GROOTSPOOR. Tuinsporen in Exloo bij Leo van Gelder. In deze uitgave:

GROOTSPOOR Maart 2012

Verschijnt 6x per jaar

Uitgave van de GrootSpoorGroep Nederland

Tuinsporen in Exloo bij Leo van Gelder In deze uitgave: - Op bezoek bij Huub Graus - De Ballenberg Dampfbahn in Brabant - LGB als bedrijventrekker - Hoe de kamelen in de Harz kwamen - Help mijn loc doet het niet meer - De evenementenagenda

NUMMER 91

Informatie GrootSpoorGroep Hoe komen we in Zetten? Via de A15 (RotterdamGorinchem-Tiel-Valburg), afslag nr37. Richting Zetten volgen. In het centrum links af, dit is het Schweitzerpark.

24 maart 12 mei 22 september 3 november 8 december

--------------------------------------------------------------------

Partycentrum “de Wanmolen” tel: 0488 - 45 40 46

GSG agenda voor 24 maart 2012 13:00 Aanvang GSG vergadering 1. Opening en verwelkoming nieuwe leden 2. Vaststellen van de agenda 3. Notulen van de vorige vergadering 4. Mededelingen 5. Ingekomen en verzonden stukken 6. Evenementencommissie 7. Wat verder ter tafel komt 8. Voortgang GSG modulebaan 9. Rondvraag 10. Sluiting

Colofon GROOTSPOOR is een uitgave van de GROOTSPOORGROEP NEDERLAND, statutair gevestigd te Zetten, KvK te Arnhem nr. 40146950. ING-bank nr. 7287852 t.n.v. GrootSpoorGroep te Oss. Verschijnt 6x per jaar. Advertentie tarief: op aanvraag bij het secretariaat. Kleine mededelingen leden gratis vermelding in de GrootSpoor. Bestuur GSG Nederland. Voorzitter: Klaas Robers 040-2013532 [email protected] Secretaris

Penningm.

Ledenadministratie:

--------------------------------------------------------------------

Huub Graus 06-53423059 Schipleisingel 64 6652 GK Druten [email protected].

Redactie: Ad Spaan, Klaas Robers, René Janson Emailadres: [email protected] De redactie heeft het recht om ingeleverde stukken te weigeren indien deze in strijd zijn met de grondwet of mensen schaden. Iedereen heeft recht op weerwoord.

Frans Lut 0412-785461 Beethovengaarde 8 5344 CH Oss [email protected]

Contributie:

Leden 2012: Gezinsleden 2012: Inschrijfgeld 2012: Internet: http://www.grootspoorgroep.nl

Willem Reij 020-6974863 Wethouder Insingerstraat 32 1107 XB Amsterdam Zuidoost Tevens adres info & opgave nieuwe leden [email protected]

Evenementen:

Willem van Oers 0416-341312 [email protected]

Public Relations: Advertenties:

Henk Gorthuis 06-54960041 [email protected]

Agenda voor 2012 GSG clubdag te Zetten GSG clubdag te Zetten GSG clubdag te Zetten GSG clubdag te Zetten GSG clubdag te Zetten

€ 32,00 € 16,00 € 18,00

-------------------------------------------------------------------Bij de voorpagina: Op deze foto zijn we een ‘line-up’ van drie fraaie LGB modellen. Naar aanleiding van de oproep van uw redactie om een bijdrage te leveren aan het clubblad stuurde Leo van Gelder deze foto naar de redactie. In een volgend clubblad zal Leo iets vertellen over zijn tuinspoorbaan. Ook een idee voor u? De redactie is altijd op zoek naar mooie foto’s en interessante artikelen over onze hobby.

Inhoudsopgave clubblad nummer 91 2. 3. 4. 6. 7. 10. 12.

Informatie GrootSpoorGroep Verslag jaarvergadering 4 februari 2012 Uitslag kerstpuzzel 2011 Clubdag 4 februari in Zetten Op bezoek bij Huub Graus LGB als “bedrijventrekker” Evenementenagenda voorjaar 2012

15. 18. 22. 26. 28.

Help mijn loc doet het niet meer! De Ballenberg Dampfbahn in Brabant Hoe de kamelen in de Harz kwamen Nieuwsvaria De laatste pagina

De in deze uitgave opgenomen gegevens zijn door de auteur(s) met uiterste zorgvuldigheid verzameld. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s) en redactie geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen.

2

Verslag jaarvergadering 4 februari 2012 door de secretaris In aanwezigheid van ca. 45 leden opent de voorzitter om even na 13.00 uur deze jaarvergadering.

De begroting voor 2012 wordt goedgekeurd met de toelichting, dat het begrote negatieve resultaat van € 500,00 veroorzaakt wordt door: 1: een voorschot, opgenomen voor de kosten voor het festival in 2013 en 2: dat onze penningmeester zeer terughoudend begroot en het verleden geleerd heeft, dat dit uiteindelijk steeds toch resulteert in een overschot. De contributie over 2013 zal zoals gewoonlijk worden aangepast aan het prijsindexcijfer. Als nieuw reservelid van de kascontrolecommissie wordt Hennie Hermeling gekozen.

Allereerst begroeten we Thijs Thyssen en zijn zoon Erik als nieuwe leden. Zij komen uit Reuver. Thijs is al sinds 1986 bezig met LGB-treinen en heeft een buitenbaan. Reden voor hen om lid te worden is de overstap van analoog naar digitaal, waarbij hulp van anderen welkom is. Geen nieuw lid, maar wel voor de eerste keer op een clubdag aanwezig, is Ard Schuitert, die normaal moet werken op zaterdag, maar deze keer de weg naar Zetten nam om hulp in te roepen bij een technisch probleem.

Daarna volgt de trekking van de Kerstpuzzel. Zie voor de uitslag hiervan pag. 4 van dit blad.

In zijn terugblik over het voorbije jaar sluit de voorzitter hierop aan door te stellen, dat juist dit één van de redenen is om lid te zijn: kennismaken met anderen en elkaar wijzer te maken in onze mooie hobby. Vervolgens worden (om in ons bekende terminologie te blijven) in sneltreinvaart de agendapunten 3, 4 en 5 (mededelingen, jaarverslag voorzitter, financieel verslag 2011, verslag kascontrolecommissie en financieel verslag en de begroting 2012) door de vergadering goedgekeurd met dien verstande, dat de voorzitter een korte toelichting geeft op de boekhoudkundige verwerking van de investering in de containers. De aanschaf hiervan drukt volledig op het resultaat van 2011. Toekomstige opbrengsten komen ten goede aan de resultaten van komende jaren.

De Hans Guldie trofeewisselbeker voor de beste / leukste bijdrage aan het clubblad gaat dit jaar naar ons jongste lid Martijn Schreuder. Zoals te doen gebruikelijk heeft zijn voorganger Theo Borghs de keuze bepaald. In 2013 zal de trofee dus gaan naar de persoon die in de ogen van Martijn het beste artikel, of liever nog de beste reeks artikelen in het blad publiceert.

De voorzitter en de penningmeester zijn periodiek aftredend. De voorzitter stelt zich herkiesbaar en wordt in zijn functie bevestigd door de vergadering. Frans, onze penningmeester, legt in de loop van dit jaar zijn functie neer en geleidelijk aan draagt hij zijn kennis / werkzaamheden over aan het nieuw gekozen bestuurslid Gerard Visker uit Haarsteeg. Tijdelijk is het bestuur dus uitgebreid met een lid, totdat Frans definitief zijn functie overdraagt. Dit jaar geen festival, maar wel mogelijk een “zomerdag” ergens op lokatie, zoals in het verleden reeds eerder gebeurde. Als belangrijkste punt bij de vooruitblik over 2012 noemt de voorzitter de mogelijke wisseling van drukker van ons clubblad. Zoals alles in dit leven heeft ook deze medaille twee zijden en die worden bediscussieerd. Uiteindelijk wordt, op voorstel van Koos Schreuder, het idee aanvaard om één van de komende uitgaven van het blad “op proef” door het bedrijf van Koos te laten drukken, zodat iedereen zich een oordeel kan vormen over het resultaat van een eventuele wisseling van de wacht.

Theo Borghs (links) feliciteert Martijn Schreuder met het winnen van de Hans Guldie trofee. Mogelijk is de kou er de oorzaak van, dat de rondvraag zeer kort is dit jaar….alleen Koos Schreuder deelt op de valreep mee, dat hij een paar dozen en een aantal kunststof platen heeft meegebracht voor de liefhebber. En zo is het kwart over twee als de voorzitter deze geslaagde jaarvergadering sluit.

