samenspelen 4 handboekje voor het jeugdwerk
Dit boekje is gericht op ieder die actief is in de begeleiding van groepen kinderen en jongeren in de leeftijd van vier tot zestien jaar. Zo’n groep wordt begeleid door één of (doorgaans) meerdere spelleid(st)ers. Zowel vrijwilligers, beroepskrachten als studenten kunnen dit boekje gebruiken. Het principe is: iedereen doet mee. In dit boekje worden veelzijdige activiteiten beschreven voor de maanden december, januari, februari en maart die inspelen op de belevingswereld van kinderen in een bepaalde leeftijd. Het zijn praktische, handzame en vooral bruikbare suggesties voor spelen en activiteiten. Het boekje is ingedeeld in spel actief, creatief actief en natuur actief. Het laatste hoofdstuk geeft praktische tips over het werken in diverse leeftijdgroepen. Welk spel hoort bij welke leeftijd. inhoud spel actief pagina 0 creatief actief pagina natuur actief pagina over leeftijdskenmerken
samenspelen 4 handboekje voor het jeugdwerk
4 tot en met 19 20 tot en met 45 46 tot en met 71 72 tot en met 84
Redactie Fabiënne Houben, Sandra Stultiens, Emmie Beelen, Gé Jenniskens, Leo Janissen en Léon Hoenen Tekenwerk www.BertvanderMeij.nl Vormgeving hoenenenvandooren St. Odiliënberg Uitgave winter 2011-2012 Uitgever Jong Nederland Limburg Marijkelaan 11a, 6074 AP Melick telefoon 0475 52 00 20
[email protected] • www.jongnl.n
2
3
spel actIef zitten, opspringen en vangen
spel actIef ballenregen
speel het spel binnen of buiten nodig bal
speel het spel binnen of buiten nodig tennisballen of kleine
voor alle leeftijden tijdsduur 10 minuten
ballen, grote doos voor alle leeftijden tijdsduur 10 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal 10+
opstelling vrij in de ruimte aantal 10-
aard van het spel actief
aard van het spel actief
speluitleg Snelheid is
speluitleg Midden in de ruimte staat een doos gevuld met
essentieel voor dit gooi- en zitspel, dat individueel gespeeld
ballen. Eén speler staat bij de doos en begint met beide handen
wordt. Gooi de bal zo hoog mogelijk in de lucht, ga op de
de ballen alle kanten op te gooien. Het lijkt wel een ballenre-
grond zitten met beide benen gestrekt en spring dan snel op en
gen. De andere spelers moeten echter voorkomen dat de doos
probeer de bal te vangen voordat deze de grond raakt. O ja,
leeg raakt. Ze vangen de ballen of rapen ze van de vloer op en
èh… even opletten hoe hoog is het plafond in de blokhut is. De
gooien ze snel terug in de doos. Lukt het de ballengooier toch
moeilijkheidsgraad van dit spel kun je uitbreiden door bijvoor-
om de doos leeg te krijgen?
beeld na het gooien van de bal en het op de grond zitten, nog in je handen te klappen, rond je as te draaien of rond een stoel te rennen.
4
5
spel actIef snel de bal doorgeven
spel actIef handen op je rug
speel het spel binnen nodig middelgrote bal, fluit
speel het spel binnen of buiten nodig bal
voor alle leeftijden tijdsduur 10 minuten opstelling in een kring aantal 10+ aard van het spel actief en gezellig speluitleg De spelers vormen een kring en de spelleider staat in het midden. Op een fluitsignaal wordt de bal in de kring doorgegeven. Bij het tweede fluitsignaal is de speler die op dat moment de bal in de handen heeft af en moet een opdracht
voor 8+ tijdsduur 10 minuten opstelling in een kring aantal 10+ aard van het spel actief speluitleg Twee groepen spelers vormen elk een kring en houden de handen op hun rug. De spelleider brengt een bal in het midden van elke groep en
uitvoeren. Bijvoorbeeld een mop vertellen of een Sinterklaas-,
geeft opdracht deze in de kring door te geven. Dat kan door
kerst- of carnavalsliedje zingen.
voortbewegen met de voeten of stuiten op het hoofd, op een schouder of op een knie. De handen moeten op de rug blijven. Ieder speler mag de bal maar één keer aanraken. Welke groep weet op deze manier de bal het snelste de kring rond te sturen?
6
7
spel actIef zigzagballen
spel actIef de blinde zeerover
speel het spel binnen of buiten nodig twee ballen
speel het spel binnen of buiten nodig tennisballen, mand,
voor 8+ tijdsduur 10 minuten
blinddoek, doosje in goudkleurig papier verpakt
opstelling in rijen aantal 10+
voor 6+ tijdsduur 15 minuten opstelling vrij in de ruimte
aard van het spel rustig
aantal 10+ aard van het spel spannend
speluitleg De spelers staan zij aan zij in twee rijen met hun ge-
speluitleg Op een eiland bewaakt een blinde zeerover een ge-
zichten naar elkaar toe gekeerd. Nummer 1 van een rij gooit de
stolen goudschat. Die schat heeft hij verstopt in een mand vol
bal naar nummer 2 van de andere rij en deze weer naar nummer
kanonskogels. Omdat de zeerover blind is, moet hij zijn schat
3 van de eerste rij en zo verder. Dit gaat steeds sneller. Als de bal
op zijn gehoor verdedigen. Maar kapers zijn op zoek naar de
bij de laatste spelers in de rijen aankomt, moet deze op dezelfde
buit. Telkens als de geblinddoekte zeerover een geluid hoort,
wijze terug gegooid worden naar het begin van de rijen. De vol-
gooit hij een tennisbal in de richting van het geluid. Hij mag
gende ronde wordt uitgevoerd met twee ballen. De nummers 1
echter ook in het wilde weg met ballen gooien. Raakt hij een
van iedere rij gooien gelijktijdig naar de nummers 2 van de an-
van de kapers, dan moet die bewusteloos op de grond vallen.
dere rij, en zo verder. Met deze zigzagballen is het opletten om
De kaper die het lukt om zonder geraakt te zijn door een bal de
niet te botsen.
goudschat uit de mand weg te halen, mag de volgende ronde voor blinde zeerover spelen. Je kunt dit spel natuurlijk ook in een ander thema gieten. Met carnaval zouden de spelers zich als zeerovers kunnen verkleden.
8
9
spel actIef zoek de sprookjesfiguren
spel actIef speuren en stempelen
speel het spel binnen nodig grote bal, papier, tape
speel het spel buiten nodig vijf verschillende stempels, eventu-
voor 4 tot en met 6 jaar tijdsduur 10 minuten
eel stempelkussens, stopwatch, stukken dun karton, plattegron-
opstelling in rijen aantal 10-
den van gebouw en omgeving voor 7+ tijdsduur 30 minuten
aard van het spel rustig
opstelling met tweetallen aantal 10+ aard van het spel actief
speluitleg Van twee ploegen gaat één team uit het speelver-
speluitleg Vorm duo's. Ieder duo krijgt een eenvoudige platte-
trek. De spelers van het andere team gaan in een rij naast elkaar
grond, waarop vijf locaties met een kruisje staan aangegeven.
staan. De spelleider plakt met tape bij een meisje uit deze rij
De spelers schrijven hun namen op de achterkant van de platte-
een papier met de naam 'fee' op de rug en bij een jongen de
grond. Met enkele minuten tussenruimte gaan de tweetallen op
naam 'kabouter'. De leider vertelt de andere kinderen dat ze
pad naar de aangegeven plekken. Bij vertrek wordt de stop-
moeten zwijgen en niet laten merken wie de fee en kabouter
watch ingedrukt en de starttijd genoteerd. Op de vijf locaties
zijn. Nu mag het andere team binnen komen. De spelers van dit
zoeken de spelers naar een stempel of ze krijgen een stempel.
team gaan ook in een rij naast elkaar tegenover de andere rij
Van deze stempels maken ze een afdruk op de achterzijde van
spelers staan. De spelleiding legt hen uit dat ze de bal naar ie-
de plattegrond. Afhankelijk van het soort stempel en aantal
mand uit de andere rij moeten gooien en vragen: 'Fee?' of: 'Ka-
deelnemers, moeten er misschien ook stempelkussens bij de
bouter?' Krijgen de juiste personen de bal, dan moeten die met
stempels te vinden zijn; maar er zijn ook zelfinktende stempels
'Ja' antwoorden. Hoeveel ballen moeten gegooid worden voor
in omloop. Wanneer de spelers de vijf stempels gevonden heb-
die twee sprookjesfiguren gevonden worden? Bij het volgende
ben en de stempelafdrukken gemaakt zijn, moeten ze snel
spel worden de rollen omgedraaid. Ook dit spel kan gemakke-
terug naar het startpunt waar hun tijd genoteerd wordt. Dit spel
lijk omgevormd worden naar een ander thema. In de kersttijd
is gemakkelijk in een thema om te vormen. Bijvoorbeeld met
kunnen de spelers bijvoorbeeld op zoek gaan naar de Kerstman
Sinterklaas- of kerststempels. Je kunt in plaats van stempels de
en de engel.
spelers ook naar cadeautjes laten zoeken. Deze cadeaus worden uitgepakt en op een papier wordt genoteerd wat erin zit. Daarna worden de cadeaus weer ingepakt voor de volgende
10
spelers.
11
spel actIef balken, miauwen en piepen
spel actIef een ijsblokje gaat op reis
speel het spel binnen nodig geen materialen
speel het spel binnen nodig ijsblokjes, schoteltje
voor 6+ tijdsduur 10 minuten opstelling in een halve cirkel
voor 4 tot en met 6 jaar
aantal 10+ aard van het spel samen zingen.
tijdsduur 5 minuten opstelling in een kring aantal 10+ aard van het spel rustig
speluitleg De meeste kinderen kennen heel wat sinterklaas- en
speluitleg De kinderen gaan in een kring staan en de spellei-
kerstliedjes. De spelers vormen een halve kring en de spelleider
der geeft een ijsblokje door, terwijl de leiding met de kinderen
staat er voor. Elk kind bedenkt een dier waarvan het geluid geï-
het versje opzegt: 'Een ijsblokje gaat op reis, van hand tot hand,
miteerd moet worden. Bijvoorbeeld een balkende ezel, een
door kinderland; koud en nat, glibberig en glad.' Nadat het
miauwende poes of een piepende muis. De kringleider is de di-
blokje twee keer de kring rond is geweest, wordt het op een
rigent. Hij legt uit dat de groep met allemaal de verschillende
schoteltje in het midden gelegd. Al gauw bevindt zich in dat
dierengeluiden een bekend liedje ten gehore gaat brengen. De
schoteltje een plasje water, waarna de kinderen het versje op-
kinderen moeten goed op de dirigent letten die de maat aan-
zeggen: 'En kijk, heel veel handjes later,
geeft. Want gaan de armen van de dirigent hoger, dan worden
wordt ons blokje ijs… water!'.
de dierengeluiden harder; zakken de zwaaiende armen van de spelleider, dan worden de dierengeluiden zachter en zachter.
