Handboek financiële analyse van de onderneming Theorie en toepassing op de jaarrekening
Boekdeel 1
Prof. dr. Hubert OoGHE Emeritus buitengewoon hoogleraar aan de Vlerick Leuven Gent Management School en aan de Universiteit Gent
Prof. ir. Charles VAN WYMEERSCH Gewoon hoogleraar aan de Louvain School of Management en aan de Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix Namur
Derde druk
intersentia Antwerpen - Oxford
INHOUD Voor een eerste kennismaking of een inleidende cursus kunnen de delen met * weggelaten worden.
Lijst van tabellen Lijst van
xv figuren
.v,
Inleiding
xix xxi
Hoofdstuk 1 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5.
Financiële analyse: inleiding Onderneming, toegevoegde waarde en belanghebbenden .. Rol van financiële analyse Basiselementen Doelstelling Analysetechnieken
1 1 4 5 8 10
Deel I
Enkelvoudige jaarrekening, vermogensstromen en kasstromen
13
Hoofdstuk 2 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11.
Enkelvoudige jaarrekening volgens de vennootschapswet Toepassingsgebied Inhoud Boekhoudprincipes Balans Resultatenrekening en resultaatverwerking Toelichting (art. 91 A, 94 A en 97 A en C KB 30.1.2001).. Sociale balans (art. 91 Ben 97 B KB 30.1.2001) Jaarverslag Controleverslag Openbaarmaking Voorbeeld
15 16 20 22 26 49 58 61 63 64 66 67
Hoofdstuk 3
Herwerking van de balans en de resultatenrekening volgens het volledig schema, horizontale en verticale analyse Codes en berekeningswijze Herwerkte balans (tabel T5) Herwerkte resultatenrekening en resultaatverwerking (tabel T6) Horizontale analyse of analyse in de tijd Verticale analyse of analyse van de structuur
3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5.
Intersentia
69 69 70 74 78 80
Handboek financiële analyse van de onderneming
Hoofdstuk 4 4.1. 4.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.4. 4.4.1. 4.4.2. 4.4.3. 4.5. 4.5.1. 4.5.2. 4.5.3. 4.6. 4.7.
v
Bijlage 4.1:
Vereenvoudigde vermogensstromenanalyse Vermogensstromen en vermogensstromencyclus Aanwendingen en bronnen vóór correcties (tabel T7) Cashflow Cashflow als optelling Cashflow als verschil Betekenis van de cashflow. Vereenvoudigde correcties ^. Vereenvoudigde cashflow na winstuitkering Vereenvoudigde correctie i.v.m. de vaste activa Correctie i.v.m. het eigen vermogen exclusief kapitaalsubsidies en voorschot Nettobedrijfskapitaal, nettobedrijfskapitaalbehoefte en nettokas Nettobedrijfskapitaal Nettobedrijfskapitaalbehoefte Nettokas Aanwendingen en bronnen na correcties (tabel T8) Samenvatting en gebruik
83 83 85 86 86 87 88 89 89 89
94 94 96 98 99 101
Correcties van de vereenvoudigde vermogensstromenanalyse (volledig schema)
104
92
*Hoofdstuk 5 Uitgebreide kasstromenanalyse 5.1. Operationeel brutoresultaat 5.1.1. Operationeel brutoresultaat vóór belastingen 5.1.2. Operationeel brutoresultaat na belastingen 5.2. Veranderingen van het operationele nettobedrijfskapitaal .. 5.2.1. Operationele vlottende activa 5.2.2. Voorzieningen en uitgestelde belastingen 5.2.3. Operationele schulden 5.3. Investeringen in vaste activa 5.4. Kasstromen uit financiering 5.4.1. Financiële kosten van het vreemd vermogen na belastingen . 5.4.2. Financiële schulden 5.4.3. Uit te keren winst en extern eigen vermogen 5.5. Kasstromen uit operaties, investeringen-en financiering: figuur 5.1, tabel T9 en gebruik Bijlage 5.1:
VI
Correcties van de uitgebreide kasstromenanalyse (volledig schema)
105 106 106 107 112 113 114 116 116 116 117 119 119 121 125
Intersentia
Inhoud
Deel II
Hoofdstuk 6 6.1. 6.1.1. 6.1.2. 6.2. 6.2.1. 6.2.2. 6.2.3. 6.2.4. 6.2.5. 6.3. 6.4. Hoofdstuk 7 7.1. 7.1.1. 7.1.2. 7.1.3. 7.2.
