Willem Arondeus lezing ‘persoonlijke moed als bron van inspiratie’ 7 mei 2014 Haarlem, Nederland _______________________________________________________________________________ 1. Inleiding. Voor mij is het een grote eer om de Willem Arondeus lezing te mogen houden. Ik moet regelmatig aan hem denken. Later in mijn verhaal zal u duidelijk worden waarom. Eerlijkheidshalve moet ik er meteen bij vertellen dat ik tot paar jaar geleden nog nooit van hem had gehoord. Pas na het schrappen van de lezing vanwege de bezwaren van de PVV-fractie in de Provinciale Staten in 2011 en de daardoor ontstane publiciteit ben ik me in Willem Arondeus gaan verdiepen. Sindsdien heb ik hem in mijn hart gesloten.
2. Willem Arondéus, zijn persoon (1894-1943). Wie was Willem Arondéus? Hij is slechts 49 jaar geworden. Hij groeide op in Amsterdam als nakomertje in een gezin van 6 kinderen. Toen hij 13 was, in 1907, mocht hij naar de Kunstnijverheids- en Tekenschool Quellinus, de voorloper van de Gerrit Rietveld Academie. Arondéus specialiseerde zich in decoratief schilderen. Zijn link met de Provincie Noord-Holland wordt duidelijk wanneer hij in 1930 de opdracht van de Rijksbouwmeester krijgt om ontwerpen te maken voor 9 wandtapijten in de statenzaal van het provinciehuis hier in Haarlem. Als Willem 16 jaar oud is, komt hij uit de kast. Hij weet dat hij op mannen valt en dat hij homo is. Dit is een daad van persoonlijk moed, want in 1910 was homoseksualiteit niet geaccepteerd. Ook niet in de kunstenaarskringen van Amsterdam. Toch kiest hij ervoor te zijn wie hij wil zijn. Hij schaamt zich niet voor zichzelf. Maar in een samenleving waarin vooroordelen en hypocrisie de boventoon voeren, heeft hij het niet makkelijk. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt in 1940 gaat Willem Arondéus in het verzet. Hij is dan 46 jaar oud. Hij roept andere kunstenaars op zich te verzetten tegen de poging van de Duitse bezetter om het Nederlandse culturele leven op national-socialistische leest te schoeien. Dat doet hij in een vlugschrift. Tegenwoordig zouden we dat een weblog noemen, maar toen ging alles nog op papier. Dit vlugschrift noemde hij de Brandaris-brief. ‘Boycot de Kultuurkamer’ schreef hij. In 1942 wordt een aantal van zijn Brandaris-vlugschriften opgenomen in het kunstenaarsverzetblad De Vrije Kunstenaar. Dat valt op en Arondéus komt in contact met Gerrit van der Veen. Ze verzetten zich tegen de Duitse bezetter. Zijn grafisch talent komt goed van pas bij het vervalsen van persoonsbewijzen. 3. Aanslag op het bevolkingsregister Hoe goed de valse persoonsbewijzen ook waren, er bleef een risico dat ze vergeleken zouden 1