12
13
spel actIef voel de winterspullen
spel actIef tekenen in het donker
speel het spel binnen nodig tafel, groot laken, diverse spullen
speel het spel binnen nodig tekenpapier en viltstiften
die bij de winter horen voor 4 tot en met 10 jaar
opstelling zittend aan tafels voor 7+
tijdsduur 10 minuten opstelling individueel
tijdsduur 15 minuten aantal 10+
aantal 10- aard van het spel raden
aard van het spel creatief en concentratie
speluitleg De kinderen krijgen als opdracht om allerlei spullen
speluitleg De dagen zijn kort en dus is het vroeg donker. Maak
te verzamelen die bij de winter horen. Zoals sjaals, laarzen,
hier gebruik van tijdens je activiteiten. Papier en viltstiften wor-
beenwarmers, wanten, mutsen, maar ook bijvoorbeeld kale
den uitgedeeld en het licht gedoofd. De kinderen krijgen op-
takjes of een koude keisteen. Eén kind gaat buiten het vertrek
drachten om in het donker bijvoorbeeld een huis met een
en de spelleider legt enkele spullen op de tafel met het laken er-
garage te tekenen; naast het huis een boom en vóór het huis
over. Dan mag het kind mag binnenkomen en moet tastend
een stoep met oprit; verder een zittende haas voor de boom en
onder het laken raden welke spullen er liggen. Bij de tweede en
in de lucht met wolken een vliegtuig met een paar meeuwen.
de derde beurt komen er telkens andere spullen onder het
Zodra het licht aangaat vragen de illustratoren in de dop zich af
laken. Wie van de kinderen scoort hoog met tasten en raden?
hoe een auto die garage binnen moet rijden met die boom voor de deur. Stem de opdrachten uiteraard wel af op de leeftijd van de kinderen.
14
15
spel actIef wat wordt uitgebeeld?
spel actIef wie kakelt daar?
spel het spel buiten of binnen nodig foto’s of tekeningen van
speel het spel binnen nodig een blinddoek
dieren voor 4 jaar en ouder tijdsduur 10 minuten
voor 4 tot en met 7 jaar tijdsduur 10 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal 10+
opstelling in een kring aantal 10 +
aard van het spel reageren, imiteren en fantasie
aard van het spel muzikaal en met concentratie
speluitleg De spelleider staat met zijn rug naar de groep kin-
speluitleg Vertel een korte inleiding om in te spelen op de
deren en heeft foto’s van dieren in zijn handen. De kinderen
fantasiewereld van de kinderen. Bijvoorbeeld: ‘We zijn met zijn
lopen kris kras door de ruimte. Ineens draait de spelleider zich
allen in het bos, het is donker. Spannend hè! Er klinken allerlei
om en laat een foto zien. Met houding, gebaren en geluiden
dierengeluiden. Maar samen met de groep zijn we veilig.’
moeten de spelers snel het dier van de foto uitbeelden.
Nodig de kinderen uit om in een kring te gaan zitten. Een kind wordt geblinddoekt, want het is immers donker in het bos. De spelleider wijst een kind aan dat in het midden van de kring gaat staan. Dit kind moet dan een zelfbedacht dierengeluid maken, bijvoorbeeld blaffen als een hond, kakelen als een kip, brullen als een leeuw en ga zo maar door. De ‘blinde’ moet
variatie
raden welk kind dat geluid maakt. Lukt dit niet, dan moet het
Voor kinderen van
dierengeluid herhaald worden, net zolang totdat de persoon
7 jaar en ouder kun
geraden wordt. Daarna wordt een ander kind geblinddoekt en
je ook foto’s nemen
wijst de spelleider een kind aan dat een dierengeluid moet
van bekende personen
maken.
of clubgenoten. Let wel op dat alleen positieve eigenschappen aan bod komen. 16
17
spel actIef hoe snel smelt sneeuw?
spel actIef cirkelspel
speel het spel binnen en buiten als er sneeuw ligt
speel het spel binnen of buiten nodig stoepkrijt of hoepels,
nodig sneeuw, 3 bakjes, papier, potlood, watten
een bal voor 10+ tijdsduur 15 minuten
voor 4 tot en met 7 jaar aantal 10+ opstelling aan tafels
opstelling vrij in de ruimte aantal 12
aard van het spel experimenteren
aard van het spel actief
speluitleg Een leuk experiment voor als er buiten sneeuw ligt.
speluitleg Met stoepkrijt worden op de vloer zes cirkels van
Laat de kinderen in de drie bakjes een gelijke hoeveelheid
ongeveer 1 meter doorsnee getekend; buiten kunnen hoepels
sneeuw verzamelen. Dan worden de bakjes respectievelijk op
gebruikt worden. Het balspel wordt met zes tegen zes spelers
een warme radiator, in een onverwarmd vertrek en buiten in de
gespeeld. De spelers moeten de bal naar iemand van hun eigen
koude sneeuw geplaatst. Laat de kinderen raden in welk bakje
team proberen te spelen, maar dit mag alleen via één keer stui-
de sneeuw het eerst in water verandert. Maak van de drie om-
teren binnen een van de cirkels. De spelers van de tegenpartij
standigheden een lijstje: 1) op warme radiator, 2) in onver-
staan paraat en proberen de bal te pakken, om vervolgens deze
warmd vertrek. 3) buiten in de sneeuw. Plak boven elk van de
op dezelfde manier via een van de cirkels naar iemand van hun
drie lijstjes een plukje watten dat de sneeuw voorstelt. Ieder
eigen team te spelen. Drie keer via de cirkel samenspelen met
kind mag de volgorde van smelten raden en deze volgorde
een teamlid levert één punt op. De spelleider moet dus goed
wordt door de spelleider opgetekend. Wanneer alle meningen
opletten.
zijn opgeschreven worden de bakjes gecontroleerd. Wie had het juist geraden?
18
19
CreatIef actIef verrassend kleurpapier
CreatIef actIef kralenketting
speel het spel binnen nodig grote bladen papier, papierverf,
speel het spel binnen nodig resten stof in lange dunne repen
kartonnen of plastic bekertjes, afwasmiddel, rietjes
en in allerlei uitvoeringen, scharen, draad, een basisdraad voor
voor 7 jaar en ouder aantal 10+ opstelling aan tafels
de ketting voor 7 tot en met 11jarigen tijdsduur 60 minuten
aard van het spel knutselen en experimenteren
opstelling aan tafels aard van het spel gezellig en leerzaam
speluitleg Blanco papier wordt fraaier als je er diverse verras-
speluitleg De kinderen komen de blokhut binnen en zien
sende kleuren aan geeft. Je kunt dit gekleurd papier bijvoor-
overal foto’s van kunstenaars en van stammen, volkeren of per-
beeld gebruiken om een cadeau in te pakken of als achtergrond
sonen die hun lichaam versieren met sieraden. Door sieraden te
of decor van een ander kunstwerk. Van water en het afwasmid-
dragen voegen we iets toe aan de manier waarop we eruitzien.
del maak je in een bekertje een sopje zoals voor het bellenbla-
En door sieraden op dezelfde werkwijze te maken kun je laten
zen. Daarna doe je er een beetje verf bij en roert dit goed zodat
zien dat je bij elkaar hoort. Op de tafels liggen allerlei stofjes
het zeepwater kleurt. Op deze manier kun je verschillende be-
waarmee we kettingen gaan maken. De leiding demonstreert
kers aanmaken met diverse kleuren. Een van de bekers plaats je
een aantal verschillende modellen die de kinderen kunnen na-
op het blad papier en blaast hierin met een rietje tot het schuim
maken: driehoekige vorm uitknippen, reepje stof vouwen
over de rand, op het blad loopt. De opborrelende zeepbellen
waarbij de vouwlijn niet in het midden valt; draadje om het
spatten kapot op het blad rond de beker en geven de kleur van
midden wikkelen en vastknopen; aan draaduiteinde flosjes
het zeepwater af aan het papier. Afhankelijk van de grootte van
maken of basisdraad omwikkelen met stof of draad.
het blad kun je met nog enkele bekers met gekleurd zeepwater op deze manier een verrassend en kleurrijk geheel maken.
20
21
CreatIef actIef verlangen naar de tent
CreatIef actIef zakmaskers
speel het spel binnen nodig karton van 15x15cm, satéprikkers
speel het spel binnen nodig zie speluitleg
kopspelden, nylonkousen of panty’s met fantasiesteek
voor 4 tot en met 7 jaar tijdsduur 45 minuten
voor 10 tot en met 14 jaar tijdsduur 45 minuten opstelling
opstelling aan tafels aard van het spel fantasie stimuleren
aan tafels aard van het spel stimuleren fantasie speluitleg Het is winter en de Jong Nederlanders missen het
speluitleg Voor dit spel heb je nodig papieren zakken die rond
zomerse tentleven. Maar de kinderen houden de herinnering
het hoofd passen, plakkaatverf, etalagekarton, crêpepapier, wol,
aan de tent levend met een klein knutselwerk. Ze spelden stuk-
vlas, touw, scharen, potloden, lijm, plakband, kwasten en elas-
ken tricot vast aan de zijkant van het kartonnetje, dat als bodem
tiekjes. Het is bijna carnaval en wat is nu leuker dan met de kin-
dient. De satéprikkers worden gebruikt als tentstokken. Door
deren deelnemen aan de optocht die door hun wijk of dorp
verschillende materialen te gebruiken wordt het geheel wat
trekt. Papieren zakken zijn heel geschikt om een masker van te
speelser. Nadat iedereen
maken. Zorg wel dat de zak ruim om het hoofd zit in verband
een eigen tentje heeft
met voldoende zuurstof en begin met de plaats voor de ogen
gemaakt is het tijd voor
en de mond te bepalen. Als de zak over het hoofd zit kun je met
een grote tent.
een viltstift voorzichtig de plaats van de ogen en de mond aan-
Hiervoor worden de
geven. Eventueel ook voor de neus. Hierna wordt de zak van
extra grote
het hoofd gedaan en kunnen de kinderen de gaten knippen
satéprikkers
voor ogen en mond. Dit kan door de zak op de gemerkte plaat-
gebruikt.
sen dubbel te vouwen en er een half rondje of ovaaltje uit te knippen. Daarna kan de zak beschilderd en versierd worden. Oogharen, rode wangen en andere versieringen kunnen later aangebracht of aangeplakt worden. Met deze maskers op kunnen de kinderen ook een rollenspel spelen.
