Groen&Doen. Groen Erfgoed en beheer van ons landschap. Cursusseizoen

Groen&Doen

Cursusseizoen 2015-2016

Groen Erfgoed en beheer van ons landschap een praktische cursus over cultuurhistorie en de zorg voor ons landschap Heggen, bomen, poelen en houtwallen behoren tot de eeuwenoude parels van ons landschap. Nederland is bij uitstek een land waar mensen creatief met landschap in de weer zijn geweest. Met grote werken, zoals het inpolderen van moerassen, kanaliseren van beken en rivieren, maar ook op kleinere schaal, hebben we eeuwenlang het landschap naar onze hand gezet. De relatie met groen heeft altijd een economische reden gehad en zodoende was men goed in het beheer van grienden, knotten van wilgen, vlechten van heggen en afzetten van hakhout. Hoewel door rationalisatie van de landbouw een ander beeld van ons cultuurlandschap is ontstaan, kunnen we in het hedendaagse landschap nog steeds sporen terugvinden van een bijzonder verleden. Neem bijvoorbeeld de groene monumenten, soms verscholen in bossen of ‘vergeten’ hoekjes, die verhalen vertellen van de rijke historie van het gebruik van ons cultuurlandschap. Verschillende streken hebben kenmerkende landschapselementen die laten zien dat mensen het omringende landschap op verschillende manieren hebben benut. Zo zijn de Friese Wouden, de graften in ZuidLimburg en de griendculturen in de Biesbosch prachtige voorbeelden van streekeigen manieren waarop men op duurzame wijze het landschap wist te benutten en waardoor het karakter van een streek sterker naar voren kwam. De identiteit van een streek wordt dan ook veelal aan het landschap ontleent. Maar helaas: onbekend maakt onbemind. Veel “Groen van Toen” is al verdwenen en wat we nog aan karakteristieke landschapselementen hebben, staat onder druk. Kennis en enthousiasme overdragen kan in belangrijke mate bijdragen aan het behoud van de laatste restanten van ons waardevol landschappelijk erfgoed voor de volgende generaties.

Stichting Heg&Landschap Robert Ceelen

+ 31 (0)6 53 50 56 84 [email protected] www.hegenlandschap.nl

Hoogste tijd voor een cursus waarin kennis, nieuwe inzichten en praktisch beheer je kunnen helpen bij je werk voor een mooi en rijk landschap. Beheer van groen is werken met levend materiaal en vanuit deze dynamiek kijken we tijdens deze cursus naar het beheer en behoud van cultuurhistorisch groen én hoe we deze kunnen versterken door herstel en aanleg van ‘nieuwe’ landschapselementen.

Een boeiende, nieuwe cursus Heggen, bomen, poelen en houtwallen zijn typische, kenmerkende onderdelen van ons Nederlandse landschap. Wanneer we de waarde ervan inzien, gaan we ze ‘vanzelf’ koesteren en de nog aanwezige heggen, houtwallen en imposante (knot)bomen goed beheren. Daarnaast is het belangrijk om nieuwe elementen aan te planten. Landschappelijk groen was, is én blijft immers belangrijk voor onze gezondheid en welbevinden. De cursus besteedt veel aandacht aan de kwaliteit van onderhoud en beheer, omdat wij dit zien als noodzaak voor behoud (naast goede weten regelgeving!). Naast het opsporen en herkennen van bijzondere

elementen (´landschap lezen´) staat de vraag “Hoe kun je deze oude waardevolle elementen behouden en nieuwe efficiënt beheren?” centraal. De cursus is gebaseerd op jarenlange praktijkervaring met zowel inventarisatie, aanleg en onderhoud, maar ook met het maken van uitgebreide herstelen onderhoudsplannen op gebiedsniveau. Goed beheer houdt rekening met de bijzondere waarden (zoals cultuurhistorie en biodiversiteit) die aan elementen worden toegekend. Het effect van goed beheer draagt niet alleen bij aan het behoud, maar vergroot ook het (maatschappelijk) draagvlak en geeft een positieve impuls aan de streekidentiteit.

gr oen&d oen | Groen Erfgoed en beheer van ons landschap

Handleidingen schetsen een blauwdruk en theorie in grote lijnen. Deze zullen zeker in de cursus aan bod komen. Verder is onze benadering voornamelijk vanuit de basis: we laten de praktijk spreken door voorbeelden te laten zien tijdens veldexcusies, maar ook door onze ervaringen te delen en samen toe te passen. Zo willen we de vonk laten overslaan! Samen de handen uit de mouwen steken en door middel van duurzaam beheer, in je eigen omgeving, de geschiedenis levend houden.