worden met de gegevens uit het bevolkingsregister. Het bevolkingsregister bevatte bovendien essentiële informatie die de Duitse bezetter nodig had voor de opsporing van joden en arbeidsplichtigen. Daarom besloot de groep rond Arondéus en Van der Veen een sabotage-aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam te plegen. Wie maakten er nog meer deel uit van de groep? Ik wil hier noemen Sjoerd Bakker en Frieda Belinfante. Sjoerd Bakker was een jonge Fries die naar Amsterdam was verhuisd en op de Vondelstraat woonde. Hij was couturier van beroep. Hij kreeg de opdracht politie-uniformen na te maken. De verzetsgroep zou zich vermommen om zo het bevolkingsregister binnen te dringen. Maandenlang is Sjoerd in zijn atelier in de weer geweest. Sjoerd was bevriend met Willem Arondéus en ook openlijk homo. Frieda Belinfante (1904-1995) werd geboren op 10 mei 1904 in Amsterdam in een sefardisch Joods gezin. De geschiedenis van haar voorouders kan gevolgd worden tot het Portugal van de 16e eeuw. Haar vader drong erop aan dat Frieda, toen ze 9 jaar oud was, met celloles begon. Toen Frieda 16 was trad ze, samen met haar vader, voor het eerst op. Ze wist dat ze lesbisch was, in de Jaren twintig woonde ze met een vrouw samen. Toen de oorlog uitbrak, trad Belinfante nog steeds in concertzalen op. Tot 1942, toen kon dat niet meer omdat ze weigerde lid te worden van de Nederlandse Kultuurkamer. In 1941 was Frieda aktief in het verzet geworden. Ze was een goede vriendin van Willem Arondeus. Ze ondersteunde onderduikers, hield zich bezig met het vervalsen van persoonsbewijzen. Na een maandenlange voorbereiding en twee mislukte pogingen was het op 27 maart 1943 zo ver. Arondéus leidde de onderneming. Hij was verkleed als politiekapitein. Gerrit van der Veen was luitenant, en zeven anderen waren vermomd als rechercheurs en politieagenten. De ‘politieploeg’ kwam zogenaamd het bevolkingsregister inspecteren. Eenmaal binnen werden de bewakers met injecties verdoofd. Twee studenten medicijnen waren gevraagd om dit te doen. De verzetsgroep trok zoveel mogelijk ladenbakken met kaarten om ver, overgoot de stapels met benzol en bracht de boel tot ontploffing. De brand laaide hoog op en werd door de Amsterdamse brandweer opzettelijk onhandig geblust. De ravage was groot, maar het aantal vernielde inschrijvingskaarten viel tegen. Toch betekende de aanslag een klap in het gezicht van de Duitse bezetter, en vormde daarmee een stevige oppepper voor het moreel van de Amsterdamse bevolking. 4. Gevangen, veroordeeld en gedood De Duitsers loofden tienduizend gulden beloning uit voor tips. Het duurde maar drie dagen voordat de groep werd verraden. Teveel mensen waren bij de onderneming betrokken geraakt en de loslippigheid van één van hen was fataal. Bijna de hele groep werd opgepakt. Een klant van Sjoerd Bakker had in diens atelier de stof voor de politie-uniformen zien hangen en gaf hem bij de Duitsers aan. Gerrit van der Veen ontsprong de dans. Hij zou later om een andere aanleiding opgepakt en gefusilleerd worden. Frieda Belinfante weet uit de klauwen van de Duitsers te blijven en gaat verkleed als man door het leven, vlucht naar Zwitserland. Na de oorlog emigreert ze naar Amerika, 2
waar ze in 1995 overlijdt. De bezetters kozen ervoor de groep niet domweg te fusilleren, maar ze eerst een schijnproces te laten ondergaan. Ze wilden voor het publiek duidelijk maken dat dit soort verzet door verderfelijke mensen gepleegd werd: joden, halfjoden, homo’ s en communisten.
