GROTE OF SINT BAVOKERK HAARLEM. Willem Arondéuslezing mei 2014 Boris Dittrich. persoon

GROTE OF SINT BAVOKERK HAARLEM

Willem Arondéuslezing 2014 7 mei 2014 Boris Dittrich

persoon

INHOUD

Willem Arondéuslezing 2014 | Provincie Noord-Holland | 2

3

| Voorwoord Jeff Leever

Willem Arondéuslezing 4

| Persoonlijke moed als bron van aspiratie

door Boris Dittrich

17 | You are not alone 20 | Interviews


VOORWOORD De Willem Arondéuslezing is door Provinciale Staten van Noord-Holland ingesteld als eerbetoon aan de kunstenaar Willem Arondéus (1894-1943). Arondéus was eigenzinnig en kwam op jonge leeftijd, indruisend tegen de mores van zijn tijd, openlijk uit voor zijn homoseksuele geaardheid. Zelfs in de liberale kunstenaarskringen waarin hij verkeerde was dit gedurfd en ongewoon. In 1943 was hij een van de leiders van de overval op het bevolkingsregister van Amsterdam, een actie waarvoor hij in de duinen van Overveen werd gefusilleerd door de Duitse bezetter. Sinds 2005 herdenkt de provincie zijn gedachtegoed in een lezing met de eigenzinnigheid van Arondéus als inspirerende leidraad. Mensenrechtenactivist, schrijver en oud-politicus Boris Dittrich verzorgde op 7 mei de 2014-editie van de lezing. Hij staat bekend als iemand die openlijk voor zijn homoseksualiteit uitkomt en zich inzet voor de rechten van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders. Momenteel werkt Dittrich als directeur Pleitbezorging (Advocacy Director) Seksuele Minderheden voor de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Het werk van deze organisatie vormde ook de rode draad van zijn Arondéuslezing. Terecht, want Human Rights Watch verricht, veelal zonder de publiciteit te zoeken, uiterst nuttig werk. Verdraagzaamheid staat immers nog lang niet overal op het netvlies, integendeel. Op veel plekken in de wereld zijn regimes nog steeds bijzonder inventief in het vinden van uitsluitingsgronden op het gebied van geloof, seksualiteit of ras. Gelukkig boeken de verschillende mensenrechtenorganisaties regelmatig successen, waardoor verbeteringen optreden. Mede daardoor getuigt Dittrich’s lezing, ondanks de vreselijke misstanden die hij opsomt, van optimisme. Ook spoort hij ons aan om op te staan tegen onrecht, in navolging van Willem Arondéus. Zijn slotzin - De toekomst ligt niet voor ons, maar in onszelf! - klinkt als een strijdkreet voor ons allemaal. Jeffrey Leever, voorzitter van de Statenwerkgroep Arondéuslezing


persoonlijke moed als bron van aspiratie Willem Arondéuslezing 7 mei 2014, door Boris Dittrich Dames en heren, Voor mij is het een grote eer om de Willem Arondéus lezing te mogen houden. Ik moet regelmatig aan hem denken. Later in mijn verhaal zal u duidelijk worden waarom. Eerlijkheidshalve moet ik er meteen bij vertellen dat ik tot paar jaar geleden nog nooit van hem had gehoord. Pas na het schrappen van de lezing vanwege de bezwaren van de PVV-fractie in de Provinciale Staten in 2011 en de daardoor ontstane publiciteit ben ik me in Willem Arondéus gaan verdiepen. Sindsdien heb ik hem in mijn hart gesloten.

Wie was Willem Arondéus? Hij is slechts 49 jaar geworden. Hij groeide op in Amsterdam als nakomertje in een gezin van 6 kinderen. Toen hij 13 was, in 1907, mocht hij naar de Kunstnijverheids- en Tekenschool Quellinus, de voorloper van de Gerrit Rietveld Academie. Arondéus specialiseerde zich in decoratief schilderen. Zijn link met de Provincie Noord-Holland wordt duidelijk wanneer hij in 1930 de opdracht van de Rijksbouwmeester krijgt om ontwerpen te maken voor 9 wandtapijten in de statenzaal van het provinciehuis hier in Haarlem. Als Willem 16 jaar oud is, komt hij uit de kast. Hij weet dat hij op mannen valt en dat hij homo is. Dit is een daad van persoonlijk moed, want in 1910 was homoseksualiteit niet geaccepteerd. Ook niet in de kunstenaarskringen van Amsterdam. Toch kiest hij ervoor te zijn wie hij wil zijn. Hij schaamt zich niet voor zichzelf. Maar in een samenleving waarin vooroordelen en hypocrisie de boventoon voeren, heeft hij het niet makkelijk.


“In een samenleving waarin vooroordelen en hypocrisie de boventoon voeren, heeft Arondéus het niet makkelijk” Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt in 1940 gaat Willem Arondéus in het verzet. Hij is dan 46 jaar oud. Hij roept andere kunstenaars op zich te verzetten tegen de poging van de Duitse bezetter om het Nederlandse culturele leven op national-socialistische leest te schoeien. Dat doet hij in een vlugschrift. Tegenwoordig zouden we dat een weblog noemen, maar toen ging alles nog op papier. Dit vlugschrift noemde hij de Brandaris-brief. ‘Boycot de Kultuurkamer’ schreef hij. In 1942 wordt een aantal van zijn Brandaris-vlugschriften opgenomen in het kunstenaarsverzetblad De Vrije Kunstenaar. Dat valt op en Arondéus komt in contact met Gerrit van der Veen. Ze verzetten zich tegen de Duitse bezetter. Zijn grafisch talent komt goed van pas bij het vervalsen van persoonsbewijzen.

Aanslag op het bevolkingsregister Hoe goed de valse persoonsbewijzen ook waren, er bleef een risico dat ze vergeleken zouden worden met de gegevens uit het bevolkingsregister. Het bevolkingsregister bevatte bovendien essentiële informatie die de Duitse bezetter nodig had voor de opsporing van joden en arbeidsplichtigen. Daarom besloot de groep rond Arondéus en Van der Veen een sabotage-aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam te plegen.

