Haalbaarheidsstudie
Bezoekerscentrum Stelling van Amsterdam
Opdrachtgever:
Provincie Noord-Holland
Opdrachtnemer:
Leisure Result
Datum:
Februari 2006
INHOUD SAMENVATTING __________________________________________________________ 4 1. INLEIDING __________________________________________________________ 10 1.1 Leeswijzer_______________________________________________________ 11 2. DOELSTELLING EN AANPAK HAALBAARHEIDSSTUDIE _____________________ 12 2.1 Achtergrond haalbaarheidsstudie_____________________________________ 12 2.2 Doelstelling onderzoek _____________________________________________ 13 2.3 Aanpak onderzoek ________________________________________________ 13 3. ACHTERGROND STELLING VAN AMSTERDAM ____________________________ 16 3.1 Geschiedenis Stelling van Amsterdam _________________________________ 16 3.2 Huidige situatie Stelling van Amsterdam _______________________________ 17 4. ANALYSE VAN DE MARKT _____________________________________________ 18 4.1 Voor wie is de Stelling van Amsterdam interessant? ______________________ 18 4.2 Macro trends en ontwikkelingen ______________________________________ 21 4.2.1 Demografische ontwikkelingen _____________________________________ 21 4.2.2 Economische ontwikkelingen ______________________________________ 22 4.2.3 Sociaal-culturele ontwikkelingen (gedrag) ____________________________ 22 4.2.4 Overige ontwikkelingen___________________________________________ 23 4.3 Marktanalyse en potentieel per doelgroep ______________________________ 24 4.3.1 Dagtoerisme ___________________________________________________ 24 4.3.2 Verblijfstoerisme ________________________________________________ 27 4.3.3 MICE-markt____________________________________________________ 30 4.3.4 Scholen_______________________________________________________ 31 4.4 Conclusies marktanalyse ___________________________________________ 33 5. DE STELLING VAN AMSTERDAM EN BELEID______________________________ 35 5.1 Algemeen _______________________________________________________ 35 5.2 Aandachtspunten in beleid __________________________________________ 36 5.3 Doelstellingen uit beleid ____________________________________________ 37 5.4 Investeringen en subsidies __________________________________________ 39 5.5 Partners ________________________________________________________ 40 5.6 Kansen en bedreigingen vanuit beleid _________________________________ 41 6. INVENTARISATIE ____________________________________________________ 42 6.1 Resultaten inventarisatie ___________________________________________ 42 6.2 Sterkte-zwakte analyse ____________________________________________ 43 7. SCENARIO’S ________________________________________________________ 44 7.1 Scenario 1: Stelling Experience ______________________________________ 44 7.2 Scenario 2: Edutainment As _________________________________________ 45 7.3 Scenario 3: Authentiek Netwerk ______________________________________ 46 7.4 De drie scenario’s samengevat ______________________________________ 47 8. EXPLOITATIE ________________________________________________________ 48 8.1 Stelling Experience________________________________________________ 48 8.2 Edutainment As __________________________________________________ 49 8.3 Authentiek Netwerk _______________________________________________ 50 8.4 Samenvatting ____________________________________________________ 52 9. CONCLUSIE _________________________________________________________ 53 10. MOGELIJKE UITWERKING SCENARIO 3: AUTHENTIEK NETWERK__________ 54 10.1 Concept ________________________________________________________ 54 10.2 Organisatie ______________________________________________________ 56 10.3 Financiering _____________________________________________________ 56 11. PANELENVARIANT _________________________________________________ 57 11.1 Doelgroep _______________________________________________________ 57 11.2 Organisatie ______________________________________________________ 57
LEISURE RESULT
11.3 Investeringen en exploitatiekosten ____________________________________ 11.3.1 Investeringen ________________________________________________ 11.3.2 Exploitatiekosten______________________________________________ 11.4 Vereisten en randvoorwaarden_______________________________________ 12. ZUILVARIANT _____________________________________________________ 12.1 Doelgroep _______________________________________________________ 12.3 Organisatie ______________________________________________________ 12.3 Kosten en Financiering_____________________________________________ 12.3.1 Investeringen ________________________________________________ 12.3.2 Exploitatie ___________________________________________________ 12.4 Vereisten en randvoorwaarden_______________________________________ 13. MUSEALE VARIANT ________________________________________________ 13.1 Doelgroep _______________________________________________________ 13.2 Organisatie ______________________________________________________ 13.3 Investeringen en exploitatie _________________________________________ 13.3.1 Investeringen ________________________________________________ 13.3.2 Exploitatiekosten______________________________________________ 13.3.3 Exploitatieopbrengsten _________________________________________ 13.3.4 Exploitatieresultaat Museale Variant ______________________________ 13.4 Vereisten en randvoorwaarden_______________________________________ 13.5 Uitbreiding in de toekomst __________________________________________ 14. INVESTERING EN FINANCIERING ____________________________________ 14.1 Investering ______________________________________________________ 14.1.1 Totale investering met 42 informatiepunten _________________________ 14.1.2 Totale investering met 30 informatiepunten _________________________ 14.2 Financiering investeringen __________________________________________ 14.2.1 Financiering van 42 informatiepunten______________________________ 14.2.2 Financiering van 30 informatiepunten______________________________ 14.2.3 Stimuleringsregeling ___________________________________________ 14.2.4 Overige financieringsmogelijkheden_______________________________ 15. EXPLOITATIE _____________________________________________________ 15.1 Exploitatiekosten _________________________________________________ 15.1.1 Exploitatie Authentiek Netwerk ___________________________________ 15.1.2 Exploitatie Museale Variant _____________________________________ 15.2 Financiering exploitatie_____________________________________________ 15.2.1 Financiering exploitatie Authentiek Netwerk_________________________ 15.2.2 Financiering exploitatie Museale Variant ___________________________ 15.3 Totaal aantal bezoekers ____________________________________________ 16. MARKETING EN PROMOTIE _________________________________________ 17. IMPLEMENTATIE___________________________________________________ 17.1 Participanten_____________________________________________________ 17.2 Plan van aanpak implementatie ______________________________________ 17.3 Rol van de provincie Noord-Holland ___________________________________ 17.4 Samenvatting ____________________________________________________ 18. CONCLUSIE_______________________________________________________ BRONNEN ______________________________________________________________ BIJLAGE 1 NAMENLIJST GEÏNTERVIEWDE PERSONEN EN ORGANISATIES _____ BIJLAGE 2 VRAGENLIJSTEN INTERVIEWS_________________________________ BIJLAGE 3 INVENTARISATIE GERAADPLEEGDE FORTEN ____________________ BIJLAGE 4 OVERZICHT FORTEN STELLING VAN AMSTERDAM _______________
3
58 58 58 58 59 59 60 60 60 61 61 62 62 63 63 63 64 65 65 66 67 68 68 68 68 69 69 70 70 70 71 71 71 71 72 72 72 72 73 74 74 75 76 77 78 79 81 82 86 91
LEISURE RESULT
SAMENVATTING Doelstelling Om meer bezoekers te trekken die van de educatieve, landschappelijk, historische of recreatieve waarde van de Stelling gebruik maken, is goede ontsluiting van de beschikbare informatie cruciaal. De bezoeker moet de Stelling kunnen ‘lezen’ om het belang ervan te kunnen begrijpen en de verschillende locaties als onderdeel van het grotere geheel te kunnen waarderen. Omdat een bezoekerscentrum hierin een belangrijke rol kan spelen, heeft de provincie Noord-Holland opdracht gegeven voor het voorliggende haalbaarheidsonderzoek. Aanpak Dit onderzoek geeft inzicht in het meest haalbare concept van het bezoekerscentrum. Belangrijke randvoorwaarden daarbij zijn een - voor de provincie Noord-Holland kostenneutrale exploitatie en draagvlak bij alle stakeholders. Om inzicht te geven in de haalbaarheid, is allereerst een uitgebreide analyse gemaakt van de markt. Daarnaast zijn er diepte-interviews gehouden met dertien forteigenaren en –beheerders, die de afgelopen jaren bij de provincie Noord-Holland hebben aangegeven interesse hebben in vestiging van een bezoekerscentrum in “hun” fort. Ook zijn er negen interviews gehouden met overige stakeholders en met deskundigen op het gebied van toerisme en recreatie. De bevindingen van deze twee stappen zijn in drie bijeenkomsten getoetst bij een expertgroep. Marktanalyse Afhankelijk van de invalshoek die wordt gekozen, is de Stelling van Amsterdam aantrekkelijk voor een viertal groepen: dagtoeristen, (binnen- en buitenlandse) verblijfstoeristen, de zakelijke markt en scholen. ° Dagtoeristen: hierbij gaat het vooral om gezinnen met jonge kinderen (6 tot 12 jaar) en oudere stellen (45 tot 64 jaar) uit de provincie Noord-Holland. Gezien de toenemende populariteit van wandelen en fietsen, en de toenemende interesse in cultuurhistorie, zal de vraag vanuit dagtoeristen toenemen. Noord-Holland telt circa 700.000 potentieel geïnteresseerden, die jaarlijks gemiddeld 62 dagtochten maken. ° Verblijfstoeristen: daarbij gaat het zowel om Nederlanders als om buitenlanders. Bij de Nederlanders gaat het vooral om gezinnen met jonge kinderen en oudere stellen, die aan de kust of in de omgeving van Amsterdam verblijven. Bij buitenlandse gasten zullen vooral gezinnen met jonge kinderen en 50-plussers geïnteresseerd zijn, die in (omgeving van) Amsterdam verblijven of op Schiphol moeten wachten (transfer). Het feit dat de Stelling het predikaat van Unesco-werelderfgoed heeft is voor hen aantrekkelijk. In Noord-Holland verblijven jaarlijks ruim 2 miljoen Nederlandse toeristen en ruim 4 miljoen buitenlandse toeristen. ° Zakelijke markt: de zakelijke markt is complementair aan de toeristisch-recreatieve markt, en daarom aantrekkelijk. Nadeel is dat zakelijk toeristen steeds veeleisender worden (techniek, voorzieningen en service). Noord-Holland trekt jaarlijks ongeveer 700.000 zakelijke toeristen; een aantal dat – als de economie aantrekt – waarschijnlijk zal toenemen. ° Basis- en middelbare scholieren op schoolreis. In Nederland worden jaarlijks een kleine 30.000 schoolreizen ondernomen, een aantal dat waarschijnlijk afneemt. Het potentiële verzorgingsgebied voor schoolreizen is groot, maar er is veel concurrerend aanbod.
4
LEISURE RESULT
Inventarisatie forten en stakeholders Voor dit onderzoek zijn 13 forteigenaren en –beheerders geïnterviewd die in het verleden bij de provincie aangegeven hebben geïnteresseerd te zijn in de realisatie van een bezoekerscentrum. De belangrijkste conclusies die uit deze interviews kunnen worden getrokken is dat het eigendom van de forten zeer versnipperd is en de staat van onderhoud zeer verschillend. Veel van de forten worden beheerd door stichtingen, die als doel hebben het verleden en de Stelling van Amsterdam inzichtelijk te maken voor een groter publiek. Veel van deze beheerders streven naar een kleinschalig en hoog-informatief bezoekerscentrum. Ook zijn negen andere stakeholders/ deskundigen geïnterviewd, zoals experts op het gebied van toerisme en recreatie. De stakeholders hebben over het algemeen een grootschaliger bezoekerscentrum voor ogen, waarbij de diepgang en het detail van informatievoorziening van minder belang is en de attractiewaarde hoog zal zijn. Drie scenario’s Op basis van de voorgaande informatie zijn er drie scenario’s ontwikkeld: de Stelling Experience, de Edutainment As en het Authentiek Netwerk: ° In de Stelling Experience wordt er één groot bezoekerscentrum gerealiseerd, dat zal fungeren als een publieksattractie op zich met veel faciliteiten. Informatievoorziening over de Stelling van Amsterdam is van ondergeschikt belang; ° Bij de Edutainment As worden twee kleinere bezoekerscentra gebouwd, die zich vooral gaan bezighouden met “edutainment”, een combinatie tussen informatievoorziening/ educatie en een attractie (entertainment). Ook worden er regionale voorzieningen gevestigd; ° Bij het Authentiek Netwerk wordt bij alle of zoveel mogelijk forten informatie gegeven over de Stelling van Amsterdam. Buiten de forten wordt een informatiehuisje geplaatst, waarin informatiepanelen en een informatiezuil staat. Deze drie scenario’s worden in de onderstaande figuur samengevat. In deze figuur staat ook kort de exploitatie weergegeven. Aantal locaties Wat Doelgroep Herhalingsbezoekers Openstelling Verblijfsduur Horeca Promotie
Faciliteiten
Stelling Experience 1 (groot) Belevenis, grote attractie
Edutainment As 2 (middelgroot, as) Edutainment
Buitenlands Nationaal Minimaal Jaarrond, 6/ 7 dagen
Nationaal Regionaal Af en toe Jaarrond alle weekends, in seizoen alle dagen Dagdeel Dagzaak (Boven)regionaal
Dag Groots, hotel Zeer uitgebreide internationale PR. Meerdere kanalen, meerdere partners Multi Leisure attractie ° Speelparadijs ° Retail ° Sport ° Erfgoed ° Natuurgebied ° Cultureel podium ° Fietsverhuur
Meervoudige regionale attractie ° Speeltuin ° Regionaal winkelcentrum ° Urban entertainment centre ° Trimbaan ° (Pop)podium ° Fietsverhuur
5
Authentiek Netwerk Meerdere/ veel (klein) Informatie met minimale voorzieningen Regionaal Lokaal Veel Altijd, rondleiding en horeca op afspraak. Maximaal half uur Maximaal koffiekamer Aansluiten op en uitbreiden van promotie door Stichting SvA Eenvoudige attractie ° Wipkip ° Pleisterplaats ° Picknickplaats ° Wandel- en fietsroutes
LEISURE RESULT
Capaciteit Aantal bezoekers per jaar Bereikbaarheid Parkeren Oppervlakte Meerdere partijen participeren, stapelen van info Ruimte in bestemmingsplan/ bestuurlijk draagvlak Stakeholders investeren in infrastructuur Relatie met omgeving Diversen
Mogelijke partijen
Investeringen Restauratie Inrichting Exploitatie-kosten Exploitatieopbrengsten Resultaat
Stelling Experience 1.500 85.000
Edutainment As 500 (per locatie) 20.000 (per locatie);
Authentiek Netwerk 20 - 30 (per locatie) 2.000 (per locatie)
Auto, OV, bussen
Fiets, wandel, auto.
250 auto’s 1.500-2.000 m2 Ja, met nationale partijen
Auto, OV, bussen, fiets, wandel 100 auto’s 300-400 m2 Ja, met lokale partijen
Zeer belangrijk
Zeer belangrijk
Geen grote rol
Ja, fysieke infrastructuur
Ja, fysieke infrastructuur
Ja, alleen water en elektra
Onbelangrijk Ontwikkeling van meerdere faciliteiten tegelijk; stapelen van informatie met een andere partij Gemeente Amsterdam, recreatieschappen, waterschappen, provincie Noord-Holland, Zuidas, Schiphol en andere private partijen.
Redelijk belangrijk
Zeer belangrijk Voortbordurend op bestaande initiatieven
Omliggende gemeenten, stapelpartijen, (horeca-) exploitant, provincie, eventueel recreatieschappen. Horeca-exploitant huurt en exploiteert. Surplus op jaarbasis voor culturele exploitatie.
Host en gemeente. Derde partij ontwerpt en levert hokjes (provincie? Technologiepartners?)
10 auto’s 10 m2 Alleen stapelen met host
€ 1,5 miljoen € 2,25 – 3 miljoen. € 950.000,€ 699.000,-
€ 3 miljoen € 1 – 1,2 miljoen € 650.000,€ 166.000,-
0 € 2,35 miljoen € 175.000,€ 50.000,-
- € 251.000,-
- € 484.000,-
- € 125.000,-
Op basis van de exploitatie en toetsing bij de expertgroep, lijkt realisatie van het Authentiek Netwerk financieel gezien het meest haalbaar. Dit scenario is dan ook verder uitgewerkt. Het Authentiek Netwerk dient als basisvoorziening om de informatie te ontsluiten. Bovenop deze basis kan altijd op één of meerdere plaatsen een grootschalig bezoekerscentrum worden gerealiseerd. Authentiek Netwerk De basis van het Authentiek Netwerk is om in of nabij alle of zoveel mogelijk forten informatie te geven over de Stelling van Amsterdam. Omdat veel forten momenteel niet geopend zijn voor het publiek, is het van essentieel belang dat de bezoeker buiten het fort informatie kan vinden over het fort waarbij de bezoeker zich bevindt. Te denken valt aan een beschrijving en foto’s van de binnenkant van het fort. Daarnaast wordt informatie gegeven over de Stelling van Amsterdam en haar werking en over de hedendaagse toeristisch-recreatieve mogelijkheden in de omgeving, zoals wandel- en fietsroutes en horecagelegenheden. Tevens moet de bezoeker gewezen worden op andere – zichtbare – elementen van de Stelling van Amsterdam.
6
LEISURE RESULT
Door deze praktische informatie over (de functie van) de desbetreffende locatie in het geheel, en door de relatief beperkte afstanden waarop andere Stellingelementen te zien en te bezoeken zijn, wordt het fenomeen Stelling voor de bezoeker meer één geheel. Uniformiteit van de informatiepunten is van groot belang om de eenheid te benadrukken. Samenwerking met stakeholders is in dit kader belangrijk: door informatie te “stapelen” kan het bezoekmotief worden vergroot. In principe wordt er bij alle forten een informatiezuil met CD-rom geplaatst waarop met touch screen kan worden genavigeerd. De informatie wordt twee maal per jaar geactualiseerd, en kan eventueel door de bezoeker worden geprint. Deze variant van een informatiepunt is in deze studie “Zuilvariant” genoemd. Een belangrijke voorwaarde voor het plaatsen van een informatiezuil, is dat een fort is aangesloten op Nutsvoorzieningen. Omdat een informatiezuil ook een redelijke financiële investering vraagt, is het daarnaast noodzakelijk dat stakeholders van het desbetreffende fort financieel bijdragen. Als aan (één van) deze beide voorwaarden niet wordt voldaan, worden in plaats van informatiezuilen, informatiepanelen geplaatst. Deze panelen bevatten – beknopt – dezelfde informatie als de zuilen. In deze studie spreken we in dit kader van de “Panelenvariant”. Tot slot zijn er ook forten waarbij de stakeholders streven naar een grootschaliger bezoekerscentrum, en waar zij ook bereid zijn financieel bij te dragen. Daarbij kan gedacht worden aan een film- of geluidsbeleving of een permanente tentoonstelling, allen binnen in een fort. Daarbij kan een combinatie worden gemaakt met een al bestaande publieksfunctie in een fort. Gezien de complexiteit en de hoge kosten, zijn er bij deze variant veel partijen betrokken. Deze vorm wordt hier “Museale Variant” genoemd. Kern van het Authentiek Netwerk is een virtueel netwerk. De beschikbare informatie wordt digitaal ontsloten door de diverse informatiezuilen waarop een CD-rom draait en door verdere toepassingen van nieuwe media zoals een website. Dit virtuele netwerk vormt het centrale punt waar informatie beschikbaar is en waar de Stelling als bezoekdoel aantrekkelijk gepresenteerd wordt. Deze informatie zou bijvoorbeeld ook op een informatiezuil bij een belangrijke toeristische hotspot midden in Amsterdam beschikbaar gemaakt kunnen worden, om daarmee mensen te verleiden een bezoek aan de Stelling van Amsterdam te brengen. Een eerste inschatting van het totale mogelijke bezoekersaantal aan het Authentiek Netwerk ligt tussen 70.000 en 125.000 bezoekers per jaar. Het werkelijke aantal is echter volstrekt afhankelijk van de gekozen invulling en de communicatie naar de doelgroep. Organisatie De plaatsing van de informatiezuilen, de informatiepanelen en de elementen uit de Museale Variant die over de Stelling van Amsterdam als geheel gaan, wordt door een centrale organisatie gedaan. Deze organisatie is ook verantwoordelijk voor het grote onderhoud en voor de actualisering van de informatie. De gemeenten en andere lokale stakeholders gaan hiervoor een contract aan met de centrale organisatie, zodat de benodigde investeringen ook op langere termijn helder zijn. Vanwege de hoge mate van vandalismebestendigheid kan voor klein onderhoud worden volstaan met een bezoek aan de bezoekerscentra van ééns per week. Naast klein reparatiewerk wordt de locatie dan ook schoongemaakt. Het dagelijkse onderhoud en de schoonmaak komen – indien mogelijk - zoveel mogelijk in handen van de organisatie die in het desbetreffende fort actief is. (Technische) problemen kan de beherende organisatie melden bij de centrale organisatie. De beherende organisatie zorgt desgewenst ook voor uitbreiding van de tentoonstelling met elementen uit de eigen collectie. Als er geen beherende organisatie actief is, komt het kleine onderhoud en de schoonmaak in handen van de centrale organisatie.
7
LEISURE RESULT
Slechts bij wijziging van basisinformatie of bij vandalisme, zou tussentijds vernieuwd moeten worden; verder mag worden verwacht dat de informatiezuilen vier jaar, en de informatiepanelen minstens tien jaar mee moeten kunnen gaan. Dit betekent wel dat er jaarlijks budget gereserveerd moet worden voor vernieuwingsinvesteringen. Investering De benodigde investeringen zijn afhankelijk van het aantal bezoekerscentra dat wordt gerealiseerd en de gekozen variant; realisatie van de Museale Variant is immers duurder dan realisatie van de Panelenvariant. De benodigde investeringen zijn dan ook niet exact vast te stellen. In de haalbaarheidsstudie is berekend wat de kosten zouden zijn van de realisatie van 42 bezoekerscentra; dit bedrag komt op € 2,4 miljoen. De realisatie van 30 bezoekerscentra zou € 1,4 miljoen kosten. De provincie Noord-Holland speelt een belangrijke rol in de financiering van de investering; tevens kan naar innovatie- en cultuursubsidies worden gezocht. Daarnaast nemen de lokale stakeholders (onder andere gemeente en ondernemers) per fort een beslissing over de variant die het meeste aansluit bij de lokale en regionale wensen en het ambitieniveau. Deze stakeholders investeren vervolgens mee in de aanschaf van de module. De provincie NoordHolland kan door middel van een Stimuleringsregeling de ontwikkeling per locatie aanjagen. Financiering Bij de realisatie en de exploitatie van het Authentiek Netwerk is een groot aantal stakeholders betrokken. Daarbij kan gedacht worden aan de provincie Noord-Holland, de 22 gemeenten die een element van de Stelling van Amsterdam op hun grondgebied hebben, de 18 forteigenaren en de (toeristisch-recreatieve) ondernemers in de omgeving van forten. De (veelal niet-draagkrachtige) fortbeheerders kunnen vooral in natura bijdragen. Voor de financiering van het Authentiek Netwerk wordt in belangrijke mate een beroep gedaan op deze stakeholders. Gezien het uiteenlopende belang dat de stakeholders hebben, en gezien het verschil in financiële draagkracht, moet daarbij gezocht worden naar een verdeelsleutel voor de investering. Daarom zal zowel voor de realisatie als voor de exploitatie gedurende de eerste jaren vooral een beroep worden gedaan op de provincie Noord-Holland en op de gemeenten. Waar mogelijk kan voor de realisatie ook gebruik worden gemaakt van cultuur- en innovatiesubsidies. Gezien het grote verschil in investeringen van de drie verschillende varianten (Panelenvariant, Zuilvariant en Museale Variant) zal de bijdrage van de gemeenten hoger zijn als voor de Zuilvariant of de Museale Variant wordt gekozen. Bij een bezoekerscentrum in de Museale Variant kan daarnaast een combinatie worden gemaakt met een (toekomstig) bezoekerscentrum van organisaties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Recreatie Noord-Holland. Zowel de investeringen als de exploitatiekosten kunnen daarmee worden gedeeld. Voor wat betreft de exploitatie van een bezoekerscentrum in de Zuilvariant zal voor wat betreft beheer – indien mogelijk - zoveel mogelijk een beroep worden gedaan op de fortbeherende organisatie. Exploitatie Ook de exploitatie is in belangrijke mate afhankelijk van het aantal bezoekerscentra en de gekozen variant. De exploitatiekosten van het Authentiek Netwerk als geheel (organisatiekosten) wordt geraamd op € 175.000,- per jaar. Het exploitatietekort van bezoekerscentra in de Museale Variant wordt geraamd op € 122.500,- tot € 235.100,- per jaar. Ook voor de financiering van de exploitatie van het Authentiek Netwerk zal een beroep worden gedaan op de (lokale) stakeholders.
8
LEISURE RESULT
Implementatie In hoofdstuk 17 is een voorstel gedaan voor de daadwerkelijke realisatie van het Authentiek Netwerk en de rol van de provincie Noord-Holland daarin; dit wordt hier niet samengevat. Conclusie Op basis van het voorliggende haalbaarheidsonderzoek kan geconcludeerd worden dat de realisatie van één groot bezoekerscentrum voor de Stelling van Amsterdam niet haalbaar is binnen de door de provincie gestelde randvoorwaarde van een kostenneutrale exploitatie. Het verschil tussen de kosten en de te verwachten inkomsten is te groot, waardoor het ook voor commerciële partijen niet haalbaar zal zijn om deze exploitatie op zich te nemen. De ervaringen elders in de provincie met bezoekerscentra en bijvoorbeeld musea, ondersteunen deze conclusie. Om toch de informatieve functie voor bezoekers aan de Stelling te kunnen invullen, is een scenario van een netwerk van informatiepunten opgesteld en getoetst. De financiering en de exploitatie van een dergelijk netwerk wordt over vele partijen verdeeld waarmee ook het exploitatierisico verminderd wordt. Voor dit netwerk wordt uitgegaan van samenwerking tussen publieke en private partijen. Op sommige locaties kunnen deze informatiepunten uitgroeien tot kleinschalige bezoekerscentra met de eerder geconstateerde exploitatierisico’s. De realisatie en exploitatie van deze bezoekerscentra zal in goed overleg met alle betrokkenen aangepakt moeten worden om financiële problemen en teleurstellingen zoveel mogelijk te voorkomen. Bovenstaande conclusie leidt tot een tweeledige rol van de provincie: enerzijds zal de provincie een stimulerende en regisserende rol op zich moeten nemen, en anderzijds is de provincie medefinancier van de realisatie. Geconcludeerd kan worden dat realisatie van een bezoekersfaciliteit in de vorm van het Authentiek Netwerk haalbaar is, mits de provincie bereid is de genoemde rollen op zich te nemen.
9
LEISURE RESULT
1.
INLEIDING
Een “Collier voorzien van grotere en kleinere parels” en een “Verdedigingslinie om Amsterdam tegen oprukkend lawaai te beschermen”. Het zijn slechts twee van de ontelbare omschrijvingen van de Stelling van Amsterdam. De Stelling van Amsterdam heeft een grote potentie, zowel in toeristisch-recreatief1 opzicht als vanuit een educatief perspectief. De keten van interessante locaties en bezienswaardigheden die in een wijde ring om Amsterdam heen ligt, vertelt een interessant verhaal over de ontwikkeling van het gebied in tijden van militaire en politieke dreiging. Veel van de elementen van de Stelling liggen echter verscholen in het landschap, of zijn wat verder uit elkaar gelegen. Het geheel is hierdoor minder makkelijk te ‘lezen’ door de toeristen en recreanten in het gebied. Een bezoekerscentrum lost dit probleem op door informatie te geven over de Stelling van Amsterdam en bezoek aan de verschillende onderdelen van de Stelling te stimuleren. Bezoekerscentra zijn er in vele soorten en maten. Om die reden heeft de provincie NoordHolland opdracht gegeven voor een haalbaarheidsstudie naar de realisatie van een bezoekerscentrum voor de Stelling. Bij dit haalbaarheidsonderzoek is een groot aantal partijen betrokken, alleen al door de omvang van de groep eigenaars en beheerders van de forten. De Stelling als geheel en een bezoekerscentrum in het bijzonder spreken tot de verbeelding. Om die reden zijn er in de afgelopen jaren dan ook tal van initiatieven ontstaan voor realisatie van een bezoekerscentrum. Deze kunnen grootschalig zijn, zoals het forteiland Pampus met 40.000 bezoekers per jaar, of juist kleinschalig zoals Luchtoorlogsmuseum "Fort Veldhuis". In deze haalbaarheidsstudie hebben wij geprobeerd recht te doen aan deze initiatieven, maar is vooral de blik vooruit geworpen naar de toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden voor de ontsluiting van de informatie over de Stelling voor een breed publiek. De haalbaarheidsstudie heeft een verrassende uitkomst opgeleverd, die past bij het eigene van de Stelling van Amsterdam en die tegelijkertijd veel mogelijkheden biedt voor tailormade oplossingen per fort of interessante locatie. Het is het startpunt van de ontwikkeling van de Stelling als toeristisch-recreatieve parel in Noord-Holland. Bij de haalbaarheidsstudie hebben wij gebruik mogen maken van de kennis en ervaring van een expertgroep bestaande uit negen specialisten uit diverse deelgebieden: natuurorganisaties, kunst en cultuur, recreatie en toerisme. Wij willen hen graag bedanken voor hun bijdrage.
1
Onder ‘toerisme’ verstaan wij in dit kader: bezoekers van buiten het gebied die naar de Stelling van Amsterdam komen; dit kunnen zowel bezoekers uit Nederland als uit het buitenland zijn. Met ‘recreatie’ worden de activiteiten door inwoners uit het Stellinggebied bedoeld.