22
23
CreatIef actIef wuivend riet
CreatIef actIef drumconcert
speel het spel binnen nodig geen materialen
speel het spel binnen nodig stevige dozen van verschillende
voor 4 tot en met 10 jaar tijdsduur 10 minuten
materialen en formaten voor 7 tot en met 11jaar
opstelling vrij in de ruimte aantal niet van toepassing
tijdsduur 45 minuten opstelling in een grote ruimte
aard van het spel concentratie en ontwikkelen motoriek
aantal niet van toepassing aard van het spel muzikaal
speluitleg In winterdag vinden de groepsbijeenkomsten veelal
speluitleg Kinderen hebben tijdens de stille winterdagen wel
in de blokhut plaats. Omdat jonge kinderen veel beweging nodig
eens behoefte om zich uit te leven met muziek en herrie. Laat
hebben, is dit bewegingsspelletje geschikt om de motoriek en de
ze in groepjes van twee of drie kinderen van verschillende
concentratie te ontwikkelen. De kinderen zitten naast elkaar op
dozen een drumstel maken. Het drumstel wordt als een tam-
de grond. Ze zijn de rietstengels. Wanneer ze hun benen naar
tam bespeeld met de handen. Nu gaat elke groep een ritme be-
voren uitsteken voelen ze het water. Het water golft en alle voe-
denken op vier tellen. Het ritme wordt door de groepjes om de
ten golven mee. Eerst kabbelen ze alle kanten op en dan deinen
beurt herhaald. Misschien kunnen sommige kinderen bij het
ze gelijk van de ene naar de andere kant. In het voorjaar gaat het
drummen nog wat oerkreten verzinnen. Iets in de trant van
riet groeien. De armen gaan langzaam recht omhoog. Ze groeien
‘Oe!’of ‘Aa!’ Leuk om op te nemen en er een ringtone van te
door totdat ze niet meer verder kunnen. Hoor, daar komt de
maken.
wind. Eerst een klei zuchtje. Alle armen wuiven langzaam naar een kant en weer terug. De rietstengels mogen elkaar niet aanraken. Ze buigen allemaal even ver. Maar dan gaat het harder waaien. Nu eens een windvlaag van de ene kant, dan weer van de andere kant. De wind draait en waait van het land, zodat het riet naar het water buigt. De wind wordt een razende storm en het riet buigt wild alle kanten op zonder dat de stengels elkaar aanraken. Plotseling neemt de storm af en gaat de wind liggen, zodat het riet weer roerloos rechtop staat. 24
25
CreatIef actIef doolhof met muziekinstrumenten
CreatIef actIef klapperdeflap!
speel het spel binnen nodig blinddoek, materiaal om geluid
speel het spel binnen of buiten nodig geen materialen
mee te maken, krijt of gekleurde papiertjes, stoelen voor 7 tot
voor 7 tot en met 11 jaar tijdsduur 10 minuten
en met 11 jaar tijdsduur 45 minuten opstelling in een kring
opstelling tweetallen tegenover elkaar aantal niet van toepas-
aantal 10- aard van het spel concentratie en samenwerking
sing aard van het spel ontspannend, trainen motoriek
speluitleg Blinde mensen vertrouwen meer dan ziende men-
speluitleg Een grappig klapspelletje, waarbij telkens twee kin-
sen op andere zintuigen. Vandaag kunnen de kinderen dit erva-
deren tegenover elkaar staan. De basisbeweging is handen links
ren. Ze staan in een kring. Eén speler krijgt een blinddoek voor,
omhoog en rechts omlaag en bij het passeren van de handen
wordt rondgedraaid en naar een plek in de kring geleid. Intus-
deze tegen elkaar klappen. Wisselen en
sen leg je voor één kind aan de overkant van de kring een ge-
handen. Een versje hierbij:
kleurd papiertje op de grond. Daar moet de geblinddoekte
“Er is een vrouw vermoord met een
speler uitkomen. Het kind dat bij het papiertje staat mag nu een
gordijnenkoord. Ik heb het zelf gezien,
met een muziekinstrument een geluid maken en probeert de
het was op nummer tien,
andere speler naar zich toe te lokken. Lukt dit, dan krijgt een
het bloed liep langs de trap,
ander kind de blinddoek voor. Het spel wordt nu moeilijker.
het leek wel bessensap,
Met krijt of met papiertjes wordt een zigzagparcours op de
Ik belde de politie op,
vloer gemaakt. De kinderen langs deze route maken om beur-
ik noem hun namen
ten een geluid en proberen de geblinddoekte speler op deze
op het waren Ia, Bea,
manier langs het parcours te leiden. Met stoelen of pylonen kan
dikke tante Thea.”
telkens een ander en moeilijker parcours uitgezet worden.
(Hierbij springend
klap in je eigen
de benen kruisen en spreiden)
26
27
CreatIef actIef maak je eigen taal
CreatIef actIef een foto vertelt
speel het spel binnen nodig geen materialen
speel het spel binnen nodig foto’s van groepjes mensen, ver-
voor 10+ tijdsduur 30 minuten
kleedkleren voor 10 tot en met 16 jaar tijdsduur 15 minuten
opstelling met drietallen aantal niet van toepassing
voorbereiding en 5 minuten per uitvoering opstelling op een
aard van het spel hilarisch
podium aard van het spel fantasie en humor
speluitleg Oudere kinderen vinden het leuk en spannend om
speluitleg Zorg dat je verschillende foto’s hebt van kleine
een eigen, ‘geheime’ taal te ontwikkelen. Dat doen ze vaak in
groepjes mensen die iets aan het doen zijn. Verdeel de kinderen
schrijftaal, maar het kan ook met spreektaal. Als iedereen plot-
in kleine groepjes en geef ze elk een foto. Deze foto mogen ze
seling een andere taal spreekt, kun je prachtige confrontaties
bekijken en een voordracht verzinnen, uitgaande van de het ta-
krijgen. Verdeel de groep in drietallen. Elk drietal krijgt de op-
fereel op de foto. Elk voordrachtje begint of eindigt met dit ta-
dracht om met elkaar een eigen spreektaal te bedenken. Ze
fereel. Wat in de 5 minuten ervoor of erna gebeurt, mag
kunnen bijvoorbeeld afspreken om alle klinkers als ‘a’ uit te
worden voorgedragen. In de verkleedkist zoeken de kinderen
spreken of om de medeklinkers in een woord onderling te ver-
naar bijpassende kleren.
wisselen, bijvoorbeeld ‘kindapaas’ in plaats van ‘pindakaas’. Ze kunnen ook proberen om zonder klinkers te praten of om de lange en de korte klinkers te verwisselen. ‘Op straat lopen’ wordt dan ‘oop strat lappen’. Probeer het simpel te houden en laat de groepjes vooraf even oefenen. Al vrij snel zullen ze, onder grote hilariteit, de nieuwe taal redelijk vloeiend kunnen spreken. Als alle groepjes hun taal redelijk onder de knie hebben, kunnen ze in de grote groep een gesprek met elkaar aangaan. Om de slappe lach te krijgen.
28
29
CreatIef actIef ballonnenzitzak
CreatIef actIef ‘Woesh!’
speel het spel binnen nodig veel ballonen, oude dekbedover-
speel het spel binnen nodig geen materialen
trekken voor 7 tot en met 16 jaar tijdsduur 45 minuten
voor 10 tot en met 16 jaar tijdsduur 20 minuten
opstelling vrij in de ruimte aantal niet van toepassing
opstelling in een kring aantal niet van toepassing
aard van het spel grappig
aard van het spel concentratie en grappig
speluitleg Blaas veel ballonnen op. Stop ze in een oud dekbed-
speluitleg Met een zwaaibeweging van de handen naar de
overtrek en naai de open zijde dicht. Op deze manier heb je
persoon ernaast wordt het geluid 'woesh' doorgegeven in een
een mooie ballonnenzitzak.
kring. Zegt echter iemand 'wow' en maakt tegelijkertijd een rembeweging met de handen, dan moet de ‘woesh’ in de andere richting doorgegeven worden. Zegt iemand 'zap zap' met een zapbeweging naar iemand anders in de kring, dan moet deze persoon verder gaan, maar wel op de plaats blijven staan. Zegt iemand 'pruttel pruttel', dan moet de volgende speler 'tanken tanken' zeggen en gaat de speler hiernaast weer verder. Wordt er echter 'freak out' geroepen, dan moet iedereen van plaats verwisselen. Hoe sneller dit spel wordt gespeeld, hoe leuker het wordt.
30
31
CreatIef actIef een heerlijke vruchtenmilkshake
CreatIef actIef van kwaad tot erger
speel het spel binnen nodig per persoon: banaan, aardbeien,
speel het spel binnen nodig geen materiaal
suiker, melk, citroen, vanille ijs, mixer voor alle leeftijden
voor 10 tot en met 16 jaar tijdsduur 20 minuten
tijdsduur 30 minuten opstelling aan tafels aantal niet van
opstelling in een kring aantal 10+
toepassing aard van het spel proeven en smullen
aard van het spel fantasie
speluitleg Deze vruchtenmilkshake is een feestelijk en gezond
speluitleg Alle spelers staan in een cirkel. Een speler begint
tussendoortje om zelf te bereiden. Je kunt verschillende soorten
met een klein gebarenspel. Bijvoorbeeld van iemand die zich
ander fruit kiezen, in combinatie met de banaan of de aard-
juist met een naald in een vinger heeft geprikt. De speler er-
beien. Maak het fruit schoon en snij het in niet al te dikke plak-
naast herhaalt de beweging, maar voegt er nog iets aan toe. Bij-
jes. Bestrooi deze plakjes met suiker en pers de citroenen uit.
voorbeeld de vinger in de mond steken. Bij iedere volgende
Pureer het fruit met de mixer en voeg de melk toe. Klop alles
speler moet er iets aan de voorgaande handelingen toegevoegd
luchtig en schenk het mengsel in glazen. Wel meteen opdrin-
worden. Dat kan huilen zijn of een pleister plakken. Dus iedere
ken.
keer een stapje verder, zodat het onschuldige prikje op het laatst misschien tot resultaat heeft dat de gewonde hand in een draagdoek moet. Op dezelfde manier kan een verbaasde open mond gedramatiseerd worden tot onzettende schrikreactie, alsof je een spook ontmoet.
32
33
CreatIef actIef dieren of speeltoestellen bekijken
CreatIef actIef sfeervolle lichtjes
speel het spel binnen nodig tekenpapier, tekenspullen, viltstif-
speel het spel binnen nodig glazen potjes, crêpepapier in ver-
ten, tape voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
schillende kleuren, lijm, scharen, waxinelichtjes
opstelling aan tafels aantal 10+
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten opstelling aan
aard van het spel expressie en fantasie
tafels aantal 10+ aard van het spel kleurgevoel ontwikkelen
speluitleg Kies een thema, bijvoorbeeld een dierentuin, een
speluitleg Verzamel glazen potjes. Knip stukjes of figuren van
speeltuin of een carnavalsoptocht. Ieder kind tekent een onder-
verschillende kleuren crêpepapier en plak die naast elkaar op de
deel van het gekozen thema. Daarna worden alle tekeningen
buitenzijde van het glazen potje. Stukjes vloeipapier kunnen
met tape naast elkaar opgehangen. Als je dan langs al die teke-
ook in een patroon geplakt worden of tot een tafereel. Bijvoor-
ningen loopt, is het net of je in de dierentuin of in de speeltuin
beeld in winter- of kersttafereel.
loopt, of dat je naar een carnavalsoptocht kijkt.