7.3. 7.3.1. 7.3.2. 7.3.3. 7.4. 7.4.1. 7.4.2.
Intersentia
Enkelvoudige jaarrekening volgens het volledig schema: ratioanalyse en analyse van de sociale balans
127
Liquiditeitsratio's Liquiditeitsratio's, afgeleid van het nettobedrijfskapitaal .. Liquiditeitsratio in ruime zin of current ratio Liquiditeitsratio in enge zin of acid test Liquiditeitsratio's, afgeleid van de nettobedrijfskapitaalbehoefte ....'.. Globale rotatie van de voorraden en de bestellingen in uitvoering Rotatie van de aangekochte voorraden Rotatie van de geproduceerde voorraden en de bestellingen in uitvoering Dagen klantenkrediet Dagen leverancierskrediet Nettokasratio Samenvatting liquiditeit (tabel T10)
131 131 131 133
Solvabiliteitsratio's Schuldgraad en financiële onafhankelijkheid Algemene schuldgraad en graad van financiële onafhankelijkheid Langetermijnschuldgraad en graad van financiële onafhankelijkheid Zelffinancieringsgraad Dekking van de financiële kosten van het vreemd vermogen door het nettoresultaat na niet-kaskosten, vóór financiële kosten en na belastingen Dekking van het vreemd vermogen door de cashflow Dekking van het totaal vreemd vermogen door de cashflow Dekking van het vreemd vermogen op lange termijn door de cashflow Dekking van de schulden op meer dan één jaar, die binnen het jaar vervallen, door de cashflow Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen . . . Belang. Soorten niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen, die vermeld worden in de toelichting volgens het volledig jaarrekeningschema
143 143
134 134 136 137 137 139 141 142
143 145 147
148 150 151 153 154 155 155
156
Vil
Handboek financiële analyse van de onderneming
7.4.2.1.
7.4.2.2.
7.4.2.3. 7.4.2.4. 7.4.2.5. 7.4.2.6. 7.4.2.7. 7.4.2.8. 7.4.3. 7.5. Hoofdstuk 8 8.1. 8.1.1. 8.1.2. 8.1.2.1. 8.1.2.2. 8.1.2.3. 8.2. 8.2.1. 8.2.2. 8.2.3. 8.3. 8.3.1. 8.3.2. 8.3.2.1. 8.3.2.2. 8.3.2.3. 8.3.3. 8.4. 8.4.1. 8.4.1.1. 8.4.1.2. 8.4.2.
VÜi
Zekerheden die door de onderneming werden gesteld of onherroepelijk beloofd als waarborg voor schulden en verplichtingen van derden Zekerheden die door de onderneming of door derden werden gesteld of onherroepelijk beloofd als waarborg voor schulden en verplichtingen van de onderneming . . . . Goederen en waarden van derden Goederen en waarden, aangehouden door derden maar ten bate en op risico van de onderneming. Termijnverrichtingen Belastinglatenties Vervallen belastingschulden en schulden ten aanzien van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid Andere niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Invloed op de solvabiliteit Samenvatting solvabiliteit (tabel T i l ) Rendabiliteitsratio's Rendabiliteit van de verkopen Bruto- en nettoverkoopmarge Evenwichtspuntanalyse en operationele hefboom Evenwichtspuntanalyse Graad van operationele hefboom Hypothesen van evenwichtspuntanalyse en operationele hefboom Rendabiliteit van de activa Bruto- en nettorendabiliteit van het totaal van de activa.... Bruto- en nettorendabiliteit van de bedrijfsactiva Rotatie van de bedrijfsactiva Rendabiliteit van het eigen vermogen Netto- en brutorendabiliteit van het eigen vermogen Financiële hefboom Financiële hefboommultiplicator Graad van financiële hefboom Financiële hefboom als som Graad van operationele, financiële en totale hefboom Rendabiliteit op basis van de marktwaarde van de aandelen Winst per aandeel en prijs/winst-verhouding Winst per aandeel Prijs/winst-verhouding Cashflow per aandeel en prijs/cashflow-verhouding
156
157 158 158 158 159 159 160 160 160 163 163 163 165 165 168 172 173 173 176 177 180 180 182 182 184 189 190 192 192 192 194 195
Intersentia
Inhoud
8.4.3. 8.4.3.1. 8.4.3.2. 8.5.
