GROOTSPOOR. Uitgave van de GrootSpoorGroep Nederland NUMMER 94

GROOTSPOOR November 2012

Verschijnt 6x per jaar

Uitgave van de GrootSpoorGroep Nederland

In deze uitgave: - Het koekoeksbaantje - Op bezoek bij de Afslag in Breskens - De Rotterdamse rijdagen 2012 - Rijden met een gasgestookte locomotief - Wij gaan modulebakken bouwen - De evenementenagenda

NUMMER 94

2

Informatie GrootSpoorGroep Hoe komen we in Zetten? Via de A15 (RotterdamGorinchem-Tiel-Valburg), afslag nr37. Richting Zetten volgen. In het centrum links af, dit is het Schweitzerpark.

3 november 8 december

-------------------------------------------------------------------GSG agenda voor 3 november 2012

Partycentrum “de Wanmolen” tel: 0488 - 45 40 46

13:00 Aanvang GSG vergadering 1. Opening en verwelkoming nieuwe leden 2. Vaststellen van de agenda 3. Notulen van de vorige vergadering 4. Mededelingen 5. Ingekomen en verzonden stukken 6. Evenementencommissie 7. Wat verder ter tafel komt 8. Rondvraag 9. Sluiting

Colofon GROOTSPOOR is een uitgave van de GROOTSPOORGROEP NEDERLAND, statutair gevestigd te Zetten, KvK te Arnhem nr. 40146950. ING-bank nr. 7287852 t.n.v. GrootSpoorGroep te Oss. Verschijnt 6x per jaar. Advertentie tarief: op aanvraag bij het secretariaat. Kleine mededelingen leden gratis vermelding in de GrootSpoor.

--------------------------------------------------------------------

Bestuur GSG Nederland. Voorzitter: Klaas Robers 040-2013532 [email protected] Secretaris

Penningmeester:

Redactie: Ad Spaan, Klaas Robers, René Janson Emailadres: [email protected] De redactie heeft het recht om ingeleverde stukken te weigeren indien deze in strijd zijn met de grondwet of mensen schaden. Iedereen heeft recht op weerwoord.

Huub Graus 06-53423059 Schipleisingel 64 6652 GK Druten [email protected].

Contributie:

Leden 2012: Gezinsleden 2012: Inschrijfgeld 2012: Internet: http://www.grootspoorgroep.nl

Gerard Visker 073-5118088 Haarsteegsestraat 66 5254 JS Haarsteeg [email protected]

Ledenadministratie:

Willem Reij 020-6974863 Wethouder Insingerstraat 32 1107 XB Amsterdam Zuidoost Tevens adres info & opgave nieuwe leden [email protected]

Evenementen:

Willem van Oers 0416-341312 [email protected]

Public Relations: Advertenties:

Henk Gorthuis 06-54960041 [email protected]

Agenda voor 2012 GSG clubdag te Zetten GSG clubdag te Zetten

€ 32,00 € 16,00 € 18,00

-------------------------------------------------------------------Bij de voorpagina: De redactie is altijd op zoek naar mooie foto’s en interessante artikelen over onze hobby. De foto op de voorpagina is gemaakt op de clubdag in Zetten: de NS 1200 in GrootSpoorformaat. Deze locomotief was in de jaren 60 en 70 een bekende verschijning op het Nederlandse spoornet. Er zijn nog steeds rijvaardige 1200 locomotieven. Dit model in de fraaie Berlijns blauwe kleur werd door Gerard Visker meegebracht.

Inhoudsopgave clubblad nummer 94 2. Advertentiepagina 3. Colofon en inhoudsopgave 4. Verslag van de vergadering 5. Een bericht van uw redactie 6. Op bezoek bij de Rotterdamse Rijdagen 9. Evenementenagenda 10. De stoker en de machinist

12. De Rotterdamse Rijdagen 14. Clubdag in Zetten 16. Op bezoek bij de Afslag in Breskens 18. Das Kuckucksbähnel 21. Amerfoortse tram 22. Nieuwsvaria 25. Wij gaan modulebakken bouwen. 26. Het rijden met een gasgestookte loc

Clubblad 95 verschijnt in week 43

Deadline inleveren kopij: 19 oktober 2012

De in deze uitgave opgenomen gegevens zijn door de auteur(s) met uiterste zorgvuldigheid verzameld. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s) en redactie geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen.

3

Clubdag 22 september in Zetten Door Huub Graus Verslag Clubbijeenkomst Het verslag dat ik U kan aanbieden is net zo kort als het “formele” deel van de clubdag. Wanneer de voorzitter om 13.06 uur het woord neemt overziet hij de zaal en kan, zoals wel vaker geconstateerd, opmerken dat de opkomst voor een vereniging als de onze, weer hoog is! Nieuw te verwelkomen leden zijn er deze keer niet en ook geen bijzondere zaken die het vermelden waard zijn. Onze evenementenman Willem herinnert ons eraan dat 2013 weer een Festivaljaar is en roept nu al iedereen op om hem tijdig te informeren over de plannen die iedereen heeft voor die dagen gezien het plannen van de beschikbare ruimte. De voorzitter zal zo spoedig mogelijk de data bekendmaken van de bijeenkomsten in 2013 en dus tevens de datum van het Grootspoor Festival 2013. Jaap haakt hier tijdens de rondvraag nog even op in met de opmerking dat het bij hem verbazing wekte dat in het laatste deel van het lopende jaar 3 bijeenkomsten redelijk dicht op elkaar gepland zijn. Verder attendeerde Gerard nog op een aantal folders van /over Werningerode die voor de liefhebbers klaar liggen om mee te nemen.

Johan tenslotte liet ons weten dat hij een eerste contact heeft gelegd met een “museum” in Oosterhout waar ook een buitenminiatuurwereld in aanleg is in ongeveer dezelfde schaal als die welke wij hanteren. Misschien op termijn een leuk contact voor ons als club. Zoals een goed secretaris betaamt hier de website: http://www.brabantsmuseumoudoosterhout.nl Niets meer aan de orde zijnde sluit de voorzitter de plenaire vergadering en worden de treinen weer gestart.

Clubbijeenkomsten 2013 De clubdagen voor volgend jaar zijn nu bekend. Zet ze snel 2 februari: jaarvergadering in uw nieuwe agenda van 2013, zodat u deze dagen niet 23 maart mist doordat andere afspraken in de weg zitten. 20 en 21 april LGB-festival (onder voorbehoud)

1 juni 21 september 2 november 7 december

Contributie voor 2013 door Gerard Visker voor het over maken van de contributie bij elkaar zijn gebracht. Wij verzoeken u op uw eigen wijze het bedrag en de gegevens aan ons over te maken. Voor de meesten zal dat via het Internet gaan, maar iedere bank heeft daarvoor een eigen alternatief.

Bij deze uitgave van GrootSpoor treft u een factuur aan voor de contributie over 2013. Vorige jaren zat daar een acceptgiroformulier aan vast. Wij zagen echter dat steeds meer leden betalen via Internetbankieren. Daar komt bij dat de banken het steeds moeilijker maken om te betalen via acceptgiro's. Soms kunnen wij niet eens meer zien van wie er een betaling is binnen gekomen.

Mocht u problemen ondervinden, neem dan a.u.b. even contact met mij op.

Na een geslaagde proef in 2011 doen we het nu weer zo! U krijgt een factuur van ons, waarop de gegevens 4

Een bericht van uw redactie door Ad Spaan Lay-out van het clubblad De huidige lay-out van het clubblad is inmiddels alweer een aantal jaren gangbaar. En zoals dat tegenwoordig hoort wordt het tijd voor een opfrisbeurt. Uw redactie is van plan de lay-out van het clubblad stap voor stap aan te passen aan de moderne inzichten en ideeën van deze tijd. Zoiets kan ineens, maar wellicht is het verstandiger om dat in stapjes te doen. Op die manier houden we een goed overzicht en hoeft niet alles ineens "op de schop". De vraag is natuurlijk ook: "Wat vindt u er van?"

Het clubblad De trouwe bezoeker van de clubbijeenkomsten weet dat het clubblad al enige tijd onderwerp van discussie is. Een van de meningen is dat een ‘full color’ clubblad een duidelijke kwaliteitsverbetering betekent. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat ons clubblad in de ‘losse verkoop’ extra inkomsten voor onze club zou kunnen genereren. Voorbeelden hiervan zien we bij onze Duitse zusterclubs: het 4x per jaar verschijnende blad ‘Volldampf’, of het eveneens Duitse blad ‘Spur-Gmagazin’ dat 2x per jaar verschijnt onder regie van de Duitse ‘Club der LGB-Freunde Rhein-Sieg. Een andere mening staat daar een beetje haaks op: uw clubblad is vooral een verenigingsblad dat bestemd is van en voor de leden van de GrootSpoorGroep Nederland, niet meer en niet minder! Deze mening sluit een kwaliteitsverbetering natuurlijk niet uit.