Wanneer het glas helemaal is volgeplakt, krijg je het kleurrijkste effect. Nog een waxinelichtje in het glas en het flakkerend vlammetje zorgt al snel voor de nodige sfeer. Zeker als het grote licht in de blokhut gedoofd is.
34
35
CreatIef actIef je eerste schilderij
CreatIef actIef show van zelfgemaakte kleding
speel het spel binnen nodig printen van achtergronden en die-
speel het spel binnen nodig lappen stof, vuilniszakken, lijm,
ren, scharen, viltstiften, scharen, plaksel, wissellijsten
scharen, brede tafels voor de catwalk, muziek en microfoon
voor 6 tot en met 8 jaar tijdsduur 30 minuten opstelling aan
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels
tafels aantal onbepaald aard van het spel kleuren en plakken
aantal 10+ aard van het spel ontwerpen en presenteren
speluitleg De spelleiding heeft vooraf de achtergronden voor
speluitleg Laat kinderen van een vuilniszak of van lappen stof,
een bepaald thema uitgeprint. Bijvoorbeeld een bos of de boer-
kleding ontwerpen. Hierbij hoeft er niet genaaid te worden,
derij. Ook worden bijbehorende dieren uitgeprint. Opletten dat
want door creatief te denken kun je van lappen stof of vuilnis-
het formaat aansluit bij de achtergrond. De dieren worden door
zakken complete kleding maken, zoals een truitje, een rok, of
de kinderen gekleurd en uitgeknipt. Vervolgens gaan ze de die-
een jurkje. Bovendien kunnen stukken textiel op een vuilniszak
ren met plaksel op de achtergrond aanbrengen. De bosdieren
geplakt worden, zodat het resultaat nog meer verrast. Laat de
dus in het bos en de boerderijdieren in de omgeving van de
kinderen hun eigen kleding showen als bij een echte mode-
boerderij. Het resultaat kan in wissellijsten in de blokhut wor-
show. Ze lopen dus over een catwalk, terwijl muziek klinkt en
den opgehangen, zodat de kinderen trots naar hun eerste schil-
de presentator uitleg geeft bij het geshowde kledingstuk.
derij kunnen kijken.
36
37
CreatIef actIef hippe vogels
CreatIef actIef hoor je de kuikentjes al piepen?
speel het spel binnen nodig gekleurd papier A-4, knutsel-
speel het spel binnen nodig wit A-4 papier, gele plakkaatverf,
spullen, viltstiften, scharen, plaksel voor 8 tot en met 12 jaar
viltstiften voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 45 minuten
tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels aantal niet van toepassing
opstelling aan tafels aantal niet van toepassing
aard van het spel fantasie gebruiken
aard van het spel fantasie ontwikkelen
speluitleg Rol van een gekleurd papier een spits toelopende
speluitleg De kinderen krijgen allemaal een vel papier en te-
model in de vorm van frietenzakje. Dit wordt het lijfje van een
kenen hierop met de viltstiften een achtergrond. Daarna mogen
vogel. De spitse punt van het frietenzakje is de snavel. Met een
de kinderen hun duim in de verf drukken en de afdruk op hun
vilstift kun je de snavel en de oogjes aanbrengen. Trek dan op
achtergrond overbrengen. Elke duimafdruk wordt een kuikentje.
een ander vel papier de omtrek van je handen twee keer over
Zodra de verf droog is aan de slag om aan elke gele duimafdruk
en knip ze uit. De uitgeknipte handen plak je op het lijfje van
een snaveltje, ogen, en poten te tekenen. Een grappig gezicht al
de vogel; dit zijn de vleugels. Je kunt de vogel verder versieren
die lentekuikentjes. Is het niet net alsof je ze al hoort piepen?
naar eigen inzicht. Maak bijvoorbeeld een gekke gekleurde kuif of staart. En wat dacht je van een brilletje? Het is tenslotte een hippie-vogel, dus alles kan en mag!
38
39
CreatIef actIef bak je eigen smikkelpizza
CreatIef actIef appelflappen om te smullen
speel het spel binnen nodig bladerdeeg uit diepvries, pasta-
speel het spel binnen nodig bladerdeeg uit diepvries, zure ap-
saus, ananas, ham, geraspte kaas, champignons en paprika
pelen, suiker, rozijnen, kaneel, kwastje, poedersuiker voor 5 tot
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels
en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten opstelling aan tafels
aantal niet van toepassing aard van het spel gezellig bakken
aantal niet van toepassing aard van het spel gezellig bakken
speluitleg Leg de plakjes bladerdeeg op de bakplaat en laat ze
speluitleg Eerst de plakjes bladerdeeg laten ontdooien en met
ontdooien. Bekleed de plakjes met pastasaus. Hierover verdeel
het kwastje met water de randen vochtig maken (niet te nat).
je in stukjes gesneden ananas, ham, kaas, champignons en pa-
Van stukjes appel, suiker, kaneel en rozijnen wordt een mengsel
prika. Ongeveer 20 minuten in de oven op 230 graden Celsius
gemaakt. In het midden van ieder plakje komt een kleine lepel
bakken en je zelfgemaakte pizza is klaar. Smikkelen maar.
van dit mengsel. Vervolgens vouw je de punten van het bladerdeeg naar elkaar, zodat een driehoek ontstaat. De randen goed aandrukken en in een oven van 220 graden Celsius ruim vijftien minuten bakken. Even laten afkoelen en poedersuiker er over. Om je vingers bij af te likken.
40
41
CreatIef actIef hoe laat je een hond uit?
CreatIef actIef je eigen sleutelhanger
speel het spel binnen nodig kaartjes met tekst voor 9 jaar en
speel het spel binnen nodig vilten stoffen, naalden, draad, ijzer-
ouder tijdsduur 30 minuten opstelling met tweetallen
garen, kleine knopen, watten, viltstiften, scharen en ijzeren rin-
aantal 10+ aard van het spel verbeelden
gen voor 10 jaar en ouder tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels aantal niet van toepassing aard van het spel handenarbeid
speluitleg Er worden tweetallen gevormd en ieder duo krijgt
speluitleg Teken op het vilt een figuur of een dier, bijvoor-
een kaartje met daarop personen die ze moeten uitbeelden. Bij-
beeld een beertje. Doe dit twee keer zodat je een voor- en een
voorbeeld een arts met een patiënt, een politieagent en een
achterkant hebt. Dan uitknippen en de twee figuren met een
dronkenlap, twee volleybalspelers, twee muzikanten, een foto-
grove steek aan elkaar naaien. Zorg dat je een kleine opening
graaf en een filmster, een
over hebt. Stop in deze opening wat watten zodat het figuur of
kelner en gast in restaurant of een
schrijver en een lezer.
De tweede ronde speelt ieder
diertje wordt opgevuld. Naai vervolgens het beertje helemaal
kind alleen één persoon
na en moeten de anderen kinde
dicht. Met kleine knopen kun je ogen aanbrengen, maar je kunt
ren het beroep of de persoon raden. O ja, een hond uit, dat
handelingen van de
die ogen ook met de draad op het vilt borduren. Geef het fi-
die mevrouw laat
guur ook een persoonlijk tintje, door bijvoorbeeld je naam er
zie je zo. En die meneer, die is bokser en hij is heel erg boos.
42
op te naaien of een leuke afbeelding. De sleutelhangerring wordt tot slot met ijzerdraad aan de onderzijde van het figuur of diertje stevig vastgemaakt. Je eigen sleutelhanger zal zeker bewondering oogsten.
43
CreatIef actIef tekenen in het donker
CreatIef actIef gekke tekstwolkjes
speel het spel binnen nodig vellen papier, 2 potloden, 2 blind-
speel het spel binnen nodig oude kranten, scharen, lijm, A-4
doeken voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
vellen papier, stiften voor 8 jaar en ouder tijdsduur 30 minu-
opstelling tweetallen aan tafels aantal 10+
ten opstelling aan tafels aantal 10+ aard van het spel fantasie
aard van het spel tekenen op gevoel
oefenen
speluitleg Telkens twee kinderen krijgen een blinddoek voor
speluitleg De kinderen knippen ieder vijf foto’s uit oude
en moeten dus ‘in het donker’ een tekening maken op een vel
kranten. Deze foto’s worden op A-4 papier geplakt. Voor een of
papier. De leiding geeft de opdrachten, zoals: ‘Teken een paard
meerdere personen op de foto’s moet ieder kind een teks-
met ruiter; een koe in een wei; een huis met twaalf ramen; een
twolkje uitknippen. Hierin komt de fantasietekst die de persoon
vliegtuig tussen de wolken; een boom met appelen of een kin-
op de foto gaat uitspreken. Vervolgens wordt het tekstwolkje op
derwagen met een baby.’ De jonge kunstenaars mogen elk drie
de foto geplakt. De leiding kan vooraf enkele voorbeelden
minuten in het donker tekenen. Dat wordt lachen, want de ap-
maken. Zoals van een burgemeester die een lintje doorknipt en
pelen hangen langs takken en de baby ligt op de kap van de
zegt: ‘Nou, ze hadden die schaar wel eens mogen slijpen!’ Of
kinderwagen.
van de koningin die de troonrede voorleest: ‘Landgenoten, ik heb geen zin om dit allemaal voor te lezen!’ Als alle foto’s van tekstwolkjes zijn voorzien, worden ze opgeprikt en bekeken. Misschien is er ook wel een foto van de spelleiders bij, waar de kinderen teksten bij mogen verzinnen.
44
45
natuur actIef maak kennis met het bos
natuur actIef bladskeletten maken
speel het spel in een bos nodig dorre bladeren, blinddoeken
speel het spel buiten en binnen nodig dorre bladeren, knutsel-
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
spullen voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in een kring aantal 10+
opstelling aan tafels aantal 10+
aard van het spel herkennen van natuur
aard van het spel toepassen van natuurproducten
speluitleg In het een bos gaan de kinderen op zoek naar ver-
speluitleg Eerst worden in het bos of het park dorre bladeren
schillende soorten dorre bladeren. De bladeren worden op een
verzameld. De bladeren worden ongeveer 15 minuten in soda-
hoop gelegd. De spelleider haalt de bladeren één voor één uit
water gekookt en daarna op een plankje of stevig karton ge-
de hoop en vraagt de kinderen of ze weten van welke boom of
legd. Met een harde borstel tik je op het blad, totdat het
struik het blad is. De kinderen staan in een kring en bekijken en
bladmoes tussen de bladeren loslaat. Spoel het bladskelet
betasten de bladeren die doorgegeven worden. Hierna krijgen
schoon en laat dit drogen tussen de bladeren van een boek of
ze een blinddoek voor, geven elkaar opnieuw de bladeren door
tussen kranten waar een gewicht op drukt. Tijdens een vol-
en moeten proberen de boomnaam van dezelfde bladeren op
gende bijeenkomst kun je de bladskeletten verwerken in door-
gevoel te raden. Wanneer iedereen aan de beurt is geweest gaan
kijkschilderijen, op kaarten of in placemats. Met kleine blaadjes
de kinderen op zoek naar natuurproducten, zoals takjes, denne-
kun je ook illustraties versieren. Bijvoorbeeld de omtrek van
nappels, eikels of gras. Daarna opnieuw in een kring staan en
een vis tekenen en de blaadjes als schubben opplakken.
de voorwerpen aan elkaar doorgeven. Zodra de spelleider ‘stop!’ roept, moet ieder kind op zoek gaan na eenzelfde voorwerp als het in handen heeft. Van alle verzamelde producten kan bij de volgende bijeenkomst in de blokhut een grote boskijkdoos worden gemaakt.