In juni 1943 werd in een zaal van het Tropenmuseum-complex het proces gevoerd tegen de daders van de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister. Willem Arondéus en dertien anderen kregen de doodstraf. Eerst wordt hij in de dodencel in het huis van Bewaring aan het Kleine Gartmanplantsoen in Amsterdam ondergebracht, samen met o.a. Sjoerd Bakker. Daar schrijft hij zijn laatste brief aan een vriendin. Hij geeft daarin aan dat het verbazingwekkend makkelijk is om zonder bitterheid van het leven afscheid te nemen. De Duitsers staan Willem Aroundéus nog één laatste gesprek toe. Hij vraagt of hij zijn advocate Lau Mazirel mag spreken. Zijn bezoekt hem in de gevangenis. Hij zegt dan het volgende tegen haar: “ Ik ga over enkele uren sterven. Wil je de buitenwereld laten weten dat homo’s niet minder moedig zijn dan andere mensen?” Op 1 juli 1943 wordt Arondéus met Sjoerd Bakker die dan 28 jaar oud is, en 10 andere verzetsstrijders in de duinen bij Overveen doodgeschoten, gefusilleerd. Gerrit van der Veen wordt een jaar later opgepakt bij een andere verzetsactie en eveneens in Overveen doodgeschoten. Kort na de oorlog zijn de deelnemers aan de overval op het bevolkingsregister, deels postuum, voor hun verzetswerk tijdens de oorlog onderscheiden met de Militaire Willemsorde. Maar pas in 1984 werd aan Arondéus voor zijn verzetswerk het Verzetsherdenkingskruis toegekend. Waarom zo laat? Vrij algemeen wordt aangenomen dat zijn homoseksualiteit de reden was. 5. De kernzin over persoonlijke moed. “Homo’s zijn niet minder moedig dan andere mensen” Deze zin hakt er bij mij diep in. 6. Heden Het is bijna 71 jaar geleden dat Willem Arondeus deze woorden sprak en ter dood gebracht werd. Wat is de wereld sindsdien veranderd. Anno 2014 zijn homo’s wettelijk beschermd tegen discriminatie. Het huwelijk voor homo- en lesboparen werd in 2001 opengesteld. Adoptie is mogelijk. Er zijn bekende Nederlanders die openlijk homo en lesbo zijn, zonder dat hun maatschappelijke positie in gevaar komt. Als homo of lesbo kun je minister zijn, Kamerlid of directeur van een groot bedrijf. Je kunt beroemd zijn in de wetenschap of in de TV-wereld, of je kunt een beroemde schrijver zijn. Al zijn er nog deelterreinen waar het te riskant is om openlijk voor je homoseksualiteit uit te komen. Denk maar eens aan de prof-voetballers. En ik wil absoluut niet de indruk wekken dat er geen discriminatie meer is tegen homo’s in de samenleving. Lesbo- en homostellen worden soms hun woning uitgepest, er zijn nog steeds potenrammers actief, op 3
scholen is ‘homo’ een scheldwoord en kan je flink gepest worden. Het zelfmoord percentage onder homojongeren is beduidend hoger dan onder andere jongeren. En oudere homo’s en lesbo’s hebben het in verzorgings- en verpleeghuizen moeilijk. Veel van hen hebben geen naaste familie en lijden aan eenzaamheid. En soms zijn medebewoners of personeel ronduit haatdragend. Er is dus nog genoeg in Nederland te doen, maar op het gebied van wetten hebben we de zaak aardig op orde. 7. Human Rights Watch In 2007 ben ik, nadat ik de vaderlandse politiek verlaten had, gaan werken voor Human Rights Watch. Ik ben naar New York verhuisd en sindsdien houd ik me bezig met de rechten van homo’s en lesbo’s wereldwijd. Human Rights Watch is een onafhankelijke non-gouvernementele organisatie die landen en de Verenigde Naties controleert op het gebied van mensenrechten. HRW heeft de funktie van waakhond voor alle mensenrechten. Wij werken in meer dan 90 landen in de wereld en hebben ongeveer 420 medewerkers in dienst. De kern van ons werk is onderzoek doen naar schendingen van mensenrechten. Die misstanden stellen we aan de kaak met onze onderzoeksrapporten. Daarmee proberen we verandering teweeg te brengen. De kernwoorden die op ons van toepassing zijn: onderzoek, openbaarheid, verandering. Wij houden ons met allerlei schendingen van mensenrechten bezig. Van de oorlog in Syrie, het geweld in Oekraine, de rechten van vluchtelingen of de inzet van drones. Goed, ik werk dus op de afdeling homo-rechten. 8. Hoe staat het met de rechten van homo’s en lesbo’s in de wereld? Van de 192 landen die in de wereld aangesloten zijn bij de Verenigde Naties zijn er ongeveer 76 die homoseksueel gedrag strafbaar stellen. En daarnaast in 5 landen van de wereld kun je zelfs de doodstraf krijgen. In Nederland werd homoseksueel gedrag al in 1811 uit het wetboek van strafrecht gehaald, al duurde het tot 1971 dat artikel 248bis Wetboek van Strafrecht werd afgeschaft. Dat artikel stelde seksuele omgang tussen meerder-en minderjarigen van hetzelfde geslacht strafbaar, terwijl de minimum leeftijdsgrens voor heteroseksuele omgang op 16 jaar stond.