3

Uitslag kerstpuzzel 2011 Tijdens de jaarvergadering op 4 februari werden de prijzen van de kerstpuzzel door Erik Thissen getrokken. Hier de uitslag: Winnaar Hans Wilhelmus Gerard v.d.Maas Koos Schreuder Fred v.Kesteren Harm Has Gerrit v.Straaten Fred v.d.End Bram Overvoorde Piet Bouma Lammert Boerman Hennie Hermeling Ton Duffels Jan Niesten Cor Suurmond

Prijs Noch boom 68236 Pola G bouwpakket 331018 LGB Fast Women Hobby Gear werkplaatsset LGB perronfiguren 52430 Pola Jauchewagen Pola Bierwagen DVD Berninabahn GSG Container Emek Man 4-asser LGB goederenwagon 42266 LGB Holzwagen 43780 LGB tankwagon 46400 Piko uitbr. set 35301

Beschikbaar gesteld door Big Train World, Noordwolde HobbyTime, Almelo Big Train World, Noordwolde Posttrein, Barendrecht Big Train World, Noordwolde Big Train World, Noordwolde Roelof Vogelzang, Boekelo Van den Burg beeldproducties, Leiderdorp GrootSpoorGroep Nederland, Zetten Dhr Link, Oberhausen Grootspoor.com, Koedijk Dhr. Link, Oberhausen Roelof Vogelzang, Boekelo Scale Trading, Apeldoorn

De winnaars, die aanwezig waren, hebben uiteraard hun gewonnen prijs meteen in ontvangst genomen. De anderen zijn intussen door de secretaris benaderd om af te spreken, hoe zij in het bezit van hun prijs kunnen komen.

Tijdens de clubdag was er een tafel ingericht, waar de prijzen te bewonderen waren. Op het moment, dat deze foto gemaakt werd, waren er al enige prijzen uitgereikt. Dus als u er enkele mist, dan ligt het daaraan. 4

Hierboven ziet u, hoe onze voorzitter aan Hennie Hermeling zijn prijs uitreikt. Het is de LGB goederenwagen 42266, bestemd voor transport van gekoelde goederen. Deze prijs werd beschikbaar gesteld door Grootspoor.com te Koedijk. Hieronder overhandigt de voorzitter een LGB tankwagen aan winnaar Jan Niesten. Deze prijs werd beschikbaar gesteld door Roelof Vogelzang. Links van de voorzitter ziet u nog onze penningmeester Frans Lut zitten, die de kerstpuzzel gemaakt heeft.

Hierboven ziet u Lammert Boerman, die zijn Emek MAN vrachtauto in schaal 1 : 22,5 in ontvangst neemt uit handen van de voorzitter. Deze vrachtwagen werd beschikbaar gesteld door de heer Link te Oberhausen, die regelmatig op onze bijeenkomsten aanwezig is. Het viel ons op dat, ondanks het slechte economische klimaat, wij toch niet te klagen hadden over de beschikbaarstelling van prijzen voor de kerstpuzzel.

5

Clubdag 4 februari in Zetten door Ad Spaan Veel GSG -leden komen eens per twee maanden naar Zetten om bij te praten over onze fascinerende hobby. Een veelgestelde vraag is: "Wat was er te zien op de clubdag in Zetten?" Het antwoord is te vinden op deze pagina.

Op onze clubdagen is er altijd een grote baan, uitgelegd op tafels van de Wanmolen. Steeds zien we daar wel een selectie materieel rijden van Gideon en Jaap Biesot. Gideon heeft zo’n beetje alles wat er door LGB en anderen onder het thema RhB is uitgebracht. Hierboven ziet u twee kleine RhB rangeerlocomotieven (Railtractoren).

Deze keer waren er nogal wat diesellocs, zoals die bij de HSB rondrijden. Op een zeker moment stonden er vijf naast elkaar opgesteld. Aan de details zie je dat er nogal wat kleine wijzigingen aangebracht zijn door de leden. Daarmee maak je je model uniek en meer gelijkend op de werkelijkheid. Zo leren we van elkaar.

Gideon had een bijzonder stukje zelfbouw meegenomen naar Zetten: deze opmerkelijke RhB “ezel” in aanbouw. In de beide “neuzen” van deze E-loc is een gangpad uitgespaard, zodat het personeel vanuit de cabine door kan lopen naar de aangekoppelde rijtuigen. Merkwaardig, maar wel origineel. 6

Op bezoek bij Huub Graus door René Janson Met 134 km per uur scheurt de SLT over het traject tussen Houten en Geldermalsen, op weg naar Tiel. Maar goed ook, want met 7 minuten te laat in Utrecht komt de busaansluiting naar Druten gevaarlijk in de knel. Als we de fruitstad naderen loopt de trein precies om 12 u.32 het station binnen, ruim op tijd om bus 42 te pakken. Ik stoot de deur van de cabine open en bedankt de machinist: “Meesterlijk man!” Hij lacht me toe van oor tot oor. Vader en zoon Vandaag breng ik een bezoek aan Huub Graus, onze secretaris. Omdat het de eerste dag in maart is, ben ik deze keer meer belangstellend naar zijn binnenbaan. Huub haalt me met zijn auto af op het busstation. We lopen gelijk bij aankomst zijn achtertuin in, waar rondom zijn L-vormige vijver de buitenbaan ligt uitgestrekt. ”Ik doe er op het ogenblik niets mee”, zegt Huub, “pas als het wat beter weer wordt, maak ik eerst de baan schoon. Dat is wel nodig na deze barre winterkou en sneeuw” We laten de baan voor wat het is, nagestaard door talrijke goudwindes in het water. Na een bakje koffie keren we terug in de tijd. Als 6-jarig mannetje in het Limburgse Brunssum kreeg hij van Sinterklaas een tweede hands Märklin trein, schaal H0. Maar zoals het vaak gaat, speelde pa er meer mee dan zijn zoon. Vader, aannemer van beroep, bouwde een tafel, de baan werd erop aangelegd en heuse scenery maakte het geheel echt aangekleed. Regelmatig doken ze even over de Duitse grens om in Aachen of Herzogenrath inkopen te doen. Dat was in die tijd een stuk goedkoper dan in

Nederland. Bovendien stond de gulden op Mark 1,10. Toen Huub later het huis verliet, speelde vader verder met de baan. Naderhand is alles toch weggedaan. Huub woonde allang niet meer in Brunssum. “Achteraf heb ik daar wel spijt van gehad”, bekent hij, “want er waren modellen bij, die ik later nooit meer ergens gezien heb bij andere mensen of in de winkel. Alleen in het Märklinmuseum in Gőppingen staan ze in vitrines te pronken.

7

iemand 2 wagons aanbiedt. Die “iemand” blijkt Hennie Hermeling uit Winssen te zijn, een dorp dichtbij Druten. Hennie vertelt over de club GrootSpoorGroep in Zetten en troont hem mee naar de eerstvolgende bijeenkomst. De clubbaan, het materieel en de clubleden geven Huub het laatste stootje om definitief overstag te gaan . Het begint met een baantje op de kamervloer. Dan blijkt, dat clublid Hans Guldie stopt met zijn buitenbaan. Huub ziet zijn kans schoon en koopt de hele baan op. Samen met een neef sloopt hij diens baan uit de tuin en brengt alles over naar Druten. Er wordt een plan gemaakt om de baan om de vijver aan te leggen (lees: Rondje om de vijver” deel 1 in Grootspoor nr. 65, december 2007 pag. 8 t/m 12 en deel 2 in Grootspoor nr. 70, november 2008 pag. 20 t/m 22). En dan gebeurt er iets wonderlijks: De eerste ritten worden gereden met een DB-V200, hetzelfde model, dat hij als 6 jarig jochie in H0 ook had en dat hij op visite bij familie in Groesbeek dagelijks zag rijden op de lijn Nijmegen-Kleve. Maar, daar blijft het niet bij!