“Het bevolkingsregister bevatte essentiële informatie die de Duitse bezetter nodig had voor de opsporing van joden en arbeidsplichtigen” Wie maakten er nog meer deel uit van de groep? Ik wil hier noemen Sjoerd Bakker en Frieda Belinfante. Sjoerd Bakker was een jonge Fries die naar Amsterdam was verhuisd en op de Vondelstraat woonde. Hij was couturier van beroep. Hij kreeg de opdracht politie-uniformen na te maken. De verzetsgroep zou zich vermommen om zo het bevolkingsregister binnen te dringen. Maandenlang is Sjoerd in zijn atelier in de weer geweest. Sjoerd was bevriend met Willem Arondéus en ook openlijk homo. Frieda Belinfante (1904-1995) werd geboren op 10 mei 1904 in Amsterdam in een sefardisch Joods gezin. De geschiedenis van haar voorouders kan gevolgd worden tot het Portugal van de 16e eeuw. Haar vader drong erop aan dat Frieda, toen ze 9 jaar oud was, met celloles begon. Toen Frieda 16 was trad ze, samen met haar vader, voor het eerst op. Ze wist dat ze lesbisch was, in de Jaren twintig woonde ze met een vrouw samen. Toen de oorlog uitbrak, trad Belinfante nog steeds in concertzalen op. Tot 1942, toen kon dat niet meer omdat ze weigerde lid te worden van de Nederlandse Kultuurkamer. In 1941 was Frieda aktief in het verzet geworden. Ze was een goede vriendin van Willem Arondéus. Ze ondersteunde onderduikers, hield zich bezig met het vervalsen van persoonsbewijzen.


Na een maandenlange voorbereiding en twee mislukte pogingen was het op 27 maart 1943 zo ver. Arondéus leidde de onderneming. Hij was verkleed als politiekapitein. Gerrit van der Veen was luitenant, en zeven anderen waren vermomd als rechercheurs en politieagenten. De ‘politieploeg’ kwam zogenaamd het bevolkingsregister inspecteren. Eenmaal binnen werden de bewakers met injecties verdoofd. Twee studenten medicijnen waren gevraagd om dit te doen. De verzetsgroep trok zoveel mogelijk ladenbakken met kaarten om ver, overgoot de stapels met benzol en bracht de boel tot ontploffing. De brand laaide hoog op en werd door de Amsterdamse brandweer opzettelijk onhandig geblust. De ravage was groot, maar het aantal vernielde inschrijvingskaarten viel tegen. Toch betekende de aanslag een klap in het gezicht van de Duitse bezetter, en vormde daarmee een stevige oppepper voor het moreel van de Amsterdamse bevolking.

“De aanslag was een klap in het gezicht van de Duitse bezetter, en vormde daarmee een stevige oppepper voor het moreel van de Amsterdamse bevolking” Gevangen, veroordeeld en gedood De Duitsers loofden tienduizend gulden beloning uit voor tips. Het duurde maar drie dagen voordat de groep werd verraden. Teveel mensen waren bij de onderneming betrokken geraakt en de loslippigheid van één van hen was fataal. Bijna de hele groep werd opgepakt. Een klant van Sjoerd


Bakker had in diens atelier de stof voor de politie-uniformen zien hangen en gaf hem bij de Duitsers aan. Gerrit van der Veen ontsprong de dans. Hij zou later om een andere aanleiding opgepakt en gefusilleerd worden. Frieda Belinfante weet uit de klauwen van de Duitsers te blijven en gaat verkleed als man door het leven, vlucht naar Zwitserland. Na de oorlog emigreert ze naar Amerika, waar ze in 1995 overlijdt. De bezetters kozen ervoor de groep niet domweg te fusilleren, maar ze eerst een schijnproces te laten ondergaan. Ze wilden voor het publiek duidelijk maken dat dit soort verzet door verderfelijke mensen gepleegd werd: joden, halfjoden, homo’ s en communisten.

“Verzet werd volgens de bezetter gepleegd door verderfelijke mensen: joden, halfjoden, homo’s en communisten” In juni 1943 werd in een zaal van het Tropenmuseum-complex het proces gevoerd tegen de daders van de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister. Willem Arondéus en dertien anderen kregen de doodstraf. Eerst wordt hij in de dodencel in het huis van Bewaring aan het Kleine Gartmanplantsoen in Amsterdam ondergebracht, samen met o.a. Sjoerd Bakker. Daar schrijft hij zijn laatste brief aan een vriendin. Hij geeft daarin aan dat het verbazingwekkend makkelijk is om zonder bitterheid van het leven afscheid te nemen. De Duitsers staan Willem Arondéus nog één laatste gesprek toe. Hij vraagt of hij zijn advocate Lau Mazirel mag spreken. Zij bezoekt hem in de gevangenis. Hij zegt dan het volgende tegen haar: “ Ik ga over enkele uren sterven. Wil je de buitenwereld laten weten dat homo’s niet minder moedig zijn dan andere mensen?” Op 1 juli 1943 wordt Arondéus met Sjoerd Bakker die dan 28 jaar oud is, en 10 andere verzetsstrijders in de duinen bij Overveen doodgeschoten, gefusilleerd. Gerrit van der Veen wordt een jaar later opgepakt bij een andere verzetsactie en eveneens in Overveen doodgeschoten. Kort na de oorlog zijn de deelnemers aan de overval op het bevolkingsregister, deels postuum, voor hun verzetswerk tijdens de oorlog onderscheiden met de Militaire Willemsorde. Maar pas in 1984 werd aan Arondéus voor zijn verzetswerk het Verzetsherdenkingskruis toegekend. Waarom zo laat? Vrij algemeen wordt aangenomen dat zijn homoseksualiteit de reden was. De kernzin over persoonlijke moed “Homo’s zijn niet minder moedig dan andere mensen” Deze zin hakt er bij mij diep in.