Een oproep aan onze leden Graag vernemen wij uw mening over de vorm en inhoud van uw clubblad ‘GrootSpoor’. Bent u tevreden met het huidige clubblad of moet het juist anders? Stuur uw mening (per e-mail) naar: [email protected]. Een clubblad heeft minimaal 28 pagina’s. De cover, colofon alsmede de vaste rubrieken nemen gemiddeld 8 pagina’s in beslag. Voor het plaatsen van de advertenties is ruimte nodig van 3 pagina’s. Zo blijft er dus ruimte over voor 17 pagina’s. Zolang de thermometer meer dan 17 pagina’s aangeeft kan men verzekerd zijn van een nieuw clubblad. Maar dat is nu lang niet zo. Daarom een dringend verzoek om ook eens een bijdrage te leveren. Nu is het schrijven van een bijdrage voor dit blad minder ingewikkeld dan u misschien zult denken: het is een kwestie van een ideetje, even opschrijven (met uw pc) foto’s verzamelen en opsturen naar uw redactie (per e-mail): [email protected]

Deze GrootSpoor Begin oktober waren er in Rotterdam de Rijdagen. De club heeft daar acte de présense gegeven met de modulebaan, voor een belangrijk deel gedragen door Koos en Martijn Schreuder. Maar zij waren niet de enigen. Het is dus niet verwonderlijk dat in dit blad vrij veel aandacht daaraan besteed wordt. Het weer was deze keer een stuk geschikter voor zo'n binnenevenement en dat was meteen merkbaar aan de belangstelling. Ook in dit blad veel aandacht aan stoom, zowel echte stoom op ware grootte, als stoom in model. Het lijkt wel alsof daar langzamerhand steeds meer belangstelling voor ontstaat. De thermometer In dit clubblad plaatsen we weer de thermometer. En niet zonder reden: u kunt zo direct aflezen hoe het met de voorraad artikelen is gesteld. Op de linker staaf ziet u het aantal artikelen dat in voorraad is. Rechts is het aantal pagina’s dat er mee kan worden gemaakt. Onderwerpen en ideeën:

Er is voldoende te bedenken om over te schrijven. In vorige nummers gaven we u daarvoor suggesties. U kunt ook dit nummer en vorige nummers eens doorbladeren om te zien wat anderen als onderwerp gebruikten voor hun stukjes. Het blad GrootSpoor is van ons allemaal, wij vullen het dus ook met z'n allen. • • • • •

Schrijf iets over uw eigen tuinspoorbaan Heeft u onderhoudstips voor het rijdend materieel? Wij zijn op zoek naar leden die LGB verzamelen! Tekst en winterfoto’s van uw baan in de sneeuw Stuur uw vakantiefoto’s en vertel uw verhaal.

5

Op bezoek bij de Rotterdamse Rijdagen door René Janson Al voor de vijfde keer werd in het hart van de Spaanse polder, één van de industrieterreinen van Rotterdam, de Rotterdamse Rijdagen georganiseerd voor LGB-rijders en andere schaalgenoten. Voor mij reden genoeg om bij dit eerste lustrum een kijkje te gaan nemen. De foto's zijn van Koos Schreuder.. Vooraf Ik neem de intercity naar Rotterdam om vervolgens bij het Centraal Station buslijn 33 te nemen. De aanbevolen halte is de 2e Hogenbanweg in de wijk Overschie. Dan blijkt dat het nog een aardige tippel is voor je het bedrijf Sluyter Logistics aan de Vlaardingweg gevonden hebt. Een groot spandoek aan het hek van dit bedrijf vertelt me, dat ik op het goede adres ben aangekomen. Achter het hek staan caravans en een camper van deelnemers, die kennelijk blijBlik op de GSG-modulebaan zoals die in Rotterdam te bewonderen was. ven overnachten tijdens deze Hoe het begon tweedaagse. Binnen is er een enorme hal, waar vrachtDie vraag stel ik aan Marc Scheltens, één van de twee auto's met gemak een rondje kunnen rijden, maar die organisatoren van deze rijdagen. Hij vertelt: “In de voor deze gelegenheid is ingeruimd voor de modelzomer van 2008 werd de vraag gesteld of iemand een treinhobbyisten. HSB-rijdag wilde organiseren. Dit leek mij een leuk In het midden staat een modelbaan in de vorm van de idee en ik ben naar mijn werkgever Sluyter Logistics letter B, bestemd voor een ieder, die met zijn trein van gegaan met de vraag of ik de loods voor één rijdag zou deze lange baan gebruik wil maken. Daaromheen een mogen gebruiken. Dit was geen probleem en toen is het stuk of twaalf kleinere modulebanen. Het gonst er van begonnen. Echter, ik had nog geen ervaring met zo'n de bedrijvigheid. Vele bekende gezichten van onze evenement en ook nog bijna geen contacten in LGBGrootSpoorgGoep lopen er ook rond of demonstreren kringen. Als snel kwam ik terecht bij Gideon Biesot op de grote of eigen modulebaan hun rijdend bezit. van de GrootSpoorGroep. Samen zijn we begonnen met Want het doel is elkaar te ontmoeten en met het eigen de organisatie van de HSB-dag. Al snel werd er livematerieel te rijden op de grote baan of op een kleinere steam, Nederlands, Duits en Frans materieel aan toebaan. De aanwezigheid van diverse verkoopstands van gevoegd. bekende leveranciers rondt het evenement af.

Op de achtergrond is de "Franse baan" met zijn crème-rode motorwagens van Maarten Meeuwes zichtbaar. 6

vindt Marc niet zo belangrijk. Het gaat meer om de mogelijkheid te rijden, met elkaar te overleggen, tips door te geven of problemen op te lossen. Zo bleek op de grote middenbaan telkens stroomuitval, omdat er teveel stroom werd afgenomen door de vele locs en rijtuigen op de baan. Nu staat er zo'n 25 ampère paraat en dat is nu voldoende! Marc is niet onbekend met LGB. Thuis op zolder staat zijn baan in wording. Zijn partner moet er maar niet komen, want hij weet in de chaos alles precies te liggen om weer verder te bouwen. Ook heeft hij destijds een tuinbaan gehad. Ervaring genoeg dus.

Op 11 oktober 2008 was het dan zover. Ondanks slechts "reclame" op een forum, was er een redelijke opkomst en had iedereen die dag veel plezier. Met pallets vormden we een soort modulebaan, maar dat bleek toch niet zo'n goede aanpak. Later zijn het, zoals nu, tafels geworden. Diezelfde dag hebben we besloten, dat zo'n evenement niet eenmalig mocht zijn. Geleerd van onze fouten, zijn we begonnen met het plannen van een nieuwe dag in 2009. Nu met de naam LGB-Rijweekend. Alles op 45mm spoor is van harte welkom. Daarnaast is er ook een aantal deelnemers met een leuke toevoeging naast LGB. Het aantal bezoekers

Deelnemers Eén van de deelnemers is Maarten Meeuwes. Op een eigen baan rijdt hij met Frans materieel, zoals de Billard-motorwagen met postrijtuig. De baan is voor deze gelegenheid gedoopt tot Le chemin de fer de Terre Bataves. Een mooi traject met zelfs een wisselstraat erin voor het station Saint Goéland-le-vieux. Ook loc I0-3 met een sleep oude rijtuigen van de museumspoorlijn Le Viverais in Zuid Frankrijk draait zijn rondjes.

Onze treindienstleider hield alles goed in de gaten en zorgde voor een onafgebroken en betrouwbaar transport. 7

De digitale computergestuurde modulebaan van de "Vrienden van Dongen". Een bijzonder gezicht, als je bedenkt, dat er combinaties tot stand komen met andere treinen, die in werkelijkheid nooit hebben plaatsgevonden. Terwijl Jan's motortram dapper verder bromt, zie ik op een kleinere baan andere RTM-modellen rijden. Het zijn de trams van Robert van der Burg, die met trots zijn motorwagens en rijtuigen toont. “Het begon als een uitdaging”, vertelt Robert. Mijn vader Dirk werd 12 jaar geleden voor het blok gezet om een diesel-mechanisch rijtuig na te bouwen. Dat moest je bij mijn vader niet doen, want wat zijn ogen zien, maken zijn handen. Zo is het begonnen, niet alleen met rijdend materieel, maar ook met huisjes, bruggen en andere scenery, tot in detail nagemaakt. Het is uitgegroeid tot 12 RTMmotorwagens en twintig rijtuigen, rijdend op de Stameldam spoorbaan. (Zie: stameldam.nl) Vanaf een terras besluit ik alle indrukken te verwerken, zittend achter een kop koffie en alle banen overziend. Bent u volgend jaar ook van de partij?