Eurospoor Dan breekt er een lang spoorloos tijdperk aan. Gebrek aan tijd en interesse maakt, dat de hobby volledig verzandt. Zijn werk als deskundige voor medische automatisering slokt de tijd op van ’s morgens vroeg tot ‘s avonds. Totdat hij in de veemarkthallen in Den Bosch Eurospoor bezoekt. Huub is gelijk gegrepen vanwege de maatvoering van de LGB-baan op deze beurs. Hij raakt in gesprek met Frans Lut. Deze geeft hem na zijn enthousiaste verhaal over LGB een formulier met de opmerking: denk er maar eens over. Huub was intussen naar Druten verhuisd, waar hij een hoekhuis heeft betrokken met een redelijk grote tuin en een grote zolder. Kansen genoeg eigenlijk om weer eens opnieuw te beginnen en toe te geven aan het sluimerend gevoel weer een treinhobby te willen starten. Hij ziet een advertentie op internetsite “Marktplaats”, waarbij

Zolderbaan De eerste bouw start in februari 2010 met in het vooruitzicht, dat in september erna hij stopt met werken. Er staat nu meer vrije tijd ter beschikking en hij begint de binnenbaan op de tot dan toe amper gebruikte zolder. Er moet gebouwd en getimmerd worden en dat hoort vader Graus. 8

Hoewel al aardig op leeftijd, komt hij zijn zoon vanuit Limburg helpen. De hoogte van de baan wordt bepaald door de omheining van het trapgat. Daarachter kan precies een verbindingsstuk aangelegd worden waardoor de cirkel kompleet gemaakt wordt. Met de degelijkheid, de oudere generatie eigen, wordt de spoortafel rondom aangelegd. Er komen kleine stukjes scenery bij, zoals op de foto’s te zien is. Een jaar later is de zolderbaan klaar. Vader maakt van hout, precies op schaal, huisjes, een ophaal- en hefbrug en een sluis, perronoverkapping, stationsgebouwen, noem maar op. Een vader met gouden handen. Wat materieel betreft is Huub geen puritein. Normaalsporige locs als de V200, de V100 en de V14 staan op zijn binnenbaan te prijken naast zijn DB-Schienenbus. Het laatste project is de gehele baan te besturen met het programma “Koploper”. De Massothcentrale heeft hij al. “Komt er nog meer bij?” vraag ik hem. Het antwoord is ontkennend. “Ik laat het hierbij”. Secretaris Toen Maarten Meeuwes destijds aangaf te stoppen met het secretariaat, moest er een opvolger gevonden worden. Huub had van Willem van Oers al enige technische ondersteuning gehad en Willem stelde hem voor deze taak over te nemen. Ondanks zijn 40-urige werkweek toen stemde Huub in, omdat de vereiste tijd beperkt blijft. Nu sinds september Huub op zijn lauweren rust, is het helemaal goed te doen. Er is nu meer tijd voor zijn treinhobby en…. hij doet vrijwilligerswerk, dat ook zijn weerslag heeft in de GSG. Hij geeft namelijk computerlessen aan senioren in Druten en omgeving! En zie hier de tweede poot van Huub’s betrokkenheid bij onze club: het overleg met de maker van Koploper om dit besturingsprogramma ook geschikt te maken voor de Massothcentrale. En dat is gelukt!

En het zal niemand verbazen, dat de derde bemoeienis, de totstandkoming van de modulebaan ook uit zijn koker is gekomen. Zijdelings is Graus sr. dus betrokken bij de GrootSpoorGroep. Binnenkort zal deze baan gebruikt worden in Helmond in de openlucht. Huub vindt het van groot belang, dat hierdoor de bekendheid sterk wordt bevorderd. Zo maakt de zoon waar, wat vader als slagzin voor zijn bedrijf had: ”Wat Graus maakt, staat!” 9

LGB als “bedrijventrekker” door Koos Schreuder Om als bedrijf onder de aandacht te komen van potentiële klanten zijn er verschillende manieren om deze te bereiken. Al 13 jaar zijn wij als Drukkerij Elwipress bezig, maar nog nooit hadden we aan een beurs deelgenomen. Daar leek het ons nu de tijd voor. Mijn insteek/doelstelling was om er minimaal 1 nieuwe klant aan over te houden. Deze beurs zou op 22 en 23 november plaats hebben van 14:00 uur tot 21:00 uur in Apeldoorn en was bedoeld voor de plaatselijke ondernemers. Zeker als je de standkosten laag kunt houden door de entreekaarten voor de organisatie gratis te gaan drukken, is het aantrekkelijk om deel te nemen. Op deze entreekaarten mochten wij ook nog ons logo drukken als zijnde de sponsor van de kaarten. Maar hoe onderscheid ik mij nou als bedrijf/drukkerij tegenover de andere deelnemers en hoe trek ik de bezoekers naar mijn stand? Nou dat was niet zo heel erg moeilijk. Wij, Martijn en ik gebruikten daar ons LGB grootspoor voor. Onze modulebakken (zie een eerder artikel in clubblad nr. 89 ) zijn daar juist voor gemaakt. De stand, die wij kregen toegewezen, was 3 x 2 meter (standbouw in kruisvorm) met onbeperkt gebruik van het zogenaamde gangpad. De modulebak is met de eindstukken mee al gauw 380 cm lang en 85 cm breed. Dus de modulebak is vanuit de hoek van de stand diagonaal het gangpad in gezet. Daar konden de bezoekers zeker niet omheen. Omdat deze beurs op het middenterrein van het Omnisportcentrum in Apeldoorn werd gehouden (WK baanwielrennen 2010) was de logistiek iets moeilijker. Wegens de wielerbaan en de trainingstijden van diverse selecties wielrenners mochten wij de middag vóór de

beursdagen onze spullen, via de neergelaten wielerbaan, (een sectie kan men laten zakken om grote objecten op het middenterrein te krijgen) naar binnen brengen. De tijd dat het middenterrein bereikbaar was duurde maar 1 uur en wij waren niet de enigen die wat naar binnen brachten. Het was dus even dringen om vooraan te staan. Het middenterrein was ook via een lift en trappen bereikbaar, maar dat leek ons niet zo’n strak plan met twee van die bakken en alle treinen en diverse spullen. Dan ben je al moe, voordat de beurs begint! Samen met Martijn zijn wij de stand gaan opbouwen en aankleden met onder meer twee banners, posters en een klein zitje voor de klanten. Martijn heeft alle aansluitingen voor zijn rekening genomen en de clubcentrale (Massoth) aangesloten. Na enkele testritten was het tijd om huiswaarts te keren. De beurs De volgende dag was ik al vroeg aanwezig om de opening van de beurs mee te maken (werd geopend door de wethouder). Martijn zou direct uit school komen en zorgdragen voor het besturen/bedienen van de treinen. 10

mijn overbuurman op de beurs. Tijdens de nabespreking van hun eerste beursdag vroegen zij zich af, wat zij fout deden, omdat het standbezoek achterbleef terwijl er bij “die drukker” altijd volk was. Maar ja, zeg nou zelf, tweedehands kantoormeubelen zijn lang niet zo spannend als treinen, die rijden en lawaai maken. Onze doelstelling is ruimschoots gehaald. Wij hebben er nieuwe klanten bij gekregen, die wij op deze beurs hebben ontmoet. Vermoeiend was het wel, ook al omdat in de dagen ervoor de oma van mijn echtgenote overleed. En de begrafenis vond ook nog op de tweede beursdag plaats. Omdat ik naast koster bij onze kerk ook nog drager ben tijdens begrafenissen, moest er voor en tijdens de beurs ook nog het e.e.a. voor de begrafenis geregeld worden.

Aan belangstelling van bezoekers en beursdeelnemers was er geen gebrek. Iedereen kwam wel even kijken, wat er bij ons op de stand gebeurde. Martijn zorgde, dat het geluid van alle locomotieven zo hard mogelijk stond, waardoor de mensen nieuwsgierig werden waar dat vandaan kwam. Onze verwachting kwam uit. De bezoekers werden naar onze stand getrokken door het geluid en de treinen. Iedereen, die ik sprak, had vroeger wel iets met treinen gehad of was er nog mee bezig. Door eerst over mijn hobby te praten was er een gemakkelijke opening te maken naar het zakelijke. Enkele bezoekers vroegen mij, wat een drukkerij nu met treinen te maken had. Dat was gemakkelijk uit te leggen door op onze banners en posters te wijzen, waarop wij de bezoekers vroegen: “Spoort uw drukker nog? Met Drukkerij Elwipress op het juiste spoor! Stap nu over naar Drukkerij Elwipress.” Ook vertelde ik de bezoeker, dat als ik dan toch twee dagen op een beurs “moet“ staan, ik wel met mijn hobby bezig wil zijn. De reacties waren ronduit positief over onze aanpak. Neem daarbij onze actie voor het winnen van twee treinkaartjes (1 dag onbeperkt reizen voor twee personen) en het succes was compleet. Het grootste compliment, dat ik te horen kreeg, was van

Dat was dus direct na de begrafenis weer naar de beurs en de knop omzetten. Al met al hebben wij er een goed gevoel aan over gehouden. Of wij dit jaar weer gaan deelnemen is nog de vraag. Verzin maar weer eens wat nieuws om de stand aantrekkelijk te maken! Maar wie weet, bedenken wij nog wat. Elke nieuwe klant in deze tijd is toch mooi meegenomen. En zeg nou zelf, hobby en werk combineren is toch het leukste, dat je kunt doen voor de kost!