10
LEISURE RESULT
1.1
Leeswijzer
Deze rapportage bestaat uit twee delen. Voor de gehaaste lezer is voorafgaand aan deze inleiding een beknopte samenvatting opgenomen. Voor de lezer die meer informatie nodig heeft, is de hierna volgende rapportage geschikter. In deze rapportage dienen hoofdstuk 2 en 3 vooral als achtergrond: In hoofdstuk 2 worden de doelstelling en de aanpak van voorliggende haalbaarheidsstudie behandeld en in hoofdstuk 3 staat de Stelling van Amsterdam zelf centraal. De belangrijkste toeristischrecreatieve ontwikkelingen worden behandeld in hoofdstuk 4; hier wordt ook het marktpotentieel van een bezoekerscentrum berekend. Het belangrijkste beleid met betrekking tot de Stelling staat weergegeven in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 bevat de belangrijkste resultaten van de inventarisatie van de forten. Al deze informatie samen vormt de basis voor de hoofdstukken 7 en 8, waarin drie scenario’s voor de realisatie van een bezoekerscentrum worden geschetst; tevens wordt hier de financiële haalbaarheid berekend. Hoofdstuk 9 bevat de conclusie van het eerste gedeelte van de haalbaarheidsstudie. In de hoofdstukken 10 tot en met 13 wordt het gekozen scenario verder uitgewerkt. In hoofdstuk 14 en 15 wordt de financiële haalbaarheid berekend. In hoofdstuk 16 staat de marketing en promotie centraal, en in hoofdstuk 17 tot slot wordt een plan van aanpak geschetst voor de daadwerkelijke realisatie van het gekozen scenario. Tot slot is in de bijlagen alle gedetailleerde informatie per fort of per onderwerp opgenomen.
Gouda, februari 2006 dr. Theo C.M. Kemperman drs. Beatrijs G. Kortman drs. Myrthe S. Kroes Janneke C.M.F. Kuysters MBA
11
LEISURE RESULT
2.
DOELSTELLING EN AANPAK HAALBAARHEIDSSTUDIE
In dit hoofdstuk wordt allereerst ingegaan op de achtergrond van de haalbaarheidsstudie. In paragraaf 2.2 komt de doelstelling van de haalbaarheidsstudie aan de orde, waarna de aanpak wordt besproken in paragraaf 2.3.
2.1
Achtergrond haalbaarheidsstudie
Om meer bezoekers te trekken die van de educatieve, landschappelijke, historische of recreatieve waarde van de Stelling gebruik maken, is goede ontsluiting van de beschikbare informatie cruciaal. De bezoeker moet de Stelling kunnen ‘lezen’ om het belang ervan te kunnen begrijpen en de verschillende locaties als onderdeel van het grotere geheel te kunnen waarderen. Een bezoekerscentrum kan daar een belangrijke rol in spelen. Bij de ontwikkeling van een bezoekerscentrum zijn er in grote lijnen twee mogelijkheden: a) ofwel het bezoekerscentrum is een attractie op zich en een ‘trekker’ voor het gebied, ofwel b) het centrum is een startpunt van een route langs het brede aanbod van de Stelling. Voor beide opties zijn voor- en tegenargumenten, de uiteindelijke keuze is van een groot aantal elementen afhankelijk. Om een aantal van deze elementen te noemen: °
°
°
°
De omvang en kwaliteit van bestaande initiatieven: als deze groot en van goede kwaliteit zijn en op zichzelf als ‘trekkers’ functioneren, dan is een bezoekerscentrum eerder een startpunt dan een ‘trekker’ op zich. Het bezoekerscentrum versterkt dan de bestaande initiatieven; Exploitatie: hoe groter het bezoekerscentrum, hoe hoger de exploitatiekosten zullen zijn. Om deze exploitatiekosten te kunnen dekken, zullen er inkomsten gegenereerd moeten worden. Bij de keuze voor het type bezoekerscentrum zal de potentie van het centrum om inkomsten te genereren een belangrijke rol spelen; Beschikbare locaties: bij de keuze voor het type bezoekerscentrum is de beschikbaarheid van een goede locatie van groot belang. Als het bezoekerscentrum als ‘trekker’ gepositioneerd wordt, zal er bijvoorbeeld een sterke verkeersaantrekkende werking zijn. De infrastructurele mogelijkheden ter plaatse moeten daar ruimte voor kunnen bieden; Budget voor ontwikkeling: cruciaal voor het slagen van een bezoekerscentrum is een goede kwaliteit en een aantrekkelijke vormgeving. Het beschikbare budget voor vormgeving, inrichting en vernieuwing van de informatieve functie van het bezoekerscentrum is mede bepalend voor de keuze van het type bezoekerscentrum.
Het bezoekerscentrum bedient twee doelgroepen: enerzijds de toeristen en recreanten met belangstelling voor de Stelling van Amsterdam en anderzijds de direct betrokkenen bij de Stelling: (fort-)eigenaren, ondernemers en non-profitorganisaties in de buurt van de Stelling. De toeristen en recreanten worden van informatie voorzien en worden geprikkeld om ‘het geheim in het landschap’ verder te ontdekken. Voor de direct betrokkenen kan het bezoekerscentrum een verbindende rol spelen. Hierbij zal de verbinding niet alleen op het gebied van informatie-uitwisseling liggen, maar vooral ook op het versterken van bestaande initiatieven, ontwikkelen van producten en bevorderen van de samenwerking.
12
LEISURE RESULT
2.2
Doelstelling onderzoek
Het haalbaarheidsonderzoek heeft als doelstelling om inzicht te geven in de volgende onderwerpen: ° Het meest haalbare concept van het bezoekerscentrum en een realistisch ambitieniveau voor het bezoekerscentrum; ° De financiële en politieke haalbaarheid van de realisatie van een bezoekerscentrum op de gekozen locatie(s); ° De te betrekken marktpartijen en hun commitment voor realisatie en exploitatie. De randvoorwaarden hierbij zijn: ° De bestaande initiatieven worden in het haalbaarheidsonderzoek betrokken; ° Bij de start van het onderzoek zal een expertgroep samengesteld worden die een waarborg vormt voor het economische realiteitsgehalte van de uitkomst van het haalbaarheidsonderzoek. Deze expertgroep zal gedurende het onderzoek betrokken worden bij de beoordeling van de behaalde tussenresultaten; ° De gekozen oplossing voor een bezoekerscentrum moet een sluitende exploitatie hebben, waarbij de provincie Noord-Holland geen langdurige subsidierelatie wenst aan te gaan; ° Draagvlak bij alle relevante partijen is van groot belang; dit zal tijdens het onderzoek een belangrijk punt van aandacht zijn.
2.3
Aanpak onderzoek
1. Desk research In deze fase van het onderzoek is de vraagzijde onder de loep genomen, bestaande uit dagtoeristen, verblijfstoeristen, de zakelijke markt en scholen. Binnen deze doelgroepen is gekeken naar de belangrijkste trends en ontwikkelingen, marktomvang, omvang van het verzorgingsgebied van de Stelling van Amsterdam en naar de ontwikkelingen op het gebied van inkomend toerisme. Ook zijn in deze fase ook de relevante visies en plannen van de provincie en betrokken gemeentes aan de orde gekomen. Het resultaat van deze eerste stap is een goed inzicht in de kansen, knelpunten en doelgroepen voor een bezoekerscentrum over de Stelling van Amsterdam 2. Inventariserende gesprekken Op basis van de desk research is een vragenlijst opgesteld voor inventariserende gesprekken met betrokken en belanghebbende partijen in en rond de Stelling van Amsterdam. De namen van de geïnterviewde personen en organisaties vindt u in bijlage 1. In de vragenlijst, die als bijlage 2 bij deze rapportage is opgenomen, zijn praktische zaken aan de orde gekomen, zoals de samenwerkingsverbanden die er zijn, de mogelijkheden voor wat betreft locaties, budgettaire mogelijkheden en dergelijke. Daarnaast zijn er ook vragen aan de orde gekomen met betrekking tot draagvlak en de wat minder tastbare dingen rondom de samenwerking in het gebied. Ook is ingegaan op het standpunt van de organisatie of persoon met betrekking tot het bezoekerscentrum. Bij de selectie van de te interviewen personen is een goede selectie gemaakt van relevante organisaties en personen in het gebied, waardoor er een goed inzicht is gegeven in de opinies die er zijn ten aanzien van het bezoekerscentrum. Het resultaat van deze tweede stap is een goed inzicht in het draagvlak voor een bezoekerscentrum, mogelijke exploitatiepartners, de marktomvang en mogelijke locaties.
13
LEISURE RESULT
3. Toetsing De bevindingen van deze eerste twee stappen zijn in een eerste discussiebijeenkomst gepresenteerd aan de leden van de zogeheten expertgroep en de begeleidingscommissie vanuit de provincie Noord-Holland. In de expertgroep hadden de volgende personen zitting: ° De heer H. Dominicus/ mevrouw M. Hendriks (Toerisme Noord-Holland); ° De heer T. Doornenbal (Hotel de Boerenkamer); ° De heer K. Droogers (ANWB); ° De heer C. de Graaff (Kunst en Cultuur Noord Holland); ° De heer J. Kuiper (Landschap Noord-Holland); ° De heer P. Saal (Museaal & Historisch Perspectief Noord-Holland); ; ° De heer M. Schoots (Recreatie Noord-Holland N.V.); ° Mevrouw A. Spanjaardt (Bezoekerscentrum PWN – De Hoep); ° Mevrouw F. Windt (Hotel Sofitel, Centraal Amsterdams Hoteloverleg). De zittingen van de expertgroep werden tevens bijgewoond door de begeleidingscommissie, waarin – in wisselende samenstelling - de volgende medewerkers van de provincie Noord-Holland zitting hadden: ° Mevrouw J. Caalders; ° De heer M. Hessels; ° De heer P. Holtes; ° De heer P.J. van der Hulst; ° Mevrouw N. Koppert; ° Mevrouw L. de Wild. In deze eerste bijeenkomst is een aantal discussiestellingen gepresenteerd, die volgden uit de bevindingen van het vooronderzoek. Door middel van de discussie over deze stellingen is een goed inzicht verkregen in de elementen die de leden van de expertgroep en de begeleidingscommissie kansrijker achten dan andere elementen. 4. Drie scenario’s Op basis van de resultaten uit de voorgaande stappen is een drietal conceptscenario’s opgesteld en in grote lijnen uitgewerkt. Deze scenario’s belichtten drie manieren waarop het bezoekerscentrum vorm kan krijgen: de focus lag in deze fase primair op de inhoudelijke aspecten van het bezoekerscentrum. Deze drie scenario’s zijn in een korte bijeenkomst met de expertgroep en de begeleidingscommissie voorgelegd ter toetsing en discussie. Daarnaast zijn deze scenario’s als keuze voorgelegd aan Gedeputeerde Kruisinga van provincie NoordHolland. Uit de discussie en de argumenten die de experts hierbij gebruikten, is het meest kansrijke scenario gedestilleerd. Dit bleek in overeenstemming met de visie van de Gedeputeerde.
14
LEISURE RESULT
5. Uitwerking van het meest kansrijke scenario Het meest kansrijke scenario is vervolgens gedetailleerd uitgewerkt. In deze uitwerking zijn de volgende elementen aan de orde gekomen: ° Doelstelling en conceptbeschrijving van het bezoekerscentrum en de wijze waarop de informatie overgebracht wordt; ° Doelgroepen; ° Verwachte bezoekersaantallen; ° Benodigde ontsluiting (infrastructuur); ° Financiering, financiële haalbaarheid en kritische succesfactoren daarin; ° Samenwerkingspartners, draagvlak en risicofactoren daarin; ° Actieplan voor realisatie. Ook dit scenario is getoetst in een expertbijeenkomst. Voorliggende rapportage bevat de resultaten van de gehele haalbaarheidsstudie.
15
LEISURE RESULT
3.
ACHTERGROND STELLING VAN AMSTERDAM
In voorliggend hoofdstuk wordt kort ingegaan op de geschiedenis van de Stelling van Amsterdam en op de huidige situatie, om zo een beeld te schetsen van de mogelijkheden en onmogelijkheden voor de verdere (toeristisch-recreatieve) ontwikkeling.
3.1
Geschiedenis Stelling van Amsterdam
Rond Amsterdam ligt op een afstand van 10 à 15 kilometer van het stadscentrum een voormalige militaire verdedigingslinie, die bekend staat als de Stelling van Amsterdam. De linie, een gesloten ring van dijken met dammen en sluizen die is aangelegd in de periode 1880- 1920, is 135 kilometer lang en telt niet minder dan 42 forten. Dat militaire stelsel, vriendelijk verstopt in de polder, maakt op het eerste gezicht niet veel indruk. Toch hadden de militaire strategen veel vertrouwen in haar defensieve kracht. Die kracht ontleende de Stelling aan het water. Het hele buitengebied van de kring kon namelijk in twee dagen onder water worden gezet. Deze inundatie hield de aanvaller en zijn geschut op voldoende afstand. Zou hij deze hindernis willen nemen, dan werd hij in het onbeschutte buitengebied opgewacht door geschut, dat op de forten en langs de dijk stond opgesteld. Deze Hollandse manier van verdediging kent een lange historie. Al in de 17e eeuw was het water een bondgenoot in de strijd om onafhankelijkheid. Ook Napoleon, die rond 1800 heerste over Holland, vond het een effectief systeem Stelling van Amsterdam in 1910. en liet het verder uitbouwen. Maar gaandeweg werd Zichtbaar zijn de forten, er geschut ontwikkeld, waarmee Amsterdam bereikt inundatieterreinen en de bebouwing. kon worden. Vanaf 1880 is daarom gewerkt aan de Stelling, zoals we die nu nog steeds kennen. De toegangen waren het zwakke punt van de Stelling: de (water)wegen, spoorlijnen en dijken die de linie kruisten. Op die punten zijn de forten gesitueerd. Ze sloten de accessen af en bewaakten tevens sluizen en dammen, die voor de inundatie nodig waren. In 1914, bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog, was de Stelling grotendeels gereed. Nederland mobiliseerde en ook de Stelling van Amsterdam kwam met 10.000 man in vol bedrijf. Maar Nederland, dat neutraal was, is buiten het conflict gebleven. Er is geen schot gelost. Na verloop van tijd heeft modern oorlogstuig – waaronder vliegtuigen de Stelling overbodig gemaakt. De militaire status is Bron: Stichting MEGA, Website echter pas in 1963 officieel opgeheven (Stichting Stelling van Amsterdam, website).
16
LEISURE RESULT
3.2
Huidige situatie Stelling van Amsterdam
De Stelling van Amsterdam is militaire geschiedenis geworden. Het is echter nog steeds een herkenbaar ”militair landschap” met water als verdedigingsmiddel. De Unesco spreekt van een bijzonder voorbeeld van een modern verdedigingssysteem en als zodanig ”uniek” en ”van Stelling van Amsterdam in 1995. Zichtbaar zijn de forten, inundatieterreinen en de universele waarde”. In 1996 is de Stelling dan ook op uitbreidende bebouwing. de Unesco-lijst van Werelderfgoederen geplaatst. Maar de Stelling is ook een bindend en ordenend element in het verstedelijkte gebied rond Amsterdam. Bovendien heeft zich in het gebied, lange tijd alleen toegankelijk voor militairen, een rijke flora en fauna ontwikkeld. En door het verbod om in de schootsvelden en inundatiekommen te bouwen, is de openheid zo dicht bij Amsterdam bewaard gebleven. De Stelling is daarmee ”een ring van stilte”, een oase van rust rond de jachtige stad (Stichting Stelling van Amsterdam, website). De 42 afzonderlijke forten worden momenteel op zeer uiteenlopende wijze gebruikt: sommige forten hebben een publieksfunctie, terwijl andere helemaal niet voor publiek zijn opengesteld2. Daarmee samenhangend is de staat van onderhoud van de Bron: Stichting MEGA, Website verschillende forten zeer uiteenlopend.
2
Op het huidige gebruik van de diverse forten wordt ingegaan in hoofdstuk 6.
17
LEISURE RESULT
4.
ANALYSE VAN DE MARKT
Wat is het marktpotentieel voor de Stelling van Amsterdam? Deze vraag is vanuit verschillende oogpunten te benaderen. De eerste vraag die zich opdringt is: ‘Voor wie is de Stelling van Amsterdam interessant en waarom?’. De Stelling van Amsterdam biedt verschillende invalshoeken die voor verschillende groepen bezoekers aantrekkingskracht kunnen uitoefenen. In paragraaf 4.1 gaan we in op deze verschillende gezichten van de Stelling van Amsterdam en de doelgroepen die zich tot de genoemde aspecten aangetrokken kunnen voelen. In paragraaf 4.2 worden de belangrijkste macro trends en -ontwikkelingen die van invloed zijn op de toeristisch-recreatieve sector besproken. In paragraaf 4.3 nemen we vervolgens de in paragraaf 4.1 onderscheiden potentiële doelgroepen nader onder de loep. Trends en ontwikkelingen per type doelgroep en kwantitatieve gegevens over de doelgroepen helpen ons om een inschatting te maken van het potentiële geografische bereik van de Stelling van Amsterdam en te komen tot een schatting van het aantal potentiële bezoekers per doelgroep voor de Stelling van Amsterdam. In paragraaf 4.4 tenslotte vatten we de gevonden informatie samen in concrete kansen en bedreigingen voor de Stelling van Amsterdam vanuit de markt.
4.1
Voor wie is de Stelling van Amsterdam interessant?
De Stelling van Amsterdam kent vele gezichten, van attractiepunt tot militair erfgoed en van UNESCO monument tot interessante fiets- en wandelroute in de omgeving van Amsterdam. We geven een korte omschrijving van de Stelling van Amsterdam per aspect alsook een inschatting van welke doelgroepen zich aangetrokken zouden kunnen voelen tot een specifiek aspect, waarvan we de volgende onderscheiden: De stelling van Amsterdam als... 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Attractiepunt; Cultureel erfgoed; Militair erfgoed; Waterstaatkundig erfgoed; Natuurgebied; Wandel- en fietsroute.
Ad 1. De Stelling van Amsterdam als attractiepunt De Stelling van Amsterdam kan worden gezien als attractiepunt, nu en in de toekomst. De Stelling vertelt een verhaal over Nederland, de Nederlandse geschiedenis, verdedigingswerken en de haat-liefde verhouding met het water. De forten, opslagplaatsen en kringboerderijen kunnen tot de verbeelding spreken en een stukje vaderlandse geschiedenis tot leven brengen. In deze hoedanigheid kan de Stelling van Amsterdam aantrekkingskracht uitoefenen op een brede doelgroep van dagrecreanten en verblijfstoeristen. Vooral gezinnen met kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar en scholen kunnen interesse hebben in de Stelling van Amsterdam als attractiepunt.
18
LEISURE RESULT
Ad 2. De Stelling van Amsterdam als cultureel erfgoed De Stelling van Amsterdam is in 1996 op de lijst van werelderfgoederen geplaatst van UNESCO. Tevens is de Stelling van Amsterdam aangewezen als Belvedèregebied, hetgeen rijk, provincies en gemeenten verplicht om een actief cultuurhistorisch ruimtelijk beleid te voeren. De Stelling is uniek voor het Nederlandse landschap en voor de Nederlandse identiteit door het gebruik van waterstaatkundige kennis ter verdediging van de hoofdstad. Daarnaast is het een voorbeeld van een verdedigingswerk in de moderne tijd dat nog volledig intact is gebleven. Vanuit cultuurhistorisch perspectief heeft de Stelling van Amsterdam dan ook zeker potentieel. Geïnteresseerden in cultureel erfgoed zullen de Stelling willen bezoeken, als deze zowel fysiek als wat betreft informatievoorziening wordt ontsloten. De wat oudere dagrecreant alsook de buitenlandse toerist kan onder deze voorwaarden worden verleid tot een bezoek aan de Stelling van Amsterdam. Ad 3. De Stelling van Amsterdam als Militair erfgoed De Stelling van Amsterdam is een militair verdedigingswerk dat tussen 1870 en 1915 is aangelegd ter bescherming van Amsterdam. De verdedigingsring is 135 kilometer lang en bestaat uit onder andere dijken en dammen, bunkers, sluizen, terreinen die onder water konden worden gezet (inundatie) en maar liefst 42 forten. De Stelling van Amsterdam is nooit als verdedigingswerk gebruikt. De moderne techniek heeft het principe achterhaald voordat het in gebruik genomen moest worden. Hierdoor ontbreekt de lading van een actieve militaire geschiedenis. De keerzijde hiervan is dat de forten en infrastructuur bewaard zijn gebleven en een uniek monument van defensieve en waterstaatkundige techniek is ontstaan. Geïnteresseerden in militair erfgoed (veelal mannen boven de 40 jaar) kunnen naar verwachting worden aangetrokken door het inzichtelijk maken van de techniek, de werking en de principes van het ontwerp van de Stelling van Amsterdam. Ad 4. De Stelling van Amsterdam als Waterstaatkundig erfgoed Primair was de Stelling van Amsterdam een waterlinie (Vesters (red.), 2003). In geval van vijandelijke dreiging zouden grote delen van het gebied rond Amsterdam onder water worden gezet, de zogenaamde ‘inundatie’. Voor het stellen en onderhouden van de inundatie waren twee zaken van belang: de wateraanvoer en sluizen om het water te verdelen en in de polders te brengen (Stichting MEGA, website). De controle over de waterwerken was daarbij essentieel: de aanvoer van voldoende water en het kunnen behouden van het water in de inundatiekommen, niet te veel en niet te weinig. De aanvaller moest zo min mogelijk de gelegenheid krijgen om water te blokkeren of inundaties te overvoeren. Een waterstaatkundig project van hoog niveau dus. Geïnteresseerden in waterstaatkundige techniek kunnen worden aangetrokken door de technieken en principes van dit unieke en mooi behouden systeem. Waterstaatkundige kennis is een onderscheidend aspect van de Nederlandse identiteit. Zowel de buitenlandse toerist, als de iets oudere (mannelijke) Nederlandse dagrecreant en scholen kunnen zich aangetrokken voelen tot deze aspecten van de Stelling van Amsterdam.
19
LEISURE RESULT
Ad 5. De Stelling van Amsterdam als natuurgebied Gerard van Westerloo wijst in zijn essay ‘De stiltestelling, de toekomstige rol van de stelling van Amsterdam’ (Provincie Noord-Holland, 2001) op het potentieel van de Stelling van Amsterdam in de 21e eeuw als ‘verdedigingslinie om Amsterdam tegen oprukkend lawaai’. Lawaai zowel van buiten (Schiphol, de Zaanstreek) als van binnen (de stad zelf). De meeste forten en verdedigingswerken van de Stelling van Amsterdam liggen in prachtige stille natuurgebieden, beheerd door onder andere Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Sommige delen van de Stelling zijn zelf onderdeel van deze natuurgebieden geworden. De bijzondere aard van de natuur op en rond de Stelling van Amsterdam maakt de Stelling aantrekkelijk voor zowel de rustzoekende stads- en regiobewoners, als voor natuurliefhebbers in het algemeen. Toegankelijkheid en ontsluiting van de gebieden als ook het geven van voorlichting en rondleidingen in de gebieden zouden dit aspect van de Stelling van Amsterdam in toeristisch-recreatief opzicht versterken. Ad 6. De Stelling van Amsterdam als wandel- en fietsroute De Stelling van Amsterdam vormt een aaneengesloten cirkel in een straal van 10 tot 15 kilometer van het centrum van Amsterdam met een totale lengte van 135 kilometer. In deze cirkel liggen 42 forten, diverse verdedigingswerken, kringboerderijen, inundatiekommen, dijken, dammen, sluizen en natuurgebieden. Het geheel leent zich als wandel- en fietsroute, op voorwaarde dat het gebied wordt ontsloten, zowel fysiek als wat betreft informatievoorziening. Inwoners van Amsterdam en de regio, in het bijzonder de groep 55plus, zullen geïnteresseerd zijn in goed ontsloten en omschreven wandel- en fietsroutes in de omgeving van Amsterdam. Potentiële doelgroepen voor de Stelling van Amsterdam De volgende potentiële doelgroepen kunnen we onderscheiden op basis van de hiervoor omschreven aspecten van de Stelling van Amsterdam: Wie: ° (Gezinnen met) kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar; ° Cultuurminnaars (in het bijzonder 40-64 jarigen); ° Geïnteresseerden in militair erfgoed (veelal mannen boven de 40 jaar); ° Wandelaars en fietsers (veelal 40 jaar en ouder); ° Leerlingen lagere en middelbare school; ° MICE (Meetings, Incentives, Conventions and Exhibitions) markt. Waar komen ze vandaan: ° Recreanten uit Amsterdam en omgeving; ° Verblijfstoeristen uit Nederland in Noord-Holland; ° Verblijfstoeristen uit het buitenland in Noord-Holland; ° Transfertoeristen Schiphol; ° Scholen uit Noord-Holland; ° MICE markt Amsterdam en regio.
20
LEISURE RESULT
4.2
Macro trends en ontwikkelingen
Macro trends en -ontwikkelingen beïnvloeden de houding en het gedrag van de consument. Veel van deze ontwikkelingen kennen ook hun weerslag op het gedrag in vrije tijd. De belangrijkste macro trends en -ontwikkelingen die op dit moment worden onderkend, worden in deze paragraaf kort weergegeven. We onderscheiden hierbij achtereenvolgens demografische ontwikkelingen, economische ontwikkelingen en overige ontwikkelingen. Tot slot wordt ingegaan op trends in houding en gedrag van de consument op het gebied van recreatie en toerisme.
4.2.1 Demografische ontwikkelingen °
Dalend groeitempo Nederlandse bevolking Het groeitempo van de Nederlandse bevolking daalt sterk, in 2004 is de bevolkingsgroei bijna gehalveerd ten opzichte van 2003. Belangrijkste oorzaken zijn daling van immigratie en stijging van emigratie. Naar verwachting telt Nederland in 2035 17 miljoen inwoners, in 2005 bedroeg het aantal inwoners van Nederland 16,3 miljoen (CBS). Vanaf 2025 wordt bevolkingskrimp verwacht als gevolg van negatieve natuurlijke aanwas (meer sterfte dan geboorten) (NRIT, 2004; NRIT, 2005).
°
Vergrijzing, meer dan één miljoen 50-plussers erbij in 2025 In de komende jaren is sprake van sterke vergrijzing van de Nederlandse bevolking. In 2025 zal het aantal 50-plussers en 60-plussers zijn toegenomen met respectievelijk 45% en 66% ten opzichte van 2000. Absoluut betekent dit een toename van één miljoen 50plussers (CBS). De top van de vergrijzing wordt verwacht in 2040, dan is 24% van de bevolking ouder dan 65 jaar. De groep van 55 tot 65 jaar heeft geld, is actief en zoekt service en comfort. Vanaf 65 jaar gaan aspecten als gemak, gezondheid, veiligheid en bereikbaarheid een rol spelen. Voor toerisme en recreatie betekent dit dat bestemmingen dichter bij huis de voorkeur genieten (NRIT, 2005; Kompas Horeca, 2004).
°
Verkleuring, meer allochtonen, andere wensen en behoeften Het aantal allochtonen in Nederland neemt toe. In 2010 zijn er 1,8 miljoen niet-westerse allochtonen in Nederland3; in 2050 naar verwachting 2,8 miljoen. Ook het aantal Aziaten en EU-burgers (westerse allochtonen) in de samenleving zal de komende jaren sterk toenemen. Er is daarnaast sprake van concentratie van allochtone bewoners in grote steden. Goed geïntegreerde allochtonen nemen in toenemende mate het toeristischrecreatieve gedrag van autochtonen over. Naar verwachting zal de groep allochtonen die ander gedrag vertoont een nichemarkt blijven, niettemin moet rekening worden gehouden met andere voorkeuren (NRIT, 2004; NRIT, 2005).
°
Meer eenpersoonshuishoudens Sinds 1960 is het aantal alleenstaanden verzesvoudigd. Tot 2035 verwacht men een toename van het aantal alleenstaanden van één miljoen ten opzichte van 2003. Zowel jongeren als ouderen leven vaker en langer alleen. Deze beide groepen hebben andere behoeften op het gebied van faciliteiten buiten de deur en vrije tijd dan traditionele meerpersoonshuishoudens. Hierbij kan worden gedacht aan gezelschap, ontmoeting en gemak (Kompas Horeca, 2004; NRIT, 2004; NRIT, 2005).
3
Niet-westerse allochtonen: Turkije, Marokko, Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba, Afrika, Azië (exclusief Indonesië en Japan), Latijns-Amerika (NRIT, 2005).
21
LEISURE RESULT
4.2.2 Economische ontwikkelingen °
Licht economisch herstel Na een weifelend beeld eind 2004 vertoonde 2005 tekenen van herstel. De economische groei wordt met name veroorzaakt door de export. Het consumentenvertrouwen neemt licht toe sinds september 2005. De bestedingen blijven nog achter, hoewel inmiddels een lichte stijging heeft ingezet sinds juni 2005. Voor de toekomst is de koopbereidheid nog laag. Voor 2006 wordt een economische groei verwacht van 2,25% en een lichte stijging van het beschikbare inkomen (CBS, 2006; Rabobank, 2005).
°
Toenemende tweedeling in de maatschappij Met 47% vormden tweeverdieners in 2000 al bijna de helft van het aantal particuliere huishoudens. De koopkracht neemt hierdoor toe, maar de besteedbare vrije tijd neemt af. Aan de andere kant zien we ontwikkelingen zoals de toenemende vergrijzing, jeugdwerkloosheid, en een groeiende kloof tussen ‘arm’ en ‘rijk’ in onze maatschappij. Zo ontstaat er een tweedeling tussen groepen met veel geld en weinig tijd enerzijds en groepen met weinig geld en veel tijd anderzijds. De eerste groep vraagt om gemak, korte vakanties (even ertussen uit) en kant-en-klaar producten, de tweede groep is vooral gebaad bij lowcost-carriers, all inclusive aanbiedingen en prijsvergelijkende websites (Kompas Horeca, 2004; NRIT, 2004; NRIT, 2005).