Verderop staat Peter van der Ham. Tot 2006 was hij verzamelaar van speciale edities. Zijn baan valt op door zijn modellen: Een Garret-loc met wagons uit Zuid Afrika, eloc nr 4877 van de Pennsylvania Railroad, stoomlocs als de Hudson en Mikado en een mijnlocomotief met buitenliggende cilinders. Even verderop staat Robin met alleen modellen van de Nederlandse Spoorwegen. Hij is lid van een concurrent van onze vereniging: De Grootspoorclub. Echte stoom is ook aanwezig. De liefhebbers daarvan zijn druk in de weer hun machines te besturen of van nieuwe brandstof te voorzien. De Vrienden van Dongen tonen hun prachtig aangeklede digitale baan rond station Schönweiler. Met een ommezwaai sta ik voor de grote middenbaan. Het is een samenwerking van een aantal mensen zoals Jaap en Gideon Biesot, Lammert Boerman, Jan Gerrits en nog anderen. Jan is natuurlijk met zijn RTM-materieel aanwezig.

www.lgbshop.de 8

Evenementenagenda herfst 2012 door René Janson 1 december Gilrath Vanaf vandaag vertrekt bijna elke dag vanaf station Gillrath de stoomtrein om kort daarna Sinterklaas aan boord te ontvangen. De trein rijdt dan verder naar Schierwaldenrath. Kleinbahnmuseum Selfkantbahn. Info: www.selfkantbahn.de

Nederland

18 november

Noord Holland

Welkom op het stoomtramstation in Hoorn. Stap hier in de stoomtram en begin een onvergetelijk Sinterklaasfeest! T/m 5 december. Stoomtram HoornMedemblik. SHM Info: www.museumstoomtram.nl 22 november Utrecht Vanaf nu een nieuwe museale beleving: De Vuurproef. Buiten het museum staat een ietwat vreemd gebouw. Hier beleef je het nieuwste avontuur. Het Spoorwegmuseum.Info: www.spoorwegmuseum.nl

Beursagenda 1-4 november [10-17u] Friedrichshafen Beurs Stoommodeltreinen. Info: www.echtdampf-halllentreffen-messe.de 4 november [10-16u] Laag-Soeren, Cafe Restaurant De Harmonie, Harderwijkerweg 35. H0-spoorbeurs. Info: www.harmonielaagsoeren.nl 10 november [10-15 u] Houten Eureto-Expo-Center, Doornkade 24. Modelspoorbeurs. Info: www.modelspoorbeurs.nl 16-18 november [10-18 u] Bremen Euro Modell 2012 in Messe Bremen, hal 4-6. Modelspoorbeurs. Braggels Baenke is hier te gast. Info: www.msm-modelspoor.nl 17 november [10-16 u] Laag-Soeren, Cafe Restaurant De Harmonie,Harderwijkerweg 35, spoorbeurs. Info: www.harmonielaagsoeren.nl 17 november (10.00 - 15.00 uur) Amstelveen-Zuid. Modeltreinbeurs. Amstelveen College, Startbaan 12, 1187 XR. Info: www.eurospoor.nl/beurzen.html 22-25 november [10-17 u ] Keulen. Modelbanen in de Kölnmesse. Info: www.echtdampf-hallentreffen-messe.de 24 november [10-15.30 u] Heinkeszand (bij Goes) Zeeuwse Trein Model Ruilbeurs in Congrescentrum de Stenge, Stengeplein 1. Info: [email protected] 24 november [10-16 u] Zutphen, Hanzenhal, Fanny Blankers Koenweg 2. Treinenbeurs. Info: www.modelspoorbeurszutphen.nl 25 november (10.00 - 15.00 uur) Koog a/d Zaan. Treinbeurs 'De Vuister', Molenwerf 44,1541 WR Koog a/d Zaan-West. Info: www.eurospoor.nl/beurzen.html 1 december (10.00 - 15.00 uur) Joure Modeltreinenbeurs. Party Zalencentrum 't Haske, Vegelinsweg 20. Info: www.eurospoor.nl/beurzen.html 2 december [09:00 - 14:00 uur] Gemonde. Hobbybeurs. Zaal de Schuif, Dorpstraat 30. Info: www.hermano.nl 15 december (10-16 u) Houten. Expocenter Euretco Treinenbeurs. Info: www.modelspoorbeurs.nl 16 december (10.00 - 15.00 uur) Haarlem Miniatuurtrein- en modelautobeurs. Spaarnehal, Fie Carelsenplein 1, 2036 AM (Schalkwijk). Info: www.eurospoor.nl/beurzen.html

24 en 25 november Groningen Sinterklaasexpresse.Reis mee met Sinterklaas en Zwarte Piet in de trein. Reserveren is verplicht! S.T.A.R. Info: www.stadskanaalrail.nl 1 december Zuid Holland Een feestelijke trein vertrekt om 13.15 en 15.00. U wordt verzocht een half uur voor de rit aanwezig te zijn. Als de stoomtrein met Sint en Pieten op het perron arriveert, mogen alle passagiers instappen en meerijden. Stoomtrein Valkenburgse Meer. Info: www.smalspoormuseum.nl 2 december Zuid Limburg De Pietentrein rijdt tussen Schin op Geul en Kerkrade en brengt een bezoek aan Sinterklaas. ZLSM. Info: www.zlsm.nl België 1 en 2 december Ardennen Sinterklaas zal ergens op de spoorlijn tussen Pontin en Purnode aanwezig zijn Alle kinderen krijgen koek en chocolade voor de kleinen Let op: Vertrek en aankomst te Spontin! Chemin de Fer de Bocq. Info: www.cfbocq.be 18 nov. t/m 2 dec. Vlaanderen De Sint komt naar Maldegem per stoomtrein.De kinderen krijgen een persoonlijk bezoek van de Sint en zijn pieten, gevolgd door een prachtig geschenk! Online reserveren VERPLICHT. Info: www.stoomcentrum.be Duitsland 10 november Benndorf Stoomrit ter ere van Sint Maarten. Mansfelder Bergwerksbahn. Info: www.bergwerksbahn.de 1 december Limburg (NL) Vanuit Wuppertal een stoomrit over Oberhausen naar de kerstmarkt in Valkenburg en Maastricht. Ingezet worden de 41.360 en de 01.1075. Eisenbahnfreunden Witten Info: www.efwitten.de 9

De stoker en de machinist ..... door Klaas Robers Als u de enthousiaste mannen in het stoomgemaal aan het werk ziet om die prachtige, oude stoommachines aan de gang te houden, beginnen uw handen dan niet te jeuken om ook een overall aan te trekken en mee te doen? Nou, dat kan! Cursus Met deze enthousiaste woorden begint een wervend stukje tekst dat de mogelijkheid beschrijft om een ééndaagse cursus te volgen als stoker en machinist op het oude stoomgemaal te Appeltern. Uw voorzitter heeft deze cursus onlangs gevolgd en heeft daar een heel goed gevoel aan over gehouden. Het is dan wel geen trein, maar het is wel stoom, grote stoom. Maar eerst iets over de entourage. De Tuut Appeltern ligt dicht bij Zetten, aan de andere kant van de Waal, nou eigenlijk aan de Maas. Er staat bij dit dorpje een oud stoomgemaal, gebouwd in 1918, bijna honderd jaar oud dus. Het gemaal heeft lange tijd het "Land van Maas Stoommachine gekoppeld met een centrifugaalpomp. Hiervan en Waal", waarin ook Nijmegen ligt, droog gestaan er twee opgesteld in de machinezaal van het gemaal. houden. Het is een laag punt in dit door water beslissing uitgesteld heeft. Dat is voor het gemaal de omsloten gebied, waar het regenwater als vanzelf naarredding geweest. 18 jaar later neemt een stichting van toe loopt. Bij een normaal waterpeil in de Maas loopt vrijwilligers het inmiddels vervallen gemaal over en dit dan, als koffie uit de tuit van een kan, de Maas in. brengt het stapje voor stapje terug in oude luister. Een Als de Maas echter hoog water heeft moet een gemaal paar avonden per week zijn zij aanwezig om kleine het water uit "De Tuut" naar het hogere niveau brengstukjes van het grote werk te verrichten. en. Ook het gemaal kreeg de naam: "De Tuut". Van Een paar maal per jaar is er een "Stoomweekend" 1918 tot 1967 heeft dit stoomgemaal gefunctioneerd, waarop bezoekers welkom zijn. Op zo'n weekend wordt toen werd ernaast een dieselgemaal geplaatst. er stoom gemaakt en draait er wat er draaien kan. Gered Het gemaal Natuurlijk wordt een oud gemaal gesloopt, maar op dat Nee, dit is geen héél oud gemaal. In 1918 was de techmoment was de prijs voor oud ijzer zó laag dat men die niek van stoommachines ver gevorderd. Er staan twee identieke "moderne" stoommachines met elk hun eigen grote centrifugaalpomp. Deze kunnen elk 3,6 m3 water per seconde (!) vanuit de wetering de Maas in pompen. Daarvoor is veel stoom nodig. Vanuit 1918 hebben alle drie de Stork-ketels de tand des tijds overleefd, een kleine en twee grote. De kleine, zeer toepasselijk "Ketel 1" genaamd, is gekeurd en operationeel. Op de stoomweekenden wordt die gestookt. Beide stoommachines, ook van Stork, zijn intussen gerestaureerd en draaien dan op de stoom van Ketel 1. Dat wil zeggen: onbelast. Er kan niet genoeg stoom worden gemaakt om ook echt kubieke meters water de Maas in te malen. Kennismaking Twee jaar geleden in een mooi weekend wees een goede kennis mij op het bestaan van dit historische gemaal. Na dit eerste bezoek, er draaide toen één van de twee stoommachines, heb ik er lang niet meer aan gedacht,

Anno 1918, stoomgemaal "De Tuut" te Appeltern 10

foto's van het inwendige, maken een en andere aanschouwelijk. Dan blijkt ook dat zo'n grote machine een vermogen van 170 kW afgeeft, twee stevige automotoren. Dit boek is al de helft van het plezier. De cursusdag Dan komt de eigenlijke cursusdag. Om 8 uur aanwezig zijn. "Hallo, ik ben Bert, de stoker vandaag en wij gaan eerst het vuurrooster schoon maken van wat er nog op ligt." Er koekt inderdaad een soort slakken op en tussen. "Kijk, dat doe je hiermee en het gaat zo... Nu jij. Zwaar werk is dat, hè?" Het aanmaken van het vuur lijkt op de openhaard, kranten, hout en later kolen. Alles wordt opgeschreven in een log. Serieus werk. Bij voldoende druk mag je het ketelwater bijvullen. Dat gaat hier heel anders dan bij zo'n stoommachientje van Wilesco. Gelukkig was de ketel nog warm van gisteren, want men begint al twee dagen eerder met stoken om de ketel op temperatuur en druk brengen. Alles gaat heel rustig en bedaard.

