragen. Hiervoor hebt u nodig: • Een attest van woonst, te bekomen bij de dienst bevolking; • Een inkomensattest ingevuld door het belastingskantoor; • Een attest van onvermogen, te bekomen bij uw plaatselijk wijkcommissariaat Het pro-deobureau beslist over uw aanvraag. Als uw aanvraag aanvaard wordt, krijgt u onmiddellijk een advocaat toegewezen. De pro-deo-bijstand is gratis of tegen een sterk verminderd ereloon. In bepaalde gevallen kunt u ook vrijgesteld worden van het betalen van alle of bepaalde gerechtskosten.

5.2 Justitiehuis • Eerstelijns juridisch advies • Het bieden van een bijstand aan burgers of diensten die vragen hebben over justitiële onderwerpen • Stimulans voor initiatieven inzake andersgerechtelijke en buitengerechtelijke aanpak van criminaliteit

5.3 Slachtofferonthaal bij het parket Voor de opvang en het wegwijs maken van slachtoffers van misdrijven in het juridisch apparaat.

5.4 Huurdersbond Voor advies over huurproblemen / enkel voor aangesloten leden (15 euro per jaar)

5.5 Jongerenadviescentrum (JAC) Jongeren kunnen er gratis en anoniem terecht met al hun vragen en problemen.

5.6 Kinderrechtswinkel Voor advies en info op het vlak van de rechten van het kind.

123

6. Schematische voorstelling van de strafrechtspleging

slachtoffer

seponering

klacht

P.V.

parket

Bemiddeling in strafzaken

onderzoeksrechter

Minnelijke schikking onderzoeksgerecht

vonnisgerecht

Een burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter is nog steeds mogelijk buitenvervolgingstelling vrijspraak

veroordeling

Uitvoering van de straf

124

7. Woordenlijst • Autopsie: onderzoek aan het lichaam door een wetsdokter. • Benadeelde persoon : door de hoedanigheid van benadeelde persoon wordt u op de hoogte gebracht van de eventuele seponering en de reden daarvan, het instellen van een gerechtelijk onderzoek en de vaststelling van een zittingsdag voor de rechtbank. • Burgerlijke partij: door u burgerlijke partij te stellen verklaart u dat u door het misdrijf schade hebt geleden en dat u wilt vergoed worden. • Burgerlijke rechtbank: burgerlijke rechtbanken behandelen burgerlijke geschillen die voornamelijk betrekking hebben op contracten (bv. huur) en onderlinge rechten en plichten (bv tussen echtgenoten). • Gerechtelijk onderzoek : onderzoek onder leiding van een onderzoeksrechter met als doel het opsporen en het verzamelen van de bewijzen. De onderzoekrechter kan dwang gebruiken. • Misdaden : zie misdrijf. • Misdrijf: feiten die strafbaar zijn. Er zijn drie soorten misdrijven: Overtredingen (zijn de lichtste) Wanbedrijf (zijn zwaarder) Misdaden (zijn de zwaarste) • Onderzoeksgerecht: (raadkamer en in hoger beroep kamer van inbeschuldigingsstelling) rechtbank die na het gerechtelijk onderzoek beslist over het verdere verloop van een zaak. • Onderzoeksrechter : magistraat die het gerechtelijk onderzoek leidt. • Openbaar Ministerie: het Openbaar Ministerie, met aan het hoofd de Procureur des Konings, vervolgt misdrijven. • Opsporingsonderzoek : onderzoek onder leiding van de procureur des Konings met als doel het opsporen van misdrijven, hun daders en de bewijzen ervan. • Overtredingen : zie misdrijf. • Procureur des Konings : zie Openbaar Ministerie. • Raadkamer : zie onderzoeksgerecht. • Strafrechtbank: strafrechtbanken behandelen inbreuken op de strafwet (bv. diefstal). 125

Welke strafrechtbank is bevoegd? Overtreding Wanbedrijf Misdaad

politierechtbank correctionele rechtbank Hof van Assisen

Beroep: Correctionele rechtbank Beroep: Hof Van Beroep Beroep: niet mogelijk

• Strafvordering : vordering waarbij het openbaar ministerie naar aanleiding van een misdrijf voor de strafrechter de toepassing van de strafwet eist. • Vonnisrechter: de rechter die tot taak heeft recht te spreken wanneer een zaak voor de rechtbank wordt gebracht. • Wanbedrijf : zie misdrijf.