°
Buitenland trekt Als gevolg van relatief hoge inflatie, grotere prijstransparantie en sterke prijsconcurrentie in de reiswereld is de concurrentiepositie van Nederland op het gebied van toerisme en recreatie ten opzichte van andere landen verslechterd. Het buitenland lonkt met lage prijzen. Deze ontwikkeling zet het binnenlands toeristisch-recreatieve product onder druk (NRIT, 2005).
4.2.3 Sociaal-culturele ontwikkelingen (gedrag) °
Vrije tijd schaarser en belangrijker: kwaliteit en zekerheid Vrije tijd wordt schaarser waardoor de status van de beschikbare vrije tijd stijgt. Dit geldt zowel voor de nog altijd in omvang toenemende groep tweeverdieners, die over weinig ‘gezamenlijke’ vrije tijd beschikt. Maar ook voor de groeiende groep 55-plussers die zich in toenemende mate realiseert dat de voorraad (vrije) tijd niet oneindig is. De vrije tijd moet intens worden beleefd en alles moet ‘kloppen’. Men zoekt kwaliteit en zekerheid.
°
Intensivering en bezinning Men constateert een verandering van ‘doen waar je zin in hebt’ naar ‘bezinning en planning’ en van ‘belevenis’ naar ‘betekenis’ in productkeuze. Dit uit zich in de voorkeur voor bewezen betrouwbare producten en merken en producten met betekenis en zingeving (NRIT, 2005).
°
De kritische consument Meer informatie leidt tot beter in staat zijn tot beoordeling van de prijs-kwaliteit verhouding en bewuster consumeren. De consument is moeilijker over te halen en wil een eerlijke en realistische voorstelling van producten (Kompas Horeca, 2004).
22
LEISURE RESULT
°
Wellness trend Vergrijzing, afnemende vrije tijd, toenemende werkdruk, maar ook spiritualisering dragen eraan bij dat de interesse in gezondheidsbevorderende activiteiten toeneemt. Aandacht voor harmonie van lichaam, geest en ziel is hierbij een centraal thema. Vooral de groep 40-plussers is gevoelig voor deze trend (Rabobank, 2005). Voor de toeristischrecreatieve sector liggen hier diverse kansen zowel op het gebied van verblijfstoerisme en dagtoerisme als ook zakelijk toerisme (NRIT, 2005).
°
Collectivisme en cocooning nieuwe stijl Er is een trend zichtbaar waarbij het gezin en de geborgenheid van de eigen omgeving weer belangrijker wordt. Het gezin wordt hierbij breed gedefinieerd. Het gaat om de zogenaamde ‘extended family’ die bestaat uit zowel het kerngezin (vader, moeder, kinderen, broers en zussen) als neven, nichten, opa’s, oma’s en goede vrienden. De aantrekkingskracht van de eigen omgeving zien we ook terug in de nieuwe stijl ‘cocooning’: uitgaan in eigen huis en het zoeken van een huiselijke beleving buitenshuis. De populariteit van producten als de thuisbioscoop, de beertender, maar ook kookclinics en lounge-achtige horecagelegenheden zijn een uiting van deze trend (Bedrijfschap Horeca, 2005; NRIT, 2004; NRIT, 2005)
°
Mondialisering en regionalisering Nederlanders worden steeds meer wereldburgers, maar juist het vervagen van grenzen roept een tegenreactie op die zich uit in toegenomen interesse in stedelijke en regionale identiteit en zelfs toenemende nationalistische gevoelens. Juist door globalisering ontstaat behoefte aan kleinschaligheid en authenticiteit (Kompas Horeca, 2004; NRIT, 2005).
4.2.4 Overige ontwikkelingen °
Toename gebruik elektronische media Het aantal gebruikers en bezitters van computer(s), internetaansluitingen en mobiele telefoons is in de afgelopen jaren in hoog tempo toegenomen. Inmiddels gebruikt 71% van de Nederlandse bevolking minimaal één keer per maand het internet. Daarnaast nemen de mogelijkheden en het gebruik van mobiele diensten toe. Voor de toeristischrecreatieve sector biedt dit kansen om de dienstverlening naar de klant op het gebied van informatievoorziening te verbeteren (NRIT, 2004; NRIT, 2005).
°
Toename mobiliteitbehoefte Als gevolg van ontwikkelingen als het toenemende forensenverkeer, de toename van het aantal tweeverdieners, de grotere geografische spreiding van familie en vrienden en de groeiende mobiliteit van ouderen verwacht men dat de mobiliteitbehoefte in de toekomst zal toenemen. Diverse toeristisch-recreatieve brancheorganisaties vrezen de gevolgen van de toenemende mobiliteit voor de bereikbaarheid van toeristisch-recreatieve attracties. Cijfers van het CBS tonen anderzijds aan dat de gemiddelde afgelegde afstand per persoon in de periode 1997 tot 2003 zowel in het algemeen als voor toeristisch recreatieve doeleinden juist licht is afgenomen (respectievelijk met 0,47 kilometer en 1,54 kilometer). Ook is de feitelijke mobiliteit (afgelegde afstand per uur per persoon) voor recreatieve doeleinden in de periode tussen 1997 en 2003 juist licht toegenomen van gemiddeld 23,4 kilometer per uur in 1997 naar 24 kilometer per uur in 2003. Deze cijfers staven de verwachting en vrees vanuit de toeristisch-recreatieve sector op dit moment nog niet (Kompas Horeca, 2004; NRIT, 2004; CBS, 2003).
23
LEISURE RESULT
4.3
Marktanalyse en potentieel per doelgroep
In paragraaf 4.1 zijn diverse potentiële doelgroepen voor de stelling van Amsterdam benoemd. Hierbij is gekeken naar de aantrekkelijkheid van de Stelling van Amsterdam voor deze doelgroepen. De aantrekkelijkheid van deze doelgroepen voor de Stelling van Amsterdam wordt bepaald door de kenmerken van deze doelgroepen zoals omvang, participatie, bestedingen et cetera. De genoemde doelgroepen zijn in te delen in vier hoofdcategorieën, zoals weergegeven in figuur 4.1. Figuur 4.1 Potentiële doelgroepen Stelling van Amsterdam
Dagtoerist
Verblijfstoerist
Stelling van Amsterdam MICE
Scholen
De belangrijkste trends, ontwikkelingen en kenmerken van deze doelgroepen worden hieronder besproken, op basis waarvan een inschatting wordt gemaakt van het potentieel van deze doelgroepen voor de Stelling van Amsterdam. Als leidraad in het verhaal komt bovenstaande figuur telkens terug.
4.3.1 Dagtoerisme Figuur 4.2 Potentiële doelgroepen Stelling van Amsterdam
Dagtoerist
Verblijfstoerist
Stelling van Amsterdam MICE
Scholen
De eerste groep potentiële bezoekers aan de Stelling van Amsterdam zijn inwoners van Nederland die de Stelling van Amsterdam bezoeken vanuit hun woonadres: dagtoeristen. Recente gegevens met betrekking tot ondernomen dagtochten4 in Nederland zijn helaas niet voorhanden. De meest recente gegevens met betrekking tot dagtochten in Nederland zijn de gegevens uit het dagrecreatie onderzoek van het CBS (met een vijfjaarlijkse frequentie uitgevoerd tussen 1990 en 2002), met een beperkte aanvulling op basis van POLS (Permanent Onderzoek LeefSituatie) statistieken tot en met 2004. De volgende belangrijke trends en ontwikkelingen zijn relevant voor de Stelling van Amsterdam:
4
Volgens het CBS is een dagtocht: een recreatieve activiteit waarvoor men tenminste twee uur van huis is, zonder dat daarbij een overnachting elders plaatsvindt. Bezoek aan familie of vrienden wordt niet tot dagtochten gerekend.
24
LEISURE RESULT
° ° °
°
° ° ° ° °
In 2001-2002 hebben Nederlanders gemiddeld 62 dagtochten per persoon per jaar ondernomen; Cijfers met betrekking tot ondernomen dagtochten in de periode 1996-2001 wijzen op stabilisatie van het aantal ondernomen dagtochten per persoon; Tot 2001 wordt een toenemende populariteit geconstateerd van de volgende typen dagtochten: o Wandelen; o Fietsen; o Horecabezoek; POLS (Permanent Onderzoek LeefSituatie) statistieken laten de volgende ontwikkelingen zien voor de periode 2001-2004: o Populariteit wandelen blijft stijgen; o Aantal ondernomen fietsdagtochten vertoont lichte stijging; o Horecabezoek stabiel sinds 2001-2002; Van de deelnemers aan dagtochten legt 60% minder dan 30 kilometer af voor een dagtocht; De bereidheid tot het afleggen van een langere afstand dan 30 kilometer is in de periode 1990-2001 wel toegenomen (van 30% naar 40%); De gemiddelde uitgave per persoon per dagtocht was in 2001 € 11,73; Uitgaven per persoon verschillen sterk per type dagtocht; De gemiddelde uitgave per persoon voor fietsen, wandelen en horeca is in de periode 1990 – 2001 sterk gestegen.
Voor de Stelling van Amsterdam is vooral de mate van participatie aan volgende typen dagtochten interessant: ° Bezoek van attractiepunten; ° Bezoek van bezienswaardigheden; ° Wandelen; ° Fietsen. In tabel 4.3 staat de participatie van de Nederlandse bevolking aan deze typen dagtochten naar leeftijd weergegeven. Tabel 4.3 participatie Nederlandse bevolking (naar leeftijd) relevante dagtochten in %, 2001 0 - 14 15 – 24 25 - 44 45 – 64 49 27 Attractiepunt 5 Bezienswaardigheid 16 8 20 30 Wandelen 18 6 24 Fietsen 13 6 Bron: CBS
65 + 13 35 34 40
6 22 13 18
Bezoek aan attractiepunten is vooral populair in de leeftijdsgroepen 0 tot 14 en 25 tot 44 jaar. Het bezoeken van bezienswaardigheden wordt relatief vaak gedaan door mensen in de leeftijd van 45 tot 64 jaar. Wandelen en fietsen zien we veel in de leeftijdsgroepen 25 tot 44 en 45 tot 65 jaar.
25
LEISURE RESULT
Onderstaande tabel geeft inzicht in de mate van participatie aan deze dagtochten naar samenstelling van het huishouden. Tabel 4.4 Participatie Nederlandse bevolking relevante dagtochten in %, 2001 Alleenstaand Eenouder Stel zonder Gezin kinderen Attractiepunt 5 5 15 34 Bezienswaardigheid 20 3 36 Wandelen 13 4 42 Fietsen 15 2 Bron: CBS
Stel met kinderen
Overig 75 43 46 41
0 0 1 1
Uit tabel 4.4 blijkt dat met name stellen met kinderen vaak een bezoek afleggen aan attractiepunten. Zowel het bezoek aan bezienswaardigheden als wandelen en fietsen wordt vaak ondernomen door stellen met en zonder kinderen. Alleenstaanden en in het bijzonder eenoudergezinnen en andere type huishoudens nemen weinig deel aan deze dagtochten. Potentieel dagtoerisme voor Stelling van Amsterdam Op basis van de voorgaande gegevens kunnen we het volgende stellen met betrekking tot het potentieel van dagtoerisme voor de Stelling van Amsterdam. De Stelling van Amsterdam is in het bijzonder aantrekkelijk voor: ° Gezinnen met jonge kinderen (6 tot 12 jaar); ° Oudere stellen (45 tot 64 jaar). Het potentieel voor dagtoerisme naar de Stelling van Amsterdam ligt primair bij: ° Inwoners van Amsterdam; ° Inwoners van de provincie Noord-Holland. Voor dagtoerisme kan de Stelling van Amsterdam zich het beste positioneren als: ° Attractie; ° Wandel- en fietsroute; ° Cultuurhistorisch- en militair erfgoed. Tabel 4.5 geeft een kwantitatieve inschatting van het potentieel voor dagtoerisme voor de Stelling van Amsterdam. Tabel 4.5 Potentieel geïnteresseerden dagtoerisme
0-15
25-45
45-65
Inwoners Amsterdam
119.804
278.818
171.738
Inwoners Noord-Holland excl. Amsterdam % potentieel geïnteresseerden
346.653 49
535.542 27
502.646 37
# potentieel geïnteresseerden Amsterdam
58.704
75.281
62.398
169.860 228.564
144.596 219.877
182.628 245.026
# potentieel geïnteresseerden Noord-Holland excl. Amsterdam Totaal potentieel geïnteresseerden dagtoerisme
26
LEISURE RESULT
Potentieel markt transfertoeristen Een bijzondere groep dagtoeristen die binnen deze analyse buiten beschouwing is gebleven, maar die we hier toch kort willen noemen betreft de ´transfertoerist´ op luchthaven Schiphol. Afhankelijk van de keuze voor het type bezoekerscentrum en de plek voor dit bezoekerscentrum voor de Stelling van Amsterdam, vormt deze groep (dag)toeristen een potentiële markt.
4.3.2 Verblijfstoerisme Figuur 4.6 Potentiële doelgroepen Stelling van Amsterdam Dagtoerist
Verblijfstoerist
Stelling van Amsterdam MICE
Scholen
De tweede groep potentiële bezoekers aan de Stelling van Amsterdam zijn verblijfstoeristen in de omgeving van de Stelling van Amsterdam. We kunnen daarbij onderscheid maken tussen binnenlands toerisme (Nederlanders op vakantie in eigen land) en inkomend toerisme (buitenlanders op vakantie in Nederland). Met betrekking tot het binnenlands toerisme zijn de volgende trends en ontwikkelingen van belang voor de Stelling van Amsterdam: ° In 2004 namen 8,2 miljoen Nederlanders een vakantie in eigen land; ° Gemiddeld ondernamen Nederlanders in 2004 per persoon 1,96 lange vakanties (meer dan 4 overnachtingen) en 2,01 korte vakanties (1 tot 4 overnachtingen). Dit betekent een lichte toename van de vakantie intensiteit ten opzichte van 2003; ° Er is sprake van een toename van de gemiddelde verblijfsduur per persoon per vakantie in 2004; ° Wel levert het binnenland in aantal ondernomen vakanties in ten opzichte van het buitenland sinds 2002. Kijken we specifiek naar Noord-Holland dan zien we: ° In 2004 werden 942.000 korte vakanties doorgebracht door Nederlanders in NoordHolland met in totaal 2.004.000 overnachtingen; ° In 2004 werden 865.000 lange vakanties doorgebracht door Nederlanders in NoordHolland met in totaal 8.066.000 overnachtingen. Voor de Nederlander is Noord-Holland vooral aantrekkelijk vanwege: ° Strand, zon en zee (22%); ° Actieve en sportieve vakantie (waaronder wandelen en fietsen) (20,5%) ° Cultuurvakantie (14%) ° ‘Fun’vakantie (14%) (Toerisme Noord-Holland, 2006).
27
LEISURE RESULT
Met betrekking tot het inkomende toerisme zijn de volgende trends en ontwikkelingen van belang voor de Stelling van Amsterdam: ° In 2004 brachten 9,3 miljoen buitenlandse gasten een vakantie door in Nederland. Dit betekent een lichte stijging ten opzichte van 2002; ° Gemiddeld verbleef een buitenlandse gast in 2004 2,63 nachten in Nederland, hetgeen neerkomt op 24,5 miljoen overnachtingen door buitenlandse gasten in Nederland in 2004. ° De belangrijkste landen van herkomst voor inkomend toerisme naar Nederland zijn: ° Duitsland (42% van het aantal overnachtingen); ° Groot-Brittannië (14% van het aantal overnachtingen); ° België (9% van het aantal overnachtingen); ° Amerika (8% van het aantal overnachtingen waarvan 79% VS); ° Azië (5% van het aantal overnachtingen); ° De tien landen die sinds mei 2004 lid zijn geworden van de Europese Unie, vormen concurrentie, maar ook nieuw marktpotentieel; ° China is een groeimarkt. In 2004 telde Nederland 60.000 Chinese bezoekers, men verwacht een groeipercentage van 20 tot 30% per jaar; ° De 4 grote steden en de Noordzeebadplaatsen zijn de belangrijkste trekkers voor buitenlands bezoek (54% van het aantal overnachtingen in 2004); ° De aantrekkelijkheid van Nederland voor de buitenlandse toerist bestaat uit: o Kust en zee; o Nederland Waterland; o Amsterdam plus; o Kunst, cultuur en historie. Kijken we specifiek naar Noord-Holland dan zien we: ° In 2004 werd 44% van het aantal buitenlandse overnachtingen in Nederland doorgebracht in Noord-Holland. In 2003 was dit 42%; ° Verblijfstoeristen in Noord-Holland zijn volgens recent onderzoek van Toerisme NoordHolland (2006): ° 37% Nederlanders; ° 29% Duitsers; ° 35% Andere nationaliteiten waarvan: ° 6% uit VS; ° 5% uit Groot-Brittanië; ° 3% uit Italië, België en Luxemburg; ° 2% uit Spanje en Frankrijk; ° 13% uit overig Europa en de rest van de wereld; ° Motieven van Duitsers om naar Noord-Holland te komen zijn: ° Steden (25%); ° Zon en strand (24%); ° Actieve en sportieve vakantie - waaronder wandelen en fietsen (16%); ° Cultuur (16%) (Toerisme Noord-Holland, 2006); ° Motieven van andere nationaliteiten om naar Noord-Holland te komen zijn: o Cultuur (35%); o Steden (24%); o Familie of vrienden (13%); o ‘Fun’vakantie (uitgaan, terraszitten, drukte) (12%); o Actieve of sportieve vakantie (waaronder wandelen en fietsen) (8%) (Toerisme Noord-Holland, 2006).
28
LEISURE RESULT
Potentieel verblijfstoerisme voor Stelling van Amsterdam Op basis van de voorgaande gegevens kunnen we het volgende stellen met betrekking tot het potentieel van verblijfstoerisme voor de Stelling van Amsterdam: ° Noord-Holland kent een aantrekkelijk potentieel aan binnenlandse verblijfstoeristen; ° Voor binnenlandse verblijfstoeristen kan de Stelling van Amsterdam zich het beste positioneren als: o Natuurgebied geschikt voor actieve recreatie (wandelen en fietsen); o (Cultureel) attractiepunt; ° Noord-Holland is de belangrijkste provincie in Nederland voor inkomend toerisme; ° De grootste groep inkomende toeristen (Duitsers) zal zich relatief minder interesseren voor de Stelling van Amsterdam, zij is in de eerste plaats geïnteresseerd in de kust en de grote steden; ° Andere groepen inkomende toeristen kunnen potentieel worden aangetrokken door de Stelling van Amsterdam als: o Cultureel erfgoed (UNESCO monument); o Waterstaatkundig erfgoed; o Attractiepunt in combinatie met Amsterdam (Amsterdam plus). Tabel 4.7 geeft een overzicht van het aantal verblijfstoeristen in Noord-Holland in 2004 met daarbij het geschatte percentage en aantal van de onderscheiden doelgroepen dat potentieel geinteresseerd zal zijn in de Stelling van Amsterdam. Tabel 4.7 Potentieel verblijfstoerisme Noord-Holland voor Stelling van Amsterdam 5 % potentieel Aantal gasten # potentieel Binnenlands toerisme 34,5 2.160.000 745.200 6 Inkomend toerisme 4.092.000 Duitsland (42%) 32 1.718.640 549.965 Groot-Brittannië (14%) 43 572.880 246.338 België (9%) 43 368.280 158.360 Amerika (8%) 43 327.360 140.765 Azië (5%) 43 204.600 87.978 Totaal 6.252.000 1.928.606 Bron: CBS
5
Schatting op basis van interesse in cultuur en actieve/ sportieve vakantie zoals bepaald in onderzoek Toerisme Noord-Holland (2006). 6 Op basis van gemiddeld 2,63 overnachtingen per persoon (NRIT, 2004).
29
LEISURE RESULT
4.3.3
MICE-markt
Figuur 4.8 Potentiële doelgroepen Stelling van Amsterdam Dagtoerist
Verblijfstoerist
Stelling van Amsterdam MICE
Scholen
De derde groep potentiële bezoekers van de Stelling van Amsterdam bestaat uit de zakelijke markt, hier aangeduid als MICE (Meetings, Incentives, Conferences en Expositions). Met betrekking tot de MICE-markt zijn de volgende kenmerken, trends en ontwikkelingen van belang voor de Stelling van Amsterdam: ° De MICE-markt is complementair aan de toeristisch-recreatieve markt; ° Er is sprake van een toenemende behoefte aan ‘meetcentives’: een combinatie van vergaderen en toeristisch-recreatieve activiteiten; ° De MICE-markt staat onder druk: o Minder zakelijke bijeenkomsten; o Kortere zakelijke bijeenkomsten; o Vaker dichter bij huis; o Er is sprake van toenemende prijsconcurrentie in de MICE-markt; o De beslissingstermijn van meetingplanners wordt steeds korter; o Er is sprake van een veeleisende klant: hoge eisen op het gebied van technologie en dienstverlening; Kijken we specifiek naar Noord-Holland dan zien we: ° Noord-Holland is de belangrijkste bestemmingsprovincie voor binnenlandse zakenreizen (2004: 700.000); ° Nederland stijgt in populariteit voor internationale non-corporate congressen, maar het aantal internationale non-corporate congressen in Amsterdam daalt juist sterk sinds 2002; ° De verhouding corporate : non-corporate congressen in Amsterdam is 70 : 30.
30
LEISURE RESULT
Potentieel MICE-markt voor Stelling van Amsterdam Op basis van het voorgaande kunnen we het volgende stellen met betrekking tot het potentieel van de MICE-markt voor de Stelling van Amsterdam: ° De MICE-markt is complementair aan de toeristisch-recreatieve markt, maar ook veeleisend op het gebied van techniek, voorzieningen en service; ° De Stelling van Amsterdam zou zich voor de MICE-markt kunnen positioneren als meetcentive in de vorm van: ° Attractiepunt; ° Militair erfgoed; ° Waterstaatkundig erfgoed. Tabel 4.9 geeft inzicht in het potentieel van de MICE-markt in Amsterdam en Noord-Holland. Tabel 4.9 Potentieel MICE markt voor Stelling van Amsterdam
Aantal
Zakenreis binnenland Noord-Holland in aantal gasten 2004
700.000
Congres corporate Amsterdam in aantal congressen 2003
180
Congres non- corporate Amsterdam in aantal congressen 2003
4.3.4
77
Scholen
Figuur 4.10 Potentiële doelgroepen Stelling van Amsterdam Dagtoerist
Verblijfstoerist Stelling van Amsterdam
MICE
Scholen
De vierde en laatste potentiële doelgroep die we onderscheiden voor de Stelling van Amsterdam betreft basis- en middelbare scholieren op schoolreis. De meeste recente cijfers over de markt voor schoolreizen zijn afkomstig uit onderzoek van het NRIT naar groepsreizen van Nederlanders in 2003 (NRIT, 2004-2). De volgende trends en ontwikkelingen in de markt voor schoolreizen zijn van belang voor de Stelling van Amsterdam: ° In 2003 zijn 28.000 schoolreizen ondernomen in Nederland, waarvan: o 20.000 door basisscholen; o 8.000 door middelbare scholen; ° De schoolreizenmarkt staat onder druk. Ten opzichte van 1998 is sprake van een afname van 30% in het aantal schoolreizen. Het aantal leerlingen is in deze zelfde periode ook afgenomen, maar slechts met 6%; ° De gemiddelde afstand die wordt afgelegd voor schoolreizen ligt volgens het onderzoek van het NRIT tamelijk hoog: o Basis scholen gemiddeld 153 kilometer per schoolreis (heen en weer); o Middelbare scholen gemiddeld 300 kilometer per schoolreis (heen en weer); De aard van de schoolreis heeft grote invloed op de afstand die men bereid is af te leggen voor de schoolreis. Voor meerdaagse reizen worden langere afstanden afgelegd dan voor dagreizen. Schoolreismagazine, gespecialiseerd in het aanbod voor dagreizen voor scholen, hanteert een gemiddelde afstand van 35 kilometer. In het basisonderwijs duren vrijwel alle schoolreizen maar een dag of een dagdeel, terwijl dat in het voortgezet onderwijs slechts bij 47% van de schoolreizen het geval is (NRIT, 2004-2).
31
LEISURE RESULT
° ° °
De gemiddelde besteding per leerling voor een schoolreis ligt op: o € 20,20 in het basisonderwijs; o € 25,30 in het voortgezet onderwijs; Schoolreizen worden voornamelijk ondernomen in de maanden mei en juni; Het aanbod voor schoolreizen in Nederland is bijzonder groot. De drie populairste bestemmingen in het basisonderwijs zijn het attractie-/pretpark, de dierentuin of het dolfinarium en de (overdekte) speeltuin. Een bezoek aan een speeltuin en zwembad is in vergelijking met 1998 populairder geworden. Dit ging ten koste van de attractie/pretparken en de dierentuinen. Onder voortgezet onderwijs is het bezoek aan een stad of dorp het populairst.
Potentieel markt voor schoolreizen voor Stelling van Amsterdam Op basis van de voorgaande gegevens kunnen we het volgende stellen met betrekking tot het potentieel van de schoolreizenmarkt voor de Stelling van Amsterdam: ° De markt voor schoolreizen staat onder druk; ° Het aanbod voor schoolreizen in Nederland is groot; ° De Stelling van Amsterdam zal in de eerste plaats aantrekkelijk zijn voor scholen uit de provincie Noord-Holland; ° Voor schoolreizen dient de Stelling van Amsterdam zich te positioneren als: o Educatief attractiepunt; o Onderdeel van een schoolreisarrangement bijvoorbeeld “Amsterdam plus” of “Muiderslot plus”. In tabel 4.11 staat het aantal leerlingen op basisschool en middelbare school in NoordHolland weergegeven. Tabel 4.11 Potentieel schoolreizenmarkt voor de Stelling van Amsterdam Aantal Leerlingen basisonderwijs Noord-Holland
235.400
Leerlingen voortgezet onderwijs Noord-Holland
138.840
Totaal
374.240
32
LEISURE RESULT
4.4
Conclusies marktanalyse
In de onderstaande tabellen worden de belangrijkste conclusies van de marktanalyse samengevat in de vorm van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor de Stelling van Amsterdam. Tabel 4.12 Sterktes en zwaktes van de Stelling van Amsterdam bezien vanuit de markt Sterktes Stelling van Amsterdam Zwaktes Stelling van Amsterdam Potentiële attractiekracht (verhaal en tastbare elementen); ° Status UNESCO monument; ° Goede staat militair erfgoed; ° Goede staat waterstaatkundig erfgoed; ° Gelegen in mooi natuurgebied; ° Gelegen nabij Amsterdam; ° Potentieel als wandel- en fietsroute; Kansen Stelling van Amsterdam
°
° ° ° ° ° ° ° ° ° ° ° °
Substantiële toename 50- en 60-plussers in nabije toekomst (groot deel actief en vermogend); (Licht) economisch herstel verwacht in nabije toekomst: positief voor toeristisch-recreactieve en MICE-markt; Vrije tijd schaarser en daarmee belangrijker: goed, zinvol besteden; Welness trend (behoefte aan ontspanning, gezondheid en natuur); Fietsen en wandelen groeiende populariteit; Toenemende behoefte aan kleinschaligheid, authenticiteit en interesse in (regionale) identiteit; Noord-Holland kent veel nationaal en internationaal verblijfstoerisme; Nieuw internationaal marktpotentieel uit nieuwe landen EU en China; Buitenlandse toerist geïnteresseerd in ‘Amsterdam plus’, cultuur en historie; Aantal buitenlandse overnachtingen NoordHolland groeit; Markt MICE en scholen is complementair aan toeristisch-recreatieve markt; Toenemende interesse MICE-markt voor ‘meetcentives’ (vergaderfacilteiten combineren met toeristisch-recreatieve voorzieningen).
° ° ° ° ° °
Ontoegankelijkheid delen van de Stelling; Ontoegankelijkheid sommige natuurgebieden; Onzichtbaarheid delen van de Stelling voor ‘leek’; Onbekendheid Stelling en geschiedenis; Ontbreken actief verleden (nooit gebruikt); Obstakels in wandel- en fietsroutes.
Bedreigingen Stelling van Amsterdam
° ° ° ° °
° ° °
Dalend groeitempo Nederlandse bevolking; Binnenlands toeristisch-recreatief product onder druk (concurrentie buitenland); Kritische, goed geïnformeerde consument; Verslechterende mobiliteit; Grootste groep buitenlandse toeristen (Duitsers en Engelsen) matig geïnteresseerd in cultureel/ militair en/ of waterstaatkundig erfgoed (komen voor kust en Amsterdam); Markt MICE veeleisend op gebied techniek en service; Markt schoolreizen krimpt; Aanbod schoolreizen groot: veel concurrentie.
Rekening houdend met deze sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen zien wij potentieel voor de Stelling van Amsterdam in doelgroepen met de volgende kenmerken: Regionaal dagtoerisme: ° Gezinnen (of groepen) met jonge kinderen (6 tot 12 jaar) en oudere stellen (45 tot 64 jaar); ° Wonend in Amsterdam en/of de provincie Noord-Holland; ° Geïnteresseerd in de Stelling van Amsterdam als: o (Educatief) attractiepunt; o Wandel- en fietsroute; o Cultuurhistorisch- en militair erfgoed.