Mijn werk brengt me naar alle delen van de wereld. Ik probeer met regeringen, parlementsleden om de tafel te zitten en discriminatie op grond van homoseksualiteit aan de orde te stellen. Ik doe dat altijd op verzoek van en samen met vertegenwoordigers van organisaties uit het land zelf. Ik hou toespraken, open gay prides in landen waar nog heel wat werk aan de winkel is. 9. Redenen van homohaat. Wat zijn de meest voorkomende redenen van homohaat? Het is een mix van argumenten.
4
-Godsdienst. Er wordt vaak met heilige boeken door representanten van verschillende godsdiensten geschermd om discriminatie van homo’s te vergoeilijken en strafbaarstelling te rechtvaardigen. Dit is vreemd, want de officele leer van de Rooms-Katholieke Kerk bijvoorbeeld is dat homoseksueel gedrag niet strafbaar mag worden gesteld. In 2009 heeft een priester namens de Paus in een vergadering die Human Rights Watch bij de VN had mede-georganiseerd, alle landen die homoseksueel gedrag nog bestraffen opgeroepen hun wetten aan te passen. Recente wetten tegen homoseksualiteit zijn overigens onder invloed van met name Amerikaanse radicale religieuze bewegingen aangenomen. Deze groepen hebben veel geld in de Amerikaanse Biblebelt opgehaald en sturen hun mensen naar landen als Oeganda, Zambia, Rusland, Litouwen en Moldavie om homohaat te prediken. Homo’s zijn de grote boosdoeners waartegen de natie zich moet wapenen. Met hun haatpreken hebben ze aantoonbaar veel invloed. -Traditie en cultuur. Vaak zeggen politici dat homoseksualiteit een Westers fenomeen is dat naar niet-Westerse landen is geexporteerd. Zij zouden homoseksualiteit helemaal niet in hun tradities of cultuur kennen. Deze stellingname is aantoonbaar onjuist. De meeste strafbepalingen zijn onder Koningin Victoria door de Britse overheid in de voormalige kolonien ingevoerd om homoseksueel gedrag tegen te gaan. Het is niet homoseksualiteit, maar homophobie dat uit het Westen werd geimporteerd. -Nationaal belang. Politici schermen vaak met het nationaal belang om homoseksualiteit tegen te gaan. Dat hoeft niet per sé strafbaarstelling van gedrag te zijn. De Russische variant bijvoorbeeld is het verbod om in het openbaar op een positieve manier over homoseksualiteit te spreken in de aanwezigheid van minderjarigen. President Putin rechtvaardigt dat met het argument dat kinderen tegen homoseksualiteit beschermd moeten worden. Waarom is homosekualiteit zo slecht? Omdat volgens Putin homo’s en lesbo’s zich niet kunnen voortplanten en dat als zij gelijke rechten zouden krijgen, de Russische bevolking zou uitsterven. Om velerlei redenen een absurde redenering. Alsof iedereen opeens homo of lesbo zou worden als er vrijheid van meningsuiting zou zijn. En alsof een lesbische vrouw geen kind zou kunnen krijgen of een homoman geen vader zou kunnen worden. Maar de Russische wet is streng. Deze toespraak zou ik vandaag niet in Moskou kunnen houden. Ik zou opgepakt worden, een forse boete krijgen, 14 dagen vastgehouden kunnen worden voordat ik gedeporteerd zou worden. In ander landen, zoals Nigeria bijvoorbeeld, zijn ook de toehoorders de klos. U zou ook bestraft kunnen worden voor maximaal 10 jaar, als we nu in Abuja zouden zijn. 10. Mensenrechtenactivisten In de loop der Jaren heb ik veel mensenrechtenactivisten ontmoet die bijzonder moedig zijn. Die in een situatie van door de overheid gesanctioneerde homohaat opkomen voor hun rechten. Met gevaar voor eigen leven. Inderdaad had Willem Arondéus gelijk. Homo’s zijn niet minder moedig dan andere mensen. Ik wil u graag een aantal voorbeelden noemen. Rusland.