2

De cursus is met succes in het eerste en tweede Groen&Doen-jaar (2012 t/m 2014) gegeven. Dit jaar zal de cursus een extra impuls krijgen door middel van het beheerprogramma BOOM, waarmee we op

een moderne (digitale) manier het behoud en beheer van ons oudste cultuurlandschap (het Maasheggengebied) kunnen volgen.

Voor wie? De cursus is gericht op álle vrijwilligers die zich aangetrokken voelen tot landschaps- en natuurbeheer: van leden van een lokale natuurvereniging tot een werkploegcoördinator van een regionale agrarische natuurvereniging, maar ook leden van heemkundekringen kunnen een rol spelen bij het behoud van ‘Groen van Toen’, die een belangrijke verwijzing zijn naar een stuk vaderlandse geschiedenis. Voor velen zal dit een eyeopener zijn. We nemen je mee op een reis waarin heggen, bomen, poelen, en houtwallen centraal staan. Op erven, rond weilanden, akkers of verscholen op onverwachte plaatsen, (her)ontdekken we een historische veedreef of boswal. Misschien was het al wel duidelijk maar we willen deelnemers ook de schoonheid en magie van ons bijzondere cultuurlandschap laten beleven. De cursus biedt mogelijkheden om in te gaan op de onderwerpen, vragen en ervaringen waar vrijwilligers in hun werk mee te maken hebben. Bijgevoegd programma geeft een indruk van hetgeen we behandelen, wanneer er


Heggen, bomen, poelen en houtwallen is een cursus, die in het kader van Groen&Doen is ontwikkeld. De cursus bestaat uit 8 cursusdagen (met 2 extra optionele activiteiten om aan deel te nemen) die verspreid over het jaar plaatsvinden. We gaan tijdens deze cursus in op de geschiedenis van het gebruik van ons landschap, oude én nieuwe gebruiksmogelijkheden, soortensamenstelling, beleving en een kijkje in de ziel van veteranenbomen en ‘oeroude’ gevlochten heggen en bosrelicten. Ons cultuurlandschap is opgebouwd uit verschillende kleine elementen zoals bosjes, heggen, bomen, poelen, met slootjes, akkerranden en bloemrijke weilanden, welke allemaal bijdragen aan de diversiteit en waarde van het totale landschap. We benaderen het landschap zoveel mogelijk als geheel, met aandacht voor netwerk, maatwerk en detail. In een mix van presentaties en veldbezoeken krijgt u een schat aan kennis en vaardigheden. Dit helpt u als werker in het groen, maar ook als cöordinator van een vrijwilligersgroep of agrarische natuurvereniging.

3

Groen Erfgoed het programma

Wij geven een praktische cursus waarin presentaties, veldbezoeken en uitwisselen van ervaringen centraal staan. Ook krijgt u de mogelijkheid om een aantal praktische vaardigheden te oefenen. De cursus behandelt een scala aan onderwerpen die we, rekening houdend met de seizoenen, over het jaar hebben verdeeld. –– Tijdens deze 1e cursusdag (zaterdag 16 januari 2016) nemen we een kijkje in het verleden: een algemene blik op de geschiedenis en ontstaan van ons cultuurlandschap. Wat weten we nog van het cultuurhistorisch gebruik en verteld Lex Roeleveld o.a. welke plantsoorten daar bij passen. We kijken naar toepassingsmogelijkheden op het gebied van landschapsontwikkeling en kansen die er liggen in het heden en in de toekomst. ’s Middags, na de lunch, bezoeken we een (veld)locatie waar diverse elementen te zien zijn en kijken daarbij natuurlijk ook naar waarom deze elementen (vroeger) zijn aangelegd, hoe ze werden gebruikt en hoe ze nu worden onderhouden. Tijdens deze dag leggen we de nadruk op