11

Evenementenagenda voorjaar 2012 door René Janson 1 en 3 mei Zuid Holland Dieselritten rondom het Valkenburgse meer. Stoomtrein Valkenburgse Meer. Info: www.smalspoormuseum.nl

Nederland 21 maart Utrecht ‘Spray art’ kunstenaar Hugo Kaagman zal drie treinen met sjablonen en spuitbussen omtoveren tot echte kunstwerken. Het Spoorwegmuseum, Maliebaan. Info: ww.spoorwegmuseum.nl

6 mei Groningen Start van het seizoen met in de middag slechts twee treinen. Info: www.stadskanaalrail.nl

t/m 15 april Zuid Holland Samen met de RET en de stichting Romeo is de tentoonstelling “Trammend door de puin” te zien. Je ziet, hoe de RET zich in oorlogstijd redde. Info: www.ovmrotterdam.nl

13 mei Groningen Moederdagrit met high-tea! Info: www.stadskanaalrail.nl 17 mei Zuid Holland Op nationale stoomdag zijn stoomlocomotieven en enkele diesellocomotieven actief! Proef de sfeer van de stoomtrein anno 1928 in een historische omgeving. U heeft toegang tot de oude stoomlocomotievenloods en de rijtuigenloods. Stoomtrein Valkenburgse Meer. Info: www.smalspoormuseum.nl

1 april Overijssel Opening van het nieuwe seizoen met een normale rijdag. Museum Buurtspoorweg (MBS) Info: www.museumbuurtspoorweg.nl 7-9 april Zuid Holland De stoomtrein op z'n paasbest. Als voorproefje op het komende rijseizoen zijn er ook dit jaar extra ritten tijdens het gehele Paasweekend. Stoomtrein Valkenburgse Meer. Info: www.smalspoormuseum.nl

17 – 19 mei Zuid Holland / Zeeland Driedaagse met op Hemelvaartdag nationale stoomtreindag en op zaterdag een jaren '60 dag met extra dieseltrams. Rijdend Tram Museum RTM. Info: www.rtm-ouddorp.nl

8 & 9 april Noord Holland Kolen stoken in de locomotief en verkleden als Ot en Sien kan tijdens de Stoomsafari. 125 jaar Stoomtram Hoorn-Medemblik: 1887-2012 Info: www.museumstoomtram.nl

17 t/m 20 mei Zeeland 40 jaar Stoomtrein Goes-Borsele met uitgebreide dienstregeling. Authentieke stoom- en dieseltreinen door het prachtige landschap. Op het museumterrein rangerende treinen, modelspoor, ambachten, oude voertuigen en figuranten. Info: www.destoomtrein.nl

8 & 9 april Noord Holland Seizoensopening van de Elektrische Museum Tramlijn Amsterdam. (EMA) Info: www.museumtramlijn.org

19 mei Zuid Holland / Zeeland Rotterdam-Dordrecht-Roosendaal-Goes v.v. Een bezoek aan de jarige SGB. Bij de ritprijs inbegrepen een voucher voor onbeperkt reizen op het SGB traject. Tarief: volw: € 69,00 kind (4-14): € 30,00 Info: www.stoomstichting.nl

9 april Zuid Holland / Zeeland Opening van het seizoen met stoomtrams. Rijdend Tram Museum RTM. Info: www.rtm-ouddorp.nl 14 april Zuid Holland Elke zaterdag en zondag t/m 30 september rijden museumtreinen. Tijdens de vakanties ook op dinsdag en donderdag. Stoomtrein Valkenburgse Meer. Info: www.smalspoormuseum.nl

26 en 27 mei Zuid Holland Pinksteren in stoomwolken gehuld, rondom het Valkenburgse meer. Stoomtrein Valkenburgse Meer. Info: www.smalspoormuseum.nl

België

21 april Gelderland Innamedag. Spullen van het openbaar vervoer zoals van de GTW of NS kunt u laten beoordelen of schenken aan het museum. Openbaar Vervoer Museum te Doetinchem, OVM. Info: www.ovm-doetinchem.nl

24 maart Wallonië TSP-reis: vaarwel aan de elektrische locomotieven reeks 26. Dankzij de NMBS zullen twee machines een laatste keer uitrijden, méér dan drie maanden na hun laatste inzet. Vertrek vanuit Brussel-Zuid om 8.15u en

12

om 8.25u te Brussel-Noord. U kunt ook instappen te Mechelen (9.00u) en te Antwerpen-Centraal (10.00u). Info: www.pfttsp.be

29 april Ruhrgebied Rondrit met trein (V60), gelede historische bus en oldtimer tram door Gelsenkirchen (vertrek), Dortmund en Wanne-Eickel. De reisbegeleider vertelt over de historie van dit industriegebied. Oude trajecten worden bereden. Info: www.tour-de-ruhr.de

9 april Ardennen Opening van het seizoen met 4 ritten vanaf Erezee langs de Aisne. Info: www.tta.be

20 mei Bochum Op deze dag kunt u op de voetplaat van een loc meerijden. U spreekt het personeel, u ziet het werk en hoort alle wetenswaardigheden over de sterke loc. Info: www.dgeg.de

22 april Vlaams Brabant Parade van stoomlocomotieven in het museum van Leuven. Info: www.pfttsp.be 5 mei Wallonië Grote ruilbeurs in het museum van Saint-Ghislain. Info: www.pfttsp.be

Modelspooragenda 18 maart Dordrecht [10 - 15u] Oranje-Wit hal, Nwe Noordpolderweg. Info: www.goudspoor.nl

5 mei Wallonië Trein met restauratie en barbecue om 14.20u Stoomtrein der drie valleien. Info: www.cfv3v.in-site-out.com

22-25 maart Karlsruhe.[9 - 18 u] Modelbouwbeurs Rheinstetten. Info: www.messe-karlsruhe.de 24 en 25 maart [10 - 17u] in Zware Plaatwerkerij Vlissingen. Info: www.szmh.nl

5 / 6 mei Vlaanderen STOOMFESTIVAL 2012. Thema: 150 jaar station Maldegem. Houd u vrij! Opnieuw een fantastisch programma! Tevens seizoenstart Stoomcentrum Maldegem Info: www.stoomcentrum.be

25 maart Castrop-Rauxel [11 - 16u] modelbouwbeurs Europahalle, Europaplatz 5 Info: www.breidenbach-veranstaltungen.de 31 maart Houten [10 - 15u] Eureto-Expo-Center, Doornkade 24. Modelspoorbeurs Info: www.modelspoorbeurs.nl

Duitsland 17 en 18 maart Bochum Workshopdagen voor een blik achter de schermen in een spoorwegmuseum. Samen met vaklieden wordt aan restauratie van voertuigen gewerkt, aan gebouwen, terreinen, sporen en technische voorzieningen. Info: www.eisenbahnmuseum-bochum.de

31 maart en 1 april Erica [10 - 16u] Landelijke modelspoordagen. Info: www.smalspoorcentrum.nl 1 april Oberhausen [11 - 16u] Luise-Albertzhalle, Düppelstrasse 1 Info: www.breidenbach-veranstaltungen.de 1 april Gemonde [9 - 14u] zaal De Schuif, Dorpsstraat 30. Treinenbeurs. Info: www.hermano.nl

25 maart Ruhrgebied Rondrit met een historische tram met aansluitend een stadswandeling met gids door Hafflingen. Vertrek vanuit Oberhausen om 11u. Ritprijs € 35,- p.p. Duur: 7 uur. Info: www.tour-de-ruhr.de

6 april Bremen [11 - 16u] Messehalle 3, Bürgerweide 3. Info: www.breidenbach-veranstaltungen.de 7 april Laag Soeren [10-16u] in de Harmonie Harderwijkerweg 35 6957AB. H0 Modelspoorbeurs

8/9 april Schierwaldenrath Start van het seizoen.Verschillende locs zijn in bedrijf en rijden volgens een afwijkende dienstregeling. Daarna elke zondag dienst. Selfkantbahn. Info: www.selfkantbahn.de

9 april Blankenberge Beurs/Expo. Overzicht van miniatuurmodellen van De Lijn, NMVB, enz. 15 april Osnabrűck [11 - 16u] Halle Gartlage, Schlachthofstrasse 48. Info www.breidenbach-veranstaltungen.de