5
Ik wil u een filmpje laten zien dat Human Rights Watch gemaakt heeft. Ons rapport over geweld tegen homo’s komt in Juni uit. We constateren dat er sinds de zogeheten anti-homo propagandawet in de Russische Duma werd besproken, het geweld tegen Russische homo’s toenam. FILMPJE In Rusland opereren neo-Nazi groepen. Zij lokken homo’s door op internet afspraakjes met hen te maken. Als iemand dan op de afspraak verschijnt, wordt ie gepakt en vernederd. Deze daad wordt gefilmd en op internet geplaatst. Moedwillig worden homo’s uit de kast getrokken. Sommigen worden kaalgeschoren, met flessen en stokken verkracht, in elkaar geslagen. Het heeft tot zelfmoord geleid. Tot op heden is er maar een enkele zaak opgelost, meestal gaan de daders vrijuit. Straffeloosheid heerst. Ze voelen zich gesterkt door de anti-homo propagandawet en de openlijke homohaat. Een TV-presentator zei dat hij vond dat homo’s de gasovens verdienden. Geen Russische politicus die daar afstand van nam. Sterker nog, de nieuwe hoofdredacteur van Russia Today, een staatsmedium, zei dat organen van homo’s niet voor donatie gebruikt moesten worden, maar verbrand om besmetting te voorkomen. In dit klimaat is de volgende anti-homowet al in de maak. Kinderen die in gezinnen opgroeien die openstaan voor homosekualiteit zullen uit huis gehaald worden en hun ouders zullen hun ouderrechten verliezen. Oeganda Een paar jaar geleden vroeg de leider van de homobeweging mij naar Oeganda te komen omdat de druk op homo’s steeds groter werd. David Kato was zijn naam. Hij introduceerde mij bij andere mensenrechtenactivisten. Hij vroeg me met de regering contact op te nemen. Met behulp van de Nederlandse ambassade kreeg ik een afspraak met de minister van Binnenlandse Zaken. Toen ik hem in het gesprek zei dat homo’s aanspraak kunnen maken op dezelfde mensenrechten als alle andere mensen, zoals vrijheid van meningsuiting, vrijheid van demonstratie, het recht op privacy, en op gelijke behandeling en het recht om niet gediscrimineerd te worden, antwoordde hij: ‘ Mensenrechten? Toen Oeganda de verdragen ondertekenden wisten we niet dat die rechten ook voor homo’s zouden gelden!’ David Kato toonde grote persoonlijke moed. Hij protesteerde in het openbaar tegen een wetsvoorstel dat de doodstraf op homoseksueel gedrag zou invoeren. En dat ouders zou dwingen om hun homoseksuele kinderen aan te geven bij de politie. Zouden ze dat niet doen, dan zouden ze zelf een jarenlange gevangenisstraf kunnen krijgen. David gaf interviews en liet zien dat homo’s niet minder moedig zijn dan andere mensen, om bij Willem Arondéus’ woorden te blijven. Er werd een heksenjacht op homo’s geopend. Op de voorpagina van een rioolblad, de Rolling Stone, werd de foto van David en andere activisten geplaatst. ‘Hang them’ stond erbij. David vroeg me : wat moeten we hiertegen doen? Besloten werd een rechtszaak aan te spannen. David won die zaak in Kampala en de rechter verbood de Rolling Stone. Een prachtige juridische overwinning. Lang heeft hij er niet van kunnen genieten, want David werd kort erna in 2011 vermoord. Begin 2014 trad de wet in werking. De doodstraf is verzacht naar levenslang. De eerste arrestaties en processen zijn al van start gegaan.