Heden Het is bijna 71 jaar geleden dat Willem Arondéus deze woorden sprak en ter dood gebracht werd. Wat is de wereld sindsdien veranderd. Anno 2014 zijn homo’s wettelijk beschermd tegen discriminatie. Het huwelijk voor homo- en lesboparen werd in 2001 opengesteld. Adoptie is mogelijk. Er zijn bekende Nederlanders die openlijk homo en lesbo zijn, zonder dat hun maatschappelijke positie in gevaar komt. Als homo of lesbo kun je minister zijn, Kamerlid of directeur van een groot bedrijf. Je kunt beroemd zijn in de wetenschap of in de TV-wereld, of je kunt


een beroemde schrijver zijn. Al zijn er nog deelterreinen waar het te riskant is om openlijk voor je homoseksualiteit uit te komen. Denk maar eens aan de prof-voetballers. En ik wil absoluut niet de indruk wekken dat er geen discriminatie meer is tegen homo’s in de samenleving. Lesbo- en homostellen worden soms hun woning uitgepest, er zijn nog steeds potenrammers actief, op scholen is ‘homo’ een scheldwoord en kan je flink gepest worden. Het zelfmoord percentage onder homojongeren is beduidend hoger dan onder andere jongeren. En oudere homo’s en lesbo’s hebben het in verzorgings- en verpleeghuizen moeilijk. Veel van hen hebben geen naaste familie en lijden aan eenzaamheid. En soms zijn medebewoners of personeel ronduit haatdragend. Er is dus nog genoeg in Nederland te doen, maar op het gebied van wetten hebben we de zaak aardig op orde.

“Er is nog genoeg in Nederland te doen, maar op het gebied van wetten hebben we de zaak voor homo’s aardig op orde” Human Rights Watch In 2007 ben ik, nadat ik de vaderlandse politiek verlaten had, gaan werken voor Human Rights Watch. Ik ben naar New York verhuisd en sindsdien houd ik me bezig met de rechten van homo’s en lesbo’s wereldwijd. Human Rights Watch is een onafhankelijke non-gouvernementele organisatie die landen en de Verenigde Naties controleert op het gebied van mensenrechten. HRW heeft de funktie van waakhond voor alle mensenrechten. Wij werken in meer dan 90 landen in de wereld en hebben ongeveer 420 medewerkers in dienst. De kern van ons werk is onderzoek doen naar schendingen van mensenrechten. Die misstanden stellen we aan de kaak met onze onderzoeksrapporten. Daarmee proberen we verandering teweeg te brengen.


De kernwoorden die op ons van toepassing zijn: onderzoek, openbaarheid, verandering. Wij houden ons met allerlei schendingen van mensenrechten bezig. Van de oorlog in Syrie, het geweld in Oekraine, de rechten van vluchtelingen of de inzet van drones. Goed, ik werk dus op de afdeling homo-rechten.

“Human Rights Watch doet onderzoek naar schendingen van mensenrechten en stelt misstanden aan de kaak” Hoe staat het met de rechten van homo’s en lesbo’s in de wereld? Van de 192 landen die in de wereld aangesloten zijn bij de Verenigde Naties zijn er ongeveer 76 die homoseksueel gedrag strafbaar stellen. En daarnaast in 5 landen van de wereld kun je zelfs de doodstraf krijgen. In Nederland werd homoseksueel gedrag al in 1811 uit het wetboek van strafrecht gehaald, al duurde het tot 1971 dat artikel 248bis Wetboek van Strafrecht werd afgeschaft. Dat artikel stelde seksuele omgang tussen meerder-en minderjarigen van hetzelfde geslacht strafbaar, terwijl de minimum leeftijdsgrens voor heteroseksuele omgang op 16 jaar stond. Mijn werk brengt me naar alle delen van de wereld. Ik probeer met regeringen, parlementsleden om de tafel te zitten en discriminatie op grond van homoseksualiteit aan de orde te stellen. Ik doe dat altijd op verzoek van en samen met vertegenwoordigers van organisaties uit het land zelf. Ik hou toespraken, open gay prides in landen waar nog heel wat werk aan de winkel is.

Redenen van homohaat Wat zijn de meest voorkomende redenen van homohaat? Het is een mix van argumenten. -Godsdienst. Er wordt vaak met heilige boeken door representanten van verschillende godsdiensten geschermd om discriminatie van homo’s te vergoeilijken en strafbaarstelling te rechtvaardigen. Dit is vreemd, want de officele leer van de Rooms-Katholieke Kerk bijvoorbeeld is dat homoseksueel gedrag niet strafbaar mag worden gesteld. In 2009 heeft een priester namens de Paus in een vergadering die Human Rights Watch bij de VN had mede-georganiseerd, alle landen die homo seksueel gedrag nog bestraffen opgeroepen hun wetten aan te passen. Recente wetten tegen homoseksualiteit zijn overigens onder invloed van met name Amerikaanse radicale religieuze bewegingen aangenomen. Deze groepen hebben veel geld in de Amerikaanse Biblebelt opgehaald en sturen hun mensen naar landen als Oeganda, Zambia, Rusland, Litouwen en Moldavie om homohaat te prediken. Homo’s zijn de grote boosdoeners waartegen de natie zich moet wapenen. Met hun haatpreken hebben ze aantoonbaar veel invloed.

“Recente wetten tegen homoseksualiteit in Amerika zijn aangenomen onder invloed van met name radicale religieuze bewegingen”


-Traditie en cultuur. Vaak zeggen politici dat homoseksualiteit een Westers fenomeen is dat naar niet-Westerse landen is geëxporteerd. Zij zouden homoseksualiteit helemaal niet in hun tradities of cultuur kennen. Deze stellingname is aantoonbaar onjuist. De meeste strafb epalingen zijn onder Koningin Victoria door de Britse overheid in de voormalige kolonien ingevoerd om homoseksueel gedrag tegen te gaan. Het is niet homoseksualiteit, maar homophobie dat uit het Westen werd geimporteerd. -Nationaal belang. Politici schermen vaak met het nationaal belang om homoseksualiteit tegen te gaan. Dat hoeft niet per sé strafbaarstelling van gedrag te zijn. De Russische variant bijvoorbeeld is het verbod om in het openbaar op een positieve manier over homoseksualiteit te spreken in de aanwezigheid van minderjarigen. President Poetin rechtvaardigt dat met het argument dat kinderen tegen homoseksualiteit beschermd moeten worden. Waarom is homosekualiteit zo slecht? Omdat volgens Poetin homo’s en lesbo’s zich niet kunnen voortplanten en dat als zij gelijke rechten zouden krijgen, de Russische bevolking zou uitsterven. Om velerlei redenen een absurde redenering. Alsof iedereen opeens homo of lesbo zou worden als er vrijheid van meningsuiting zou zijn. En alsof een lesbische vrouw geen kind zou kunnen krijgen of een homoman geen vader zou kunnen worden. Maar de Russische wet is streng. Deze toespraak zou ik vandaag niet in Moskou kunnen houden. Ik zou opgepakt worden, een forse boete krijgen, 14 dagen vastgehouden kunnen worden voordat ik gedeporteerd zou worden. In ander landen, zoals Nigeria bijvoorbeeld, zijn ook de toehoorders de klos. U zou ook bestraft kunnen worden voor maximaal 10 jaar, als we nu in Abuja zouden zijn.