hoe we het ons omringende landschap kunnen ‘lezen’. –– In de 2e cursusdag (zaterdag 30 januari 2016) staan we uitgebreid stil bij duurzaam beheer van heggen, bomen, poelen en houtwallen. Fasering en cyclisch beheer zijn sleutels tot goed en duurzaam onderhoud. We behandelen vragen als “wanneer is machinaal onderhoud nodig en met welke machines?” en “wat is een nuttige rol voor vrijwilligers?”, maar we staan ook stil bij de wettelijke verplichtingen met betrekking tot veilig werken. In de Maasheggen, Nederlands bekendste en oudste cultuurlandschap, samen met Piet Hopman gaan we de resultaten van herstelen onderhoudswerkzaamheden uitvoerig bekijken, waarbij we gebruik maken van het digitale beheerprogramma BOOM. –– Praktijk uitvoering: tijdens dag 3 (vrijdag 5 februari 2016) gaan we na een korte instructie (waarbij we stil staan bij de gedragscode Flora en Fauna maar ook ook bij veilig werken) buiten aan de slag. De dag is gevuld met diverse werkzaamheden, waaronder het planten van bomen en struiken, het terugzetten van hakhout, het knotten van bomen, het schonen van poelen en vlechten van heggen.


veel deelnemers uit een bepaalde streek zich aanmelden kunnen we accenten verleggen, maar de grote lijn ligt vast.

4

In maart is zijn er 2 (optionele) extra cursusdagen. –– Op zaterdag 12 maart 2016 wordt een masterclass heggenvlechten gegeven door Engelse ‘hedgelayers’! We moedigen iedereen aan om hier een kijkje te komen nemen. –– De tweede zondag van maart (13 maart 2016) wordt het Nederlands Kampioenschap Maasheggenvlechten georganiseerd. Indien u wilt, wordt u door ons rondgeleid op het evenemententerrein en krijgt u uitleg over de verschillende technieken en het hoe en waarom van heggenvlechten. –– De ochtend van deze vierde cursusdag (zaterdag 19 maart 2016), staan we stil bij het ‘huiswerk’ wat iedereen heeft meegekregen. Iedereen is gevraagd een voorbeeld van historisch groen uit de eigen omgeving aan te dragen en eventueel herstel/behoud ervan uit te werken. Eén van de plannen wordt deze cursusdag door cursist(en) gepresenteerd en gezamenlijk besproken. ’s Middags vindt een excursie plaats in

de omgeving van Mook, waar we onder leiding van Bert Maes op zoektocht gaan naar verloren bosrelicten. Een veldbezoek met accent op het gebruik in het verleden, duurzaam beheer voor nu en behoud voor de toekomst. –– Planten van hier. De 5e cursusdag vrijdag 15 april 2016. We gaan het hebben over de verschillende soorten inheemse bomen en struiken. Bomen en struiken van autochtone herkomst, Planten van hier, zoals men in Vlaanderen zegt. Waarom is er een voorkeur voor Planten van hier en welke soorten passen bij een landschapstype/ streek? Nederland heeft een uniek programma voor oogst en verspreiding van autochtoon plantmateriaal. René van Loon legt aan de hand van voorbeelden uit hoe dit werkt. Deze dag zijn we op bezoek bij Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, waar we een rondleiding krijgen over hun terrein. Later op de dag bezoeken we het projectgebied Ooijpolder, waar op duurzame wijze natuurbeheer en agrarische bedrijfsvoering samengaan en krijgen we van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap uitleg over hoe dit allemaal, ook voor de lange termijn, wordt gefinancierd.


Daarnaast begeleid Marco Vellekoop ons ook bij snoeiwerkzaamheden van een hoogstamboomgaard.