6
Kameroen.
Ik neem u mee naar Kameroen. Het land staat slecht bekend, het is kampioen in het arresteren en veroordelen van mensen die van homoseksualiteit worden verdacht. Er is op dit moment een groep schoolmeisjes in de gevangenis opgesloten omdat de non, die hun les gaf op school, gezien had dat ze elkaar zoenden. In 2010 ontmoette ik er veel mensenrechtenactivisten. Ondanks het wettelijk verbod op homoseksualiteit durven activisten zich voor hun mensenrechten sterk te maken. Een van hen was Roger Mbede. Hij had filosofie gestudeerd en had de pech verliefd te worden op een man die voor de overheid werkte. Roger stuurde hem een SMS-je waarin hij schreef : Ik denk dat ik verliefd op je ben. De man verraadde hem en Roger werd opgepakt. Roger was een moedig man. Hij verdedigde zich in de rechtszaal. Hij ontkende niet homo te zijn. Via zijn advocaat betwistte hij de rechtsgeldigheid van de strafwet. Hij liet zich fotograferen, schreef een vlugschrift tegen de wet, tegen de overheid die homo’s arresteert. Zo ongeveer als Willem Arondéus gedaan heeft met diens vlugschrift 71 jaar geleden. Ook Roger was niet minder moedig dan andere mensen. Maar de rechter luisterde niet. Roger werd veroordeeld tot 3 jaar gevangenisstraf. Louter vanwege het versturen van een SMS-je. Hij kwam in een cel met tientallen andere gevangenen terecht, moordenaars en roofovervallers. Als homo had hij er geen leven, hij werd mishandeld en seksueel misbruikt. De bewakers grepen niet in. Na twee jaar was hij zo ziek dat de rechter toestemming gaf hem in het ziekenhuis van Yaoundé te laten opnemen. Na de ziekenhuisopname ging hij ernstig verzwakt naar zijn geboortedorp terug. Toen een collega homo-activist niets meer van hem hoorde, zocht hij hem op. Hij trof Roger in slechte gezondheid aan. Hij kon niet meer staan of lopen. De collega werd omsingeld door 40 man die gilden dat Roger als homo door de duivel was bezeten en dat alleen zijn dood zijn familie kon zuiveren. De collega werd het dorp uitgejaagd. Daags later is Roger gestorven. Volgens berichten in de media omdat zijn ouders hem geen eten en drinken gaven en hem in een kamertje hadden opgesloten. Human Rights Watch heeft er bij de autoriteiten op aangedrongen een onderzoek naar de omstandigheden rond Roger’s dood in te stellen. Helaas is het stil gebleven en werd er geen actie ondernomen. Het leven van een homo in Kameroen is weinig waard. 11. Hoopvolle ontwikkelingen. Toch zijn er ook hoopvolle ontwikkelingen in de wereld. Uiteindelijk zullen die de positie van homo’s en lesbo’s verbeteren. Toen ik 7 jaar geleden mijn werk begon, was er nog nooit over mensenrechtenschendingen op grond van seksuele orientatie in een officiele vergadering van de Verenigde Naties gesproken. De meeste diplomaten antwoordden: de VN gaat niet over seks. Alsof homo’s niet dezelfde mensenrechten hebben als andere mensen. Human Rights Watch vroeg me verandering in die situatie te brengen.