“Indien homo’s en lesbo’s gelijke rechten zouden krijgen, betekent dit volgens Poetin dat de Russische bevolking zou uitsterven” Mensenrechtenactivisten In de loop der jaren heb ik veel mensenrechtenactivisten ontmoet die bijzonder moedig zijn. Die in een situatie van door de overheid gesanctioneerde homohaat opkomen voor hun rechten. Met gevaar voor eigen leven. Inderdaad had Willem Arondéus gelijk. Homo’s zijn niet minder moedig dan andere mensen. Ik wil u graag een aantal voorbeelden noemen.

Rusland Ik wil u een filmpje laten zien dat Human Rights Watch gemaakt heeft. Ons rapport over geweld tegen homo’s komt in Juni uit. We constateren dat er sinds de zogeheten anti-homo propagandawet in de Russische Duma werd besproken, het geweld tegen Russische homo’s toenam. In Rusland opereren neo-Nazi groepen. Zij lokken homo’s door op internet afspraakjes met hen te maken. Als iemand dan op de afspraak verschijnt, wordt ie gepakt en vernederd. Deze daad wordt gefilmd en op internet geplaatst. Moedwillig worden homo’s uit de kast getrokken. Sommigen worden kaalgeschoren, met flessen en stokken verkracht, in elkaar geslagen. Het heeft tot zelfmoord geleid. Tot op heden is er maar een enkele zaak opgelost, meestal gaan de daders vrijuit. Straffeloosheid heerst. Ze voelen zich gesterkt door de anti-homo propagandawet en de openlijke homohaat. Een TV-presentator zei dat hij vond dat homo’s de gasovens verdienden. Geen Russische politicus die daar afstand van nam. Sterker nog, de nieuwe hoofdredacteur van Russia Today, een staatsmedium, zei dat organen van homo’s niet voor donatie gebruikt moesten worden, maar verbrand om besmetting te voorkomen. In dit klimaat is de volgende anti-homowet al in de maak. Kinderen die in gezinnen opgroeien die openstaan voor homosekualiteit zullen uit huis gehaald worden en hun ouders zullen hun ouderrechten verliezen.

“De nieuwe hoofdredacteur van Russia Today vindt dat organen van homo’s moeten worden verbrand om besmetting te voorkomen” Oeganda Een paar jaar geleden vroeg de leider van de homobeweging mij naar Oeganda te komen omdat de druk op homo’s steeds groter werd. David Kato was zijn naam. Hij introduceerde mij bij andere mensenrechtenactivisten. Hij vroeg me met de regering contact op te nemen. Met behulp van de Nederlandse ambassade kreeg ik een afspraak met de minister van Binnenlandse Zaken. Toen ik hem in het gesprek zei dat homo’s aanspraak kunnen maken op dezelfde mensenrechten als alle andere mensen, zoals vrijheid van meningsuiting, vrijheid van demonstratie, het recht op privacy, en op gelijke behandeling en het recht om niet gediscrimineerd te worden, antwoordde hij:


“Mensenrechten? Toen Oeganda de verdragen ondertekenden wisten we niet dat die rechten ook voor homo’s zouden gelden!” David Kato toonde grote persoonlijke moed. Hij protesteerde in het openbaar tegen een wetsvoorstel dat de doodstraf op homoseksueel gedrag zou invoeren. En dat ouders zou dwingen om hun homoseksuele kinderen aan te geven bij de politie. Zouden ze dat niet doen, dan zouden ze zelf een jarenlange gevangenisstraf kunnen krijgen. David gaf interviews en liet zien dat homo’s niet minder moedig zijn dan andere mensen, om bij Willem Arondéus’ woorden te blijven. Er werd een heksenjacht op homo’s geopend. Op de voorpagina van een rioolblad, de Rolling Stone, werd de foto van David en andere activisten geplaatst. ‘Hang them’ stond erbij. David vroeg me: wat moeten we hiertegen doen? Besloten werd een rechtszaak aan te spannen. David won die zaak in Kampala en de rechter verbood de Rolling Stone. Een prachtige juridische overwinning. Lang heeft hij er niet van kunnen genieten, want David werd kort erna in 2011 vermoord. Begin 2014 trad de wet in werking. De doodstraf is verzacht naar levenslang. De eerste arrestaties en processen zijn al van start gegaan.

“Sinds 2014 staat in Oeganda op homo seksueel gedrag levenslange gevangenisstraf: de eerste arrestaties en processen zijn al van start gegaan” Kameroen Ik neem u mee naar Kameroen. Het land staat slecht bekend, het is kampioen in het arresteren en veroordelen van mensen die van homoseksualiteit worden verdacht. Er is op dit moment een groep schoolmeisjes in de gevangenis opgesloten omdat de non, die hun les gaf op school, gezien had dat ze elkaar zoenden. In 2010 ontmoette ik er veel mensenrechtenactivisten. Ondanks het wettelijk verbod op homoseksualiteit durven activisten zich voor hun mensenrechten sterk te maken. Een van hen was Roger Mbede. Hij had filosofie gestudeerd en had de pech verliefd te worden op een man die voor de overheid werkte. Roger stuurde hem een SMS-je waarin hij schreef : Ik denk dat ik verliefd op je ben. De man verraadde hem en Roger werd opgepakt. Roger was een moedig man. Hij verdedigde zich in de rechtszaal. Hij ontkende niet homo te zijn. Via zijn advocaat betwistte hij de rechtsgeldigheid van de strafwet. Hij liet zich fotograferen, schreef een vlugschrift tegen de wet, tegen de overheid die homo’s arresteert. Zo ongeveer als Willem Arondéus gedaan heeft met diens vlugschrift 71 jaar geleden. Ook Roger was niet minder moedig dan andere mensen. Maar de rechter luisterde niet. Roger werd veroordeeld tot 3 jaar gevangenisstraf. Louter vanwege het versturen van een SMS-je. Hij kwam in een cel met tientallen andere gevangenen terecht, moordenaars en roofovervallers. Als homo had hij er geen leven, hij werd mishandeld en seksueel misbruikt. De bewakers grepen niet in. Na twee jaar was hij zo ziek dat de rechter toestemming gaf hem in het ziekenhuis van Yaoundé te laten opnemen. Na de ziekenhuisopname ging hij ernstig verzwakt naar zijn geboortedorp terug. Toen een collega homo-activist niets meer van hem hoorde, zocht hij hem op. Hij trof Roger in slechte gezondheid aan. Hij kon niet meer staan of lopen. De collega werd omsingeld door 40 man die gilden dat Roger als homo door de duivel was bezeten en dat alleen zijn