Uw voorzitter als leerling stoker. "Regelmatig kleine schepjes kolen opgooien Klaas." Het bijhouden van het helse vuur bleek veel leuker dan eerst gedacht.

Machinist Harry en Wouter zijn vandaag machinist van dienst. Twee stoommachines, twee machinisten dus. En een leerling vandaag. De cilinders moeten worden voorverwarmd, eerst de ene kant 20 minuten, dan de andere kant even lang. Intussen worden alle kranen en afsluiters gecontroleerd en krijgt de leerling uitleg. Dan is het tijd de machine te starten. Alles staat op scherp? Dan resoluut de stoomafsluiter opendraaien. "Ja, doe jij dat maar." En dan komt de machine tot leven. Snel moeten er enige stoomleidingen dicht gezet worden, niets gaat er hier automatisch. Toch is dit een relatief moderne stoommachine. Even later loopt hij heel licht klikkend, fluisterend. Mooie techniek.

tot dit voorjaar, toen ik er met een stoomdag weer eens heen gereden ben. De afstand is vergelijkbaar met naar Zetten, dus waarom niet? Bij een introductiegesprek met een van de vrijwilligers, die keurig uitlegde wat ze allemaal deden en gedaan hebben, kwam ook ter sprake dat ze een cursus "Stoker en machinist voor één dag" hadden. Dat is een uitgelezen gelegenheid om kennis te maken met het gemaal en de techniek die er achter zit. "Ach, waarom ook niet" ging het door mijn hoofd en er werd al een afspraak voor een paar maanden later gemaakt. Op 20 oktober was het zover.

Technisch Handboek Het is natuurlijk nodig, in elk geval verstandig, om je Epiloog hierop voor te bereiden. Daartoe behoort er bij de curHet was een schitterende dag. Het was anders dan je je sus een exemplaar van het Technisch Handboek, een voorgesteld had, meer ontspannen. Dingen zijn anders map met 164 pagina's technische informatie over ketels leuk dan je gedacht had. Inderdaad, geen trein, maar en stoommachines. Dan blijkt dat "de Tuut" nog de oriwel erg veel stoom. Een rijke ervaring. ginele ingemetselde geklonken ijzeren ketels heeft, die Wie meer wil weten: www.de-tuut.nl. Vijf keer per jaar resp. 800, 1900 en 2200 kg stoom per uur kunnen is er een stoomweekend. In 2013 ook weer. produceren. Tevens leer je dan wat de keuringseisen zijn waar zij aan moeten voldoen, wat de maximale stoomdruk is en hoe er voor gezorgd wordt dat deze niet overschreden wordt. Ook het opstoken (met hout) en brandend houden van het vuur (met steenkool), met alle daarbij optredende aspecten, komen uitgebreid aan bod. Een overzicht van de eigenschappen van de ketels 1 t/m 3 ontbreekt uiteraard niet. De stoommachines van het geavanceerde gelijkstroomprincipe worden uitgebreid besproken. Er zijn geen stoomschuiven meer in gebruik, maar de stoom wordt als bij een automotor met kleppen toegelaten en door poorten in de cilinderwand in het midden uitgelaten. Uw voorzitter start als leerlingmachinist de stoommachine. Vele technische tekeningen en hier en daar "Let op Klaas, de afsluiter snel en resoluut opendraaien." 11

De Rotterdamse Rijdagen Een kort verslag van Martijn en Koos Schreuder Eindelijk was het dan zover. Het LGB rijweekend in Rotterdam. Vrijdag 5 oktober de aanhanger opgehaald en doorgereden naar Zetten. Samen met Martijn de modulebakken ingeladen en de benodigde rails. Thuis aangekomen al het rollend materieel ingeladen en na een lekkere bak patat met een berenhap onderuit gezakt op de bank zitten. dag en met een nieuwe locomotief onder onze arm (LGB 21590 DB-Wangerooge Diesellok) vertrokken wij richting ons hotel om eens flink uit te rusten. Zondagmorgen na een stevig ontbijt (dat kunnen ze wel bij Van der Valk) weer richting Sluyter Logistics. Al snel was Jan Niesten ook weer van de partij en reden de treinen weer. Nu was het wel prettig dat wij veel materieel hadden meegenomen want er was verder geen clublid dat zich meldde met treinen. Jan, Martijn en ik waren dan ook de enige GSG leden die gehele zondag. Maar goed het rijplezier was er voor ons niet minder om. Huub Graus kwam ook nog langs met zijn vader evenals de penningmeester Gerard Visker, zodat het geld van de drie verkochte 's Nachts schrok ik wakker! Ik was vergeten de houten containers direct de clubkas in kon. balkjes die tussen de bakken gestoken moeten worden mee te nemen. Door de enorme puinhoop in de kelder Omstreeks half vier werden de eerste wagons al weer hadden wij die over het hoofd gezien. Dus ik om 3:00 ingepakt en het afbraakproces in werking gezet. De uur mijn bed uit en achter in de drukkerij met de elekaanhanger werd weer de hal in gereden, met een platte trische afkortzaag een flink aantal balkjes gemaakt. band. Dat was pech! Snel de band eraf gehaald en naar Gelukkig had ik dat hout nog liggen. Na en korte nachthet pompstation. Gelukkig niet lek! Met zijn drieën (dat rust om 6:00 uur in de auto en wij op weg naar Rotteris hard werken) alles afgebroken en ingeladen. Onderdam. Wat een weer onderweg! Al maar regen en regen. weg Huub Graus gebeld, dat wij om 18:30 uur in Zetten Om 7:15 uur waren wij op onze bestemming en zijn zouden zijn met de spullen. Na het nodige heen en weer snel gaan uitpakken. Iedereen moest nog uitpakken en geloop en trapje af en op, konden wij dan eindelijk echt de tafels opbouwen omdat er, in tegenstelling tot vorig op huis aan. Nadat wij alle belevenissen aan het thuisjaar, vrijdagavond nog vrachtauto’s in de hal moesten front hadden verteld en de nieuwe aanwinsten waren zijn. Gelukkig was er voldoende hulp van diverse clubgetoond kwam de wijnfles op tafel en zakten wij, moe leden. maar voldaan, weer onderuit op onze bank. Op naar Eurospoor, maar dan als bezoeker en lekker treintjes Na enkele strubbelingen met de bakken (toch niet zo'n kijken. fijn systeem als het eruit ziet) stond er dan een grote vierkante baan met links en rechts van de baan opstelen passeersporen. Al snel bleek dat er meer rijdend materieel was meegenomen dan er op de baan neergezet kon worden. Hans Frents ging daarom maar bij Gideon lobbyen om zijn Zwitserse trein te laten rijden. Jan Niesten had zijn bekende containertreinen weer bij zich. Martijn en ik reden met het HSB-materieel. De logoborden en de banners waren duidelijk te zien en werden veelvuldig door de bezoekers gelezen. René Janson melde zich bij ons om foto’s van het evenement op te vragen zodat er een onafhankelijk verslag geschreven kon worden. Na een prima verlopen eerste 12

De grote staande banners bij de GSG-baan hadden nogal wat bekijks. Maar daar zijn ze ook voor.

"Hoe zou dat nou allemaal zitten? Wacht, even er een fotootje van maken." 13

GSG clubdagen Veel GSG-leden komen eens per twee maanden naar de Wanmolen in Zetten om bij te praten over onze fascinerende hobby. Dan kan men met eigen treinen rijden, informatie uitwisselen, video kijken, elkaars aanwinsten van modellen of aankopen bewonderen. Een veelgestelde vraag is: "Wat was er te zien op de clubdag in Zetten?" Het antwoord is te vinden op deze pagina. De volgende clubbijeenkomst is op 3 november in Zetten. Een video-impressie kunt u vinden op het GSG Youtube videochannel.