7
Samen met andere organisaties is er hard aan getrokken, maar ik kan nu gerust stellen dat de VN vooroploopt als het gaat om de bestrijding van geweld en discriminatie. In 2011 heeft de Mensenrechtenraad de allereerste resolutie aangenomen die het opneemt voor de mensenrechten van homo’s, lesbo’s, biseksuelen en transgender mensen. De resolutie was ingediend door ZuidAfrika en Brazilie en door tientallen landen ondersteund. Daarop heeft de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten, mevrouw Pillay, een rapport uitgebracht over hoe slecht het met de mensenrechten voor deze groepen egsteld is. Vorig jaar begon de VN een wereldwijde champagne ‘Free and Equal’ geheten om landen aan te sporen hun wetten en beleid aan te passen. Elk jaar organiseert Human Rights Watch samen met een groep homovriendelijke landen bij de VN in New York een bijeenkomst op de internationale mensenrechtendag, 10 December. De laatste Jaren heeft secretaris-generaal Ban Ki-moon die geopend met een gloedvol betoog. Het mooie van Ban Kimoon is dat hij zijn verhaal niet alleen in het hoofdkwartier van de VN in New York houdt, maar ook in het openbaar als hij op bezoek is bij Afrikaanse leiders in Afrika of president Putin bezoekt voorafgaand aan de opening van de Olympische Winterspelen in Sochi. Een andere hoopvolle ontwikkeling is die rond de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht. Ik ben er trots op dat Nederland het eerste land is dat de wet veranderde en het wettelijk huwelijk niet meer voor een exclusieve groep voorbehouden hield, de man/vrouw-combinatie, maar de huwelijkswet voor iedereen gelijkelijk laat gelden, ongeacht je seksuele orientatie. Nu is het bijna vergeten, maar het heeft jaren geduurd voordat Nederland zover was. In het finale Kamerdebat dat ik als woordvoerder voerde, sprak de SGP nog dreigende en bittere taal. De toorn van God zou over diegenen komen die het huwelijk zouden bezoedelen. God zou wraak nemen. Het is nu 13 jaar verder en er zijn sindsdien duizenden paren van gelijk geslacht getrouwd. Voor zover ik het kan zien, is Nederland niet in een afgrond van moreel verderf weggezakt, noch zijn we met zijn allen gestraft. En de revolutie is ook nog niet uitgebroken. Nederland werd al snel gevolgd door Belgie, Canada, Zuid-Afrika tijdens het presidentschap van Nelson Mandela. Behalve west-Europese landen is het huwelijk ook wettelijk opengesteld in landen op andere continenten, zoals bijvoorbeeld Nieuw Zeeland, Argentinie en Uruguay. In April heb ik in het parlement van Japan met parlementsleden van de regerende partij over de Japanse huwelijkswet gesproken. In landen als Vietnam en Thailand zijn discussies in het parlement gaande. Openstelling van het huwelijk is dus niet een louter meer een Westers fenomeen. Ik heb 6 jaar in New York gewoond en me met openstelling van het huwelijk in de staten van Californie en New York bezig gehouden. Ik wil mijn betoog eindigen met een voorbeeld van persoonlijke moed in Amerika, het verhaal van Mildred Loving.
Waarschijnlijk hebt u nooit van haar gehoord. Toch wil ik graag aandacht besteden aan deze bijzondere vrouw. Er is persoonlijke moed voor nodig om de wetgever en de meerderheid van de bevolking te trotseren. En dat is precies wat Mildred Loving heeft gedaan.