dood zijn familie kon zuiveren. De collega werd het dorp uitgejaagd. Daags later is Roger gestorven. Volgens berichten in de media omdat zijn ouders hem geen eten en drinken gaven en hem in een kamertje hadden opgesloten. Human Rights Watch heeft er bij de autoriteiten op aangedrongen een onderzoek naar de omstandigheden rond Roger’s dood in te stellen. Helaas is het stil gebleven en werd er geen actie ondernomen. Het leven van een homo in Kameroen is weinig waard.

“Veertig man gilden dat Roger als homo door de duivel was bezeten en dat alleen zijn dood zijn familie kon zuiveren” Hoopvolle ontwikkelingen Toch zijn er ook hoopvolle ontwikkelingen in de wereld. Uiteindelijk zullen die de positie van homo’s en lesbo’s verbeteren.


Toen ik 7 jaar geleden mijn werk begon, was er nog nooit over mensenrechtenschendingen op grond van seksuele oriëntatie in een officiele vergadering van de Verenigde Naties gesproken. De meeste diplomaten antwoordden: de VN gaat niet over seks. Alsof homo’s niet dezelfde mensenrechten hebben als andere mensen. Human Rights Watch vroeg me verandering in die situatie te brengen. Samen met andere organisaties is er hard aan getrokken, maar ik kan nu gerust stellen dat de VN vooroploopt als het gaat om de bestrijding van geweld en discriminatie. In 2011 heeft de Mensenrechtenraad de allereerste resolutie aangenomen die het opneemt voor de mensenrechten van homo’s, lesbo’s, biseksuelen en transgender mensen. De resolutie was ingediend door ZuidAfrika en Brazilie en door tientallen landen ondersteund. Daarop heeft de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten, mevrouw Pillay, een rapport uitgebracht over hoe slecht het met de mensenrechten voor deze groepen egsteld is. Vorig jaar begon de VN een wereldwijde champagne ‘Free and Equal’ geheten om landen aan te sporen hun wetten en beleid aan te passen.

“In 2011 heeft de VN de allereerste resolutie aangenomen die het opneemt voor de mensenrechten van homo’s, lesbo’s, biseksuelen en transgender mensen” Elk jaar organiseert Human Rights Watch samen met een groep homovriendelijke landen bij de VN in New York een bijeenkomst op de internationale mensenrechtendag, 10 December. De laatste Jaren heeft secretaris-generaal Ban Ki-moon die geopend met een gloedvol betoog. Het mooie van Ban Ki-moon is dat hij zijn verhaal niet alleen in het hoofdkwartier van de VN in New York houdt, maar ook in het openbaar als hij op bezoek is bij Afrikaanse leiders in Afrika of president Putin bezoekt voorafgaand aan de opening van de Olympische Winterspelen in Sochi. Een andere hoopvolle ontwikkeling is die rond de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht. Ik ben er trots op dat Nederland het eerste land is dat de wet veranderde en het wettelijk huwelijk niet meer voor een exclusieve groep voorbehouden hield, de man/vrouw-combinatie, maar de huwelijkswet voor iedereen gelijkelijk laat gelden, ongeacht je seksuele orientatie. Nu is het bijna vergeten, maar het heeft jaren geduurd voordat Nederland zover was. In het finale Kamerdebat dat ik als woordvoerder voerde, sprak de SGP nog dreigende en bittere taal. De toorn van God zou over diegenen komen die het huwelijk zouden bezoedelen. God zou wraak nemen. Het is nu 13 jaar verder en er zijn sindsdien duizenden paren van gelijk geslacht getrouwd. Voor zover ik het kan zien, is Nederland niet in een afgrond van moreel verderf weggezakt, noch zijn we met zijn allen gestraft. En de revolutie is ook nog niet uitgebroken.


“Sinds de invoering van het homohuwelijk is Nederland niet in een afgrond van moreel verderf weggezakt, noch zijn we met zijn allen gestraft” Nederland werd al snel gevolgd door België, Canada, Zuid-Afrika tijdens het presidentschap van Nelson Mandela. Behalve west-Europese landen is het huwelijk ook wettelijk opengesteld in landen op andere conti nenten, zoals bijvoorbeeld Nieuw Zeeland, Argentinie en Uruguay. In April heb ik in het parlement van Japan met parlementsleden van de regerende partij over de Japanse huwelijkswet gesproken. In landen als Vietnam en Thailand zijn discussies in het parlement gaande. Openstelling van het huwelijk is dus niet een louter meer een Westers fenomeen. Ik heb 6 jaar in New York gewoond en me met open stelling van het huwelijk in de staten van Californië en New York bezig gehouden. Ik wil mijn betoog eindigen met een voorbeeld van persoonlijke moed in Amerika, het verhaal van Mildred Loving. Waarschijnlijk hebt u nooit van haar gehoord. Toch wil ik graag aandacht besteden aan deze bijzondere vrouw. Er is persoonlijke moed voor nodig om de wetgever en de meerderheid van de bevolking te trotseren. En dat is precies wat Mildred Loving heeft gedaan. In 1958 reisde ze met haar verloofde Richard uit de Staat Virginia naar Washington DC om daar met hem te trouwen. Niet omdat het voor hen een leuke huwelijks plek was, maar omdat ze dat in Virginia niet mocht. Mildred, toen 18 jaar, was namelijk zwart en Richard blank. Raciaal gemengde huwelijken waren in hun eigen staat Virginia verboden. Toen ze weer thuis kwamen, waren de poppen aan het dansen. Midden in de nacht stormde de sheriff met zijn hulptroepen de slaapkamer van het echtpaar binnen. Ze werden gearresteerd en afgevoerd. Later werden ze als misdadigers veroordeeld. De straf was één jaar voorwaardelijk, maar de rechter legde ook een bijzondere voorwaarde op: Mildred en Richard mochten 25 jaar lang niet in de Staat Virginia komen. Ze hadden de openbare orde met hun gedrag te zeer geschokt en zouden, getrouwd, een aanstoot zijn voor de andere inwoners van Virginia.