46
47
natuur actIef hoe hoog is die boom?
natuur actIef denk aan de vogels
speel het spel buiten nodig stevig karton, dunne plastic elektri-
speel het spel binnen en buiten nodig drie sjorpalen, touw,
citeitspijp, tape voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
draad, stompe naald, doppinda’s, kaas, vet en brood voor 7 tot
opstelling individueel aantal 10+
en met 12 jaar tijdsduur 1 uur opstelling in teams aantal 10+
aard van het spel leerrijk
aard van het spel aandacht voor de natuur
speluitleg Vraag de kinderen of ze weten hoe je de hoogte van
speluitleg Ga eens samen met de kinderen een voedselvoor-
een boom kunt meten als je geen meetlint van 6 meter bij de
raad voor de vogels bij de blokhut aanleggen. Dit vergroot hun
hand hebt. In dat geval wordt eerst een eenvoudige hoogteme-
aandacht voor de natuur. Bovendien kunnen ze op deze manier
ter gemaakt. De kinderen knippen uit het karton een driehoek.
elke week controleren of de vogels van de zelfgemaakte lekker-
Als je een punt van de driehoek naar beneden houdt, moet aan
nijen gegeten hebben. Vogels eten niet allemaal hetzelfde voer.
de bovenzijde een stuk elektriciteitspijp met tape vastgeplakt
Daarom kun je het beste verschillende soorten voedsel gereed
worden. Je hoogtemeter is klaar. Houd de driehoek recht voor
leggen of ophangen, Zoals zaden, rozijnen, bolletjes vet, brood
je. Kijk door de pijp. Loop voor- of
en tarwekorrels. Sjor van drie palen en het touw een driepoot.
achteruit tot je de top
van de boom kunt zien door
de pijp. Nu is de hoogte
Je krijgt dan een soort tipi waar je van alles in kunt hangen.
gelijk aan de afstand tussen
jezelf en de boomstam,
Rijg de doppinda’s en stukjes kaas aan een stevige draad met
plus je eigen lengte. Laat
een stompe naad. En wat dacht je van een vogeltaartje? Smelt in
de kinderen op deze
een pan gesmolten varkensvet dat je bij de slager kunt krijgen.
manier van verschillende objecten de hoogte meten.
Roer door het vet stukjes aardappelen, korreltjes rijst, krenten en broodkruimels. Neem een plastic bekertje, boor een gat in de bodem en haal er een touwtje doorheen. Lepel een bodem vetmengsel in het bekertje. Laat het vet stollen in de koelkast. Ook kun je broodsterretjes maken. Vouw een snee witboord diagonaal dubbel. Knip er met een schaar vormpjes uit. Bak het brood in de oven. Aan een hoek prik je een gaatje en
48
haalt hier een stukje touw doorheen.
49
natuur actIef je eigen insectenhotel
natuur actIef een vrolijke, groene omgeving
speel het spel buiten nodig boomstammen, blokken hout,
speel het spel buiten nodig eenvoudige vijvermaterialen, di-
schijven van boomstammen, sjortouw voor 10 jaar en ouder
verse soorten bomen, planten en klimplanten voor alle leeftij-
tijdsduur 1 uur opstelling individueel aantal 10+
den tijdsduur onbepaald opstelling in groepsverband
aard van het spel bouwen en observeren
aard van het spel samen ontwerpen en observeren
speluitleg Van boomstammen, blokken hout en schijven van
speluitleg Het is zeker de moeite waard om de ruimte rond
een boomstam kun je een insectenhotel bij de blokhut maken.
de blokhut natuurlijker en dus groener te maken. Want van een
Aan één kant van de schijven of blokken boor je gaatjes van
natuurlijke omgeving worden mensen vrolijk, kinderen spelen
verschillende dieptes en diameters. De gaatjes moeten niet hele-
dan vaker buiten en ze ontwikkelen meer aandacht voor hun
maal door het hout heen geboord worden, want insecten hou-
omgeving. In een omgeving waar allerlei soorten dieren in alle
den van een verblijf met een achterwand. Sjor van de
rust kunnen scharrelen of wonen, krijgen ook veel soorten
boomstammen een raamwerk, waarin de blokken en schijven
planten kans om te groeien. Een aantal tips voor het creëren van
hout opgestapeld worden. Op deze manier ontstaat een wand
een dergelijk paradijs: Zorg voor een kleine, ondiepe, vijver.
van stammen. Zorg dat de wand in de zon staat want insecten
Water trekt niet alleen amfibieën aan, maar biedt waterplanten
houden veel van de zon. In de gaatjes gaan ze eitjes leggen. Is
een kans en trekt daardoor veel andere soorten leven aan. Plant
een gat afgesloten dan is het bewoond. Niet alleen het bouwen
struiken en bomen met vruchten, bessen en noten. Beperk ook
van de houten wand is leuk, ook het observeren naderhand of
de bestrating in de omgeving van je gebouw. Zorg voor klim-
er al insecten hun intrek hebben genomen, zal de kinderen hun
planten en struiken tegen gevels en schuttingen en maak ge-
interesse in de natuur opwekken.
bruik van natuurlijke erfscheiding, bijvoorbeeld een groene heg of een takkenril. Verschillende soorten beplanting trekken in hun verscheidenheid diverse soorten dieren aan. Maak bij voorkeur gebruik van planten en bomen die van nature in Nederland voorkomen. Laat de kinderen ook een composthoop maken en tijdens bijeenkomsten in de winter nestkastjes tim-
50
meren.
51
52
natuur actIef op jacht naar spinnenwebben
natuur actIef het bos anders
speel het spel binnen en buiten nodig plantenspuit, water,
speel het spel in een bos nodig kleine dozen
meel en vellen A4 papier, viltstiften, kleurpotloden
voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
voor alle leeftijden tijdsduur 1 uur opstelling kleine groepjes
opstelling in groepjes aantal 10+
aantal 10+ aard van het spel oog voor de natuur ontwikkelen
aard van het spel reukvermogen trainen
speluitleg Zoek een plek binnen of buiten waar spinnenweb-
speluitleg Kinderen verzamelen in het bos geurige voorwer-
ben hangen. Bijvoorbeeld op een zolder of onder een afdak.
pen. Dat kunnen blaadjes van kruiden, een dennenappel, hars
Neem een plantenspuit en wit meel mee. Als je een spinnen-
van naaldbomen, grassen, mossen of boomschors zijn. De truc
web gevonden heb, kijkt dan eerst dat het web ‘onbewoond’ is.
is om de producten in de hand te wrijven en dan te ruiken of
Spuit wat nevelwater over het web. Hierdoor wordt het web
de geur vrij komt. Probeer het en stop de meest geurige voor-
goed zichtbaar. Ook een handje meel over het web verstuiven
werpen in een doosje. Probeer ook eens uit of de geurige voor-
maakt het web zichtbaar. Druk vervolgens voorzichtig een vel
werpen als ze in aanraking komen met water, op een andere
papier tegen het web. Een gekleurd vel papier laat de afdruk van
manier gaan ruiken. Door verschillende bosgeuren te combine-
het web beter zien. Vervolgens kunnen de kinderen dit web aan
ren, lukt het je misschien om een eigen bosparfum te ontwik-
de knutseltafels inkleuren.
kelen.
53
natuur actIef blotevoetenpaadjes
natuur actIef op fotosafari
speel het spel in een bos of in het park nodig voorwerpen uit
speel het spel in een bos nodig digitale camera’s
bos of park voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling in groepjes aantal 10+
opstelling in groepjes aantal 10+
aard van het spel tastzin trainen
aard van het spel waarnemingen trainen
speluitleg In verschillende plaatsen in Limburg bevinden zich
speluitleg Foto’s maken in een bos betekent extra alert zijn op
blotevoetenpaadjes. Met blote voeten over deze speciale paadjes
allerlei vormen van leven. Met een fotosafari worden de kinde-
lopen, is voor kinderen een plezierige ervaring. Je kunt met een
ren gestimuleerd om de natuur te verkennen en vast te leggen.
groep kinderen naar deze plaatsen reizen, maar dergelijke paad-
Digitale camera’s om deze opdrachten uit te voeren kunnen bij
jes zelf zoeken in de eigen omgeving is misschien nog leuker.
Jong Nederland Limburg geleend worden. Neem foto’s van
Misschien weet je ergens enkele gevelde bomen liggen. Of een
verschillende soorten bomen en struiken, van holen en nesten
bos waar veel naalden van dennen of sparren op de grond lig-
in bomen, foto’s van konijnenkeutels, dennenappels of insec-
gen. Misschien een kiezelpad in een park of een zandpad aan
ten. Misschien ontdekken de kinderen een spinnenweb onder
de rand van het bos. Een pad met modder of water kan het
een struik of een spechtenhol in een boom. Na een regenbui
beste in zomerdag uitgezocht worden. Hupsakee, de schoenen
kunnen de druppels aan de bladeren of takken gefotografeerd
en sokken uit en lopen maar. Wel even vooraf controleren of op
worden of de stralen van de zon die schuin tussen de boomtak-
het blotevoetentraject geen scherpe of gevaarlijke voorwerpen
ken op het mos vallen. In het clubgebouw kun je de foto’s be-
liggen.
kijken, napraten over wat je nog meer in het bos gezien hebt en eventueel een collage maken van de meest geslaagde foto’s.