8 en 14/15 april Benndorf Paasritten met stoomtractie. Op 14 april start van het seizoen met een zgn. infotrein: de treinbegeleider vertelt op elk station, wat er te zien valt. 15 April is de dag van het industrieel cultuurgoed. Mansfelder Bergwerksbahn. Info: www.bergwerksbahn.de

28 april Arnhem [10:00 -16:00u], Rijnhal, Olympus 1. Stoom- en modelspoorbeurs Info: www.modelspoorbeurs.nl 28 april Laag Soeren [10 - 16u] in de Harmonie Harderwijkerweg 35 6957AB. H0 Modelspoorbeurs

14 / 15 april Bochum Museumdag! Beleef het spoorbedrijf uit vervlogen jaren en geniet van de levendigheid in en om een werkplaats uit vroegere tijd. Op beide dagen geopend van 10 tot 18u. Info: www.dgeg.de

5 mei Houten [10 -15u] Eureto-Expo-Center, Doornkade 24. Info: www.modelspoorbeurs.nl 20 mei Gemonde [9 - 14u] zaal De Schuif, Dorpsstraat 30. Treinenbeurs. Info: www.hermano.nl 13

14

Help, mijn loc doet het niet meer! door Klaas Robers Ons clublid Ard Schuitert stuurt een e-mail naar de redactie: “Hoe laat begint de bijeenkomst en is dit alleen voor leden? Ik ben lid maar nog nooit op een bijeenkomst geweest, alleen met het festival. Ik heb een trein, die is uit elkaar gehaald en omgebouwd, maar rijdt nu niet meer. Ik kan er niet uitkomen wat ik verkeerd heb gedaan. Is er dan een mogelijkheid dat iemand dat probleem kan verhelpen?” Inleiding “Klaas, wil jij er eens naar kijken zaterdag in Zetten?” Zo speelt Ad Spaan de vraag naar mij door. “Maar Ad, ik wil eerst wel wat meer weten.” Via hem lees ik dan in een e-mail van Ard: “Ik zal het totale verhaal even vertellen: Ik heb een MOB loc 2e hands op de kop getikt en heb deze uit elkaar gehaald. Vervolgens hebben wij de kast overgespoten en beplakt met de nieuwe logoreclame van de MOB, vervolgens alle technische onderdelen uit elkaar gehaald en de versleten onderdelen gerestaureerd dan wel vervangen. Alles is weer in elkaar gezet volgens foto’s en beschrijvingen van internet, maar helaas: het werkt niet! De loc maakt alleen een zoemend geluid. Dit is mij nu tweemaal overkomen met 2 verschillende MOB locs 20420. Ik heb alles naast elkaar gelegd, maar ik kom er niet uit. Het zal voor kenners wel een kleinigheidje zijn, maar voor mij is het de eerste keer.” Clubdag Op de clubdagen hebben wij meestal twee parallelbanen. De buitenste is in gebruik voor digitaal en daar rijden vaak verschillende treinen hun rondjes, bestuurd door hun eigenaars met een draadloos bedienkastje. De binnenbaan is analoog, aangesloten op één van de drie regelaars in de GSG-koffer. Die hebben meters voor de spanning en voor de stroom. Dat bleek al vaker erg gemakkelijk en leerzaam. Ard heeft zijn loc uitgepakt en wordt op de baan gezet. Meteen bij het opdraaien van de regelaar slaat de

De loc op de baan, aangesloten op de regelkoffer, vlnr: Ard Schuitert, Klaas Robers. Andries Hoekstra ampèremeter vervaarlijk uit. “Die loc heeft een daverende kortsluiting” is mijn conclusie. “Openmaken dat ding.”

De GoldenPass locomotief in donkerblauw zoals Ard die heeft uitgerust. Een heel bijzonder gezicht. 15

De loc moet open geschroefd worden.

Let even op de positie van de sleepcontacten in de twee draaistellen. Wij sluiten het kabeltje van één draaistel weer aan op het printje. En zie, het onderstel komt tot leven. Bij het opdraaien van de regelaar gaan de lampjes in één van de bedieningsconsoles branden, er loopt een normale stroom en de loc probeert te rijden, alhoewel de motor van het niet aangesloten draaistel stil blijft staan. Nu het andere draaistel. Kabeltje erin, het kabeltje van het eerste draaistel eruit; stap voor stap werken. Ook nu komt de loc tot leven, de consoles knipperen en de loc probeert te rijden, alleen ……. wat gek is dat! De bedieningsconsoles reageren ineens verkeerd om. Regel ik de loc naar links, dan brandt de rechter console en omgekeerd……. Hij gaat ook echt de kant op waar de lampjes op de console niet branden. Het lijkt wel alsof…….. “Ard, heb jij het motorblok uit het draaistel gehad?” “Ja natuurlijk, alles is uit elkaar geweest.” “Dan zit het motorblok van dit draaistel achterstevoren gemonteerd.”

De kap eraf Intussen is Ard daar heel bedreven in geraakt. Als je een loc zo uitgebreid hebt gereviseerd moet dat ook wel. Al snel ligt de kap naast het onderstel en zien we een printje met bandkabeltjes naar diverse richtingen. Dietmar Link komt er bij staan. Hij heeft vrij veel ervaring met deze locs en weet waar alle kabeltjes voor dienen. De kabeltjes, die naar de kap gaan voor de pantografen en de topverlichting, worden losgetrokken, zodat het onderstel open en bloot op de baan gezet kan worden. Alleen het stukje wand met het schakelaartje moet met zijn kabeltje aangesloten blijven zitten, weet hij. Het bungelt er een beetje bij. Maar nog steeds is er dezelfde kortsluiting. Over het onderstel gaan er vanuit het printje nu nog kabeltjes naar de bedieningsconsole vóór (waar de machinist zit) en achter. Ook gaan er twee kabeltjes met de kleuren geel, wit, bruin en groen naar de twee motordraaistellen. Twee draden daarvan gaan naar de motor, de andere twee naar de stroomafnemers. Nadat deze kabeltjes uit het printje getrokken waren, was de kortsluiting verdwenen. Maar de loc kon zo niet rijden. Vreemd Even nadenken….. In de draaistellen zelf zit dus geen kortsluiting. Een kortsluiting treedt op, wanneer de elektrische stroom van de ene rail naar de andere kan gaan, door alleen maar draadjes, of een lepeltje dat op de rails ligt. En dat gebeurt bij deze loc als de draaistellen op het printje zijn aangesloten, blijkbaar.

De kap is er af. Let op de wirwar van bandkabeltjes vanaf het printje. 16

Reparatie Ard laat zien wat hij geleerd heeft bij het ombouwen van zijn loc. In korte tijd had hij het draaistel gedemonteerd en het motorblok omgekeerd er weer in gezet. De consoles reageerden nu correct en ook met beide draaistellen aangesloten was de kortsluiting verdwenen en liep het onderstel als een trein over de baan. Even later zat de kap er weer op. Nabeschouwing Hadden we dit nou gewoon kunnen zien? Als je weet waar je op moet letten wel. In de motorblokken zitten de sleepcontacten namelijk niet midden tussen de wielen, maar heel dicht bij één van de twee assen. Als je oplettend in Terwijl Klaas de laatste onderdelen van de loc weer op hun plaats zet, de catalogi van LGB kijkt, zie je zit Ard er bij te glunderen. Achteraf schreef hij in een e-mail aan de ook, dat de draaistellen in deredactie: Zaterdag was voor mij een bijzonder geslaagde dag. Moet in de zelfde richting gemonteerd zijn, toekomst maar eens meer vrij vragen voor een clubdag, Ga ik zeker doen. met de sleepcontacten zo dicht Bedankt voor jullie hulp en misschien tot een volgende keer. mogelijk in de richting van de ondersteboven op tafel kun je dat zien. Ard: “Ik heb voorkant, daar waar de machinistenfiguur zit. Hier was overal foto’s van gemaakt, maar daar nou net niet van.” dat niet zo, de sleepcontacten zaten allebei naar het midden. Op de foto met de loc

17

De Ballenberg Dampfbahn in Brabant Door Ad Spaan In de vorige GrootSpoor heb ik wat verteld over de Ballenberg Dampfbahn in Zwitserland. Het spoortraject en de historie van deze smalspoorbaan – de enige van de SBB – kwam hierbij aan de orde. Aanleiding voor deze bijdrage was onze vakantietrip in 2011 naar het Berner Oberland en mijn fascinatie voor het bijzondere materieel. Ook de bijzonder fraaie Ballenberg-modellen van LGB en dan met name de tandradlocomotieven zijn het vermelden zeker waard! In dit artikel over de Ballenberg Dampfbahn komt het rijdend materieel aan de orde, de modellen van LGB en als laatste vertel ik iets over het tandradspoortje in onze tuin Het materieel van de BDB In het eerste deel heeft u kunnen lezen dat op het allerlaatste moment twee stoomlocomotieven (de G 3/4 nummer 208 en de HG 3/3 nummer 1067) van de slopershamer werden gered. Er werd een project opgestart om met deze stoomlocomotieven een treindienst op te zetten tussen Brienz en het Ballenberg openluchtmuseum. Voor dit doel zijn twee stoomlocomotieven, zes personenwagons en twee goederenwagons gerestaureerd. Laten we dit materieel eens nader bekijken! Hiervoor stappen we op de Ballenberg-trein in het station Interlaken-Ost.