33
LEISURE RESULT
Nationaal verblijfstoerisme: ° Gezinnen met jonge kinderen en oudere stellen (45 tot 64 jaar); ° Verblijvend aan de kust of in de omgeving van Amsterdam (straal 30 kilometer); ° Geïnteresseerd in de Stelling van Amsterdam als: o (Slecht weer) attractie; o Wandel- en fietsroute. Internationaal (verblijfs)toerisme: ° Gezinnen met jonge kinderen en 50-plus; ° Verblijvend in (omgeving van) Amsterdam of op Schiphol (transfer); ° Primair afkomstig uit (vanwege huidige omvang doelgroepen): o Duitsland; o Groot-Brittanië; o België; o Amerika; ° Geïnteresseerd in Stelling van Amsterdam als: o (Slecht weer) attractie; o UNESCO monument; o Amsterdam plus. MICE-markt: ° Binnenlandse zakenreizigers geïnteresseerd in meetcentives; ° Binnenlandse zakenreizigers geïnteresseerd in productpresentaties; ° Buitenlandse zakenreizigers verblijvend in Amsterdam; ° Geïnteresseerd in de Stelling van Amsterdam als: o Amsterdam plus; o UNESCO monument. Scholenmarkt: ° Basisscholen en eerste klassen middelbare school; ° Gesitueerd in Noord-Holland; ° Geïnteresseerd in de Stelling van Amsterdam als: o (Educatieve) attractie. Het grootste potentieel voor de Stelling van Amsterdam ligt bij binnenlands dag- en verblijfstoerisme, gevolgt door inkomende verblijfstoerisme met specifieke interesse in cultuur. Deze laatste groep zal eerder afkomstig zijn uit zogenaamde ‘nieuwe markten’ (andere landen dan Duitsland), omdat de Duitse toerist in de eerste plaats geÏnteresseerd is in de Nederlandse kust en in Amsterdam als grote stad. De MICE-markt en markt voor schoolreizen kunnen secundair worden bewerkt als complementaire markten. Deze markten zijn wat betreft omvang en eisen minder aantrekkelijk voor de Stelling van Amsterdam en dienen als zodanig niet leidend te zijn in het ontwerp van de Stelling van Amsterdam als toeristisch-recreatieve attractie.
34
LEISURE RESULT
5.
DE STELLING VAN AMSTERDAM EN BELEID
De ontwikkeling van de Stelling van Amsterdam wordt vanuit de Rijksoverheid, de provincie Noord-Holland en op regionaal (gemeentelijk) niveau gestimuleerd. De Stelling van Amsterdam bestrijkt een uitgebreid gebied, met als gevolg dat ontwikkeling en exploitatie van de Stelling van Amsterdam raakt aan vele plannen, gebiedsontwikkelingen en projecten. Daarnaast heeft de Stelling van Amsterdam de status van Unesco-werelderfgoed sinds 1996 en omvat de Stelling diverse Rijks- en provinciale monumenten. Inzicht in de betrokken beleidsdocumenten is van belang om overzicht te behouden met betrekking tot verschillende belangen, doelstellingen en randvoorwaarden. In het document ‘Gebiedsprogramma Stelling van Amsterdam’ van de provincie Noord-Holland (2005-2) worden de belangrijkste doelstellingen en beleidsplannen die relevant zijn voor de Stelling van Amsterdam besproken. Voor dit onderzoek is dit document als uitgangspunt genomen; tevens zijn enkele relevante documenten nader bestudeerd. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste uitgangspunten, aandachtpunten en doelstellingen samengevat in paragraaf 5.1 tot en met 5.3. Tevens wordt een overzicht gegeven van beschikbare investeringsruimte en -plannen en partners betrokken bij de Stelling van Amsterdam in respectievelijk paragraaf 5.4 en 5.5. In paragraaf 5.6 tot slot worden de belangrijke kansen en bedreigingen voor de Stelling van Amsterdam, voortkomend uit het beleid, behandeld.
5.1
Algemeen
De Stelling van Amsterdam is een verdedigingskring rondom Amsterdam, gebouwd tussen 1880 en 1920. De Stelling beslaat een ring van 135 kilometer in een straal van 15 tot 20 kilometer rondom Amsterdam. De Stelling bestaat uit 42 forten en diverse inundatievelden, aarden wallen, sluizen, kruitmagazijnen, kringboerderijen en velerlei kleine bouwwerken verscholen in het landschap. Sinds 1996 is de Stelling van Amsterdam een Unescomonument van defensieve en waterstaatkundige techniek. De Stelling van Amsterdam staat hoog op de bestuurlijke agenda. De Stelling telt 20 Rijksmonumenten en 125 provinciale monumenten en beschikt over bijzondere natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten in een sterk verstedelijkt gebied. Daarnaast brengt de status van werelderfgoed (Unesco) bestuurlijke verantwoordelijkheden met zich mee. Uitgangspunt voor de Stelling van Amsterdam is behoud door ontwikkeling. De Stelling is aangemerkt als ‘nationaal landschap’ in de Nota Ruimte. Dit houdt in dat de Stelling van Amsterdam wordt aangemerkt als “internationaal zeldzaam” en “in het bezit van nationaal kenmerkende kwaliteiten op landschappelijk, cultuurhistorisch en natuurlijk gebied”. Deze kwaliteiten moeten worden behouden, duurzaam beheerd en waar mogelijk versterkt. In samenhang hiermee wil men de toeristisch-recreatieve betekenis vergroten.
35
LEISURE RESULT
5.2
Aandachtspunten in beleid
De volgende beleidsdocumenten en aandachtspunten zijn in het bijzonder van belang voor de Stelling van Amsterdam: Werelderfgoedconventie UNESCO (1972) ° In 1996 is de Stelling van Amsterdam op de lijst van Werelderfgoed geplaatst; ° De site dient door het land beschermd te worden; PEHS (Provinciaal Ecologische HoofdStructuur) (Provincie Noord-Holland, 1992) ° De Stelling van Amsterdam kent een overlap met de PHES, vooral in het noordelijk deel van de Stelling; ° Bij uitwerking van plannen voor de Stelling van Amsterdam is de PEHS een gegeven. Nota Belvédère (Rijk, 1999) ° De Nota Belvédère schrijft een nieuwe ontwikkelingsgerichte benadering van cultuurhistorie voor als aanvulling op het oorspronkelijke uitgangspunt ‘Behoud door bescherming’: ‘Behoud door ontwikkeling’. Cultuurhistorie als inspiratiebron voor ruimtelijke inrichting en nieuwe ruimtelijke functies die bijdragen aan behoud van cultuur historisch erfgoed; ° De Nota Ruimte bouwt voort op de Nota Belvédère. Streekplan Noord-Holland Zuid (Provincie Noord-Holland, 2003) ° De Stelling van Amsterdam dient als ruimtelijke eenheid te worden behouden; ° De Stelling van Amsterdam dient ontwikkeld te worden als pleisterplaats voor de stad; ° Cultuurhistorische patronen en objecten dienen versterkt te worden; ° Ruimte voor bescheiden toevoeging van nieuwe functies en landschapselementen; ° Ruimte voor kleinschalige stedelijke functies zoals: o Maatschappelijke en culturele voorzieningen; o Woon- en werkmilieus in zeer lage dichtheden; ° Ruimte voor 2.000 hectare natte natuur; ° Ruimte voor 250 hectare nieuwe boszones; ° Ruimte voor 150 hectare stedelijk programma; ° Herkenbaarheid en gebruikswaarden dienen te worden versterkt: o Blauwgroene inrichting als accentuering van hoofdverdedigingslijn en accessen; o Verbetering van bestaande en aanleg van nieuwe recreatieve routes; o Herbestemmen forten en bijgebouwen die bijdragen aan publieke toegankelijkheid; o Nieuwe (veel rode) bestemmingen voor opnieuw aan te leggen veldeenheden; o Activiteiten in kader van verbrede landbouw (plattelandstoerisme); ° Onderscheid in drie deelgebieden: o De lege Noordrand: Agrarisch cultuurlandschap; o De Westflank: Potentieel regionaal park met mix blauwe, groene, en rode functies; Haarlemmeermeer en Aalsmeer: versterken hoofdverdedigingslijn; o Vecht- en Plassengebied: Versterken ecologische en toeristisch-recreatieve betekenis.
36
LEISURE RESULT
Provinciale monumentenverordening (Provincie Noord-Holland, 2001) ° Regelt restauratie en onderhoud monumenten op provinciale monumentenlijst; ° Van de Stelling van Amsterdam staan 125 monumenten op deze lijst; ° Subsidie tot 40% van subsidiabel geachte kosten tot plafondbedrag. Nota Cultuurhistorische Regioprofielen (Provincie Noord-Holland, 2003) ° De Stelling van Amsterdam is één van de tien cultuurhistorische basisstructuren; ° De Stelling van Amsterdam is kenmerkend voor landschappelijke en culturele identiteit: het eigene van Noord-Holland; ° De Stelling van Amsterdam heeft de kwaliteit van een langzame buitenring in het snelle stedelijke netwerk: de stiltering; ° De stiltestelling: Stelling als moderne buitenplaats van de stad waar de stedeling zich kan verpozen, en dichtbij de rust, traagheid en leegte kan beleven van een groene omgeving; ° Naast bescherming nadrukkelijk ruimte voor vernieuwing; ° Behouden en versterken. Nota Ruimte (Rijk, 2004) ° Stelling van Amsterdam is Nationaal Landschap; ° “Behoud door ontwikkeling” is uitgangspunt; ° Ruimte voor ten hoogste natuurlijke bevolkingsgroei; ° Ruimte voor regionale en lokale bedrijvigheid; ° Grootschalige ontwikkelingen zijn niet toegestaan; ° Waar noodzakelijk uit maatschappelijk belang; maatregelen treffen; ° Landbouw: duurzaam, verbreding biedt kansen.
5.3
verzachtende,
compenserende
Doelstellingen uit beleid
In de diverse beleidsdocumenten zijn doelstellingen geformuleerd voor enerzijds de Stelling van Amsterdam als geheel en anderzijds voor een te ontwikkelen bezoekerscentrum. Doelstellingen Stelling van Amsterdam 1. Creëren van een samenhangend geheel van voorzieningen op en rond de Stelling; 2. Behoud van de ruimtelijke samenhang tussen de verschillende onderdelen; 3. Versterken van de herkenbaarheid en de gebruikswaarden. Ad 1. Creëren van een samenhangend geheel van voorzieningen Om deze doelstelling te realiseren zijn in de Agenda Toerisme en Recreatie 2004-2007 (Provincie Noord-Holland, 2005-1) de volgende acties gedefinieerd: ° Realiseren laagdrempelige informatie over het aanbod: o Via internet; o Rondleidingen en educatieve projecten in tien van de 42 forten; o Toeristisch-recreatief knooppunt met bezoekerscentrum; ° Realiseren meerdaagse wandelroute langs de meeste stellingforten en dijken: o Met horeca-arrangementen (dineren en overnachten op een fort); o Korte aantakroutes van het stedelijke gebied en NS-stations naar tien forten; ° Ontwikkelen fortenroute met bijbehorende informatiepanelen; ° Organiseren werkvakanties in de sfeer van groenbeheer en onderhoud;
37
LEISURE RESULT
°
Organiseren jaarlijks terugkerende evenementen: o Publieksevenement op basis van concept Stellingmaand; o Cultureel evenement (theatervoorstelling, kunstroute); o Sportief evenement (Stellingloop).
Ad 2. en 3. Behoud ruimtelijke samenhang en versterken herkenbaarheid en gebruikswaarden Voor realisatie van doelstelling 2 en 3 zijn in het gebiedsprogramma Stelling van Amsterdam tot 2008 de volgende acties gedefinieerd: ° Vergroten van de publieke toegankelijkheid: o Actualiseren van fietsroute; o Uitbrengen beschreven en deels bewegwijzerde wandelroutes; o Openstellen bezoekerscentrum; o Voorwaarden publieksontsluiting bij verlening van subsidies; o Website; o Marketing; o Meerdere jaarlijks terugkerende publieksevenementen; ° Behouden, restaureren en toegankelijk maken van het militair historisch complex: o Restauratie en herbestemming van minimaal vijf forten; o Restauratie van minimaal zes waterstaatkundige elementen; o Versterken van de ruimtelijke samenhang en de landschappelijke herkenbaarheid: Ruimtelijk inspiratieboek Stelling van Amsterdam bekend maken bij alle gemeenten; Afspraken gemeenten over ruimtelijke inrichting ter plaatse (maatwerk); Toevoegen drie veldeenheden, 50 hectare natte velden, twee locaties met nieuw open water, 25 hectare nieuwe boszones, twee locaties met wegbeplanting; Realiseren samenhangend beheer; Beheerovereenkomsten per terreinbeheerder; o Het vergroten van de economische betekenis: Concreet maken verdere mogelijkheden economische ontwikkeling in en op de Stelling; Bijdragen aan realisatie economisch georiënteerde initiatieven. Deze acties moeten een bijdrage leveren aan en een basis vormen voor de realisatie van de volgende doelstellingen op langere termijn: ° In de beleving van Nederlanders en buitenlanders is de Stelling van Amsterdam in 2020 een herkenbaar samenhangend gebied met enkele specifieke attracties; ° In 2020 is het gebied wezenlijk versterkt door het toevoegen van nieuwe blauwgroene en rode functies (zie streekplan Noord-Holland Zuid, in: Provincie Noord-Holland, 2005-2); ° De meerderheid van de forten kent in 2020 een goede publieke toegankelijkheid; ° De economische benutting van de Stelling is in 2020 versterkt en nieuwe economische activiteiten zijn toegevoegd die samen met de toegankelijkheid een aantoonbare economische impuls geven aan het Stellinggebied; ° In elk van de drie deelgebieden (noord, west en zuid), bevindt zich in 2020 een locatie waar historie en werking van de stelling worden gedemonstreerd, één van deze locaties geldt daarbij als (inter)nationaal bezoekerscentrum; ° Het merendeel van de kenmerkende onderdelen van de stelling zijn in 2020 met elkaar verbonden door recreatieve routes en goed bereikbaar; ° Beheer en exploitatie van de kenmerkende onderdelen is in 2020 op een duurzame wijze verankerd.
38
LEISURE RESULT
Doelstellingen bezoekerscentrum In de realisatie van de doelstellingen voor de Stelling van Amsterdam in haar totaliteit, speelt de ontwikkeling van een bezoekerscentrum een belangrijke rol. De uitgangspunten en doelstellingen voor dit bezoekerscentrum zijn gedefinieerd in het gebiedsprogramma Stelling van Amsterdam (provincie Noord-Holland, 2005-2). Deze uitgangspunten en doelstellingen luiden als volgt: ° Het bezoekerscentrum dient een toeristische attractie te zijn die in zichzelf een bezoek waard is; ° Het bezoekerscentrum dient de samenhang van de totale Stelling zichtbaar te maken; ° Het bezoekerscentrum heeft een toegevoegde waarde voor alle forten; ° Het bezoekerscentrum draagt bij aan de bewustwording van de Stelling van Amsterdam als geheel en herkenning van onderdelen; ° Bij de locatiekeuze dient rekening te worden gehouden met bereikbaarheid, de aard van de omgeving (stedelijk, dynamisch) en mogelijke synergie-effecten (horeca, hotel, vergaderfaciliteiten); ° Het bezoekerscentrum dient vervolgbezoek aan andere onderdelen van de Stelling van Amsterdam te stimuleren; ° Exploitatie en beheer van het bezoekerscentrum dienen budgetneutraal mogelijk te zijn; ° Naast een centraal bezoekerscentrum, dient er per deelgebied minimaal één locatie te zijn waar de historie en werking van de Stelling van Amsterdam wordt gedemonstreerd; ° Het bezoekerscentrum dient aandacht te schenken aan het waterstaatkundige systeem, dit dient inzichtelijk te worden gemaakt voor publiek.
5.4
Investeringen en subsidies
Naar schatting zal de realisatie van de eerder genoemde doelstellingen een investering vereisen van ongeveer € 225 miljoen tot 2020 voor: o Fortrestauraties; o Ontwikkeling kleinschalige rode functies; o Bijzondere groene en watermilieus; o Toeristisch-recreatieve infrastructuur; o Vergroting toegankelijkheid voor het publiek. Tot 2008 stelt de provincie Noord-Holland circa € 8 miljoen beschikbaar in de vorm van investeringsimpulsen. De bedoeling is dat hiermee in samenwerking met externe partijen ongeveer € 29 miljoen wordt geïnvesteerd. Tot 2020 heeft de provincie Noord-Holland circa € 45 miljoen beschikbaar in de vorm van investeringsimpulsen. Dit zou in samenwerking met externe partijen moeten leiden tot een totale investering van de eerder genoemde € 225 miljoen.
39
LEISURE RESULT
5.5
Partners
Bij de Stelling van Amsterdam zijn vele partijen direct en indirect betrokken. De belangrijkste partners voor de ontwikkeling en exploitatie van de Stelling zijn: ° UNESCO (VN onderwijs, cultuur en wetenschappen); ° Rijk: o Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen; o Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit; o Ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieu; o Ministerie van Economische Zaken; ° Provincie Utrecht; ° De 23 gemeenten met een fort binnen hun grondgebied; ° Hoogheemraadschappen: o Hollands Noorderkwartier; o Rijnland en Amstel; o Gooi en Vecht; ° Beherende organisaties: o Landschap Noord-Holland; o Natuurmonumenten; o Staatsbosbeheer; o Recreatie Noord-Holland BV; ° Overige eigenaren, beheerders en pachters; ° Stichting Stelling van Amsterdam; ° Stichting Herstelling; ° Historische verenigingen, belangengroepen en vrijwilligers; ° Nationale landschappen: Nieuwe Hollandse Waterlinie, Groene Hart, Laag Holland; ° Toeristisch-recreatieve partijen.
40
LEISURE RESULT
5.6
Kansen en bedreigingen vanuit beleid
In tabel 5.1 worden de belangrijkste aandachtspunten en randvoorwaarden vanuit het beleid samengevat in de vorm van kansen en bedreigingen voor de Stelling van Amsterdam. Tabel .5.1 Kansen en bedreigingen Stelling van Amsterdam vanuit beleid Kansen Bedreigingen
° ° ° ° ° ° ° ° ° ° °
Ontwikkeling Stelling van Amsterdam Hoog op bestuurlijke agenda; Stelling van Amsterdam heeft status Werelderfgoed; Stelling van Amsterdam heeft status Nationaal Landschap; 125 monumenten Stelling van Amsterdam staan op provinciale monumenten verordening (subsidies beschikbaar voor restauratie); Verbetering herkenbaarheid en gebruikswaarden voor toeristisch-recreatieve doeleinden is beleidsdoelstelling en wordt gestimuleerd; Wens vanuit beleid om Stelling van Amsterdam te ontwikkelen als Stiltestelling en pleisterplaats/ ontspanningsplaats voor Amsterdam; De Westflank: potentieel regionaal park; Vecht- en plassengebied: doelstelling om toeristisch-recreatieve functies te versterken; Naast bescherming ruimte voor vernieuwing; Diverse partners betrokken bij beheer en ontwikkeling Stelling van Amsterdam; Stimuleringssubsidies beschikbaar vanuit Provincie Noord-Holland.
° ° ° ° ° ° °
41
Deel Stelling van Amsterdam ligt in PEHS (Provinciale Ecologische HoofdStructuur), PEHS is hier een gegeven; Vecht- en plassengebied: versterken ecologische betekenis (makkelijk strijdige belangen met toerisme en recreatie); Naast ruimte voor vernieuwing beperkingen door bescherming; Grootschalige ontwikkelingen zijn niet toegestaan; Waar noodzakelijk uit maatschappelijk belang dienen verzachtende en compenserende maatregelen getroffen te worden; Diverse partners betrokken bij ontwikkeling en beheer van Stelling van Amsterdam (botsen belangen); Financiering ontwikkeling dient voor groot deel te worden opgebracht door externe partijen, slechts stimuleringssubsidies beschikbaar.
LEISURE RESULT
6.
INVENTARISATIE
Zoals gesteld in hoofdstuk 2, zijn voor dit onderzoek 13 forteigenaren en -beheerders geïnterviewd7. Deze 13 geïnterviewde partijen hebben in het verleden bij de provincie NoordHolland aangegeven interesse te hebben om een bezoekerscentrum over de Stelling van Amsterdam te realiseren en, in een aantal gevallen, ook te exploiteren. Ten behoeve van de overzichtelijkheid zijn de resultaten weergegeven in schema’s, die zijn opgenomen als bijlage 3. In dit hoofdstuk worden slechts de belangrijkste resultaten van die interviews en een sterkte-zwakte analyse weergegeven.
6.1
Resultaten inventarisatie
Op basis van de voor dit onderzoek gehouden interviews, kan een inventarisatie worden gemaakt van het gebruik van die forten, waar eerder interesse is geweest voor het vestigen van een bezoekerscentrum. Hieronder staat een korte samenvatting; de gehele inventarisatie is opgenomen als bijlage 3. ° Zeer versnipperd eigendom; merendeel van de forten is in eigendom van een gemeente; ° Zeer grote verschillen in gebruik van de forten: opengesteld voor publiek, al dan niet met tentoonstelling, kantoorruimte, opslagruimte, podiumfunctie of leegstaand; ° Als een fort is opengesteld voor publiek (vaak alleen in het seizoen en dan slechts op zondagen), is er meestal een stichting actief. Veel van deze stichtingen hebben als doel het verleden en de Stelling van Amsterdam inzichtelijk te maken voor een groter publiek. Op één na bestaan deze stichtingen louter uit vrijwilligers; ° Bij de forten die zijn opengesteld voor publiek variëren de bezoekersaantallen tussen 1.200 en 40.000 per jaar; ° Er wordt soms entree geheven (€ 1,- tot € 2,- per persoon; op Forteiland Pampus meer); ° De forten waar een stichting actief is, zijn over het algemeen droog en schoon en beschikken over sanitair. Vaak is er een kleinschalige horecafaciliteit; ° De bereikbaarheid en de aanwezigheid van parkeerruimte wisselen sterk, tevens zijn niet alle forten op Nutsvoorzieningen aangesloten; ° Bij sommige forten zijn er belangrijke natuurwaarden of planologische beperkingen. Voor voorliggend onderzoek zijn ook andere stakeholders geïnterviewd8, zoals experts op het gebied van toerisme en recreatie. Voor wat betreft de wensen met betrekking tot een bezoekerscentrum, zijn er grote verschillen tussen de diverse forteigenaren en –beheerders en de overige stakeholders. Enigszins gechargeerd staan deze in de onderstaande tabel weergegeven. Tabel 6.1 Wensen van geïnterviewde personen met betrekking tot een bezoekerscentrum Forteigenaren en -beheerders Overige stakeholders Doelgroep Regionaal Nationaal/ internationaal Omvang Kleinschalig Grootschalig Attractiewaarde Gering Hoog Diepgang en detail van Informatie- Hoog Gering voorziening Praktische knelpunten Vocht, staat van onderhoud Ontsluiting, parkeren Organisatie Door stichting, historici Professioneel Exploitatie Subsidie, beetje horeca Entree, horeca, subsidie
7 8
Zie bijlage 1. Zie bijlage 1.
42
LEISURE RESULT
6.2
Sterkte-zwakte analyse
Op basis van de interviews kan een sterkte- zwakte analyse voor de toeristisch-recreatieve ontwikkeling van de Stelling van Amsterdam worden gemaakt. Sterktes ° Forten zijn rustplekken midden in de Randstad; ° Ligging bij Amsterdam, onderdeel van het ‘uitloopgroen’ voor de stad; ° In veel gevallen mooie natuur, tevens zwak punt; ° Samenvallen met Ecologische Hoofdstructuur; ° Veel forten kennen groep enthousiaste vrijwilligers die zich inzetten voor de forten; ° Door de degelijke constructie zijn veel forten en andere bouwwerken nog behouden gebleven en is de Stelling nog voor een groot deel intact; ° Toegenomen belangstelling bij stakeholders; ° Unesco werelderfgoed.
Kansen ° Eenheid in entree en openstelling; ° Meer openstelling van forten; ° Combinatie met Nieuwe Hollandse Waterlinie; ° Combinatie met andere elementen van de SvA; ° Combinatie natuur en cultuur; ° Door gebruik van het fort rem op verval; ° Bezoekerscentrum als kenniscentrum; ° Fiets- en wandeltochten langs alle forten, daardoor als geheel te beleven; ° Gebruik plofhokken als logiesaccommodaties; ° Bedrijven willen zich profileren als “cultuurminded” en zich aan de SvA verbinden; ° Meer samenwerking tussen diverse forten; Wisseltentoonstellingen; ° Ambitie van de provincie
Zwaktes ° Niet één geheel in beleving; ° Versnipperd gebruik; ° Ruimtelijke spreiding; ° Vaak weinig faciliteiten in het fort (sanitair, elektra, temperatuurbeheersing); ° Veiligheid is aandachtspunt (smalle deuren, uitgangen niet aangegeven); ° Vocht en temperatuurbeheersing in de forten; ° Geringe openstelling van de forten; ° Geringe toegankelijkheid (barbecueplekken, picknickplekken e.d.); ° Slechte ontsluiting; ° Kwetsbaar: dakbedekking, natuurwaarden; ° In veel gevallen mooie natuur, tevens sterk punt. Bedreigingen ° Exploitatie wordt door geldgebrek aan sterk commerciële organisaties gegeven, waardoor minder aandacht is voor het fort als onderdeel van een groter geheel; ° Gebrek aan communicatie tussen diverse fortorganisaties; ° Verkeersaantrekkende werking en andere planologische restricties; ° Sterke seizoensgebondenheid vanuit bezoekers; ° Verbrokkelde planologie; ° Restricties vanuit natuurwaarden door eigenaren opgelegd (natuurorganisaties).
43
LEISURE RESULT
7.
SCENARIO’S
Op basis van de voorgaande hoofdstukken kunnen er drie scenario’s worden geschetst, die hieronder zullen worden behandeld. Uiteraard zijn er ook combinaties te maken tussen de diverse scenario’s.
7.1
Scenario 1: Stelling Experience
In scenario 1 wordt er één groot bezoekerscentrum gerealiseerd, de “Stelling Experience”. Dit bezoekerscentrum zal vooral fungeren als een attractie op zich, waarbij de Stelling van Amsterdam een uitgangspunt vormt, bijvoorbeeld in thematisch opzicht. Informatievoorziening over de Stelling van Amsterdam is van ondergeschikt belang, en ook worden er door deze attractie niet meer bezoekers naar de overige forten van de Stelling getrokken. Het bezoekerscentrum in deze vorm is het beste te vergelijken met een attractiepark, dus naast de attractie op zich is er voldoende ruimte voor horeca en andere faciliteiten. Nieuwbouw – al dan niet bij een fort in de buurt – is dan ook essentieel. De Stelling Experience trekt bezoekers uit het buitenland die in Nederland verblijven en bezoekers uit een groot gedeelte van Nederland. Herhalingsbezoek zal bij de Stelling Experience zeldzaam zijn. Om een dergelijk ambitieniveau te kunnen realiseren, zal de Stelling Experience een capaciteit hebben van 1.500 mensen; per jaar zullen ongeveer 85.000 mensen een bezoek brengen aan de attractie. Om ruimte te bieden aan deze geraamde bezoekersaantallen, moet gedacht worden aan een oppervlakte van 1.500 tot 2.000 vierkante meter, en parkeerruimte voor 250 auto’s. Ruimte in het bestemmingsplan en bestuurlijk draagvlak zijn daarom van groot belang. De Stelling Experience is net als alle andere grote attracties afhankelijk van topdagen in de schoolvakanties met als hoogtepunt de zomervakantie. Daarnaast zijn er enkele bijzondere weekenden (Pasen, Hemelvaart, Pinksteren) en in het voor- en naseizoen voor de toeristen. Gezien de enorme concurrentie in de regio voor toeristen (Amsterdam, Haarlem, kust) is het niet waarschijnlijk dat de Stelling Experience, zonder de uitgesproken attractiewaarde van bijvoorbeeld het Rijksmuseum, Six Flags of de Efteling, op genoemde topdagen meer dan 1.500 bezoekers per dag zal trekken (1.000 à 1.200 zal voor de meeste drukke dagen het maximum zijn). Met 1.500 a 2.000 vierkante meter is 1.500 bezoerers ook de maximum dagcapaciteit. Omgerekend naar het aantal topdagen (40) en de flankerende weekenden (10 dagen) is een bezoekersaantal van circa 85.000 per jaar te verwachten. Afhankelijk van de communicatieinspanningen en acties met betrekking tot de toegangsprijzen is dat incidenteel te verhogen, maar daar staan forse communicatie-investeringen en actiedervingen tegenover. Voor de exploitatie zijn die extra bezoekers derhalve nauwelijks interessant. Om deze bezoekersaantallen te realiseren, is daarnaast bereikbaarheid voor (buitenlandse) touroperators van groot belang, daarom wordt de Stelling Experience gebouwd op een vanuit het centrum van Amsterdam goed ontsloten locatie. De zuidoostkant van de Stelling is daarbij het meest voor de hand liggend, niet alleen vanwege de grote bevolkingsconcentraties in de buurt maar ook omdat dit op de as ligt van buitenlandse touroperators die doorgaan van Amsterdam naar Brussel. Stakeholders zullen (mede) investeren in de fysieke infrastructuur. Bezoekers komen naar deze attractie voor een leuk dagje uit waarbij veel te beleven valt. De bezoekers zijn niet per sé geïnteresseerd in de werking van de Stelling of in (cultuur)historie; dit is voor hen slechts het kader waarbinnen de attractie is gebouwd. De relatie met de omgeving – zoals een aantrekkelijk landschap - is dan ook onbelangrijk. De attractie is dus doel op zich, en niet de Stelling van Amsterdam.
44
LEISURE RESULT
Gezinnen met kinderen zijn een belangrijke doelgroep voor de Stelling Experience. De bezoekers zullen een volledige dag in de attractie verblijven; de entreeprijs kan dus ook hoog zijn. De Stelling Experience zal gedurende het gehele jaar, zes tot zeven dagen per week geopend zijn. De Stelling Experience wordt een “multi leisure attractie”; dus naast de attractie zelf worden nog andere voorzieningen ontwikkeld. Voorbeelden van dergelijke voorzieningen zijn een speelparadijs, retail, sportfaciliteiten (golfbaan), erfgoed, een natuurgebied, een cultureel podium en fietsverhuur. Meerdere partijen zullen participeren in de Stelling Experience; er kan ook gedacht worden aan het stapelen van informatie van de diverse partijen. Om deze attractie tot een succes te maken, is een fors promotiebudget onontbeerlijk. Tevens dienen intensieve contacten te worden gelegd en onderhouden met buitenlandse touroperators.