5

–– Bomen: staan centraal tijdens de 7e cursusdag op zaterdag 11 juni 2016. Bomen hebben het vaak moeilijk in het huidige agrarische landschap, waar desalniettemin nog bijzondere monumentale knotbomen, opgaande bomen en oud hakhout te vinden is. In deze module is aandacht voor de pracht van bomen en hun ‘noodzakelijke’ onderhoud. Robert Ceelen gaat in op het onderhoud van oude bomen en behandelt onderwerpen als het al dan niet snoeien

van oude knotbomen en de aanplant van nieuwe bomen. Veteraanbomen komen hierbij uitgebreid aan de orde. Boomdeskundige Maja Kooistra gaat in op de geschiedenis van bomen, hun gebruik door mensen en waarom we rekening moeten houden met de bijzondere genenbronnen die in ons cultuurlandschap te vinden zijn. ‘s Middags gaan we in de Maasheggen nabij de Vortumse Bergjes bijzondere bomen bekijken. –– De laatste cursusdag vindt plaats op zaterdag 17 september 2016. Het netwerk van heggen, poelen, bomen en houtwallen vormen de ecologische ‘ruggegraad’ van ons landschap en kunnen een onwaarschijnlijk aantal soorten planten en dieren herbergen. We gaan kijken naar de soortenrijkdom in het landschap en vragen ons af hoe aanleg, onderhoud en beheer hierop van invloed zijn mede gelet op de functies die wij aan het landschap toekennen. In de ochtend staat de excursie ‘Weurtsche straatje’ gepland: een verhaal met een middeleeuws tintje over het gebruik van landschap en natuurontwikkeling anno NU. ’s Middags: geeft Louis Dolmans een presentatie over biodiversiteit en het verbouwen van oude graanrassen zoals spelt. Het agrarische cultuurlandschap


–– Agrarisch natuurbeheer. In mei, als het voorjaar in volle gang is, hebben we onze 6e cursusdag (zaterdag 21 mei 2016). Cursisten krijgen ‘s ochtends een presentatie van Wilfried Berendsen over de veranderingen die in 2016, voor agrarisch natuurbeheer, landelijk worden doorgevoerd. Een participatieve benadering kan gebiedspartijen in de toekomst veel opleveren. ’s Middags krijgen we een exclusieve rondleiding op Landgoed De Langakkers waar een bevlogen Roel Winters ons schitterende praktijkvoorbeelden van landschapsbeheer zal laten zien. Niet alleen de ontwikkeling op het gebied van agrarisch natuurbeheer, maar ook duurzaam onderhoud gericht op bijzondere soorten in het belang van biodiversiteit staan deze dag centraal.

6

Organisatie De cursus is een activiteit van de Stichting Heg&Landschap (www.hegenlandschap.nl) en is samengesteld door: Robert Ceelen (Bureau Elfenboom) en Lex Roeleveld (Bureau Heggen). Diverse gastdocenten nemen aan de cursus deel. Onder hen: • Bert Maes – Ecologisch Adviesbureau Maes, • Piet Hopman - Staatsbosbeheer, • Marco Vellekoop - Agrarische Natuurvereniging ’t Onderholt, • René van Loon – Ecologisch Adviesbureau Van Loon, • Bart Dingemanse - Vereniging Nederlands Cultuurlandschap

• Wilfried Berendsen – Agrarische Natuurvereniging ’t Onderholt, • Maja Kooistra - bomendeskundige, • Roel Winters – Landgoed De Langakkers, • André Jurrius – biologisch akkerbouwer • Louis Dolmans – Stichting Doornik Natuurakkers.

Cursusmateriaal Deelnemers ontvangen een cursusmap met handouts van de presentaties, brochures, artikelen en een dvd. Enkele van de genoemde documenten zijn in het Engels. Daarnaast ontvangen alle deelnemers het boek Planten van hier, een schitterend boek over (autochtone) bomen en struiken en hun toepassing in heggen en houtwallen.

Certificaat Deelnemers die de cursus gevolgd hebben ontvangen een certificaat van deelname van de Stichting Heg&Landschap.


is nu in volle glorie te aanschouwen en gaan we samen met boer André Jurrius kijken naar de rijkdom aan soorten dieren en planten in Park Lingezegen en Doornik Natuurakkers waar biologisch-dynamische akkerbouw en natuurbeheer zijn geïntegreerd. We krijgen uitleg over hoe dit in de praktijk werkt en hoe aanleg, onderhoud en beheer van agrarisch land van invloed zijn op de biodiversiteit. De nieuwste ontwikkelingen komen aanbod zoals de aanleg van ‘voedselbossen’. Tijdens deze laatste bijeenkomst, worden ook de cursuscertificaten uitgereikt.