De onrechtvaardigheid van deze straf deed Mildred in opstand komen. Ze vocht voor haar liefde. Ze stapte naar een advocaat en ging in hoger beroep. Gesteund door mensenrechtenorganisaties zette ze de zaak door tot en met het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten van Amerika. En daar kreeg ze uiteindelijk gelijk. In 1967, bijna 10 jaar na haar huwelijk, oordeelde het Hooggerechtshof dat de vrijheid om te trouwen een essentiële persoonlijke vrijheid is en een fundamenteel recht van iedere burger. Het resultaat van deze beslissing was dat Virginia en 15 andere staten hun wetten moesten aanpassen. In sommige staten waren gemengde huwelijken tussen zwarte en blanke mensen al sinds 1664 verboden. Al die wetten gingen op de helling. Dankzij het doorzettingsvermogen van Mildred Loving. Op 5 Mei 2008 overleed Mildred. Een jaar voor haar dood, op de 40ste verjaardag van de uitspraak van het Hooggerechtshof “Loving versus Virginia” liet ze een verklaring uitgaan. “Ik word omringd door prachtige kinderen en kleinkinderen. Mijn man Richard is in 1975 door een autoongeluk om het leven gekomen. Er is geen dag in mijn leven voorbijgegaan dat ik niet aan hem of aan ons huwelijk dacht. We hielden van elkaar. Ik ben er trots op dat onze naam “Loving” voor altijd verbonden is aan de vrijheid om te trouwen met diegene van wie je houdt.” Maar de toen 67-jarige Mildred Loving voegde er nog iets aan toe: “Ik geloof dat iedereen, ongeacht ras, maar ook ongeacht sexuele oriëntatie het recht heeft om in het huwelijk te treden. De overheid moet zich niet bemoeien met het persoonlijk leven van burgers en geen religieuze normen aan de burgers opleggen. Ik steun de vrijheid voor iedereen om te kunnen trouwen.”

“De overheid moet zich niet bemoeien met het persoonlijk leven van burgers en geen religieuze normen aan de burgers opleggen” Haar uitspraak wordt nu door mensenrechtenorganisaties gebruikt om te streven naar openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht. Ze is een grote bron van inspiratie, dankzij haar persoonlijke moed. Het huwelijksrecht in de Verenigde Staten is enorm in beweging. President Obama heeft zich er onomwonden voor uitgesproken. Het Hooggerechtshof heeft de ban op de erkenning van huwelijken tussen paren van gelijk geslacht afgeschaft. Via referenda stemden inwoners van staten als Maine, Maryland en Washington voor openstelling van het huwelijk. Het is nog maar een kwestie van tijd of ook de VS volgen. Slotconclusie: Persoonlijke moed is een drijfveer voor verandering. ‘Zeg tegen de wereld dat homo’s niet minder moedig zijn dan andere mensen,’ zei Willem Arondéus. Maar wij zijn niet allemaal zo moedig als hij. Toch heeft ieder van ons het in zich om in zijn of haar eigen situatie op te komen tegen onrecht. Door simpelweg ‘nee’ te zeggen tegen onrechtvaardigheid en discriminatie. Door niet weg te kijken. ‘Nee’ zeggen is al een eerste belangrijke stap. Willem Arondéus had de persoonlijke moed om behalve ‘nee’ te zeggen, ook op te staan en zich te verzetten, toen hij zag dat Joden en politieke tegenstanders van de Nazi’s werden vervolgd. Laat hem een bron van inspiratie zijn voor ons allemaal. De toekomst ligt niet voor ons, maar in onszelf! Boris Dittrich, Human Rights Watch


you are not alone


You are not alone Boris Dittrich sloot zijn lezing af met de uitspraak ‘You are not alone’, woorden die volgens hem heel veel kracht geven aan mensen in landen die niet zichzelf kunnen zijn. Direct na afloop was er kort gelegenheid tot het stellen van vragen, waarbij Dittrich zelf als discussieleider optrad. Een korte terugblik. 1 Denkt u dat er een verschil is in homohaat in Rusland en in Afrika en zo ja, zit er verschil in wat Human Rights Watch doet? “Ja, er zijn verschillen. Daarom passen we onze strategie aan per land. In Afrikaanse landen komt homohaat bijvoorbeeld vaak op als politiek instrument in verkiezingstijd. In Rusland wordt wel gezegd dat Poetin de steun nodig heeft van de kerk en daarom homohaat aanmoedigt.”

2 Is er een link met de voormalige kolonisators in sommige Afrikaanse landen en de antihomowetgeving aldaar? “Ja, de Britten hebben onder koningin Victoria in veel van hun koloniën een verbod op homo seksualiteit ingevoerd.” 3 In landen met een streng islamitisch regime staat soms de doodstraf op homoseksuali teit. Wat kan Human Rights Watch daar aan doen? “Voor ons is het heel moeilijk om een land als Iran binnen te komen. Ons werk doen we dan vooral in vluchtelingenkampen. We proberen daar aan verklaringen te komen over wat zich afspeelt en brengen dit vervolgens in de openbaarheid.” 4 Heeft Human Rights Watch sponsors? “Wij willen volkomen onafhankelijk zijn en nemen daarom geen geld van overheden aan. Dit betekent dat wij aangewezen zijn op donaties. In Nederland hebben we hiertoe een stichting opgericht met een kantoor in Amsterdam. Ook worden er vanuit de samenleving projecten georga niseerd om geld in te zamelen, bijvoorbeeld renners die meedoen met de marathon van New York.” 5 Hoe kan uw organisatie meer politieke druk uitoefenen? “We praten veel met regeringen. Ook voeren we in donorlanden gesprekken om bepaalde vormen van ontwikkelingshulp niet meer toe te passen. Wel luisteren we in het laatste geval altijd naar wat mensen in het land zelf ervan vinden. Zo werden we er op gewezen dat het stopzetten van alle