7.2
Scenario 2: Edutainment As
In scenario 2 worden twee kleinere bezoekerscentra gebouwd, die zich vooral gaan bezighouden met “edutainment”, een combinatie tussen informatievoorziening/ educatie en een attractie (entertainment). Gedacht wordt aan een capaciteit van 500 bezoekers per locatie, dus een capaciteit van 1.000 bezoekers in totaal. Op jaarbasis komen er in beide centra samen 40.000 bezoekers. Een oppervlakte van 300 tot 400 vierkante meter en parkeerruimte voor 100 auto’s per locatie zijn dan ook essentieel; hiervoor is niet alleen ruimte nodig in de bestemmingsplannen, maar moet er ook voldoende bestuurlijk draagvlak zijn. De diverse stakeholders zullen (mede) investeren in de fysieke infrastructuur. Om veel bezoekers te trekken, worden deze beide bezoekerscentra gebouwd op strategische locaties in het gebied, bijvoorbeeld aan de noord- en aan de zuidkant van Amsterdam. De centra moeten goed bereikbaar zijn met auto en openbaar vervoer; daarnaast worden er wandel- en fietsroutes aangelegd naar de beide centra, en worden de centra via deze routes verbonden met omliggende forten. Het verzorgingsgebied van een bezoekerscentrum in deze vorm is geringer dan dat van de Stelling Experience maar nog steeds fors; de beide bezoekerscentra trekken vooral bezoekers uit de regio, maar hebben ook een nationale uitstraling. In de beide bezoekerscentra van de Edutainment As staat de Stelling van Amsterdam centraal. Op een leuke, onderhoudende manier wordt er informatie over de Stelling en haar werking gegeven, waardoor mensen niet alleen een leuke dag hebben, maar ook zin krijgen om een bezoekje te brengen aan één of meerdere forten. Eén van beide bezoekerscentra op zich kan dus het hoofddoel van een bezoek aan de Stelling van Amsterdam zijn, maar de meeste mensen zullen het combineren met een bezoek aan één of meerdere forten. Vestiging in een aantrekkelijke omgeving is dan ook van belang. De verblijfsduur in de bezoekerscentra van de Edutainment As is maximaal een dagdeel; de entreeprijs ligt dan ook lager dan bij de Stelling Experience. De beide bezoekerscentra zijn gedurende het gehele jaar ieder weekend geopend, en in het seizoen dagelijks. In beide bezoekerscentra van de Edutainment As wordt een horecavoorziening gerealiseerd. Daarnaast worden bij de bezoekerscentra regionale voorzieningen gevestigd. Daarbij kan gedacht worden aan een speeltuin, een regionaal winkelcentrum, een tennisbaan, een “urban entertainment centre” (karten, lasergame), een trimbaan, een (pop)podium en fietsverhuur. Om dergelijke bezoekerscentra te realiseren, zullen meerdere lokale partijen participeren. Tevens is het stapelen van informatie een mogelijkheid; het bezoekerscentrum over de Stelling van Amsterdam wordt dan gecombineerd met informatie over een ander onderwerp. Hierbij kan aansluiting worden gezocht met één van de stichtingen die de forten nu reeds voor publiek openstellen. Wat betreft promotie kan worden gedacht aan een (bovenregionale) campagne in samenwerking met het provinciale bureau voor toerisme.
45
LEISURE RESULT
7.3
Scenario 3: Authentiek Netwerk
Het derde scenario wordt “Authentiek Netwerk” genoemd. De bedoeling is dat in alle/ zoveel mogelijk forten informatie wordt gegeven over de Stelling van Amsterdam. Buiten de forten wordt een informatiehuisje geplaatst, waarin niet alleen informatiepanelen hangen maar ook een informatiezuil staat. Met behulp van deze informatiezuil kan de bezoeker informatie krijgen over de Stelling en haar werking. Ook wordt er een beschrijving gegeven van het fort waar de bezoeker voor staat, zodat ook een bezoek aan forten die niet zijn opengesteld interessant is. Tevens kan de bezoeker informatie opvragen over de toeristisch/recreatieve mogelijkheden in de buurt van het fort en kunnen wandel/ en fietsroutes worden opgevraagd naar de volgende forten. Gedacht wordt aan een capaciteit van 20 tot 30 personen per locatie, op jaarbasis zullen er per locatie gemiddeld 2.000 mensen komen. Voor deze capaciteit is per locatie ongeveer 10 vierkante meter aan vloeroppervlakte nodig, en parkeerruimte voor 10 auto’s. Ruimte in de bestemmingsplannen en bestuurlijk draagvlak zijn dan ook minder van belang. Goede bereikbaarheid is bij de informatiepunten van het Authentiek Netwerk niet belangrijk; wel dienen de informatiepunten te worden ontsloten door wandel- en fietsroutes. De relatie met de omgeving is dan ook ten zeerste van belang. Het verzorgingsgebied van de informatiepunten is beduidend kleiner; er zullen vooral bezoekers uit de regio komen. Bezoekers brengen een bezoek aan het informatiecentrum in combinatie met een bezoek aan één of meerdere forten; de verblijfsduur bij de informatiepunten is dan ook kort. De plaatsing van de informatiehuisjes heeft geen grote gevolgen voor het huidige gebruik van de forten, dus de huidige beheerders van de forten zullen hun activiteiten voortzetten. Indien mogelijk zullen de beherende organisaties het beheer en het onderhoud van de informatiehuisjes op zich nemen. De informatiehuisjes zijn in principe altijd toegankelijk voor het publiek. Als de forten momenteel zijn opengesteld voor publiek, worden de huidige openingstijden gehandhaafd. Net als nu betekent dat veelal openstelling van de forten in de weekenden, en verder rondleidingen op afspraak. De informatiepunten van het Authentieke Netwerk worden eenvoudige attracties. Er worden slechts kleinschalige voorzieningen gerealiseerd, zoals een wipkip, een pleisterplaats en een picknickplaats. Uiteraard worden de informatiepunten aangesloten op de diverse wandel- en fietsroutes. Wat betreft promotie wordt er bij het Authentieke Netwerk aansluiting gezocht op de activiteiten van de Stichting Stelling van Amsterdam; eventueel worden deze activiteiten verder uitgebreid.
46
LEISURE RESULT
7.4
De drie scenario’s samengevat
De drie scenario’s, zoals die hierboven zijn besproken, worden in de onderstaande figuren samengevat. In figuur 7.1 wordt nader ingegaan op de drie concepten, en in figuur 7.2 staan de criteria weergegeven waar voor de realisatie van de scenario’s aan moet worden voldaan. Figuur 7.1 Schematische weergave scenario’s bezoekerscentrum Stelling van Amsterdam Stelling Experience Edutainment As Authentiek Netwerk Aantal locaties 1 (groot) 2 (middelgroot, as) Meerdere/ veel (klein) Wat Belevenis, grote attractie Edutainment Informatie met minimale voorzieningen Doelgroep Buitenlands Nationaal Regionaal Nationaal Regionaal Lokaal Herhalings-bezoekers Minimaal Af en toe Veel Openstelling Jaarrond, 6/ 7 dagen Jaarrond alle weekends, Altijd, rondleiding en in seizoen alle dagen horeca op afspraak. Verblijfsduur Dag Dagdeel Maximaal half uur Horeca Groots, hotel Dagzaak Maximaal koffiekamer Promotie Zeer uitgebreide (Boven)regionaal Aansluiten op en internationale PR. uitbreiden van promotie Meerdere kanalen, door Stichting SvA meerdere partners Faciliteiten Multi Leisure attractie Meervoudige regionale Eenvoudige attractie attractie ° Speelparadijs ° Wipkip ° Speeltuin ° Retail ° Pleisterplaats ° Regionaal ° Sport ° Picknickplaats winkelcentrum ° Erfgoed ° Wandel- en ° Tennisbaan fietsroutes ° Natuurgebied ° Urban entertainment ° Cultureel podium centre ° Fietsverhuur ° Trimbaan ° (Pop)podium ° Fietsverhuur
Figuur 7.2 Criteria scenario’s bezoekerscentrum Stelling van Amsterdam Stelling Experience Edutainment As Criteria Capaciteit 1.500 500 (per locatie) Aantal bezoekers per jaar 85.000 20.000 (per locatie); Bereikbaarheid Auto, OV, bussen Auto, OV, bussen, fiets, wandel Parkeren 250 100 Oppervlakte 1.500-2.000 m2 300-400 m2 Meerdere partijen Ja, met nationale partijen Ja, met lokale partijen participeren, stapelen van info Ruimte in Zeer belangrijk Zeer belangrijk bestemmingsplan/ bestuurlijk draagvlak Stakeholders investeren Ja, fysieke infrastructuur Ja, fysieke infrastructuur in infrastructuur Relatie met omgeving Onbelangrijk Redelijk belangrijk
47
Authentiek Netwerk 20 - 30 (per locatie) 2.000 (per locatie) Fiets, wandel, auto. 10 10 m2 Alleen stapelen met host
Geen grote rol
Ja, alleen water en elektra Zeer belangrijk
LEISURE RESULT
8.
EXPLOITATIE
In dit hoofdstuk wordt een globaal beeld gegeven van de exploitatie van de drie vormen van bezoekerscentra zoals die in het vorige hoofdstuk zijn besproken. Deze berekeningen dienen als handvat voor de uiteindelijke keuze voor het verder uitwerken van één van de vormen van de bezoekerscentra.
8.1
Stelling Experience
De investering voor de bouw van de Stelling Experience bestaat enerzijds uit de restauratie van het fort waarbij de attractie wordt gebouwd en anderzijds uit de bouw en inrichting van de attractie zelf. De kosten voor de restauratie worden geschat op € 1,5 miljoen, de kosten voor de inrichting op € 1.500,- per vierkante meter. De oppervlakte zal 1.500 – 2.000 vierkante meter bedragen, de totale inrichtingskosten komen daarmee op € 2,25 – 3 miljoen. De personeelskosten (minimaal 6 FTE; daarnaast vrijwilligers) en de kosten voor vernieuwing en verversing van de tentoonstelling zijn de grootste kostenposten in de exploitatie. De totale personele lasten bedragen ongeveer € 300.000,- per jaar (6 FTE maal € 50.000,- per FTE). Voor de vervanging (afschrijving) moet worden gerekend op een bedrag van ongeveer € 15.000,- per vierkante meter en een totale oppervlakte van 1.500 tot 2.000 vierkante meter. De totale kostenpost komt daarmee op € 225.000,- tot € 300.000,- op jaarbasis. Ook aan promotie gaat, zeker in de eerste jaren, veel geld op (€ 250.000,-). De kosten voor onderhoud (exclusief het buitenterrein) en voor gas, water en licht worden geraamd op € 75.000,- per jaar. De kosten voor administratie tot slot zullen ongeveer € 25.000,- per jaar bedragen, een halve FTE. Zonder de kosten voor huur mee te nemen, komen de totale kosten van de Stelling Experience volgens deze berekening op € 950.000,- op jaarbasis. De grootste bron van inkomsten zijn de entreegelden. Voor de Stelling Experience wordt gedacht aan een gemiddelde entree9 van € 7,- per persoon. Met een bezoekersaantal van 85.000 op jaarbasis komen de totale entree-inkomsten op € 595.000,-. Een andere belangrijke bron van inkomsten zijn de parkeergelden. Op jaarbasis komen er 28.000 auto’s à € 2,50 per auto; de totale opbrengsten komen daarmee op € 70.000,-. Tot slot zorgt ook de horeca voor inkomsten voor de exploitatie van de Stelling Experience. Gedacht wordt aan een gemiddelde besteding van € 4,- per persoon aan horeca. Uitgaande van een bezoekersaantal van 85.000 per jaar betekent dit een omzet van € 340.000,- per jaar. Het uitbesteden van de horeca aan een exploitant is de meest wenselijke optie; in dat geval wordt 10% van de omzet afgedragen voor de pacht. Horeca levert de Stelling Experience daarmee € 34.000,- op jaarbasis op.
9
De gemiddelde entreeprijs is gecorrigeerd voor zaken als kindertarieven en groepskortingen.
48
LEISURE RESULT
Op basis van deze berekening is er een tekort van € 251.000,- op jaarbasis; dit staat weergegeven in figuur 8.1. Tabel 8.1 financiële samenvatting scenario 1 (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Investeringen Restauratie € 1,5 miljoen Inrichting € 2,25 – 3 miljoen Kosten Personeel (+ vrijwilligers) Onderhoud, gas, water en licht exclusief buitengebied Vervanging (afschrijving) Administratie/ organisatie Marketing en promotie Huur Totaal Inkomsten Entree Parkeren Horecapacht Overig Totaal Exploitatieresultaat
€ 300.000,€ 75.000,€ 225.000,- - 300.000,€ 25.000,€250.000,PM € 950.000,€ 595.000,€ 70.000,€ 34.000,0 € 699.000,- € 251.00,-0
Aandachtspunt bij het realiseren van de Stelling Experience is dat er meerdere faciliteiten tegelijkertijd moeten worden ontwikkeld, omdat er wordt gestapeld met een bezoekerscentrum van een andere partij. Mogelijke partijen voor de investering en de exploitatie van de Stelling Experience zijn de gemeente Amsterdam, Recreatieschappen, waterschappen, provincie Noord-Holland, Zuidas, Schiphol en andere private partijen.
8.2
Edutainment As
Voor de realisatie van de Edutainment As moeten twee locaties worden ontwikkeld, waardoor zowel de investeringskosten als de lopende kosten relatief hoog zijn. De belangrijkste investeringen zijn de restauratie van twee forten à € 1,5 miljoen en de inrichtingskosten. Voor deze laatste post moet worden gedacht aan € 15.000,- per vierkante meter, maal 300 tot 400 vierkante meter. De inrichtingskosten komen daarmee op € 500.000,- tot € 600.000 per locatie. Ook bij de Edutainment As is het personeel de grootste kostenpost. In beide locaties samen gaat het om minimaal 6 FTE à € 50.000,-; daarnaast zullen er vrijwilligers actief zijn. De personeelskosten bedragen daarmee € 300.000,- op jaarbasis. Voor marketing en promotie staat daarnaast € 150.000,- op jaarbasis begroot; na verloop van jaren kan dit bedrag afnemen. Vernieuwing en verversing (inclusief afschrijving) van de tentoonstelling kost gemiddeld € 125,- per vierkante meter; bij een totale oppervlakte van 800 vierkante meter van de twee locaties samen betekent dit een kostenpost van € 100.000,- op jaarbasis. Voor onderhoud (exclusief het buitengebied) en gas water en licht staat € 75.000,- begroot, en voor administratie en organisatie tot slot een halve FTE à € 50.000,- (dus € 25.000,- op jaarbasis).
49
LEISURE RESULT
Ook bij de Edutainment As zijn de entreegelden de grootste inkomstenbron; bij een gemiddelde entreeprijs van € 4,- en 40.000 bezoekers bedragen de inkomsten € 160.000,op jaarbasis. Daarnaast wordt ook hier ruimte verpacht aan een horeca-exploitant. Bij een gemiddelde besteding van € 1,50 van de 40.000 bezoekers en 10% aan pacht komen de horeca-inkomsten voor de Edutainment As op € 6.000,-. Op basis van bovenstaande berekeningen bedraagt het tekort voor de twee bezoekerscentra van de Edutainment As samen € 484.000,- op jaarbasis. Dit staat weergegeven in onderstaand schema. Tabel 8.2 financiële samenvatting scenario 2 (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Investeringen Restauratie € 3 miljoen Inrichting € 1 – 1,2 miljoen Kosten Personeel (+ vrijwilligers) Onderhoud, gas, water en licht exclusief buitengebied Vervanging (afschrijving) Administratie/ organisatie Marketing en promotie Huur Totaal Inkomsten Entree Parkeren Horecapacht Overig Totaal Exploitatieresultaat
€ 300.000,€ 75.000,€ 100.000,€ 25.000,€ 150.000,PM € 650.000,€ 160.000,0 € 6.000,0 € 166.000,- € 484.000,-
Voor de investeringen en exploitatie kan aansluiting worden gezocht bij de omliggende gemeenten, stapelpartijen, (horeca-)exploitanten, provincie en eventueel recreatieschappen. Met een horeca-exploitant wordt een prestatieovereenkomst gesloten, waarin is vastgelegd wat de culturele/ recreatieve tegenprestatie moet zijn voor het mogen exploiteren van een element van de Stelling van Amsterdam
8.3
Authentiek Netwerk
Voor de realisatie van de informatiepunten van het Authentieke Netwerk hoeven er geen forten te worden gerestaureerd. De investeringskosten blijven daarom beperkt tot de inrichtingskosten, dus het ontwerpen, produceren en plaatsen van de bushokjes en informatiezuilen en –panelen. Hiervoor wordt gedacht aan € 50.000,- per locatie, dus bij plaatsing van de informatiepunten bij 42 forten bedragen de investeringskosten € 2,25 miljoen. Ook voor de exploitatiekosten geldt dat deze beperkt zijn door de aansluiting op de bestaande initiatieven. De belangrijkste kostenpost bij het Authentieke Netwerk zijn de personeelskosten. In totaal zal ongeveer 2 FTE zich bezighouden met contact met de “host”10 en update van de informatie en dergelijke. Het reguliere beheer en onderhoud zal – waar mogelijk – worden uitgevoerd door de “host”. De kosten voor vervanging (afschrijving) 10
Met “host” wordt bedoeld de beheerder van het fort.
50
LEISURE RESULT
worden geraamd op ongeveer € 30.000,-, dus € 700,- per locatie per jaar. Tot slot zijn er nog de kostenposten voor marketing en promotie (€ 25.000,-), administratie en organisatie (€ 10.000,-) en onderhoud (exclusief buitengebied), gas, water en licht (€ 20.000,-). Deze kosten komen boven op de al bestaande activiteiten door een eventuele beherende stichting . Met name op het gebied van marketing moet er zoveel mogelijk gestapeld worden met de inspanningen in dezen van lokale organisaties, Stichting Stelling van Amsterdam, gemeenten et cetera. Voor de informatiepunten van het Authentieke Netwerk wordt geen entree of parkeergeld geheven. Voor de financiering van de exploitatie wordt daarom gedacht aan het bedrijfsleven. Bezoekers zullen informatie over de toeristisch-recreatieve mogelijkheden in de omgeving opvragen; het is daarom voor ondernemers uit de omgeving aantrekkelijk om te adverteren op de informatiezuil. De opbrengst hiervan wordt geraamd op € 50.000,- op jaarbasis. Op basis van bovenstaande berekening bedraagt het tekort van het Authentieke Netwerk € 125.000,- op jaarbasis. Dit staat weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 8.3 financiële samenvatting scenario 3 (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Investeringen Restauratie 0 Inrichting € 2,35 miljoen Kosten Personeel (+ vrijwilligers) 2 FTE Onderhoud, gas, water en licht exclusief buitengebied Vervanging (afschrijving) Administratie/ organisatie Marketing en promotie Huur
€ 90.000,€ 25.000,€ 25.000,€ 10.000,€ 25.000,Totaal
Inkomsten Entree Parkeren Horecapacht Reclame op informatiezuil en routes Totaal Exploitatieresultaat
€ 175.000,0 0 0 € 50.000,€ 50.000,- € 125.000,-
Bij het Authentiek Netwerk kan samenwerking worden gezocht met de host en met de gemeente. Een derde partij ontwerpt en levert de informatiehuisjes; dit kan de provincie zijn maar ook bijvoorbeeld technologiepartners.
51
LEISURE RESULT
8.4
Samenvatting
In tabel 8.4 staan de investerings- en exploitatiekosten van de drie soorten attracties naast elkaar weergegeven. Tabel 8.4 investerings- en exploitatiekosten drie scenario’s (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Stelling Experience Edutainment As Authentiek Netwerk Investeringen Restauratie € 1,5 miljoen € 3 miljoen 0 Inrichting € 2,25 – 3 miljoen. € 1 – 1,2 miljoen € 2,35 miljoen Diversen Ontwikkeling van Voortbordurend op meerdere faciliteiten bestaande initiatieven tegelijk; stapelen van informatie met een andere partij Mogelijke partijen Gemeente Amsterdam, Omliggende gemeenten, Host en gemeente. Derde recreatieschappen, stapelpartijen, (horeca-) partij ontwerpt en levert waterschappen, provincie exploitant, provincie, hokjes (provincie? Noord-Holland, Zuidas, eventueel Technologiepartners?) Schiphol en andere recreatieschappen. private partijen. Horeca-exploitant huurt en exploiteert. Surplus op jaarbasis voor culturele exploitatie. Kosten Personeel (+ vrijwilligers) Onderhoud, gas, water en licht exclusief buitengebied Vervanging Administratie/ organisatie Marketing en promotie Huur Totaal Inkomsten Entree Parkeren Horecapacht Overig
Totaal Resultaat
€ 300.000,€ 75.000,-
€ 300.000,€ 75.000,-
€ 90.000,€ 25.000,-
€ 225.000,- - 300.000,€ 25.000,€250.000,PM € 950.000,-
€ 100.000,€ 25.000,€ 150.000,PM € 650.000,-
€ 25.000,€ 10.000,€ 25.000,-
€ 595.000,€ 70.000,€ 34.000,0
€ 160.000,-
€ 699.000,- € 251.000,-
€ 166.000,- € 484.000,-
€ 6.000,0
€ 175.000,0 0 0 Reclame op (uitgeprinte) routes € 50.000,€ 50.000,- € 125.000,-
Op basis van de schattingen in bovenstaande tabel, lijkt realisatie van het Authentiek Netwerk financieel gezien het meest haalbaar.
52
LEISURE RESULT
9.
CONCLUSIE
In hoofdstuk 4 zijn de belangrijkste toeristisch-recreatieve trends- en ontwikkelingen besproken. Daarbij is een onderscheid gemaakt in de ontwikkelingen in dagtoerisme, verblijfstoerisme, MICE-markt en scholen. Uit dit hoofdstuk kan worden geconcludeerd dat het aantal potentieel geïnteresseerden in de Stelling van Amsterdam groot is en toeneemt, maar dat er vanwege de economische recessie van de afgelopen jaren sprake is geweest van stilstand. Kerndoelgroep voor de Stelling van Amsterdam zijn de inwoners van NoordHolland en de verblijfstoeristen. Op basis van het onderzoek naar de marktontwikkelingen, de interviews met de diverse stakeholders, de drie expertsessies en een afstemming met de provincie kan worden geconcludeerd dat realisatie van scenario 3 (Authentiek Netwerk) het meest haalbaar is. Tijdens één van de expertbijeenkomsten is tevens gebleken, dat het eerste scenario (Stelling Experience) in enigszins afgezwakte vorm haalbaar geacht wordt en – gezien het ambitieniveau - als aantrekkelijk wordt ervaren. Scenario 2 (Edutainment As) is minder aantrekkelijk omdat de kosten niet opwegen tegen de baten in termen van educatie en aantrekkelijkheid. In de navolgende hoofdstukken zal het derde scenario, het Authentiek Netwerk, dan ook verder worden uitgewerkt. Tevens wordt een doorkijkje gegeven naar het eerste scenario als aanvulling hierop.
53
LEISURE RESULT
10.
MOGELIJKE UITWERKING SCENARIO 3: AUTHENTIEK NETWERK
Het ambitieniveau van de provincie Noord-Holland en bij sommige gemeenten in het gebied van de Stelling van Amsterdam ligt hoog: door hen worden één of meerdere centrale bezoekerscentra gewenst, die een regionale of zelfs bovenregionale uitstraling hebben, en die zowel de eigen inwoners als bezoekers van buiten de regio bedienen. Uit de voorgaande hoofdstukken is echter gebleken dat een echt grootschalige attractie momenteel minder haalbaar wordt geacht; de voorkeur gaat uit naar de realisatie van het Authentiek Netwerk11. In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 10.1 het concept van het Authentiek Netwerk in grote lijnen verder uitgewerkt; de daadwerkelijke invulling van de informatiepunten van het Authentiek Netwerk wordt in de hoofdstukken 11, 12 en 13 besproken. In paragraaf 10.2 wordt kort ingegaan op de organisatie van het Authentiek Netwerk. De financiering tot slot staat centraal in paragraaf 10.3.
10.1
Concept
De basis van het Authentiek Netwerk is om in of nabij alle - of in ieder geval zoveel mogelijk forten - informatie te geven over de Stelling van Amsterdam, en daarmee een bezoek aan de Stelling nog interessanter te maken. Omdat veel van de forten van de Stelling momenteel niet geopend zijn voor het publiek, is het van essentieel belang dat de bezoeker buiten het fort informatie kan vinden over het fort waarbij de bezoeker zich bevindt. Te denken valt aan een beschrijving en foto’s van de binnenkant van het fort. Daarnaast wordt informatie gegeven over de Stelling en haar werking en over de hedendaagse toeristisch-recreatieve mogelijkheden in de omgeving. Voorbeelden daarvan zijn wandel- en fietsroutes in de omgeving en naar de volgende forten, of adressen van horecagelegenheden. Tevens moet de bezoeker gewezen worden op andere – zichtbare – elementen van de Stelling van Amsterdam. Door deze praktische informatie over (de functie van) de desbetreffende locatie in het geheel, en door de relatief beperkte afstanden waarop andere Stellingelementen te zien en te bezoeken zijn, wordt het fenomeen Stelling van Amsterdam voor de bezoeker meer één geheel. De Stelling blijft weliswaar erg groot, maar is niet meer ‘een verzameling nauwelijks met elkaar van doen hebbende verstopte bouwwerken’. Uniformiteit van de informatiepunten (bijvoorbeeld door merkbeelden) is van groot belang om de eenheid van de Stelling te benadrukken. Om de informatie voor alle bezoekers te ontsluiten, en tevens aantrekkelijk vorm te geven, wordt er in principe bij alle forten van de Stelling van Amsterdam een informatiezuil geplaatst. Om de kosten van de informatiezuil zo laag mogelijk te houden, wordt gebruik gemaakt van een CD-rom met informatie. Het programma wordt zodanig ontworpen dat met touch screen kan worden genavigeerd door websites over de Stelling alsook die van (lokale) sponsors, bedrijven en instellingen en sites met relevante toeristische informatie. De informatie wordt twee maal per jaar geactualiseerd, en kan eventueel door de bezoeker worden geprint. Op de informatiepunten in deze vorm, “Zuilvariant” genoemd, wordt in hoofdstuk 12 verder ingegaan.
11
Zie hoofdstuk 9; conclusie.
54
LEISURE RESULT
Een belangrijke voorwaarde voor het plaatsen van een informatiezuil, is dat een fort is aangesloten op Nutsvoorzieningen. Omdat een informatiezuil ook een redelijke financiële investering vraagt, is het daarnaast noodzakelijk dat stakeholders van het desbetreffende fort financieel bijdragen. Bij die forten die niet zijn aangesloten op de Nutsvoorzieningen, en waar de stakeholders minder bereid zijn financieel bij te dragen, worden daarom in plaats van de genoemde informatiezuilen, informatiepanelen geplaatst. Deze panelen bevatten – beknopt – dezelfde informatie als de zuilen. De “Panelenvariant” wordt in hoofdstuk 11 besproken. Als er wel voldoende financiers worden gevonden, maar bij het fort geen elektra aanwezig is, kan ten behoeve van de informatiezuil worden gekozen voor plaatsing van zonnepanelen. Tot slot zijn er ook forten waarbij de stakeholders streven naar een grootschaliger bezoekerscentrum, en waar zij ook bereid zijn financieel bij te dragen. Daarbij kan gedacht worden aan een film- of geluidsbeleving, “liniekijkers” of een permanente tentoonstelling, allen binnen in een fort. Ook een speelparadijs voor kinderen zou een mogelijkheid zijn. Daarbij kan een combinatie worden gemaakt met een al bestaande publieksfunctie in een fort. Uiteraard zijn er bij de bezoekerscentra in deze vorm de nodige voorzieningen in het fort aanwezig. Gezien de complexiteit en de hoge kosten, zijn er bij deze variant veel partijen betrokken. Op deze “Museale Variant” – waarbij de kerngedachte ”vast op inhoud, los op vorm” is, wordt in hoofdstuk 13 verder ingegaan. Figuur 10.1 drie varianten Authentiek Netwerk Hoofdstuk 11 Hoofdstuk 12 Panelenvariant Zuilvariant ° Informatiehuisje buiten fort ° Informatiehuisje buiten fort Informatiepanelen Informatiepanelen ° Infozuil met CD-rom
Hoofdstuk 13 Museale variant ° Informatiepanelen buiten fort ° Informatiepanelen en infozuil met CD-rom (binnen in fort) ° Extra elementen zoals maquette, videopresentatie en tentoonstelling beherende stichting.
Kern van het Authentiek Netwerk is een virtueel netwerk. De beschikbare informatie wordt digitaal ontsloten door de diverse informatiezuilen waarop een CD-rom draait en door verdere toepassingen van nieuwe media zoals een website, die de bezoeker vanuit huis kan raadplegen. Dit virtuele netwerk vormt het centrale punt waar informatie beschikbaar is en waar de Stelling als bezoekdoel aantrekkelijk gepresenteerd wordt. Deze informatie zou bijvoorbeeld ook op een informatiezuil bij een belangrijke toeristische hotspot midden in Amsterdam beschikbaar gemaakt kunnen worden, om daarmee mensen te verleiden een bezoek aan de Stelling van Amsterdam te brengen.