De HG 3/3 1067 De Zwitserse spoorwegen (SBB) kochten in 1905 de eerste twee HG 3/3 stoomlocomotieven uit deze serie aan voor de toenmalige Jura-Simplon-spoorlijn om de zwakke tandradlocomotieven uit de serie HG 2/2 te vervangen. Deze twee prototypes voldeden zo goed, dat er al snel een vervolgbestelling werd geplaatst. Vanaf locomotief 1058 zijn de ketel en watertank iets vergroot, maar afgezien van enkele details zijn alle locomotieven identiek. Een 18e locomotief werd 16 jaar later nagebouwd door de SLM volgens oorspronkelijke bouwtekeningen.

Locomotief 208 met 4 wagons De trein bestaat uit 4 wagons getrokken door de tenderlocomotief G3/4 nummer 208. Deze locomotief is de laatste uit een serie van acht stuks (201 – 208). Deze stoomlocomotieven werden vanaf 1906 ingezet door de Zwitserse spoorwegen (SBB) op de Brunigbahn. De gelijkenis met het LGB model van de RhB-stoomloc G 3/4 "Thusis" is overigens treffend. In de vorige Grootspoor hebben we gezien dat het eerste gedeelte van de treinreis over een relatief vlak gedeelte gaat. De echte klim over de Brunigpass begint bij Meiringen waar de HG 3/3 1067 al staat te wachten. Deze locomotief is al eerder vertrokken vanuit het depot in InterlakenOst. Dit is overigens ook een interessant thema voor de tuinbaan! 18

Bijzonder aan deze locomotiefserie is, dat ze geschikt zijn voor vlakke (adhesie) trajecten, maar ook ingezet kunnen worden op de steilere tandradtrajecten. Deze eigenschap maakte de locomotiefserie zo interessant voor de Brunigpas waar vlakke en steilere gedeelten elkaar afwisselen. (zie Grootspoor 90). Destijds waren deze locomotieven gestationeerd in het depot van Meiringen. Hier werd er van locomotief gewisseld. Als nadeel wordt de zwakke centrale buffer koppeling genoemd bij de steeds zwaarder wordende treinen. De stoomlocomotieven werden overbodig na de elektri-

ficatie van de Brünigbahn in 1941. Zoals uit de tabel blijkt is het overgrote deel van deze stoomlocserie gesloopt. De HG 3/3 1067 is bedrijfsvaardig en komt in de zomerperiode bij de Ballenberg Dampfbahn in actie. Interessant is het project om de jongste HG 3/3 (1068) weer rijvaardig te maken. Deze locomotief stond sinds de zomer van 1966 als monument op een sokkel voor het station Meiringen. Op 9 juni 2000 werd deze locomotief naar de nieuwe BDB-werkplaats overgebracht. Sinds die tijd is de Ballenberg Dampfbahn de nieuwe eigenaar van deze locomotief.

Overzicht serie HG 3/3 Nummer 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068

Fabrieksnummer 1656 1657 1711 1712 1713 1831 1832 1912 1913 1914 1915 1992 1993 1994 2081 2082 2083 3134

In dienst 23.03.1905 30.03.1905 25.03.1906 01.05.1906 04.05.1906 10.07.1907 19.07.1907 31.07.1908 14.08.1908 28.08.1908 04.09.1908 10.05.1909 15.05.1909 21.05.1909 26.03.1910 31.03.1910 06.04.1910 08.07.1926

Buiten dienst 1943 1942 1953 1949 1949 1947 1941 1949 1942 1943 1944 1942 1957 1956 1965 1957 1965 1965

gesloopt gesloopt gesloopt gesloopt gesloopt gesloopt verkocht, wordt mogelijk gerestaureerd gesloopt gesloopt ketel naar de 1068 gesloopt gesloopt ketel naar de 1063 staat in verkeersmuseum Luzern gesloopt gesloopt gesloopt bedrijfsvaardig bij de Ballenberg Dampfbahn wordt gerestaureerd

Constructie De HG 3/3 machines zijn als drieassige locomotieven op verzadigde stoom ontworpen. De drie gekoppelde assen zijn in een binnenliggend frame gelagerd, de aandrijving geschiedt op de middelste as. De vier cilinders van het adhesie- en tandradbedrijf zijn in een gemeenschappelijk gietstuk boven elkaar geplaatst en werken op trajecten met tandrail in compoundbedrijf. De geëxpandeerde stoom van de hogedrukcilinder die de drijfwielen aandrijft, gaat naar het lagedrukdrijfwerk, dat via een overbrenging het tandrad aandrijft. Dit is binnen het frame tussen de eerste en tweede aangedreven as opgesteld. Door de vertraging van 1:2,2 in de overbrenging werkt de tandradaandrijving dubbel zo snel als het normale drijfwerk en in tegengestelde richting. Het daardoor benodigde hogere stoomverbruik komt overeen met de expansie van de stoom en daardoor konden de hogedruk- en de lagedrukcilinder dezelfde diameter hebben.

Beide drijfwerken hebben een Walschaerts stoomverdeling.

19

De LGB modellen Door LGB werd in 2011 na lange tijd weer een model uit de HG 3/3 serie gepresenteerd (LGB 22470). En dat is geen kleinigheid, want wie de bouwtekening ziet van deze locomotief weet, dat het een knap geconstrueerd model is. Het eerste model uit deze serie verscheen in 1999 en was naar voorbeeld van HG 3/3 1067 van de Ballenberg Dampfbahn. Voor G-schaal liefhebbers een sensationeel model door de tandrad aandrijving. Bij sommige winkeliers ging de fantasie enigszins ‘aan de haal’ zoals op de onderstaande foto te zien is.

De aansturing van de beide stoomverdelingen is alleen gelijktijdig te bedienen. De meeste delen zijn identiek, dat vereenvoudigt het in voorraad houden van reserveonderdelen. De uit twee gedeelten bestaande ketel heeft een koperen vuurkist en 160 vlampijpen. De stoomdom is op de voorste ketelhelft geplaatst en heeft twee overdrukventielen van het type Popp. Vanaf locomotief 1058 werd de ketel iets langer gemaakt, terwijl het aantal vlampijpen gehandhaafd bleef. De watertanks zijn aan weerszijden van de ketel opgesteld en geven plaats aan 2800, bij latere locomotieven 3000 liter water. De kolenvoorraad van 800 kg wordt in de linker watertank vlak bij het machinistenhuis meegevoerd. Op de achterste ketelhelft is een zanddom aangebracht. De bezanding geschiedt voor de middelste aandrijfas. Er is een tegendrukrem en een handrem, die op de achterste gekoppelde as, de tandradoverbrenging en het remtandrad werkt. Een oorspronkelijk ingebouwde stoomrem van het type Klose werd vanaf 1908 door een persluchtrem van het type Westinghouse vervangen. Alle daarna geleverde locomotieven kregen deze af fabriek.

Soms is er sprake van een grenzeloze fantasie! De oplettende kijker ziet dat hier de tandrad geleiding ontbreekt. Met tandrad aandrijving kan deze locomotief een helling met een stijgingspercentage van 25 % overwinnen.

In 2005 kwam er weer een nieuw ‘vorm’-model van deze locomotief op de markt. Nu naar het voorbeeld van de 1068. Bij de introductie op de Nurnberger Spielware Messe had deze locomotief nog grijze cilinders, maar na het nodige commentaar werden ze toch maar weer met zwarte cilinders afgeleverd. Er zijn voor deze locomotiefserie door LGB ook nog drie bijpassende wagons geproduceerd, ook weer naar voorbeeld van de Ballenberg Dampfbahn. 20

De Ballenberg dampfbahn in Brabant Genoeg nu over de LGB modellen en het origineel, we reizen nu af naar onze tuinspoorbaan in Brabant. We gaan met de LGB Ballenbergtrein een ritje maken door onze tuin. De titel boven dit hoofdstuk is wel wat aanmatigend, maar een beetje fantasie moet je hebben.