7

Data en locaties

De gehele cursus kost 1 Groen&Doen-voucher (d.w.z. € 1.000,-- incl. btw) per deelnemer. Voor diegenen die slechts een enkele dag willen deelnemen, bedragen de kosten €150,-- per dag. Deelnemers die de gehele cursus volgen krijgen voorrang bij inschrijving.

De cursus wordt zoveel mogelijk in het midden/oosten van het land gegeven. Cursussen op locatie zijn in onderling overleg mogelijk. Dit zal ondermeer afhankelijk zijn van het aantal deelnemers en beschikbare cursuslocaties. Op aanvraag kan ook een cursuspakket op maat worden samengesteld. Ook hierbij geldt dat het aantal deelnemers voor een belangrijk deel de haalbaarheid bepaalt.

In de kosten van de gehele cursus zijn inbegrepen: –– De cursusmap –– Het boek Planten van hier –– Voor de cursus benodigde gereedschappen en materialen zullen ter beschikking gesteld worden; . Naast koffie en thee zal in de meeste gevallen een gratis lunch worden aangeboden.

De cursus bestaat uit 8 cursusdagen met tevens de mogelijkheid om gratis aan twee optionele activiteiten deel te nemen. De cursus start in januari 2016. De laatste cursusdag is in september 2016. In de volgende tabel zijn de cursusdata aangegeven.


Kosten

8

Programma Groen Erfgoed en beheer van ons landschap Cursusseizoen 2016 Cursusthema’s

Datum en locatie

1. Introductie: geschiedenis en beheer van het landschap

Datum: Zaterdag 16 januari 2016, van 9.30 tot 16.00 uur

Veldexcursie : –– Historie en beheer bekijken in een boeiend landschap met veel verschillende landschapselementen. Met name het ‘landschap lezen’ staat centraal. Docenten: Robert Ceelen en Lex Roeleveld Voor de lunch wordt gezorgd.

2. Herstelmaatregelen en duurzaam onderhoud

Presentaties: Zevenbergseweg 19 B 5351 PE Berghem Veldbezoek: Herperduin (bij Oss) Vogelenzang, Schaijk (Vogelenzang ligt parallel aan de A50)

Datum: Zaterdag 30 januari 2016, van 9.30 tot 16.00 uur

Presentaties: –– Hoe maak je een herstelen onderhoudsplan (case Maasheggen)? –– Hoe verenig je ecologie, cultuurhistorie, beleving, agrarisch gebruik in Presentaties: De Schutkooi, een onderhoudsplan? Veerweg 3 5827 AD Vortum-Mullem Veldbezoek: –– De resultaten van herstelen onderhouds aan bomen, poelen en Veldbezoek : heggen in het veld bekijken o.a. met het programma BOOM. Maasheggengebied, omgeving Oeffelt Docenten: Robert Ceelen en Piet Hopman Voor de lunch wordt gezorgd.

3. Beheer en aanleg in praktijk Instructies en oefening: –– Gedragscode Flora en Fauna –– Aandacht voor veiligwerken –– Hakken en zagen (knotten van bomen, terugzetten van hakhout) –– Aanplanten van struiken en bomen –– Onderhoud van poelen –– Vlechten van heggen –– Snoeien van hoogstamfruit

Datum: Vrijdag 5 febuari 2016, van 9.30 tot 16.00 uur Locatie: Herperduin (bij Oss) Vogelenzang, Schaijk (Vogelenzang ligt parallel aan de A50)


Presentaties: –– Inleiding cursus –– Geschiedenis en cultuurhistorie van ons landschap –– Duurzaam beheer en aanleg van landschapelementen

Het benodigde gereedschap is aanwezig. Instructeurs: Robert Ceelen en Marco Vellekoop Eten, drinken en passende werkkleding zelf meenemen.

9

Cursusthema’s

Datum en locatie

Extra 1 – Heggen English style (onder voorbehoud)

Datum: Zaterdag 12 maart 2016, van 9.30 tot 12.00 uur

––

Blik op masterclass heggenvlechten door Engelse kampioenen

Begeleiding: Robert Ceelen Lunch zelf meenemen.