55
LEISURE RESULT
10.2
Organisatie
De plaatsing van de informatiezuilen, de informatiepanelen en de elementen uit de Museale Variant die over de Stelling van Amsterdam als geheel gaan, wordt door een centrale organisatie gedaan. Deze organisatie is ook verantwoordelijk voor het grote onderhoud, voor de actualisering van de informatie en voor de marketing en promotie. De gemeenten en andere lokale stakeholders gaan hiervoor een contract aan met de centrale organisatie, zodat de benodigde investeringen ook op langere termijn helder zijn. Vanwege de hoge mate van vandalismebestendigheid kan voor klein onderhoud worden volstaan met een bezoek aan de bezoekerscentra van éénmaal per week. Naast klein reparatiewerk wordt de locatie dan ook schoongemaakt. Het dagelijkse onderhoud en de schoonmaak komen – indien mogelijk - zoveel mogelijk in handen van de organisatie die in het desbetreffende fort actief is. (Technische) problemen kan de beherende organisatie melden bij de centrale organisatie. De beherende organisatie zorgt desgewenst ook voor uitbreiding van de tentoonstelling met elementen uit de eigen collectie. Als er geen beherende organisatie actief is, komt het kleine onderhoud en de schoonmaak in handen van de centrale organisatie. Slechts bij wijziging van basisinformatie of bij vandalisme, zou tussentijds vernieuwd moeten worden; verder mag worden verwacht dat de informatiezuilen vier jaar, en de informatiepanelen minstens tien jaar mee moeten kunnen gaan. Dit betekent wel dat er jaarlijks budget gereserveerd moet worden voor vernieuwingsinvesteringen. Op de daadwerkelijke organisatie en implementatie van het project wordt in hoofdstuk 17 verder ingegaan.
10.3
Financiering
Bij de realisatie en de exploitatie van het Authentiek Netwerk is een groot aantal stakeholders betrokken. Daarbij kan gedacht worden aan de provincie Noord-Holland, de 23 gemeenten die een element van de Stelling van Amsterdam op hun grondgebied hebben, de 18 forteigenaren en de (toeristisch-recreatieve) ondernemers in de omgeving van forten. De (veelal niet-draagkrachtige) fortbeheerders kunnen vooral in natura bijdragen. Voor de financiering van het Authentiek Netwerk wordt in belangrijke mate een beroep gedaan op deze stakeholders. Gezien het uiteenlopende belang dat de stakeholders hebben, en gezien het verschil in financiële draagkracht, moet daarbij gezocht worden naar een verdeelsleutel voor de investering. Daarom zal zowel voor de realisatie als voor de exploitatie gedurende de eerste jaren vooral een beroep worden gedaan op de provincie Noord-Holland en op de gemeenten. Waar mogelijk kan voor de realisatie ook gebruik worden gemaakt van cultuur- en innovatiesubsidies. Gezien het grote verschil in investeringen van de drie verschillende varianten (Panelenvariant, Zuilvariant en Museale Variant) zal de bijdrage van de gemeenten hoger zijn als voor de Zuilvariant of de Museale Variant wordt gekozen. Bij een bezoekerscentrum in de Museale Variant kan daarnaast een combinatie worden gemaakt met een (toekomstig) bezoekerscentrum van organisaties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Recreatie Noord-Holland. Zowel de investeringen als de exploitatiekosten kunnen daarmee worden gedrukt. Voor wat betreft de exploitatie van een bezoekerscentrum in de Zuilvariant zal voor wat betreft beheer – indien mogelijk - zoveel mogelijk een beroep worden gedaan op de fortbeherende organisatie.
56
LEISURE RESULT
11.
PANELENVARIANT
De Panelenvariant is vooral bedoeld voor forten die niet voor het publiek zijn opengesteld, waar (daarom) niet veel bezoekers langskomen, die niet of nauwelijks infrastructureel ontsloten zijn, en waar geen Nutsvoorzieningen aanwezig zijn. In deze variant wordt buiten de forten een soort “informatiehuisje” geplaatst. Dit is een aantrekkelijke, in stijl van de Stelling van Amsterdam vormgegeven, overdekte ruimte met slechts één of twee wanden en een stenen vloer. In de ruimte is een bescheiden mogelijkheid om te zitten. Uiteraard is het ontwerp vandalismebestendig en vraagt het weinig onderhoud. In dit informatiehuisje worden informatiepanelen geplaatst met daarop informatie over de geschiedenis van de Stelling, en informatie en foto’s van het desbetreffende fort. Tevens staan de wandel- en fietsroutes naar het volgende fort op een informatiepaneel weergegeven. Tot slot wordt er een bord geplaatst waarop de dichtstbijzijnde – zichtbare – elementen van de Stelling van Amsterdam worden aangegeven.
Voorbeelden van een informatiehuisje
11.1
Doelgroep
De informatiepunten van de Panelenvariant zijn aantrekkelijk voor een zeer diverse doelgroep zoals gezinnen met kinderen, senioren, wandelaars en fietsers. Het verzorgingsgebied van de informatiepunten in deze vorm is gering; er zullen vooral bezoekers uit de regio komen. Bezoekers brengen een bezoek aan het informatiecentrum in combinatie met een bezoek aan één of meerdere forten of als onderdeel van een fietstocht of wandeling. De verblijfsduur bij een informatiepunt van de Panelenvariant is gering; deze bedraagt ongeveer een kwartier. Op jaarbasis zullen – afhankelijk van de locatie van het fort en de communicatie-inspanningen - ongeveer 2.000 mensen een bezoek brengen aan een informatiepunt in deze vorm.
11.2
Organisatie
In het merendeel van de niet voor het publiek opengestelde forten is geen stichting actief; de forten zijn dientengevolge dan ook niet opengesteld. Het gebruik van de forten zal vooralsnog niet veranderen met de plaatsing van de informatiehuisjes.
57
LEISURE RESULT
11.3
Investeringen en exploitatiekosten
In deze paragraaf komen de geraamde investering en de exploitatiekosten van de informatiepunten in de Panelenvariant aan de orde. Op de investering en de financiering van het Authentiek Netwerk in zijn geheel wordt in hoofdstuk 14 verder ingegaan; deze worden in dit hoofdstuk dus niet behandeld. De exploitatie wordt in hoofdstuk 15 verder behandeld.
11.3.1 Investeringen De geraamde investeringen staan weergegeven in onderstaande tabel. Bij deze kostenraming is geen rekening gehouden met eventuele kortingen door bulkinkoop. Tabel 11.1 geraamde investeringskosten Panelenvariant (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Informatiehuisje inclusief plaatsen € 27.000,Panelen 50 X 70 cm. circa € 300,- per stuk. € 4.000,6 stuks bedrukt naar schatting Horizontaal paneel inclusief rvs standaard € 1.500,Aandeel ontwerp en inrichtingskosten € 2.000,Bewegwijzering € 2.000,Totale kosten Panelenvariant € 36.500,-
11.3.2 Exploitatiekosten De voornaamste exploitatiekosten van de informatiepunten in de Panelenvariant zijn de afschrijvingen. Voor het informatiehuisje en de panelen wordt een afschrijvingstermijn van tien jaar aangehouden. De afschrijvingskosten per jaar per informatiehuisje bedragen daarmee (€ 36.500,- / 10 = ) € 3.650,-.
11.4
Vereisten en randvoorwaarden
De enige fysieke vereiste voor een informatiepunt in deze variant is ontsluiting via fiets- en wandelroutes en goede bewegwijzering voor fietsers en wandelaars naar het fort toe; goede ontsluiting voor auto’s daarentegen is onbelangrijk. Er gelden geen eisen met betrekking tot het fort zelf; de informatiehuisjes worden immers buiten het fort geplaatst. Gedacht wordt aan een capaciteit van ongeveer vijftien personen per informatiehuisje. Voor deze capaciteit is per locatie ongeveer tien vierkante meter aan vloeroppervlakte nodig, en parkeerruimte voor maximaal tien auto’s. Wat betreft financiering geldt dat een informatiepunt in deze vorm geen inkomsten genereert, behalve van eventuele advertenties op de informatiepanelen. De kosten zullen dus grotendeels moeten worden gefinancierd door (gemeentelijke) subsidiegelden; draagvlak daarvoor is dan ook van groot belang.
58
LEISURE RESULT
12.
ZUILVARIANT
In de Zuilvariant wordt buiten de forten eenzelfde informatiehuisje geplaatst als bij de Panelenvariant is beschreven: een aantrekkelijke, in stijl van de Stelling van Amsterdam vormgegeven, overdekte ruimte met slechts één of twee wanden en een stenen vloer. In de ruimte is een bescheiden mogelijkheid om te zitten. Uiteraard is het ontwerp vandalismebestendig en vraagt het weinig onderhoud. In dit informatiehuisje worden informatiepanelen en een digitale informatiezuil geplaatst. Net als in de Panelenvariant zal op de informatiepanelen niet alleen informatie over de geschiedenis van de Stelling te vinden zijn, maar ook informatie en foto’s van het desbetreffende fort. Tevens staan de wandel- en fietsroutes naar het volgende fort weergegeven. Ook wordt er een bord geplaatst waarop de dichtstbijzijnde – zichtbare – elementen van de Stelling van Amsterdam worden aangegeven. Op de informatiezuil draait een CD-rom met informatie; met touch screen kan worden genavigeerd door informatie over de Stelling, ondernemers en andere relevante toeristische informatie. De Voorbeeld van informatie wordt twee maal per jaar geactualiseerd en kan een informatiezuil eventueel worden geprint. De informatiehuisjes zijn in principe altijd toegankelijk voor het publiek. Als de forten momenteel zijn opengesteld voor publiek, worden de huidige openingstijden gehandhaafd. Net als nu betekent dat veelal openstelling van de forten in de weekenden, en verder rondleidingen op afspraak. Bezoekers kunnen dan gebruik maken van de faciliteiten die de fortbeheerder biedt, zoals een toilet of een koffiekamer. Als de forten momenteel niet zijn opengesteld voor publiek, verandert dat met de komst van de informatiehuisjes niet.
12.1
Doelgroep
De informatiepunten van de Zuilvariant zijn aantrekkelijk voor een zeer diverse doelgroep zoals gezinnen met kinderen, senioren, wandelaars en fietsers. Het verzorgingsgebied van de informatiepunten in deze vorm is gering; er zullen vooral bezoekers uit de regio komen. Bezoekers brengen een bezoek aan het informatiecentrum in combinatie met een bezoek aan één of meerdere forten of als onderdeel van een fietstocht of wandeling. De verblijfsduur bij een informatiepunt van de Zuilvariant is gering; deze bedraagt ongeveer een kwartier tot een half uur. Op jaarbasis zullen – afhankelijk van locatie en communicatie - ongeveer 2.000 mensen een bezoek brengen aan een informatiepunt in deze vorm.
59
LEISURE RESULT
12.3
Organisatie
De plaatsing van de informatiehuisjes heeft geen gevolgen voor het huidige gebruik van de forten, dus de huidige beheerders van de forten zullen hun activiteiten kunnen voortzetten. Indien mogelijk zullen de beherende organisaties het dagelijkse onderhoud van de bushokjes op zich nemen, en deze ook schoonmaken. (Technische) problemen kunnen zij melden bij de centrale organisatie. Forten die momenteel niet zijn opengesteld voor publiek, zullen dat met de komst van de informatiehuisjes, ook niet zijn. Al het onderhoud van de informatiehuisjes bij die forten waar geen beherende organisatie actief is, zal centraal worden geregeld. Vanwege de hoge mate van vandalismebestendigheid kan voor klein onderhoud worden volstaan met een bezoek van ééns per week. Slechts bij wijziging van basisinformatie en vernieling zou tussentijds vernieuwd moeten worden; verder mag worden verwacht dat de informatiezuilen vier en de kleur- en lichtechte panelen minstens tien jaar mee moeten kunnen gaan. Dit betekent dat er jaarlijks budget gereserveerd moet worden voor vernieuwingsinvesteringen.
12.3
Kosten en Financiering
In deze paragraaf komen de geraamde investering en de exploitatiekosten van de informatiepunten in de Zuilvariant aan de orde. Op de investering en de financiering van het Authentiek Netwerk in zijn geheel wordt in hoofdstuk 14 verder ingegaan; deze worden in dit hoofdstuk dus niet behandeld. De exploitatie wordt in hoofdstuk 15 verder behandeld.
12.3.1 Investeringen De geschatte investering voor informatiepunten van de Zuilvariant staat weergegeven in onderstaande tabel. Bij deze kostenraming is geen rekening gehouden met eventuele kortingen door bulkinkoop. Tabel 11.2 geraamde investeringskosten Zuilvariant (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Prijs incl. PC, touch screen, bonprinter en geluid en plaatsing circa Aandeel in software ontwikkeling Aansluiting elektriciteitsnet Informatiehuisje als in Panelenvariant Totaal Zuilvariant
60
€ 10.000,€ 2.500,PM € 34.500,€ 47.000,-
LEISURE RESULT
12.3.2 Exploitatie Op de totale kosten van de organisatie en het onderhoud van het Authentiek Netwerk wordt in hoofdstuk 14 verder ingegaan; deze worden in dit hoofdstuk dus niet behandeld. De voornaamste exploitatiekosten van de informatiepunten in de Zuilvariant zijn de afschrijvingen. Voor het informatiehuisje en de panelen wordt een afschrijvingstermijn van tien jaar aangehouden. De afschrijvingskosten per jaar per informatiehuisje bedragen daarmee (€ 36.500,- / 10 = ) € 3.650,-. De informatiezuilen worden in vier jaar afgeschreven en bedragen (€ 10.000,- / 4 =) € 2.500,-. De totale afschrijvingskosten komen daarmee op € 6.150,- per jaar. Een belangrijke bron van inkomsten zijn de advertenties op de informatiezuil en op de informatiepanelen. Deze zijn afkomstig van (toeristisch-recreatieve) ondernemers in een straal van circa vijf kilometer rondom het fort. Nadeel van deze aanpak is dat het werven van sponsors erg arbeidsintensief is; gekeken moet worden of de kosten opwegen tegen de baten. Subsidiegelden zullen dan ook van groot belang zijn.
12.4
Vereisten en randvoorwaarden
Goede bereikbaarheid per auto en per openbaar vervoer is bij de informatiepunten van de Zuilvariant – net als bij de Panelenvariant – niet belangrijk; wel dienen de informatiepunten te worden ontsloten door wandel- en fietsroutes en dient er goede bewegwijzering naar de forten te zijn. Gedacht wordt aan een capaciteit van ongeveer vijftien personen per informatiehuisje. Voor deze capaciteit is per locatie ongeveer tien vierkante meter aan vloeroppervlakte nodig, en parkeerruimte voor maximaal tien auto’s. Voor de informatiezuilen zelf is een belangrijke fysieke vereiste de aanwezigheid van elektra. Indien er bij het fort geen elektra aanwezig is, kan eventueel gekozen worden voor plaatsing van zonnepanelen. Dit is echter een vrij kostbare en vandalismegevoelige oplossing. Indien mogelijk zal het dagelijkse onderhoud en het beheer van de informatiepunten in de Zuilvariant zoveel mogelijk in handen komen van de organisatie die het fort beheert. Een actieve organisatie en draagvlak bij deze organisatie zullen daarbij van belang zijn.
61
LEISURE RESULT
13.
MUSEALE VARIANT
Om aan het hoge ambitieniveau van de provincie Noord-Holland en sommige gemeenten tegemoet te komen, kan de Zuilvariant zoals die is beschreven in hoofdstuk 12, in de Museale Variant worden uitgebreid met een aantal elementen dat binnen in het fort wordt geplaatst. Te denken valt aan een maquette van de Stelling van Amsterdam, een film- of geluidsbeleving, liniekijkers of een permanente tentoonstelling. Ook een speelparadijs voor kinderen zou een mogelijkheid kunnen zijn. Kerngedachte bij de Museale Variant is ”Vast op inhoud, los op vorm”. Deze variant wijkt af van het in hoofdstuk 7 beschreven scenario “Edutainment As” omdat het om kleinere en minder interactieve tentoonstellingen gaat. In deze variant kan een combinatie worden gemaakt maken met één van de diverse musea / bezoekerscentra die nu reeds in de forten gevestigd zijn, of waarvoor realisatieplannen bestaan. Aandachtspunt bij een dergelijke combinatie is dat de totale presentatie een uniforme uitstraling heeft. Naast deze tentoonstelling, worden er in de Museale Variant ook informatiepanelen buiten het fort geplaatst. Dit om ook die bezoekers die buiten de gecommuniceerde openstellingtijden langskomen te bedienen. Tot slot kan in deze variant worden gekozen voor een horeca-exploitatie. Het al dan niet beginnen met een horecaexploitatie is vooral afhankelijk van de capaciteit en kennis van de organisatie die het desbetreffende fort beheert, en het (financiële) risico dat zij kunnen of bereid zijn te lopen. Ook kan worden gezocht naar een professionele horeca-exploitant. Als er een duidelijke recreatieve of culturele meerwaarde te ervaren is, kan er bij de Museale Variant entree worden geheven. De gemiddelde entreeprijs voor volwassenen zal afhankelijk van de verblijfsduur tussen de € 3,- en € 5,- liggen; voor kinderen kan de entreeprijs een fractie lager liggen. De informatiepanelen en –zuil zijn zeer vandalismebestendig; klein onderhoud hoeft slechts éénmaal per week. Tussentijdse vernieuwing hoeft slechts bij wijziging van basisinformatie en vandalisme; verder mag worden verwacht dat de informatiezuilen vier en de kleur- en lichtechte panelen minstens tien jaar mee moeten kunnen gaan. Dit betekent dat er jaarlijks budget gereserveerd moet worden voor vernieuwingsinvesteringen. De mate van onderhoud en van vernieuwing van de rest van het bezoekerscentrum is grotendeels afhankelijk van het soort tentoonstelling en van de inhoud. Over het algemeen gaat de stelregel op: “Hoe meer attractie, hoe meer vernieuwing”. Per bezoekerscentrum in de Museale Variant zal de mate van onderhoud dus verschillen.
13.1
Doelgroep
Het verzorgingsgebied van de bezoekerscentra in de Museale Variant is groter dan dat van de informatiepunten in de Panelen- en Zuilvariant. Het merendeel van de bezoekers aan de bezoekerscentra in de Museale Variant zal een bezoek brengen in combinatie met een wandeling of fietstocht, maar er zijn ook mensen voor wie een bezoek een doel op zich is. Omdat er in de bezoekerscentra meer te zien en te beleven is, zal de gemiddelde verblijfsduur ook langer zijn. Te denken valt aan een verblijfsduur van ongeveer een uur; als er ook een horeca-exploitatie aanwezig is zal de verblijfsduur zelfs nog langer kunnen zijn. Omdat deze bezoekerscentra aantrekkelijker zijn dan de Panelen- en Zuilvariant, en omdat er door de exploitanten van de informatiecentra van de Museale Variant meer aan marketing en PR wordt gedaan, zal het bezoekersaantal in totaal op ongeveer 15.000 bezoekers per locatie per jaar liggen, afhankelijk van de communicatie- en promotie-inspanningen. Gesteld wordt dat er jaarlijks circa 50 topdagen zijn met elk ruim 200 bezoekers. Ongeveer 30% van het totaal aantal bezoekers zal op de overige dagen komen.
62
LEISURE RESULT
13.2
Organisatie
De ontwikkeling en plaatsing van de informatiezuilen, informatiepanelen, maquettes en alle andere elementen die over de Stelling van Amsterdam als geheel gaan, wordt door de centrale organisatie in samenwerking met de exploitant van het specifieke fort gedaan. Deze organisatie is ook verantwoordelijk voor het grote onderhoud en voor de actualisering van de informatie. Het dagelijkse onderhoud en de schoonmaak komen zoveel mogelijk in handen van de organisatie die in het desbetreffende fort actief is. Deze organisatie zorgt indien mogelijk ook voor uitbreiding van de tentoonstelling met elementen uit de eigen collectie, en voor het onderhoud van dit gedeelte van de tentoonstelling. Een eventuele horeca-exploitatie tot slot wordt beheerd door de beherende organisatie of door een professionele horeca-exploitant.
13.3
Investeringen en exploitatie
In deze paragraaf komen de indicatieve investeringen en de exploitatiekosten van de Museale Variant aan de orde. Hierbij dient opgemerkt te worden dat dit slechts zeer globale ramingen zijn omdat zowel het aantal als de omvang van de locaties waarop de Museale Variant toegepast wordt onbekend zijn. Dit aantal hangt af van de bottom-up initiatieven van eigenaren en exploitanten van de forten. Voor de volledigheid zijn deze kostenindicaties in dit hoofdstuk toch opgenomen. Op de investering en de financiering van het Authentiek Netwerk in zijn geheel wordt in hoofdstuk 14 verder ingegaan; deze worden in dit hoofdstuk dus niet behandeld. De exploitatie van het Authentiek Netwerk in zijn geheel wordt in hoofdstuk 15 verder behandeld.
13.3.1 Investeringen De geraamde investeringen voor een bezoekerscentrum in de Museale Variant staan weergegeven in tabel 13.1. Bij deze kostenraming is geen rekening gehouden met eventuele kortingen door bulkinkoop. Tabel 13.1: geraamde investeringen bezoekerscentrum Museale Variant (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Panelen buiten in eenvoudig metalen frame Panelen binnen op houten dragers Balie/winkeltje met informatie en souvenirs over SvA Foto-expositie over SvA en speciaal over betreffend fort (met tekstinformatie, factlists, kaarten en overzichten) Expositie met vitrines met bijzondere SvA-gerelateerde objecten Twee filmmodules met beeld/geluidmateriaal Ontwerp en uitvoeringskosten beeld/geluidmateriaal Eenvoudige speel/hands on modules Verlichting inclusief aanleg Inrichtingsmaterialen voor Host-eigen tentoonstellingen (vanwege uniforme uitstraling) Tentoonstellingsontwerp/inrichting Bewegwijzering Totale kosten Museale Variant
63
€ 5.000,€ 4.500,€ 10.000,€ 10.000,€ 20.000,€ 15.000,€ 15.000,€ 25.000,€ 15.000,€ 30.000,€ 25.000,€ 2.000,€176.500,-
LEISURE RESULT
13.3.2 Exploitatiekosten In deze subparagraaf wordt een schatting gemaakt van de exploitatiekosten van een bezoekerscentrum in de Museale Variant. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de exploitatie zeer moeilijk te berekenen is; deze is immers afhankelijk van een groot aantal variabelen, zoals de initiatiefnemer en diens capaciteit en het uiteindelijke concept. Hieronder is rekening gehouden met twee varianten: de exploitatie van het bezoekerscentrum als er geen “host” (beherende organisatie) aanwezig is, en exploitatie als er wel een “host” aanwezig is. De beide onderstaande begrotingen dienen, zoals gesteld, slechts als indicatie.
Exploitatiekosten zonder host De geraamde exploitatiekosten van een bezoekerscentrum in de Museale Variant staan weergegeven in onderstaande tabel. Hierbij is ervan uitgegaan dat de bemensing en het onderhoud in handen is van een professionele organisatie, die op haar beurt weer vrijwilligers aanstelt. Tabel 13.2: geraamde exploitatiekosten in een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar geen host actief is (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Personeel en vrijwilligers (5 FTE X €45.000) € 225.000,° 1 leidinggevende/projectleider/marketing ° 1 educatie/vrijwilligers ° 3 front/ backoffice Onderhoud, gas, water, en licht (exclusief buitengebied) € 30.000,Afschrijvingen € 2.500,° Informatiezuil in 4 jaar (€ 10.000,- / 4) € 3.600,° Informatiehuisje met panelen in 10 jaar (€ 36.500,- / 10) PM ° Rest tentoonstelling 12 Vervanging (€ 100,- per m2 per jaar. Oppervlakte circa 200 m2 € 20.000,Administratie/organisatie € 15.000,Marketing/promotie (deels meeliftend op promotie totaal authentiek netwerk en SvA € 50.000,Huur PM Totale kosten € 346.100,-
12
Het betreft hier het vernieuwen van delen van de expositie. Hierdoor zijn deze kosten tevens te zien als afschrijvingen.
64
LEISURE RESULT
Exploitatiekosten met host De geraamde exploitatiekosten voor een bezoekerscentrum in de Museale Variant, waar wel een “host” actief is, staan weergegeven in onderstaande tabel. Hierbij is ervan uitgegaan dat de host een belangrijke rol speelt in de bemensing en het onderhoud van de tentoonstelling; de lagere kosten zijn dan ook vooral een gevolg van lagere personeelskosten. Tabel 13.3: geraamde exploitatiekosten in een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar wel een host actief is (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Personeel en vrijwilligers (2,5 FTE X € 45.000) € 112.500,Onderhoud, gas, water, en licht ex buitengebied € 30.000,Afschrijvingen € 2.500,° Informatiezuil in 4 jaar (€ 10.000,- / 4) € 3.600,° Informatiehuisje met panelen in 10 jaar (€ 36.500,- / 10) PM ° Rest tentoonstelling 10 Vervanging (€ 100,- per m2 per jaar. Oppervlakte circa 200 m2 € 20.000,Administratie/organisatie € 15.000,Marketing/promotie (deels meeliftend op promotie totaal authentiek netwerk en SvA € 50.000,Huur PM Totale kosten € 233.600,-
13.3.3 Exploitatieopbrengsten Tabel 13.4: geraamde exploitatieopbrengsten in een bezoekerscentrum in de Museale Variant (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Entree 15.000 bezoekers X gemiddeld € 3,50 € 52.500,Horecapacht 10% van 30.000 x € 1,50) € 4.500,Winkelverkoop /routes/ informatie 30.000 x € 1,€ 30.000,Zakelijke verhuringen (12 x € 2.000,- (huur inclusief afdracht horeca)) € 24.000,Totale opbrengsten € 111.000,-
13.3.4 Exploitatieresultaat Museale Variant Resultaat exploitatie zonder host Het exploitatieresultaat van een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar geen host actief is, staat weergegeven in onderstaande tabel. Hierbij is uitgegaan van de geraamde kosten en de geraamde opbrengsten, zoals die in de voorgaande subparagrafen zijn berekend. Tabel 13.5: geraamd exploitatieresultaat in een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar geen host actief is (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Exploitatieopbrengsten € 111.000,Exploitatiekosten € 346.100,Exploitatieresultaat - € 235.100,-
65
LEISURE RESULT
Resultaat exploitatie met host Het exploitatieresultaat van een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar wel een host actief is, staat weergegeven in onderstaande tabel. Hierbij is uitgegaan van de geraamde kosten en de geraamde opbrengsten, zoals die in de voorgaande subparagrafen zijn berekend. Tabel 13.6: geraamd exploitatieresultaat in een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar wel een host actief is (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Exploitatieopbrengsten € 111.000,Exploitatiekosten € 233.500,Exploitatieresultaat - € 122.500,-
Financiering van het exploitatietekort van de bezoekerscentra in de Museale Variant kan (gedeeltelijk) worden opgelost door: ° Structurele bijdragen van bezoekerscentrumparticipanten (net zoals nu draaien vrijwel geen van de bestaande bezoekerscentra in Nederland budgetneutraal); ° Structurele verhuur van gedeelten van het fort aan andere partijen; ° Structurele bijdrage van gastorganisatie.
13.4
Vereisten en randvoorwaarden
Voor bezoekerscentra in de Museale Variant geldt een groot aantal vereisten en randvoorwaarden. Deze staan hieronder puntsgewijs weergegeven. ° Indien er meerdere bezoekerscentra in de Museale Variant worden gerealiseerd, is een strategische ligging ten opzichte van elkaar van belang. Daarnaast moeten de bezoekerscentra gunstig gelegen zijn ten opzichte van de bevolkingsconcentraties. Afhankelijk van aard en omvang van de exposities lijkt een maximaal aantal van vijf bezoekerscentra in de Museale Variant wenselijk. Bij een groter aantal komen de bezoekersaantallen en daarmee de exploitatiekansen onder druk te staan. Afstemming tussen de diverse organisaties in de regio is dus van groot belang; ° Aanwezigheid van een organisatie die structurele en regelmatige openstelling van het fort en het beheer, het dagelijkse onderhoud en de schoonmaak van het bezoekerscentrum voor haar rekening kan nemen; ° Goede ontsluiting van het fort voor fietsers en wandelaars, en bovendien moet de bereikbaarheid voor auto’s goed zijn. Een goede bewegwijzering is een afgeleide hiervan; ° De bezoekerscentra zullen een sterke verkeersaantrekkende werking hebben; de bestemmingplannen moeten hiervoor ruimte bieden; ° Voldoende ruimte voor parkeergelegenheid. Van het totale aantal bezoekers (ongeveer 30.000) komen er ongeveer 20.000 met de auto. In totaal gaat het om ongeveer 300 mensen op piekdagen. Omdat mensen verspreid over de dag komen, moeten er ongeveer 40 parkeerplaatsen worden gerealiseerd. Voor deze parkeerplaatsen wordt geen parkeergeld geheven; niet alleen is het innen daarvan kostbaar maar ook zorgt betaald parkeren voor veel wildparkeerders in de buurt. Naast de parkeerplaatsen moeten er voor de bezoekers fietsstandaarden worden gerealiseerd, en voor het personeel aparte parkeerplaatsen. ° De forten met een dergelijk bezoekerscentrum moeten schoon en droog zijn, en uiteraard zijn aangesloten op de nutsvoorzieningen. ° Sommige van de informatiecentra uit de Museale Variant kunnen entree heffen; de overige informatiecentra zijn voor de financiering grotendeels afhankelijk van sponsorgelden en (gemeentelijke) subsidies. ° Een goede en structurele promotie; hier wordt in hoofdstuk 16 verder op ingegaan. 66
LEISURE RESULT
13.5
Uitbreiding in de toekomst
Een bezoekerscentrum in de Museale Variant kan in de toekomst worden uitgebreid tot een echte publieksattractie; hiermee zou worden tegemoetgekomen aan het ambitieniveau van de provincie Noord-Holland en van sommige gemeenten. Gezien de voorliggende haalbaarheidsstudie naar een dergelijke grootschalige attractie, rijzen er echter gerede twijfels over de financiële haalbaarheid. Het realiseren van een dergelijke publieksattractie zou dan ook uitsluitend voor eigen risico van de initiatiefnemers kunnen gebeuren.