Boven: de nieuwe HSB waterwagen met speciale beschildering, zoals die boven op de Brocken is opgesteld. Onder: rolbokwagen met normaalspoorwagen, trein met belading en Kiss RhB locomotief 608 14

Gideon en Jaap Biesot hadden op het toneel een grote digitaal bestuurde baan uitgelegd. Hierop lieten zij een RhB-trein zien met modelwagens van het type dat rijdt in de Bernina-express, met van die naar boven gebogen vensters voor een prachtig panorama-uitzicht. Bijzonder hieraan was de speciale kortkoppelingen die door hen hierop gemonteerd waren, waardoor de rijtuigen vrijwel met hun vouwbalgen tegen elkaar reden.

Velen keken hier al lang naar uit: Märklin-LGB brengt dit jaar voor de liefhebbers van de Saksische spoorwegen deze locomotief van het type IK uit. De machine heeft binnen het frame liggende wielen en buiten het frame zijn drijfwerk. Het origineel is in 2009 aan de hand van oude constructietekeningen gebouwd en rijdt op de Preβnitztalbahn. Het M-LGB-model is in September uitgekomen en was al op de clubdag te bewonderen. 15

Op bezoek bij De Afslag in Breskens Een verslag van Ad Spaan Tijdens onze voorjaarsvakantie in Zeeland heb ik een bezoek gebracht aan de treinentuin bij de Afslag in Breskens. Vaak over gehad maar om allerlei redenen kwam het er maar niet van. En toch is een bezoek aan deze treinentuin zeker de moeite waard! En al helemaal als je ook nog eens in gesprek raakt met de drijvende kracht achter deze modelbaan: Wim Waleboer uit Breskens. In dit clubblad een verslagje van mijn bezoek. zou hebben", zegt Lidy. "Ik sta iedere keer weer perplex. Mensen uit Groningen en zelfs Luxemburg komen speciaal voor de treinentuin naar De Afslag. De treinentuin De treinentuin bestaat uit een grote tuin met aangelegde spoorbanen tussen vaste planten, bloemen, struikjes en verder vele huisjes, kerken, schuren, dorpjes, dijkjes en vijvers met boten. Het schaalmodel van de oude veerpont van Breskens-Vlissingen was tijdens mijn bezoek in revisie. Opvallend is het luchtspoor met verschillende kunstwerken als viaducten en bruggen. Een goederentrein trekt een aantal wagons van plaatselijke Breskense bedrijven. "Dat zijn witte sponsorwagens die speciaal voor ons zijn gemaakt. Voor een jaarlijkse bijdrage van vijfhonderd euro kan een bedrijf zijn naam op een wagon laten zetten. Dit geld kunnen we goed gebruiken voor het in stand houden van de baan."

De Afslag in Breskens In 1991 zijn Niek en Lidy Manneke begonnen met De Afslag. Aanvankelijk een midgetgolfbaan bij het restaurant van Jan Erasmus aan de Kieweg in Breskens, vlak bij het strand. De Afslag groeide. Nu staat er een restaurant, een binnen- en buitenspeeltuin, een midgetgolfbaan en de treinentuin. Het idee voor deze treinentuin kwam van Wim Waleboer en is in de plaats gekomen van een lelijke parkeerplaats. Wim is een echte treinfanaat met een passie voor het grote formaat modelspoor. Wim aan het woord: een stuk robuuster en een prachtige techniek, je raakt een beetje verslaafd aan dit spoor. Het zijn vooral veertigplussers die hiermee bezig zijn." Naast de treinentuin bij de Afslag heeft hij thuis een tuinbaan en ook nog een modulebaan. Wim stak Niek aan met het LGB-virus. Niek Manneke en Wim Waleboer begonnen een paar jaar geleden met de aanleg van deze tuin. De eerste spa voor de treinentuin ging in januari 2004 de grond in. "Eerlijk gezegd had ik niet verwacht dat de treinentuin zo veel succes 16

De spoorbaan is zowel analoog als digitaal te besturen. Er zijn zes verschillende ‘trajecten’ waar de treinen hun rondjes rijden. De meeste gebouwen in de tuin zijn van Duitse makelij. Tussen de Duitse architectuur staat echter het kerkje van Nieuwvliet. En natuurlijk een schaalmodel van De Afslag, gemaakt door Frans Termote van speeltuinenfabrikant De Blauwe Paddenstoel. De treinentuin is door een ruim pad goed bereikaar voor rolstoelgebruikers. Op gezette tijden rijden Thomas de trein met Annie en Clarabel. Ook Kuifje is aanwezig op deze modelspoorbaan. Helaas is in 2006 Niek Manneke overleden. Als eerbetoon aan Niek werd op zaterdag 20 en zondag 21 oktober 2009 een open treinenweekend georganiseerd. LGB-hobbyisten uit de hele Benelux nemen hun vaak unieke exemplaren mee om deze op de baan te laten rijden. Samengevat: een bezoek aan de treinentuin in Breskens is zeker de moeite waard! Zeker als je het geluk hebt om Wim Waleboer daar aan te treffen. Want als er iemand is met veel ervaring op het gebied van modelsporen in de tuin dan is hij het wel. Hij weet intussen wat wel werkt en wat je zeker niet moet doen!

17

Das door Klaas Robers De laatste jaren gaan wij steeds wel een week naar Bad Dürkheim. Dit dorp ligt iets ten westen van Mannheim en Ludwigshafen in de streek van de rijnwijn. Onze caravan staat daar dan op een ruime camping, het is er mooi wandelen en fietsen, je kunt er lekker eten en natuurlijk rijnwijn drinken. Bij de plaatselijke VVV zag ik elk jaar wel een folder van het "Koekoeksbaantje", een stoomtrein een kilometer of tien zuidelijker, maar het was er nog nooit van gekomen daar een bezoek te brengen, als wij er waren reden ze steeds nèt niet. Geluk De stoomtreinen van het Koekoeksbaantje, die rijden van Neustadt aan de Weinstraβe naar Elmstein en terug, gaan maar op één zondag in de veertien dagen. En het was alsof het zo moest wezen, op de zondagen dat wij er waren reden zij juist niet. Maar dit jaar hadden we voor het eerst geluk. Dubbel eigenlijk, want op de zondag dat wij er waren reed de trein en het was ook nog eens prachtig weer. Dienstregeling Het heeft allemaal niet zo veel om het lijf natuurlijk, als je van de toeristen moet leven dan hoef je geen uitgebreide dienstregeling te hebben. Bovendien op een enkelsporig traject kun je niet zoveel meer doen dan op een dag een paar keer heen en weer rijden.

Aankomst van trein D4 in Lambrecht

Traject In Neustadt is er bij het station Hauptbahnhof een klein spoorwegmuseum. Hier heeft het materieel van het Koekoeksbaantje ook zijn onderdak. De stoomtrein D3 (zie het Fahrplan) vertrekt vanaf dat station en rijdt het eerste stuk tot aan Lambrecht over het spoor van de DB, waar ook de ICE over rijdt. Vanaf Lambrecht is er een eigen enkelsporig traject naar Elmstein. Ook de laatste trein D6 moet, om terug te komen in het depot, weer een stuk DB-spoor volgen. Eigenlijk is dat lastig en misschien ook wel gevaarlijk. Daarom gaat trein D4 niet verder terug dan naar Lambrecht, waar hij dan als D5 weer vertrekt. Op het eigen stuk rijdt de trein voor een groot deel door het bos. Het struweel staat soms zo dichtbij dat je het vanuit de trein kunt aanraken. Dat doet voor ons erg ongewoon aan. Want hoe zou het zitten met het brandgevaar? Maar ach, we zijn in Duitsland, daar zal vast wel over nagedacht zijn.

Materieel Er zijn twee stoomlocomotieven met drie aangedreven assen en een dieselloc. Men rijdt eigenlijk altijd met de stoomlocomotieven, wij werden getrokken met de loc "Speyerbach", een voormalige industrieloc met een getrokken tender. Aan rijtuigen heeft men een allegaartje aan tweeassige en vierassige personenwagens. In het vakantieseizoen rijdt dat allemaal mee. Bovendien is er een tweeassige bagagewagen die van binnen is omgebouwd tot café, of zoals het ding hier heet: de "Museumsschänke". Schlemmerkarte Ook Duitsers houden ervan om niet teveel te betalen. Toen onze buren op de camping hoorden dat wij plannen hadden om met deze trein te gaan rijden kwam meteen de "Schlemmerkarte" tevoorschijn. Dit boekje met voordeelcoupons moet je kopen en geeft korting bij vele gelegenheden, meestal wel 50%. Zo konden wij op hun Karte samen rijden voor de prijs van één, maar alleen met de D5, de middagtrein die vertrekt uit Lambrecht, en weer terug. Dat kwam ons wel goed uit, bovendien is het in Neustadt erg moeilijk parkeren. In Lambrecht stond onze auto bij wijze van spreken op het perron, en wat meer is: gratis. 18