Foto 1: de 1067 staat klaar voor vertrek. Foto 2: een G3/4 komt binnen Foto 3: de 1067 staat klaar om de trein over te nemen voor het tandrad traject Foto 4: de 1067 heeft de trein overgenomen Foto 5: het begin van het tandradtraject Foto 6+7: De Ballenberg Dampfbahn in Brabant

21

Hoe de kamelen in de Harz kwamen door dipl.ing. Siegmar Seidewitz

(deel 1)

Op het Duitse Forum Drehscheibe (draaischijf) stond plotseling een afdruk van een artikel over het ontstaan van de Harz-kamelen. Omdat er nogal veel belangstelling is voor deze diesellocomotieven en lang niet iedereen het Duits voldoende machtig is om de zeer interessante verhandeling bij het lezen te begrijpen, heeft de redactie een poging gewaagd dit voor de lezers van GrootSpoor te vertalen. Omdat het hele stuk te groot is om het ineens te plaatsen zullen we het in twee afleveringen publiceren. De nieuwe locomotieven bouwserie 199 van de DR (Deutsche Reichsbahn) voor de Harzquer- en Selketalbahn. voor het origineel kijk op: www.drehscheibe-foren.de/foren/read.php?17,5757264

innovatie, immers, als je iets op een andere manier gaat doen loop je vaak tegen onverwachte problemen aan. Daarmee stokt tijdelijk de productie en dat werd je persoonlijk aangerekend. Vermijden dus. Zo is er 40 jaar dezelfde Trabant geproduceerd, met dezelfde carrosserie uit geperst krantenpapier en dezelfde onbetrouwbare tweetaktmotor), besloot de DR voor ombouw van dieselhydraulische locomotieven van de bouwserie 110 om de stoomlocomotieven van de Harzquer- en Selketalbahn af te lossen. De constructie en ontwikkeling werd opgedragen aan de wetenschappelijke afdeling locomotiefontwikkeling van het centrum voor elektrificatie en aangedreven voertuigen in het wetenschappelijk-technisch centrum van de DR. Na de verdediging van de productspecificatie begon in oktober 1987 het onderzoek en de ontwikkeling met als thema: "Smalspoorloc 1000 mm". Hieronder worden het ombouwconcept van het voertuigtechnische deel van de BR199 en enige randproblemen bij de invoering van de omgebouwde loc op het spoornet behandeld.

Inleiding door de redactie Dit artikel verscheen in het blad Schienenfahrzeuge (railvoertuigen) nr. 3/89. Gaan we ervan uit dat dit blad een kwartaalblad was, dan verscheen dit nèt voor de Wende. De Harz lag dus nog in de DDR, Oost Duitsland, en niets wees erop dat dit spoedig zou veranderen. In de DDR was aan alles gebrek: papier werd veelvuldig gerecycled en was, ook voor tijdschriften en boeken, van slechte kwaliteit. Dit was goed zichtbaar aan de sterk vergeelde, grauwe pagina's van dit artikel dat als fotocopie op het web was gezet. Dit is wat de heer Seidewitz in 1989 te vertellen had: Door het elektrificatieprogramma van de DR en daardoor het ingebruik nemen van grote aantallen elektrische locomotieven, komen er steeds meer diesellocomotieven vrij. Omdat de locomotiefbouwer VEB K LEW door talrijke opdrachten vol zit (VEB staat voor VolksEigene Betrieb, bedrijf dat eigendom is van het volk, een communistische naam voor staatsbedrijf. Deze bedrijven blonken niet uit door efficiëntie en 22

Figuur 1. De trajecten van de Harzquerbahn (1) en Selketalbahn (2). Merk op dat linksboven een kaartje staat van alleen de DDR. Buiten de DDR was er niets, niemand kon daar ook heen. Daarom werd het ook niet getekend. wagens op smalspoorrolbokken vervoerd worden, zien 1. Omgrenzings- en vrijeruimteprofiel wij slechts rond de 400 mm boven de railkop een overIn de aanloop naar de ontwikkeling moest eerst de vraag beantwoord worden of de normaalspoorlocs van lapping van de profielen bij de onderkant van de brandde serie 110 zonder wezenlijke veranderingen aan de stoftanks tussen de draaistellen. Kritischer ziet het er opbouw geschikt zijn om op de 1000mm-trajecten te uit op het traject Stiege-Straßberg-Gernrode, waar alrijden. Naast het bewijs van de ontsporings- en kantelleen smalspoormaterieel rijdt, waarvoor het vrijeruimzekerheid, waren hier ook onderzoeken naar de profielteprofiel voor smalspoor met 1000 mm spoorbreedte vrijheid noodzakelijk. Voor de trajecten Nordhausengeldt. In figuur 2 is het onderscheid tussen de profielen Wernigerode en Eisfelder Talmühle-Hasselfelde, waaraf te lezen. op in de dienstregeling normaalsporige goederenOm de BR199 te kunnen inzetten kon men niet om het vastleggen en handhaven van een ongewoon eigen profiel heen. Op de Selketalbahn waren er rotsen, bomen en brugdelen die binnen het profiel vielen, terwijl op de Harzquerbahn van de stations enige bouwwerken, zoals perrons, in de weg stonden. Die moesten nog vóór de eerste proefritten met de proefloc uit de weg geruimd worden. Hiertoe waren reeds omvangrijke werkzaamheden in gang gezet. Bovendien moesten er om de BR199 te kunnen inzetten veranderingen aan de spoorsituatie in het station van Wernigerode worden aangebracht, alsmede de bouw van een olie- en watervoorziening, een hefwerktuig en op termijn een nieuwe locomotievenloods. 2. Draaistellen De figuren 3 en 4 tonen het 1:10-model van het nieuwe 3-assige draaistel. De 3-assige uitvoering was noodzakelijk om de maximaal toelaatbare asdruk van 10 ton niet te overschrijden. In verband met de eis om bogen met een radius van 50 meter te berijden werd de middelste as met flensloze wielen uitgerust.

Figuur 2. Omgrenzings- en vrijeruimteprofielen voor smalspoorbanen en het speciale profiel voor de Harzquerbahn met ruimte voor de Harzkamelen. 23

De wielstellen met een loopvlakdiameter van 850 mm worden aangedreven door gemodificeerde van de BR118 komende overbrengingen op de as, die via aandrijfassen met kruiskoppelingen met elkaar verbonden zijn. De overbrengingen hebben erg veel ruimte nodig en nemen bijna alle plaats in die in het draaistel beschikbaar is. De ontwikkeling van een in het project voorziene overbrenging bij het VEB Gotha was uit capaciteitsgronden op korte termijn niet mogelijk. Derhalve moest op de wezenlijk meer ruimte in beslag nemende overbrenging van de BR118 teruggegrepen worden. Door de grote ruimtevraag van de overbrengingen ontstonden er problemen met de toegankelijkheid van de aandrijfassen. Om deze bij het smeren van de kruiskoppelingen te verbeteren werden de dwarsbalken van de centrale lagers demontabel uitgevoerd. Na het lossen van de bevestigingsschroeven op de lengtedragers en de pennen van de zuigerstangen van de remcilinders, liet zich de hele opbouw met dwarsbalken ongeveer 30cm omhoog tillen. Bij een grotere hefhoogte of bij de uitwisseling van de draaistellen moesten bovendien de persluchtverbindingen met het bovendeel, de aansluiting van de snelheidsopnemer en de flens van de kruiskoppelingen worden losgenomen. De dragers van het frame van het draaistel zijn als gelaste stalen kokers uitgevoerd. De berekening van het draaistelframe geschiedde met het programma Autra in het rekencentrum van K LEW. Het frame bood voor alle 26 samengestelde belastingen, die zich uit combinaties van 20 enkelvoudige belastingen lieten samenstellen, voldoende zekerheden. Op enige plaatsen kwamen zwakke plekken naar voren, die in verband met de hogere productiekosten en het geringe resultaat op de massabalans niet in overweging genomen zijn. De dwarsbalk voor het centrale lager moest in verband met zijn geringe realiseerbare hoogte in het midden van een extra steunbalk voorzien worden om een zekere opname van verticale belastingen te bereiken. De einden van deze balk zijn zo gevormd, dat zij de ondersteuning van de locopbouw en de remcilinders kunnen