Locatie: Nader te bepalen

Extra 2 – Nederlands Kampioenschap Maasheggenvlechten Datum: Rondleiding en uitleg over de gehanteerde vlechtstijlen van Nederlandse en buitenlandse deelnemers

Begeleiding: Robert Ceelen Lunch zelf meenemen of ter plekke kopen

4. Presentatie ‘van eigen werk’ en speurtocht bosrelictenl Presentaties: –– Een groep cursisten presenteert de resultaten van hun inventarisatie en plan voor behoud van cultuurhistorisch groen in de eigen omgeving.

Locatie: Vierlingsbeek Gemeente Boxmeer Datum: Zaterdag 19 maart 2016, van 9.30 tot 16.00 uur Locatie: Knapheideweg 69 6562 DS Groesbeek

Veldbezoek: –– Mook e.o.: zoektocht naar verloren bosrelicten. Docenten: Robert Ceelen en Bert Maes Voor de lunch wordt gezorgd.

5. Planten van hier. Het belang en gebruik van autochtoon plantmateriaal.

Datum: Vrijdag 15 april 2016 van 9.30 tot 16.00 uur

Presentaties: –– Herkomst: streekeigen, inheems, autochtoon. Wat betekent het, doet het er toe? –– Belangrijkste soorten en hun kenmerken –– Soortensamenstelling landschapselementen

Locatie: VNC Rijksstraatweg 174 6563 DG Beek-Ubbergen

Veldbezoek: –– Excursie Ooipolder o.l.v. Vereniging Nederlands Cultuurlandschap


––

Zondag 13 maart 2016, van 11.00 tot 13.00 uur

Docenten: Robert Ceelen, René van Loon en Bart Dingemanse Voor de lunch wordt gezorgd.

10

Cursusthema’s

Datum en locatie

6. Agrarisch natuurbeheer (beheer van ons cultuur landschap)

Datum: Zaterdag 21 mei 2016 van 9.30 tot 16.00 uur

Presentaties: –– Collectieven agrarisch natuurbeheer, de amibities en kansen voor gebiedspartijen Veldbezoek: –– Excursie Landgoed Landakkers

Locatie: Landgoed Langakkers, Valkenwaardseweg 29f 5595 XB Leende

Docenten: Roel Winters en Wilfried Berendsen Voor de lunch wordt gezorgd Datum: Zaterdag 11 juni 2016 van 9.30 tot 16.00 uur

Presentatie: Presentaties: –– Bijzondere bomen (veteranenbomen) en het onderhoud van bomen –– Geschiedenis, gebruik van bomen en struiken in het cultuurlandschap De Schutkooi, Veerweg 3 en de waarde van bijzondere genenbronnen 5827 AD Vortum-Mullem Veldbezoek: –– Een bijzondere wandeling door de Maasheggen met onderhoud van (knot)bomen, veteraanbomen, het lezen van heggen en houtwallen.

Veldbezoek : Maasheggengebied, omgeving Vortum Mullem

Docenten: Robert Ceelen en Maja Kooistra Voor de lunch wordt gezorgd

8. Heggen – corridors en biodiversiteit Veldbezoek: –– Beuningse uiterwaarden ‘Weurtsche straatje’. Presentatie: –– Lezing over groene netwerken en biodiversiteit.

Datum: Zaterdag 17 september 2016 van 9.30 tot 16.00 uur Veldbezoek: Beuningse uiterwaarden Hoek van; Distelakkerstraat en Dijk Weurt

Veldbezoek: –– Aansluitend veldbezoek. Biodiversiteit en beheer van heggen, bomen Presentaties: de Veldschuur, en houtwallen. Sportlaan 1m 6681 CD Bemmel Docenten: Robert Ceelen, Louis Dolmans en André Jurrius Voor de lunch wordt gezorgd Veldbezoek: Doornik Natuurakkerakkers, Bemmel

U kunt zich aanmelden voor de cursus via het aanmeldingsformulier op: www.hegenlandschap.nl


7. Herstel en onderhoud van heggen, bomen en houtwallen

Stichting Heg&Landschap Robert Ceelen + 31 (0)6 53 50 56 84 [email protected] 11

Groen&Doen. Groen Erfgoed en beheer van ons landschap. Cursusseizoen

Recommend Documents