67
LEISURE RESULT
14.
INVESTERING EN FINANCIERING
In de hoofdstukken 11, 12 en 13 zijn per variant uit het Authentiek Netwerk de investeringen besproken. In dit hoofdstuk zullen in paragraaf 14.1 de investeringen van het Authentiek Netwerk in zijn geheel aan de orde komen. In paragraaf 14.2 wordt op de mogelijke financiering ingegaan. Het al dan niet realiseren van een informatiepunt of een bezoekerscentrum in een bepaald fort, is vooral afhankelijk van de financieringsbereidheid van de stakeholders in de omgeving van het desbetreffende fort. Het werkelijke aantal informatiepunten is dan ook niet op voorhand vast te stellen. Ook is niet te voorspellen welke varianten door de stakeholders zullen worden gekozen. Om die reden worden er in deze paragraaf twee berekeningen gepresenteerd. In de eerste berekening zullen er in alle 42 forten bezoekerscentra worden gerealiseerd, terwijl de tweede berekening realisatie van 30 informatiepunten weergeeft
14.1
Investering
14.1.1 Totale investering met 42 informatiepunten De totale investering voor het realiseren van 42 informatiepunten staat weergegeven in onderstaande tabel. De verdeling van het aantal informatiepunten over de drie varianten is indicatief; deze is vooral afhankelijk van de investeringsbereidheid van de diverse stakeholders en kan dus veranderen. Tabel 14.1 totale geraamde investering als er 42 informatiepunten worden gerealiseerd (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Panelenvariant: 10 forten à € 36.500,€ 365.000,Zuilenvariant: 29 forten à € 47.000,€ 1.360.000,Museale Variant: 3 forten à € 176.500,€ 529.500,Projectkosten € 85.000,Totaal circa € 2.339.500,-
14.1.2 Totale investering met 30 informatiepunten De totale investering voor het realiseren van 30 informatiepunten staat weergegeven in onderstaande tabel. De verdeling van het aantal informatiepunten over de drie varianten is arbitrair; deze is vooral afhankelijk van de investeringsbereidheid van de diverse stakeholders en kan dus veranderen. Tabel 14.2 totale geraamde investering als er 30 informatiepunten worden gerealiseerd (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Panelenvariant: 19 forten à € 36.500,€ 693.500,Zuilenvariant: 10 forten à € 47.000,€ 470.000,Museale Variant: 1 fort à € 176.500,€ 176.500,Projectkosten € 85.000,Totaal circa € 1.425.000,-
68
LEISURE RESULT
14.2
Financiering investeringen
Zoals is gebleken uit de voorgaande hoofdstukken, hebben de drie besproken varianten elk een eigen prijskaartje. Het is daarom van belang om naar alle stakeholders te kijken bij de realisatie van het Authentiek Netwerk. In dit scenario zijn veel partijen belanghebbend: niet alleen alle forteigenaren en -beheerders, maar ook alle gemeenten waarin forten liggen. Per fort zijn er bijvoorbeeld ook lokale ondernemers als belanghebbende te onderkennen. De stakeholders kunnen dan per fort een beslissing nemen over de variant die het meeste aansluit bij de lokale en regionale wensen en het ambitieniveau. De stakeholders investeren vervolgens mee in de aanschaf van de module. Een mogelijk financieringsvoorstel in deze vorm zou het volgende zijn: Tabel 14.3 mogelijke financiering van het Authentiek Netwerk (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) 18 eigenaren + 18 gemeenten (die niet ook forteigenaar zijn) = 36 partijen. Basisbijdrage per partij € 20.000,Voor Zuilvariant extra bijdrage € 20.000,Voor Museale Variant extra bijdrage € 47.000,-. Innovatie-/ cultuursubsidies € 400.000,Provincie Noord-Holland € 500.000,-
Voor de innovatie- en cultuursubsidies zouden bijvoorbeeld de volgende fondsen kunnen worden geraadpleegd: ° SenterNovem; ° Prins Bernhard Cultuurfonds; ° VSB-fonds - Kunst & cultuur; ° Rijkssubsidiëring onderhoud monumenten; ° Besluit Rijkssubsidiëring restauratie monumenten; ° Regeling Projectsubsidies Belvédère; ° LEADER+.
14.2.1 Financiering van 42 informatiepunten Uit paragraaf 14.1.1 is gebleken dat de totale kosten voor het realiseren van 42 informatiepunten € 2.339.500,- bedroegen. Uitgaande van het financieringsvoorstel zoals dat hierboven is besproken, zou de financiering van 42 informatiepunten er als volgt kunnen uitzien. Tabel 14.4 voorstel voor verdeling van investering als er 42 informatiepunten worden gerealiseerd (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Basisbijdrage 36 partijen: € 20.000,€ 720.000,Bijdrage Zuilvariant (29 forten): € 20.000,€ 580.000,Bijdrage Museale Variant (3 forten): € 47.000,€ 141.000,Innovatie- en cultuursubsidies € 400.000,Provincie Noord-Holland € 500.000,Totaal circa € 2.341.000,-
Uitgaande van bovenstaande financieringsmanier, zouden de investeringen voor de realisatie van 42 informatiepunten gedekt zijn.
69
LEISURE RESULT
14.2.2 Financiering van 30 informatiepunten Uit paragraaf 14.1.21 is gebleken dat de totale kosten voor het realiseren van 30 informatiepunten € 1.425.000,- bedroegen. Uitgaande van het financieringsvoorstel zoals dat hierboven is besproken, zou de financiering van 30 informatiepunten er als volgt kunnen uitzien. Tabel 14.5 voorstel voor verdeling van investering als er 30 informatiepunten worden gerealiseerd (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Basisbijdrage 30 partijen: € 20.000,€ 600.000,Bijdrage Zuilvariant (10 forten): € 20.000,€ 200.000,Bijdrage Museale Variant (1 fort): € 47.000,€ 47.000,Innovatie- en cultuursubsidies € 400.000,Provincie Noord-Holland € 500.000,Totaal circa €1.747.000,-
Uitgaande van bovenstaande financiering, zouden de investeringen voor de realisatie van 30 informatiepunten ruim gedekt zijn.
14.2.3 Stimuleringsregeling Voor de betrokken gemeenten en overige stakeholders kan de benodigde investering een probleem vormen. De provincie Noord-Holland kan hiervoor een Stimuleringsregeling in het leven roepen, waarbij een deel van de benodigde investering middels deze regeling beschikbaar gesteld wordt. De voordelen hiervan zijn voor beide partijen evident: de betrokkenheid van de provincie bij de realisatie wordt vergroot en het contact met de stakeholders (publiek en privaat) intensiveert. Voor de publieke en private partijen die lokaal in de informatiehuisjes investeren kan de Stimuleringsregeling het bekende 'duwtje in de rug' zijn om tot realisatie over te kunnen gaan.
14.2.4 Overige financieringsmogelijkheden In de expertsessies, die voor deze haalbaarheidsstudie zijn gehouden, is een groot aantal financieringsmogelijkheden genoemd. Deze staan hieronder puntsgewijs weergegeven: ° Veel organisaties die door de provincie worden betaald, kunnen worden ingezet voor de realisatie en exploitatie van het Authentiek Netwerk. Voorbeelden daarvan zijn de Projectbureaus RES, de Recreatieschappen en Kunst en Cultuur Noord-Holland; ° Er kan een wedstrijd worden georganiseerd voor het ontwerpen van een informatiehuisje om daarmee de ontwerpkosten te drukken; ° Voor het realiseren van kunst in de openbare ruimte zijn veel subsidiemogelijkheden binnen de provincie Noord-Holland; ° Het staalbedrijf Corus heeft een staal- en arbeidsmarktproject; voor de realisatie van de informatiehuisjes kan hierbij wellicht aansluiting worden gezocht; ° De luchthaven Schiphol heeft mogelijkheden om projecten in de regio te financieren; ° “Immovator Network” is een leerwerkbedrijf uit Hilversum. De studenten kunnen in de vorm van stages bijdragen aan het tot stand komen (en eventueel de exploitatie) van het Authentiek Netwerk.
70
LEISURE RESULT
15.
EXPLOITATIE
In dit hoofdstuk staat de exploitatie van het Authentiek Netwerk centraal. Daarbij wordt allereerst ingegaan op de exploitatiekosten, en vervolgens op de financiering van de exploitatie. Omdat de bezoekerscentra van de Museale Variant een sterke stempel drukken op de totale exploitatie, wordt deze exploitatie telkens apart van de exploitatie van het Authentiek Netwerk als geheel behandeld. Zie voor de exploitatiekosten en -opbrengsten van de Museale Variant ook hoofdstuk 13.
15.1
Exploitatiekosten
15.1.1 Exploitatie Authentiek Netwerk Tabel 15.1 geraamde exploitatiekosten Authentiek Netwerk (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Personeel (+ vrijwilligers) (2 FTE X € 45.000) € 90.000,Onderhoud informatiehuisjes (incl. reiskosten) € 20.000,Elektra € 5.000,Vervanging € 25.000,Administratie/ organisatie € 10.000,Marketing en promotie € 25.000,Huur PM Totale exploitatiekosten € 175.000,-
De eerste jaren zijn er geen opbrengsten te verwachten; na verloop van tijd zullen ondernemers waarschijnlijk bijdragen in de vorm van advertenties op informatiepanelen en informatiezuilen. Op basis van bovenstaande berekening is er dus een exploitatietekort van het Authentiek Netwerk van € 175.000,- per jaar.
15.1.2 Exploitatie Museale Variant In paragraaf 13.3 zijn zowel de exploitatiekosten als de exploitatiekosten van de bezoekerscentra in de Museale Variant behandeld. Het exploitatieresultaat staat hieronder voor de volledigheid nogmaals weergegeven. Resultaat exploitatie zonder host Tabel 15.2: geraamd exploitatieresultaat in een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar geen host actief is (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Exploitatieopbrengsten € 111.000,Exploitatiekosten € 346.100,Exploitatieresultaat - € 235.100,-
Resultaat exploitatie met host Tabel 15.3: geraamd exploitatieresultaat in een bezoekerscentrum in de Museale Variant waar wel een host actief is (alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW) Exploitatieopbrengsten € 111.000,Exploitatiekosten € 233.500,Exploitatieresultaat - € 122.500,-
71
LEISURE RESULT
15.2
Financiering exploitatie
15.2.1 Financiering exploitatie Authentiek Netwerk Voor de financiering van de exploitatie van het Authentiek Netwerk bestaat een groot aantal mogelijkheden; één daarvan staat hieronder weergegeven. °
In totaal zijn er 18 forteigenaren en 18 gemeenten die een fort op hun grondgebied hebben (die niet ook forteigenaar zijn); in theorie zijn er daarmee 36 partijen die de exploitatie van het Authentiek Netwerk voor hun rekening zouden kunnen nemen. De jaarlijkse bijdrage per partij zou dan (€ 175.000,- / 36 =) € 4.860,- bedragen. Gezien de mogelijke inkomsten uit advertenties en sponsoring (maximaal circa € 50.000,- op jaarbasis), zou deze jaarlijkse bijdrage op termijn lager kunnen worden.
15.2.2 Financiering exploitatie Museale Variant Bij de financiering van de exploitatie van de bezoekerscentra in de Museale Variant zullen de diverse stakeholders een belangrijke rol spelen; de stakeholders zullen hiermee moeten instemmen voordat met de realisatie wordt begonnen. Door vestiging van het bezoekerscentrum in een fort waarin een host actief is, worden de exploitatiekosten lager. Vervolgens zal vooral de gemeente waarin het desbetreffende fort ligt, in belangrijke mate financieel moeten bijdragen. Om de kosten te drukken, kan bijvoorbeeld samengewerkt worden met onderwijsinstellingen die stagiaires kunnen inzetten.
15.3
Totaal aantal bezoekers
Het mogelijke totale aantal bezoekers van het Authentiek Netwerk staat weergegeven in de onderstaande tabellen. Ook hier is weer uitgegaan van twee berekeningen. Uitgaande van 42 locaties Tabel 15.4: mogelijk te verwachten totale aantal bezoekers Authentiek Netwerk, 42 locaties Variant Hoeveel Aantal bezoekers per jaar Paneelvariant 10 locaties, 2.000 bezoekers per jaar 20.000 Zuilvariant 29 locaties, 2.000 bezoekers per jaar 58.000 Museale Variant
3 locaties, 15.000 bezoekers per jaar Totaal
45.000 123.000
Uitgaande van 30 locaties Tabel 15.5: mogelijk te verwachten totale aantal bezoekers Authentiek Netwerk, 30 locaties Variant Hoeveel Aantal bezoekers per jaar Paneelvariant 19 locaties, 2.000 bezoekers per jaar 38.000 Zuilvariant 10 locaties, 2.000 bezoekers per jaar 20.000 Museale Variant
1 locatie, 15.000 bezoekers per jaar Totaal
72
15.000 73.000
LEISURE RESULT
16.
MARKETING EN PROMOTIE
Kenmerkend voor het Authentiek Netwerk is de grote regionale spreiding en de relatief lage aantrekkingskracht van elk van de ‘parels aan de ketting’. Voor de marketing en promotie van deze keten van informatiepunten zal dus een uitgekiende marketingstrategie moeten worden ontwikkeld, waarbij samenwerking met alle relevante partijen van groot belang is. Deze partijen zijn: ° De beheerders van de forten; ° Eigenaren en stapelpartijen zoals Staatsbosbeheer, Noord-Hollands Landschap en Natuurmonumenten; ° De provinciale bureaus voor toerisme: Toerisme Noord-Holland en UTR; ° De regionale VVV’s; ° ATCB; ° Het lokale bedrijfsleven; ° Gemeenten; ° Nieuwe Hollandse Waterlinie; ° Stichting Stelling van Amsterdam; ° Stichting MEGA; ° Kunst en Cultuur Noord-Holland; ° Recreatieschappen; ° ANWB; ° Fiets- en wandelorganisaties; ° Aanbieders van logiesaccommodaties en fietsverhuurders (en de daarbij betrokken branche organisaties). De kern van de marketingaanpak is: informatie (content) en digitale ontsluiting. De centrale organisatie verzamelt en beheert de informatie die relevant is voor de toeristen en recreanten die de informatiepunten bij de forten bezoeken. Deze informatie wordt zo breed mogelijk beschikbaar gesteld om te kunnen meeliften op bestaande marketing- en promotie inspanningen van de eerder genoemde organisaties. Het heeft weinig zin om voor een dergelijke ‘parelketting’ een grootschalige aparte campagne op te zetten en deze los van het bestaande toeristisch-recreatieve aanbod te promoten. Samenwerking is het sleutelwoord. De informatie zal op verschillende manieren ontsloten moeten worden. Enkele voorbeelden: ° Door middel van de eerder genoemde website; ° De informatie is tevens digitaal beschikbaar op de informatiezuilen en in gedrukte vorm op de informatiepanelen; ° Een folder met daarin informatie over de Stelling van Amsterdam en de locaties van de ‘parels’: deze folder kan breed verspreid worden; ° Beschikbaar stellen van beeld – en tekstmateriaal voor gebruik op websites en in brochures van de eerder genoemde organisaties. In een later stadium kan deze content uitgebreid worden met bijvoorbeeld gesproken verhalen over de Stelling of de belevenissen van een soldaat die gediend heeft in één van de forten. Deze verhalen kunnen als MP3-bestand ‘downloadable’ gemaakt worden vanaf de websites van relevante organisaties. De centrale organisatie stelt de informatie op en houdt deze actueel. Verder onderhoudt de centrale organisatie de contacten met alle relevante organisaties en zet samenwerkingsverbanden op voor de promotie. Ook zorgt deze organisatie dat de forten en bijbehorende informatiepunten vermeld worden op routekaarten, in gidsen en dergelijke.
73
LEISURE RESULT
17.
IMPLEMENTATIE
17.1
Participanten
Zoals is gebleken uit de voorgaande hoofdstukken, hebben de vier besproken varianten elk een eigen prijskaartje. Het is daarom van belang om naar de participanten te kijken bij de realisatie van het Authentiek Netwerk. Anders dan bij scenario’s 1 en 2 zijn in dit scenario veel meer partijen belanghebbend: niet alleen alle forteigenaren en -beheerders, maar ook alle gemeenten waarin forten liggen. Per fort zijn er bijvoorbeeld ook lokale ondernemers als belanghebbende te onderkennen. Voor de realisatie zal daarom eerst een projectorganisatie opgezet moeten worden die de drie varianten verder uitwerkt en inzicht kan geven in de kosten per variant, rekening houdend met subsidiemogelijkheden die op landelijk, provinciaal of lokaal niveau mogelijk zijn. Vervolgens zullen per fort de stakeholders geïnformeerd moeten worden over de drie keuzemogelijkheden die er zijn. De stakeholders kunnen dan per fort een beslissing nemen over de variant die het meeste aansluit bij de lokale en regionale wensen en het ambitieniveau. De stakeholders investeren vervolgens mee in de aanschaf van de module. De plaatsing van de module, het onderhoud en actualisering van de informatie wordt door een centrale organisatie gedaan. De Stichting Stelling van Amsterdam zou hierin een rol kunnen spelen. De gemeenten en andere lokale stakeholders gaan voor dit onderhoud een contract aan met de centrale organisatie, zodat de benodigde investeringen ook op langere termijn helder zijn. Bij alledrie de beschreven varianten is het van belang om te kijken naar de lange termijn borging van de exploitatie. Hierin zullen marktpartijen een rol spelen. Hoe kapitaalsintensiever de variant, hoe groter het belang van (commerciële) marktpartijen zal zijn. Immers, de provincie wenst geen langdurige subsidierelatie aan te gaan met het bezoekerscentrum – in welke vorm dan ook – van de Stelling van Amsterdam. De martkpartijen zullen moeten voldoen aan de volgende criteria: ° Professionaliteit; ° Ervaring met publieksfuncties; ° Additionele inkomstenstroom uit bijvoorbeeld horeca; ° In staat zijn om een goede balans te vinden tussen het bezoekerscentrum enerzijds en commerciële activiteiten anderzijds. Tijdens het haalbaarheidsonderzoek is gebleken dat Recreatie Noord-Holland NV inmiddels een wervingsactie is gestart voor exploitanten van forten van de Stelling. Potentiële exploitanten voor bezoekerscentra in de Museale Variant kunnen dan ook het beste in overleg met Recreatie Noord-Holland NV benaderd worden.
74
LEISURE RESULT
17.2
Plan van aanpak implementatie
°
Concept uitwerken De eerste stap is een concreet ontwerp en inzicht in de technische mogelijkheden. Eventueel kan hiervoor een ontwerpwedstrijd worden georganiseerd.
°
Opstellen taak-functieprofiel projectleider Vervolgens wordt er een taak-functieprofiel voor de projectleider opgesteld. Belangrijke vereisten voor de projectleider – naast zelfstandigheid en ervaring met subsidieverwerving - is dat hij/zij het grotere geheel moet kunnen zien en moet kunnen ‘verkopen’. Deze projectleider gaat concreet de organisatie vormgeven en de financiering voor de eerste vijf jaar veiligstellen. Duidelijk moet zijn wie de projectleider aanstuurt, en waar de werkplek wordt gerealiseerd.
°
Aanstellen projectleider door provincie Noord-Holland
°
Verwerven van conceptueel draagvlak Het verkrijgen van draagvlak voor het voorgestelde concept bij de belanghebbenden (provincie, gemeenten, forteigenaren en -beheerders). Gezien het grote aantal partijen waarbij draagvlak moet worden verkregen (36), is dit een zeer arbeidsintensief traject. Om conceptueel draagvlak te verkrijgen, worden de rapportage en het concept rondgestuurd, en wordt er een bijeenkomst georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomst wordt de aanpak gepresenteerd en worden eventuele vragen beantwoord. Het resultaat van de bijeenkomst is goedkeuring van de voorgestelde aanpak.
°
Oprichting stichting, samenstellen bestuur ”Stichting Authentiek Netwerk Stelling van Amsterdam” wordt opgericht en de doelstellingen worden statutair vastgesteld. De stichting heeft een Stichtingsbestuur, waarin de diverse belanghebbende partijen zitting hebben: afgevaardigden van de provincie Noord-Holland, gemeenten, forteigenaren en –beheerders, Toerisme NoordHolland, en Stichting Stelling van Amsterdam.
°
Duidelijkheid over taken Projectorganisatie In overleg met het Stichtingsbestuur worden bekeken welke taken van de realisatie van de bezoekerscentra worden uitgevoerd door de “Projectorganisatie Bezoekerscentra”, en welke taken door al bestaande partijen aangepakt worden.
°
Opzetten projectorganisatie Gezien de grote geografische omvang van het gebied van de Stelling van Amsterdam, de veelheid aan betrokken partijen en gezien de coördinatiefunctie, zal er een projectorganisatie moeten worden opgezet. In deze projectorganisatie zal – naast de projectleider – ter ondersteuning in eerste instantie nog één persoon werkzaam zijn.
°
Opstellen plan van aanpak projectorganisatie De projectleider stelt op basis van de missie en doelstellingen een plan van aanpak op. Per onderdeel wordt ook een inventarisatie gemaakt van de betrokken partijen. Het plan van aanpak wordt ter goedkeuring voorgelegd aan het stichtingsbestuur.
75
LEISURE RESULT
°
Verwerven van financieel draagvlak bij de stakeholders Hiertoe kunnen eventueel de Projectbureaus RES en de diverse recreatiemaatschappijen in het gebied van de Stelling worden ingeschakeld, om daarmee de projectleider en projectorganisatie te ontlasten. In deze fase moeten de stakeholders worden geïnformeerd over de keuzemogelijkheden voor de bezoekerscentra, en de kosten die daaraan verbonden zijn.
°
Beslissing stakeholders over variant, tevens helderheid financiële bijdrage stakeholders Hiermee ontstaat duidelijkheid over de wensen van alle betrokkenen. De projectleider voert in deze fase de regie over de locatie van de bezoekerscentra in de Museale Variant en stemt af als deze te dicht bij elkaar staan. De projectleider heeft overzicht van het totale project en is belast met de uitvoering.
°
Gefaseerde realisatie
17.3
Rol van de provincie Noord-Holland
De provincie Noord-Holland heeft nadrukkelijk gekozen voor het aanjagen van de ontwikkelingen rondom de Stelling van Amsterdam. Deze haalbaarheidsstudie is één van de elementen daarin. Gezien de heldere randvoorwaarden die de provincie aan de realisatie van het bezoekerscentrum heeft gesteld, komt in deze paragraaf de rol van de provincie aan de orde. De belangrijkste randvoorwaarde is kostenneutrale exploitatie. Dit, gecombineerd met het feit dat de provincie vrijwel geen enkel fort in eigen bezit heeft, maakt dat de provincie vooral een aanjagende en stimulerende rol zal spelen. Voor de leesbaarheid maken we voor de realisatie van het Authentiek Netwerk een onderscheid in drie fasen: 1. Voorbereidende fase; 2. Fase van realisatie; 3. Operationele fase. Ad 1: voorbereidende fase Organisatorisch De provincie Noord-Holland speelt in de voorbereidende fase een zeer belangrijke rol. Om de voortgang te waarborgen, zal er ambtelijke capaciteit beschikbaar moeten zijn totdat de projectleider is aangesteld. De provincie zal zorgen dat: ° Het concept verder wordt uitgewerkt; ° Het taak-functieprofiel van de projectleider wordt opgesteld; ° Er een projectleider wordt aangesteld. De projectleider zal worden betaald door de provincie Noord-Holland. Daarnaast zal de werkplek van de projectleider op het provinciehuis worden gerealiseerd. Tijdens de voorbereidende fase zal de projectleider draagvlak verzamelen. Dit is, zoals eerder gesteld, een zeer arbeidsintensief proces waarbij ambtelijke en bestuurlijke ondersteuning noodzakelijk zal zijn om het proces te versnellen. In de voorbereidende fase zal de rol van de provincie vervolgens beperkt blijven tot levering van een afgevaardigde in het stichtingsbestuur en het in contacten met belanghebbenden actief ondersteunen van het project. Financieel De provincie zal in de voorbereidende fase éénmalig € 85.000,- bijdragen aan de projectkosten.
76
LEISURE RESULT
Ad 2. fase van realisatie Organisatorisch Tijdens de fase van realisatie speelt de provincie een faciliterende rol: realisatie van de bezoekerscentra stuit waarschijnlijk op problemen op het gebied van ruimtelijke ordening; de provincie zal ondersteunen bij oplossing hiervan. Daarnaast zal de provincie ondersteunen bij het vinden van additionele subsidiemogelijkheden in de vorm van bijvoorbeeld innovatie- en cultuursubsidies en/ of het beschikbaar stellen van capaciteit bij provinciale organisaties, zoals innovatieplatforms of organisaties als Kunst en Cultuur Noord-Holland. Financieel In totaal zal er in deze fase € 415.000,- door de provincie beschikbaar moeten worden gesteld. Daarnaast is er € 400.000,- aan additionele subsidiegelden noodzakelijk. Deze zouden uit provinciale, maar ook uit landelijke subsidiebronnen verworven kunnen worden. Voor locaties waar gekozen wordt voor de Museale Variant, kan het zijn dat de betrokken organisaties een additionele subsidieaanvraag zullen indienen. Fase 3. operationele fase In de operationele fase blijft de provincie beleidsmatig het Authentiek Netwerk stimuleren. Er is geen additionele financiële bijdrage nodig. De provincie kan door middel van de subsidiebeschikking aan Toerisme Noord-Holland sturend optreden in de marketing en promotie van het Authentiek Netwerk.
17.4
Samenvatting
Figuur 17.1: rollen betrokken partijen Provincie Projectleider
Gemeenten
Non-profit organisaties
Marktpartijen
Voorbereiding ° °
°
°
Aanstellen projectleider Beschikbaar stellen ambtelijke capaciteit Beschikbaar stellen ambtelijke capaciteit
°
Conceptontwikkeling
°
Vertegenwoordiging in stichting
°
Draagvlak verwerven voor concept Onderzoek mogelijke subsidievormen Oprichten stichting
°
°
° °
Besluitvorming Financiering
°
°
Financiering
°
°
Draagvlakdiscussie; keuze voor variant
°
Draagvlakdiscussie; keuze voor variant
°
Draagvlakdiscussie; keuze voor variant
°
Vertegenwoordiging in stichting
°
Vertegenwoordiging in stichting
°
Vertegenwoordiging in stichting
Definitief projectplan inclusief begroting
°
Besluitvorming Financiering Realisatie ° Financiering; opzetten samenwerkingsverband Operationalisatie ° Exploitatie ° °
Opzetten projectorganisatie
77
° °
Besluitvorming Financiering
° °
Besluitvorming Financiering
°
Financiering; opzetten samenwerkingsverband
°
Financiering; opzetten samenwerkingsverband
°
Exploitatie
°
Exploitatie
LEISURE RESULT
18.
CONCLUSIE
Op basis van het voorliggende haalbaarheidsonderzoek kan geconcludeerd worden dat de realisatie van één groot bezoekerscentrum voor de Stelling van Amsterdam niet haalbaar is binnen de door de provincie gestelde randvoorwaarde van een kostenneutrale exploitatie. Het verschil tussen de kosten en de te verwachten inkomsten is te groot, waardoor het ook voor commerciële partijen niet haalbaar zal zijn om deze exploitatie op zich te nemen. De ervaringen elders in de provincie met bezoekerscentra en bijvoorbeeld musea, ondersteunen deze conclusie. Om toch de informatieve functie voor bezoekers aan de Stelling te kunnen invullen, is een scenario van een netwerk van informatiepunten opgesteld en getoetst. De financiering en de exploitatie van een dergelijk netwerk wordt over vele partijen verdeeld waarmee ook het exploitatierisico verminderd wordt. Voor dit netwerk wordt uitgegaan van samenwerking tussen publieke en private partijen. Op sommige locaties kunnen deze informatiepunten uitgroeien tot kleinschalige bezoekerscentra met de eerder geconstateerde exploitatierisico’s. De realisatie en exploitatie van deze bezoekerscentra zal in goed overleg met alle betrokkenen aangepakt moeten worden om financiële problemen en teleurstellingen zoveel mogelijk te voorkomen. Bovenstaande conclusie leidt tot een tweeledige rol van de provincie: enerzijds zal de provincie een stimulerende en regisserende rol op zich moeten nemen, en anderzijds is de provincie medefinancier van de realisatie. Geconcludeerd kan worden dat realisatie van een bezoekersfaciliteit in de vorm van het Authentiek Netwerk haalbaar is, mits de provincie bereid is de genoemde rollen op zich te nemen.
78
LEISURE RESULT
BRONNEN °
Bedrijfschap Horeca en Catering (2005), Horeca Kompas voor Beleid 2004. Zoetermeer: Bedrijfschap Horeca en catering.
°
Bedrijfschap Horeca en Catering (2005), Trendrapport Rendement 2004. Zoetermeer: Bedrijfsschap horeca en catering.
°
CBS, website (www.cbs.nl, POLS).
°
Gemeente Amsterdam, Dienst onderzoek en statistiek (2005), Recreatiegebieden rond Amsterdam. Amsterdam: Gemeente Amsterdam.
°
H+N+S Landschapsarchitecten (2001), Een Langzame Buitenring in de Snelle Metropool; ruimtelijke strategie van de Stelling van Amsterdam. Utrecht: H+N+S Landschapsarchitecten.
°
LAGroup (2003), Meer dan Strand en Zee; Het toeristische imago van de Nederlandse kust bij Duitse bezoekers. Amsterdam: LAGroup .
°
Ministerie van Economische Zaken (2003), Vernieuwde Toeristische Agenda. Den Haag: Ministerie van Economische Zaken.