hulp in Oeganda een heel slecht idee zou zijn. Met het geld worden namelijk goede projecten opgezet en het stopzetten daarvan zou tegen homo’s werken.” 6 U zei dat Poetin geïnspireerd wordt door de Russisch orthodoxe kerk. Is die niet via de Wereldraad van Kerken te beïnvloeden? “Ik denk dat dit een lange weg is. Homoseksualiteit stond laatst wel voor het eerst op de agenda van de Raad, maar het is een zeer delicaat onderwerp en de Russische kerk is uiterst conservatief. Ik vrees dat het in sommige landen decennia gaat duren voordat er veel bereikt wordt. Daarom is het zo belangrijk om mensenrechtenactivisten te ondersteunen. Soms betalen ze er met hun leven voor, maar zij zijn wel de wegbereiders voor anderen.”


interviews


Fantastische ambassadeur “U heeft een brug geslagen om een veranderingsproces in gang te zetten”, liet Lever in zijn dankwoord aan Dittrich weten. “Hiervoor hebben wij in uw persoon een fantastische ambassadeur en ik hoop dat u uw werk nog lang mag doen. Uw betoog zal velen van ons aanzetten tot nadenken of een gedachtewisseling over dit thema.” Na afloop van de lezing werd in de sfeervolle Haarlemse Grote of St. Bavokerk nog geruime tijd nagepraat over de woorden van Boris Dittrich. De aanwezigen waren duidelijk onder de indruk, zo blijkt uit enkele impressies.

Individuen kunnen het verschil maken “Ik vond het een prachtige lezing en heb ademloos geluisterd. Wat me trof was het woord ‘moed’. Met name dat Boris Dittrich aangaf dat homo’s ook moedig kunnen zijn. In zijn werk ondervindt hij natuurlijk veel tegenstand. Het is niet voor niks dat een groot deel van zijn lezing niet over leuke dingen ging. Impliciet gaf hij ook de boodschap dat je wel moet doorzetten. Dat bewees hij onder meer met de vele voorbeelden, die bovendien duidelijk maakten dat individuen het verschil kunnen maken. Het is de eerste keer dat ik de lezing bijwoon, maar ik vind het een goed initiatief van de provincie. Tijdens de lezing bedacht ik me hoe fijn het is om langere tijd stil te staan bij een thema en hoe prettig het is iemand te hebben die het op zo’n goede manier kan verwoorden. Vanuit ons bedrijf ondersteunen we het werk van Human Rights Watch. Heineken zit ook in veel landen waar het moeilijk is voor homo’s, bijvoorbeeld in Nigeria. Gelukkig merk ik persoonlijk hier in Nederland niet zoveel van homohaat, maar ik denk dat het er ook aan ligt hoe je jezelf daarin opstelt.” Jan Willem Vosmeer, werkzaam bij Heineken

Jan Willem Vosmeer


Vaticaan spreekt met twee monden “De lezing vond ik een boeiend betoog, retorisch ook heel erg mooi en goed. Opmerkelijk vind ik dat Dittrich aangaf dat het Vaticaan zich tegen strafbaarstelling van homoseksualiteit heeft uitgesproken. Dat is natuurlijk positief, maar de houding van de Rooms-Katholieke kerk is, zachtjes uitgedrukt, gemengd te noemen. In preken wordt de liefde tussen twee mannen of twee vrouwen op z’n best namelijk als onnatuurlijk voorgesteld. Als ik me niet vergis, zijn homo’s in katholieke landen waar het homohuwelijk is ingevoerd door de kerk geëxcommuniceerd. Die dubbele houding is voor gelovigen echt heel ingewikkeld. Deze jaarlijkse lezing van de provincie vind ik een goed en interessant initiatief om bij het begrip vrijheid stil te staan, niet in de laatste plaats omdat het aan de persoon van Arondéus is gekoppeld. Ten onrechte is deze verzetstrijder na de oorlog min of meer door zijn homoseksualiteit uit beeld verdwenen. Als je de figuur Arondéus naar voren haalt, kun je daar een heleboel dingen mee laten zien. Niet alleen dat homoseksualiteit lange tijd verzwegen is, maar ook wat het verzet betekende en hoe die banden in zijn verzetsgroep hem hebben gemotiveerd om boven zichzelf uit te stijgen. Bijzonder is bovendien dat de mensen die de lezing houden het onderwerp steeds anders opvatten en dat komt door de persoon Arondéus. Echte homohaat in mijn omgeving ken ik niet, dat is een te sterk woord. Maar mijn dochter is getrouwd met een vrouw. Zij woont in Amsterdam en schaamt zich totaal niet over wie ze is. Toch ontmoet zij regelmatig onverwachte tegenstand en kritiek. Het vergt voor iemand die homoseksueel is meer om zichzelf te zijn dan iemand die heteroseksueel is. Zelfs in Nederland.” Marjan Schwegman, directeur NIOD

Marjan Schwegman


Rennen voor Dittrich “Ik houd me al enige tijd bezig met Human Rights Watch”, vertelt Helmer Klingenberg, “maar toch is het indrukwekkend om Boris Dittrich daar zo over te horen spreken. Het raakt me dat hij zegt dat homo’s minstens zo moedig zijn als hetero’s. Dat vind ik zeker inspirerend.” Hetzelfde geldt voor Tessa van Keulen: “Onze organisatie, Run for Human Rights, werkt toe naar de marathon van New York op 2 november. We proberen zoveel mogelijk geld voor het Human Rights Watch binnen te halen. In maart zijn we hiermee met een club van 44 man begonnen. In de aanloop naar de marathon organiseren we meerdere evenementen, denk aan het organiseren van feesten en bijeenkomsten bij grote bedrijven.” Iedere ingezamelde euro gaat naar Human Rights Watch, benadrukt Helmer: “Het geld dat we dit jaar ophalen, is bestemd voor het programma waar Dittrich zojuist over sprak. Onze groep bestaat vrijwel geheel uit young professionals die net een paar jaar aan het werk zijn, veelal in de advocatuur, in het bank- en verzekeringswezen en in de politiek. Naast het organiseren van inzamelacties zijn we natuurlijk druk aan het trainen.” Tessa van Keulen en Helmer Klingenberg, Mede-initiatiefnemers ‘Run for Human Rights’, zie http://runforhumanrightswatch.org