54
55
natuur actIef een zelfgemaakt kompas
natuur actIef natuurkim
speel het spel binnen of buiten nodig bakjes met water, stuk
speel het spel binnen nodig plaatjes van, en voorwerpen uit de
karton, kleurstiften, tempex of kurk, naalden, tipp-ex en een
natuur voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
magneet voor 7 tot en met 14 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling aan tafels met tweetallen aantal 10+
opstelling in groepjes aantal 3 of meer aard van het spel leuk
aard van het spel kijken en combineren
speluitleg Zelf een magneet maken is leerzaam en leuk. De
speluitleg Leg op een tafel plaatjes en voorwerpen uit de na-
groepjes kinderen vullen een bakje met water. Plaats het bakje
tuur die iets met elkaar te maken hebben. Vorm tweetallen en
op een stuk karton. Maak de speld magnetisch door tien keer in
laat die om beurten bij de tafel komen en raden wat bij elkaar
dezelfde richting over een pool van een magneet te wrijven.
hoort. Kijk, die veer hoort natuurlijk bij het plaatje van de
Steek de naald in een stuk tempex of kurk en tip aan met tipp-
vogel. En die dennenappel kan alleen
ex om het zuiden aan te geven. Laat het tempex of kurk met de
maar bij een den horen. Maar die
naald voorzichtig met een vork tot op het water midden in het
korenhalmen dan? Wat hebben die met het plaatje van brood
bakje zakken, zodat dit blijft drijven. Met verschillende kleur-
te maken? En dat lege vogelei, zou dat bij de foto
stiften geef je op het stuk karton rond het bakje de kompasstre-
van een nest horen? Welk tweetal weet
ken aan: N=groen; Z=rood; W=wit; O=zwart; NW=geel;
de meeste juiste combinaties te raden?
ZW=bruin; NO=oranje en ZO=paars.
56
57
natuur actIef de blinde dassenwelpjes
natuur actIef de praatstok
speel het spel buiten nodig blinddoeken, stukken touw, smalle
speel het spel buiten nodig stok, fluit
plank, stokken voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling met tweetallen aantal 10+
opstelling individueel en in een kring aantal 10+
aard van het spel samenwerken
aard van het spel zintuigen openstellen
speluitleg Als de winter ten einde loopt komen in het bos de
speluitleg Ieder kind zoekt een plekje in het bos uit en gaat
dassen uit hun burcht te voorschijn. Maar de dassenwelpjes zijn
daar alleen zitten. Tijdens het eerste gedeelte van dit spel moet
direct na geboorte blind en moeten door de moeder geleid
het doodstil zijn. In die tijd nemen de spelers in zich op wat ze
worden bij hun eerste stapjes buiten de burcht. Verdeel de spe-
zien, horen, ruiken en voelen. Na 5 minuten gaat het fluitsig-
lers in duo’s. Eén van de spelers speelt voor dassenwelpje en
naal en komen de spelers samen op de afgesproken plek. Hier
wordt geblinddoekt. Dit welpje krijgt een touw om de arm
gaan ze in een kring op de grond zitten. De spelleider heeft een
zodat de tweede speler, de dassenmoeder, het blinde diertje de
stok en geeft die aan een kind. Dit mag dan met de stok in zijn
natuur kan leren kennen. De moeder probeert het welpje over
handen vertellen welke indrukken het opgedaan heeft. Alleen
een bepaald parcours te leiden. Hierbij mag niets gesproken
het kind met de stok in zijn hand mag vertellen. Als het klaar is
worden. Voorbeelden van enkele parcoursen kunnen zijn: Zig-
wordt de praatstok doorgegeven. Hebben ze de wind in de
zag tussen rechtop in de grond gestoken stokken lopen; over
bomen gehoord of gevoeld hoe zacht het mos was? Misschien
een smalle plank lopen; laag bij de grond (al kruipend, bijvoor-
hebben ze een houtduif gezien of de geur van de dennenbo-
beeld onder struiken) een afstand afleggen; rond bomen
men geroken?
draaien of achteruit lopen. Welke dassenwelpjes zijn hier behendig in?
58
59
natuur actIef zoek de wilde dieren
natuur actIef bouw een sneeuwhut of iglo
speel het spel in een bos nodig afvalzakken, plastic handschoe-
speel het spel binnen nodig suikerklontjes, eieren, poedersui-
nen, fluit voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 1 uur
ker, citroensap, mixer, houten lepel, deksels van schoenen- of
opstelling individueel aantal 10+
vlaaiendozen, karton, schaar voor 8 tot en met 12 jaar
aard van het spel werken aan leefmilieu
tijdsduur 1 uur opstelling aan tafels aantal 10+
speluitleg Alle kinderen krijgen een afvalzak en een plastic
speluitleg Terwijl het buiten koud is, bouwen de kinderen in
handschoen. Voordat ze het bos inlopen, vertelt de spelleiding
de verwarmde blokhut een sneeuwhut of iglo. In een omge-
dat er in de middeleeuwen door de straten van steden en dor-
keerde deksel bouwen ze een hut, met muren van suikerklont-
pen varkens liepen, die de straten schoon hielden. Deze varkens
jes. Als ‘cement’ wordt glazuur gebruikt. Als de muren hoog
aten bijna alles op wat de mensen door de ramen naar buiten
genoeg zijn, kan met stukjes karton het dak worden gevormd,
op straat gooiden. Zoals schillen van aardappelen, groenteafval,
waarop dan weer suikerklontjes geplakt worden. Voor de echt
klokhuizen van appels en peren en resten van eten. De kinderen
handige bouwers is het een uitdaging om, zoals de Eskimo’s
gaan in het bos iets soortgelijks doen. Ze gaan voor ‘bosvarken’
doen, van blokken bevroren sneeuw een ronde, koepelvormige
spelen. Alles wat niet in het bos thuis hoort, wordt in de afval-
hut bouwen. Glazuur of suikerlijm maak je als volgt: klop het
zak gestopt. Hoewel ze een handschoen dragen, moeten ze op-
eiwit van 4 grote eieren met de mixer goed stijf. Spatel er met
passen voor scherpe voorwerpen zoals glasscherven. Na een
een houten lepel 700 gram gezeefde poedersuiker door heen.
half uur gaat het fluitsignaal en verzamelen alle kinderen zich
Daarna nog een beetje citroensap, tot je een stevige massa gla-
op een open plek. Enkele zakken worden omgekeerd en samen
zuur hebt. Hoe dikker het glazuur is, hoe sneller dat het droogt.
bekijken de kinderen wat er zoals gevonden is. Vertel de kinde-
Alle hutten en iglo’s bij elkaar vormen een mooi Eskimodorp.
ren hoe lang het afval in het bos zal blijven liggen, als het niet opgeruimd wordt. Vertel tot slot ook wat er verder met dit afval gaat gebeuren.
60
61
natuur actIef land, lucht of water
natuur actIef hoe ontstonden de dierennamen?
speel het spel in het bos nodig stokjes, hoepels of touw
speel het spel binnen nodig plaatjes van dieren
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling met tweetallen aantal 10+
opstelling in groepsverband aantal 10+
aard van het spel opletten en snelheid
aard van het spel fantasie ontwikkelen
speluitleg De kinderen gaan het leven van de bevers in de na-
speluitleg Dieren hebben de vreemdste namen: ratelslang,
tuur naspelen. Bevers verzamelen altijd veel stokjes om hun
oorworm, ijsvogel, leeuwerik, bonte koe, enzovoort. Hoe zou-
burcht te maken. In het bos verzamelen de spelers dus eerst een
den ze toch aan hun naam zijn gekomen? Laat de kinderen een
flink aantal stokjes. Vervolgens vormen ze tweetallen die ieder
afbeelding van een dier met een opmerkelijke naam zien en
hun eigen burcht gaan maken rond een middelpunt. Die
praat er met elkaar over. Leuk is ook om zelf nieuwe namen
burcht kan een hoepel zijn of een tot cirkel gevormd stuk touw
voor bestaande dieren te bedenken. Een zebra wordt dan bij-
op de grond. In het middelpunt van al die cirkels bevindt zich
voorbeeld een strependier, een olifant een slurfdrager en een
een grote cirkel. De andere cirkels hier rondom heen moeten
zwarte kraai een nachtvogel.
allen even ver van de middencirkel verwijderd zijn. In de middencirkel liggen alle verzamelde stokjes op een hoop. De duo’s nemen in hun eigen cirkel plaats. Op een signaal gaan ze op pad om in het midden telkens één stokje te halen en naar hun eigen burcht te brengen. Dat gaat net zo lang door tot alle stokjes in het midden op zijn. Welk snel beverduo weet op deze manier de meeste stokjes te verzamelen?
62
63
natuur actIef jager en haas
natuur actIef kennis van de natuur
speel het spel binnen en buiten nodig geen materialen
speel het spel binnen nodig geen materialen
voor 7 tot en met 10 jaar tijdsduur 20 minuten
voor 7 tot en met 12 jaar tijdsduur 20 minuten
opstelling in een kring aantal 10+
opstelling met twee groepen en individueel aantal 10+
aard van het spel grappig en spannend
aard van het spel natuurkennis
speluitleg De spelers gaan in een kring, met hun gezichten
speluitleg Voor dit kennisspel worden vooraf een aantal cate-
naar binnen gekeerd, op de knieën zitten. Eén speler is de haas
gorieën bedacht, zoals ‘bomen’, ‘groenten en fruit’ of ‘bloe-
en een andere speler de jager. Ze nemen ieder aan één kant van
men’. De jongste kinderen gaan met twee groepen proberen
de kring plaats. Na het beginsignaal gaat de jager achter de haas
om uit de gekozen categorie zoveel mogelijk namen te noe-
aan en probeert deze aan te tikken. Een probleem voor de jager
men. De groepen komen beurtelings aan bod. Weet een groep
is dat hij alleen links om de kring mag hollen en de haas mag
geen naam te bedenken, dan krijgt de andere groep een beurt.
zowel links- als rechtsom hollen. Daarom mag de jager als hij
Voor de oudere kinderen geldt dat zij dit spel individueel spe-
moe wordt iemand uit de kring op de schouder tikken en die
len en dat zij de namen op volgorde van de a, b, c moeten pro-
speler gaat dan in zijn plaats als jager verder. De eerdere jager
beren te noemen. Bij de categorie ‘groenten en fruit’ zegt het
neemt de leeggevallen plaats in de kring in. De tweede jager
eerste kind bijvoorbeeld ,aardappel’. Het tweede kind kan dan
mag zelf een vaste holrichting bepalen om achter de haas aan te
‘boon’ zeggen en het derde kind ‘citroen’. Ook hier geld dat als
gaan. Wordt de haas getikt, dan verandert de jager in een haas
er iemand geen naam weet te noemen, de beurt voorbij gaat.
en de eerdere haas mag iemand in de kring aantikken die jager
Willen de oudere kinderen er liever een wedstrijd van maken,
wordt.
dan kunnen ze beter met twee groepen hun parate natuurkennis testen.