°
NBTC (2004), Bezoek aan Toeristische Attracties en Evenementen; een analyse van ontwikkelingen 2000-2003. Leidschendam: NBTC.
°
NBTC (2004), Kerncijfers Toerisme en Recreatie. Leidschendam: NBTC.
°
NBTC (TRN) (2003), Beleef Holland; een visie op de toekomst van de toeristische en zakelijke reismarkt. Leidschendam: NBTC.
°
NRIT (2003), Trendrapport Recreatie en Toerisme 2002-2003. Breda: NRIT
°
NRIT (2004-1), Trendrapport Recreatie en Toerisme 2003-2004. Breda: NRIT.
°
NRIT (2004-2), Groepsreizen van Nederlanders. Breda: NRIT.
°
NRIT (2005), Trendrapport Recreatie en Toerisme 2004-2005. Breda: NRIT.
°
Provincie Noord-Holland (1995), Onderzoek naar de bouwkundige staat van de forten van de Stelling van Amsterdam. Haarlem: Provincie Noord-Holland.
°
Provincie Noord-Holland (2001), De Stiltestelling, essay van Gerard van Westerloo over de toekomstige rol van de Stelling van Amsterdam. Haarlem: Provincie Noord-Holland.
°
Provincie Noord-Holland (2003), De Stelling van Amsterdam. Haarlem: Provincie NoordHolland.
°
Provincie Noord-Holland (2005-1), Agenda Recreatie en Toerisme 2004-2007, uitvoeringsprogramma 2005. Haarlem: Provincie Noord-Holland.
°
Provincie Noord-Holland (2005-2), Gebiedsprogramma Stelling van Amsterdam. Haarlem: Provincie Noord-Holland. 79
Gebruik
LEISURE RESULT
°
Schoolreis Startpagina, website (www.schoolreis.pagina.nl)
°
SCP (2001), Trends in de Tijd. Den Haag: SCP.
°
Stichting Atlas voor gemeenten (2005), Atlas voor Gemeenten. Utrecht: Stichting Atlas voor Gemeenten.
°
Stichting MEGA, website (www.Stelling-Amsterdam.com).
°
Toerisme Noord-Holland (2003), Strategisch Marketing- en Communicatieplan 20032006 voor Toerisme in Noord-Holland. Amsterdam: Toerisme Noord-Holland.
°
Toerisme Noord-Holland (2006), Bezoekersonderzoek Noord-Holland 2005; Nieuwe markten, nieuwe kansen. Amsterdam: Toerisme Noord-Holland.
°
Rabobank, website (www.rabobank.nl)
°
Vesters, P. (red.), (2003), De Stelling van Amsterdam; Harnas voor de hoofdstad. Utrecht: Stichting Matrijs.
80
LEISURE RESULT
BIJLAGE 1 NAMENLIJST GEÏNTERVIEWDE PERSONEN EN ORGANISATIES Fort
Eigenaar/ Stakeholder
Vertegenwoordiger
Aalsmeer
De heer H. Tuning
Aan den Ham
Gemeente Haarlemmermeer (Hoofddorp) Stichting fort Aan den Ham
Abcoude
Stichting fort Abcoude
BenoordenSpaarndam
Stichting Krayenhoff
Diemerdam
Provincie Noord-Holland/ Stadsherstel Amsterdam Gemeente Muiden
De heer J. Hulscher
Pampus
Landschap Waterland/ NV Recreatie Noord-Holland Stichting Pampus
De heer J. Hylkema/ De heer M. Schoots Mevrouw N. Elfring
Spijkerboor
Natuurmonumenten
Mevrouw C. Sadée
St. Aagtendijk
Gemeente Beverwijk
De heer G.J. Hille
Uitermeer
Provincie Noord-Holland
De heer K. Meijer
Uithoorn
Fortacademie Amstelhoek
De heer C. Schaap
Veldhuis
Stichting Aircraft Recovery Group
De heer Joh. Graas
Dagelijks bestuur Stichting Stelling van Amsterdam
De heer C. Wagemakers/ De heer D. Slebos/ De heer B. Korf De heer H. Broekmeulen
Muizenfort Neckerweg
Bureau Stichting Stelling van Amsterdam Gemeente Amsterdam
De heer G.J. de Man/ De heer P.J. de Vries De heer H. de Graaf/ De heer C.P. Spanbroek De heer J. de Vries/ De heer F.C.J. Van Rijn
De heer G. Aalten
De heer G. Timmermans
Kinderdijk
De heer D. Molenaar
Natuurmonumenten
De heer K.J. Provoost
NBTC
De heer G. Baaij
Nemo
Mevrouw M. Kok
Stichting Militair Erfgoed Groot Amsterdam Utrecht Toerisme en Recreatie
De heer R. Ros
81
Mevrouw J. van Essen
LEISURE RESULT
BIJLAGE 2 VRAGENLIJSTEN INTERVIEWS Interviewvragen forteigenaren/ beheerders Stelling van Amsterdam in het kader van de haalbaarheid van een bezoekerscentrum. Huidige situatie fort 1. Wat is uw relatie tot het fort? 2. Kent u alle forten? 3. Wat vindt u van uw fort in relatie tot andere forten? 4. Wat zijn momenteel de doelstellingen/missie van het fort? 5. Wie ‘bemoeien’ zich er mee, wie mogen zich hiermee bemoeien? 6. Wie helpen er nu mee? 7. Wat zijn de huidige activiteiten? Souvenirs? 8. Is er horeca op het fort? Wie exploiteert dat? 9. Welke klantengroepen bedient u nu? Samenstelling, herkomst, aantallen, vragen naar zakelijke markt. Verblijfsduur. 10. Hoeveel bezoekers komen er per jaar/maand? Is er een bijzondere verdeling over het jaar? 11. Hoe ziet de exploitatie van het fort er nu uit? Prijs entree en verhuur van ruimtes, bestedingen bezoekers. 12. Is er een jaarverslag en mogen we dat inzien/hebben? 13. Wat zijn de pijnpunten? a. Organisatorisch; b. Financieel; c. Ruimtelijke ordening; d. Overheden/eigenaren; e. Concurrentie; f. Marktpartijen; g. Beleid; h. Parkeren; i. Beperkingen in fysieke zin; j. Vleermuizen/ natuur. 14. Wordt u wel eens door mensen/ partijen benaderd die iets met het fort zouden willen? 15. Wat maakt uw fort tot zo’n bijzonder fort? Is er een USP – heeft het iets bijzonders, of een combinatie van bijzondere zaken dat/die in de andere forten ontbreekt/ontbreken? Toekomst 16. Zou u de huidige doelstellingen/missie willen wijzigen? 17. Wat zou de markt voor het fort kunnen zijn? Is die wezenlijk anders/groter? 18. Welke klantengroepen zou u in de toekomst willen bedienen? Zakelijke markt. 19. Wat zijn de kansen en bedreigingen voor het fort? 20. Wat zou daarvoor ‘geregeld’ moeten worden? 21. Hoe ziet u uw fort over 15 jaar? Over 100 jaar?
82
LEISURE RESULT
Bezoekerscentrum 22. Welke kansen biedt de Stelling van Amsterdam? Vormt het één geheel? 23. Waarom heeft uw fort destijds uw vinger opstoken? 24. Zijn er eerdere initiatieven geweest voor een bezoekerscentrum? 25. Waarom zijn die gestrand? 26. Is een bezoekerscentrum een kans of een bedreiging? Voor uw fort of voor de Stelling van Amsterdam? 27. Vindt u nog steeds dat er voor de stelling een bezoekerscentrum moet komen? a. bij u? Waarom? b. elders, waar? 28. Moet een bezoekerscentrum ín een fort of kan het ook elders? Hoe dan? Is daar ruimte voor? 29. Zou de Stelling van Amsterdam één of meerdere bezoekerscentra moeten hebben? Waar? 30. Wie zouden er volgens u naar zo’n bezoekerscentrum komen/doelgroepen? 31. Wat zou zo’n bezoekerscentrum allemaal moeten bieden/functies? Grootschalig/ kleinschalig? 32. Zijn er bezwaren tegen een zekere massaliteit? Hoe groot/succesvol mag een bezoekerscentrum worden? 33. Wordt het dan een onderdeel van fiets/autoroutes? 34. Zouden er in het geval van meerdere bezoekerscentra ook gescheiden functies moeten komen, specialisaties? 35. Wat vindt u van samenwerking? Met forten, overheden, derden? 36. Doet u dat al? 37. Met wie zou u wel/niet willen samenwerken en waarom? 38. Als er een bezoekerscentrum bij u op het fort komt, wie zou het dan moeten exploiteren? 39. Wat is uw rol daarin? 40. Het exploiteren van een bezoekerscentrum moet minimaal kostenneutraal. Kan dat? Kunt U dat? 41. Heeft u nog vragen of opmerkingen? 42. Wat verwacht u van dit onderzoek? Wat hoopt u dat er uit komt?
83
LEISURE RESULT
Interviewvragen stakeholders Stelling van Amsterdam in het kader van de haalbaarheid van een bezoekerscentrum. Huidige situatie fort 1. Wat is uw relatie tot de Stelling van Amsterdam? 2. Kent u alle forten? 3. Wie ‘bemoeien’ zich met de Stelling van Amsterdam, wie mogen zich hiermee bemoeien? 4. Wat is op dit moment de ‘markt’ voor de Stelling van Amsterdam? 5. Wat zijn de huidige activiteiten van de Stelling van Amsterdam? 6. Wat zijn de pijnpunten? a. Organisatorisch; b. Financieel; c. Ruimtelijke ordening; d. Overheden/eigenaren; e. Concurrentie; f. Marktpartijen; g. Beleid; h. Beperkingen in fysieke zin; i. Vleermuizen/ natuur. 7. Zijn er bijzondere forten die kansen bieden? Toekomst 8. Wat zou de functie van de Stelling van Amsterdam in de toekomst moeten zijn? 9. Wat zou de markt voor de Stelling van Amsterdam kunnen zijn? Is die wezenlijk anders/groter? Welke klantengroepen? 10. Wat zijn de kansen voor de Stelling van Amsterdam? 11. Wat mist er in het aanbod van de Stelling van Amsterdam? Wat zou daarvoor ‘geregeld’ moeten worden? 12. Hoe ziet u de Stelling van Amsterdam over 15 jaar? Over 100 jaar? Bezoekerscentrum 13. Zijn er eerdere initiatieven geweest voor een bezoekerscentrum? 14. Waarom zijn die gestrand? 15. Is een bezoekerscentrum een kans of een bedreiging voor de Stelling van Amsterdam? 16. Vindt u dat er voor de Stelling een bezoekerscentrum moet komen? waar? 17. Moet een bezoekerscentrum ín een fort of kan het ook anders? Hoe dan? Nieuwbouw? Is daar ruimte voor? 18. Zou de Stelling van Amsterdam één of meerdere bezoekerscentra moeten hebben? Waar? 19. Wie zouden er volgens u naar zo’n bezoekerscentrum komen/doelgroepen? 20. Wat zou zo’n bezoekerscentrum allemaal moeten bieden/functies? 21. Wordt het dan een onderdeel van fiets/autoroutes? 22. Zouden er in het geval van meerdere bezoekerscentra ook gescheiden functies moeten komen, specialisaties? 23. Wat is de waarde van de omgeving van de Stelling van Amsterdam voor het bezoekerscentrum? 24. Hoe groot mag een bezoekerscentrum worden? Klein/grootschalig. 25. Zijn er bezwaren tegen een zekere massaliteit? Hoe groot/succesvol mag een bezoekerscentrum worden? 26. Wat vindt u van samenwerking in het kader van de Stelling van Amsterdam? Doet u dat al? 84
LEISURE RESULT
27. Met wie zou u wel/niet willen samenwerken en waarom? 28. Als er een bezoekerscentrum komt, wie zou het dan moeten exploiteren? 29. Wat is uw rol daarin? 30. Het exploiteren van een bezoekerscentrum moet minimaal kostenneutraal. Kan dat? 31. Heeft u nog vragen of opmerkingen? 32. Wat verwacht u van dit onderzoek en Wat hoopt u dat er uit komt?
85
LEISURE RESULT
BIJLAGE 3 INVENTARISATIE GERAADPLEEGDE FORTEN Huidig gebruik forten Fort
Eigenaar
Huidige activiteiten
Organisatie en eventuele doelstellingen
St. Aagtendijk
Gemeente Beverwijk
Verhuur als repeteerruimte aan beginnende popmusici Verhuur voor opslag van explosieven Verhuur van woning en loods aan schietvereniging.
Neen
Aalsmeer
Gemeente Haarlemmermeer (Hoofddorp) Defensie
Aan de Ham
Abcoude
Gemeente Abcoude (wordt Natuur-monumenten)
Amstelhoek bij Uithoorn BenoordenSpaarndam
Gemeente Uithoorn, Verpacht aan Staatsbosbeheer Domeinen, gepacht door Recreatieschap Spaarnwoude
Diemerdam
Provincie Noord-Holland/ Stadsherstel Amsterdam Gemeente Haarlemmermeer
Hoofddorp Muiden (Muizenfort)
Gemeente Muiden
Neckerweg Pampus
Landschap Waterland/ Recreatie Noord-Holland Stichting Pampus
Spijkerboor
Natuurmonumenten
Uitermeer
Provincie Noord-Holland
Veldhuis
Staatsbosbeheer, verpacht aan Stichting Noord-Hollands Landschap Eigenaar
Fort
Neen. Wordt momenteel zoveel mogelijk teruggebracht in de oorspronkelijke staat, ook wat betreft inrichting. Daarnaast kleine tentoonstellingen over artillerie, telegrafie en WOII. Fort kan op afspraak worden bezocht; er is al een kleine tentoonstelling over de SvA. Bijgebouwen in gebruik door visvereniging voor invaliden. Verhuur van ruimtes voor het geven van trainingen en voor feesten. Wil alleen BC mits dit commercieel aantrekkelijk is. Staat nu leeg, wens om in de toekomst helft commercieel te verhuren, helft BC en logiesaccommodaties in barakken. Combinatie met nabijgelegen Romeinse nederzetting?
Stichting Fort aan den Ham. Ongeveer 20 vrijwilligers Doel om de diverse waarden van het fort te behouden en te verbeteren en mensen kennis te laten nemen van de historische verdedigingswerken in en om Amsterdam. Stichting Fort Abcoude. Stichting beheert het fort en heeft als doel het bereiken van synergie tussen de zeer diverse activiteiten. 20 vrijwilligers. Fortacademie Amstelhoek. Commerciële organisatie die de verhuur van ruimten coördineert. Stichting Krayenhoff. Stichting geeft advies over het beheer van het fort. 20 vrijwilligers
Neen. Verhuur van kantoorruimte aan Stichting Herstelling, Stichting Space, Stichting Pampus en de Historische Kring Stad Muiden.
Rondleidingen, verhuur van ruimtes en (sportieve) uitjes voor bedrijven en scholen.
Stichting Pampus. Professionele organisatie met 3,5 FTE en ongeveer 80 vrijwilligers.
Museum met restanten van vliegtuigen uit WOII. Tevens in gebruik als werkplaats en voor opslag t.b.v. dit museum
Stichting Aircraft Recovery Group. 50 vrijwilligers, 450 donateurs.
Huidige activiteiten
Organisatie
86
LEISURE RESULT
De forten en hun exploitatie Fort
Openstelling
St. Aagtendijk
Voor bezoek alleen tijdens Open Monumentendagen, verder niet vanwege opslag explosieven. Na april 2006 is openstelling wel mogelijk Niet
Aalsmeer
Huidige aantal bezoekers per jaar Geen
Horeca
Entree
Huidige exploitatie
Neen
Niet van toepassing
Huurinkomsten € 22.250,Onderhoudsuitgaven: € 10.000,- per jaar Heffingen € 420,Energie: ?
Geen
Neen
Niet van toepassing
Geen
€ 1,- per persoon.
Batig saldo 2004 € 600,-
Aan de Ham
April - september op zondag.
1.200
Koffiekamer.
Abcoude
Mei – september iedere tweede zaterdag van de maand. Geen reguliere openstelling, alleen op verzoek Neen, alleen op afspraak met Stichting Krayenhoff.
2.000
6.000, waarvan 1.500 met toeristisch-recreatief motief. 200-500.
Kleinschalig, geëxploiteerd door stichting. Ook verhuur van ruimtes. Ja, uitbesteed. Verhuur van ruimtes. Neen.
€ 2,50 per persoon voor reguliere bezoekers. Geen
Geen inzage
Hoofddorp
Beperkt
Niet bekend
Neen
Niet van toepassing
Geen
Muiden (Muizenfort) Neckerweg
Nee
Geen
Neen
Niet van toepassing.
Negatieve exploitatie, ongeveer € 18.000,-
Pampus
Mei tot september, daarbuiten alleen op afspraak ivm mogelijk harde wind.
35.000 – 40.000. maximum is 1.500 per keer.
Ja, overdag in eigen beheer, ’s avonds door Zuydwal.
€ 12,- volwassene, € 8,kind. Dit is incl. boot.
Jaarlijks wordt een kleine reserve opgebouwd.
Uitermeer
Niet mogelijk
2.000 tijdens Stellingmaand
Veldhuis
Mei – september op zondagen
8.000
€ 2,- p.p., kinderen € 1,50
Huur: € 3.000 Spelen ongeveer quitte
Fort
Openstelling
Huidige aantal bezoekers per jaar
Neen, nu nog geen horecabestemming. Kleinschalig, geëxploiteerd door stichting. Ook verhuur van ruimtes Horeca
Entree
Huidige exploitatie
Amstelhoek bij Uithoorn BenoordenSpaarndam
Reserve € 16.500,Spelen ongeveer quitte.
Geen.
Diemerdam
Spijkerboor
87
LEISURE RESULT
Fysieke inventarisatie forten Fort
Bouwjaar
Bijzonderheden
St. Aagtendijk
1899, beton
Willen helft van fort blijven verhuren aan Pop-fort.
Aalsmeer
1905, beton
Aan de Ham
1903, beton
Abcoude
1885, baksteen
Amstelhoek bij Uithoorn BenoordenSpaarndam
1911, beton
Diemerdam
1889, beton
Hoofddorp
1904, beton
Muiden (Muizenfort)
1876, baksteen
Neckerweg
1911, beton
Pampus
1897, beton
Spijkerboor
1911, beton
Uitermeer
1845, baksteen
Veldhuis
1897, beton
Fort
Bouwjaar
1901, beton
Genieloods
Genieloods, ook beschikbaar voor verhuur. 42 barakken
Slechts per boot bereikbaar
Bereikbaarheid
Parkeergelegenheid Nu 40 plaatsen. Na herontwikkeling meer.
Ligging aan provinciale weg. Gelegen op loopafstand van NS-station Abcoude. Bereikbaarheid met auto is goed. Goed, ligging aan provinciale weg nabij Amstelveen echter congestiegevoelig. Slecht, maar wordt verbeterd t.b.v. nabijgelegen woonboten. Voor bereikbaarheid over water wordt aanlegsteiger verbeterd.
Recreatiegebied Spaarnwoude
Door Muiden heen, dus slechte bereikbaarheid.
In totaal 160 parkeerplaatsen, worden echter gedeeld met andere attracties. Op korte termijn uitbreiding.
Muiderslot, afvaart naar Pampus
Twintig minuten varen.
In totaal 160 parkeerplaatsen, worden echter gedeeld met andere attracties. Op korte termijn uitbreiding. Ongeveer 20 parkeerplaatsen.
Muiderslot, Muizenfort
Over water en land (wandel, fiets en auto) goed ontsloten Ligging aan A9
Bijzonderheden
Abcoude
750 bij Open Monumentendagen, paar honderd gedurende jaar.
Slecht Plofhuisjes
40 – 50 auto’s, willen graag uitbreiden. 40 auto’s, plaatsen worden echter ook uitgeleend aan mensen uit omgeving. Nu matig, toekomst beter.
Omgeving/ attracties in de nabijheid Bazaar
Bereikbaarheid
88
Mogelijkheid om wegensteunpunt te gebruiken als parkeerruimte. 40 auto’s, op nabijgelegen golfterrein is meer ruimte Parkeergelegenheid
Ligging bij natuurgebied Omgeving/ attracties in de nabijheid
LEISURE RESULT
Planologie en Unique Selling Points forten Fort
Natuurwaarden
Planologische beperking
St. Aagtendijk
Aalsmeer
Aan de Ham
Abcoude
Mag geen vogels aantrekken vanwege Schiphol Nee
Nee
Vleermuizen, monumentale bomen, kwetsbare dakbedekking.
Samenwerking
USP zoals aangegeven door eigenaar/ beheerder
Provincie NH Stichting SvA Landschap NH
Bouwkundige status is goed. De huidige inrichting is zodanig dat met beperkte inspanningen het geheel weer is terug te brengen tot de oorspronkelijke staat. Ligging en Bazaar, ofschoon bekend is dat die doelgroepen niet of nauwelijks overlappen. Maar Beverwijk zelf staat daardoor genoegzaam op de kaart. Ligging aan unieke Geniedijk en bij Schiphol. Goede ontsluiting, veel mogelijk met fort. Visie moet nog worden ontwikkeld maar de stemming is gunstig. Fort is droog en gerestaureerd. Klein, en daardoor beheersbaar, ook in financieel opzicht. In de nabije toekomst komt er industrieel erfgoed in de buurt, waardoor het voor bezoekers nog aantrekkelijker wordt. Enthousiaste vrijwilligers. Unieke combinatie tussen natuur en cultuur. Abcoude is het “kroonjuweel van de SvA”. Eind jaren ’60 heeft het fort gediend als opslagruimte voor rampenbestrijding, in die tijd is het voorzien van airco e.d. en zijn er bijgebouwen geplaatst. Nu is een klein gedeelte teruggebracht in de originele staat. Het is uniek: het is het eerste fort naar aanleiding van de nieuwe vestingwet, in 1874 gebouwd. Dit kun je niet zien maar wel heel boeiend vertellen aan de bezoekers. Daarnaast is dit het mooist waarneembare inundatiegebied. Eigenlijk is het belangrijkste de bereikbaarheid in combinatie met het schootsveld. Abcoude heeft drie forten en een batterij; je kunt de verschillende bouwstijlen op korte afstand van elkaar zien. Goed bereikbaar en een groot parkeerterrein. Daarnaast verkeert het fort in authentieke toestand en is het ontdaan van ongewenste begroeiing. Cultuur en natuur zijn tot nu toe op een professionele manier bij elkaar gebracht. Twee verschillende forten bij elkaar inclusief schootsveld (nu vogelweide); alles is nog intact. Mooi en uniek fort met ruimte, plofhokken, originele rails en aanlegsteiger.
Nee.
Natuurmonumenten: wordt nieuwe eigenaar. ANWB: wens van stichting om routes langs fort te krijgen. Met SvA, ANWB en Natuurmonumenten.
Amstelhoek bij Uithoorn
Nee
BenoordenSpaarndam
Onbekend.
Moet waken voor verkeersaantrekkend e werking. Behoud van de verkaveling van de polder.
Nee
Fort Penningsveer, ANWB, Stichting SvA.
Diemerdam Hoofddorp
Muiden (Muizenfort)
Mag geen vogels aantrekken vanwege Schiphol Nee
Ligging aan unieke Geniedijk en bij Schiphol.
Beschermd stadsgezicht Knelpunt mbt toekomstige woningbouw in Muiden.
Nog niet.
De relatie tussen het Muizenfort en Pampus is heel nauw. Pampus heeft een walbasis in het Muizenfort. De ligging van het Muizenfort is strategisch sterk, veel andere forten liggen excentrisch. Daarbij is het stadje Muiden erg leuk en komen mensen hier al voor het Muiderslot. Tenslotte is er nog de relatie naar de Noordpolder en de trekvaarten.
89
LEISURE RESULT
Neckerweg Pampus
Nee.
Spijkerboor
Uitermeer
Ecologische beperkingen
Met Muiderslot voor afvaart. Wil met fort Uitermeer arrangementen opzetten.
Grootschalige ontwikkelingen zijn niet mogelijk
Nog niet, in toekomst met SBB en Landschap NoordHolland
Bewoning van het terrein door een particulier
Stichting Herstelling Gemeente Weesp Natuurmonumenten Stichting Landschap NH Provincie NH Stichting SvA Recreatiemaatschap pij Stichting NoordHollands Landschap, geen goede relatie.
Veldhuis
Fort
Natuurwaarden
Planologische beperking
Samenwerking
90
Pampus verkeert in slechtere staat dan veel andere forten; in WOII is er veel gesloopt, vooral aan het dak. In het voorjaar van 2006 wordt er waarschijnlijk een renovatiesubsidie toegekend om Pampus te behouden voor verder verval. Uniek want het fort heeft een ovale vorm. Nadeel van het fort is dat het ver weg ligt; dit is tevens de kracht. Historie en mysterie. Beleving van het buitenzijn. Gebied is heel open en de Beemster is werelderfgoed. Op het fort kun je de omgeving goed beleven. In de omgeving zijn ook andere elementen van de stelling zichtbaar zoals kringenwethuisjes etc. Spijkerboor is het jongste fort, ook het grootste (?), het modernste, heeft twee verdiepingen en is het enige fort dat nog de geschutskoepel heeft, inclusief twee lopen. Fort Uitermeer is onderdeel van de SvA en NHW. Het is voor beiden een cruciaal fort. De ligging is mooi, maar ook strategisch: aan de Vecht en vlakbij een inundatiesluis. De ligging op het scharnierpunt van NHW en SvA, gecombineerd met de ligging aan de Vecht en de goede ontsluiting via de provinciale weg. Ook over water goed ontsloten, liggend aan wandel- en fietspaden.
Grootste, niet mooiste want geplukt door Duitsers in WOII. Gunstige ligging aan A9, rustig gelegen bij lokaal recreatiegebied. Natuur, oppervlakte, culturele invulling en ligging. USP
LEISURE RESULT
BIJLAGE 4 OVERZICHT FORTEN STELLING VAN AMSTERDAM Fort
Eigenaar
Gebruik
Fort Edam Fort Kwadijk Fort Benoorden Purmerend Fort Nekkerweg Fort Middenweg Fort Jisperweg Fort Spijkerboor Fort Marken-Binnen
Staatsbosbeheer Privé J. Bart BV Provincie Noord-Holland Natuurmonumenten Natuurmonumenten Natuurmonumenten Staatsbosbeheer
Fort Krommeniedijk Fort de Ham Fort Veldhuis Fort St. Aagtendijk Fort Zuidwijkermeer Fort Velsen Fort IJmuiden
Landschap Noord-Holland Ministerie van Defensie Landschap Noord-Holland Landschap Noord- Holland Landschap Noord-Holland Privé Rijkswaterstaat
Fort Benoorden Spaarndam Fort Bezuiden Spaarndam Fort Penningsveer
Recreatie Noord-Holland Recreatie Noord-Holland Stichting Fort Penningsveer
Fort Liebrug Fort de Liede Fort Vijfhuizen Fort Hoofddorp Fort Aalsmeer Fort Kudelstaart Fort de Kwakel Fort de Drecht Fort Uithoorn Fort Waver-Amstel Fort Botshol Fort de Winkel Fort Abcoude Fort Nigtevecht Fort Hinderdam Fort Uitermeer Fort Ossenmarkt, Weesp
Recreatie Noord-Holland Rijkswaterstaat Provincie Noord-Holland Gemeente Haarlemmermeer Gemeente Haarlemmermeer Ministerie van Defensie Privé Gemeente Uithoorn Staatsbosbeheer Natuurmonumenten Natuurmonumenten Ministerie van Defensie Gemeente Abcoude Natuurmonumenten Natuurmonumenten Provincie Noord-Holland Gemeente Weesp
Wijnhandel, natuurgebied Zakelijk Wijnhandel, restaurant Opslag Natuurgebied Natuurgebied Natuurgebied Natuurgebied, oefencentrum brandweer Natuurgebied Defensiemuseum Natuurgebied, luchtoorlogmuseum Opslag, schietvereniging Natuurgebied Opslag Evenementen, maritiem opleidingscentrum Geen Kinderopvang, recreatie Recreatie en overnachtingsaccommodaties Opslag Opslag Kunstfort Sportschuttersvereniging Educatief centrum Jachthaven Horeca, woningen (genieloods) Restaurant, galerie, atelier, kantoor Natuur, treningscentrum Wijnopslag, natuur Natuur Camping Natuur en visvijver Natuur Natuurterrein Opslag en kantoor Muziekschool, bedrijfs-/ verenigingsruimten Zeedijk, jeugdwerk Paardenstal Vuurtoren Evenementen, sport, recreatie
Vesting Muiden Gemeente Muiden Diemerdam Provincie Noord-Holland Vuurtoreneiland Durgerdam Rijkswaterstaat Fort aan het Pampus Stichting Pampus Bron: Provincie Noord-Holland, 1995
In totaal zijn er 18 eigenaren met één of meerdere forten in hun bezit.
91
Monumentenstatus Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Rijk Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Provinciaal Rijk Provinciaal Provinciaal Rijk Rijk Rijk Rijk Rijk Rijk Rijk Rijk Rijk Rijk Provinciaal Provinciaal Rijk
LEISURE RESULT
Onderstaande 23 gemeenten hebben grondgebied binnen de begrenzing van de Stellingzone, zoals vastgelegd in het Streekplan Noord-Holland Zuid: ° Edam-Volendam; ° Zeevang; ° Beemster; ° Wormerland; ° Graft-de-Rijp; ° Zaanstad; ° Uitgeest; ° Heemskerk; ° Beverwijk; ° Velsen; ° Haarlem; ° Haarlemmerliede en Spaarnwoude; ° Haarlemmermeer; ° Aalsmeer; ° Uithoorn; ° De Ronde Venen; ° Abcoude; ° Loenen; ° Wijdemeren; ° Weesp; ° Muiden; ° Diemen; ° Amsterdam.
92