Marktrendabiliteit van aandelen Algemeen dividendmodel Dividendmodel met constante groeivoet Samenvatting rendabiliteit (tabel T12)
196 197 197 201
Bijlage 8.1: Bijlage 8.2: Bijlage 8.3:
Graad van operationele hefboom Graad van financiële hefboom Financiële hefboom als som 'v __. Toegevoegde waarderatio's Het begrip toegevoegde waarde Oorsprong van de toegevoegde waarde Verdeling van de toegevoegde waarde Toegevoegde waarde, financiële en uitzonderlijke resultaten en overheidssubsidies Berekening van de toegevoegde waarde op basis van de jaarrekening Analyse van de toegevoegde waarde Verdeling van de toegevoegde waarde in de onderneming over de verschillende productiefactoren Toegevoegde waarde, personeelskosten en personeelsbestand Investeringsgraad Overheidssubsidiëringsgraad Interpretatie van de toegevoegde waarde Samenvatting toegevoegde waarde (tabel T13)
202 203 204
Hoofdstuk 9 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5. 9.6. _, 9.6.1. 9.6.2. 9.6.3. 9.6.4. 9.7. 9.8.
* Hoofdstuk 10 Analyse van de sociale balans 10.1. Herwerkte sociale balans (tabel Tl4) 10.1.1. Algemene staat van de tewerkgestelde personen 10.1.2. Samenstelling van de werknemers ingeschreven in het personeelsregister 10.1.3. Personeelsverloop 10.1.4. Gebruik van de maatregelen ten gunste van de werkgelegenheid 10.1.5. Opleidingen voor de werknemers 10.1.6. Vorming, begeleiding of mentorschap door de werknemers gegeven 10.2. Arbeidskosten van de tewerkgestelde personen 10.3. Financiële voordelen van de maatregelen ten gunste van de werkgelegenheid 10.4. Samenvatting sociale balans
Intersentia
205 205 206 208 211 212 216 216 217 221 222 222 225 227 227 228 229 229 230 230 230 231 233 235
IX
Handboek financiële analyse van de onderneming
Hoofdstuk 11 Interpretatie en beoordeling van financiële ratio's 11.1 Goed/slecht-classificatie 11.2 Absolute maatstaven 11.3 Vergelijking in de tijd 11.4 Vergelijking tussen ondernemingen Statistieken, opgemaakt op basis van de jaarrekeningen 11.5 en van de sociale balansen door de Balanscentrale van de Nationale Bank van België . . . j V Inleiding ;.. .r." 11.5 .1. Statistische populatie 11.5 .2. Ondernemingen die tussenkomen in de statistieken 11.5 .2.1. m.b.t. de jaarrekeningen Ondernemingen die tussenkomen in de statistiek m.b.t. 11.5.2.2. de sociale balansen 11.5.3. Groeperingen waarvoor statistieken beschikbaar zijn Sectorale groeperingen 11.5.3.1. Groeperingen per rechtsvorm 11.5.3.2. Gepubliceerde statistieken 11.5.4. Globalisaties 11.5.4.1. Financiële ratio's 11.5.4.2. Samenvatting 11.6. Deel UI
240 240 241 241 242 243 243 243 243 243 244 250
Analyse van de jaarrekening volgens het verkort schema .. 253
Hoofdstuk 12 Herwerking van de jaarrekening volgens het verkort schema en vermogensstromenanalyse 12.1. Herwerking van de balans en de resultatenrekening volgens het verkort schema 12.1.1. Herwerkte balans (tabel T18) 12.1.2. Herwerkte resultatenrekening en resultaatverwerking (tabel T19) 12.1.3. Horizontale en verticale analyse van de balans en de resultatenrekening volgens het verkort schema 12.2. Vereenvoudigde vermogensstromenanalyse 12.2.1. * Aanwendingen en bronnen vóór correcties (tabel T7) 12.2.2. Vereenvoudigde cashflow na winstuitkering 12.2.3. Vereenvoudigde correctie i.v.m. vaste activa 12.2.4. Correctie i.v.m. eigen vermogen exclusief kapitaalsubsidies en voorschot 12.2.5. Aanwendingen en bronnen na correcties (tabel T20) Bijlage 12.1:
237 237 238 238 239
Correcties van de vereenvoudigde vermogensstromenanalyse (verkort schema)
255 255 255 255 257 257 257 257 257 259 259 261
Intersentia
Inhoud