8
In 1958 reisde ze met haar verloofde Richard uit de Staat Virginia naar Washington DC om daar met hem te trouwen. Niet omdat het voor hen een leuke huwelijksplek was, maar omdat ze dat in Virginia niet mocht. Mildred, toen 18 jaar, was namelijk zwart en Richard blank. Raciaal gemengde huwelijken waren in hun eigen staat Virginia verboden. Toen ze weer thuis kwamen, waren de poppen aan het dansen. Midden in de nacht stormde de sheriff met zijn hulptroepen de slaapkamer van het echtpaar binnen. Ze werden gearresteerd en afgevoerd. Later werden ze als misdadigers veroordeeld. De straf was één jaar voorwaardelijk, maar de rechter legde ook een bijzondere voorwaarde op: Mildred en Richard mochten 25 jaar lang niet in de Staat Virginia komen. Ze hadden de openbare orde met hun gedrag te zeer geschokt en zouden, getrouwd, een aanstoot zijn voor de andere inwoners van Virginia. De onrechtvaardigheid van deze straf deed Mildred in opstand komen. Ze vocht voor haar liefde. Ze stapte naar een advocaat en ging in hoger beroep. Gesteund door mensenrechtenorganisaties zette ze de zaak door tot en met het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten van Amerika. En daar kreeg ze uiteindelijk gelijk. In 1967, bijna 10 jaar na haar huwelijk, oordeelde het Hooggerechtshof dat de vrijheid om te trouwen een essentiele persoonlijke vrijheid is en een fundamenteel recht van iedere burger. Het resultaat van deze beslissing was dat Virginia en 15 andere staten hun wetten moesten aanpassen. In sommige staten waren gemengde huwelijken tussen zwarte en blanke mensen al sinds 1664 verboden. Al die wetten gingen op de helling. Dankzij het doorzettingsvermogen van Mildred Loving. Op 5 Mei 2008 overleed Mildred. Een jaar voor haar dood, op de 40ste verjaardag van de uitspraak van het Hooggerechtshof "Loving versus Virginia" liet ze een verklaring uitgaan. "Ik word omringd door prachtige kinderen en kleinkinderen. Mijn man Richard is in 1975 door een auto-ongeluk om het leven gekomen. Er is geen dag in mijn leven voorbijgegaan dat ik niet aan hem of aan ons huwelijk dacht. We hielden van elkaar. Ik ben er trots op dat onze naam "Loving" voor altijd verbonden is aan de vrijheid om te trouwen met diegene van wie je houdt." Maar de toen 67-jarige Mildred Loving voegde er nog iets aan toe: "Ik geloof dat iedereen, ongeacht ras, maar ook ongeacht sexuele orientatie het recht heeft om in het huwelijk te treden. De overheid moet zich niet bemoeien met het persoonlijk leven van burgers en geen religieuze normen aan de burgers opleggen. Ik steun de vrijheid voor iedereen om te kunnen trouwen." Haar uitspraak wordt nu door mensenrechtenorganisaties gebruikt om te streven naar openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht. Ze is een grote bron van inspiratie, dankzij haar persoonlijke moed.
9
Het huwelijksrecht in de Verenigde Staten is enorm in beweging. President Obama heeft zich er onomwonden voor uitgesproken. Het Hooggerechtshof heeft de ban op de erkenning van huwelijken tussen paren van gelijk geslacht afgeschaft. Via referenda stemden inwoners van staten als Maine, Maryland en Washington voor openstelling van het huwelijk. Het is nog maar een kwestie van tijd of ook de VS volgen. 12. Slotconclusie: Persoonlijke moed is een drijfveer voor verandering. ‘Zeg tegen de wereld dat homo’s niet minder moedig zijn dan andere mensen,’ zei Willem Arondéus. Maar wij zijn niet allemaal zo moedig als hij. Toch heeft ieder van ons het in zich om in zijn of haar eigen situatie op te komen tegen onrecht. Door simpelweg ‘nee’ te zeggen tegen onrechtvaardigheid en discriminatie. Door niet weg te kijken. ‘Nee’ zeggen is al een eerste belangrijke stap. Willem Arondéus had de persoonlijke moed om behalve ‘nee’ te zeggen, ook op te staan en zich te verzetten, toen hij zag dat Joden en politieke tegenstanders van de Nazi’s werden vervolgd. Laat hem een bron van inspiratie zijn voor ons allemaal. De toekomst ligt niet voor ons, maar in onszelf!
Boris Dittrich, Human Rights Watch
[email protected]
10