Figuren 3 en 4: Model in 1:10 van het 3-assige draaistel waarvan alle assen aangedreven zijn. opnemen. De voorste dwarsbalk, die de duw- en trekinrichtingen, de houders voor de draaimomentafsteuning van de voorste overbrenging, de geleiderollen voor de handremkabels en de sneeuw- / spoorruimer opneemt, werd aan de zijkanten pijlvormig afgeschuind, om voldoende bewegingsvrijheid van het draaistel te garanderen zonder dat de locopbouw veranderd hoefde te worden. De noodzakelijke bewegingsvrijheid volgde uit de randvoorwaarden: 5,5° uitslag in de 50m-bogen, overgang naar een 40‰ helling en optredende slingerbewegingen. 24

Figuur 5: Maatschets van de BR199

Om de handremspindel en de houder voor de draaimomentafsteuning van de middelste overbrenging te plaatsen, bleek een extra dwarsbalk nodig, die net zoals de draagbalk van het centrale lager aan de lengtedragers geschroefd is. De houder voor de draaimomentafsteuning van de achterste overbrenging is niet aangebracht op de dwarsbalk voor het centrale lager, maar is aan de

linker lengtedrager aangebracht. Dit is gedaan om de demontage van de dwarsbalk voor het centrale lager gemakkelijker te maken. Aan de lengtedragers bevinden zich bovendien de delen voor het smeren van de wielflenzen, de zandkasten, de lagers voor de remhefbomen en -stangen alsmede natuurlijk de houders voor de aslagers. De achterste dwarsbalk, die de rechthoekige constructie sluit, is naar onderen gewelfd om voldoende bewegingsvrijheid voor de aandrijfassen te garanderen.

Draaimomentafsteuning. Vanuit de opbouw van de loc, waarin zich de dieselmotor en de hydraulische variabele "versnellingsbak" bevinden, steken er twee assen midden onder uit. Via twee aandrijfassen met kruiskoppelingen worden de draaistellen aangedreven. In figuur 5 is dat zo'n beetje te volgen. De (draai)kracht van de aandrijfas wordt dan door haakse overbrengingen (tandwielkasten) overgebracht op de assen van de spoorwielen. Zo'n overbrenging hangt aan de ene kant aan de as waar ook de wielen op zitten, aan de andere kant, rechts in fig. 5, wordt hij horizontaal gehouden door een steun in het draaistel. Er werken grote krachten op deze afsteuning, want hieraan ontleent de loc per afsteuning eenzesde deel van zijn totale trekkracht.

3. Veranderingen aan de opbouw Bouwkundige veranderingen aan de locopbouw waren slechts in geringe mate noodzakelijk, wat de ombouw van de BR110 naar de BR199 sterk vereenvoudigde. De veranderingen bleven beperkt tot de in de alinea rem- en persluchtinstallatie (deel 2) beschreven uitrusting, het inkorten van de draaipennen, de demontage van het stoot- en trekwerk en de montage van afdekplaten op de bufferbalken voor de bevestiging van afsluitkranen voor de leidingen van de hoofdlucht en stoomverwarming, alsmede de remleiding en het aanbrengen van ophangpunten voor de aandrijfassen, voor wanneer de loc over normaalspoor vervoerd wordt.

25

Nieuwsvaria: spielwarenmesse 2012 Door Ad Spaan In Neurenberg heeft van 1 tot 6 februari jl. voor de 63e keer de grootste speelgoedbeurs ter wereld (met ruim 79000 bezoekers) plaatsgevonden. Op deze vakbeurs, die – zoals altijd – alleen toegankelijk is voor de vakhandel, worden de nieuwste producten en ontwikkelingen in de speelgoedbranche gepresenteerd. In deze nieuwsvaria een overzicht van het grote en kleine nieuws uit de wereld van het grote spoor en grootspoor. Märklin-LGB Märklin heeft stilaan de overgang van LGB naar Märklin op orde. Op deze beurs werden voor het eerst compleet nieuwe modellen gepresenteerd (het Allegra treinstel en de DB E-10 locomotief). De productie van de vorig jaar aangekondigde Saksische IK ligt op schema en wordt in het derde kwartaal van dit jaar verwacht. Nieuw is ook de herintroductie van de Toytrainlijn en verrassend genoeg een paar gunstig geprijsde wagons. Een overzicht van de belangrijkste nieuwtjes.

Piko In de vorige GrootSpoor hebt u al kunnen lezen dat Piko succesvol opereert op de G-spoormarkt. Deze modelspoorfabrikant heeft de afgesproken levertermijnen goed onder controle en weet ons ook te verrassen met een aantal interessante nieuwtjes. Het nieuwe TEE dieseltreinstel hebben we in de vorige nieuwsvaria al besproken, maar de lijst met nieuwe producten is veel langer! Een aantal van deze nieuwe producten zijn weliswaar kleurvarianten van reeds bestaande modellen, maar ze geven uw modelbaan toch net iets meer afwisseling. Zo zijn er weer een Schienenbus, een Tauruslocomotief en drie diesellocomotieven aan het programma toegevoegd. Ter illustratie nog een paar foto’s van de nieuwe lijn met twee-assige wagons. Kijk voor een compleet overzicht op de GSG website.

In een poging om kinderen weer te laten spelen met modeltreinen wordt de productielijn “Toytrain” nieuw leven ’ingeblazen’. Op de foto hieronder worden een enkele RhB-modellen gepresenteerd. Nieuw in het Piko programma: een aantal (6 stuks) twee-assige wagons. Op deze foto’s twee voorbeelden.

26

Kijk voor meer nieuws op de website van Dietz: www.d-i-e-t-z.de. Op deze site kunt u een folder downloaden met alle nieuwe producten waaronder ook een aantal nieuwe modules en interessante schakelingen voor de modelbaan.

Train Line Gartenbahnen Nieuw bij Train Line is de beginset met een diesellocomotief en twee platte wagons. Op zich niet zo bijzonder, maar het meegeleverde railmateriaal is wel bijzonder: De set van € 380 bevat een cirkel met een straal van 90cm en 4 rechte rails van 60cm. Op deze beurs was ook een model te bewonderen van de HSB cabriowagen. Het 50cm lange model komt niet helemaal overeen met het origineel; zo is het onderstel gebaseerd op een HSB personenwagons.

Regner Dampf und Eisenbahntechniek Door Regner werd een drietal bijzondere modellen gepresenteerd: - Serpollet Dampflastwagen, - LANZ Schienen-Bulldog HL, - Rigi Dampflok nr. 7.

Train Line presenteerde ook nog een hele serie nieuwe HSB en RhB personenwagons. De HSB-wagons zijn beperkt leverbaar in LGB-rood. Ervaring met de eerste HSB-serie levert echter op, dat veel klanten het originele HSB-rood verkiezen. De vorig jaar aangekondigde Harz Mallet 99 5901 komt in de eindfase. Verwachte uitlevering in het vierde kwartaal 2012. Op deze beurs was wederom een voorseriemodel te bewonderen. Nu met nog meer details.

Dietz Modellbahntechniek Door deze firma, die we ook kennen van allerlei elektronische modelbaanproducten werd een fraai model van de RhB sneeuwfrees Xrot 9213 gepresenteerd. (zie ook het nieuwsvaria artikel in GrootSpoor 90) . Enkele details: - uitgevoerd in metaal en kunststof - voorzien van geluidselektronica - Dietz decoder met verlichting, ontkoppelaar - 2 motoren - Gelimiteerde oplage - Alleen op bestelling leverbaar

Rigi tandrad locomotief nummer 7 In de zomer van 1873, werd deze locomotief nr. 7 geleverd. Gebouwd door de Machinefabriek in Winterthur. Vanwege de verticale positie van de ketel werd deze locomotief in de volksmond ook wel gekscherend de Riggenbachs jeneverstokerij genoemd. De locomotief (170 pk) was in staat om een grote wagon voor 54 personen of twee kleinere wagons met 30 personen te vervoeren. De nr. 7 is te zien in het Transport Museum in Luzern. 27

De laatste pagina is in kleur Door Ad Spaan Op de vorige clubdag hadden minstens vijf clubleden hun Harz-kameel meegenomen. Op een zeker moment stonden zij gebroederlijk (of is het gezusterlijk?) naast elkaar. Het leuke is, dat als je goed keek je allerlei kleine verschillen zag in de details. Niet dat PIKO deze locs zo verschillend maakte, maar het zijn de clubleden-eigenaars die vonden dat het hier en daar nèt wat beter kon lijken op het origineel zoals dat in de Harz rondrijdt.

Deze winterse foto met GSG-container in de sneeuw komt van de tuinbaan van Ton Duffels. 28