De Museumsschänke Wij stapten dus in op de eindbestemming van de D4. Dat had als voordeel dat iedereen uitstapte. Bovendien was er direct na aankomst van de D4 nog niet zoveel belangstelling voor de D5, zodat wij maar eens kozen om, nadat wij het omrijden van de stoomloc uitgebreid bekeken hadden, in de Museumsschänke plaats te nemen. Deze zat nadat de loc aan het andere einde van de trein was aangekoppeld, direct achter de locomotief. Door de openstaande deur was er goed naar buiten te kijken. Deze Neustadt ligt aan de WeinStraβe, daarom kon er in de Schänke lekkere rijnwijn ingeschonken worden. Zo, met een groot Duits glas wijn op het tafeltje voor ons, werd dit een heel bijzondere heenreis. Elmstein De treinreis leidt door het dal van een vrij snel stromende beek. Het spoor kruist die beek ook een paar keer via onaanzienlijke bruggetjes. Maar het betekent ook dat het spoor omhoog voert. Ergens halverwege, in de omgeving van Erfenstein, was er een "fotostop", maar het had er alles van weg dat deze nodig was om het vuur weer eens lekker op te stoken en om voldoende stoom te maken om verder naar boven te kunnen rijden. De locomotief had het er zichtbaar en hoorbaar moeilijk mee. En zo, na een uur klimmen bereikten wij het eindstation Elmstein. Nou is dit een klein dorpje waar niet zoveel te doen is en wij waren daar toch een dik uur. Toevallig was er die zondag een Musikfestival, dat wil zeggen hoempamuziek. Maar recht tegenover het station was er een Gasthof, waar men De tot Museumsschänke omgebouwde bagagewagen van buiten begrepen had hoe je hierop inspelen kon. Wij (boven) en van binnen (onder).Een van de schuifdeuren stond konden nog een plaatsje bemachtigen op het met dit mooie weer ook tijdens de rit half open, maar met een mooie buitenterras, alwaar er heerlijke Wurste en Hamburgers geserveerd werden. hekje ervoor opdat de passagiers niet naar buiten vallen. Lambrecht Wij waren wel heel erg op tijd aanwezig en hadden zowaar tijd om door het dorpje Lambrecht te wandelen en om bij het wachten op de trein nog wat te drinken in de stationsrestauratie. Kijken op het perron was ook al niet zo spannend, want er stoppen maar twee treinen per uur. Daar tussendoor komt er dan wel een sneltrein of de ICE door het station denderen. Maar uiteindelijk kwam toch trein D4 binnengereden. De loc reed met zijn tender voorop, maar zonder draaischijf gaat dat ook niet anders. De trein was inderdaad het allegaartje aan rijtuigen dat beschreven staat. Vooraan direct na de loc vrij jonge vierassige rijtuigen en hoe verder naar achteren hoe ouder spul. Helemaal achteraan hing de tot café omgebouwde bagagewagen. Industrieloc Speyerbach in het eindstation Elmstein 19

Terugreis Zo werd het dan toch weer tijd voor de terugreis. De loc was omgelopen, al kon dat alleen door eerst de hele trein terug te schuiven. Maar het kan ook zijn dat de enige dieselloc, die wel op dit station gereed stond, een "handje" meegeholpen had. Wij hadden plaats genomen in een van de tweeassige rijtuigjes met open balkons. Daarop staande is het leuk het rijden van de trein gade te slaan. Omdat het best wel een lange trein was kon je in de bogen daar een leuk overzicht van krijgen. Dan zag je nogmaals hoe dicht de wanden van de wagons langs het struweel reden. De reis door het dal naar beneden ging heel wat voorspoediger dan omhoog. De loc behoefde slechts de gang er een beetje in te houden en af en toe wat bij te remmen. Het lijkt dat er maar weinig kolen verstookt behoefden te worden. Op de stationnetjes onderweg stapten hier en daar passagiers uit en in, blijkbaar gebeurt er meer dan alleen maar meerijden naar het eindpunt en dan weer terug naar het begin. Na de stop in Frankeneck bleef de trein plotseling staan voor een sein, die hadden wij langs Een blik langs de trein in de rijrichting naar beneden. het hele traject omhoog en naar beneden nog een rit met deze stoomtrein te maken. Het moest echt niet gezien. Een behulpzame conducteur liet ons weten toevallig zo uit komen dat de dienstregeling op zondag dat we nu weer op het traject van de DB kwamen en dat eens in de veertien dagen "toevallig" samen viel met we even moesten wachten totdat er een vrij gat voorbij ons bezoek aan dit gebied. kwam. Het is natuurlijk ook geen prettig idee om met Het is ook zeer de vraag of wij de komende jaren als zo'n boemeltrein een ICE achter je aan te hebben. wij weer "in de streek" zijn opnieuw met deze trein Terugblik gaan rijden. Maar toch was het een erg leuke kennisDeze museumbaan zal niet voor eenieder de meest making met het "Kuckuckbähnel". Wie dit nog niet eerdichtbije stoomtrein zijn. Het is ook geen smalspoor, der gedaan heeft en aan de Weinstraβe van Rheinlandmaar het ademt wel de rust en het lokale daarvan uit. Pfalz zijn tijdelijke domicilie opslaat, zal er geen spijt Achteraf is natuurlijk gek dat wij al jaren in dit gebied van krijgen. kwamen, maar nog nooit in de gelegenheid waren om

Het traject van het "Kuckucksbähnel". Rechts van Lambrecht is hetDB- traject naar Neustadt an der Weinstraβe. 20

BOUWEN AAN DE AMERSFOORTSE STOOMTRAM - DEEL 18 door Gerrit van Straaten Voor de elektrische tramlijnen van de ATM is al enig dienstmaterieel gebouwd zoals de al in GrootSpoor beschreven pekelwagen. Kant-en-klaar is al enige jaren geleden een bovenleidingmontagewagen aangeschaft (LGB 3530). Helaas is dat al een ouder LGB-model met als basis het onderstel van de kipkarren 4043 en latere versies. De verbouwing Bij één van de vaste adverteerders in dit blad bleek een doos met een paar gastankwagentjes wegens waterschade flink in prijs verlaagd. Ik nam de gok en heb die karretjes aangeschaft. Inderdaad bleek de complete opbouw van de montagewagen zonder meer over te plaatsen. De originele vloer stond echter nogal hoog en sloot niet mooi aan op het nieuwe onderstel. Toen echter het vloertje van de montagewagen op dezelfde plek als dat van de gastankwagen al twee schroefgaten bleek te hebben, zijn beide vloertjes omgekeerd op elkaar geschroefd met twee boutjes. De gaten in de originele vloer zijn toen als boormal gebruikt om de gastankwagenvloer ook van bevestigingsgaten voor de montagetoren te voorzien. Eindresultaat: een keurig bescheiden onderstel met kleine wielen, zwarte plankenvloer en nu ook een rembordesje met opstaptreden en handrem (afbeelding 1). Voorwaar, een enorme verbetering ten opzicht van de oorspronkelijke uitvoering! De typeletter “L” die ik het ding gegeven heb staat voor “ladderwagen”; de naam die diverse trambedrijven gebruikten in plaats van “bovenleidingmontagewagen”. De toekomst Er zat nog een gastankwagentje in de doos, maar wat ik daar mee ga doen weet ik nog niet. Misschien wordt het een zandsilowagen zoals de Rotterdamse tram er twee heeft (al hebben die twee silo’s per wagen). Een andere mogelijkheid wordt gesuggereerd door de aanwezigheid van de “putten” waarin de uitsteeksels van de vloertjes invallen: daar blijken namelijk ook de beugels in te passen, waarop de bak van de kipkarren 4043 rust. Weliswaar wat ruim, maar met een klodder lijm is dat te verhelpen. Ook die exercitie levert een heel wat beter ogend model op met kleine wielen en desgewenst een rembordes. Alleen lijkt de kipbak nu aan de grote kant. Een bezwaar is dan wel, dat voor mijn zeven kipkarren er ook zeven nieuwe onderstellen en zeven paar metalen kleine wielstellen moeten worden aangeschaft. Beide items zijn op dit moment niet zonder meer leverbaar. En ik hou dan natuurlijk weer zeven oude onderstellen over. Enfin, de ATM heeft een deskundologische commissie ingesteld om de zaak te bestuderen…

Onderzoek Er zitten dus grote wielen onder van hetzelfde standaardformaat als de gewone goederenwagens en rijtuigen van LGB en dat is eigenlijk geen gezicht voor een stadstramvoertuig. Er waren echter ook al wat van de modernere veldspoorwagentjes met het rechthoekige onderstel met kleine wielen gekocht. Doodordinaire keukenmeidennieuwsgierigheid leidde ertoe, dat ik die eens uit elkaar heb gehaald om te kijken hoe een en ander opgebouwd was. Een aangename verrassing was vervolgens, dat die modernere onderstellen op dezelfde plaatsen als de oudere onderstellen van bevestigingsgaten voor de opbouw voorzien waren. Het zag er dus naar uit dat wellicht de opbouw van de montagewagen ook op zo een nieuwer onderstel zou passen.