64
65
natuur actIef mikado anders
natuur actIef dierengeluidspel
speel het spel in het bos nodig 30 stokken van ± 60 cm lengte,
speel het spel in het bos nodig geen materialen
enkele gevorkte takken voor 8 tot en met 12 jaar
voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 1 uur
tijdsduur 30 minuten opstelling individueel aantal 10+
opstelling met twee groepen aantal 10+
aard van het spel concentratie en oefenen motoriek
aard van het spel buitenspel
speluitleg Verzamel in het bos stokken en ook enkele gevorkte
speluitleg Vorm twee groepen: een groep met dieren en een
takken of takken met een krom uiteinde. Deze takken kun je als
groep met speurders. De dieren verstoppen zich in het bos en
‘hefstok’ gebruiken. De spelleider houdt de bundel takken ver-
maken geluiden, zoals janken, blaffen, miauwen of blaten. De
ticaal in zijn armen en laat ze gelijktijdig vallen. De eerste speler
speurders moeten de verstopte dieren zien te vinden. Is een
moet proberen zoveel mogelijk takken van de stapel weg te
dier aangetikt, dan moet het bij de spelleiding gaan staan. Als
pakken, zonder dat de andere takken bewegen. Desgewenst
alle dieren zijn opgespoord worden de rollen omgedraaid.
mag de hefstok gebruikt worden. Beweegt er echter een andere
66
tak dan is de volgende
speler aan de beurt. Wie
weet de meeste
takken te verzamelen?
67
natuur actIef klets! dat ben jij!
natuur actIef beverkolonie in actie
speel het spel buiten nodig geen materialen
speel het spel in het bos nodig stokjes, hoepels of touw
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
voor 8 tot en met 12 jaar tijdsduur 30 minuten
opstelling met een groep aantal 10+
opstelling met tweetallen aantal 10+
aard van het spel het bos leren kennen
aard van het spel opletten en snelheid
speluitleg De kinderen gaan een stiltewandeling maken. Dat
speluitleg De kinderen gaan het leven van de bevers in de na-
kan in een bos, op een heideveld of in het park. Vlak voor zons-
tuur naspelen. Bevers verzamelen altijd veel stokjes om hun
opgang is er van alles te zien en te horen. Maar bij zonsonder-
burcht te maken. In het bos verzamelen de spelers dus eerst een
gang is zo’n wandeling ook heel mooi. Tijdens de wandeling
flink aantal stokjes. Vervolgens vormen ze tweetallen die ieder
mag niemand iets zeggen of geluiden maken. Ook niet op de
hun eigen burcht gaan maken rond een middelpunt. Die
grond ploffen met de laarzen of schoenen. Willen de kinderen
burcht kan een hoepel zijn of een tot cirkel gevormd stuk touw
anderen op iets attent maken, dan moeten ze elkaar op de
op de grond. In het middelpunt van al die cirkels bevindt zich
schouder tikken en wijzen. Op deze wijze heb je de meeste
een grote cirkel. De andere cirkels hier rondom heen moeten
kans om dieren te zien, die anders bij naderende geluiden weg-
allen even ver van de middencirkel verwijderd zijn. In de mid-
vluchten. Midden in het bos kan de groep ook tien minuten
dencirkel liggen alle verzamelde stokjes op een hoop. De duo’s
doodstil blijven staan. Op die manier ziet en hoor je veel, wat je
nemen in hun eigen cirkel plaats. Op een signaal gaan ze op
op een normale wandeling ontgaat.
pad om in het midden telkens één stokje te halen en naar hun eigen burcht te brengen. Dat gaat net zo lang door tot alle stokjes in het midden op zijn. Welk snel beverduo weet op deze manier de meeste stokjes te verzamelen?
68
69
natuur actIef speel voor ‘bosvarken’
natuur actIef onder de sneeuw
speel het spel in een bos nodig afvalzakken, plastic handschoe-
speel het spel buiten nodig stok, papier, pen
nen, fluit voor 6 tot en met 10 jaar tijdsduur 1 uur
voor 6 tot en met 12 jaar tijdsduur 1 uur
opstelling individueel aantal 10+
opstelling met een groep aantal 10+
aard van het spel werken aan leefmilieu
aard van het spel aandacht voor de natuur
speluitleg Alle kinderen krijgen een afvalzak en een plastic
speluitleg Op een dag als het gesneeuwd heeft gaat de spellei-
handschoen. Voordat ze het bos inlopen, vertelt de spelleiding
ding met de kinderen naar buiten. Met de stok wordt een vier-
dat er in de middeleeuwen door de straten van steden en dor-
kant van vier bij vier meter in de sneeuw getrokken. Schrijf nu
pen varkens liepen, die de straten schoon hielden. Deze varkens
samen met de kinderen op wat ze denken dat er onder de
aten bijna alles op wat de mensen door de ramen naar buiten
sneeuw verstopt zit. Hoe ziet de aarde er uit, staat er gras op die
op straat gooiden. Zoals schillen van aardappelen, groenteafval,
plek? Of andere planten? Misschien wel mos en
klokhuizen van appels en peren en resten van eten. De kinderen
liggen er dorre takjes. En wie weet vinden ze het
gaan in het bos iets soortgelijks doen. Ze gaan voor ‘bosvarken’
holletje van een bosmuis. Maak het
spelen. Alles wat niet in het bos thuis hoort, wordt in de afval-
vak sneeuwvrij en bekijk samen
zak gestopt. Hoewel ze een handschoen dragen, moeten ze op-
in hoeverre de voorspellingen
passen voor scherpe voorwerpen zoals glasscherven. Na een
kloppen.
half uur gaat het fluitsignaal en verzamelen alle kinderen zich op een open plek. Enkele zakken worden omgekeerd en samen bekijken de kinderen wat er zoals gevonden is. Vertel de kinderen hoe lang het afval in het bos zal blijven liggen, als het niet opgeruimd wordt. Vertel tot slot ook wat er verder met dit afval gaat gebeuren.
70
71
beGeLeIdING IN de praktIJk werken in leeftijdsgroepen
gramma begint. • Benader minioren spontaan en opgewekt, heb aandacht voor
Kinderen ontwikkelen zich min of meer volgens vaste
wat ze vertellen. Zorg dat je er als leiding altijd bent voor de
lijnen. Iedere leeftijdsgroep heeft zijn eigen kenmerken en
kleuters en onderneem samen activiteiten. Toon ook dat je
mogelijkheden. Bij de indeling in leeftijdsgroepen wordt
een positieve belangstelling hebt voor hun activiteiten; dit
aangesloten bij de indeling zoals die in het onderwijs gebruikelijk is:
verrijkt hun enthousiasme. • Minioren houden van verhaaltjes, versjes, liedjes, puzzeltjes,
Minioren (kleuters) 4 t/m 6 jaar.
spelletjes, kleien, knippen, plakken, tekenen en schilderen.
Maxioren (onderbouw) 7 t/m 9 jaar
Creatief bezig zijn vinden ze erg leuk.
Junioren (bovenbouw) 10 t/m 12 jaar Senioren (beginjaren voortgezet onderwijs) 13 t/m 15 jaar
• Ze houden ook van bewegen en zijn heel actief; zorg dus voor spellen waarin ze hun energie kwijt kunnen. Kinderen moeten zich kunnen uitleven. Kies daarnaast ook voor mo-
De minioren (4, 5 en 6 jaar)
menten om tot rust te komen. Dit kan door een rustig spelle-
Minioren zijn de kleuters van de basisschool. Ze voelen zich
tje of door het drinken van een glaasje ranja.
veilig door het toepassen van rituelen, structuur en regels.
• Deze leeftijdsgroep speelt voornamelijk alleen, zij moeten het
Rituelen zijn vaste activiteiten op een vast moment in het
samenspelen nog leren. Stimuleer het samenspelen door
programma.
spellen in tweetallen of in groepjes uit te voeren. Deze groep kinderen vindt het soms moeilijk om zich in een ander te
Leeftijdskenmerken
verplaatsen; hierdoor verloopt het samenwerken niet altijd
• Jonge kinderen hebben de behoefte om de ruimte te verken-
goed. Ondersteun en stimuleer deze kinderen wanneer het
nen; dit doen ze door rond te rennen. Om de rust terug te
samenspelen moeilijk verloopt tot samenwerken, door tips te
krijgen start je de groepsbijeenkomst in een kring. Zing bij-
geven en door begeleiding te bieden. Speel de activiteit met
voorbeeld, samen zittend in de kring, een lied en neem de namenlijst door om te controleren of iedereen aanwezig is.
72
ze mee en ga met ze in overleg. • De spellen voor deze leeftijdsgroep moeten eenvoudig en
Als je na een paar bijeenkomsten het lied inzet, weten de kin-
compact zijn. De uitleg moet in stapjes uitgelegd kunnen
deren dat ze in de kring kunnen gaan zitten en dat het pro-
worden. Doe de activiteit voor, zodat de kinderen weten wat 73
je voor ogen staat. Geef niet te veel uitleg aan het begin van de groepsbijeenkomst, ga liever snel tot actie over. • Doe bewegingsspelletjes gericht op grotere bewegingen, zoals stoeien, rennen en fietsen. • De kinderen moeten zich een voorstelling kunnen maken
• De minior wil graag aandacht hebben en zoekt deze ook in complimentjes. Ze vertellen graag, en willen dat er naar hun verhalen wordt geluisterd. Persoonlijke aandacht ervaren ze als positief. • Een overzichtelijke ruimte is voor kinderen een veilige
van datgene waar ze mee bezig zijn; geef een thema aan een
ruimte. Kinderen zijn klein; voor hen is de ruimte veel groter
spel en gebruik je fantasie. Bijvoorbeeld: de tikker is de
dan voor jou. Ga eens op de grond zitten en verplaats je in
leeuw, probeer het eten (houten blokjes) veilig naar de overkant te brengen. Maak van de uitleg een verhaaltje; hierdoor leven de kinderen zich ook meer in het verhaal in. • Elk spel moet in één bijeenkomst kunnen worden afgerond.
hun ruimtelijk inzicht. • Soms hebben de minioren genoeg van de activiteit waarmee ze bezig zijn. Je merkt dit aan hun gedrag. Zorg ervoor dat ook de laatste activiteit een leuke afsluiting heeft, zodat zij
Maak de spellen dus niet te lang; liever een aantal kleine spel-
zich deze blijven herinneren. Dit motiveert hen om nader-
len dan één groot langdradig spel. Een spel van een kwartier
hand het spel nog eens te spelen.
is voor deze leeftijd lang genoeg. • De minior heeft veel afwisseling nodig, maar wil wel graag de bekende spelletjes herhalen. Herhaling zorgt voor herkenbaarheid en dus ook voor veiligheid. Kinderen moeten leren om zich langer te concentreren, afwisseling is prima, maar ze moeten ook leren om langer met iets bezig te zijn.
74
75
De maxioren (7 t/m 9 jaar)
• Start een activiteit met het tonen een vreemd voorwerp, een
Kinderen van deze leeftijd zijn erg actief. Ze bewegen, sjouwen
verhaal of een lied. Kinderen van deze leeftijd gaan graag op
en stellen veel vragen. Laat de kinderen bij aanvang van de
in hun fantasie. Zorg wel dat het verhaal een band heeft met
groepsbijeenkomst even vrij spelen of begin met een actief
de werkelijkheid.
spel. Als ze hun bovenmatige energie kwijt zijn kan met het programma worden gestart.