Tessa van Keulen en Helmer Klingenberg


Er valt wat te winnen “Deze jaarlijkse lezing is een prachtig initiatief van de provincie. Te meer daar de lezingen laten zien dat je vrijheid uit veel verschillende invalshoeken kunt benaderen. Ik ben fan van Human Rights Watch. De organisatie verricht fantastisch werk. Weliswaar wist ik dat met homo’s vreselijke dingen gebeuren, maar het zo op een rij te horen trof me. Het is treurig om te zien hoe vreselijk de omstandigheden voor homo’s in sommige landen zijn. Neem de trend in Rusland om filmpjes van mishandelingen op youtube te zetten. Het is belangrijk dat mensen zich daar bewust van worden. In het verleden ben ik zelf ook met dit onderwerp bezig geweest en dit heeft bijgedragen aan mijn motivatie om politiek actief te worden. Homohaat bestaat overigens ook in Nederland. Ik ben zelf homoseksueel en heb het diverse malen meegemaakt. Niet heel heftig, maar ik merk het toch regelmatig aan hoe mensen op mij reage ren. Bijvoorbeeld heel lacherig of juist gepikeerd omdat men het in eerste instantie niet wist. Maar ik heb me nooit gediscrimineerd gevoeld. Ik voel me stevig en veilig hier, heel anders dan de mensen die op de video’s staan. Juist door een avond als deze voel ik me strijdbaar, ook omdat ik weet dat er wat te winnen valt. Human Rights Watch laat zien hoe succesvol het kan zijn als mensen positief tegenover homo seksualiteit staan. Op het moment dat we mensen de kracht en macht geven om zichzelf te worden, wordt het een prettiger wereld. Dat is een drijfveer die mij helpt.” Servaz van Berkum, Statenlid GroenLinks

Servaz van Berkum


Enorme gedrevenheid “Wat mij trof in de lezing is het doorzettingsvermogen van Boris Dittrich, ondanks tegenslagen. Neem het voorbeeld waarbij hij jaren bezig is geweest om iemand uit de gevangenis te halen en dat deze persoon, na eindelijk te zijn vrijgelaten, na een paar maanden door zijn eigen omgeving wordt vermoord. Dat je ondanks dat de kracht blijft vinden om door te gaan is bijzonder. Ongetwijfeld zijn uitspraken zoals secretaris-generaal Ban Ki-moon heeft gedaan dan heel bemoedigend. Dat zijn denk ik ook lichtpuntjes waardoor je zegt: ik blijf doorgaan, ik blijf vechten, ik weet dat het goed is. Die gedrevenheid van hem heeft me getroffen, echt geweldig. Het werk van Human Rights Watch is in mijn ogen heel belangrijk. Zo’n organisatie moet je steunen. Als individu ben je niet in staat om deze zaken op zoveel plekken te agenderen. Boris Dittrich is natuurlijk een geweldige diplomaat om in zoveel landen met zijn boodschap binnen te komen en gesprekken aan te gaan. Persoonlijk voel ik me zo onmachtig als ik bijvoorbeeld die beelden zie van wat er in Rusland met homoseksuelen gebeurt. Hemeltergend. Ook daarom vind ik het goed dat de provincie jaarlijks deze lezing houdt.” Joke Geldhof, gedeputeerde provincie Noord-Holland

Joke Geldhof


Onbekende helden eren Doreth van Manen en Timo Beentjes hebben beiden voor de eerste keer de Arondéuslezing bijgewoond en zijn zeer onder de indruk geraakt. Doreth, net afgestudeerd in de sociale geografie en recentelijk begonnen met werken: “Wat mij aansprak was dat onbekende helden werden benoemd. Dat vond ik heel mooi, daar lees je anders nooit over in de media. Ik ben geïnspireerd geraakt door het werk dat Human Rights Watch verricht. Het is heel goed van de provincie om jaarlijks deze lezing over hoe je vrijheid kunt beleven te organiseren.” Timo, projectleider van gezondheidsinitiatieven in Rwanda, Burundi en Congo, is zelf homo seksueel. “Daardoor raakt dit onderwerp mij sowieso. In Burundi ben ik altijd op vrijdagavond bij een werkgroep van homoseksuelen die hun ervaringen delen. Dat is aangrijpend. Dan hoor ik vaak soortgelijke verhalen. Die herkenning trof me. Heel goed dat de provincie dit doet. Wel viel me op dat er vooral een ouder publiek aanwezig is. Ik denk dat het goed is om voortaan ook nadrukkelijk jongeren voor de lezing te interesseren. Beiden zijn door de woorden van Dittrich zo getroffen, dat ze in eigen kring een vervolg aan de lezing gaan geven. Doreth: “We zijn van plan maandelijks een bijeenkomst te organiseren over onbekende helden. Daar mag ieder een eigen thema aan vastknopen.” Iedereen is welkom. Timo: “Mochten mensen geïnteresseerd zijn om mee te doen, zoek ons dan op Facebook op. Zo zijn wij ook op het spoor van deze lezing gekomen.” Doreth van Manen en Timo Beentjes, resp. Young professional en projectleider in Afrika

Doreth van Manen en Timo Beentjes


HAARLEM, juli 2014

Colofon Uitgave Provincie Noord-Holland Postbus 123 | 2000 MD Haarlem Tel.: 023 514 31 43 www.noord-holland.nl [email protected] Eindredactie Provincie Noord-Holland Statengriffie Fotografie Michiel Wijnbergh Grafische verzorging Provincie Noord-Holland, MediaProductie Oplage 200 exemplaren Haarlem, juli 2014

lijke moed als bron van inspiratie

GROTE OF SINT BAVOKERK HAARLEM. Willem Arondéuslezing mei 2014 Boris Dittrich. persoon

Recommend Documents