Hoofdstuk 13 Jaarrekening volgens het verkort schema: ratioanalyse en analyse van de sociale balans 13.1. Liquiditeitsratio's (tabel T21) 13.2. Solvabiliteit 13.2.1. Solvabiliteitsratio's (tabel T22) 13.2.2. Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen . . . 13.2.2.1. Zekerheden die door de onderneming werden gesteld of onherroepelijk beloofd als waarborg voor schulden _, en verplichtingen van derden .-.-.13.2.2.2. Zekerheden die door de onderneming of door derden werden gesteld of onherroepelijk beloofd als waarborg voor schulden en verplichtingen van de onderneming 13.2.2.3. Vervallen schulden ten aanzien van het belastingbestuur en de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid 13.2.2.4. Andere niet in de balans opgenomen verplichtingen 13.3. Rendabiliteitsratio's (tabel T23) 13.4. Toegevoegde waarderatio's (tabel T24) 13.5. Analyse van de sociale balans 13.5.1. Herwerkte sociale balans (tabel T25) 13.5.2. Personeelskosten per gepresteerd uur en financiële voordelen van de maatregelen ten gunste van de werkgelegenheid *Deel IV
Analyse van de geconsolideerde jaarrekening
Hoofdstuk 14 Geconsolideerde jaarrekening volgens de vennootschapswet 14.1. Toepassingsgebied 14.2. Inhoud 14.3. Boekhoudprincipes, waarderingsregels en consolidatiemethoden 14.3.1. Boekhoudprincipes.. .; 14.3.2. Waarderingsregels 14.3.3. Integrale consolidatie 14.3.4. Evenredige consolidatie (art. 150 KB 30.1.2001) 14.3.5. Vermogensmutatiemethode (art. 152 en 153 KB 30.1.2001). 14.4. Geconsolideerde balans 14.5. Geconsolideerde resultatenrekening 14.6. Geconsolideerde toelichting (art. 165 KB 30.1.2001) 14.7. Geconsolideerd jaarverslag (art. 119 W.Venn.) 14.8. Controle van de geconsolideerde jaarrekening
Intersentia
263 263 263 263 265
265
266 267 267 267 268 268 271
271 275
277 277 285 286 286 288 290 293 293 294 294 309 312 313
XI
Handboek financiële analyse van de onderneming
14.9. 14.10.
Openbaarmaking van de geconsolideerde jaarrekening en de geconsolideerde verslagen Voorbeeld
314 314
Hoofdstuk 15 Herwerking van de jaarrekening volgens het geconsolideerd schema en vermogensstromen- en s kasstromenanalyse 15.1. Herwerking van de balans en de resultatenrekening volgens het geconsolideerd schemaV..-. -:15.1.1. Herwerkte balans (tabel T28) 15.1.2. Herwerkte resultatenrekening (tabel T29) 15.1.3. Horizontale en verticale analyse van de balans en de resultatenrekening volgens het geconsolideerd schema . . . . 15.2. Vereenvoudigde vermogensstromenanalyse 15.2.1. Aanwendingen en bronnen vóór correcties (tabel T30) s 15.2.2. Vereenvoudigde cashflow na winstuitkering 15.2.3. Vereenvoudigde correctie i.v.m. vaste activa, exclusief positieve consolidatieverschillen 15.2.4. Correctie i.v.m. eigen vermogen, exclusief negatieve consolidatieverschillen, omrekeningsverschillen en kapitaalsubsidies 15.2.5. Correctie i.v.m. de consolidatieposten 15.2.6. Aanwendingen en bronnen na correcties (tabel T31) 15.3. Uitgebreide kasstromenanalyse 15.3.1. Operationeel brutoresultaat 15.3.2. Veranderingen van het operationele nettobedrijfskapitaal .. 15.3.3. Investeringen in vaste activa en geconsolideerde deelnemingen 15.3.4. Kasstromen uit financiering 15.3.5. Kasstromen uit operaties, investeringen en financiering (tabel T32) Bijlage 15.1: Bijlage 15.2:
Correcties van de vereenvoudigde vermogensstromenanalyse (geconsolideerd schema) Correcties van de uitgebreide kasstromenanalyse (geconsolideerd schema)
Hoofdstuk 16 Geconsolideerde jaarrekening en ratioanalyse 16.1. Liquiditeitsratio's (tabel T33) 16.2. Solvabiliteitsratio's (tabel T34) 16.3. Rendabiliteitsratio's (tabel T35)
xn
315 315 315 315 316 317 317 317 319
319 322 324 325 325 327 327 330 330 333 335 339 340 341 343
Intersentia
Inhoud
16.4. 16.5.