126

BIBLIOGRAFIE Boeken en tijdschriften BYSSCHAERT, A., Hospital Security. 11 pp. CAPPELLE, J., De veiligheidsproblematiek in ziekenhuizen. Top Security, nr. 31, juni 2004, p. 2-7. Caritas Verbond der Verzorgingsinstellingen vzw, Nota Parking Zorginstellingen. 26 februari 2004. CARRETTE, G., Fundamenten van preventie. Gent, onuitgegeven, 2002, 58 pp. CLAEYS, J., Ziekenhuiscriminaliteit en de geïntegreerde preventie ervan. Universiteit Gent, academiejaar 1998-1999, 81 pp. CORTEN, A., MATTHYS, I., Agressie?!. Sint-Niklaas, s.d., s.e., 47 pp. DE BOYE, A., Voorkomen is beter dan genezen! Private Veiligheid, nr. 16, maart 2003, p. 11-13. DEKLERCK , J., Ziekenhuiscriminaliteit: een integrale en positieve aanpak. In: Handboek Criminaliteitspreventie, Diegem, Wolters Kluwer België, 1995. DEKLERCK, J., Nood aan eenvormige registratie en aangifte van kleine criminaliteit. NVBBmagazine, nr. 121, juni 1994, p. 37-43. DESSING, G., Alerte medewerkers en kantooruitstraling zinvoller dan camera’s. Security Management, nr. 12, december 2004, p. 8-11. DESSING, G., Beteugeling van agressie en geweld in het LUMC. Security Management, nr. 1-2, januari/februari 2005, p.15-17. Handboek voor Criminaliteitspreventie. Diegem, Wolters Kluwer België, 1995. Juridische wegwijzer voor slachtoffers van misdrijven. Gent, s.e., s.d, 27 pp. LIESSENS, D., Agressie is vaak een uiting van onmacht. Similes, januari 2001. MATTHYS, I., Ziekenhuiscriminaliteit. Sint-Niklaas, mei 2002, 20pp. MUGICA-GONZALEZ, M., Nota agressie n.a.v. vergadering in UZ Gent op 28.11.2003. Naar meer en betere private veiligheid. Top Security, nr. 69, januari 2002, p. 42.

127

POSTAL, De politie van het wegverkeer. Praktisch, snel gekommentarieerd. Brussel, Postal bvba, 9e editie, 448 pp. RB. Leuven (3e Kamer), 17 december 1999, Tijdschrift van de Vrede en Politierechters, 2000, p. 316 Stichting C.R.O.W., Parkeren bij bedrijven ‘ziekenhuizen’. Ede, vanGrinsven Drukkers bv, s.d., 24 pp. Stichting C.R.O.W., Gebouwde parkeervoorzieningen. Ontwerpwijzer. Ede, s.e., maart 1996, 88 pp. VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht. Antwerpen, Maklu, 1999, 4e editie, 444 pp. VAN DER AUWER, M., Geweld en de spoedgevallendienst. 1996, p. 8-11. VAN DER BURGT, P., Risicoanalyse. Gent, onuitgegeven, 2002, 13 pp. VAN DER KEMP, S., HOLLANDER, M., Zorgen van de thuiszorg. Sec, jrg. 17, nr. 2, april 2003, p. 14-15. VAN DIJK, VAN SOOMEREN, e.a., Handboek veilige zorginstellingen. Den Haag, s.e., augustus 1995, 160 pp. VAN LEIDEN, I., FERWEIDA, H., Cameratoezicht: goed bekeken? Sec, jrg. 17, nr. 3, juni 2003, p. 18-21. VAN LUIJN, M., Fietstags nog geen garantie tegen diefstal. Sec, jrg. 15, nr. 3, juni 2001, p. 11-14. VAN OS, R., Het verschil tussen Derrick en Shelock Holmes. Sec, jrg. 16, nr. 3, juni 2002, p. 30-33. Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid, De Stallingswijzer. Brussel, Yves Van de Vloet, januari 2001 (tweede druk), 48 pp. VERPLAETSE, A., Aanpak ziekenhuiscriminaliteit in het Kortrijkse. Politeia, p. 4-6. VERSCHURE, C.M.M., Beveilig het ziekenhuis: Preventie in een klantgerichte gatenkaas. ‘s-Hertogenbosch, Landelijk Bureau Voorkoming Misdrijven, september 1991, 56 pp. WEIJER, I., Tips tegen interne fraude. Sec, jrg. 16, nr. 5, oktober 2002, p. 32-33. Wetgeving Koninklijk Besluit van 20 september 1998 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 68 van 16 juni 1998 geloten in de Nationale 128

Arbeidsraad, betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de werknemers ten opzichte van de camerabewaking op de werkplaats, B.S., 2 oktober 1998. Wet van 10 april 1990 tot regeling van de private veiligheid, B.S., 3 juni 2004. Andere Personeelsenquête, afgenomen in AZ Jan Palfijn, Gent, januari 2002.

129

Handboek Geïntegreerde criminaliteitspreventie in ziekenhuizen

Recommend Documents