• De fijne motoriek is redelijk ontwikkeld; hierdoor lukt het ook om met deze groep moeilijkere knutselwerkjes te maken. Deze kinderen worden ook graag uitgedaagd tot het maken
Leeftijdskenmerken • Bouw het programma op volgens een vaste structuur. Een vaste structuur betekent rust en veiligheid voor de kinderen.
hij later nog iets kan doen. Denk bijvoorbeeld aan een vlieger
Ook kinderen van deze leeftijd hebben behoefte aan duide-
of een poppenkastfiguur. Daag ze evenzo uit bij hun knutsel-
lijkheid, grenzen en regels.
activiteiten en maak het ze niet te gemakkelijk.
• Geef hun de kans om te laten zien wat ze allemaal al kunnen,
• De lichamelijke ontwikkeling van jongens en meisjes is ver-
zoals precisie bij knutselwerk of het vangen en gericht
schillend. Jongens zijn vooral gericht op lichamelijke kracht,
gooien van ballen.
meisjes op beweeglijkheid, souplesse en lenigheid. Houd
• In deze leeftijdsfase zijn kinderen voortdurend bezig, maar niet telkens met hetzelfde. Maak gebruik van afwisseling in je programma; wissel actieve activiteiten af met rustige momenten. Dit kan een rustig spel zijn, maar ook het drinken van een glaasje ranja.
hier dan ook rekening mee bij activiteiten; verwacht bij sportactiviteiten andere resultaten van de jongens en meisjes afzonderlijk. • Stimuleer de behulpzaamheid door ze kleine opdrachten en verantwoordelijkheid te geven.
• De maxior is leergierig, wil alles weten, alles kunnen en be-
• De interesses van deze groep gaan uit naar alledaagse herken-
zitten. Probeer ze gedurende de groepsbijeenkomst uit te
bare dingen. Hun belevingswereld ligt dicht bij huis: gezin,
dagen, zodat ze hun grenzen verleggen en zich verder kun-
familie, huisdieren of bloemen in de tuin. Ook zijn ze geïnte-
nen ontplooien. Ze willen graag de wereld om hen heen ont-
resseerd in de verschillende seizoenen en feesten van het jaar.
dekken; speurtochten en sluiptochten zijn dan ook erg in trek. 76
van zulke werkjes. • Een zeven- tot negenjarige maakt graag iets nuttigs, waarmee
• De maxior speelt graag met andere kinderen en heeft wisselende vriendjes. Bij het werken en spelen in groepjes mag de 77
leiding best een stem hebben in de samenstelling van deze
De junioren (10 t/m 12 jaar)
groepjes. Op deze manier leren kinderen elkaar steeds beter
In deze leeftijdsfase beginnen de kinderen hun grenzen te ver
kennen en worden er nieuwe vriendschappen gesloten. Ook
kennen in de sociale wereld. Ze zien de ‘ander’ niet langer als
voorkomt een dergelijke wisseling dat bepaalde kinderen tel-
de ‘ander’, maar als iemand waaraan ze zich kunnen spiegelen.
kens worden buitengesloten of als laatste worden gevraagd.
Ze willen meer uitgedaagd worden en hebben behoefte aan
• Activiteiten met drama hebben vaak de voorkeur, zoals acte-
meer inhoud en achtergrond bij wat ze ondernemen.
ren, poppenkastspelen, karaoke en spelletjes als hints of galgje. Kinderen in deze leeftijdscategorie zijn heel enthou-
Leeftijdskenmerken
siast en hebben een grote fantasie. De grens tussen fantasie en
• De junior volgt steeds meer zijn eigen weg. Als leiding dien je
werkelijkheid wordt stilaan wel duidelijker. • Kinderen ontdekken zo rond hun zesde jaar dat ze constructief kunnen samenwerken. Ze leren om onderlinge afspraken
hier rekening mee te houden; het is niet alleen maar leiden van een groep, maar je zult steeds meer de groep moeten begeleiden. Maak afspraken en leg uit waarom er regels zijn.
te maken en zich daaraan te houden. Ze spelen niet langer
• Junioren worden kritischer ten opzichte van volwassenen en
uitsluitend alleen, maar bedenken samen een situatie. Vaak
nemen ook niet alles zomaar aan. Ze willen graag alles weten
betreft het al een rolverdeling, zoals ‘vadertje en moedertje’.
en richten zich veel op de sociale wereld. De groep waarbij ze horen is voor hen erg belangrijk. Ze ontwikkelen binnen de eigen groep een eigen cultuur. Door duidelijke regels en een heldere structuur wordt de groep beter hanteerbaar. • Aanvankelijk spelen jongens en meisjes nog door elkaar, maar als snel zie je dat meisjes steeds meer met meisjes gaan spelen en jongens met jongens. Meisjes zijn over het algemeen communicatiever, terwijl jongens sneller de competitie opzoeken. Bij het samenstellen van je programma kun je hier rekening mee houden. Organiseer de activiteiten samen, maar je kunt er ook voor kiezen om enkele activiteit speciaal voor jongens of meisjes te doen.
78
79
• Deze leeftijdsgroep houdt van teamspelen en de belangstelling voor techniek groeit. Ze willen graag de nieuwste technische speeltjes hebben en zijn met deze ontwikkelingen dan ook erg bezig. • Door met kinderen te praten en door ze vragen te stellen, kom je er beter achter wat hun bezighoudt. Laat ze een logboek bijhouden of een verslagje schrijven over de bijeen-
len ze je dat zeker laten vertellen. • Op deze leeftijd zijn ze toe aan ingewikkelde spelen met veel spelregels, waarbij het ook gaat om de tactiek. Zorg dat je zulke spelen dan ook te bieden hebt, maar zorg ook dat je zelf weet hoe het spel moet, of kan gespeeld worden. • Organiseer teamspelen en groepsspelen, wissel de groepssa-
komsten. Op deze manier geef je de junioren de
menstellingen, maar vergeet niet de persoonlijke veiligheid
mogelijkheid om zich kritisch te uiten over het programma.
van de leden in je groep in het oog te houden. Let ook op
Ook kom je er achter wat ze leuk vinden en wat ze als min-
pesterijen en wees alert op leden die mogelijk buiten de
der leuk ervaren.
groep vallen. Bij het indelen van de groepen kun je hier al re-
• In deze leeftijdsfase kunnen de kinderen al verschillende creatieve technieken combineren. Bijvoorbeeld meerdere groepsbijeenkomsten aan één project werken en dan ook in
kening mee houden. Alle kinderen moeten zich bij Jong Nederland veilig kunnen voelen. • De junior leeft zich graag uit door uitdagingen met zichzelf
staat zijn om samen één groot werkstuk te maken. Maak hier
aan te gaan. Ze houden van spannende bosspelen in het don-
gebruik van door grotere en langdurige opdrachten met ze te
ker, gevaar en risico. Denk bijvoorbeeld ook aan survivalda-
maken. Kies voor thema`s en projecten die aansluiten bij de
gen.
belevingswereld en bij wat er op dat moment in de maatschappij speelt. • Onderbreek de activiteiten niet te veel. Leg zo min mogelijk
• Bij de meeste junioren werkt de fantasie op volle toeren, terwijl ze eveneens steeds meer mogelijkheden ontwikkelen om die fantasie vorm te geven. Drama biedt veel mogelijkheden
spelregels tussendoor uit, laat ze het nut hiervan zelf ervaren
om de fantasie in te zetten bij educatieve, vormende en re-
en zorg voor uitdaging. Laat je ook niet afschrikken door ne-
creatieve activiteiten. Denk eens aan activiteiten als spelletjes
gatieve opmerkingen aan het begin van een activiteit; meestal
met taal, verhalen naspelen, poppenkast en presentaties voor
is zo`n groep na een tijdje toch heel enthousiast.
een publiek.
• Junioren zijn kritisch. Een programma moet je dus goed voorbereiden. Als ze het gevoel hebben dat de leiding niet se80
rieus bezig is, bijvoorbeeld dat je niets voorbereid hebt, zul-
• Junioren krijgen meer inzicht in de waarden en normen van de maatschappij. Ze leren wat in de maatschappij als goed en 81
als kwaad wordt bestempeld. Ze krijgen interesse in maat-
De senioren ( 13 t/m 15 jaar)
schappelijke problemen en andere culturen. Ga hier verder
De eigen groep is op deze leeftijd erg belangrijk voor de senio-
mee door, bijvoorbeeld samen discussiëren over een onder-
ren. Ze gaan graag met leeftijdsgenoten om, omdat dit volgens
werp of een stelling.
hen de enige groep is die hen begrijpt. De groep biedt veiligheid, gezelligheid en de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen. Maar ook om samen weg te dromen uit de dagelijkse sleur. Leeftijdskenmerken • Meer dan bij andere leeftijdsgroepen moeten activiteiten die je onderneemt een afspiegeling zijn van de interesses en de talenten van de groepsleden. Tieners die graag sporten moet je laten sporten. • De senior zet zich steeds meer af tegen de normen en waarden van volwassenen. Ze vormen zich een oordeel over actuele zaken. Geef tieners inspraak, probeer de gulden middenweg te vinden en laat hen met argumenten komen. Speel als leiding geen baas; doe zelf mee, dat schept sfeer. • Deze groepsleden ontwikkelen een eigen identiteit, eigen kleding, taal, haarstijl, keuze van vrienden en opleiding. Zij voelen zich echter vaak ook heel onzeker en vaak snel voor schut staan. Alles is ‘stom’. Waardering voor wie ze zijn en wat ze doen is heel belangrijk. Geef complimentjes en stuur de activiteit zo dat ze tevreden kunnen zijn over het resultaat. Ze laten het niet snel merken, maar het is wel belangrijk voor ze.
82
83
• In deze groep zijn de leden vaak heel verschillend, zowel in interesses als in hun ontwikkeling. Houd rekening met de talenten en mogelijkheden van iedereen. Zorg voor afwisseling in activiteiten en betrek ook iedereen bij de activiteiten. Let erop dat ook elk kind wordt gezien en gehoord, zeker de kinderen die meer op de achtergrond staan. • De senior heeft niet zomaar zin om iets te doen; ze moeten een doel hebben. Bespreek daarom ook de programma`s met ze door. Probeer te achterhalen wat hun interesses zijn en speel hierop in. Laat de leden zelf (onder begeleiding) een groepsbijeenkomst draaien of laat ze één programmaonderdeel voor hun rekening nemen. Brainstorm ook samen als groep of maak eens een activiteitenkalender. Hierdoor staat vast wat elke groepsavond uitgevoerd gaat worden. • Geef de senior verantwoordelijkheid, laat ze meedenken over een programmaonderdeel en laat ze deze onderdelen presenteren aan de groep. Zorg wel voor een begeleidende rol, zodat het programmaonderdeel goed verloopt en zij ook een positieve waardering krijgen als ze hun best hebben gedaan. Senioren vragen niet om complimentjes, maar ze vinden het wel fijn om die te krijgen. • Dertien- tot vijftienjarigen willen tijden de groepsbijeenkomst ook met elkaar kletsen; het sociale aspect is belangrijk. Samen met de groep bezig zijn zorgt voor veiligheid.
84