Toegevoegde waarderatio's (tabel T36) Samenvatting
346 349
Bijlage 16.1:
Groepshefboomeffect
351
Hoofdstuk 17 Geconsolideerde jaarrekening volgens de IAS/IFRSnormen 17.1. Toepassing van de IAS/IFRS-normen in België 17.2. Inhoud L ...,. 17.3. Boekhoudprincipes volgens het IAS/IFRS-kader 17.3.1. Grondbeginselen 17.3.2. Kwalitatieve kenmerken van de jaarrekening 17.4. Belangrijkste definities volgens de IAS/IFRS-normen . . . . 17.4.1. Het IAS/IFRS-model van de geconsolideerde jaarrekening.. 17.4.2. Definities van de activa op de geconsolideerde balans volgens de IAS/IFRS-normen 17.4.3. Definities van de verplichtingen en het eigen vermogen op de geconsolideerde balans volgens de IAS/IFRSnormen 17.4.4. Definities van de categoriale geconsolideerde resultatenrekening volgens de IAS/IFRS-normen 17.4.5. Definities van de functionele geconsolideerde resultatenrekening volgens de IAS/IFRS-normen *Deel V
Faillissementen en modellen voor succes en faling
353 353 356 357 357 357 359 360 361
373 379 385 389
Hoofdstuk 18 Definitie van ondernemingen in moeilijkheden en faillissementen 18.1. Bedrijfseconomische definitie van ondernemingen in moeilijkheden 18.2. Juridische definitie van ondernemingen in moeilijkheden.. 18.3. Omvang en kenmerken van faillissementen in België 18.4. Besluit
391 394 397 404
Hoofdstuk 19 Modellen voor succes en faling 19.1. Lineaire modellen Ooghe-Verbaere 1982 (OV 82) 19.1.1. Schattingsmethode 19.1.2. Variabelenselectie 19.1.3. Populatie en steekproeven 19.1.4. Lineaire modellen OV 82 en ratio's 19.2. Logitmodellen Ooghe-Joos-De Vos 1991 (OJD 91) 19.2.1. Schattingsmethode 19.2.2. Variabelenselectie
405 406 406 407 408 409 412 412 412
Intersentia
Xlll
391
Handboek financiële analyse van de onderneming
19.2.3. 19.2.4. 19.3 19.3.1. 19.3.2. 19.3.3. 19.3.4. 19.4. 19.4.1. 19.4.2. 19.4.3. 19.4.4. 19.4.5. 19.5.
Populatie en steekproeven Logitmodellen OJD 91 en financiële variabelen Simpele-intuïtieve modellen 2005 (SIM 05) Schattingsmethode Variabelenselectie Populatie en steekproeven SIM 05-modellen, FiTo®-score en ratio's Gebruik van de modellen : Berekening van de scores \ ...--.Classificatie-instrument Ongewogen gemiddeld foutenpercentage als performantiemaatstaf voor de nauwkeurigheid van modellen . . . . Positioneringsinstrument Toepassing van de diverse jaarmodellen op de opeenvolgende jaarrekeningen van een onderneming Besluit
413 414 416 416 418 419 421 422 422 422 428 429 434 435
Algemeen besluit
439
Literatuur
441
Trefwoordenregister
445
xiv
Intersentia