21

Nieuwsvaria door Ad Spaan In deze nieuwsvaria besteden we weer aandacht aan het grote en kleine nieuws bij het grote spoor en de grootspoorhobby. In deze bijdrage beschouwen we nieuwe productintroducties van onder andere LGB, Piko. en Massoth. Ook komt er steeds meer informatie beschikbaar over een nieuwe digitale PluG interfacestandaard. De laatste stand van zaken kunt u in deze nieuwsvaria vernemen. En als laatste worden er enkele interessante artikelen uit de vakbladen vermeld en geven we wat tips naar interessante websites. Leest u mee? nog in de koelkast. Volgens Hans-Josef Börgers van PIKO ondervinden ze problemen bij het duwen van het rijtuig. Er wordt onderzocht hoe deze problemen opgelost kunnen worden.

Nieuw in de winkel: LGB Door LGB is een model van de HSB locomotief 99 222 gepresenteerd. Het model is in de uitvoering van het huidige tijdperk VI en wordt in een eenmalige oplage van slechts 300 stuks geproduceerd. De loc wordt voorzien van een ‘wielsynchrone’ rookgenerator en een uitgebreide geluidsdecoder. Nog meer details van dit fraaie model: aandrijving met 2 Bühler motoren, licht geweathered en voorzien van verlichting in de machinistencabine. De adviesprijs van dit model liegt er dan ook niet om: 1999,95 euro. Voor uitgebreide informatie: de website van LGB.

Nieuw in de winkel: Massoth Massoth heeft een automatische ontkoppelaar aangekondigd. Dit systeem heeft een kleine geïntegreerde motor die de haak van de koppeling omlaag duwt. Tegelijkertijd wordt een stuk van de beugel naar voren geschoven om de haak van de aangekoppelde wagon los te maken. De koppeling kan worden aangesloten op een functie-uitgang van de decoder en kan zo op afstand bediend worden. Voor een video over de werking van deze ontkoppelaar kijk op: www.massoth.de/de/produkte/8414002.de.php

Nog meer LGB nieuws De HSB locomotief is een model voor de echte ‘fijnproever’ maar er is meer! Voor de allerjongste treinliefhebber is het Toytrain programma weer geïntroduceerd. Een startset met railcirkel en de Toytrain ICE liggen nu in de winkel.

Nieuw in de winkel: Lilliput Door Lilliput is een aantal bierwagons uitgebracht: 95984 HSB Bierwagon “Wernesgrüner” 95986 SBB-CFF Bierwagon “Brauerei Warteck 95988 HSB Bierwagon “Porter”

En….nog meer LGB nieuws Ze hebben bij Marklin-LGB de planning steeds beter op orde: keurig op tijd is deze kersttrein gearriveerd

Nieuw in de winkel: Piko Een groot aantal PIKO-fans vraagt al sinds de komst van de “Silberlinge” personenwagens naar het bijpassende stuurstandrijtuig. Hoewel PIKO de wens van de klanten als prioriteit ziet bij de ontwikkeling van nieuwe modellen, staat het stuurstandrijtuig voorlopig 22

treinen. Met name Massoth en Dietz maken zich sterk voor de invoering van deze standaard.

In normblad RCN 123 wordt beschreven waaraan dit interface moet voldoen. PluG kan worden uitgevoerd in 3 varianten met 16 kontakten (Typ 16-geel), 30 kontakten (Typ 20S-rood) of 50 kontakten (Typ 30DS-blauw). Doel hierbij is dat het digitaliseren van een locomotief eenvoudiger wordt. Een kwestie van module inprikken en klaar is Kees. Ook voor het ontwikkelen van nieuwe toepassingen is een universele interface een voordeel omdat nu er steeds verschillende uitvoeringen geproduceerd moeten worden. Toch verloopt de introductie van deze nieuwe standaard moeizamer dan verwacht. Een aantal fabrikanten wil eerst zien of de nieuwe interface ook echt geaccepteerd wordt. Een ander punt van kritiek is de maximaal toelaatbare stroom: 2 – 3 amp. en dat is voor sommige Amerikaanse modellen te gering.

Nieuw in de winkel: grootspoor.com De rode V200 diesellocomotief van LGB (23940) is geruime tijd een bekende verschijning bij veel grootspoorliefhebbers. Door Grootspoor.com zijn daar enkele nieuwe versies (in een andere kleurstelling) aan toegevoegd waaronder een bijzonder fraaie blauwe V200 van Immotrans. Liefhebbers van het V200 model moeten ook eens kijken op de site van Ewald Jansen: www.ewaldjansen.nl. Daar rijdt een V200 met maar liefst 40 tankwagons aan de haak. Nieuw in het programma bij Grootspoor.com zijn ook de Trabantmodellen (in verschillende kleuren en uitvoeringen).

Nog meer norm nieuws In normblad RCN 530 wordt een oplossing beschreven voor het probleem dat optreedt bij sommige digitale centrales als bij het inschakelen de inschakelstroom te hoog wordt. De oorzaak voor dit probleem zou het gelijktijdig opladen van een aantal condensatoren zijn. Apparatuur die aan de eisen van RCN 530 voldoet heeft dit probleem niet. Zie voor meer informatie: www.railcommunity.org. Noordelijke Spoor- en Modelbouwdagen 2012 De MRGV (Model Rail Groep Veendam) organiseert op 17 en 18 november voor de 17e keer de Noordelijke Spoor- en Modelbouwdagen. Het is een evenement waar alle aspecten van het modelbouwen aan de orde komen. Bram Overvoorde zal namens de GrootSpoorGroep op beide dagen onze hobby onder de aandacht brengen. Er wordt digitaal gereden met RhB en HSB op een baan met een grootte van maar liefst 16 x 3 meter.

PluG universele interfacestekker In mei werd door de Railcommunity (een samenwerking van een aantal fabrikanten van digitale modelbaanproducten) de PluG interface geïntroduceerd. PluG moet een universele verbindingsstandaard worden voor decoders, soundmodulen en nog te ontwikkelen nieuwe digitale producten in onder andere G-spoor model-

Locatie: Indoorcentrum Veendam aan het Jan Salwaplein 1 te Veendam. Voor meer informatie: www.mrgv.nl/

23

RhB en Google streetview Voor de liefhebbers van de Rhatische Bahn is deze link zeker interessant: http://maps.google.ch/help/maps/mystreetview/gallery. html#albula. Na het verschijnen van dit clubblad zal deze link ook te vinden zijn op de website van de GrootSpoorGroep.

Uit de hobbyliteratuur In Gartenbahnprofi 6/2012 een boeiend artikel over de test van een analoge pendelbaanmodule van Massoth. Met deze module die eenvoudig in een LGB stootblok kan worden ingebouwd kan op een simpele manier een pendelbaan compleet met in te stellen tijdvertraging worden gerealiseerd. In hetzelfde blad wordt uitvoerig de I K van LGB beschreven. Deze nieuwe locomotief is het eerste compleet nieuw ontwikkelde G-model onder Märklin vlag. Dit nieuwe model was tijdens de laatste GSG clubdag al uitgebreid te bewonderen. In dit Gartenbahnprofi artikel van maar liefst 6 pagina’s wordt de geschiedenis van het origineel belicht en het model met de echte I K vergeleken. Afgezien van enkele ‘missers’ is de eindconclusie toch dat het een geslaagd model is geworden.

Herstructurering Kiss Modelbahnen Volgens een persbericht van Kiss zal het bedrijf in 2013 onder invloed van de matige marktomstandigheden en technologische ontwikkelingen ingrijpend worden gereorganiseerd. Doelstelling hierbij is om de service te verbeteren en de klanten nog meer centraal te stellen. Het aantal modellen zal worden gereduceerd. Ook wordt er een speciale uitverkoop georganiseerd bij Kiss in Viernheim.

24

Wij gaan modulebakken bouwen! door Koos Schreuder Met het groter worden van de kinderen ontstaat de behoefte aan meer ruimte en kamers. Dat was even slikken toen ook de LGB-kamer aan de beurt kwam. Daar was, mede door Martijn, een prachtig stukje baan gemaakt met levendige scenery. Nog geen 5 maand geleden waren er gaten in de muren geslagen om van Martijn z’n kamer, door een grote "tussenkast" heen, naar de LGB-kamer te rijden. Maar het idee was niet slecht om dan maar met de LGB-baan "moduul" te gaan. Na veel sloopwerk en aanmetselen van de muur is de kamer weer in de oude staat gebracht. Dochterlief heeft haar intrek intussen genomen en geniet van alles wat nieuw is (o.a. een tweepersoons boxspring). Na 1 dag op adem te zijn gekomen werd het tijd om op zaterdag 8 september naar de bouwmarkt te gaan.

duidelijk van tekening gehaald kon worden, was het met name de stabilisatie van de tafels in de lengterichting, die voor “hoofdbrekens’ zorgde. Omdat ik niet die lange aluminium strips eronder wilde zetten, heb ik voor een simpele oplossing gekozen. Net zoals onder een behangtafel heb ik korte stukjes aluminium strip van 30 genomen en die vast aan de poot gemaakt. Het andere uiteinde haak je dan achter een schroef, et voilà! Goed stevig en niks mis mee. Vol trots staan de tafels in de zon te schitteren. Het begin is gemaakt en nu is het zaak met de opgedane ervaring nog sneller te kunnen bouwen, bijv. door al het planken paalwerk al op maat te laten zagen. Met dank aan het artikel van Gideon (zie de website van Gideon) en de bijbehorende tekeningen.

Met de uitdraai van “Het Modulaire Tafelsysteem” van Gideon onder de arm en bijbehorende materiaallijst begon het zoekwerk. Nou begrijp ik, waarom er zoveel verschillende bouwmarkten zijn! Allemaal hebben zij een eigen maatvoering als het met hout van doen heeft. Het enige hout dat exact volgens de opgave van de tekening was, zijn de poten van 27 x 27 mm. De bovenplaat van de bak is 122 x 61 x 5,5 mm terwijl de tekening zegt dat het 120 x 60 moet zijn. Om die centimeters kan het niet fout gaan. Als deze bakken tegen die van Gideon komen te staan zal het nauwelijks opvallen. Bij de kassa was het wel even schrikken! Of ik maar even € 89,- wilde afrekenen. Gelukkig gaat daar nog 15% korting vanaf zodat, samen met de hulzen met schroefdraad, het per tafel op € 30,- uitkomt. Dat komt voor het thuisfront ook wat beter over als je de prijs klein houdt. Dat is een reëel bedrag als je nagaat dat er nog minimaal 17 tafels zullen volgen. Onder het genot van een lekker zonnetje werd er op los gezaagd, geboord en gemonteerd. Omdat niet alles 25

Het rijden met een gasgestookte loc met dank aan Henk Bunte In het vorige Grootspoornummer hebben we kunnen zien hoe een modelstoomlocomotief werkt. In dit tweede deel gaan we het rijden met zo’n locomotief nader bekijken. NB: Houdt kinderen en andere toeschouwers uit de onmiddellijke omgeving van de loc. Deze wordt heet en er kan hete stoomen water uit de schoorsteen en het veiligheidsventiel komen! Rijden met de loc Zet de schaar in de gewenste rijrichting. Draai nu de regulateur ca. 30% open. De verse stoom gaat nu naar de koude cilinders en condenseert onmiddellijk. Tijdens het wegpersen van deze condens 'sputtert' de loc een beetje en zal daarna willen wegrijden. Zet de regulateur niet te ver open zodat de loc niet 'aan de haal' gaat. Koppel de trein aan en stel, tijdens het wegrijden, de regulateur zo af dat de trein op de gewenste snelheid gaat rijden.

Benodigde bedrijfsstoffen: Navolgende zaken moeten we bij de hand hebben: • Butaangas en een verloopnippel geschikt voor de Ronson vulnippel op de gastank. • Ketelwater (gedestilleerd water of gefilterd regenwater) in een injectiespuit of knijpfles. • Stoomolie. • Smeerolie voor het drijfwerk. • Een aansteker.

Tips voor de machinist tijdens het rijden Zoals al eerder genoemd dienen de stoomproductie (de stoom die de ketel 'maakt') en de stoomconsumptie (de stoom die de machine verbruikt) in evenwicht te zijn. Extra geproduceerde stoom verdwijnt door het veiligheidsventiel: Dit gaat dus ten koste van de rijtijd! Te weinig geproduceerde stoom zorgt ervoor dat de trein langzamer gaat rijden en uiteindelijk stopt. Het is dus de kunst met de gaskraan de stoomproductie zo af te stellen dat de trein met de gewenste snelheid rijdt, zonder dat de veiligheid afblaast. Na enige oefening zal het mogelijk zijn het hierboven beschreven evenwicht te handhaven. De praktijk leert dat bij lichte treinen en niet te nauwe bogen in de baan een werkdruk van 1,5 - 2 bar (21 - 28 PSI) voldoende is om de trein rustig te laten rijden en het maximale qua rijtijd te bereiken.

Loc gereedmaken voor opstoken Vul de ketel tot ca. 70% met ketelwater (bij de meeste locs via het afschroefbare veiligheidsventiel). Vul de gastank met butaan totdat de vulnippel vloeibaar gas terugblaast. Tap het condenswater van de vorige rit uit het smeertoestel en vul daarna bij met verse stoomolie tot juist onder de stoomleiding die dwars door het smeertoestel loopt. Smeer het drijfwerk en de wiellagers met smeerolie. NB: Zorg ervoor dat er geen open vuur in de directe omgeving is (barbecue, brandende rookwaren, andere stoomlocs, e.d.) Een brandblusser of een natte doek kunnen in het geval van een calamiteit uitkomst bieden. Loc opstoken Zorg dat de regulateur gesloten is. Houd de brandende aansteker bij de schoorsteenopening en draai de gaskraan een weinig open. Het gas ontsteekt en de vlam zal na een 'plop' in de vlampijp terugslaan. Regel nu de gaskraan zodanig dat de brander maximaal en rustig brandt. Na ca. 5 minuten wijst de manometer ca. 40 PSI (ca. 2,5 Bar) aan en zal de veiligheid gaan afblazen. Regel hierna de gaskraan terug tot de brander nog nauwelijks hoorbaar is. 26

De ontvanger wordt bij het in bedrijf nemen aangemeld bij de zender, zodat storing door andere installaties nagenoeg uitgesloten is. Bij de duurdere systemen is ook een terugmelding van gegevens naar de zender moge

Einde van de rit Indien de loc in de opstookfase is gevuld met gas en water zoals boven omschreven zal het gas eerder verbruikt zijn dan het water. De loc zal steeds langzamer gaan rijden en de brander is niet hoorbaar meer. Dit betekent het einde van de rit. Bij een herhalingsrit is het verstandig de loc eerst even te laten afkoelen en daarna opnieuw bedrijfsstoffen in te nemen zoals beschreven bij "Loc gereedmaken voor opstoken".

Tips bij het aansluiten van de ontvanger Bij de door u aangeschafte radiobesturingsset dient de ontvanger op de juiste wijze met de batterijen en de servo's en/of regelaars te worden verbonden. Servo's en regelaars zijn altijd voorzien van stekers met 3 draden. De batterijhouders, schakelaars en laders van stekers met 2 draden. De gebruikte kleurcodering van de draden is als volgt: • Rood = + (plus van de batterij of accu) • Zwart of bruin = – (min van de batterij of accu) • Wit of Oranje = ~ (de signaaldraad waardoor het stuursignaal van de ontvanger naar de servo of regelaar gaat.)

Als de sessie wordt beëindigd de ketel beluchten door het veiligheidsventiel los te draaien, de loc en het drijfwerk afnemen met een zachte doek en eventueel het drijfwerk en de wiellagers smeren, condens uit het smeertoestel aftappen en stoomolie vullen zodat dit al gedaan is voor de volgende rit. De loc binnenshuis bewaren op een droge plaats

Let op dat u de stekers op de juiste manier verbindt, anders kan dit het uitbranden van uw elektronica veroorzaken. Op de foto hieronder vindt u een overzicht van de aan te sluiten apparatuur. Opmerking: Bij inschakelen altijd eerst de zender inschakelen, daarna pas de ontvanger. Bij uitschakelen altijd eerst de ontvanger uitschakelen, daarna pas de zender.

Enkele opmerkingen over radiobesturing Radiobesturing (RC) op een live steam loc heeft het grote voordeel dat de loc op elk punt van de baan onder controle te houden is. Tevens is het dan mogelijk op een baan met hellingen te rijden. Ook rangeren kan op de centimeter nauwkeurig. Bij de meeste locs heeft men voldoende aan een 2-kanaals besturing: 1 kanaal voor de schaar (voor- en achteruit) en 1 kanaal voor de regulateur (stop - sneller - langzamer). De RC-set bestaat in dit geval uit een zender met 2 stuurknuppels en in de loc een ontvanger, 2 servo's (schaar en regulateur) en een batterij voor de stroomvoorziening van servo's en ontvanger. De moderne RC sets zijn volledig digitaal en werken in de frequentieband van 2,4 GHz. Deze systemen (gerelateerd aan o.a. draadloze computernetwerken) hebben als voordelen: een nagenoeg storingsvrije ontvangst en zeer korte antennes.

27

De laatste pagina is in kleur Door Ad Spaan Op deze laatste pagina van ons clubblad reserveren we ruimte voor een tweetal fraaie zelfbouwprojecten van ons lid Bram Overvoorde. Hij heeft een LGB en een Pikowagon geheel naar eigen inzicht aangepast.

De fietsenwagen is een standaard platte wagen van LGB. Een 2-asser waar ik de zijkanten vanaf heb geslepen en d.m.v. roerstokjes en plexiglas. De roerstokjes heb ik dus op het plexiglas gelijmd en later gelakt De strookjes van de fietsenwagen waar je met de fiets op rijd om in de wagen te komen heb ik van kunststof profieltjes in een U profiel en daar heb de lolly stokjes tussen gelijmd. En de houders voor de fietsen heb ik paperclips voor gebruikt. Heb de wagen ook voor zien van een digitale servo voor het ontkoppelen. Ben ongeveer een week of drie mee bezig geweest in de avonduurtjes dus. De open wagen is een rongen wagen uit een set van LGB met 2 wagens NR 45690 en d.m.v. de roerstokjes en die weer lakken of beitsen. De bankjes zijn van het merk Piko G, ik ben daar ongeveer een weekend mee bezig geweest. 28